Strana I
MONUMENTA CONCILIORUM GENERALIUM SECULI DECIMI QUINTI EDIDERUNT CAESAREAE ACADEMIAE SCIENTIARUM SOCII DELEGATI. CONCILIUM BASILEENSE. SCRIPTORUM TOMI TERTII PARS IV. STT VINDOBONAE TYPIS ADOLPHI HOLZHAUSEN C. AC R. AULAE ET UNIVERSITATIS TYPOGRAPHI MDCCCLXXXXVI.

Strana II

Strana III
JOANNIS DE SEGOVIA, PRESBYTERI CARDINALIS TIT. SANCTI CALIXTI, HISTORIA GESTORUM GENERALIS SYNODI BASILEENSIS. Editionem ab ERNESTO BIRK inchoatam apparatu critico adiecto continuavit RUDOLPHUS BEER. VOLUMEN II. LIBER XVIII.

Strana IV

Strana 947
(Incipit liber decimus octauus.) 5 Capitulum I. Prefacio colleccionis XVIII, et capitulum primum: sicut Chri- stus discipulos suos dotauit sublimi potestate, ita signa dedit, quibus illa in ipsis clareret, videlicet, si dileccionem obseruarent et pacem, qua procu- rata in multis regionibus per sanctam Basiliensem synodum laborauit et ipsa in fine sui ad pacem in ecclesia habendam, non quomodo dat mundus, sed Deus, differencia vtriusque ordineque nature expositis, quo abessente pax esse minime potest. Rex pacificus magnificatus super omnes reges terre, Christus, Deus noster, 10 sicut ministros suos maxima per eum auctoritate sublimatos latere noluit mundi lucem, appellans eos ita, et signa, quibus aliis innotescerent, dedit, vt supremi iudicii magnificati sede pro talibus a ceteris venerarentur, signorum visis ope- ribus; operibus certe non illis, quibus gloriantes quidam Christo dicturi sunt: „Nonne in nomine tuo prophetauimus, demonia eiecimus et virtutes multas 15 fecimus?“, etenim non obstantibus hiis audituri sunt: „Nunquam noui vos; di- scedite a me, qui operamini iniquitatem“; sed illis profecto operibus, quibus resplendere eos voluit et per hoc innotescere aliis; dixit namque: „In hoc cognoscent omnes, quia discipuli mei estis, si dilectionem habueritis adinuicem“ et alio in loco: „Habete in vobis sal, et pacem habete inter vos,“ quam pro- 20 fecto idem, qui habere precepit, saluator noster, apostolis eorumque successoribus pre cunctis aliis speciali dotauit munere, inquiens: „Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis.“ Quia igitur, vt proxima collectio annotauit, adunati patres in sancta Basiliensi synodo verba apostolis dicta supremam designancia auctoritatem sibi ipsis competere firma assercione predicabant, prout synodalia 25 gesta disputacionesque desuper habite id ipsum demonstrant, sic eciam ab inicio sue congregacionis summa sollicitudine laborarunt, vt visis eorum ope- ribus et glorificaretur Deus, et congregacio ipsorum tanquam vere Christi disci- pulorum legittima reputaretur, palam omnibus facto, quod ad dileccionem in- uicem necnon ad pacem, quam saluator discipulos suos habere voluit et aliis 30 procurare, fuerunt semper singularem respectum habentes. Percipientes vtique Scriptores III. 120

Strana 948
948 Liber XVIII. Caput I. se ipsos ad hoc speciali astrictos vinculo, quia sicut ad ea, que fidei et refor- macionis ecclesie, ita et ad pacem inter fideles procurandam indicta ipsa con- gregacione, quodque in prima sessione professi fuerunt, operam dare, vt populus christianus in statum reduceretur pacificum et tranquillum, itaque semen pacis ab eius inicio fuit semper in synodo sancta Basiliensi, vt merito spes esset 5 inde pullulare fructus uberrimos, sicut et pullularunt; et certe, quod permaxime patres obligatos ad pacem reddidit, illud est, quia diuinum auxilium, quantum ad hoc, multiplici iam senserant experimento, dum eorum studio atque labore pacem concesserat misericors Deus in Bohemie regno, cuius bellorum rabies usque ad vltimum fere exterminium, in partibus Germanie presertim, ecclesiam 10 Dei vexauerat per annos xxx; concesserat item in multis Germanie partibus. nunc inter Polonie regem et fratrem suum, nunc inter Dacie regem et finitimas ciuitates, nunc inter Bauarie duces Ludouicum et Stephanum, nunc inter clerum et Bambergensem ciuitatem, clerum quoque ab eis expulsum et Maguntinos ciues, non vero in pari studio ac labore concilii, diuturniori protracta tempore 15 pace completa in ecclesia Treuerensi. Nec in Germania solum, sed et in Francia, de quo omnis christiana religio maximam accepit consolacionem, procurante sancto Basiliensi concilio pacem concessit omnipotens Deus. Que igitur pacem procurauerat multis singularibus populis et christianis principibus sancta synodus Basiliensis, aperte intuita omnem christianum populum incendio 20 scismatis conteri, quamuis, vt ecclesia pace firmaretur, illum modum aptissimum censuerat, quo agnita iusticia illi obediretur, mandatum tamen a Christo habens, quod hec oportuit facere, et illa non obmittere, ad ea, que pacis sunt Iheru- salem, omne studium suum conuertit. Siquidem ex suarum relacione legacionum percepit verbum iusticie et veritatis, et consequenter requisite obediencie electori- 25 bus imperii nonnullisque Germanie principibus minus fore gratum arbitrantibus, fortasse magis proficere vel ad pacem dandam ecclesie, vel ad obtinendum, que intendebant, si non iusticiam et veritatem, quam sentire eos sui oratores publice professi sunt, vt contestantes, sed prosequerentur ecclesie causam vt mediatores, modum prosecucionis facte per eos explicante futura narracione, 30 gestorum tenore suo monstrancium aperte, per quosdam protelari diucius ecclesie causam usque ad obtentum pro sua indempnitate auisatorum, aliorumque data fortassis fiducia obtinendorum. Quatuor namque intendi videbantur, de quo tamen iudicium lectori relinquitur, maturius inspecturo, quia magis ac magis patefecit euentus; non dicitur, quod intenderentur omnia ab omnibus, 35 sed qui istud, qui precipue attendebat illud. Quartum autem minime est asse- cutum, quinymo, vt in futurum non obtineatur sua prosecucione frustrasse videtur spem, ac circa talia esse multorum intencionem, et presertim, vt indempnitati, quomodo ipsi loquebantur, sue nacionis Germanice prouideretur. Et si hec apertis iudiciis intueretur sancta synodus, aut multi in ea viri perspicui, 40 sperantes tamen, cum se mediatores dicerent, principale negocium magnopere esse prosecuturos, et ultra hoc intelligens naciones alias singularem habere

Strana 949
Liber XVIII. Caput I. 949 respectum ad Germanie nacionem, tanquam iusticia et veritas eidem plus inno- tescerent, propterea, quod in ea per magnam Constanciensem synodum aucten- tice primum declarata fuerat veritas de auctoritate generalium conciliorum, super qua decertabatur, et quoniam in ea sancta synodus Basiliensis annis permanserat XII, profecto gerere modum voluit, vt suis legatis et oratoribus specialem concesserit facultatem ad pacem ecclesie procurandam, aperiendam et pertractandam. Per hoc luce sancte synodi lucente coram hominibus palam intuituris, quod pacem inquireret et illam nedum sequeretur, sed iuxta doctrinam regii prophete persequeretur, quia toto animi conatu ad illam se offerens et 10 prosequens, ubi de causa ecclesie agebatur, illo mittens legatos et oratores suos ad requirendam ecclesie pacem et pertractandam. Pacem quidem illam, quam suis Christus reliquit discipulis illisque donauit; nam cum ait: „Pacem meam do vobis, pacem meam relinquo vobis,“ illico dixit: „et non, quomodo mundus dat, ego do vobis", per verba hec pacem suam discretam esse demon- 15 strans a mundi pace siue pace hominum, hoc est secundum hominem viuencium, hac duplici hominum differencia ab inicio inchoata seculi et duratura usque ad eius consumacionem. Sic enim in prima etate dictum est, quod videntes filii Dei filias hominum, itaque vocati sunt filii Dei secundum Deum viuentes, filii vero hominum qui secundum hominem viuunt, quod certissime continget, 20 vt quam multi tales sint usque ad mundi finem, apostolo testante, quod in nouissimis temporibus instabunt tempora periculosa, quia erunt homines se ipsos amantes etc. Erunt nichilominus eciam temporibus illis viuentes secundum Deum, de quibus saluator notificauit non esse possibile, vt in errorem conuer- tantur, sed quod malis postremo venturis fieri incipientibus respicient et leuabunt 25 capita sua, scientes eorum apropinquare redempcionem. Sicut igitur duplex est hominum differencia secundum Deum viuencium et secundum hominem, ita eciam Dei verbum nos docuit aliam suorum discipulorum esse pacem, aliam mundi. Hec etenim est, docente Augustino XIX. de ciuitate Dei, ordinata obediendi atque imperandi inter ciues concordia, illa vero ordinata in fide sub 30 eterna lege obediencia, differencia ista precipue secernente illas, vt pax, que Dei est, semper esse velit assequa iusticie, non preuia. Ysaia namque docente pax effectus iusticie est, non causa, quoniam opus iusticie, vt inquit, pax est. Quocirca virtuti pacis excellencia non minima est, vt esse dicatur iusticie socia, non domina, insigne reputans munus, cum se inuicem osculantur, quia in diebus Christi, qui pax nostra est, vtraque vnum faciens, primo iusticia orta est, inde- que habundancia pacis. Que vero mundi pax est iusticiam non sequi, sed illi sepe nititur supereminere, dum pro pace habenda siue iam habita conseruanda alias et alias condat leges, modo in isto, modo in illo principe confidens, vsa prouerbio illo communi „viuat, qui vincit". Pax autem Dei, eciam sub bellorum 40 rabie illesa manente fide, eternam wlt semper legem seruare, nec alium wlt in principem recognoscere preter Christum, qui finis legis est ad iusticiam omni credenti, et, si quem tenet alium, illum desiderat Christo fore subiectum. Nam 5 35 120*

Strana 950
950 Liber XVIII. Caput I. quia obedire oportet Deo magis, quam hominibus, nichil nisi Christum scire se iudicat. Propter quod eiusmodi pacem appetentes, que merito christiana appel- latur, scientes, quoniam Christus veritas est, veritatem eius, que fides ecclesie esse dicitur, semper cupiunt saluam esse nec qualibet pace, eciam si vtilis videatur, hanc veritatem postponi. Quecumque enim pax sit, et vtcumque de- scribatur, illa dicitur ordinata concordia, itaque in sui racione semper ordinem presupponit; ubi namque nullus ordo est, ibi nulla pax desiderabilis saltem, sed sempiternus horror inhabitat. Quia igitur, vt pax sit, neccesse est ordinem preintelligi, hinc nulla pax vera esse potest, si contingencia neccessariis, honestis utilia, temporalia eternis et humana diuinis preferuntur. Etenim, cum 10 ordo sit parium dispariumque rerum, sua cuique tribuens loca disposicio, sicut neccessarium prius digniusue est contingenti, et utili honestum, ita requiritur vt illi preferatur, aperciori vero racione, vt temporali non cedat eternum et diuinum humano; hoc quidem esset ponderosa leuibus, fragilibus forcia sup- ponere, velut si non infra, sed ossa sint super carnes, nunquam pax erit cor- 15 pori animalis, iunctura hac minime valente subsistere, vbi durum superponi- tur molli, fluxibile stanti, infirmo forte et labili permanens. Quocirca videre certe per se ipsum quis potest, si tali se habeat modo, cum in procuranda ecclesie pace ad id, quod temporale est, primum intenditur, velut quod maioris valoris est, deorsum ponatur. Est rursus de hoc palpabilius exemplum, quia 20 nunquam pax homini secum erit, quamdiu stare cogitur capite deorsum et pedibus sursum. Nulla quippe in eiusmodi allocacione est ordinata concordia, et ideo non illi homini sic locato pax et gaudium, sed continuus inest dolor, donec exalauerit spiritum, natura pacem illam amplecti non valente, in qua superius inferiori, dignius minus digno, regulans regulato, influens influxo supponitur, 25 quali modo natura caput constituit aliorum respectu membrorum, vt illis supe- rius digniusue sit, illisque influens in debitas dirigat acciones. Cum igitur veritas domini in eternum manens, dignum, neccessarium, honestum sit bonum- que diuinum, illa deorsum posita, hoc est, quauis temporanea vtilitate illa prelata, pax certe firma et stabilis esse minime potest, nec pax dicenda est, 30 quia eiusmodi pacem, que minus digna sunt dignioribus preferentem, iusticia non parit, cuius est proprium, quod suum est cuique tribuere. Item, quia nullatenus conuenit hominibus bone voluntatis; bone quippe voluntas, quia recta est, minime vult quod inordinatum est, cum omnia, que a Deo sunt, ordinata sint, et que inordinata sunt, constat non esse a Deo, qui omnia constituit in 35 pondere, numero et mensura. Et rursus, quoniam, diuina scriptura testante, veritas magna est, et omnibus preualet, dum illa prosternitur, quia non obuiant sibi miseri- cordia et veritas, nec iusticia et pax, se inuicem osculantur; vtique preteritis iusti- cia et veritate pax vera omnino exulat. Propter quod sanctus rex Ezechias dum optaret pacem, simul et veritatem adiunxit, dicens: „Fiat tantum pax et veritas in 40 diebus meis." Iusticiam quippe et testimonia sua Deus mandauit, sed veritatem suam nimis, itaque veritatem voluit prelatam esse iusticie. In procuranda igitur 5

Strana 951
Liber XVIII. Caput I. 951 ecclesie pace precipua consideracio esse debet ad veritatem diuine legis, aliorsum pace ipsa minime ecclesie conueniente, que columpna est et firmamentum veritatis. Propter quod sancta Basiliensis synodus, ecclesiam ipsam representans, etsi con- mota sunt viscera eius ad pacem procurandam fideli populo, in diuersas diuiso obe- 5 diencias, ut pax tamen fieret in diebus suis, vnam peciit et hanc requisiuit, quatenus salua maneret veritas fidei, declarata per magnam Constanciensem synodum. Pro hac enim ab inicio sue congregacionis magnos labores habuit, pertulit diuturnas vexaciones, persecuciones quoque passa est, rapinam bonorum sustinuit tempora- lium, eciam cum gaudio aduersa huiusmodi suscipiendo. Dati namque patres in 10 predam conmunem et ad brachium seculare sustinere eiusmodi pericula malue- runt, suam vero ab vniuerso populo recognitam et minime deseruerunt congrega- cionem, in ipsa usque ad finem pocius manere cupientes, quam ab ea inmunitate illis promissa recedentes veritatem predictam deserere indefensam. Ad cuius defensionem quemadmodum abiecto honore vestium et omni confusione con- 15 tempta opposuerunt se in Maguntina, ita communi deliberacione sentenciaque omnium deputatorum sancte synodi necnon cardinalium; quod vero singularius, quia eciam pape ipsius diffinitum extitit, vt id eciam fieret in Francfordensi dieta coram Romanorum rege cunctisque Germanie principibus, secularibus et ecclesiasticis, ibidem comparituris cardinalibus nouis mittendis ad sanctam 20 synodum, reuersuris cum gaudio a conspectu conuencionis illius, si pro defen- denda veritate fidei digni habiti essent contumeliam pati. Quod vero maximum illi exhibet testimonium, ut viscera materne pietatis illi affuisse credantur, quoniam ex aduerso omni via refutata pacis, sed dura semper requisita exe- cucione, sancta Basiliensis synodus sua sponte ad pacem se obtulit, oblacionemque 25 ipsam profecto maximam omnibus notam esse voluit, dum illam rescripsit per litteras auctenticas, quin et per synodalem epistolam suo inserendam loco regi de- stinatam Romanorum. Sed et sanctissimus Felix papa quintus in id propositum eciam sua conuenit sponte, de quo illi plurimum congratulati sunt patres conmen- dantes vere conmendabilem humilitatem eius sanctamque intencionem, dum 30 agnouerunt dispositum eum esse ad dandam ecclesie pacem. Siquidem memores erant, quomodo non talis tantaque disposicio reperta fuisset in illis, quorum ob causam scisma proxime transactum fuerat plurimis continuatum annis, magna tamen illos ab isto differencia secernente. Qui obtulit se paratum facere pro ecclesie pace omnia, que per concilium ordinarentur, dummodo 35 salua ecclesie auctoritate, quod recte desideratissimum desiderium erat sancte synodi, auctoritatem ecclesie saluam semper manere, propter quod manifeste patuit consilium pacis ecclesie procurande fuisse vno animo inter ipsos duos. De hac igitur oblacione ad pacem ecclesie tam sancte synodi Basiliensis quam Felicis pape eiusque disposita prosecucione in Francfordensi dieta colleccio ista 40 XVIII. narratura est, allegaciones quoque factas verbo datasque scripto, ac postulatam per deputatos regis Romanorum informacionem veritatis desuper contentis in epistola olim Eugenii destinata ad multas generalium studiorum

