Strana 1
PROMOČNÍ PROMLUVY MISTRŮ ARTISTICKÉ FAKULTY MIKULÁŠE Z LITOMYŠLE A JANA Z MÝTA NA UNIVERSITĚ KARLOVĚ Z LET 1386 A 1393 Z RUKOPISŮ VYDAL BOHUMIL RYBA Věnováno universitě Karlově k oslavě jejích dovršených šesti století ČESKÁ AKADEMIE VĚD A UMĚNÍ

Strana 2

Strana 3

Strana 4

Strana 5

Strana 6
Lcut ☞ 7 A Huaa ssuesn el1821er tiuainug Geon I SaMA 8 svz scvelc' A AeReL h a uM N Vnaci) &ekápe c y�epAnapeas ccebole Sa iuer quuc cyackAßpbucoa= fi c& Gaou AVHH ues/ &filiaupcaR2. ☞e HTaMynná wcápd Hauvacucdgan &áSuAc Te Sule 44k ávays cAucusinni Aſykian Aa3 CAuA(le u digsirs ecclinni A Lenlno ReSattae Úryvek z promluvy mistra Jana z Mýta při bakalářské determinaci Jakoubka ze Stříbra. (Rkp. praž. kapit. N 14, fol. 48a, v našem vydáni str. 34-35.) e Sano M nnceuEAuemp ihOáieed v e�eaa viead bula uh ☞u. eAA aper AUnd *e.M áá aáoklis 6iB .A lluen ncepal- pakuepeſneuc oF9n 43 ReA aeSuuchelRuchbult- Moyaaf a ☞eeie�uinnvé ax aacs ſer e FijnE amlul ☞A ern Siout 4L 1ectin Afiis ſruct occ R Dfruccycvasut vc amua &e Bupéc ATWAeeHaN/a Genon &ri Swad 2 Mgnownk ocepɇ cupierßáDuáßmic gka/ acem Ruyoáa auß láde árruſ/= - AsaswitAruaalc aufielnATi ☞HE OLncic vaumes ReENRá po é ſAfent �xn rraleMxn ancMBo a k Frucit ☞ w mM abáſkác) eenin- cee a aa�atei i doer Laſpc ilDo= uc Suu IoeuluubuácOre :fueuue. NN KHCAC H HMe wyiude Ange tAet Arie sonh 11 py 1 (leDmasee aa IeeruA ☞ Nilue A14 Wagts ☞A wcouina ☞apaNavi e w 4 VC PHAAeo a ☞h Rhulou ☞A w A aae A4 RNE Meeh oa Pirotisl uNta tnſ 2 ZA IiliEfgoa zwec M ya= E ☞ e v * Uryvek z promluvy mistra Jana z Mýta při bakalářské determinaci Jana Husi. (Rkp. praž. kapit. N 14, fol. 48d, v našem vydání str. 48-49.)

Strana 7
Roku 1918 při přípravě katalogu rukopisů pražské knihovny kapitulní roz- poznal Antonín Podlaha mezi rekomendacemi bakalářů v rukopise N 14, že jedna z nich (fol. 48c—48d) — podle nadpisu »Huss. commendacio Jo.« i po- dle obsahu — týká se Husovy bakalářské promoce, k níž došlo, jak je známo z knihy děkanské,1 na podzim roku 1393 pod mistrem Jenem z Mýta. Podal o tom stručnou časopiseckou zprávu a podle ní připomněl roku 1921 Václav Novotný v dodatcích k I. dílu své velké monografie o Husovi Podlahův objev řeči Mýtovy, příznivou náhodou dochované.2 Prohlídka rukopisu samého mi přinesla příjemné překvapení: to, co před zápisem této promluvy předchází, v rukopise a podle něho i v Podlahově ka- talogu jako anonymní „recomendacio alia“ (fol. 47b—47c) a „alia recomen- dacio“ (fol. 47d—48b), jsou — podle obsahu — dvě promluvy, jedna určená pro bakaláře Jana z Litoměřic, druhá pro Jakoubka ze Stříbra. A co následuje s rukopisným titulem „Agni commendacio Wenczeslai“ (fol. 49a—49c), je promluva k bakalářství Václava Berana, známého později pod tímto jménem z kvodlibetu Knínova roku 1409 i z kvodlibetu Husova roku 1411." Připomeneme-li si zápis knihy děkanské z konce letního semestru 1393: »Sub mag. Io. de Mutha Iacobus de Miza, Io. de Hussinecz, Wen. de Praga et Ioan. de Luthomericz determinaverunt«, poznáme naráz,“ že tu máme v kapitulním rukopise pohromadě zachován celý malý soubor čtyř řečí, které složil — pro každého bakalarianda speciálně a odlišně — roku 1393 týž autor, mistr Jan z Mýta, zvaný Sophista, pozdější děkan artistické fakulty (v zimním semestru 1394—95) a rektor university Karlovy (v zimním semestru 1395—96). Soubor čtyř úplných promočních projevů mistra Jana z Mýta, který níže po prvé vydáváme (č. II—V), přispívá k rozhojnění znalostí o jeho živé čin- nosti, kterou rozvíjel jako mistr po dobu 15 let na pražské universitě na sklonku XIV. století.“ Ve dvou případech — Jakoubka ze Stříbra a Jana Husi — do- dává jim nadto významu cenná charakteristika potomních proslulých postav českého hnutí náboženského. Dvou z těchto čtyř řečí Mýtových z roku 1393 bylo na Karlově universitě užito později v nové adaptaci. Řeč Jana z Litoměřic byla upravena pro pro- 1 Monumenta historica universitatis Pragensis I 1 (1830) str. 287. 2 A. Podlaha, ČKD 59 (1918) str. 196; V. Novotný, M. Jan Hus, I 2 (1921) str. 501; A. Podlaha, Soupis rukopisů knihovny metropolitní kapituly pražské II (1922) str. 385. 3 Rkp kapit. praž. L 45, fol. 6ob (Wen. Beran); rkp mus. praž. V C 42, fol. 32 a (M. Wenczeslaus Beran), v mém vydání (1948) str. 118. 4 První zprávu o svém zjištění jsem podal v LF 71 (1947) str. 66. s Mon. univ. Prag. I 1, str. 282, 296, 309. * Data o učitelské i literární činnosti mistra Jana z Mýta sebral V. Flajšhans, VČA XIV (1905) str. 437—443, údajem o předčasné smrti Mýtově — r. 1402 se připomíná již jako zemřelý — je do- plnil a opravil V. Novotný, M. Jan Hus I I (1919) str. 21, pozn. 4. Z ostatních četných promočních promluv Mýtových, jež lze předpokládati podle údajů knihy děkanské, správně rozpoznal Jan Sedlák (Studie a texty I str. 122, pozn. 1) torso jeho promluvy z r. 1391 při incepci licenciáta Ondřeje ze Ze- lence (Mon. univ. Prag. I I, str. 271) v úryvku rukopisu NUK VIII E 5, fol. 121b (»noster enim inceptor nuncupatur Andreas de Zelenecz... Zelenecz Bohemico ydiomate sonat viredinem«). Také drobný, ještě hůře dochovaný úryvek, který v témž rukopise následuje (fol. 122a), je vzat, jak soudím podle oslovení »O frater Galle«, z Mýtovy promluvy při incepci Havla z Úterého (srv. Mon. univ. Prag. I I, str. 301). Při této příležitosti určuji z téhož rukopisu: fol. 1a Sophisma primum: »Omnia sunt nunc«. Principalis Iaroslaus (Iar. de Kowalsky, bac. 22. VII. 1409); fol. 2b Sophisma tercium: »Si Sor dicit verum, Sor dicit falsum«. Principalis Ioh. Luthomisl (bac. 19. X. 1410), opponens Ulricus Tyn (bac. 10. IV. 1410), dubitans Bernh. Grecz (bac. 12. III. 1412); fol. 62b je čtyřikrát za sebou zapsána proposice k inceptorské kvestii Václava z Chebu, kterou r. 1401 dostal od Husa (srv. Mon. univ. Prag. I 1, str. 369: Wencesl. de Egra incepit sub mag. Ioanne de Hussynecz in die cathedre Petri), nejúplněji po třetí a po čtvrté v této podobě: Wenceslaus de Egra circa primum Me- thafisice movet istam questionem : Utrum ens, quod est subiectum methafisice, sit omnibus rebus secun- dum esse reale communicabile. Arguitur, quod non, quia nullum ens est subiectum methafisice. Igitur questio quoad suppositum falsa. Antecedens patet de quolibet inductibile. Oppositum sic: Subiectum methafisice est communissimum et non signum racionale, intellectuale, vel scriptum, cum sciencia methafisica non sit principaliter de signis. Igitur ens preter signum, et per consequens questio vera; fol. 83a—84a je rekomendace kandidáta Petra, složená na thema Bonum est bonos laudare a uvedená slovy »Recomendacio subsequens per mgrm Iohannem«, za nimiž následuje násilná rasura; z tohoto důvodu jde patrně o rekomendaci Husovu.

Strana 8
moci bakaláře Jeronyma z Prahy. Shledáváme se totiž v rukopise NUKXC 3, fol. 135b—136a, s promluvou téměř doslovně shodnou, v níž byly provedeny jen některé úmyslné změny textace, takže bychom její znění mohli pokládat za opravené vydání řeči původní, kdyby partie, která se týkala vlastního jména Jana z Litoměřic, nebyla nahrazena zcela odlišnou partií, v níž je zdánlivá neslučitelnost pojmů Jeronym (bakalář), Václav (patrně jeho otec, protože po- nechané singuláry závěru vylučují pokládati toto jméno za jméno druhého, současně promovaného bakaláře) a Praha řešena (viz níže str. 24) přibráním pojmu vlasti jakožto ,principium conservans“. Rukopisné umístění této přepra- cované promluvy (předchází na fol. 132d—133d promluva k bakaláři Oldři- chu z Holedče z jara 1399,° fol. 134a—135a promluva k bakaláři Matěji z Knína z 9. III. 1399° a následuje fol. 137b—138c promluva k bakaláři Janu z Řečice z jara 1398)° nedovoluje pomýšleti na bakalářství Jeronyma z Prahy z roku 1442,10 nýbrž ukazuje zřetelně k bakalářství slavného Jeronyma Pražského, jehož do- sáhl po úspěšné zkoušce ze září 1398.11 Jméno mistra, pod nímž Jeronym Praž- ský determinoval, neznáme, je však málo pravděpodobné, že by si za života Mýtova byl jiný mistr vypůjčil a mírně obměnil text jeho řeči, přednesené při determinaci Jana z Litoměřic. Proto pokládám za pravdě nejpodobnější, že Jan z Mýta sám užil své starší promluvy k nové aplikaci. Otiskuji její odchylky ve zvláštním aparátu II. kapitoly. Závěr Mýtovy řeči k bakalářství Jakoubka ze Stříbra (níže str. 35) objevuje se nám později znovu v závěru anonymní promluvy k bakalářství jistého Jana, proslovené na příbuzné thema Laudamus hunc iuvenem. Tato promluva je zapsána jednak v rukopise NUK X H 18, fol. 156b—157b, jednak NUK VIII E 5, fol. 46a—47a. Příslušná odchylná čtení prvního z nich (H) připojuji pod čarou k textu, protože přes četná zhoršení poskytuje na třech místech text lepší; druhý rukopis (E) se plně shoduje s H, liše se od něho jen dalšími chybami na třech místech;i2 proto jsem jej v aparátu pominul. Z chronologických důvodů předesílám jako I. kapitolu řeč Mýtova učitele, mistra Mikuláše z Litomyšle z roku 1386, tedy z doby již po jeho děkanátu na fakultě artistické (1384) a z roku jeho rektorátu university Karlovy (1386).13 Je dochována, opět anonymně, ve dvou rukopisech pražské kapitulní knihovny, F 14, fol. 116a—116b, a N 14, fol. 45 c—45d. Přiřknouti ji Litomyšlovi a přesně datovati umožnilo spojení výkladu vlastních jmen se záznamem knihy děkan- ské k roku 1386: »Item 16. die Ianuarii dett. Nicol. Budewicz et Wencesl. de Rudenicz sub mag. N. Lutomisl.«14 V Praze v lednu 1948. Bohumil Ryba. 1 Viz LF 71 (1947) str. 67. s Viz J. Sedlák, Studie a texty I 124—128. 9 Viz LF 71 (1947) str. 57—65. 19 Mon. univ. Prag. I 2, str. 16. Mon. univ. Prag. I 1, str. 333. Ř. 156 est NH vyn. E, ř. 174 quia NH ideo E, ř. 175 druhé possumus NH vyn. E. O něm srv. Z. N(e)j(edl)ý, OSN XVI 175—6; V. Novotný, M. Jan Hus I I, 207. Mon. univ. Prag. 1 1, str. 235. 12 13 14 8

Strana 9
I. PROMLUVA MISTRA MIKULÁŠE Z LITOMYŠLE PŘI BAKALÁŘSKÉ DETERMINACI VÁCLAVA Z ROUDNICE A MIKULÁŠE Z BUDĚJOVIC 16. LEDNA 1386.

Strana 10

Strana 11
F 116а N 45c Speciali laude refulgent, scribit Allexander libro quinto. Reverendi Magistri dominique honorandi! Quamvis pro- pria laus sit fugienda teste morali Kathone: Nec te collaudes nec te culpaveris ipsum, hoc faciunt stulti, quos gloria vexat inanis, cuius causam reddit venerabilis Boecius, De consolacione libro 1°, prosa 4a: Minuit enim quo d dammodo se probantis con- sciencie secretum, quocies quis ostentando factum fame recipit pre- mium. Similiter poeta: Laus sordet propria, laus grata est aliena. Quibus omnibus alludit Architrenius libro octavo taliter in- quiens: 10 Parce tue laudi, si quid bene gesseris. Alter te tacito laudet. Aliis dicenda silendum est tibi nec vacua sunt laude silencia laudis. Absit, ut a propriis iactandi gloria factis exeat et famam precio sibi polluat actor. Plus egisse, loqui minus, (id) decet, amplior actis esto, minor timidam solvat presumpcio ligwam. 15 1 Allexander F] Alexander N Gualtheri de Castellione Alexandreis V 145 n. (vyd. Mueldener): inter I milia tot procerum speciali laude refulgens i inclitus emicuit numerosa caede Nicanor Dist. Cat. II 16, 1—2; ipsum FN] ipse 6 cuius causam...grata est aliena N] vyn. F Boethius, De consol. phil. lib. I, prosa 4, ř. 118 (vyd. Stewart-Rand); se] sunt N; quis ostentando N] ostentando quis; fame recipit premium N] reci- pit famae pretium 10 Původ verše (metricky vadného) jsem nezjistil. 11 Quibus omnibus N] cui et F Iohannes de Hanville, Architrenius, lib. 8 (vyd. Wright I 367) ; sunt N] sint F; laude N] laudi F; precio FN] praeco; actis F] actus N; presumpcio N] presumcio F 3 11

Strana 12
20 Hec ille. Propter que ego in persona illorum assumo hoc verbum: Speciali laude refulgent. Quorum unus singulari re- fulget albedine ut corvus et alter specialiori refulget nigredine ut cingnus, hii speciali laude refulgent. Dico primo, quod unus nostr(or)um determinancium 25 singulari refulget albedine ut corvus. Iustum enim est, ut bene gerentibus tribuatur laus, ut recte ayt Phylosophus 1° Ethy- corum, honore vere felicitatis. Cui concordat Cassiodorus libro 1° Epistolarum sic dicens exemplariter: Nam si equorum cursus hominum clamoribus incitatur et insonancium manibus agitur, 30 ut mutis animalibus velocitas appetatur, quantum inde homines sti- mulari posse credimus, quos ad laudis aviditatem singulariter inveni- mus. Hic est ille laudandus, de quo refert Appulegius in libro De deo Socratis in hec verba: Generosus est: parentes laudas. Dives est: non credo fortune. Validus est: egritudine fatigabitur. 35 Pernix est: abiit in senectutem. Formosus est: exspecta parum, et 20 illorum N] eorum F 21 quorum N] et ergo quorum F 22 ut F] sicut N et N] et quorum F refulget N] resplendet F 23 cingnus F] cignus N 26 Aristot. Eth. Nik. III 1, p. 1109b 31. 27 honore vere felicitatis N] honor vero felicitati F Cassiodorus N] Cassyodolus F. Všecky následující citáty (s výjimkou ci- tátu z Aristotela) převzal Mikuláš ze sbírky Manipulus florum Tomáše Irského (v dálejšku zkratkou Thom. cituji vídeňské vydání Flores docto- rum...per Thomam Hybernicum, 1751, str. 405 n.). Cassiodorus, Var. I 13, 3; incitatur F] incitantur N; ut mutis FN, Thom.] ut a mutis Cass.; stimulari Cass., Thom.] famulari(!) FN; aviditatem Cass., Thom.] habilitatem(!) FN; singulariter FN, Thom.] natos singula- riter Cass. 32 Appulegius F] Apulegius N 33 de deo*] in deo N, in dictis(!) F Apul. De deo Socr. 23; laudas Apul., Thom.] laudat FN; fortune Apul., Thom.] fortuna FN; abiit někt. rkpy Apul., Thom. chybně místo futura; parum FN, Thom.] paulisper Apul. 12

Strana 13
non erit. Et secundum Senecam, epistola 41a, in homine id laudandum est, quod ipsius est. Familiam formosam habet et domum pulcram... Sed quod albedine refulget ut corvus, patet ex nominis eius interpretacione. Interpretatur namque Rudnicz a ru- 40 da in Bohemico, quod in Latino significat,lapidem vel gle- bam tendentem ad puniceum vel rubeum colorem', et nicz, quod in Bohemico valet tantum sicut ,nichil' in Latino. Et sic Rudnycz valet tantum, sicut , nullam rudam habens'. Vel aliter sic ex proprio nomine vocatur. Namque Wenczes- 45 laus a wen in Bohemico, quod significat, extra' in Latino, et laus in Latino, quasi,positus extra laudem'. Vel ultimo et melius ad nostrum propositum Wenczeslaus interpretatur a wyecz, quod est,semper', et laus, quasi,semper laus' vel „semper laudandus'. Dixi secundo, quod alter noster determinans specialiori refulget nigredine ut cingnus. Quamvis bonum est laudari, tamen prestancius est esse laudabilem, secundum Senecam, 50 36 Sen. Epist. 41, 7. Citát má správný smysl teprve s pokračováním: multum serit, multum fenerat: nihil horum in ipso est, sed circa ipsum. Odchylky: in ho- mine FN] in homine quoque Sen., Thom.; id F] illud N; ipsius est F] est ipsius N 40 Rudnicz F] Rudnycz N 43 sicut N] sicud F 44 valet tantum F] tantum valet N nullam rudam F] villam rudani(!) N vel F] nil(!) N 45 Wenczeslaus N] Wenczesslaus F 48 melius N] melius est F Wenczeslaus N] Wenczesslaus F interpretatur F] vyn. N 49 K wyecz, quod est ,semper' srv. F. Šimka, LF 71 (1947) 12. 52 refulget nigredine F] nigredine refulget N cingnus F] cignus N 13

Strana 14
epistola 41a: Lauda parce, vitupera parcius. Reprehensibilis est 55 nimia laudacio et (im)moderata vituperacio. Illa siquidem adula- cione, ista malignitate suspecta est; testimonium veritati (non ami- cicie reddas...Philosophus) 1° Ethycorum: Quando veritas et ami- cus dissenciunt, sanctum est preferre veritatem. Et ergo: Sit tibi tam triste laudari a turpibus, quam si lauderis ob turpia. Lecior esto, 60 quocies displices malis, et malorum de te estimaciones pravas veram tibi laudacionem ascribe, secundum quod ayt Seneca in De qua- tuor virtutibus cardinalibus. Eius eciam laus patet ex nominis sui interpretacione. Vo- catur namque primo Nicolaus a nycos, quod est, victoria', 65 et laus, quasi,victoriosus in laude' sive,in populo'. Congno- minatur vero Budweis a bud, quod est , fiat', et weys, quod est ,albus', quasi ,fiat albus'. Et quia concordant in nominum interpretacione et con- gnominum exposicione, uniantur eciam in gradus accepta- 70 cione, in quo refulgeant laude speciali. Pro eorum ergo laude speciali confero cuilibet illorum gradum baccalariatus in artibus in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, amen. 54 41a F] 91a N. Následující citát není ze Senecova listu, jak převzal promotor z To- máše, nýbrž Mart. Dumiensis, Formula honestae vitae 2, 8 (p. 470 Haase); Re- prehensibilis est FN] Nam similiter est reprehensibilis tam Mart.; et Thom., FN] quam Mart.; immoderata Mart., Thom.] moderata(!) FN; vitupera- cio Thom., FN] culpatio Mart. 57 Aristot. Eth. Nik. I 4, p. 1096a 14; quando F] si N; preferre F] preho- norare N 58 Následující citát je pokračováním citátu z Martinovy Formula vitae honestae, jenž u Tomáše není přerušen vsuvkou z Aristotela; tam F] vyn. N; lauderis Mart., Thom.] laudaris FN; esto Mart., Thom., F] est N; quocies F] quociens N; ascribe N] asscribe F 61 ayt F] ait N in F] libro N 63 sui N] eius F 64 primo F] vyn. N 64 nycos F] nicos N 65 congnominatur F] cognominatur N 70 quo N] qua F 73 amen F] vyn. N 14

Strana 15
II. PROMLUVA MISTRA JANA Z MÝTA PŘI BAKALÁŘSKÉ DETERMINACI JANA Z LITOMĚŘIC NA PODZIM R. 1393.

Strana 16

Strana 17
N47b C 135b [RECOMENDACIO ALIA.] Oportet equa de equis predicari. Scribit hec verba Por- phirius philosophus Peripateticus, capitolo de specie. Reverendi patres, magistri et dominiſque] honorandi! Quia veritas consistit in adequacione rei et intellectus, ut vult Boecius super Peryarmenias, eo quod qui dicit verum, dicit esse quod est vel non esse quod non est, ut patet ex diffinicione veri 4° Methaphisice et 1° Peryarmenias. Ideo si aliquis aliquid predicamentorum vult de aliquo enunc- ciare, necesse est eum equa de equis predicare. Alias enim 10 esset falsa enuncciacio, eo quod [desperata seu] disparata non vere predicantur sibi invicem. Quare oportet equa de equis predicari. Et si ita est in omnibus enuncciacionibus, consequens est in hiis, que sunt laudum aut vituperiorum, concionacionibus 15 5 1 Recomendacio alia červeně N, bez nadpisu C 2 Scribit hec verba N] Hec verba scribit C 4 magistri...honorandi N] et domini C 5 consistit N] primum consistit in re et demum C et intellectus N] vyn. C 9 de aliquo N] vyn. C 11 enuncciacio N] predicacio vel minime indirecta sive curwa C desperata seu disparata N] disparia C 12 non vere...invicem N] non vere et directe sibi invicem predi- cantur C 14 Et si N] Et revera si C 15 sunt N] vyn. C aut N] et C 2 Porphyrii Isagoge a Boethio translata (Commentaria in Aristotelem Graeca IV I, vyd. A. Busse) p. 32, 13: Oportet autem aequa de aequis praedicari, ut hinnibile de equo. Srv. Thomas Aquin. Summae pars I., q. 16, art. 1: Quod autem dicitur, quod veritas est adaequatio rei et intellectus, potest ad utrumque pertinere 8 Aristot. Metaphys. IV 7, p. 1017a 31. Aristot. Peri herm. 9, p. 19a 23. 5 17