Strana 952
952 Liber XVIII. Caput I. II. vniuersitates, prout scripture huiusmodi in ipsa dieta fuerunt publicate. Quo- circa illarum magnitudine hunc replente librum modum prosequende pacis a sancta synodo, sua concessum sponte et ex aduerso denegatum, auxiliante Deo enarrare habent collecciones sequentes. Sed et continuacionis gracia referenda nunc erunt, que antea et durante prefata dieta in sancta Basiliensi synodo gesta fuere rege pacifico omnia dirigente iuxta sue beneplacitum voluntatis. 5 Capitulum II. Inter gesta Iunii et Iulii anni XLI. refertur de obediencia Felici pape Slewicensis ecclesie prouincieque ordinis minorum Alamanie superioris et plus quam summarie de differencia inter de obseruancia alios- que fratres, de retractacione quoque publice facta per cardinalem Panormi- 10 tanum, quia die pentecostes in sermone coram papa visus est minus extollere eius auctoritatem. Exposita igitur narracione gestorum in dieta Maguntina terminum acci- pienti circa principium Maii, que in sancta Basiliensi synodo contigerunt, consequenter explicantur. Mensibus itaque Iunii et Iulii currentibus anni 15 MCCCCXLI. celebrate sunt nouem congregaciones, incorporatis Iacobo Ogilwi sancti Andree in Scocia et Mathia Luthomislensi Pragensis prouincie electis, Nicolao Caprungensi Cattouiensis Cisterciensis, et Nicolao de Iamfiglasiis sancti Michaelis de Passingniano Vallis vmbrose ordinum Fesulane dyocesum abbatibus, Thoma Grinlaw decretorum doctore, Iohanne Adelmer in theologia 20 licenciato, Iacobo de Scodeck vicecustode beate Marie Sandomiensis, Inglodo de Butzbach scolastico in Storstad extra muros Bambergenses, Balthasar de Mosenghen lectore Friburgi Constanciensis, Iohanne de Bemlin, magistro studencium in theologia, procuratoribus magistri prouincie Argentine ordinis minorum, canonicis quatuor et aliis quinque. Sancta synodus et Felix papa 25 receperunt litteras auctenticas eorum roboratas sigillis de adhesione obedien- ciaque episcopi et capituli Slewicensis, supplicancium prouideri neccessitati ipsius ecclesie, litteras item credenciales Conradi ministri prouincie Alamanie superioris ordinis minorum, cuius et prouincie nomine frater Martinus lector Nürenbergensis coram papa XXII. die Iulii de Varambone et sancti Calixti 30 cardinalibus et quam multis presentibus aliis professus est obedienciam, ipsam prouinciam reconmendando, ne diuideretur. Siquidem fratres de obseruancia, agente papa et assistentibus ciuibus Basiliensibus, prioribus eiectis, in conuentu minorum positi obtinuerant a papa, vt vnirentur exempcioni facte per concilium Constanciense, et omnes alii conuentus, qui id vellent aut maior vel pars 35 sanior eorum, ideo supplicabatur recommissam haberi prouinciam. Dictam vero professionem obediencie triduo postea fecit idem Martinus coram cardi- nalibus excusans ministrum non venisse personaliter, quia per archiepiscopum

Strana 953
Liber XVIII. Caput II. 953 Maguntinum vocatum, qui licet hactenus propter suspensionem animorum prin- cipum Germanie non se declarasset, quia tamen nimis illa duraret, obedire vellet concilio et pape Felici, intendens in concilio prouinciali quamprimum futuro omnibus de prouincia fratribus per obedienciam mandare, vt in confes- 5 sionibus ad principes et in publicis ad populum predicacionibus intenderent ad obedienciam Felici procurandam. Et rursus in generali congregacione idem Martinus prosecutus apostoli verbum: „Corde creditur ad iusticiam, ore autem confessio fit ad salutem,“ confessus est iusticiam concilii et Felicis pape, nomine quidem suo, vt aiebat, non nouiter, quia semper id credidisset et con- 10 fessus fuisset, sed nomine dictorum ministri et prouincie, retulitque narrata, proximo datam obedienciam in presencia pape et trium cardinalium, quare autem non prius, allegata causa vnionis principum. Cardinalis vero Arela- tensis plurimum conmendauit opus ipsum eiusque ministros. Septembrio autem veniens minister ipse in vltima illius congregacione ratificauit suo et pro- 15 uincie nomine obedienciam ipsam exhibitam coram eciam papa, qui necnon protector ordinis cardinalis Arelatensis vix agere potuerunt, vt in conuentu eum reciperent fratres illum nouiter inhabitantes. Exponens autem causam sui aduentus pro reddenda personaliter obediencia contra id, quod fratres obiciebant, contestabatur nunquam sue fuisse intencionis, ipsos de obseruancia 20 expellere, nec predicare contra ipsos, quinymo promittebat fauere eisdem, quamdiu manere vellent, supplicans prouinciam non diuidi, quia exemptorum conuentus receptacula essent reorum ordinis. Datis abinde huius et illorum parte contrariis supplicacionibus, ministro offerente se acceptaturum omnem reformacionem per concilium fiendam, illa per deputatos concepta, qui de obser- 25 uancia perstiterunt semper in proposito suo obtinende exempcionis consulatuque ciuitatis plurimum illis fauente, labores laboribus accreuere pro concordando, quod anno isto fieri nequiuit, quamuis desuper habite fuerunt triginta et amplius conuenciones, tam in deputacionibus, quam in presencia pape; coram vero cardinalibus et deputatis frequencius. Experta quippe in eiusmodi fuit 30 illa ab Augustino sepe conmemorata quorumdam resolucio ultima, cum racione superantur, dicencium: „Quod volumus, sanctum est.“ Itaque et minister vacuus recessit non magnam super illis obedienciam adeptus, similiter eciam Fran- ciscus de Fusce constitutus per papam vicarius ordinis. Anno vero sequenti primis tribus mensibus plures quam viginti fuerunt conuenciones per cardinales 35 et deputatos, sed nedum per eos auisatam, quinymo facta circa reformacionem pro toto ordine iuxta regulam ac declaraciones desuper et ordinaciones sum- morum pontificum, illi de obseruancia acceptare minime voluerunt pro exemp- cione a prouinciali ministro, et magnam facientes semper instanciam, vt bona conuentus Basiliensis, que nomine Romane ecclesie tenebantur, darentur hospi- 40 tali vel aliis piis locis; et nacta opportunitate theologie ac ipsius ordinis professor P. Reginaldeti, qui eorum de obseruancia erat, deputaciones requi- siuit, vt de veritate assercionis subscripte, de qua in partibus dudum dalatus

Strana 954
954 Liber XVIII. Caput II. fuerat, per concilium videretur, videlicet, quod omnis adultus sub pena dampna- cionis eterne obligatur scire explicite decem precepta decalogi. Datis autem deputatis, eciam si in quibusdam deputacionibus deliberaretur publicas fieri disputaciones, propterea, quod ad determinacionem assercionis predicte, que nisi difficillima esse non poterat, magna neccessitas nequaquam urgeret, super- 5 sessum extitit. In deputacionibus autem, ne transirent dicta auisamenta refor- macionis parte illorum de obseruancia maxime restitum est ita, vt ventum fuerit ad publicas allegaciones factas per dictum vicarium Franciscum diebus quatuor, ministro vero per litteras instante paratum se recipere et exequi in pro- uincia ipsa Argentinensi, concepta est bulla desuper nomine pape. Sed ciuibus 10 instantibus animo toto, vt saltem conventus ipse a prouincia eximeretur, pro eisque in generali congregacione Panormitano magna faciente verba circa me- dium Aprilis, papa exhortatus cardinales ac deputatos concilii, qui multi ac ex maioribus erant super legacione ad dietam Francfordensem destinanda, vt om- nino illo in tempore supersederetur a reformacione dicti ordinis siue de bulla, 15 siue de communitate ordinis, pro quibus non deliberaretur aduersus concilium acturis toto posse suo. Hoc verbo conatus cessit petite exempcionis, sed ad parum tempus; nam postea tam pro ipso conuentu quam altero monialium laces- sit patres usque annum XLIIII., plus quam reiterata sepissime instancia religio- sorum ipsorum ac Basiliensis consulatus, data eis opportunitate, administratores 20 fieri bonorum dictorum conuentuum. Fuit autem lenius ciciusque complanata altera differencia, extincta infra sue originis diem, magna propterea laude sequente eum, qui pacem dedit. Siquidem in festis occurrentibus mensis Iunii pentecostes et corporis Christi papa celebrauit missarum officium et solennis- sima processione facta per medium ciuitatis portauit corpus dominicum. Sed et 25 die pentecostes cardinalis Panormitanus in sermone extensionem faciens super illo verbo: „pariter" in eodem loco de auctoritate concilii et pape locutus dicebat, quod papa maior esset concilio, ideo non bene agerent nominantes eum post nominacionem concilii, quoniam esset caput concilii et ecclesie ac episcopus vniuersalis eccle- sie. Sed ne gloriaretur Gabriel olim Eugenius, quasi per modum decisionis 30 dicebat sic maioritatem hanc intelligi debere, quod papa in factis propriis subiceretur concilio, vt iudicari posset pro quocumque mortali peccato notorie ecclesiam scandalizante, sed non subiceretur in alienis, videlicet in pertinen- tibus ad alios, quia sibi soli dictum fuisset: „Tibi dabo claues,“ in horum dictorum confirmacionem allegatis capitulis: „Quodcumque“ et „Omnibus consi- 35 deratis“. Item, quod ad ipsum pertinerent diffiniciones fidei eciam presente generali concilio, vt de summa tri. in sexto, vbi dicitur: „sacro approbante con- cilio". Verba hec aliaque plura generis huius cum dixit, quamplurimi, ymmo fere omnes turbati fuere, velut scandalizati videntes, quod huiusmodi militarent euidenter contra declaracionem concilii Constanciensis, propter quod fuerunt 40 multe oblocuciones et querulaciones facte eciam ad papam per aliquos in theo- logia magistros, presertim de Fusce et Maluenda ordinis minorum. Item ad

Strana 955
Liber XVIII. Caput II. 955 Arelatensem tamquam iudicem fidei requirentes congregacionem cardinalium, coram quibus in capitulo maioris ecclesie dictis et aliis magistris assistentibus illis Iohannes de Valle procurator substitutus fidei requisiuit testimonium, petens a notariis, vt darent modum reparacioni, alioquin, quod materia in deputa- 5 cionibus proponeretur. Cardinales autem numero nouem, videlicet Arelatensis, de Varambone, Dertusensis, Vicensis, Gebennensis, Aquensis, Argensis, sancti Martini et sancti Calixti deliberacionem habitam per duos ad papam et duos ad Panormitanum ex se ipsis notificarunt. Quibus auditis papa, eciamsi in fauorem auctoritatis sue, per suum vicecamerarium et alios, vt sic fieri deberet, 10 ipsi cardinali Panormitano intimauit. Qui sequenti die post missam concilia- rem cum themate: „Id ipsum sapite“ et: „non sint in vobis scismata", exponens, quantum foret neccesse patres in concilio constitutos esse vnanimes, et id ipsum sentire, dicebat intellexisse cardinales die hesterno preter se fuisse congregatos, et tamen, si voluerant, potuerant eum vocasse, et venisset. Sed 15 duo ex eis missi eidem notificauerant ex dictis in sermone suo multos fuisse turbatos, quasi videretur non bene sentire de auctoritate concilii generalis. Sed qualiter sentiret ex operibus, probaretur per labores et scripturas suas pro auctoritate concilii defendenda, et specialiter in proposicione sua Francfordie facta ad electores imperii ex capitulis quinque, iustificantibus processum contra papam olim Eugenium. Quodque alias, quando erat cum oratoribus principum, inuite cum eis recedebat a congregacione, sed oportebat se aliis conformare; et quando recedebat a loco concilii, id fecisset, vt magis inter eos concilio profi- ceret, prout fecisset. Qui semper fuerat intencionis defendere auctoritatem generalium conciliorum vsque ad sanguinem, fecissetque multo maiora, quam 25 multi trufatores, verba sua male accipientes, cuius nunquam fuisset intencionis dicere contra declaracionem predictam et decreta concilii Basiliensis, quia notis- simum erat, quantum illa defendisset in responsione ad Iulianum legatum, multoque minus contra indulgencias per concilium datas; nam desuper plus omnibus scripsisset. Animaduertique poterat male sentire de auctoritate con- 30 cilii, si capellum non acceptasset. Etenim Deus sciret ac plures eciam scirent, quod intellexerat ipse, quam se exposuisset periculo in acceptando, optasset profecto eos, qui male acceperant verba sua, iuissent ad eum, et informasset eos. Sed Ieronimo docente aliter verba accipiunt amici, aliter inimici, amico eciam praua bene interpretante et inimico bene dicta redarguente, velut nodum 35 querente in cirpo. Hiis prelocutis pro sui excusacione resoluens dicebat tria con- sideranda fore, quis loquitur, ad quos, et locucionis causam. Considerato igitur, quis loquebatur, male existimandum de ipso non erat, quia ipsemet loquebatur, qui semper fuerat pro concilio, conmemorando specialiter, quam fauorabiliter se habuerat tempore conclusionis parcialis legatorum. Item loquebatur patribus, 40 quos sciebat firmissimos super ipsa declaracione, et non peruertibiles; nec enim loquebatur aduersariis aut aliis, quasi eos ad contrarium dicte veritatis inducendo. Causa eciam excusaret, quia non ex proposito loquebatur, nec 20 Scriptores III. 121

Strana 956
956 Liber XVIII. Caput II. III. enim illud in scriptis redegerat, quomodo attestari posset cardinalis sancti Martini, cui adstatim dederat sermonem ipsum. Sed locutus fuisset ex calore. Etenim, cum tangeret illud, quod erant omnes pariter, occurrerat sibi dicendum de vnanimitate in conciliis generalibus, suaque verba potuissent interpretari ad bonum sensum, quia maioritas in iure multipliciter diceretur, pote merito, etate 5 ac multis respectibus aliis, et sic intellexisset papam concilio esse maiorem, quoniam in concilio presidentem, quomodo eciam Tarentinus et abbas sancte Iustine, quia presidentes stetissent in loco eminenciori, similiter et Arelatensis cardinalis, quod maior esset in concilio, omnibus eum reputantibus dominum et maiorem, quia concilio presidentem, per eumque fierent concilii responsiones. 10 De capite dicebat rursus, quod papa caput esset ministeriale, sed ecclesie caput vere esset Christus, et quia non erat visibiliter nobiscum, ideo oporteret aliquem esse in concilio presidentem; quodque papa subiceretur concilio racione peccati, quia quando erat in peccato, non haberet auctoritatem, sed hoc ulti- mum verbum pocius transitu quam assercione dixisse uisus est. Assertiue 15 autem, quando papa separaret se, quoniam scismaticus quod iam non esset ecclesie caput, sicut olim Eugenius; scismatici namque consecrare non possent propter separacionem. Sed statim corrigens se dixit, quod saltem hoc dubium esset. Postremo autem repeciit, quod in principio nunquam sue fuisset inten- cionis dixisse contra prefatum decretum Constanciensis, similiter et contra 20 decreta concilii Basiliensis, sed utraque defendere vellet usque ad sanguinem. Itaque bene existimarent de ipso patres, ipse namque vellet seruitor esse omnium. Cum autem verba eius grate audita fuerant a tota multitudine patrum, Arelatensis multis expositis de auctoritate concilii Basiliensis deque laboribus et defensione facta per Panormitanum, commendabat eum propter factam decla- 25 racionem animi sui, cardinali sancti Martini testimonium perhibente, quod de dicta materia auctoritatis nichil continebatur in sermone eius, sed alia multa de spiritu sancto, que breuitatis causa non dixerat. Capitulum III. Relacio de gestis in Polonia super obediencia Felici ex- hibenda, cui detraxit proposito causa triplex, sed spes esset de obediencia, 30 si concilium nominaret Polonie regem regem Vngarie, significante eciam hoc eius littera; deque ambassiata in Britanniam ac difficultatibus habitis super decreto visitacionis beatissime virginis. Diebus istis cum regressi fuissent e regno Polonie Marcus Bonifilii et nobilis Guillelmus de Balma, concilii et pape ad procurandam obedienciam 35 ambassiatores destinati, triduo in conuencione patrum relacionem Marcus fecit de proposicionibus gestisque per ipsum aliosque oratores duos, indigenas ibidem remanentes, et presertim de diligencia facta apud vniuersitatem studii Craco-