Strana 18
equa de equis predicari. Nam revera laus equatur bonis, vituperium autem malis, eo quod laus est bonorum, vitupe- rium vero malorum, ut dicit Aristotiles in Poetria. Cui al- ludens Cassiodorus libro Vo Epistolarum, epistola secunda, 20 ait: Bonos laus, malos querela co[m]mit[tJatur. In omni igitur oracione oportet equa de equis predicari. Oportet, inquam, bona de bonis et mala de malis predicari, quia hec sibi equa sunt. Equale enim, cum sit relativum equiperancie, in simili casu refertur, scilicet ad equale. Sic malum ad malum et 25 bonum ad bonum equaliter predicantur. Duo igitur sunt predicamenta, scilicet honoris (et preco- nii), [et predicamentum] doloris et vituperii. Primum con- venit bonis et virtuosis, secundum malis et viciosis. Primum erat apud Romanos conscriptum, secundum vero proscrip- 30 tum, ut tradit Hugvicius in Derivacionibus suis. Oportet igitur equa de equis predicari. Propter quod venerabilis Cassiodorus libro 4° Epistolarum 16 revera N] indubie C 17 autem N] vyn. C est N] vyn. C 18 Aristotiles N] vyn. C 20 comitatur C] committatur(!) N 21 Oportet...predicari N] vyn. C 25 equaliter N] vyn. C 26 et preconii C] et predicamentum N 29 vero N] vyn. C 30 derivacionibus suis N] suis derivacionibus C oportet igitur N] quare oportet C 32 Propter quod venerabilis Cassiodorus N] Propter quod dicit Palpo- nista: Lauda laudata secum, reproba reprobata. Et Cassio- dorus C libro 4°...dicens N] ait C 18 Aristot. Poet. 4 p. 1448 b 25; viz LF 71 (1947) 71. 19 Cassiodori Epist. V 27, 2: bonos enim laus, malos querela comitatur. 30 Ve slovníku Uguziově. 18

Strana 19
suarum hortatur et alloquitur unum quemque concionato- rem dicens: Iuxta merita redde unicuique honorem. Quia laudacio bonorum, que est iusta, equa de equis predicacio, laborantes 35 reficit vero ex sermone et oberrantes allicit vero ex sermone; laudacio vero malorum, iniuste inequalia inequalibus vendi- cans, quos laudat hos decipit ex adulacione et a lege laudis C 135e deficit ex adulacione; oportet ] igitur equa de equis predicari. Dixi primo, quod laudacio bonorum, equa de equis pre- 40 dicans, laborantes reficit et errantes allicit vero ex sermone. Que pulcre simul ostendit Cassiodorus libro Epistolarum, epistola 6a, sic dicens: Nutriunt premiorum exempla virtutes nec quisquam est, qui non ad morum summa[m] nitatur conscendere, quando irremuneratum non relinquitur, quod consciencia teste laudatur 45 [laudes ipsos viciosos]. Ecce (laudes,) que sunt premia virtu- tum, virtuosos nutriunt premii refeccione quoad primum, eo quod virtutis uberrimum alimentum est honos, ut inquit Valerius, dumque publice boni laudantur, laudes ipsos viciosos ad bona invitant et alliciunt quoad secundum. Et hoc est, 50 quod aiebat noster dulcifluus Seneca, epistola 26a, cum 35 iusta N] vyn. C predicacio N] predicari C 36 reficit vero ex sermone N] reficit C 37 inequalia C] equalia N 38 decipit ex adulacione N] decipit C 42 pulcre simul N] vyn. C 43 sic dicens N] dicens C 44 qui non N] qui C summa Cass.] summam NC 46 laudes ipsas viciosos jenom N, chybně, písařova anticipace dálejšku (ř. 49). 50 est...cum dicebat N] dicit Seneca C 34 Cassiodori Epist. VI 10, 3. 43 Cassiodori Epist. II 16,1. Odchylky: Nutriunt NC] Nutriunt enim Cass.; conscendere NC] ascendere Cass. 48 Valerius Maximus II 6,5: nam et virtutis uberrimum alimentum est honos. 19

Strana 20
dicebat: Laudacio aliquid affert exhortacionis sensum ipsum au- dientibus et adolescfi encium animos stimulasbajt. Iuste igitur boni laudantur, quia ibi equa de equis predicantur. Et hoc 55 de primo principali [Inequalia inequalibus vendicans]. Dixi secundo, quod malorum laudacio, (inequalia ine- qualibus vendicans,) quos laudat decipit et a lege laudis deficit ex adulacione, quia 60 precium non laude meremur, sed precio laudem, ut inquit Architrenius. Fallitur enim sepe false laudatus, dum de se maiora presumens in malicia perseverat. Que non laus, sed pocius subsanacio debet nuncupari. Inquit etenim Eudoxus in Gestis philosophorum: Qui fatuum ho- 65 norat et laudat, magis ipsum infatuat et subsanat, quia dum superbus aut fatuus honoratur, amplius in sua pernicie obsti- natur. Ut ait Tulius libro contra Salustium: Nam sicut laus 52 exhortacionis N] exortacionis C 53 adolescencium C] adolesciencium N stimulat] stimulabat N, stimulant C 55 Inequalia inequalibus vendicans jenom N, chybným přemístěním z dálejšku; C má na náležitém místě 57 lege laudis N] lege C 59 precium N] premium C meremur sed precio laudem N] sed precio laudem merui(!) C 63 pocius N] magis C debet nuncupari N] nuncupatur C 64 etenim Eudoxus in N] enim de C 66 aut fatuus honoratur N] sive fatuus laudatur C 67 Ut ait...Nam N] Unde Tulius ait C 52 Sen. Epist. 52 (V 12), 14: talis laudatio aliquid exhortationis adfert ipsis audientibus et animos adulescentium exstimulat. 61 Iohannes de Hanville, Architrenius IV (I 306 vyd. Wright). 67 Ps.-Cicero. 20

Strana 21
N 47e bonorum est utilis et ! preciosa, sic per oppositum malorum est inutilis et perniciosa. Quod declarans Architrenius ait: Nescis, quod turpibus ipsa laus dampnosa venit, cum sit derisio pravis, laus pictura bonis. Ipsa est, que exultat honestis, insultat viciis. 70 Et vere dampnosa! Nam qui false laudantur, suis ipsiſs ] laudibus necesse est ut erubescant; inquit enim sic[c] Boecius venerabilis 75 libro 3° De philosophie consolacione. Quisquis igitur lau- C 135d dare quemque voluerit, videre debet, quod equa ] de equis predicet, quia oportet equa de equis predicari. Videat, si bonus est, digna de ipso predicet; si malus, caveat sibi, ne aliud sit quam dicatur. Et hoc consulit ille 80 doctus Oracius in Epistola dicens: 68 per oppositum malorum est N] malorum per opposicionem C 69 ait N] inquit C 71 cum N] ut C derisio C] desiderio N 72 pictura N] premia(!) C 74 suis ipsis laudibus necesse est ut N] necesse est ut ipsis laudibus C 75 inquit...consolacione N] Sic inquit venerabilis Boecius in De consola- cione C 76 Quisquis igitur N] Quisquis C 78 quia...predicari N] vyn. C 79 est, digna de ipso N] de eo bonitatem C 80 caveat sibi N] caveat C Et...Oracius N] Hec consulit Oracius C 69 Iohannes de Hanville, Architrenius IV (I 306 vyd. Wright). 75 Boethius, De consol. III, prosa 6, ř. 5 (vyd. Stewart-Rand) : Plures enim magnum saepe nomen falsis vulgi opinionibus abstulerunt; quo quid turpius excogitari potest? Nam qui falso predicantur, suis ipsi necesse est laudibus erubescant. 21

Strana 22
Quales commendes, aspice, ne mox incuciant aliena tibi peccata pudorem. Ego igitur sumpta audacia, quia doctus sum experiencia, 85 laudo hunc, bona de bono predicando. Nam quia bonus est, oportet equa de ipso equo predicari. Non autem equs est animal brutum, sed equs ab equalitate dictus! Nam si bruto anima- lium cuipiam ipsum assimilare vellem, pocius cum omnes transferentes secundum quandam similitudinem transferunt, 90 ipsum corvo coequarem, quia uterque illorum niger est. Sed revera secundum Ovidium libro II° Methamorphoseos cor- vus primum albus erat, sed demum in nigrum transmutatus 83 incuciant aliena tibi C] tibi incuciant aliena N 84 Ego...experiencia N] Ego igitur sumpta examinatorum alme nostre fa- cultatis arcium testimonio C 85 bonus N] equs C 86 de ipso equo N] de equis C equs...brutum N] equs brutum animal C 87 animalium cuipiam N] vyn. C 88 assimilare...coequarem N] compararem, mallem secundum similitudinem ipsum corwo coequare C 90 illorum N] eorum C 91 secundum N] illum(!) C libro N] vyn. C 82 Horat. Epist. I 18, 76n.: Qualem commendes, etiam atque etiam aspice, ne mox incutiant aliena tibi peccata pudorem. 36 Rozdil mezi equus ,kúň“ a aequus ,rovný, spravedlivý“. 91 Ovid. Metam. II 534 n.: quam tu nuper eras, cum candidus ante fuisses, corve loquax, subito nigrantes versus in alas. 22

Strana 23
esse fertur ea de causa: Phebus enim sive Sol habebat pul- cherrimam amicam, dictam Coronides. Hanc quadam vice corvus repperit mechantem cum quodam iuvene et hoc ip- sum scelus suo domino Soli enodavit. Qui ira concitus ami- cam suam arcu occidit. Et quia erat gravida, ideo vehemen- ter dolens corvum album in nigrum commutavit. Inde eciam in proverbio dicitur, quod corvus est propheta mortalium et mortis. Noster autem determinans methaforice predicamenta 100 corwi in se continet. Ideo oportet equa de equis predicari. Mutatus est enim de albo in nigrum, quia de inconstante in virum constantem mutatus est. Albedo enim inconstan- ciam, nigredo autem constanciam designat, quod sapiebat dictum Iuvenalis dicentis: 95 105 93 esse fertur...mortalium et mortis N] vyn. C 100 predicamenta N] quedam predicamenta C 102 de inconstante N] inconstans C 103 enim N] vero C 104 sapiebat dictum Iuvenalis dicentis N] testatur dictum Virgilii in Buccolicis dicentis C 91 Srv. Metamorfosios moralizatus (rkp. kapit. praž. O 6, fol. 39ab): Corvus prius fuit in principio albissima avis et pulcherrima, que Soli erat dedi- cata, tandem ab ipso Sole mutata est in nigrum colorem. Huius rei causa fuit ista: Sol enim sive Phebus habebat pulcherrimam [filiam amicam), que dicebatur Coronides. Que cum quadam die adulteraretur cum quo- dam iuvene, corvus hoc videns cucurrit ad dominum suum et renunccia- vit illi. Ille autem iratus accepto arcu occidit illam amicam suam, illam, que pregnans erat de deo. Qui videns eam mortuam de tam precipiti sentencia summe doluit et manum, que hoc fecerat, summe odivit, et ipsum corvum de albo in nigrum mutavit, ut de cetero esset lator malorum rumorum, ipsum perpetue condempnavit. Et inde est, quod secundum augures corvus suo cantu semper denuncciat presagia mala, scilicet morta- litates vel infortunia aliorum. Recte talis corvus sunt adulatores et verbo- rum relatores, qui Soli, id est dominis suis, semper nituntur referre adul- teria, que committunt concubine sue, id est mala, que committunt sub- diti sui, et hoc, ut eis placeant et graciam ab eis obtineant et acquirant etc. 105 Verg. Ecl. 2, 17—18. 23

Strana 24
O formose puer, nimium ne crede colori! Alba ligustra cadunt, vaccinia nigra leguntur. Ecce alba non mansura, quia cadunt, nigra vero duratura, quia leguntur. Et Soli congrue servit, quia Sol est ipsa sa- 110 piencia. Ab hac habet spiritum prophecie non in malis, sed in bonis. Nam dum corvus crocitat, solum pigros deridet et subsanat, solus vero nequaquam piger extat. Sic noster de- terminans sapiens stultos subsanat. Ideo ipse est laudandus. Bene igitur equa de equis predicantur, scilicet nigra de nigro. 115 Sed dicet quis: ,Quomodo equa de equis predicantur? Nam Iohannes et Luthomyerzycz videntur inequalia et dis- 106 colori N] decori C 107 nigra C] sepe N 108 mansura N] mansiva C cadunt N] inmatura cadunt C duratura N] mansiva C 109 leguntur N] matura leguntur C Et Soli...piger extat N] vyn. C 113 sapiens stultos subsanat N] lectus est tamquam vaccinium inter alba li- gustra per honorabiles viros a facultate arcium ad legendum deputatos C Ideo...laudandus N] Igitur laudandus est C 114 Bene igitur N] Quare C 115 dicet quis C] dicet N 116 nam Iohannes et Luthomyerzycz...(123) compassio coequantur N] cum Ieronimus, Wenczeslaus et Praga sint inequalia?' Re- spondeo, quod hec tria, Ieronimus, Wenczeslaus et Praga sunt equalia. Non quidem secundum quantitatem, sed ma- gis quia sub principio conservativo, scilicet Boemie, que est eorum patria, sunt individua. Est enim Boemia Ieronimi, Wenczeslai et Prage principium conservans teste Porphirio in capitolo de genere dicente: Etenim patria est principium uniuscuiusque generacionis. Equa igitur hec sunt in suo principioC C 136s 110 Srv. Apocal. 19, 10: Testimonium enim Iesu est spiritus prophetiae. 116 Porphyrii Isagoge a Boethio translata (Commentaria in Aristotelem Graeca IV I, ed. A. Busse) p. 26, 10 dicimus... Pindarum quidem Thebanum esse ge- nere, Platonem vero Atheniensem; etenim patria principium est unius- cuiusque generationis, quemadmodum pater. 24