Strana 957
Liber XVIII. Caput III. 957 uiensis, cuius ostendit litteras auctenticas, quomodo conuenissent, vt desuper iusticia concilii tractatum in scriptis redigerent, dante eciam desuper hoc testi- monium Michaele . . . . decretorum doctore, qui cum dictis oratoribus venerat, quod per totam vniuersitatem deputati fuissent primo theologie decem, iuris 5 canonici octo et medicine doctores duo, factaque relacione de conceptis depu- tati fuerant theologie et iuris doctores sex, postremo autem Iacobus de Para- diso theologie et Thomas Stranipin decretorum doctores, et tandem instancia quorum arbitrancium per id, ne concluderetur, impedimentum fieri conuocata vniuersitate, promotore ad hoc assignato Petro Swanow arcium magistro, requi- 10 sitis omnibus sub iuramento prestito in promocionibus suis, si quis vellet aliquid opponere contra materiam ipsius tractatus, quod tunc opponeret alias, quod post taceret; et scrutatis votis singulorum conclusum extiterat, quod materia contenta in eodem tractatu esset catholica. Tractatus . . . duos communes sexternos cum medio, qui incipit: „Reuerendissimo in Christo patri domino 15 Sbigneo, episcopo Cracouiensi,“ septem conclusionibus specificatis in eo, per Thoman Chesneloti, notarium concilii, fuit lectus coram patribus per dies quatuor. Relacionem de predictis aliisque multis, priusquam Marcus ipse in generali fecisset congregacione, coram papa et cardinalibus exposuit de felici successu negociorum ecclesie in regno Polonie, cuius duabus prouinciis existen- 20 tibus Leopoliensi et Gnesnensi illa determinacionem accepisset pro obediencia Felicis pape, misissetque archiepiscopus archidyaconum suum redditurum obe- dienciam, altera vero in festo Ladislai congregata, vt se determinaret, quoniam intellexerat per literas vnius ex patribus concilii non tam narracione simplici, quam exacerbacione id exprimentis de triplici malo, videlicet, quoniam positum 25 fuisset ad deliberacionem in deputacionibus, ne rex Polonie regem Vngarie se nominaret, peiori autem, quod rex Francie se totaliter determinasset pro- Gabriele, et pessimo, quoniam Maguncie cardinalis sancti Calixti dimiserat habitum, ideo, quod responderant, cum legacio ipsa concilii et pape princi- paliter esset ad regem, qui presens non erat, consulendum eum fore, et postea 30 respondendum, sed finaliter, si concilium vellet pecunias indulgenciarum con- cedere principibus et aliis, qui iam acceperant eas, et regi scribere sub appella- cione specifica tanquam regi Vngarie, quod obediencia plenarie redderetur; item sensisset, quod multum desiderarent Poloni reuocari, si que bulla concessa fuisset Bohemis ad conmunicandum sub vtraque specie. Materia vero hec 35 semel posita ad deputaciones ex ea, que fidei, habito auisamento illam conces- sionem fuisse ad tempus et per se expiraturam in breui, non habuit prosecu- cionem. Similiter neque alie due peticiones maiori, quin et maxima, quam ista fuit, desuper instancia 2a facta, quando cardinalis Aquilegiensis, dicti regis patruus, fuit ad Romanorum et Polonie reges destinatus legatus. Adhuc eciam 40 sic copia littere regis ipsius non minimam faciens presumpcionem de danda obediencia, que in generali congregacione lecta fuit sub data Bude, VII. Iunii anno currenti, in qua premittens se dolere satis, quia delusus fuisset a Luthkone 121*

Strana 958
958 Liber XVIII. Caput III. canonico Greznensi, referenti, plures numero et fere maiores prelatos regni adherere pape Eugenio, data namque conmissione magnifico palatino Lanti- ciensi, vt si ita esset, declaracio fieret, repererat non esse verum. In alio quoque eciam ille fuerat pulchre sibi mentitus, affirmans certum subsidium exercituale sibi mitti ex parte maioris Polonie. Prelatorum igitur et baronum 5 vtriusque regni consilio habito declarauerat materiam adhesionis differre vsque ad habitam plenam et plenissimam deliberacionem. Vnde auctoritate regia mandabat omnibus prelatis tam secularibus quam regularibus ac omnibus in- ferioribus, ne bullas ipsius Eugenii aut delegatorum eius graciam vel iusticiam continentes publicare vel accipere presumerent sub confiscacione omnium bono- 10 rum suorum et proscripcione de regno, donec dicta deliberacio haberetur, licet ipse Eugenius, cui multiplices litteras, sicut illi, de quo confidebat, scripserat, auffer- ret sibi titulum regni Vngarie, intitulare eum nolens, et licet forte vti posset Ro- manorum prouerbio: „Cur habeam te in imperatorem, si me non vis vt sena- torem," sed abesset, vt aliqua passio aut leuitas eum commouere deberet a via 15 iusticie et veritatis. De pecuniis vero prouenientibus ex denario sancti Petri mandabat responderi solum cantori Cracouiensi. Porro, sicut in prefata littera regis Polonie de obediencia reddenda, velut dantis spem, ita eciam de aliis principatibus significatum extitit sepe, Britannie autem specialiter. Quocirca de- stinati sunt in Britanniam oratores concilii et pape nomine Nicolaus Amici et 20 Hugolinus de Panna doctor ac miles. Cumque de mense Nouembris inter alios publicatus fuisset in cardinalem Nanatensis episcopus, erat autem episcopus alter sanguine inferior, sed sciencia prestancior et virtute, maiorisque loci in regimine ducatus, vtrum huic littere mittende essent, velut certificantes de cardinalatu, vel dantes spem instantibus desuper, qui de Britannia in concilio aderant, non me- 25 diocris fuit deliberacio, in partem spei magis littera declinante. Promociones autem ad titulares ecclesias kathedrales hiis duobus mensibus facte fuere, nam- que Tripolitanie, videlicet de Iacobo Liss ordinis heremitarum assignata pensione ducentorum florenorum camere super fructibus ecclesie Traiectensis in ea parte quam possidebat Walramus Luthossmolensis, de Mathia plebano opidi Ponti eius- 30 dem dyocesis, Ierapolitane de Conrado ordinis minorum suffraganeo Ratisponensis episcopi pro huiusmodi suffraganeis iam in eadem dyocesi ab olim fructibus par- rochialis ecclesie N. assignatis. Cum autem in multis partibus amplior reuerencia exhiberetur litteris sub nomine concilii Basiliensis, quam Felicis pape, quemad- modum in prouisionibus aliorum beneficiorum littere expediebantur sub vtroque 35 nomine vel sub altero tantum, prout, cuius intererat, instaret, declaratum fuit similiter fieri circa ecclesiarum kathedralium promociones. Quo vero ad sessio- nem celebratam de visitacione virginis, prout in ceteris arduis materiis, non parui ponderis intercesserunt difficultates. Quarum altera fuit circa formam decreti essencialem. Etenim iam a quatuor annis materia ista frequenter posita ad deli- 40 beracionem deputacionum qui de Germania pro eo quod apud ipsos eiusmodi festiuitas exordium habuisset magno opere instabant, vt iuxta primam institu-

Strana 959
Liber XVIII. Caput III. 959 cionem ordinaretur, at quoniam illa fuerat tempore scismatis sub Bonifacio nono in sua obediencia nominato, ceteris nacionibus alterius obediencie non libenter acceptam, aliis eciam concurrentibus causis deliberatum fuit nouiter institui de- bere. Sed cum forma decorans, pluries concepta, non placuisset, dilacionem ac- 5 cepit in dies. Postremo autem magister Eneas de Senis formam concepit, que, vt moris, correcta placuit tandem. Sed et tunc succreuit difficultas altera ex parte pape, vt nullatenus illa die, sed post octauas apostolorum celebrari deberet. Non vero timor cuius, nomine concilii videlicet vel pape, decretum fieret; etenim, quia in generalibus conciliis apud Latinos celebratis, Lateranensi, 10 Lugdunensi, Viennensi et Constanciensi, vbi papa presencialiter affuit, sub eius nomine sacro approbante concilio publicati sunt canones, multis sic vide- batur fiendum, aut saltem, quod in forma decreti exprimeretur: papa Felice pre- sidente, quomodo in concilio Senensi pronunciatum fuit de presidentibus pape, vel quod ipsemet concluderet et diceret bonis respectibus sibi placère, quod sub 15 illa forma decretum transiret. At vero iam publicata die sessionis in ecclesia maiori congregatis nedum patribus concilii, sed de omnibus collegiis ciuitatis sacerdotibus et aliis cum reliquiis et paramentis ad assistendum misse et ses- sioni, deliberacionem deputatorum, vt sub nomine concilii fieri deberet, pape notificantibus duobus cardinalibus et ex prelatis atque doctoribus quatuor, re- 20 spondit, quod facerent, prout sibi videretur, et tandem per vicecamerarium suum, quod placeret. Sed nec defuerunt, qui hoc postmodum coram ipso redarguere propter quod vltima die mensis huius per cardinales in eius pre- sencia graui colleccione habita, que forma congruencior foret, auditis vtrimque racionibus contentus mansit. Celebrauit autem missam Iohannes cardinalis sancti 25 Calixti, qua celebrata tenta generali congregacione cardinalis Arelatensis, vt eciam honor pape seruaretur, dixit se illam formam concludere auctoritate Basiliensis concilii et pape Felicis, completisque cerimoniis cum euangelio: „Exur- gens Maria" vsque „reuersa est in domum suam,“ cardinalis de Varambone associatus Tarentasiensi et Florentino archiepiscopis in ambone solito legit de- 30 cretum tenoris subscripti, cantato continue: „Te Deum laudamus" in organis et sublimi voce patrum. Pro execucione autem die isto cardinalis Vicensis vesperas et sequenti missam celebrauit solennem de festo visitacionis, facto ser- mone desuper per magistrum Iohannem ordinis predicatorum procuratorem. Sessio XLIII. de solempnitate celebranda visitacionis beatissime virginis Marie. 35 Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Inter assiduas militantis ecclesie turbaciones ac procellas, quibus ipsa dietim affligitur, illa singularis iocunditas et egregia exultacio communitati fidelium relicta est, vt dominum, creatorem nostrum, intimis precordiis diligentes, eun- 40 dem in sanctis suis deuote glorificent; per hoc enim et ipse dominus, qui gra-

Strana 960
960 Liber XVIII. Caput III. ciam illis prestitit, digne collaudatur et ipsorum sanctorum prompciora erga nos reddimus patrocinia. Quod quidem singulariter est agendum, cum calami- tates irruunt, que absque demeritis hominum non contingunt, vt per ipsorum sanctorum preces et merita misericordia domini super peccatis hominum implo- retur, et humanum genus ab inminentibus malis et innumeris periculis preser- 5 uetur. Inter autem omnes, qui celestem regem pro nobis interpellant, precipue ad gloriosissimam illam et omni laude dignissimam Dei genitricem Mariam est recurrendum, que quanto alcior existit, tanto humilius ad nos respicit, omnes ad se trahere cupiens, pro quibus in vtero gestauit saluatorem. Hec apud Deum, quem ipsa peperit, sedula pro nobis aduocata nos iuuat, nos tuetur, nos 10 protegit, nos exaltat; hec omnibus, qui ad eam recurrunt, promptissimum ex- hibet patrocinium. Huic igitur sanctissime virgini etsi plures festiuitates vene- randa sanctorum patrum antiquitas consecrauerit, irruentibus tamen dietim ma- ioribus mundi calamitatibus et angustiis, que ad expetenda eiusdem virginis auxilia vehemencius vrgent, iocunditatem illam sibi celitus datam non inmerito 15 conuenit celebrari, dum virgo eadem beatissima celesti edocta nuncio et spiritu sancto duce ascendens cum festinacione in montana humilem Zacharie domum intrauit. Ihesus enim, qui in vtero illius erat, festinabat adhuc in ventre matris Iohannem positum sanctificare, et ipsa virgo gloriosissima, cognatam Elizabeth visitans, non minus illam suam, quam fructuoso salutauit alloquio. Maximam 20 namque leticiam fidelium mentibus debet ingerere excellens illud misterium, quo matres ille gloriose tocius salutis nostre ferentes primordia tam familiariter inter se exultauerunt. Cum igitur excellentissima de stirpe Dauid Maria et veneranda inter filias Aaron Elizabeth inuicem colloquuntur, quarum altera creatorem omnium et saluatorem nostrum, altera precursorem Iohannem gestat 25 in vtero, et sancte ille miraculo matres effecte diuina inter se beneficia con- memorant: felix quidem illa conuencio et magnis diuine gracie splendoribus illustrata, qua tales et tante in vnum matres pariter affuerunt, quarum altera virgo ex spiritu sancto, altera sterilis et in senectute conceperat, et vtriusque partum celestis angelus prenuncciauit, qua Iohannes adhuc maternis reclusus 30 claustris venientem ad se dominum in matris vtero veneratur, qua repleta spi- ritu sancto Elizabeth conceptui filii Dei et saluatoris hominum gratulatur, quem et ipsa prophetans beatissimam dixit Mariam, que credidit et reuelata sibi misteria pandit. Que denique repleta ineffabili gaudio mater domini Maria omnia in corde suo conferens, que vel prius ab angelo, vel tunc ab Elizabeth 35 perceperat, in canticum et laudem domini prorumpit: nunc admirabilem Dei potenciam, que respexit humilitatem ancille sue, collaudat, nunc magnitudinem operum eius glorificat, nunc refert misericordiam, que a progenie in progenies, et super se timentes diffunditur, nunc iusticiam, qua superbi deiciuntur et hu- miles exaltantur, magnificat, nunc promissionem Abrahe et semini eius factam 40 et iam tunc completam conmemorat, ac quod se beatam omnes generaciones usque ad consumacionem seculi dicerent diuina inspiracione prophetauit; eandem-

Strana 961
Liber XVIII. Caput III. 961 que propheciam sic manifeste videmus iugiter adimpleri, vt superuenientes generaciones ipsam virginem et beatam et beatissimam magis ac magis merito dicere conentur. Quis igitur tantam leticiam satis potuerit explicare? Quis tanta misteria condignis laudibus prosequatur? Quis hec gaudia sufficienter 5 exponat, dum Iohannes, nondum natus, exultat, Elisabeth aduentu virginis colletatur, Maria in misteriis gaudet, clausus in vtero a saluatore suo re- cognoscitur precursor, letantur angeli, celum et terra iocundantur, et tota trinitas nouis laudibus glorificatur? Hec igitur gaudiorum multitudo specialius est attollenda preconiis, hec singularibus solennitatibus celebranda, in qua et 10 dominum, qui gestatur in vtero, et virginem, que portat, et sterilem, que con- cepit, et precursorem, qui visitatur, condecentibus presequi debemus honoribus. In cuius conmemoracione qui tribulati sunt, Mariam implorant, que gaudiorum memor, vt sperandum est, non solum supplicantes exaudiet, sed sicuti clemencia consueuit eciam supplicare uolencium preces preueniet. Que considerans hec 15 sancta synodus cum in hoc tempore tota, proch dolor, christianitas in laboribus et angustiis constituta cernatur, cumque fere vbique diuisiones et bella per humani generis hostem introducta vigeant, et ipsa eciam ecclesia militans non mediocribus agitetur procellis, dignum esse iudicauit, solennitatem hanc, que congrue visitacio beatissime virginis appellatur, in singulis Christianorum ec- 20 clesiis celebrari, vt honorata in hac celebritate per pias ac deuotas fidelium mentes mater gracie et omnis consolacionis sacerrima virgo Maria benedictum filium suum iam multis hominum peccatis offensum sua intercessione concilians pacem et vnitatem fidelibus largiatur. Ideoque statuit et decernit eadem sancta synodus ad honorem ipsius virginis Dei genitricis, vt post expleta resurrec- 25 cionis dominice pentecostes gloriose trinitatis sacri corporis Christi, beatorum Iohannis Baptiste ac apostolorum Petri et Pauli, in quibus ecclesia post solen- nitatem anuncciacionis dominice, quam prefata visitacio temporis ordine con- festim sequebatur, est occupata, per singulas Christianorum ecclesias quolibet anno, sexto Nonas Iulii, festum huiusmodi visitacionis gloriose virginis celebre- 30 tur. Hoc igitur solemne festum amplectantur Christi fideles, et omnes, qui bea- tam virginem singulari deuocione prosecuntur, secum in hac solempnitate sue exultacionis congaudeant. Quam vt eo libencius in diuinis honorent officiis, quo magis spiritualibus fuerint excitati muneribus, ipsa sancta synodus omnibus Christi fidelibus, qui matutinis, processioni, sermoni, missarum solempniis vel 35 primis aut secundis vesperis huius gloriose festiuitatis interfuerint, pro vnoquo- que officiorum predictorum centum dies de iniunctis penitenciis misericorditer elargitur. Datum in sessione nostra publica, in ecclesia maiori Basiliensi solen- niter celebrata, Kalendis Iulii, anno a natiuitate domini M'CCCCXLI°.