Strana 25
parata. Iohannes enim graciam notat, Luthomiericz quasi ,mensura crudelitatis', et hec videntur inequalia'. Respondeo: Quamvis crudelitas est inequalis gracie, mensura tamen cru- delitatis, que est maturitas, est sibi equalis. Unde non crude- 120 lis, sed seriosus est noster determinans. Vel dicitur Lutho- myerzycz a,compassione'; modo gracia et compassio coe- ci36a) quantur. Igitur bene hec equa de equis predicantur. Et sicut est hic, sic semper oportet equa de equis predicari. Oportet igitur equa de equis predicari. Et hec fuerunt verba (vestris reverenciis in 125 principio proposita). In quibus quidem verbis tria innuuntur: primo congruitas ex racione, quia oportet; secundo equalitas in comparacione, quia equa de equis; tercio laudis dignitas in sermone, quia predicari. Predicacio enim est premii exibicio non qualiscun- 130 que, sed condigni, et non stipendiaria sive peccuniaria, sed iusta et meritoria, iuxta verba Cassiodori, libro 2° Epistola- 123 Igitur bene hec N] Quare C Et sicut...predicari N] vyn. C 125 Et hec N] Que C vestris...proposita C] etc. N 127 innuuntur N] breviter innuuntur C 129 laudis dignitas in N] laus ex C 130 premii exibicio...peccuniaria N] essencialis aut accidentalis bonitatis de- bita attribucio, non pecuniaria sive stipendiaria C 132 et meritoria N] vera et coequeva C verba N] dictum C libro...dicentis N] vyn. C 117 Srv. Ps.-Beda Interpret. s. v. Iohannes: domini gracia vel in quo est gracia sive cui donatum est aut cui donacio a domino facta est, v stč. překladě: páně milost nebo v němž jest milost nebo jemuž dáno jest nebo jemuž dánie ot pána učiněno jest. První část jména Litoměřic spojována se stč. l'utnost ,feritas“ (srv. Ps. Beda Interpret. s. v. Chaldea: quasi fera vel quasi feritas, v stč. překladě: jako lítá nebo jako litnost); sem náleží i mnou restituovaný Klaretův litněn ,barbarus“ Gl. 937 a litněné „Saraceni“ Gl. 939, které teprve opisovači pokazili záměnou u (v) za n a které mylně naši slovnikáři spojovali s obyvateli Litvy. 118 25

Strana 26
135 rum dicentis: Gloriosis quippe dominis graciosiora sunt preconia quam tributa, quia stipendium et tyranno appenditur, predicacio au- tem laudis non nisi bono principi. Hec Cassiodorus. Ubi plane ostendit predicacionem solis bonis exhibendam. Iuste igitur predicantur bona de nostro determinante, eo quod bonus est. Verum quia non sufficit verbo tantum laudem tribuere, eo quod verba cito transeunt, igitur restat aliud sibi erro- 140 gandum donum mansurum et perpetuum propter labores et merita. Et ergo confero sibi gradum baccalarii (...) in no- mine Patris et Filii et Spiritus sancti. Amen.) 135 bono N] boni(!) C plane N] patule C 136 predicacionem N] predicacionem laudis C solis N] solum C 137 predicantur...determinante N] bona de nostro determinante predican- tur C eo quod N] quia C 138 Verum quia...in nomine P N] Sed quia vocalis laus et predicacio cum vento defluit subito, restat nostro determinanti tribuere predicacionem perpetue mansuram, ut scilicet baccalarius de ipso denominative predi- cetur. Ego igitur auctoritate michi in hac parte concessa predico ipsum esse baccalarium in artibus, ut possit legere et disputare etc. C 133 Cassiodori Epist. IX 25, 3: Gloriosis quippe dominis gratiora (někt. rkpy: gratiosiora) sunt praeconia quam tributa, quia stipendium et tyranno penditur (někt. rkpy: impenditur), praedicatio autem nisi bono principi non debetur. 26

Strana 27
III. PROMLUVA MISTRA JANA Z MÝTA PŘI BAKALÁŘSKÉ DETERMINACI JAKOUBKA ZE STŘÍBRA NA PODZIM R. 1393.

Strana 28

Strana 29
47d [ALIA RECOMENDACIO.] Quamvis omnia honorem appetunt, ut dicit Philosophus 6° To- picorum, ipsi iuvenes sunt amatores honoris specialiter, ut dicit idem 2° Rethoricorum. Ut igitur honor debitus nostro de- terminanti exhibeatur, cetus quoque iuvenum ad virtute(m) spe honoris animatus alliciatur, pro honorifica recomen- dacione nostri determinantis occurrunt michi hec verba: 5 Laudamus iuvenem verecundum. Scribuntur 4° Ethico- rum, capitolo 9°. Venerabiles patres Magistrique ac domini honorandi! Ipsi 10 scitis universaliter, quod bonum et virtutem laudamus propter opera et actus — 1° Ethicorum. Et quia quoddam bonum insigne est iuvenis verecundus, ideo digne laudamus iuvenem verecundum. De quo gloriatur et ipse doctus Oracius dicens in Epistolis: Sepe verecundum laudasti, 15 eo quod bonum est bonos laudare. Nostrum igitur determi- nantem si laudare volumus, utique laudamus iuvenem vere- cundum. Laudamus iuvenem verecundum, ubi supra. Revera, ut ait Philosophus in sua Poetria, laus est bonorum. Boni autem et studiosi per tria fiunt. Tria autem hec sunt: 20 natura, consuetudo et racio — VII° Politicorum. Cum igitur ali- 2 Aristot. Top. VI 8, p. 146b 22. V rukopise N předchází řádka dodatečně připsaná touž rukou: Quamvis omnia honorem appetunt — 10 Ethicorum. 4 Aristot. Rhet. II 12, p. 1389a 12. 8 Aristot. Eth. Nik. IV 15, p. 1128b 19. 12 Aristot. Eth. Nik. I 12, p. 1101b 14. 14 Horat. Epist. I 7, 37. 19 Viz výše str. 18. 21 Arist. Polit. VII 13, p. 1332a 39. 29

Strana 30
quem laudare volumus, a tribus nos laudare ipsum oportet: a natura, racione et consuetudine. (Primo) a natura, quoad bonas passiones naturales et 25 laudabiles, qualis est verecundia et similes passiones. Nam a natura nullus simpliciter fit bonus — 2° Ethicorum. Secundo laudamus aliquem a consuetudine quoad virtutes morales commendabiles, que fiunt a consuetudine — 2° Ethicorum. Ter- cio laudamus aliquem a racione quoad habitus intellectua- les, per erudicionem aquisibiles — 6° Ethicorum. Quia prima decorant subiectum exterius, altera dingnant affectum inte- rius, tercia illustrant intellectum clarius, propter hec tria iuvenem verecundum laudamus. Hiis tribus tria sunt opposita. Nam sunt eciam tria in ani- 35 ma, propter que pravi fiunt et vituperantur: malicia, incon- tinencia et bestialitas — 2° libro Magnorum Moralium, capitolo VIII°. Malicia excludit virtutes — quoad secundum, et scien- cias - quoad tercium, quia omnis malus ignorans — 3° Ethi- corum; incontinencia excludit naturales passiones racioni 40 deditas — quoad primum; et bestialitas utrumque, quia homo malus decies millesies peior est bestia — VII° Ethicorum. Iuvenes igitur malos et incontinentes et bestiales non lau- damus, sed vituperamus. Ipsum solum laudamus iuvenem ve- recundum. Ex quibus colligi poterit, quod quisque iuvenum passiones domuerit mentemque ad mores composuerit, vicia fugiendo, quisquis ingenium exercuerit ac flores scienciarum carpserit, ignoranciam amovendo, is laude (potiri) poterit, iuste hanc 30 45 26 Arist. Eth. Nik. II 1, p. 1103a 19. 28 Arist. Eth. Nik. II 1, p. 1103a 25. 30 Arist. Eth. Nik. VI 3, p. 1139b 25. 36 Arist. Eth. meg. II 4, p. 1200b 5. 38 Arist. Eth. Nik. III 2, p. 1110b 28. 41 Arist. Eth. Nik. VII 7, p. 1150a 7. 30

Strana 31
merendo. Et talis est iuvenis verecundus. Quare merito lauda- mus iuvenem verecundum. Dixi primo, quod quisquis iuvenum passiones domuerit mentemque ad mores composuerit, vicia fugiendo, is laude potiri poterit, iuste hanc merendo. Magnum nempe opus est mores composuisse bonos suos, ut dicit Ovidius 2° De arte, et pre- cipue in iuvenibus mores sunt laudabiles bene compositi. In- 55 quit etenim Varro in Sentenciis, quod sicut ridenda est in sene puerilitas, sic obstupenda est in puero optimorum morum constancia. Sapiunt enim vasa, quidquid accipiunt. Sic de iuvenibus. Et ergo swadens unicuique Oracius passiones animi domare, in con- trarium ait: 50 60 Animum rege; qui nisi paret, inperat; hunc frenis, hunc tu compesce habenis. Et precipue: Principiis obsta, sero medicina paratur, ut dicit Ovidius De remedio. In principio scilicet nostre eta- 65 tis. Et quisquis hec fecerit, hic laudabilis est — quoad primum. Secundo dixi, quod quisquis iuvenum ingenium exercue- rit floresque scienciarum carpserit, ignoranciam auferendo, is laude potiri poterit, iuste hanc merendo. Animus etenim humanus est velud ager, qui ingenii labore pigwis efficitur et 70 54 Ovid. Ars am. III 370: Maius opus mores conposuisse suos. 56 Varronis Sent. 74 (p. 268 ed. Riese) : Tam ridenda in sene puerilitas, quam obstupe(sce)nda in puero optimorum morum constantia. 58 Varronis Sent. 58a (p. 267 ed. Riese) : Sapiunt vasa, quidquid primum acceperunt. 59 Horat. Epist. I 2, 62 n.; habenis N] catena Hor. 64 Ovid. Rem. 91. 37

Strana 32
fertilis, et nisi ingenii vomer accesserit, semina nature eva- nescunt. Que verus cultor a principio incipiat colere, prius- quam frutices ignorancie insolentes insurgant. Ait enim Tu- lius, De questionibus Tusculanis, libro 2°, quod sicut ager 75 quamvis fertilis sine cultura fructuosus esse non potest, sic sine doc- trina animus, quia animus incultus viciis sua sponte invalescentibus velud spinis obducitur, sed cum verus cultor accesserit, statim ceden- tibus viciis fruges virtutum oriuntur; ] sic inquit Cecilius libro De N 48a beata vita. Debet igitur quilibet in iuventute in campo sue 80 mentis flores scienciarum carpere, velud apis mel de flore, iuxta consilium venerabilis Senece libro XI°, epistola 5a, dicentis: Apes debemus imitari, que vagantur et flores ad faciendum mel ydoneos carpunt, demum quidquid attulere disponunt atque per favos derigunt. Nos quoque debemus, quecunque ex diversa leccione 85 congessimus, separare, demum adhibita ingenii nostri cura et facultate in unum saporem varia ista libamenta confundere. Hec Seneca. Quisquis igitur iuvenum in iuventute flores scienciarum de- cerpserit, iure laudandus est. Hos iuvenes vocabat Plato in Menone, capitolo III°, cum aiebat: Sicut videmus apem in 90 omnibus quidem ascendere plantulis (et) e singulis optima colligere, sic eciam pueros avidos in nulla inscicie se habere, undique vero se- mina legere. Iuste igitur laudamus iuvenem, qui mores bonos composuerat ex passionum refrenacione quique flores scien- ciarum carpserit ex litterarum erudicione. Nam quamvis 95 omnis etas habeat in hiis difficultatem, eo quod omnis ars et 74 Cic. Tusc. disp. II 5, 13; sicut N] ut Cic. 76 Odtud se začíná nový citát, tentokráte z Lactantia. 78 Lactant. Divin. inst. VI 15, 8; virtutum N] virtutis Lact. 81 Sen. Epist. 84 (XII 2), 3; faciendum mel N] mel faciendum Sen.; de- mum N] deinde Sen.; atque N] ac Sen.; derigunt N] dirigunt Sen. 84 Sen. Epist. 84, 4; demum N] deinde Sen.; ista N] illa Sen. 89 Pramen latinského citátu jsem nezjistil. 32