Strana 962
962 Liber XVIII. Caput IV. Capitulum IV. Auisamentum effectu carens regis Aragonum, imponi deci- mam supra omnem clerum in subsidium conuentus Rodi contra Turcos, abbreuiataque relacio tractatus versati diu, sed non conclusi inter papam Felicem et ducem Mediolani super stipendiis quatuor milium equorum ad habendum patrimonium ecclesie, et tunc reddenda illi obediencia. Augusto et Septembrio habitis congregacionibus nouem adunati fuere concilio Bartholomeus episcopus Cornetanus, Robertus sancti Poncii extra muros Nicienses, abbas Heinricus Tanheim in utroque, Batholomeus de Cortono, Hein- ricus Sengher in decretis doctores, Iacobus Petri in legibus licenciatus, Petrus de Castronouo baccalarius formatus in theologia, predicatorum Conradus minister 10 prouincialis Argentinensis, Franciscus Althymer custos Basiliensis minorum or- dinum, priores duo et alii sex. Sancta synodus recepit litteras regis Ara- gonum conmendaticias super indempnitate canonicorum Valentinensium, quoniam fuerat conminatus Guillielmus Xixo impetrari beneficia eorum. Alias de mense Maii, raciocinantes et supplicantes, vt in subsidium conuentus Rodi contra Tur- cos per sanctam synodum canonice imponeretur decima super totum clerum. Offerebat autem se ipsum, vt exequi faceret in dominiis suis. Super qua ma- teria cardinalibus et aliis quibusdam post maturam deliberacionem visum est supersedendum esse, donec tenta fuisset dieta indicta per regem Romanorum ad festum Martini. Procuratore autem conuentus Rodi supplicante, vt saltem 20 imponeretur super dominia regis Aragonum et Sabaudie, percepta euidencia racionum eciam id non conuenire, instancia conquieuit. Recepit item litteras cardinalis Aquilegiensis et capituli ecclesie sue Tridentine, inuicem contra- riantes super certa capellania nouiter instituta. Ipse autem cardinalis per alias litteras ac nuncium auisans se percipere de intencione regis Romanorum, ma- 25 iorem faciebat instanciam, vt cum duce Mediolani, qui diu iam pependerat trac- tatus concluderetur. Cuius summaria relacio ista est, ex qua potest intelligi de uerisimilitudine testimonii in dieta Maguntina per nunccios olim Eugenii, bis acclamantes, quod Felix papa offerret decem milia equorum Venetis, qui duci Mediolani ad obtinendum terras ecclesie acquiescere noluit, desuper in- 30 stancias magnas facienti, pro paucioribus quidem. Marcio igitur mense Matheus Albinganensis episcopus et Mapheus, eius consiliarius, oratores ducis Mediolani destinati sunt tractaturi cum papa super reddenda eidem obediencia; manente vero dicto episcopo in Liestal duobus miliaribus paruis citra Basileam, Mapheus papam adiit et cardinales, condicto postquam conclusisset episcopum intraturum 35 obedienciam reddere. Exposicio vero ambassiate principaliter erat, quoniam euidens inmineret duci periculum, si primus in Ytalia obedienciam redderet Fe- lici pape; ideo foret neccesse, vt ad defensionem suam necnon acquirendas terras ecclesie pro stipendiis quatuor milium equorum papa singulo mense tre- 15

Strana 963
Liber XVIII. Caput IV. 963 decim milia ducatorum ministraret, superaddito eciam, vt in principio magna summa exbursaretur pro prestancia ipsorum armigerorum. Erant eciam ibi capitula nonnulla super prouisione ecclesiarum et beneficiorum in fauorem aut beneplacitum ducis ipsius, quibus obediencia Felici prestaretur, Bononia posita 5 ad manus et sub regimine eius. Erant eciam capitula de modo gubernandi terras ecclesie euincendas per ipsos stipendiarios ac eciam de illis, que spon- tanee se redderent. Cum autem et honesti racione et alias, quia magni pon- deris dicta capitula erant, ipseque Mapheus modificacionibus datis attendere nollet, destinatus est ad ducem Nicolaus Amici; sed Mapheus triduo ante re- 10 gressum eius recessit, similique modo et Albinganensis episcopus, biduoque post recessum suum applicuit Franciscus de Vicecomitibus, notus summo ponti- fici, qui velut desiderans eius obsequium dicebat se transiuisse iam post elec- cionem suam xv vicibus Alpes, nec ista fuit postrema. Hic attulit litteram apertam marchionis Ferrariensis credencialem super facto tractande concordie, 15 tanquam dux Mediolani totum eidem conmisisset, et suadebat, quod per eius manum tractatus facilius compleretur. Super hiis autem, que Franciscus ample loquebatur, et ipse Nicolaus apportauerat multiplici habita deliberacione, et presertim attento, quod diete Germanie continue alias alie pariebant, visum est laborandum esse, vt cum rege Aragonum et duce Mediolani concluderetur; 20 vtroque enim agente permaxime fiebat opportunum de obediencia tocius Ytalie et terris ecclesie obtinendis, destinatis propterea Mediolanum Petro de Grolea milite et Nicolao Amici. Hic regressus die octaua Iunii retulit pape et cardi- nalibus, quomodo ostendissent specifice capitula marchioni Ferrariensi, qui erat in Byato, et responderat per modum interrogacionis ad omnia preter vnum. Con- 25 cordato autem, vt primo irent Mediolanum et sequenti die reuerterentur ad eum Papie existentem, Mediolanum prope obuiam habuissent vnum ex consilio ducis cum decem equis, qui ostensis litteris credencialibus ad ipsos Petrum et Nico- laum exposuit credenciam esse, vt tractare deberent cum dicto marchione, quon- iam eidem et istud et omne regimen domus ac eciam persone sue conmisisset, 30 quodque res erant in tali appunctuacione, vt foret neccesse statim concordandum cum suo, vt dicebat, papa vel eius aduersario Gabriele. Mediolanum vero cum introiisent, acceperant nuncium, vt sequenti die primo mane Papiam reuer- terentur, tercia vero noctis hora alium, vt adstatim, quod et ipsi fecerant. Super ipsis autem capitulis marchio mouisset difficultates duas, vt secreto obe- 35 diencia reddita statim pecunia daretur, quoniam alias esset duci periculum, vtque de expensis prouidendum esset ad expugnacionem castrorum. Biduo autem sequenti proposuerant coram duce, qui optime responderat. Fuerant item cum ducissa locuti et accepissent pro ultimo responso Regiensem epi- scopum venturum Basileam in festo sanguinis ad concludendum. Post hec 40 iterum Franciscus venit, qui die XXVII. Iunii exposuit pape et cardinalibus venturum esse cum pleno mandato preceptorem sancti Anthonii Mediolanensis, notum eciam familiari dilectione summo pontifici. Hic ad diem sextum venit Scriptores III. 122

Strana 964
Liber XVIII. Caput IV. 964 et cum eo Bartholomeus de Caciis vtriusque iuris doctor, qui expositis multis quantum ad specialia papam allocuti fuere, vtrum vellet illa coram omnibus cardinalibus exhiberi. Responso autem eorum arbitrio dimitti, tandem deputati sunt quatuor cum eisdem collaturi, factaque relacione habite collacionis multe deliberaciones intercessere. Et iterum reuersus est dictus Franciscus de Vice- 5 comitibus similiter et vnus familiaris ducis; cumque 2° rediissent dicti preceptor et Bartholomeus, cum eis accessit Ieronimus, secretarius Nicolai Pitzlini, qui eius parte petebat, primo, quam Bononia redderetur, sibi fieri recompensam de expensis, tempore, quo illam habuerat, factis, neque ista erat exigua summa. Dicti vero preceptor et Bartholomeus cum apportauerat addiciones quatuor 10 ponderis magni, mencioque fieret de continuo soluendis stipendiis ad tempus non modicum, quodque statim magna summa esset reddenda, vtrum illa solui deberent, vel de redditibus terrarum acquirendarum vel Bononie, vel ex aliis quibuscumque, maturius deliberabatur. Ipse namque minime videbatur guerram inchoari debere, quam continuare non posset. Sed post multas vehementesque 15 instancias in principio Septembris, vt concluderetur, obtulit se daturum pro stipendiis et expensis armigerorum quinquaginta milia de camera post redditam obedienciam et Bononiam consignatam ad tres ebdomadas, alia vero quinqua- ginta milia de quibuscumque redditibus, eciam ex Bononia prouenientibus, in competentibus terminis assignandis; sed quod ex redditibus ecclesie illa recu- 20 perare deberet, nec posse illa dare, nisi Sabaudiam iret, quia persone, a quibus habere sperabat, solum de se non confiderent. Interrogatus vero postea, quamdiu stare volebat, respondit, quod vno tantum mense vel duobus, ad maius item, prout alias dixerat, quod vicecamerarius ire deberet Mediolanum pro concludendo. Quod et fecit tempore, quo redierunt dicti tres post multas 25 cum eis collaciones, prout videbatur, non discontentis de resolucione. Circa vero finem Septembris Lupus Vasci de Portugalia aduocatus consistorialis cum ex Ytalia venisset moratus aliquamdiu Florencie et Bononie retulit vicecamera- rium, qui Mediolani erat, sibi dixisse bonam spem esse concordie habende cum duce. Sed ipse Lupus tantum intellexerat, nisi papa personaliter iret, nun- 30 quam habiturum obedienciam Ytalie, nolentis, sicut de imperio papatum per- dere, quod verbum de accessu neccessario pape audaci plurimum notificabat assercione. Vnde papa conmisit deputatis desuper cogitare, ne perdi contin- geret promissam ab eo pecuniam. Tempore autem, quo ipse vicecamerarius Mediolani fuit, aliquando eciam per litteras ex Sabaudia significatum extitit, 35 quod optima essent noua. Cum vero ille redierit in fine Octobris, quatriduo ante Cornetanus episcopus cardinalibus retulit de litteris scriptis per Nicolaum Pitzlinum, quod non senciebat ex parte hac animum esse concordie, quoniam oratores Mediolani sistentes contra ostendebant in opinione et effectu. Super quo cardinales auisantes papam instanciam non exiguam fecere, vt alius mit- 40 teretur iuxta Basilee auisata conclusurus facta acriori raciocinacione, per rup- turam tractatus grauari causam ecclesie in dieta sancti Martini, fieri eciam

Strana 965
Liber XVIII. Caput IV. V. 965 male contentum regem Aragonum, patrem suum vocantem Mediolani ducem, eoque frustrari spem habende obediencie eius et Hyspaniarum, quodque nunc- cius mittendus purgaret suspicionem, aliud hic, aliud ibi propositum esse. Papa vero laudans fidelitatem illorum, dicensque non credendum fore similibus lit- 5 teris, eo sepe scriptis fine, vt pars sua melior fiat, respondit satis esse, vt per familiarem vicecamerarii eidem scriberetur, nec vellet eum aliosque duos eius collegas per eum genitorem suum factos offendere, si mitteret alium. Adueniens autem vicecamerarius penultima Octobris retulit de magnifica su- scepcione Mediolani facta, associantibus per medium ciuitatis mille equis, tubis 10 sonantibus, qui steterat diebus XIV., nec duci vel auditoribus ambassiatam ex- posuisse, remissus vero ad capitaneum honorificencius receptus per eum remis- sus ad ducem fuerat iterumque per auditores. Redire autem volens, rogatus, ne faceret, assecuratus fuerat non sine consolacione redire, quia eciam prius- quam Sabaudiam accederet, mallet fractam sibi esse tybiam vel brachium. 15 Deinde cum duce et per auditores, sed per illos tres, qui Basilee fuerant ultimate, et quod Bononia dumtaxat reddi deberet quoad obedienciam in spiri- tualibus, ad cuius custodiam quam maxime expense requirerentur aliaque et alia dicta fuissent. Dixit preterea vicecamerarius ipse, postmodum ex Medio- lano rediens, prout die 2a Ianuarii; retulit, quod primo accepisset responsum 20 infra decem dies obedienciam esse prestandam, vocandumque ad id prelatos dominii, sed adstatim fuisse contramandatos, ne venirent, ideoque ibi nichil fuisse actum, sed venturi essent infra ebdomadam oratores cum pleno mandato super danda obediencia; Albinganensis vero episcopus et Bartholomeus de Caciis quod ad regem irent Romanorum super ecclesie causa destinati. Illius- 25 modi autem ambassiata ex Mediolano infra ebdomadam, mensem vel annum, annos quoque, Basilee minime visa est. 30 Capitulum V. Differencia absque vlla contencione inter papam, cardinales et officiales curie super distribucione quinti denarii impositi XLII. sessione, quota papam, quota cardinales, et quota alios porcio deberet contingere, post multumque temporis non de hoc, sed facta est conclusio, vt pro sar- cina oneribusque in regimine ecclesie papa in dicione Sabaudie sibi reser- uare posset vnam ecclesiam et vnam abbaciam et vnum aliud beneficium, vtque de vno, vbi decem, vel duobus, vbi Le, aliis prouideret. De reforma- cione eciam taxe litterarum cancellarie, que relata persepe, sed non con- clusa semel. 35 Fuit preterea mensibus istis alia materia inter papam et cardinales tam sepe quam plurimis repleta elocucionibus, videlicet super diuisione quinti et decimi denarii loco seruiciorum et annatarum impositi XLII. sessione. Siquidem 122*

Strana 966
966 Liber XVIII. Caput V. instituto per cardinales de beneplacito pape collegii camerario cardinali Dertu- sensi, cum mandasset vicecamerario suo in principio Iunii, vt ambo conuenirent super participacione assignatis difficultatibus non concordarunt, cardinalibus pe- tentibus iuxta decretum XXIIIe sessionis, approbans ordinacionem Nicolai pape quarti, medietatem, papa vero, quoniam ipse debebat supportare onera, non grate 5 acquiescebat; cumque imposicio eciam facta fuisset pro sustentacione officialium Romane curie, istorum parte difficultas accessit. Cardinalibus autem persisten- tibus in sua requisicione iuraque allegantibus copiose, papa octo deputauit, qui obtulerunt se cardinalibus, si in aliquo possent obsequi ad tractatum concordie inter papam et ipsos. Quibus data responsione non esse opus, archidyaconus 10 Metensis, illorum tercius, prout apparuit magno conceptas studio allegaciones fecit, vt non media pars cardinalibus debita esset, conmemorato specialiter exordio dicte XLIIe sessionis. Cui Panormitanus respondit non minus copiosa allegacione iurium ac eciam 2° replicanti; fuit denique apertum, vt in sex personas compromitti deberet, duabus pape, totidem cardinalium, et aliis dua- 15 bus officialium parte electis, aut quod per deputaciones et concilium diffinire- tur, sed effectus non contigit. Multis vero aliis vrgentibus super factis eccle- sie instancia huiusmodi vno fere conquieuit anno. Sed cum papa recedere debuit, maioribus instanciis factis alii et alii interuenere tractatus. Pape vero ad concilium et cardinales facta est instancia alterâ non mediocris. Sistenti- 20 bus namque Arelatensi, sancti Martini et sancti Calixti legatis aliisque oratori- bus in dieta Maguntina, papa senciens propter diuturnam protraccionem decla- racionis principum Germanie maiora semper onera eidem incumbere, requisiuit, vt per concilium aliquis modus prouisionis eidem assignaretur, se ex quinto denario extra dicionem patrie sue pauca recipienti, nil vero de terris ecclesie, 25 obediencia qualis sperabatur nondum habita. Fuit autem contentus expectare usque ad finem diete. Qui senciens non magnam fieri diligenciam desuper requisicione eius XxV. die Iunii acrimonia quadam cardinalibus loquebatur, cum peciisset rem non grandem, vnum episcopatum pro sua prouisione assignari, quod optabat, vt verbis detineretur. Iam enim Basilee steterat per vnum 30 annum, qui bene contentus erat, vt per concilium faueretur peticionibus alio- rum, tamen adhuc in tribus mensibus super peticione sua dati non fuissent deputati, nec videbat desuper aliquid fieri. Sciebant tamen, quantum inmine- bat periculum concilio et in eo constitutis, si papatum non acceptasset. Qui vt consolaretur ecclesiam, dimiserat quietem natosque suos et patriam. Cupie- 35 bat igitur scire responsum super dacione deputatorum; sin autem, referret ad deputaciones. Cum vero eidem non fuisset data certa responsio, die nona mensis Augusti parte sua vicecamerarius et Martinus Lefranc, secretarius eius, deputa- ciones adeuntes allocucione data, quanta pro seruicio ecclesie expendisset, et quod onera incumberent, nec ex ecclesia reciperet, petebant, vt placeret patribus, 40 quod non obstantibus decretis pro sustentacione sua papa habere posset in dicione Sabaudie vnam ecclesiam, vnam abbaciam et vnum prioratum. Placuit autem