Strana 33
virtus sunt circa difficilia — 2° Ethicorum, virtus quoad pri- mum, ars quoad secundum, specialiter tamen et precipue in iuvenibus invenitur hec difficultas propter pravitatem con- cupiscencie — quoad primum, et propter cecitatem inexpe- riencie in intellectu — quoad secundum. Sed quisquis iuve- 100 num hec amoverit, hunc utique laudamus. Primo etenim invenitur difficultas sedandi passiones prop- ter pravitatem concupiscencie in affectu, quia iuvenes sunt, [concupiscunt 2], quales facile quecunque concupiscunt — 2° Retho- ricorum — et sunt sectatores earum concupiscenciarum, que sunt 105 circa venerte)a — ibidem — et ergo non sunt convenientes audi- tores moralis discipline — 1° Ethicorum — tum propter sensuales motus, tum propter irregulares appetitus, tum propter pas- sionum tumultus, quia gaudia semper amat et ludicra verba iuventus, 110 ut dicit Panphillus. Sed hec singula regulantur per morum disciplinam in iuvenibus studiosis. Secunda difficultas invenitur in iuvenibus prudenter agendi propter cecitatem inexperiencie in intellectu — 1° Ethi- corum. Iuvenis inexpertus est horum, que significant vitam 115 96 Aristot. Eth. Nik. II 2, p. 1105a 9. 98 pravitatem*] parvitatem N 103 pravitatem*] parvitatem N 104 facile*] facere N Aristot. Rhet. II 12, p. 1389a 2: Iuvenes igitur iis moribus sunt, ut facile concupiscant, et, quaecumque concupiverunt, exsequantur. 106 Aristot. Rhet. II 12, p. 1389a 4. 107 Aristot. Eth. Nik. I 1, p. 1095a 2. 111 Pamphilus, De amore. Vydání v II. svazku Cohenovy La comédie latine en France au XIIe siècle (Paris 1931) bylo mi nepřístupno; ludicra* ] lu- dibria N 114 Aristot. Eth. Nik. I 1, p. 1095a 3. 33

Strana 34
activam. Et ideo Philosophus 6° Ethicorum, capitolo Vo, dicit: Iuvenes non videntur fieri prudentes... quia signum est prudencia, que fit cum cognita experiencia. Propter que iuvenes sepe fiunt incauti in amittendis, ignari in discernen- 120 dis, inperiti in eligendis, inpediti in exequendis, inperfecti in assequendis. Sed hunc defectum tollit litterarum erudicio. Unde in iuvenibus ingeniosis. Tales iuvenes morigerati et in litteris eruditi possunt dicere illud Petri Elie, quod dicit in Commento super Prisciano, et sunt verba ipsius Tulii in Rethorica: Nos sumus tamquam gnani, humeris gigantum insiden- tes. Nam quidquid gigantes vident, hoc nos videmus, et cum hoc ultra sive supra, et precipue parvi, qualis est noster de- terminans. Et ergo quisquis iuvenum passiones domuerit mentemque ad mores composuerit, vicia fugiendo, quique 130 ingenium exercuerit ac flores scienciarum carpserit, igno- ranciam aufferendo, is laude potiri poterit, hanc iuste meren- do. Tales autem sunt iuvenes verecundi, qui per verecundiam timent turpia, cognoscunt vicia. Ideo merito laudamus iuve- nem verecundum. Et quia noster determinans mores bonos composuit ut mi- tis et verecundus — quoad primum, ingenium vivax exer- cuit, ad hoc existens facundus — quoad secundum, merito ipsum laudamus iuvenem verecundum. Nam de Myza dicitur, Myza autem vulgariter Argentum 140 appellatur. Argentum quoque elloquenciam designat. Hic igitur Mercurius, deus elloquencie, cum Philo(lo)gia nupcias celebrarunt, dum in tam iuveni homine elloquencia sapiencie 125 135 116 Aristot. Eth. Nik. VI 9, p. 1142a 15. 124 Není u Cicerona. 139 Stříbro; rodištěm Jakoubkovým byl Vitkov na panství stříbrských křižovníků. 140 Srv. Richardus de S. Victore, De quibusdam dubiis (PL 196, 678B): In auro recte satis intelligitur speculatio veritatis, in argento verbum praedicationis. 141 Narážka na spis Martiana Capelly De nuptiis Philologiae et Mercurii. 34

Strana 35
H 157b E 47a N 48b coniuncta est. Iacobus, scilicet ,subplantator‘ viciorum. Nam si in quo deliquerit, mox verecundatur. Et ergo bene dixi quod laudamus iuvenem verecundum, que fuerunt 145 verba etc. In quibus verbis primo tanguntur nostri determinantis laudum preconia generaliter appropriata; secundo osten- ditur etas ydonea discipline utiliter adaptata, quia lauda- mus iuvenem disciplinatum habitualiter; tercio panditur 150 virtus ingenua seu passio moraliter approbata, quia lauda- mus iuvenem verecundum laudabiliter. Propter primum est bonus ex comuni rumore, quia fama, quam comuniter famant, non in toto deperditur — VII° Ethi- corum. Propter secundum est melior ex corporis nitore, 155 quia iuventus laudabilis est. Propter tercium est optimus ex honesto animi more, quia laudamus iuvenem verecundum. De primo — laude — patet ante. Dixi secundo, quod in verbis nostri thematis tangitur etas idonea discipline generaliter adaptata, cum dicitur iuve- 160 nis. In iuventute nempe doctrina capitur facilius, intellegitur cercius, inprimitur firmius, exercetur agilius quam in aliis 147 verbis primo N] quidem verbis duo breviter tanguntur: primo H 148 appropriata] appropriata, cum dicitur laudamus H, approbata N 149 adaptata...laudabiliter N] adaptata, cum dicitur hunc iuvenem H 153 rumore N] fama H 156 Propter tercium...verecundum N] vyn. H 158 De primo...ante N] Dimisso primo propter brevitatem H 159 nostri thematis tangitur N] propositis H 160 idonea N] ydonea H iuvenis N] hunc iuvenem H 143 Srv. v Pseudo-Bedových Interpretacích s. v. Iacob: subplantator vel subplantacio, v stč. překladě Jacob: podtlačitel nebo podtlačenie. 146 Etc. tu zastupuje: vestris reverenciis in principio proposita, srv. str. 25 ř. 125. 154 Aristot. Eth. Nik. VII 14, p. 1153b 27. 35

Strana 36
etatis temporibus. Secundum quod ait Seneca venerabilis libro De consolacione ad Hellvam matrem: Alcius, inquid, 165 precepta descendunt, que animis inprimuntur teneris. Et Vegecius libro 1° De re militari: Non (enim) tantum celerius, sed perfeccius inbuuntur, que discuntur a pueris. Unde Seneca tractans illos versus Virgilii, ubi dicit in Geor(g)icis 170 Optima queque dies miseris mortalibus ewi prima fugit, subeunt morbi tristisque senectus, ait: Meliora pretervolant, peiora succedunt. Quemadmodum ex am- phora primum, quod est sincerissimum, effluit, turbidum gravissimum- que subsidet, sic in etate quod est optimum, in primo est, scilicet in iuventute. Et subdit: Quare optima est etas iuvenilis? Quia dum 175 sumus iuvenes, possumus discere, possumus facilem animum, adhuc tractabilem, ad meliora convertere, eo quod etas iuvenilis mollis est et apta regi, ut ait Ovidius De arte. Propter quod con- 163 Seneca...matrem N] Seneca in quadam epistola(!) dicens H 164 inquid N] inquit H 166 enim Veg., H] vyn. N tantum Veg., N] vyn. H 167 Unde Seneca...subdit: Quare N] ideo H 175 possumus Sen., N] faciliter possumus H facilem Sen., N] vyn. H 177 regi Ov., N] erigi(!) H Ovidius De arte N] Owidius De arte amandi H 164 Sen. Ad Helviam matrem de consolatione 18, 8; animis inprimuntur teneris NH] teneris inprimuntur aetatibus Sen. 165 Vegetius, Epitoma rei militaris I 4; sed NH] sed etiam Veg. 168 Verg. Georg. III 66 n., verše citovány u Sen. Epist. 108, 24; fugit Verg., Sen.] fulgent(!) N 171 Sen. Epist. 108, 25 n.; peiora N] deteriora Sen.; turbidum gravissimum- que subsidet N] gravissimum turbidumque subsidit Sen.; etate N] aetate nostra Sen.; quod Sen.] quid N; primo Sen.] principio N 174 Sen. Epist. 108, 27; adhuc NH] et adhuc Sen. 177 Ovid. Ars am. I 10: sed puer est, aetas mollis et apta regi. 36

Strana 37
sulit Persius in suis Satiris et alloquitur iuvenem dicens: Disce, puer, sapias diis depellentibus agnam. Nunc nunc, hic hic, quod querimus, hic est. 180 Et Oracius Epistola 2a: Nunc adhibere (!) puro pectore verba, puer, nunc te melioribus offer. Quo semel est inbuta recens, servabit odorem testa diu. 185 Et poeta: Quod nova testa capit, inveterata sapit. (Et alibi): Qui non asuescit virtutem, dum iuvenescit, a viciis nescit discedere, quando senescit. 190 Illi decrescit honor et laus, quando senescit. 177 consulit Persius in suis Satiris et alloquitur N] Persius in suis aloquitur H 181 epistola N] in epistola H 183 pectore Hor.] pectora N, pectori H 188 et alibi H] vyn. N 189 asuescit N] aswescit H 191 Illi...senescit N] vyn. H 178 Pers. Sat. 5, 167: Euge, puer, sapias, dis depellentibus agnam ! percute! Viz výše str. 13 k ř. 1. 181 Horat. Epist. I 2, 67 nn.; adhibere NH (chybou, ale patrně již řečníkovou, ne písařovou)] adbibe Hor. Jako součást středověké anonymní básně L. Hervieux, Les fabulistes latins III str. 478, č. 28, 2; z basilejské rukopisné sbírky přísloví otiskl J. Werner, Lat. Sprichwör- ter, q 204. 189 Dvojverší z jiné basilejské rukopisné sbírky u Wernera, uv. m., q 98; virtutem NH] virtuti bas.; discedere NH] divertere bas. 191 Verš neznámého původu; et laus*] glaů(!) N 37 187

Strana 38
Disce puer, dum tempus habes, dum sufficit etas. Tempora labuntur more fluentis aque. Ecce etas ydonea discipline adaptata — quoad secundum. 195 Dixi tercio, quod panditur nostri determinantis virtus in- genua seu passio moraliter approbata, scilicet verecundia. Vere- cundia enim magis assimilatur passioni quam habitui, scribitur enim 4° Ethicorum. Hec enim verecundia maxime exornat mores hominum et quasi lampas est singularum virtutum, 200 speculum mentis, decor corporis, splendor sermonis, et cum sit omnibus aliqualiter apta etatibus, personis, temporibus et locis, ado- lescentes autem et iuveniles annos maxime decet. Ipsa enim verecun- dia in iuvenibus velud artifex in materia comodiore melius operari solet. Et quid revera laudabilius iuvene verecundo? O quam pulcra 205 et splendida gemma est verecundia in vultu adolescentis, bone disci- 195 Dixi tercio...ipsum iuvenem verecundum N] vyn. H 192 Stejně začíná verš u Wernera, uv. m., d 104, končí se však: ne tempora perdas. 193 Středověký verš, obměňujíci Ovidia, Ars am. III 62: eunt anni more fluentis aquae. Ve shodné středověké podobě citoval jej později Jan z Rabštejna, Dialogus, v mém vyd. § 71. 198 Aristot. Eth. Nik. IV 15, p. 1128b 11. 199 Srv. ve florilegiu Tomáše Irského (Thomas Hybernicus, Flores doctorum, vyd. Vien- nae 1751, str. 760) z Bernarda: Verecundia...lampas pudicae mentis. 200 Srv. tamže str. 759 z Ambrože: Pulchra virtus est verecundia...Speculum enim mentis plerumque in verbis refulget... in ipso quoque corporis de- core plus eminet. 201 Srv. tamže str. 759 z Ambrože: Verecundia, cum sit omnibus aetatibus, per- sonis, temporibus et locis apta, tamen adolescentes iuvenilesque annos maxime decet. Srv. tamže str. 759 z Ambrože: ut artifex in materia commodiore melius operari solet. Srv. tamže str. 760 z Bernarda: Quid amabilius verecundo adolescente? Quam pulchra et quam splendida gemma morum est verecundia in vita et vultu adolescentis. Quam vera et minime dubia spei nuntia, bonae indolis index. Virga disciplinae, expugnatrix malorum, propugnatrix pu- ritatis innatae, specialis gloria conscientiae, famae custos, vitae decus, vir- tutis sedes, virtutum primitiae, naturae laus et insigne totius honesti. 203 204 38

Strana 39
pline nunccius, decus virtutis, inimicus viciis, laus nature, signum utique bone spei et soror tocius honestatis! Prout pulcre Vale- rius Maximus libro 4°, capitolo 2° de verecundia deducit in hec verba: Verecundia, inquit, est par(en)s omnis honesti consilii, tutela omnium officiorum, magistra innocencie, cara proximis, accepta alienis, omni loco, omni tempore favorabilem gerens vultum. Ecce, que laus verecundie! Et quia noster determinans verecundus est, attendens illud Kathonis: Verecundiam serva, verecundus uti- que, ut patet ex palore, quod est signum verecundie per antifrasim, merito laudamus ipsum iuvenem verecundum. Et quia vere laudare secundum Cassiodorum, libro 4° Epistolarum, est bene meritis digna prestare, pro consumanda igitur laude nostro baccalario, sicut merito bene, digna presto premia conferendo sibi auctoritate qua fungor gradum bac- calarii in artibus etc. 210 215 220 216 libro 4° epistolarum N] in libro epistolarum H 217 digna prestare Cass., N] digna prestare premia H 218 laude N] laude elucidante magnitudinem virtutis H baccalario N] baccalariando H sicut merito bene N] ut bene merito H digna N] digna sibi H 219 sibi...fungor N] ei H 220 in artibus etc. N] in artibus, ut posset legere, disputare ceterosque actus ad hunc gradum pertinentes exercere hic et ubique locorum. In nomine Patris) et Féilii) et S«piritus) s«ancti) amen H 207 Val. Max. IV 5, praef.; est par(en)s N] parens est Val.; omnium N] sollemnium Val.; gerens N] prae se ferens Val. 213 Cat. Sent. monostich. 12 (p. 215 ed. Bachrens). 216 Cassiodorus, Variae IV 4, 1: sed laudabilius bene meritis digna praestare. 220 K závěrečné formuli srv. LF 71 (1947) str. 7, pozn. 36. 39

Strana 40

Strana 41
IV. PROMLUVA MISTRA JANA Z MÝTA PŘI BAKALÁŘSKÉ DETERMINACI JANA HUSI NA PODZIM R. 1393.

Strana 42

Strana 43
N 48c Sanabatur laborans. Scribitur 1° Elencorum de falacia equivocacionis. R(everendi) patres et domini honorabiles! Quamvis Aristotiles posuit hec verba pro exemplo falacie, eo quod laborans iuxta composicionem variat sensum proposi- cionis, quia presens preteritumque inperfectum tempus de- signat — sumitur quoque ilic laborans pro,egrotante“ —, nos tamen non ad falaciam astruendam, sed ad desidiam de- struendam sumere possumus laborans pro ,operante“ et di- cere: Sanabatur laborans, precipue cum noster determinans, velud quilibet homines, in principio infirme mentis fuerit, et 10 valide per labores tamen sanitatem mentis receperit. Possu- mus utique de eo dicere, quia sanabatur laborans. Nam sicut corpus sanitatem egritudinemque suscipit, sic et ipsa mens et animus salutis infirmitatisque susceptiva pro- porcionatur iuxta diffinicionem incolomitatis, quam dat Tu- 15 lius 2° Rethorice sue dicens: Incolumitas est salutis cura atque integra conservacio. Hec autem conservacio tam circa corpus quam circa animam est et esse debet. Quare sanitas corpo- riſs] et anime inexistit. Sed quid est, quod dicit Tulius, quod incolomita«s) est cura (atque) tuta conservacio? Nisi quod 20 dans diffinicionem talem ostendit, quod ex cura et labore sanitas causatur, per locumque topicum ab oppositis ex tor- pore et ignawia infirmitas generatur. Et ergo non torpens, sed laborans sanabatur. Ex quibus elicio, quod per exercicium et laborem medium 25 aquiritur debita temperancia corporis conservativa, per stu- 5 I Aristot. Elench. 4, p. 166a 1. U Aristotela jde o sofisma ,churavý je zdravý“, vyřčené za předpokladu, že ,churavý znamená toho, který dříve stonal, nikoli toho, který nyní stůně. V středověkém latinském Aristotelovi, přeloženém z arabštiny, odpovídala řecké formulaci Aristetotelově vytá eto o xáuvov správně latinská: sanabatur la- borans. Mistr Jan z Mýta je si dobře vědom, že v textu Aristotelově laborans znamená ,churavějícího“, ale úmyslně dává participiu význam »pracujícího“. 15 Cic. Rhet. II 56, 169; cura N] rata Cic. 43

Strana 44
dium et laborem assiduum innascitur virtus eximia animi sanativa, per ocium vero et torporem continuum exoritur animi ignavia mentis infectiva. 30 Ex primo itaque consurgit corporis sanitas et valitudo, ex secundo animi bonitas et fortitudo, similiter pulcritudo, ex tercio mentis vanitas et egritudo et ebetudo. Per primum labor corpus reficit, ne deficiat, per secundum morem perficit, ut perfeccior fiat, per tercium animus deficit, quia deviat. 35 Quis igitur sanari volueris, audi, quia bene scribitur reme- dium, quia sanabatur laborans. Dixi primo, quod per exercicium et laborem medium aquiritur debita temperancia corporis servativa. Corpus ete- 40 nim nimio labore consumitur et per exercicium ac laborem conservatur. Corpus, dico, nimio labore consumitur, nam et gutta (cavat) lapidem, consumitur anulus usu, ut ait Ovidius sic fatendo. Ferrum quoque ipsum in toto labore defluit. Nimium igitur laborem fugit corpus. Requies 45 igitur miscenda est labori. Sic swadet et ipse Katho: Interpone tuis interdum gaudia curis etc. Ocio eciam corpus corroditur. Nam et ferrum, si labore non exercetur, rubigine consumitur. Ipse aque quiescentes fetent et vermes generantes in se tabescunt. Sic et corpus humanum 42 Ovid. Ex Ponto IV 10, 5; consumitur anulus Ov.] anulus consumitur N 45 Dist. Cat. III 6, 1; následující verš, místo něhož máme v textu etc., zněl: ut possis animo quemvis sufferre laborem. 44

Strana 45
ex torpore deficit. Et hac similitudine posuit Ovidius De 50 Ponto libro 1° dicens Cernis, ut Iqualiter] ignavum cozryrumpant ocia corpus et capiunt vicium, ni moveantur, aque. Hoc quoque concors medicorum clamat sentencia, quod cor- pora humana, que in quiete sunt sedula, morbos contrahunt 55 et labores. Ym(m)o nec tantum homines, sed et ipse arbores, nisi mote et quassate fuerint ventis, paucum fructum gi- gnunt testante Salernia. Si igitur fructum habere quis voluerit et sanitatem corporalem, indiget laboris exercicio, quia causa est sanitatis corporalis — qualis est ambulacio post cenam — 60 2° Posteriorum. Et hoc de primo. Dixi secundo, quod per studium et laborem assiduum innascitur virtus eximia mentis sanativa. Quid enim est aliud salus animarum quam probitas? quid egritudo quam vicia? ut ait venerabilis Boecius libro 4, prosa 6 De consolacione philoso- 65 phie. Hinc quoque sanitas ex philosophia habetur et aquiri- tur, quia philosophia ipsa profecto est animi medicina, ut inquit Tulius libro III° De questionibus Tusculanis. Philosophia autem non sine magno labore et studio aquiritur. Quare re- linquitur, quod sanitas mentis ex labore assiduo innascitur. 70 Hec itaque sanitas anime corporali similatur. Sicut enim ibi dum qualitas bona predominatur, fit sanitas, sic et in anima, dum racio regnat, salus mentis efficitur. Plato namque tripar- titam dicit animam, primam raciona bi)lem, secundam excandescen- 50 Ovid. Ex Ponto I 5, 5 n. U Ovidia znèl pentametr: ut careant vitio, si movean- tur aquae. 61 Aristot. Anal. poster. II 11, p. 94b 10. 65 Boeth. De consol. IV, prosa 6, ř. 118 ed. Steward-Rand; enim est N] vero...vi- detur esse Boeth.; salus animarum N] animorum salus Boeth. 68 Cic. Tusc. disp. III 3, 6: profecto animi medicina, philosophia. 45

Strana 46
75 cia«m), terciam appetitum vel cupiditatem. Et tunc anime sanitatem dicit adesse, cum racio totam regit parentque ei inferiores due partes concordantque inter se, iracundia et voluptas nichil appetunt, nichil ea commovent quod inutile racio esse dixerit, egritudinem vero et in- valenciam esse, cum dominam illam et reginam [vicerint] racionem 80 vicerint. Hec aiebat Plato, ut scribit Apuleyus De deo Socra- tis. Videmus igitur sanitatem anime, que per ] laborem aqui- N 48d ritur. Et hoc est, quod ait Seneca libro V° epistola 2a: Gene- rosos animos labor nutrit. Ideo durius tractandum est corpus, ne male pareat, ut dicit idem epistola VIIa. Et sic sanitas mentis per 85 laborem aquiritur. Et hoc de secundo principali. Dixi tercio, quod per ocium et torporem continuum ori- tur animi ignavia mentis infectiva. Nam diuturna quies viciis alimenta ministrat; ymmo non solum ministrat, sed necesse est, ut in facinus ociosus 90 torpor erumpat, ut ait Quintilianus libro 4 cap. 21. Sicut enim anima humana duris laboribus sanatur, ut dixit secundum membrum, sic ab opposito per ocia torpencia infatuatur — et sunt verba Cassiodori epistula 23. 95 Segniciem igitur fugito quivis, que vite ignavia fertur. Nam cum animus languet, consumit inhercia corpus. Et hoc de tercio principali. 80 Ve skutečnosti Apul. De Platone et eius dogmate I 18. 82 Sen. Epist. 31 (IV 2), 4. 84 Sen. Epist. 8, 5; corpus ne N] ne animo Sen. 87 infectiva*] effectiva N 88 Dist. Cat. I 2, 2. 90 Ps.-Quintil. Declam. IV 17 (p. 84, 3 ed. Lehnert) : in facinus necesse est otiosus ardor erumpat. 93 Cassiod. Var. V 28: otio torpescere non sinantur. 94 Dist. Cat. III 5. 46