Strana 967
Liber XVIII. Caput V. 967 materia in deputacione fidei, datis deputatis cum cardinalibus ad concipiendum honestum modum, sed in aliis deputacionibus non statim; in reformatorio nam- que deliberarunt dandam esse in scriptis peticionem porrectam per dictum Martinum secretarium, quod papa sic fieri exhortaretur deputaciones. Fuit autem 5 XVIII. die conclusum in generali congregacione de deputatis multis vna cum cardinalibus, vt deliberarent et referrent, quorum auisamentum in quibusdam placuit, sed in deputacione reformatorii deliberatum est primo dari copiam illius habere volentibus. Deputacio vero pro communibus, vt nullatenus fieret per deputatos suos, quorum vnus cardinalis Vicensis interpellauit omni fere 10 conatu deputaciones alias tres, vt nullatenus iuxta illum fieret modum, aperiendo, quod de fructibus primi anni vacancium ecclesiarum in dicione Sabaudie fieret prouisio, vel quod reseruarentur fructus duarum ecclesiarum, tot abbaciarum et prioratuum congrua manente porcione pro sustentacione habiturorum dicta ecclesias et beneficia aliisque supportandis oneribus. Super quo deliberacione 15 habita, cardinalibus, aliis quoque deputatis papam adeuntibus, decima nona Septembris Thomas de Corcellis aperuit de sex auisatis modis. Respondit autem, quod de duobus, quis sibi foret gratus, crastino significaret in deputacioni- bus vel commende vel assignacionis fructuum ecclesie, abbacie et prioratus vnius. Sed de expectacione vsque post diete celebracionem non placebat, quia nec- 20 cessitas legem non haberet. Et ante illius intimacionem ipse peciisset, iamque fere esset annus post suam peticionem, et sciebatur, quod diete dietas pare- rent sine fine. Deliberacione vero habita conformi trium deputacionum conclu- sio secuta fuit XIX. die Ianuarii anni sequentis, synodo concedente litteras huiusmodi effectus pro sarcina oneribusque supportandis in regimine ecclesie, 25 Felix papa ecclesiam vnam, eciam metropoliticam, abbaciam et prioratum, seu aliud beneficium seculare vnum cuiuscumque valoris, per obitum dumtaxat vacancia in dicione Sabaudie, quod infra XXV. dies eligeret, reseruare, recipere et retinere posset, debitis oneribus supportatis; alienacione item prohibita in- mobilium et preciosorum mobilium, que semel dumtaxat dimittere et alia recipere 30 posset quousque notabilem obedienciam in spiritualibus, vt summus Romanus pontifex, haberet aut possessionem maioris partis terrarum ecclesie. Die ista conclusionis adhuc repetita fuit longiori quidem scriptura contradiccio deputa- cionis pro communibus sanctam synodum alloquentis, quod non liceret fieri decretis suis violacionem, prout racione forme huius indulti; contra quod se 35 opponebat fieret. Dum autem super eiusmodi pape prouisione deliberabatur, introducta materia Septembrio de prouisione eciam per eum facienda, aliis de beneficiis, vno ad collacionem, in qua decem, duobus autem, in qua quinqua- ginta, prout in decreto sessionis XXXIe, quo hactenus vti noluerat, expectans pinguiorem disposicionem. Et quia declaratus non erat modus, die tercia No- 40 uembris conclusum extitit, quod Romanus pontifex posset honeste et libere prefata decreti disposicione vti per viam libere reseruacionis, vel prout legati de latere sedis apostolice reseruare consueuerunt, vel alio honesto modo, prout

Strana 968
968 Liber XVIII. Caput V. VI. sanctitati sue videretur, ita tamen, quod per eam reseruacionem nullo modo excederetur numerus beneficiorum, in ipso decreto comprehensus et declaratus. Racione preterea eiusmodi prouisionum, et quia multe querele in deputacioni- bus fierent super excessiua taxacione bullarum, magnopere laboratum est, vt fieret reformacio et super hoc aliisque cancellarie officiis, scriptoribus autem 5 dantibus informaciones amplas in scriptis, pape et cardinalibus videbatur pro eorum reformacione seruari debere taxam Iohannis XXII., dati vero deputati per deputaciones, qui erant quasi in equali numero ad conueniendum cum cardi- nalibus et referendum, apertis motiuis, quare sic racionale videretur, vota sua coram cardinalibus dicere noluerunt, velut vnum corpus constituentes, vt a 10 maiori concluderetur parte, sed quod inter se deliberare vellent, quid eis vide- retur relaturis consequenter in deputacionibus. Auisamentis vero quibusdam positis in eisdem disnexione, qua deputati vti noluerunt, minime causante con- cordiam, materia accepit difficultates magnas. Voluerunt quippe nonnulli, vt eciam scriptores desuper in deputacionibus non votarent, deductoque ab aliis 15 consequenter repellere debere episcopos eorumque superiores, quando in con- cilio ageretur de reformacione episcopalis status, et tunc quid esset concilium ansa ansam trahente, quinymo vna non tantum vnam, sed plures pariente diffi- cultates. Quamdiu sedit Basiliense concilium, reformacio, velut magis compe- tens, remansit reprehensionis timore, quia si nimis excessiua fiebat taxacio ad 20 partis querelam vel plumbatores in deputacionibus deferebatur et datis depu- tatis reducebatur ad conveniens medium, ita vt vix aut rarissime accesserit minusque excesserit taxam Iohannis vicesimi secundi. Capitulum VI. Continuata concilio, sed nouiter reddita obediencia Felici pape per clerum circumuicinum et gubernatorem regni Bohemie, necnon 25 Cracouiensem episcopum acceptantem dignitatem cardinalatus, commissioque ad exigendum racionem de pecuniis concilii nomine habitis, et interdicto posito propter excessum soldani pape. Octobris decursu sequenciumque duorum celebratis congregacionibus XIV. incorporati fuere Ludouicus Niciensis, Andreas Sicharensis procuratorie, Sigis- 30 mundus Saxonie dux Herbipolensis episcopi, Iacobus Scharetroten Wilnanensis dyocesis abbas, Iohannes Nicolai vtriusque, Iohannes de Maglanis, Iohannes Delglod decretorum doctores, Conradus Gruetz ordinis minorum baccalarius in theologia, Petrus Cheualerii decanus Albencum Gebennensis, Bartholomeus Con- radi de Berlanghen Treverensis ordinis sancti Benedicti Basiliensis, Guilliel- 35 mus Guidardi montis Sinisii Taurinensis dyocesum prepositi, Iohannes Stam- ponis Zabicotensis in Cracouiensi, Anthonius de Longacomba Basiliensis archi- dyaconi, canonici quatuor, priores septem et alii decem. Sancta synodus

Strana 969
Liber XVIII. Caput VI. 969 recepit plures litteras commendaticias regis Aragonum, conmendante vero pluri- mum in generali congregacione cardinali Panormitano aliisque dicionis sue deuocionem obedienciamque plenariam in sex regnis illius ad sacrum concilium tam per litteras regis ipsius, quam aliorum multorum, pleniori data spe obe- 5 diencie obtinende, si ad eum mitteretur per concilium et papam, pro quo transfretando iam semel miserat triremem; legatus sibi gratus die 2° Decem- bris pronunciatus est in legatum de latere ad eum Iohannes tituli sancti Ca- lixti cardinalis atque et per totam Ytaliam insulasque illi adiacentes ad notifi- candum veritatem et iusticiam Felicis pape et concilii Basiliensis ac procurandam 10 obedienciam, necnon et tractandum pacem inter ipsum regem Aragonum et regem Renatum. Quales vero difficultates legacio ista suscepit, narracio locum habet in principio anni sequentis. Die autem XXVII. Octobris in generali con- gregacione perlecte fuerunt littere sub data v. Septembris electi in archiepi- scopum Pragensem trium abbatum et quarundam cleri ac religionum notabilium 15 personarum sigillis XIV. roborate titulum habentes ex parte cleri tocius degentis in conuicinis partibus regni Bohemie, significantes per Ieronimum Wolmassen Olomucensem prepositum, oratorem concilii et pape, plene fuisse informatos de iusticia et veritate sancte synodi Basiliensis, necnon et canonica eleccione sanctissimi domini Felicis pape quinti. Laudantes vero patrum constanciam et 20 permanenciam in concilio, eleccionemque ipsam, quam vtilis esset ecclesie, et contestantes, quod firmiter vt boni Christiani obedirent, quodque ita determina- uerant se obedire in perpetuum sanctissimo domino Felici pape v., necnon pro- concilio stare, narrabant hactenus fuisse defensos per Vlricum de Rosemberg administratorem regni Bohemie, qui propter insultus Bohemorum in dies effec- 25 tus minoris potencie, vt ei subueniretur, plurimum indigebat auxilio. Mitterent igitur Sigismundum abbatem de Altouado et prefatum Ieronimum, vt obedien- ciam eorum nomine prestarent, alia eciam quedam exposituros, et supplicabant pro credencia illius prestanda. Fuerunt preterea et alie littere Alberti Bavarie ducis, plurimum ipsos abbatem et Ieronimum conmendantes, vtque exaudiren- 30 tur supplicantes concilio. Patauiensis quoque episcopi eiusdem forme. Papa autem litteras ad eum directas similes legi fecit. Ipse vero Ieronimus aliam peciit congregacionem, conmissa plenius expositurus. Qui vna cum abbate die isto reuerenciam pape exhibuerunt nomine prefati cleri, similiter et Vlrici, cuius littera specialem faciebat mencionem de affeccione et obediencia ad sancti- 35 tatem suam, necnon et de subuencione, pro qua supplicabat. Vigilia autem omnium sanctorum in loco generalis congregacionis cardinali Arelatensi silen- cium ad audienciam eorum exhortante, post vesperas solennem et publicam obedienciam dicti Vlrici gubernatoris, electi quoque in archiepiscopum Pragen- sem, necnon et cleri fidelis dicti regni nominibus per organum ipsius Ieronimi 40 reddiderunt pape Felici, redditam sacre synodo continuantes, publice attestantes per episcopum Olomucensem capitulumque eius acceptata fuisse decreta concilii Basiliensis. In signum vero obediencie osculati sunt pedes pape. Super facienda

Strana 970
970 Liber XVIII. Caput VI. autem subuencione, quam petebant, deliberacione habita, visum est pro tunc fieri non debere, data illis spe, vt in proxima celebranda dieta per impera- torem pro parte ipsorum fidelium regni Bohemie aliqui destinandi vna cum legatis et oratoribus concilii instanciam facerent, vt de pecuniis indulgen- ciarum recuperandis vel alias, vndecumque subsidium eis fieret. Concessis 5 autem facultatibus ydoneis quantum ad dispensaciones et alia spiritualia in per- sonas Michaelis Balduini et ipsius Ieronimi, et vna cum eis Iacobus de Chaves miles ordinis Ierosolimitani destinati sunt oratores, vt circa vicinas partes Bo- hemie Ieronimus maneret, confirmans eos in obediencia, alii vero in Poloniam transirent. Vnde veniens Iohannes Elgoth in decretis doctor scolasticus Craco- 10 uiensis die sancti Thome post conciliarem missam pape directas presentauit litteras sub data quarto die Octobris Sbignei episcopi Cracouiensis in cardi- nalem assumpti credenciales in personam ipsius Iohannis, alias quoque directas concilio per nobilem Iohannem Xixo comitem palatinum in absencia regis guber- natorem regni Polonie, recommendantem supplicaciones duorum abbatum, nomi- 15 nato in eisdem sanctissimo domino Felice papa v°, alias eciam generis eiusdem alterius comitis. Post quarum lecturam Iohannes ipse supra gradus altaris existens oracionem elegancia et gratitudine plenam fecit, excusacionem, vt moris est oratorum, continentem sui, laudes abinde Basiliensis concilii et pape Felicis, declaracionem quoque doctrinalem, quod omnibus neccesse foret attentis 20 veritate et iusticia concilii eidem Felici obedire. Professionem item episcopi ipsius Cracouiensis, recognoscentes concilium Basiliense legittimum, Felicem vero papam vnicum et indubitatum Christi vicarium et propterea nomine ipsius episcopi obedienciam debitam eidem exhiberet. Cum vero ista diceret, genibus flexis versus papam inclinavit caput, quasi usque ad terram subiungens gra- 25 ciarum acciones de promocione episcopi ipsius ad dignitatem cardinalatus, quam etsi cum tremore acceptaret, tamen ob neccessitatem defensionis fidei catholice et auctoritatis ecclesie excusacione data, quare ante id non fecisset, vt posset, prout fecerat amplius fructificare circa obedienciam. Eiusmodi finita oracione osculatus est pedem, receptus ad osculum manus et oris pape; qui laudauit 30 episcopum ipsum, dicens suarum meritis virtutum dignum esse ad dignitatem cardinalatus. Quapropter volebat de cetero diligere ipsum, facturus pro eo tanquam pro fratre suo. Laudauit eciam proponentem offerens habiturum se recommissa negocia eius. Concilio autem in dies maiori incumbente nec- cessitate habendarum pecuniarum pro satisfaccione Auinionensium, vtque pape 35 solus onera non sustineret in ambassiatis mittendis, existimato haberi posse ab hiis, qui fuerant receptores vel thesaurarii concilii, in vltima congregacione Octobris ad videndum, audiendum et examinandum ac exigendum raciones et computa quorumcumque, eciam si sancte Romane ecclesie cardinales, archi- episcopi et episcopi fuissent, qui nomine ac pro parte et auctoritate concilii 40 Basiliensis habuerant administracionem et recepcionem quarumcumque pecunia- rum compellendumque eos viis iuris ac remediis et sub censuris opportunis

Strana 971
Liber XVIII. Caput VI. VII. 971 requirendumque deputati fuerunt cardinalis sancti Calixti, Vercellensis et Montis- regalis episcopi, Nicolaus Amici, Marcus Bonifilii, Iohannes Bachenstein, Iacobus de Salczburga, prior sancti Poncii et prepositus Bardwicensis vel Andreas Borcha, Anthonius Doncastello, Henricus Vbelin et Angelus de Pisis, ita, quod vocatis 5 aliis maior pars presencium in concilio expedire posset. Vigore conmissionis huius pluries edicto publicato, vt obligati ad raciocinia comparerent, coram ipsis deputatis exhibituri raciones et computa sua, pauci id egerunt. Parum vero quod inde euenit assignatum Auinionensibus extitit auxiliante Deo hoc ipsum manifestatura relacione in posterum. Die autem lune XIII. Nouembris 10 propterea, quod soldanus pape nullo habito mandato ab auditore camere cum gentibus suis et aliis nocturno tempore inuasit habitacionis domum Iohannis Dieulefist presbiteri et Iohannis de Rocapetri incorporatorum et scribarum con- cilii, in dictos aliosque duos manibus violentis iniectis, quos wlnerarunt et vio- larunt contra libertatem ecclesiasticam et concilii ac saluorum conductuam 15 imperialium et ciuitatis, habita deliberacione in deputacionibus, conclusione secuta congregacionis generalis iuxta decretum concilii Constanciensis, prima innouatum sessione, interdictum positum est in ciuitate. Biduo autem sequenti ad supplicacionem ciuium, eciam consencientibus quibusdam ex vulneratis, man- dato auditori camere, vt exactam rigorosamque iusticiam de soldano et suis 20 complicibus iuxta delicti exigenciam faceret, relaxatum extitit interdictum. Capitulum VII. Mensibus quinque factis prouisionibus, videlicet de tribus ecclesiis titularibus totque realibus, sed quo illis erat maior Salczburgensis plures forcioresque paciens difficultates dum per concilium, non vero per papam peteretur eleccionis fieri confirmacionem, factaque per papam syno- 25 dali eciam conmissione post labores multos bulla iuramenti transiit quo- dam temperamento. Mense preterea isto solito more in consistorio secreto pape et cardi- nalium prouisum est ecclesie Sallonensi titulari de Sigismundo abbate de Alto- uado cum retencione dicte abbacie, ecclesie autem Caluensi prouincie Capuane Iuliano de Roma ordinis minorum, ecclesie vero Salczburgensi mense futuro de persona Frederici decani illius electi, sed quo illis maior est in redditibus et honore, ita negocii natura illas causante maiores intercesserunt difficultates. Duodecimo namque die Octobris cardinales Aquensis et sancti Martini visitantes deputaciones intimarunt vocacionem illius, supplicante primo casu, quo eleccio 35 non fieret, vel pro confirmacione eius recurrerent ad olim Eugenium, vt ipsi ecclesie prouideretur de persona secundi cardinalis, videlicet sancti Martini. Habitis autem litteris a capitulo, vt eleccio expectaretur-Decembris die quarto, Fredericus cancellarius defuncti archiepiscopi et electi, necnon capituli pro- 30 Scriptores III. 123

Strana 972
972 Liber XVIII. Caput VII. curator in presencia pape et cardinalium quorumdam reuerencia papali eidem exhibita ex illorum parte obtulit oraciones, reuerenciam et obedienciam, ex- ponens fuisse eleccionis modum per viam scrutinii et compromissi, capitulo diuiso in duas partes equales vocum pro decano et proposito, ipseque desti- natus fuisset ad concilium pro confirmacione; nec ad sanctitatem suam prop- 5 terea, quod ad instanciam regis Romanorum pro parte capituli super factis ecclesie missi fuissent oratores ad dietam Francfordensem et durante legacione illa non decebat facere mutâcionem. Tamen, quia predecessor semper zelatus fuerat concilium, sic eciam post eius mortem capitulum agere vellet. Suppli- cauit autem sanctitati sue recommissam habere ecclesiam et dare operam, vt 10 confirmacio haberetur. Papa autem dolere se dicens de obitu predecessoris, laudata deuocione et reuerencia, quam ad se habuisset, veneratus legatos suos eciam osculato, breuio suo respondit, quod presentata eleccione, quoniam ec- clesia illa esset vna de maioribus Germanie et tocius christiane religionis, ipse committeret duobus cardinalibus, vt eam viderent. Commendata quoque per- 15 sona ipsius cancellarii dicebat opus non esse ambassiata maiori. Dixerat enim sic fuisse dispositum, sed non potuisse transire propter diffidaciones post vaca- cionem factas ecclesie per eius aduersarios, qui de Sueuia alciori. Papa autem, quamuis tunc non aperuit, moleste tamen tulit, si non auctoritate sua, sed velut ex conmissione concilii eleccionem deberet confirmare, dicens malle 20 ex concilio recedere. Quocirca inter cardinales deliberatum extitit de modi hone- state: qui receptis litteris capituli ad collegium cancellario proponenti de suis instruccionibus, quod ad concilium, non ad papam destinatus fuisset, supplicanti vero cardinalibus dare modum et ordinem confirmacionem haberi posse, celeriter Arelatensis organo responderunt, quod gratissimum foret, si litteras expedire 25 vellet sub nomine Felicis; etenim habere posset sub nomine eius et sub nomine concilii, suique esset arbitrii, quas expedire vellet, iamque deliberatus esset ordo, vt data supplicacione in deputacionibus sub nomine: „Reuerendissimi patres“ et deinde conmissione vni vel duobus in consistorio secreto coram papa relaturis con- sistorialiter prouideretur, vtque implerentur sue instrucciones, in generali congre- 30 gacione suam exponeret peticionem. Quod et fecit perlecta littera credenciali capituli sub data xV. Nouembris cum themate: a a a nescio loqui, premissa sui excusacione commendans virtutes predecessoris, tanquam vir eroycus fuerit. Exposito consequenter de eleccione supplicauit dari modum et ordinem, vt confirmacio expedite haberetur solito cursu concilii facta excusacione premissa, 35 quare solennior ambassiata non venisset. Arelatensis vero respondit laudans pastoris defuncti virtutes deuocionemque capituli ad concilium, data spe cele- rioris expedicionis. Posita igitur supplicacione in deputacionibus conclusum est, vt confirmacio eleccionis fieret, expedituro eam papa auctoritate vniuersalis ecclesie, ac sub nomine concilii expedirentur littere eciam cum supplecione 40 defectuum, si qui interuenissent, conmissione abinde per papam data Arelatensi, sancti Sixti et sancti Martini cardinalibus, vt in consistorio secreto referrent.

Strana 973
Liber XVIII. Caput VII. VIII. 973 Retulit Arelatensis, sed pluribus motis difficultatibus et altero die sub illis facta iurium allegacione pleniori. Super materia vero obediencie cardinali Arelatensi contestante de expositis fauorabiliter per dictum cancellarium et Iacobum de Salczburga procuratorem in concilio predecessoris, per cuius obitum ecclesia 5 vacante ad eleccionem fuerat processum die XXII. Decembris, facta primo ab- solucione, dispensacione, habilitacione ac restitucione, si que electo ipsi Salczbur- gensi essent neccessarie, auctoritate sua et vniuersalis ecclesie papa confirmauit eleccionem, supplendo defectus ac eciam prouidit ecclesie Salczburgensi de persona Frederici decani electi, preficiendo eum in episcopum et pastorem, 10 et decernendo litteras prout in forma. Super bulla uero iuramenti in ea, prout erat consuetum, mencione facta de persona Felicis pape v., quoniam procurator recipere nolebat et pluribus quam primo diebus et magne coram papa ac inter se per cardinales collaciones facte extitere, prefato cancellario nimium firmante se habere nolle, quia non contineretur in suis instruccionibus, ymmo e con- 15 trarie. Tandem auisato, vt insereretur clausula de obseruancia decretorum concilii, ipseque electus scribere deberet pape pro confirmacione, gracias agens, constituturus eciam pro eo ad standum in concilio et prestandum publice obe- dienciam Iacobum de Salczburga et Iohannem de Bachenstein, ratificaturus quoque peticionem pallei factam nomine eius, dictus cancellarius obligauit se diligenciam facere possibilem super duobus primis, namque tercium opus rati- ficaret, cum pallio esset vsurus. Die igitur decima Ianuarii in consistorio publico Stephanus de Nouaria relacione exposita eleccionis confirmacionisque facte per papam ac eciam expedicionis litterarum instanter, instancius, instan- tissime more solito peciit pallium a papa; verba hec cum dicerentur flectenti- 25 bus genua cancellario ipso, qui ad hoc erat procurator constitutus, aliisque tribus sollicitatoribus. Triduo vero postea per cardinalem sancti Calixti in magna capella pape dictam peticionem conmemorantem ipsi cancellario est traditum pallium. 20 Capitulum VIII. Incipiunt gesta anni MCCCCXLII. Relacio de causa preposi- 30 ture Herbipolensis per Iohannem Bachenstein, lamentacionibus et cancioni- bus, specialiter contra presidentem concilii, necnon replicacionibus et pro- posicionibus factis, eciam in generali congregacione plus quam persepe. Non vero tot, sed nec vrgenter minus super decanatu Ostensi, deque dimem- bracione commissa ecclesie Cartaginensi, et quomodo suscepit inpedimentum legacio cardinalis sancti Calixti ad regem Aragonum. 35 Primo et secundo mensibus anni millesimi quadringentesimi quadrage- simi secundi congregaciones septem et incorporati fuere N. abbas Milestatensis Salczeburgensis dyocesis, Aymo Magumi ordinis predicatorum et theologie pro- 123*

Strana 974
974 Liber XVIII. Caput VIII. fessor, Iohannes ex marchionibus Romagnani in decretis licenciatus, Iohannes Martini baccalarius in vtroque, Iohannes Annagni et Heinricus Karoli ordinis mi- norum, lectores conuentus Argentinensis, Nicolaus lector conuentus Augustinensis Basiliensis, Anthonius Vicedoni prepositus sancti Bartholomei extra muros Ver- cellenses, canonici duo et alii sex. Sancta synodus recepit litteras capitanei 5 et societatis nobilium sancti Georgii Constanciensis dyocesis in fauorem cu- iusdam abbatis, vltra quam supplicacionis formam habentes, quia per conmis- sionem concilii absque satisfaccione absoluti fuissent a sentencia ciues Vlmenses racione decimarum conuentui obligati; opidi vero Francfordensis magna cum humilitate confitentis legittimitatem synodi et firmam promittentis adherenciam, 10 supplicantis pro matrimoniali quadam dispensacione. Item et litteras Conradi Schenck et aliorum quorundam nobilium Herbipolensis dyocesis in fauorem Iohannis de Bachenstein super prepositura Herbipolensi, contestancium fecisse publicari processus emanatos a commissario concilii, quodque parati essent dictam causam prosequi fauorabiliter, magnas laudes acclamentes concilio seque 15 illi esse firmiter adherentes. Causa certe ista magnas quin et vehementes et plurimas, multis quoque annis concilio dedit vexaciones, cum dictam preposi- turam obtinuisset Philippus frater archiepiscopi Treuerensis ex prouisione per olim Eugenium; post suspensionem eius collacionem de illa obtinuit in concilio ipse Iohannes de Bachenstein. Papa vero intelligens fauorem Treuerensis nec- 20 cessarium fore pro obediencia in Germania obtinenda tempore, quo vna cum legatis et aliis oratoribus destinatis fuit ad dietam Nurenbergensem anno XL°, rogari fecit per tres cardinales ipsum Iohannem, vt a processu supersederet, quod per breuium Treuerensi notificauit; lata vero sentencia per Vercellensem episcopum papa id nesciente litteris predictis contestantibus publicata extitit. 25 Sed ipse Iohannes pinguius volens facere ius suum, si nouam obtinuisset pro- uisionem, frequenter adiit deputaciones; in quibusdam vero earum relato per eum, quod desuper fuisset pape locutus, grateque eum audiisset, mandato suo cardinalis sancti Calixti Iulio mense in congregacione retulit veritatem esse, quod fuisset locutus dicens iam obtinuisse aliquas deputaciones velleque labo- 30 rare pro aliis. Sed papa ei responderat, quod satis hoc anno tribulasset ec- clesiam, et minus iam congrueret, Treuerensi electorum parte in ambassiata apud Romanorum regem super factis ecclesie constituto, propterea irritando amplius; replicanti vero ipsi Iohanni absque scandalo fieri posse, quod primo responderat, tercio autem id ipsum repetenti auerterat faciem. Eratque certum 35 testimonium eum prouisioni huic non consentire. Nam cum Iohannes vnus esset referendariorum, quamuis facilius id fieri posset, quam per deputaciones, nun- quam tamen ab eo peciisset. Relacionis huius occasione inter Iohannem repli- cantem et Arelatensem magna nec raptim verba transiere, papa iterum per suos requirente deputaciones a deliberacione super dicta prouisione noua super- 40 sederi, posito eciam per dominos duodecim auisamento, vt in ea aliisque causis, concilium perturbantibus, supersederetur. Id ipsum cum deliberasset

Strana 975
Liber XVIII. Caput VIII. 975 deputacio fidei, ea ordinante Arelatensis et sancti Calixti cardinales personaliter alias visitarunt, suadentes sic expedire. Siquidem regressi a Romanorum rege oratores publice retulerunt Treuerensem, qui nouiter habuerat officium cancel- larie imperialis, eis dixisse, quod pro concilii fauore noluisset facere querelam 5 de hiis, que contra fratrem suum in concilio agebantur, vt de ipso quomodo et de tunc nominatis episcopis mencionem fecisset; sed nec Iohannes ipsis deputa- cionibus abfuit, Arelatensi cardinali respondens acucius. In congregacione vero generali, quot et quot, quociens et quociens acclamaciones lamentacionesque et querelas arguicionesque in cardinalem Arelatensem, protestaciones vero sibi vio- 10 lenciam fieri, deposuerit, explicare non est loci presentis. Sed die quarto post dic- tam uisitacionem deputacionum in cetu communi conclusione facta deliberatorum, parte ipsius Iohannis Franciscus de Roma aduocatus consistorialis lectis duabus cedulis proposuit, quod deliberacione habita trium deputacionum, vt noua pro- uisio de prepositura ipsa Herbipolensi fieret eidem Iohanni, deputacio fidei 15 quamuis sepe requisita in XLVIII° diebus deliberare noluerat. Et super dicto auisamento fuerat deliberatum, denegata ei copiam petenti, quod esse uidebatur contra legem diuinam et humanam. Deputacionem vero pacis non tenuisse viam spiritus sancti, ymmo contra illam et taliter fuisse processum, vt appa- reret in concilio libertatem non esse, et ipsi Iohanni ac iuri suo fieri impres- 20 sionem aliisque pluribus verbis diuque interpositis generis huius interrogatus a presidente, si illa Iohannis aut suo proprio dixisset nomine, Iohannes surgens affirmabat plurima dicta per eum aduocatum non esse de suo consensu, sed tantum que scripta erant in cedula protestacionis. Nam et ipse fatebatur summam fore in concilio libertatem; alias non esset concilium, quo indigebat 25 ad sui iuris prosecucionem, nec a concilio vel deputacionibus sibi fieri impres- sionem, sed per nonnullos quarundam deputacionum, estoque, quod obtineret nouam prouisionem, ita vti nollet, nisi de voluntate ac scitu concilii. Arela- tensis autem respondit se condolere, quia tanta Iohannes ipse pro concilio fecisset, quare vt nouum ius acquireret, vellet concilium perturbare. Sed quare 30 deputacio fidei non deliberasset, cardinalis sancti Calixti erat dicturus, onere sibi dato per deputacionem, qui multiphariam allegauit desuper ac proposicionem dicti Francisci indignam responsione, in concilioque pleniorem esse libertatem. Iohannes autem de Valle substitutus procurator fidei, tanquam iudicium fidei dicta per aduocatum concernerent, requisiuit in scriptis copiam sibi dari. Ne- 35 dum vero ista, sed alie quam plures cause magnas patribus vexaciones dederunt, quomodo fuit super decanatu Ostensi, quippe in congregacione tercia mensis Septembris cum presidens conclusisset iuxta deliberaciones, vt moris, trium aut quatuor deputacionum addito, quod per eiusmodi conclusionem non intendebat, vt alicui tolleretur ius quesitum, aut quod valida esset conclusio, si aliqua 40 deputacio adhuc esset in deliberando, postquam ipse aliique patres surrexerant, Gisbertus Pardo electus Segobricensis magnis clamoribus ad inferiores sup- plicans, quod adhuc sedere vellent, reuersis omnibus ad sedes suas, iterato

Strana 976
976 Liber XVIII. Caput VIII. conclusit omissa clausula vltima, vtque primo surgentibus patribus illo alcius quam primo reclamante, vt redirent, audituri Iohannem de Bachenstein et pro- curatorem fiscalem pape. Hiis multa dicentibus, similiter eciam et multis sup- positis non tacentibus alter dictorum duorum clamorosis vocibus venit pluries vsque ad presidentem, dicens, quod vellet aut nollet ipse concluderet absque 5 omni adieccione. Vnus vero ex cardinalibus inferioribus allocutus est patres honestum minime fore, vt sic paterentur presidentem iniuriari per inferiores, eciam causa illa eos non tangente. Iamque papa declarauerat nunquam fuisse sue intencionis in ea re tollere alicui ius quesitum, et quomodo frequenter presidens in concludendo adiciebat aliquam modificacionem, que si non placebat 10 patribus, iuxta habitam postea in deputacionibus deliberacionem conclusio fiebat. Iam vero XII. hora post multas agitaciones lecta conclusione per notarium congregacionis et presidente ita et respondente fuit recessum a congregacione. Huiusmodi autem rumoribus et clamorosis querelis, habundancius autem longis proposicionibus et replicacionibus utrimque parcium multo vberius quam gene- 15 rales congregaciones deputaciones non erant inmunes aliquando eciam fautorum vel rogatorum, itaque harum occasione particularium causarum permultum con- sumebatur temporis in eorum deliberacionibus, frequenter eciam plurimum effluebat temporis in materia iuris patrum, qui deliberabant, vno alteri non cedente, et ex communi causa fiebat aliquando contencio particularis. Fuit 20 rursus et altera hiis mensibus maxima contraferencia in deliberacionibus depu- tacionum super expedicione litterarum. Etenim, cum per litteras notificatas Octobris anni XL., vt ex Cartaginensi in regno constituta Castelle dimembrata in cathedralem erigeretur Oriolanensis ecclesia collegiata parte regis Aragonum concilio supplicatum fuisset, vtque episcopus eidem preficiendus reciperet red- 25 ditus in dominio consistentes regis ipsius, proxime transacto Decembrio ex- posita supplicacione in forma: „Reuerendissimi patres“, papa annuerat dicte peticioni. Litteris vero expeditis iuxta morem sub nomine concilii plumbatores agnoscentes materie grauitatem consulere voluerunt deputaciones, priusquam plumbarentur, quibusdam autem illarum assencientibus; sed nec fidei per cardi- 30 nalem Panormitanum, assistente cardinali Dertusensi aliisque multis ex maiori- bus subditorum regis Aragonum in deputacionibus multis racionibus expositis ita conuenire pro salute et vtilitate dyocesanarum existencium in dominio regis Aragonum, et inter cetera de periculo, propterea, quod ex dicto opido Oriole et ex aliis circumstantibus locis accessus ad dictam ecclesiam Cartaginensem 35 erat periculosus aliquando, ex terris Sarracenorum in propinquo constitutis per illos contra Christianos sedem episcopalem adeuntes multis factis insultibus ad captiuacionem et mortem. Tandem non sine magnis difficultatibus littere Yler- densi episcopo et abbati cuidam vocata parte, vt materia in partibus conmit- teretur, expedite fuere. Principale autem, quod hiis duobus mensibus agitatum 40 est et coram papa ac in deputacionibus, fuit super legacione ad Ytaliam destinacioneque oratorum ad partes alias. Cum enim in principio Decembris