Strana 47
Sic igitur patet, quod per laborem aquiritur temperancia corporis servativa, per laborem assiduum i(n)nascitur boni- tas eximia animi servativa, per torporem continuum exoritur animi ignavia mentis infectiva. Quare noster determinans 100 ocium fugiens per laboris exercicium sanitatem est adeptus et ergo sanabatur laborans. Sed quamvis sanitas est duplex, corporalis et intellectualis, ut ex memoratis patuit, et quamvis prima sit delectabilis, eo quod desiderabilissimum est sanum esse — 1° Ethicorum et 2° 105 Rethoricorum, hec autem sanitas est virtus corporis — ibidem 1° Rethoricorum, capitulo II° —, nichilominus illam propter secundam spernens [secundam], laborans diligenter, que sunt, et ideo sanabatur laborans. Quia secundum Commentatorem super 1° Phisicorum, ut 110 dicit Eustracius, ponit duplicem vitam, politicam et con- templativam, quam vocat purgativam, homo purgativus non curat sanitatem corporalem. Unde loquitur in hec verba: Purgativus autem homo ct contemplativus quia omnino eas, que in mundo sunt exercitaciones, abnegat et eam, que est 115 super, eligit vitam et secundum eleccionem separatus est a corpore, [et] intellectum pennis aptavit et in superioribus omnino speculatur, ut omnia dimittat, que tantum sub tem- pore et motu sunt, et ad Deum deducatur et reveletur. Habet aut(em) corporis vinculum, studium prohibens et sursum 120 elevacionem intellectus inpediens; nunc ad inimicam car- 105 Aristot. Eth. Nik. I 9, p. 1099a 27. 106 Aristot. Rhet. II 21, p. 1394b 13. 107 Aristot. Rhet. 1 5, p. 1361b 3. 110 Averroes. Pohříchu IV. svazek Aristotelových Opera omnia, benátského vydání z r. 1560, kde je otištěn Averroův komentář k Fysikám, je v pražské NUK stará ztráta. 111 Nikajský metropolita Eustratios (v 2. pol. 11. a zač. 12. stol.) komentoval z Aris- totelových spisů Ethiku Nikomachovu (vyd. mezi Comm. in Arist. Graeca, XX) a Analytika (v téže sbírce, XXI). 47

Strana 48
nem disponitur et nunc adversum illam bellum suscipit, omnimodam tribulacionem adinveniens, ut utique caro de- cidens inpotenter hereat nec audeat adversum intellectum se 125 erigere. Qui a] autem) ab ipsius perturbacione liberatus intellectus ad primam pulcritudinem copulatur et prima bo- nitate potiri festinat de tribulato corpore non faciens, maxime autem tristibus delectatus velud causis, ipsum secundum el- leccionem solventibus a mortali corpore et a derisu(u)m 130 fac(c)ione et grossicie. Istam igitur felicitatem habere con- templativus considerans qualiter habebit curam de sanitate corporis, habens curam operacionis et repromissionis? Quasi diceret: Nullo modo. Sic noster determinans non habuit curam corporis propter 135 sanitatem mentis, sed propter ipsam infirmitatem corporis, quam passus (est), ut in examine patuit, quia propter stu- dium infirmus fuit. Sed dicit unum notabile nostro deserviens Commentator, quod homo contemplativus adaptat alas suo intel- lectui. Utique noster est hic determinans alas habens, nam 140 avis nomen, quia Auca nuncupatur. Per alas sic se in supe- riora erigit per contemplacionem. Auca autem avis domestica fructifera, dans pennas gros- siores scriptoribus, molliores lectis, carnes stomacho, fimum arvis; custodia toti domui, quia nullum animalium ita sentit 145 odorem hominis et adventum sicut auca. Tradunt namque annales historie de gestis Romanorum, ut Valerius et ceteri, quod Senones Galli, qui et Sireni et Burguciones, Romam excepto Capitolio invaserunt, Gallicus accessus in Capito- lium anseris clamore deprehensus est. Ex quo deridentur Ro- 143 fimum*] summum N. 146 Soupis starověkých míst o kapitolských husách viz Thes. l. L. II 124—125; Va- leria Maxima uvádí však promotor omylem. 48

Strana 49
mani; unde dicitur: Merito debes anseribus, Roma, quod regnas; 150 dii tui dormiebant et anseres vigilabant; illis pocius debes sacrificare quam Iovi. Cedant dii vestri anseribus, a quibus se senciunt esse de- fensos, ne et ipsi ab hostibus caperentur. Ecce, quante dignitatis deberent esse auce et anseres in Romano imperio! Auce denique hominibus leticiam inducunt suis esculentis. 155 Dum enim sunt iuvenes, tunc invitant nos ad potandum — anser et anseruli dicunt per pascua pi pi, id est bibe —, in senectute ad vescendum, ut nunc et circa festum sancti Mar- tini. Huic avi merito noster determinans conparatur, dum 160 Auca nunccupatur, que adaptare serotina respicit convivia. Solum de principali, si vera loquitur, patet, quod ipse sanabatur laborans, que fuerunt verba etc. In quibus primo meritum, quia sanabatur, secundo pre- mium, quia laborans. Premium in inquirendo omni labore, 165 meritum in assequendo traditur [in] sanitatis vigore. Sic enim debet, ut grata labori merces detur, quia equm est, ut unicuique proficiat labor suus, ut sicut expediendo connovit incomoda, ita premiorum augmenta, ut inquit Cassiodorus. Et quia noster determinans laboravit, in signum premii pro 170 labore exhibito confero sibi gradum etc. 150 Ambrosius, Exameron V 13, 44; debes anseribus N] illis debes Ambr.; anseres vigilabant N] vigilabant anseres Ambr.; illis...quam N] ideo illis diebus anseri sacrificas et non Ambr.; cedant N] cedunt enim Ambr.; senciunt N] sciunt Ambr. Onomatop. pi pi (o štěbetání housat) žertovně interpretováno jako čes. imperativ 157 slovesa píti (pí = spis. pij!). 158 Srv. podnes ,martinské husy'; doklady z literatury PSJC II 725b—726a. 161 Narážka na promoční hostinu, kterou musil nový bakalář uspořádati. 163 Zkratka etc. zastupuje slova: vestris reverenciis in principio proposita. 169 Cassiod. Var. II 33, 2: Aequum est enim, ut unicuique proficiat labor suus, et sicut expendendo cognoscit incommoda, ita rebus perfectis consequatur augmenta. 171 Rubrikátor připsal: baccalarii. K závěrečné formuli viz výše str. 39. 49

Strana 50

Strana 51
V. PROMLUVA MISTRA JANA Z MÝTA PŘI BAKALÁŘSKÉ DETERMINACI VÁCLAVA BERANA Z PRAHY NA PODZIM R. 1393.

Strana 52

Strana 53
49a Nomen virtutibus equas. Scribit Ovidius ille, poetarum eximius, ym(m)o et philosophorum unus, epistola 2a ad Maximum, libro 1° De Ponto. Reverendi patres magistrique et domini! Cottidiana do- ceor experiencia experimurque cottidie, quod iuxta vulgatum 5 sermonem pleri(que) ac multi nomina per antifrasim et quasi yronice sorciuntur. Ille enim dicitur Salomon, cum sit fatuorum maximus; ille Paris (vel) Absolon, cum sit Tersite deformior; alter Cignus, cum sit corwo nigrior; alter Leo, cum sit lepore pavidior. Sicque isti et alii pocius plus lucran- 10 tur ex hiis nominibus dedecoris quam honoris. Sunt quoque ceteri, qui licet nomina habeant propria ad insinuandum, ta- men eorum officia vel merita appellantur cognominibus, que et rei conveniunt et res ipsa reciproce eis apte adaptatur. Ex hiis quidam animalium brutorum, cum sint homines, in se 15 sumunt denominaciones, cum tamen multo plus quam ca- su[m] differant illa denominativa a suis denominatis. Sed nomen convenit, ut non rem veram, sed rei vere inportet propria. Nam is Lupus, ille Canis, ille Corvus vel aliquod huiusmodi nominatur. Hec vero, sicud res, quedam sunt ad 20 laudem, quedam vero ad vituperium pertinencia. Inter ea igitur quedam sunt meliora nomina, meliores appellatos iudi- camus. Qui autem Agnus, cum sit animal racionabiliter multum laudabile, quia simplex et utile, merito hunc, qui Agnus nuccupatur, debemus laudum amplecti osculis. Talis est autem noster determinans. Sicut igitur et nomen bo- num, sicetipse, ut laus sit secundum nomen eius, scilicet Agnus, et ergo bene dicit Ovidius, ubi supra: Nomen virtutibus equas. 25 1 Ovid. Ex Ponto II 3, 1: Maxime, qui claris nomen virtutibus aequas. 8 fatuorum*] fautorum(!) N Srv. Boethius in Peri herm., prima editio, I 7 (p. 95, 27 Meiser): cum enim Achilles esset pulcher, erat claudus Thersites foedus. 53

Strana 54
Quam sit laudabile hoc nomen ,Agnus', ipsius Allexandri 30 in Doctrinali gramaticale nos instruit, cum dicit: Deus, agne vel agnus ! quasi hoc ipsum nomen Dei vel divinum intendat. In quo communiter noster determinans cum participat, est iuste commendandus. Potest autem aliquis hominum dici Agnus racione utilitatis 35 et fertilitatis officiose, racione humilitatis et simplicitatis dul- corose, racione subtilitatis et vivacitatis industriose. Primo racione utilitatis et fertilitatis officiose. Quamvis etenim omnia in usum hominum et utilitatem gignantur, quia nos sumus quodammodo finis omnium — 2° Phisicorum, et 40 Oracius in Epistola nos numerus sumus (et) fruges consumere nati et Tulius in De officiis Scire, inquit, debemus omnia, que in terris gignuntur, ad hominum usum creari —, nullum tamen animalium humanis usibus est tam utile homini, quantum in eo est, 45 sicut agnus vel ovis. Nam pellem, lanam, lac, postremo et carnem suo presentat domino, nec solum hoc, sed et stercus est agris fimandis utile, viscus pro cordis parandis habile, ut mortuo agno saltem ex fidibus et cordis solacium domino inducatur, ne saltem de morte fidelis sui agni vel agne con- 50 tristetur. Sic et noster determinans aliqualiter est utilis, licet non cute aut pelle, que deformis est, nec carnibus, quas vix ver- mes [r]e[d]derent, sed nec stercore, quia fetido, est tamen uti- lis cordarum modulaminibus, quia in cordis et in visceribus 30 Alexander de Villa Dei, Doctrinale, v. 76 (ed. Reichling): quintus habet casus fili, Deus, agne vel agnus. 39 Aristot. Phys. II 2, p. 194a 35. 40 Horat. Epist. I 2, 27. 42 Cic. Off. I 7, 22: ut placet Stoicis, quae in terris gignantur, ad usum ho- minum omnia creari. 54

Strana 55
suorum animalium, scilicet agnorum et arietum, solet auf- 55 ferre hominibus tedium et suas melancolias mitigare. Nichilo- minus ad tactum cordarum sui generis reviviscens assolet cantare, ac si oves de pascuis red[d]euntes ballatu turpi homi- num aures infestarent. Est enim musicus, sed grossus, non ut Orpheus subtilis, ad cuius cantum et citharam ipse et ceteri 60 agni in pace cum suis inimicis, lupis videlicet, corisarent, sed ut Aristeus, qui in arista pastoris gregum solebat capêr) is et agnis et ovibus pro corea fistulare. De quo Virgilius in Buco- licis, quod causa brevitatis omittam. Secundo aliquis Agnus dicitur racione congrue humilita- 65 tis et simplicitatis dulcorose. Nam sicut lupus est rapacissi- mus, sic agnus, tanquam fraudis ignarus, prede sue promptis- simus. O quociens lupus agnum accusabat, falsa sibi inpin- gens scelera, que numquam vel raro agnus a se seclusit, se racione tuens, sed se sibi escam humilis et simplex in tacitur- 70 nitate afferens! Legens poemata quisque inveniet. Nam tes- N 49b tante Esopo] didicimus, quod dum lupus bibisset aquam in ampne, eandem similiter agno bibente, agnus tamen inferius et lupus superius, aquam claram, (...) sed non ambo elati. Nam lupus in verba prorumpens „Agne, cur turbas michi 75 aquam et rivi rumpis decorem? Vis meam vitam de mundo 62 Z Vergilia, u něhož se čte příběh Aristacův ve IV. kn. Georgik, svou kalnou „ety- mologisující“ informaci ovšem neměl. 76 Gualteri Anglici Fabula 2 (Hervieux, Les fabulistes II 317), v. 5 nn.: Rupisti potumque michi rivoque decorem. Agnus utrunque negat, se ratione tuens. Nec tibi nec rivo nocui; nam prona supinum nescit iter nec adhuc unda nitore caret. Sic iterum tonat ore lupus: Michi dampna minaris. Non minor, agnus ait. Cui lupus: Immo facis. Fecit idem tuus ante pater, sex mensibus actis. Cum bene(!) patrixes(!), crimine patris obi. 55