Strana 977
Liber XVIII. Caput VIII. 977 legacio in personam cardinalis sancti Calixti fuisset pronuncciata, et papa con- misisset fieri instrucciones minutasque litterarum, super hiis facta diligencia perceptum est, qui erant ex nacione Gallicana huiusmodi legacioni non multum fauere, quod Hyspani sencientes nacione congregata per deputatos nacione 5 Gallicane quam plurimum suadebant, ut et ipsi adiuuarent quantocius expediri legacionem. Thomas vero de Corcellis nacioni Hyspanorum respondit, gratum fuisse nacioni sue audiuisse organo magistri Andree de Maluenda laudes ex- positas ex operibus, que christianissimi reges Francie fecissent pro ecclesia, similiter et de legacione ordinata ad regem Aragonum, considerata specialiter 10 persona legati cardinalis sancti Calixti; gratum quoque fuerat audiisse eius- modi legacionem futuram esse absque preiudicio cuiuscumque, et regis Ara- gonum, et regis Renati, et quoniam pro pace tractanda inter eos, ideoque vel- lent libenter concurrere circa expedicionem. Basileam autem cum venisset Nycodus de Menthone comitatus Nicie gubernator circa medium Ianuarii pre- 15 sentibus sancti Martini et sancti Calixti cardinalibus papa illi mandauit parare galeam, vt pro accessu legati ad Ytaliam prima die Marcii esset omnino dis- posita, et in concilio cardinalium ordinauit collegam eius esse Taurinensem episcopum, vtque poneretur materia instruccionum et facultatum in deputacioni- bus, vbi die XXVII. Ianuarii per Eneam de Senis secretarium pape onus habentem 20 expedicionis minutarum data est cedula, in effectu continens, quod instrucciones legati tres partes haberent: de manifestanda iusticia et veritate, pro quibus concilium et papa certarent, persuadendaque obediencia pro papa, de recu- perando patrimonio ecclesie et de pacificando principes quosque in Ytalica nacione discordantes. Littere vero missiue essent quam plures in personam 25 legati credenciales ad reges, principes et communitates, facultates autem vna de spiritualibus dari consueta oratoribus, et legatis altera de recuperacione et gubernacione terrarum ecclesie, tercia de predicanda iusticia et veritate et obediencia acquirenda, alia de treuga et pace tractandis. Postremo esset facultas legati de latere simplex. Erat rursus vna generalis bulla directa 30 archiepiscopis et episcopis etc. infra Ytaliam et insulas constitutis, vt legati ipsius mandatis iuxta facultates eidem concessas obedirent.. Super eiusmodi facultatum instruccionumque deliberacione deputaciones quedam annuerunt, ad- dita condicione, vt legatus ipse non intromitteret se de titulo alicuius regni, alie vero non ita deliberarunt, vt materia in generali congregacione conclu- 35 deretur. In consilio autem cardinalium cum papa de post fuerunt quam plures collaciones. Circa vero finem mensis Februarii, dum notificatum extitit Bur- gundie, Borbonii et Sabaudie duces conuenire debere in Niuernis, post habita consilia cum Arelatensi, de Varambone et Gebennensi cardinalibus papa aui- sauit Arelatensem et sancti Calixti ad eam conuencionem accessuros, quoniam 40 oblatum erat ibidem tractandum esse de ecclesie causa, itaque cessauit in Ytaliam accessus sub hoc respectu eciam non secuto, sed uisum fuit postea instandum esse permaxime apud Romanorum regem personaliter venturum ad

Strana 978
978 Liber XVIII. Caput VIII. IX. dietam Francfordie. Mensibus preterea istis iuxta morem prouisum consistoria- liter fuit ecclesie Gayetane de Philippo Phidagel ordinis predicatorum et theo- logie professore, confessore regis Aragonum, ecclesie autem Rossensi de Nicolao Sbicelli ordinis heremitarum, confessore Bauarie ducis Stephani, vt suffraganeus esset filii sui Roperti electi Argentinensis, ex mensa huius assignatis illi du- 5 centis florenis Renensibus. Cum vero conmissa foret causa, vt prouideretur ecclesie Beneuentane et Capuane ex consequencia vacacionis illius de personis commendatis per regem Aragonum, quoniam in terris ecclesie Romane inmediate subiectis eleccio locum non habebat, relacione facta, cum de priuacione Bene- uentani pastoris sufficienter non constaret, dictum fuit prouisiones huiusmodi 10 dimittendas esse disposicione legati in Ytaliam accessuri. Capitulum IX. De prima visitacione cardinalis Tridentini ad Romanorum regem sine capello, sed illo vtentis in accessu cardinalis sancti Angeli, de- que obediencia magni ducis Lithuanie, resistencia quoque ibidem legato olim Eugenii. 15 Fluentibus Marcio et Aprili, Maio quoque tentis congregacionibus xv incorporati fuerunt Iohannes de Merbeck electus confirmatus monasterii Auer- bodiensis Premonstratensis Leodiensis dyocesis, cum eoque duo canonici illius, Vlricus Messinger Montis Sancti Petri, Conradus Siber Sancti Tiburcii Ratis- ponensis prepositi, Iacobus de Verono Yporregiensis, Clemens Nicolai Lu- 20 blinensis in Cracouiensi archidyaconi, Iohannes de Violardis Sancti Iohannis Montis Cinerum Nouariensis preceptor, Godefridus Berneblas baccalarius in vtroque, canonici duo, priores tres et alii septem. Sancta synodus litteras recepit a pluribus nunciis suis in diuersas partes destinatis, in Bohemiam pre- sertim, Poloniam et Daciam de bona disposicione in partibus illis ad reddendam 25 obedienciam Felici pape. Sed et archiepiscopi Lodensis et Vpsalensis litteras scripserunt omnimodis reuerencia et obediencia plenas, magna laude, quoniam perseuerassent ad sustinendam ecclesie auctoritatem, commendantes patres con- cilii. Recepit item litteras cardinalis Tridentini scripto et per credenciam Iohanne Leonis decretorum doctore explicante tempore, quo in Bruck primo 30 adiit personaliter Romanorum regem consanguineum suum, quod rogatus ab eo curiam suam intrasset non cum capello cardinalatus, sed rex honorasset eum obuiam sibi exiens et associans vsque in habitacionem suam. Paucis autem diebus elapsis, cum Iulianus olim presidens concilii Basiliensis, cardinalis sancti Angeli wlgariter nuncupatus, tanquam legatus parte olim Eugenii ad ipsum regem 35 destinatus propinquaret, ne ille pre se ipso honorari videretur, curiam regis iterum intrauerat cum capello, associantibus eum omnibus, qui de familia regis; eodemque instante dictus cardinalis sancti Angeli receptus non fuerat a rege

Strana 979
Liber XVIII. Caput IX. 979 cum insigniis legati de latere, etenim, si plus honoratus fuisset, nobiles, qui partem tenebant Tridentini, dispositi erant scandalum facere, crucem ab illo et capellum violenter ablaturi. Seorsum autem cardinalibus et pape relatum est, cum ageretur de mutacione concilii, quod expediret conmitti ipsi cardinali Tri- 5 dentino, vt cum rege concordaret de loco aliquo Basilee propinquo, sed nec in deliberacione positum fuit. Recepit denique vigilia ascensionis sancta synodus litteras Casimiri magni ducis Lithuanie, Russie etc., Mathieque Wilmensis epi- scopi, cancellarii sui, reuerenciam et obedienciam exhibencium sancte synodo, quibus similes Felix papa recepit, vtrasque sub data feria v. ante dominicam 10 Reminiscere. Cum vero eciam credenciales essent in personam Nicolai ordinis minorum professionis, biduo postea in generali congregacione Nicolaus ipse or- gano Stephani de Nouaria instrucciones, vt dicebat, scriptas manu episcopi Wil- mensis tenentis in manibus exposuit et obtulit parte ducis ipsius sancte synodo obedienciam, adherenciam, firmam quoque assistenciam; quoniam vero post col- 15 lacionem sibi factam dicti ducatus per patrem suum, regem Polonie, assecutus fuisset pacificam possessionem omnium dominiorum ad eum pertinencium, quod in testimonium diuine gratitudinis se illaque offerebat ad obsequia concilii. Parte vero dicti episcopi retulit, quod Ysidorus abbas vnus ex tribus primis oratoribus Grecorum nominatus sessione XIX., factus postea archiepiscopus, iam 20 pretendens se cardinalem et legatum Gabrielis, ingressus dyocesim suam requi- sierat, permitteretur vti legacione sua, vt reassumeretur ritus ecclesie Grece, cui iam erat vnita Latina, affirmans eiusmodi vnionem in concilio Florentino factam extitisse. Sed episcopus, qui famosus in theologia magister erat, illi respondisset nunquam sciuisse aliud concilium, quam Basiliense, et quod sibi 25 de hac re nichil notificauerat. Ideo, donec illud consultaret, nichil facere posset, maxime, quia iam ipse olim Eugenius, cuius se dicebat legatum, fuerat per concilium condempnatus; requirebat igitur a concilio informacionem desuper hiis et facultatem ad resistendum illi. Exposuit denique dictum episcopum et alios inductos per ipsum Nicolaum ad obedienciam concilii eidem et pape Fe- 30 lici humiliter supplicare, quoniam in partibus illis publicate non fuerant indul- gencie Grecorum, similes eis concedi omnibus emolumentis inde prouenturis, applicandis pro neccessitatibus concilii ad defensionem auctoritatis ecclesie; quodque hoc esset desiderium dicti magni ducis, persencientis populum suum valde contristatum, quoniam particeps non fuisset tanti spiritualis muneris. 35 Retulit preterea idem Stephanus de diligencia facta per dictum Nicolaum in publicacione veritatis et iusticie concilii, periculis non formidatis. Etenim, cum semel irruentes aduersarii voluissent eum submergere, posuit se in medio platee maioris ciuitatis illius, acclamans: „Ecce ego sum, qui predico, quod de nec- cessitate salutis est obedire concilio et electo per ipsum; si quis wlt me capere, 40 capiat et occidat, quia ista est fides mea;“ et ex tunc nemo presumpsit in eum apponere manus. Hiis auditis Arelatensis concilii presidens iuxta morem respondit, Deo gracias reddens, ipsisque duci et episcopo fratre Nicolao con- Scriptores III. 124

Strana 980
980 Liber XVIII. Caput IX. X. mendato. Mense autem Marcio in secreto consistorio commendata est ecclesia Curiensis tanquam vacans per obitum Iohannis Nasonis cardinali Tridentino, donec haberet possessionem Aquilegiensis patriarchatus vel maioris partis bo- norum. Et Maio Iohannes de Merbech electus prefectus fuit in abbatem mona- sterii Auerbodiensis, ordinis Premonstratensis Leodiensis diocesis. Cum vero 5 super confirmanda eleccione ecclesie Liccionensis in regno Francie per alterum coelectorum habitus fuisset recursus ad concilium, dati sunt conmissarii Panor- mitanus, Aquensis, sancti Martini cardinales et Montisregalis episcopus. Rela- cione autem in congregacione a Panormitano facta, neutri electorum ius com- petere, sed liberum fore concilio prouidere iuxta morem, id ipsum pronun- 10 ciante cardinali Arelatensi Aprilio mense prouisum est dicte ecclesie Liccionensi de persona Petri de Claraualle et prouectus est ad monasterium sancti Maxencii Andreas de Roka. Capitulum X. Habita noticia de disposicione electorum V pro obediencia olim Eugenii ante hoc offerente se Felice stare velle ordinacioni concilii 15 pro habenda ecclesie pace, post maturas deliberaciones, quod eciam absque insigniis cardinalatus Panormitanus et sancti Calixti in dieta Francfordensi iusticiam concilii et pape manifestarent, destinati sunt duo preuii ad Ro- manorum regem, exhibituri synodalem epistolam ad ecclesie pacem, pre- fatique duo cum Arelatensi legati de latere, duo item episcopi, tres in theo- 20 logia et quinque in iure doctores, vnusque alius ad dietam Francfordensem oratores. Hiis autem, que velut a latere fuerunt contingencia, enarratis, princi- pale, super quo hiis mensibus in sancta synodo et presertim coram papa laboratum est, fuit super mittenda legacione ad Francfordensem dietam per 25 regem Romanorum indictam. Siquidem die prima Marcii archidyaconus Me- tensis et auditor camere, qui missi fuerant ad spirituales electores imperii, vt sentirent disposicionem, retulerunt pericula diete ipsius propterea, quod iam vota quorundam electorum fuissent pro declaracione ad obedienciam ipsius olim Eugenii sub certis condicionibus et pactis, si indempnitatibus Germanie pro- 30 uideret, quodque fere omnes indignati essent, quia sancta synodus refutaret acceptare locum alium pro celebracione concilii, sed de obediencia reddenda semper requireret; quod eciam iam misissent auisamenta Romanorum regi de professionibus in fauorem auctoritatis conciliorum per Gabrielem faciendis aliis- que ab eo petendis, que nullo modo credebatur eum esse facturum, sub quo 35 colore velut applaudebatur patribus sancte Basiliensis synodi, tanquam ex hoc intellecturi essent, quod, si illa non concederet, tunc esset reddenda obediencia sancto concilio et Felici pape v. Item, quod in dictis auisamentis specialiter

Strana 981
Liber XVIII. Caput X. 981 35 contineretur de securitate suppositorum concilii et de alio loco, sed de quo adhuc nesciebatur, quia destitum erat a priori cedula Maguntina, et quod quidam inciperent non fateri concilium Basiliense iam sic mandato hoc in cancellariis duorum principum. Ipsis autem archidyacono et auditori videbatur expedire 5 rebus agendis, vt concilium offerret generaliter se facturum omnia pro pace ecclesie, sed de celebracione concilii alio in loco non specificaretur, nec singil- latim ad electores, sed veniente rege ad dietam mittenda foret ambassiata solemnis. Auisamenta autem seu pacta de indempnitatibus Germanie concepta per electores illos imperii inclinatos ad obedienciam olim Eugenii prestandam 10 in Basileam fuere destinata per vnum ex Germanie archiepiscopis, et post huiusmodi relacionem innotuerunt vIII° die pape et cardinalibus, illorum speci- ficacione nunc omissa vsque in tempore publicacionis eorum in dieta Franc- fordensi. Hac igitur relacione habita de disposicione diete, consolacione eciam habita ex determinacione studii Wienensis in fauorem concilii specificata fine 15 precedentis anni, vt provideretur, ne fieret concepta per maiorem partem electorum declaracio in fauorem olim Eugenii, quam plurime fuerunt patrum conuenciones cardinalium, premaxime coram papa et inter se abinde eciam eorum et depu- tatorum concilii, qui vna cum deputatis per papam ex suis plures xxx fuere. Cum vero pape supplicaretur per quosdam ex deputatis, vt exequeretur, quod 20 alias deliberatum fuerat, mittendo ad reges et principes necnon vniuersitates generalium studiorum, respondit satis fore grauatum in expensis inutilibus, quia ex huiusmodi ambassiatis fructum non videret, et, vt clare loqueretur, certum erat, quod electores imperii tenderent ad alium locum, ideoque melius esset, quod concilium adstatim nominaret, cum illi non haberent auctoritatem. Huic 25 verbo nulla data responsione, quia nichil tunc profutura, paucis diebus secutis nominati sunt per papam oratores concilii et sui ad Romanorum regem Corne- tanus episcopus et Nicolaus Amici in theologia magister, exhibituri synodalem epistolam de oblacione concilii ad ecclesie pacem, Felicis quoque, item noticiam habituri de aduentu regis ad dietam, disposicioneque eius ad negocia ecclesie, 30 vtque obtinerent saluum conductum pro mittendis ad dietam, eciam si cardi- nales. Ad hanc autem pacis oblacionem sic deuentum est. Cum papa in pre- sencia cardinalium, qui plurimum eidem propterea congratulati sunt, die vltimo Februarii dixisset paratum se pro ecclesie pace facere omnia, que per con- cilium ordinarentur, dummodo salua ecclesie auctoritate, deliberacione facta, vt de oblacione ad pacem ecclesie regi Romanorum per concilium scriberetur, Panormitanus sub nomine concilii epistolam composuit de oblacione eius ad que pacis ecclesie. Lecta autem coram papa, cardinalibus et deputatis multum facie sua laudauerunt eam, sed Arelatensi et quibusdam aliis operantibus magister Eneas alteram edidit, etsi primum refragante Panormitano, finaliter tamen 40 gratam omnibus, quam dicti Cornetanus et Nicolaus Amici Romanorum regi presentarunt. Inter cetera autem super legacione ad dietam Francfordensem, cui affuturum esse regem sperabatur, difficultas magna in deliberacionibus con- 124*