Strana 56
tollere! Sic miser in meam mortem machinaris!“ Et quid? Agnus utrumque negat. „Nec tibi', inquit, ,nocui nec aquam tur- bavi. Nescit enim aqua supinum iter, sed neque nitore suo caret." 80 Sed iterum lupus tonat: „Dampna michi ore minaris?“ „Non mi- nor', agnus ait. „Fecisti, fecit idem pater tuus. “ Cum vero patris es, crimine patris obi! Sic crudelis et astutus simplicem et humilem agnum com- [mJedit lupus, ut patet in conversionibus propriorum. 85 Quociens lupus oves a grege in silvam seducebat, allegans eis miserum esse pastorem subdi domino eius! Nam non bene pro toto libertas venditur auro sicque agnus libertatis cupidus ob libertatem vite mortis vin- cula subintravit, et sic de aliis. Sic quoque noster agnus est humilis et simplex, quamvis sit corporis mole satis elatus ultra ceteros. Ex humilitate tamen vel forte pocius grossicie sic incedit, ac si declivus esset et gib- bosus. Ex simplicitate eciam quadam raro loquitur, ut vix aliquis preter eum in collacionibus audiatur. Non dico lu- pum, sed nec credo, quod vulpes eum valeret decipere; cre- do, quod ipse cicius vulpem astutam falleret quam lupus a vulpe falleretur. Tercio agnus dici poterit racione vivacitatis et subtilitatis industriose. Oves enim et agni in tantum brutis sunt ceteris 100 magis industriosa, que ex quodam nature privilegio suos ini- 90 95 87 Gualteri Anglici Fabula 54 (De cane et lupo, Hervieux, Les fabulistes II 344), v. 25: Non bene pro toto libertas venditur auro. 94 Narážka na ezopskou bajku o vlku a lišce (Phaedr. I 8, atd.). 56

Strana 57
micos, scilicet lupos, senciant adesse nedum ex motu fallaci aut figura horribili, sed eciam ex colore ipsis dissimili. Est et alia ipsorum industria, quod dum de pascuis ad caules re- deunt, agnelli eciam teneri inter mille matres proprias agnos- cunt. Sic credo nostrum huiusmodi determinantem esse indu- strie. Primo enim facile inimicos agnoscit, dum percutitur. Nam etsi Grecus aut barbarus ipsum lederet, mox eum suum inimicum estimaret. Eciam - quoad secundum — inter tur- bam hominum ovem et edum discerneret, scilicet mulierem 110 et virum discernendo. Plerumque tamen fallitur, quia in Maio ut vervex, habens vermes in capite, lac caprinum bibit pro ovino. Sicut enim fit mulus ex equa et azino, sic ipse ex capra et agno est procreatus. Ecce qualiter iste noster nomen virtutibus equat, ut et Agnus 115 nomine et rei proprietate iuste appelletur: ex racione utilita- tis et fertilitatis officiose, quia plus valet pro domo pater fa- milias quam turba glirium copiosa; racione simplicitatis et humilitatis dulcorose, vix quod planta sibi non loquitur pro- pter simplicitatem; racione vivacitatis et subtilitatis indu- 120 striose, quapropter non nomine humano, sed brutali nun- cupatur. Sed revera verus Agnus dici poterit racione timiditatis, passibilitatis et ignorancie cecitatis. Audax enim est ut agnus vel ovis, que parata est cuiuslibet 125 legis mortem perpeti. Nam credo, quod facilius sequeretur glires noster audax determinans quam lupi os hians preclu- 105 110 Srv. Mat. 25, 33: sicut pastor segregat oves ab haedis. 112 vervex*] verves N 113 Isid. Etym. XII I, 60 : In animantibus bigenera dicuntur quae ex diversis nascuntur, ut mulus ex equa et asino. 124 Srv. Boeth. De consolatione IV, prosa 2, ř. 94 (ed. Steward-Rand) : Sed quid enervatius ignorantiae caecitate? 57

Strana 58
130 135 deret, cum vetulis circa pocius licium disputaret sophisticali- ter quam palestram mortis subintraret. Passibilis eciam est ut agnus, cuilibet morbo habens corpus habile. Velud enim una ovis morbida totum gregem coin- quinat, sic et ipse nullius pestis evadit iacula, quin aliquid experiatur, cuius virtutis sit. Nec credo usquam aliquis me- dicorum invenit complexionem tam nobilem. Nam uno at- que eodem die hunc videres millesies interpol[l]atim egrotare, sic quod cuilibet eius organo vix unius periti ars medici suf- ficeret, et nichilominus tamen sue nature defectum medico- rum ascribit ignorancie; dum enim medicina ipsum non re- levat, medicum studet interficere, nesciens nec scite scire 140 volens illud Ovidii dicentis Non est in medico semper, relevetur ut eger. Nam medicina silet, ubi morbi causa senescit, ut inquit Alanus in Anticlaudiano. Est eciam tercio agnus racione ignorancie cecitatis. Au- N 49c 145 diamus etenim venerabilem Boecium 3° De consolacione, qua- re dicat homines mutari in bestias: nisi racione certe malicie aut detestabilis ignorancie. Inquit etenim, quod homines, versi 137 sue*] sine N 140 Ovid. Ex Ponto I 3, 17; relevetur ut Ov.] ut relevetur N 143 Alani ab Insulis Anticlaudianus, dist. I, cap. 6 (p. 281 ed. Wright). 145 Boeth. De consolatione IV, prosa 3, ř. 48 (ed. Steward-Rand) : Quo fit, ut mali desinant esse quod fuerant, sed fuisse homines adhuc ipsa humani corporis reliqua species ostentat. Quare, versi in malitiam, humanam amisere na- turam. Evenit igitur, ut quem transformatum vitiis videas, hominem aesti- mare non possis. Avaritia fervet alienarum opum violentus ereptor? Lupi similem dixeris. Ferox atque inquies linguam litigiis exercet? Cani com- parabis. Insidiator occultus subripuisse fraudibus gaudet? Vulpeculis ex- aequetur...Segnis ac stupidus torpit? Asinum vivit. 58

Strana 59
in maliciam, humanam amiserunt naturam, ut declaret in prosa, quomodo alter est lupus propter rapacitatem, canis propter aviditatem, vulpes propter astuciam, asinus propter desidiam. 150 Et noster determinans agnus propter inpericiam. Quomodo igitur nomen virtutibus equat? Certe sicut brutalis est nomine, sic et re. Alias equivoce sibi nomen conveniret, scilicet secundum nomen solum et racionem diversam. Sed ut magis pie loquamur, nomen suum est Wencze- 155 slaus, quod notat in Bohemico,maior gloria' vel Latine vena- tus cesaream laudem. Quia igitur virtutibus profecit, merito maiorem gloriam aquisivit et sic nomen virtutibus equat. Bene ergo dixi: Nomen virtutibus equas. Et hec fuerunt verba etc. In quibus verbis tria tanguntur: 1° laudis magnitudo, 2° 160 meriti digni expressio, 3° utrorumque debita comparacio. Primum, cum dicitur nomen. Nomen enim famari inpor- tat. De quo est illud Senece dicentis: Nomen sapientis indqu)isti. Illud certe nomen quisque debet diligere et amplecti. Sum- (m)opere malus enim hoc nomine,malus' indicatur et re, quia 165 secundum Philosophum in Secretis secretorum inicium sapi- encie et intellectus est desiderium bone fame. Sed hec fama et hoc nomen debet esse secundum virtutem. Et ergo additur: No- men virtutibus equas. Hec enim maxima fama. Ait enim Seneca epistola 8ra: Nemo, inquit, videtur pluris fama estimare virtutem. 170 Et hanc famam omnes aut plures aut prudentes appetunt — 1° Re- 156 Stejně později Hus při determinaci Václava ze Sušice 22. I. 1400 [NUK XC 3 f. 159b = LF 71 (1947)7]: Wenceslaus, quod interpretatur venatus cesaream laudem. 159 Viz výše str. 35 k ř. 146. 163 Srv. NUK VIII E 5 f. 8oa, konec promluvy na thema Nomen sapientis induisti. 166 Ps.-Aristoteles. 169 Sen. Epist. 81, 20: Nemo mihi videtur pluris aestimare virtutem...quam qui boni viri famam perdidit, ne conscientiam perderet. 170 fama*] fame(!) N 171 Aristot. Rhet. I 5, p. 1361a 25. 59

Strana 60
thorice. Quia melius mortali corpore natura est fama, quia manet in eternum, ut dicit Ovidius in De vetula, bonum est igitur habere famam — quoad primum, sed certe famam ex virtuti- 175 bus — quoad secundum, nam qui ramos fame, non radices [et] meritorum extendit late, scito quod ipse cadet. — dicit Alanus in Probleumatibus. Quia igitur noster determinans nomen habet — quoad pri- 180 mum, et illud virtutibus aquisivit, quia nomen virtutibus equat, merito honorandus est, propter famam laudandus, propter virtutem premiandus, quia honor est premium virtutis — 4° Ethi- corum. In signum igitur eius nominis et fame propter virtutis sue meritum sibi trado tamquam premium gradum baccala- 185 rii in artibus. 172 corpore*] corpori N 173 Ps.-Ovidius, De vetula (ed. Colonie 1479, A5v): Nam sicut melius mortali corpore nomen, quod manet eternum, sic sunt peiora periclis scandala corporeis. 178 Alanus ab Insulis, Lib. parabolarum, cap. 3 (PL 210, 588A). 182 Aristot. Eth. Nik. IV 7, p. 1123b 35.

Strana 61

Strana 62
SUMMA LIBELLI CAP. I. e codicibus bibliothecae capituli metropolitici Pragensis F 14 (fol. 116a—116b) et N 14 (fol. 450—45d) editur recommendatio baccalaureorum Wenczeslai de Rudenicz (Václav z Roudnice) et Nicolai de Budewicz (Mikuláš z Budějovic), qui 16. die Ianuarii 1386 in universitatis Carolinae Pragensis fa- cultate artium sub magistro Nicolao de Lutomisl (Mikuláš z Litomyšle) determinaverunt (cf. Monum. hist. univ. Prag. I 1, 1830, p. 235). CAP. II.—V. e codice eiusdem bibliothecae N 14 (fol. 47b—49c) eduntur recommendationes baccalaureorum Iohannis de Luthomerzicz (Jan z Litomě- řic), Iacobi de Myza (Jakoubek ze Střibra), Iohannis de Hussinecz (Jan z Hu- since, Hus) et Wenczeslai de Praga (Václav Beran z Prahy), qui exeunte semestri aestivo a. 1393 in eadem facultate sub magistro Iohanne de Mutha (Jan z Vysokého Mýta) determinaverunt (cf. Monum. hist. univ. Prag. I I, 1830, p. 287). Quarum recommendationum primae (cap. II.) textus, qui in codice bibliothecae Nat. et univ. Pragensis X C 3 (fol. 135b—136a) paulo mutatus occurrit, exeunte semestri aestivo a. 1398 ab eodem magistro in baccalaureatu Hieronymi de Praga (Jeronym Pražský) videtur esse adhibitus (cf. Monum. hist. univ. Prag. I 1, 1830, p. 333); quibus in rebus haec oratio ab illa abhorreat, in apparatu cap. II. affertur. Ad recommendationis secundae (cap. III.) tex- tum accedit etiam alia oratio, in qua Iohannes quidam recommendatur, in codicibus bibliothecae Nat. et univ. Pragensis X H 18 (fol. 156b—157b) et VIII E 5 (fol. 46a—47a) servata.

Strana 63
Promoční promluvy mistrů artistické fakulty Mikuláše z Litomyšle a Jana z Mýta na universitě Karlově z let 1386 a 1393. Z rukopisů vydal Bohumil Ryba. Universitě Karlově k oslavě jejích dovršených šesti století věnovala Česká akademie věd a umění v Praze. První vydání. Písmem Baskerville vytiskla v 2200 výtiscích Průmyslová tiskárna v Praze v roce 1948. Cena Kčs 32.-