Strana 982
982 Liber XVIII. Caput X. sultacionibusque fiebat, vtrum cardinales nouiter creati ituri essent, Panor- mitanus videlicet et sancti Calixti, de quibus vna cum Arelatensi auisabatur, ipsisque et aliis quibusdam multa allegantibus, quare id fieri non decebat, exemplo diete Maguntine conmemorato de dimissione habitus, per papam, omnes cardinales ac deputatos, 2° 3° et 4° deliberatum extitit, quod eciamsi contin- 5 geret eos insignia dimittere cardinalatus et legacionis, ituri essent defensare et exponere coram rege aliisque omnibus in dieta conuenientibus synodalem iusti- ciam et veritatem. Primo igitur per papam et cardinalibus et deputatis abinde in generali congregacione, et consequenter per papam in generali consistorio verba effectus huius dicentem, quod mitterentur ad manifestandum defensan- 10 dumque fidem et auctoritatem ecclesie, necnon generalium conciliorum et sancte synodi Basiliensis, suoque tempore iusticiam suam, nominati sunt in legatos de latere Arelatensis, Panormitanus et sancti Calixti cardinales, cum ipsis vero oratores Cornetanus et Dunckeldensis episcopi, Nicolaus Amici, Thomas de Corcellis, Franciscus de Fusce in theologia, G. Hugonis archidyaconus Me- 15 tensis, Rudolphus de Rudenssheim, Bernardus de Bosco decanus Basiliensis, Georius de Canalibus in iure doctores et prior Traiectensis. Quantum vero ad causam ecclesie non solum iusticiam eius manifestando, sed pertractando ac procurando pacem, papa id ipsum volente, lecta eciam coram eo forma, per litteras synodales plena facultas et potestas eisdem concessa extitit pro pace 20 et quiete vniuersalis ecclesie procuranda, proque sedandis et tollendis differen- ciis, scismatibus et diuisionibus, in ecclesia Dei vigentibus, vtque fides, auc- toritas et honor vniuersalis ecclesie necnon decreta Basiliensis et aliorum con- ciliorum generalium conseruarentur per omnes modos et vias accomodas, hone- stas et conuenientes, procurandi, tractandi, conferendi, practicandi, agendi et 25 requirendi, loquendi, audiendi et aperiendi cum Romanorum rege aliisque prin- cipibus ecclesiasticis et secularibus, prout eisdem legatis et oratoribus visum foret vtile, expediens et neccessarium, vtque tractata intimare haberent, qua- tenus concilium dictante spiritu sancto prouideret desuper. Cum ista igitur aliisque litteris facultatum amplissime forme in personas legatorum de plenaria 30 potestate ad prouidendum in spiritualibus et aliis per papam magnifice prouiso de expensis eorum suscepta eius benediccione die sancto pentecostes feria 22, in nauibus seorsum per aquam descenderunt versus Francfordiam, noticia iam habita a preuentoribus nunciis de apropinquacione regis, in viaque receptis litteris regis auctenticis concedentibus plenum et liberum saluum conductum 35 prouenientibus ex ciuitate Basiliensi ad dietam, cuiuscumque dignitatis, eciam si cardinalatus, quocumque impedimento et molestia cessantibus. Epistola autem superius mencionata est tenoris sequentis.

Strana 983
Liber XVIII. Caput X. 983 Synodalis epistola ad Romanorum regem de iusticia Basiliensis concilii ac Felicis pape deque eorum oblacione ad habendam in ecclesia pacem. Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, carissimo ecclesie filio Fre- 5 derico regi Romanorum illustri salutem et omnipotentis Dei benediccionem. Etsi te, princeps religiosissime, vt optimum decet aduocatum ecclesie, de gestis huius sancte synodi et inpugnacionibus Gabrielis olim Eugenii nuncupati eidem prestitis, tam per epistolas et decreta nostra, quam alias plenissime informatum non dubitemus, quia tamen ecclesie et Dei aduersarii vniuersam circumeunt 10 Christianitatem et tam Serenitatem tuam, quod quidem erit eis impossibile, vt speramus, quam principes alios auertere satagunt a ueritate, quam simul cum hiis, qui interfuerunt ab inicio huius sacri concilii continue predicauimus et defendimus, nequaquam erit inutile informaciones quasdam per nos tibi trans- mitti, quibus ad veritatis defensionem cum sis promptus, tanto prompcior fias, 15 quantum ad conuincendum emulos eius paraciora tibi conspexeris arma concedi. Vt igitur facilius respondere ac resistere possit tua serenitas hiis, qui Gabrielis prefati deposicionem redarguunt, audi, princeps optime, raciones, quibus ille depositus fuerit, cognosceque breuiter, vtrum ipsum sponte an neccessitate compulsi deposuerimus. Ediderat hec sancta synodus quam plurima decreta 20 status ecclesiastici reformacioni et vtilia et salubria, quorum nec ille vnum vmquam cum effectu recepit, sed omnia, sicut operando monstrauit, vniformiter respuit atque contempsit. Neque in hiis Gelasium neque Zozimum Romanos quondam pontifices voluit imitari, quorum alter „Contra statuta patrum" in- quit „condere aliquid vel imitare, nec huius quidem sedis potest auctoritas", alter 25 vero „Confidimus“ ait, "quod nullus iam veraciter Christianus ignoret vnius- cuiusque synodi constitutum, quod vniuersalis ecclesie probauit assensus nullam magis exequi sedem pre ceteris oportere, quam primam", nec magno Gregorio pape sanctissimo auscultauit, qui sicut sancti euangelii quatuor libros, ita qua- tuor concilia suscipere ac venerari se profitetur, ymmo, cum sepius per solemnes 30 oratores nostros ad obseruacionem eorumdem decretorum cum caritate summa et debita reuerencia requisitus fuisset, semper obaudiuit, et duriorem se red- didit, decreta synodalia non solum ipse per se violans, sed alios quoque ad violacionem ipsorum promissionibus et iuramentis astringens. Exinde cum nos intentos esse ad Grecorum reduccionem iamque mitti galeas nostras pro illis 35 cum saluis conductibus regum, principum ac communitatum, per quorum dominia tam per mare, quam per terram ipsi Greci transituri erant, cerneret et ipse galeas nostris contrarias transmisit ad Grecos, scissionem tunc in Latina ec- clesia grauissimam inducens. Quod postquam intelleximus tacti dolore cordis intrinsecus ad obuiandum huiusmodi malis sicut diuini et humani iuris racio 40 exigebat, ipsum cumpulsi monuimus et citauimus, vt a diuisione ecclesie et aliis criminibus, que sibi imputabantur, desistens, vna nobiscum in domo domini

Strana 984
984 Liber XVIII. Caput X. ambulare cum consensu vellet, et ad ea, que salutem religionis christiane con- cernerent, toto affectu intendere; que omnia per eum rebelliter et contumaciter spreta et contempta fuere. Subitoque volens ipse Gabriel iudicium fugere, eciam dissoluere hoc sacrum concilium nisus est. Et licet per suas litteras confessus antea fuisset primam dissolucionem se facere non potuisse, secundam 5 tamen attemptare nequaquam erubuit, conuenticulum scismaticorum et altare contra altare apud Ferrariam erigens, quibus in rebus auctoritatem vniuersalis ecclesie et generalium conciliorum eandem representancium potestatem mani- feste negauit et violauit, non attendens magnam et sanctam Constanciensem synodum declarasse, quodlibet generale concilium legittime congregatum pote- 10 statem inmediate a Christo habere, cuius mandatis et ordinacionibus quilibet, cuiuscumque condicionis, status et dignitatis, eciam si papalis fuerit, in hiis, que pertinent ad fidem, extirpacionem scismatis et reformacionem ecclesie in capite et in membris et pertinentibus ad ea, obedire tenetur. Preterimus symoniacam prauitatem, per quam omnia spiritualia in eius curia tanquam villissime merces 15 venalitati exponebantur; tacemus alia et hiis forsitan non minora. Quis hec tam diuino quam humano iure ad ipsius olim Eugenii deposicionem plus quam sufficiencia non existimet? Quis nescit decretum esse Constanciensis synodi, quod digne penitencie subici debet eciam papa, si preceptis et ordinacionibus generalis concilii contumaciter obedire contempserit? Quis iam non videt nec- 20 cessitatem nobis fuisse impositam ex duobus alterum facere, aut scilicet Ga- brielem tunc Eugenium nuncupatum a Romano pontificio ammouere, cum scan- dalizaret notorie vniuersalem ecclesiam, et emendare se nollet aut auctoritatem conciliorum generalium deserere et totam ecclesiam cum fide catholica ruine exponere? Certe oportuit nos timere apostolicam doctrinam, quoniam digni 25 sunt morte non solum qui talia faciunt, sed eciam qui consenciunt facientibus in quam sentenciam, et nos ipsi procul dubio incidissemus, nisi iudicium et iusticiam fecissemus. Vrgebatque maxime saluatoris nostri preceptum, dum iubet omnem, qui ecclesiam non audit, haberi debere tanquam ethnicum et publicanum: „Si ecclesiam non audierit,“ inquiens, „sit tibi tanquam ethnicus 30 et publicanus," et alibi: „Sal infatuatum ad nichilum valet vltra, nisi vt eicia- tur foras et conculcetur ab hominibus.“ Quod eciam de Romano pontifice dictum esse eximie sanctitatis doctor Ieronimus approbat, ideoque, cum non solum non audiret ecclesiam olim Eugenius, sed derideret, contempneret et persequeretur, quis non videt non solum iustam, sed eciam neccessariam fuisse 35 in illum sentenciam latam, cum Augustinum dicere constet, quod „si ea, de quibus Deus vehementer offenditur, insequi vel vlcisci differimus, ad irascendum vtique diuinitatis pacienciam prouocamus.“ Habet iam satis defensionum tua serenitas aduersus eos, qui prefati olim Eugenii deposicionem inpugnant. Nunc ad eos descendimus, qui pro sue pertinacie fundamento dissolucionem siue 40 translacionem quandam adducunt per paucissimos, qui relicta luce ex nobis abierunt, attemptatam. Que res nec excellenciam tuam nec alium quemquam

Strana 985
Liber XVIII. Caput X. 985 grauis iudicii principem mouere debet. Siquidem ex quadringentis circiter patribus, qui tunc aderant, vix quinquaginta a communi aliorum sentencia recesserunt atque in illum errorem prolapsi sunt, vt transferre concilium attem- ptarent, nec illi quidem sic descendentes in vnum conuenerunt, sed diuersa 5 diuersimode loca, ad que transferre deberent concilium, nominarunt, reliqui vero omnes restiterunt illis, et omnia per paucitatem huiusmodi facta nullius fuisse roboris vel momenti synodali decreto declarauerunt. Ex illis quoque paucissimis plures fuerunt, qui errorem recognoscentes suum apud hanc sanctam synodum remanserunt et maiori sese parti reintegrarunt, quorum eciam aliqui 10 hic de presenti existunt. Dicere autem, valuisse, quod illi paucissimi fecerunt, non minoris esset erroris, quam si quis iudicium XVII Arrii fautorum sentencie tricentorum et XVIII episcoporum in Niceno concilio aduersus eundem Arrium promulgate proponere audeat. Verum res translacionis huiusmodi ita profecto scandalosa, iniusta et nulla fuit, vt eius vigore nec antecessores tui clare 15 memorie Sigismundus et Albertus nec regum catholicorum aliquis ad concilia- bulum illud Ferrariense animum inclinauerit, quinymo carissimus in Christo filius Carolus Francorum rex illustris per patentes litteras suas prohibuerit, ne quis ex regno et dominiis suis ausus esset sub grauissimis penis Ferrariam ire sub nomine concilii generalis, vt qui clare sciebat, non ecclesiam ibi, sed 20 scismaticorum fore conuenticulum. Fuit quoque idem Francorum rex omnes alios principes, et presertim Grecorum imperatorem et patriarcham Constantino- politanum exhortatus, vt eleccionem loci per maiorem partem factam amplecti vellent et ad locum nominatum per hanc sanctam synodum, cum tempus esset, suos oratores destinare faciens, et ipse ambassiatores suos hic sedulo conti- 25 nuare. Similiter quoque iidem predecessores tui hanc sanctam synodum post hec omnia, tanquam vniuersalem representantem ecclesiam, recognouerunt eam- que vsque ad eorum supremum spiritum conseruarunt et protexerunt, nec ora- tores eorum per translacionem aliquam vel dissolucionem a nobis recesserunt. Tu quoque, rex inclite, antecessores tuos pie imitatus, vt primum ad culmen 30 Romani imperii electus fuisti, considerans dissidium in ecclesia sancta subortum tolli et pacem reparari difficilius, si patres in hac sancta synodo congregati disiungerentur, tuum et Romani imperii saluum conductum eidem synodo con- cessisti, quo, vt merito tenebaris ecclesiam et nos conseruasti, manutenuisti et protexisti. Ideoque manifestum est eos, qui per minorem de quo supra 35 diximus partem, hoc sacrum concilium vel dissolutum asserunt vel translatum, Sigismundum et Albertum prefatos ac serenitatem tuam in condempnacionem adducere. Sunt tamen nobis aduersus huiusmodi homines manifestissime racio- nes, quas cupienti tue serenitati audire, vbi volueris, reserare non remittemus. Inpresenciarum tamen tacere illud non possumus, quod presumptores illi et 40 scissionis auctores circa falsi decreti sui plumbacionem perpetrare non horrue- runt. Cum enim antea consensissent verum synodale decretum, vt consuetum erat, vero huius sancte synodi plumbo bullari, postea tamen, nolentes quie-

Strana 986
986 Liber XVIII. Caput X. scere, sed scelus addentes sceleri, bullam huius sancti concilii nocturno tempore et furtiue archa, in qua illa custodiebatur, confracta, recipientes, falsum decre- tum suum falsa bulla munierunt. Erat autem inter hos falsarios princeps et caput quidam Iohannes olim archiepiscopus Tarentinus, vnus ex presidentibus, quos tunc prefatus Gabriel ad sacrum concilium destinauerat, qui licet incor- 5 poratus esset et obseruare ac defendere ordinaciones eiusdem concilii iurasset, honestatis tamen habena laxata ac propria salute neglecta, tam execrabile falsitatis ac periurii nephas admittere non expauit. Sed tam ipse quam pre- fati Gabrielis ministri decretum huiusmodi falsum ad Grecos iam nostris sum- ptibus et laboribus Constantinopolim congregatos miserunt, eosque ad prefatum 10 olim Eugenium tunc Ferrarie residentem, tanquam ibi translatum concilium esset, euocauerunt, non veriti in re tam pia et tam salubri, vt erat Grecorum reduccio, si vere acta fuisset, mendaciis et falsitatibus vti. Ipse tamen postea Tarentinus, cum Sigismundus et alii quidam principes audiuissent tam horridum scelus, synodoque scripsissent, vt falsarii huiusmodi punirentur synodali sen- 15 tencia, vt puniri falsarium oportebat, pontificali honore priuatus extitit grauius- que punitus fuisset, nisi fuge se conmisisset. Cernis iam, princeps excellens, quomodo aduersarii super falsitatibus iaciunt fundamenta, ideoque neccessarium est, quicquid superedificatum fuerit ruinam minari, docente apostolo, quod, ubi non est veritas, fundamentum nichil boni potest superedificari. Illi tamen, 20 videntes se racionibus superari, ad blasphemias contumeliasque confugiunt, nec desinunt labia iniqua mendaciter asseuerare, nos in hoc loco diuisionem nutrire et ecclesie fugere vnitatem. Quos etsi contempnere merito possemus, quia mendacium se ipsum destruit, dicemus tamen aliqua sub breuitate de gestis huius sancte synodi non ad nostram, sed ad Dei laudem, vt obmutescere facia- 25 mus imprudentum hominum ignoranciam. Scimus enim, quod nichil horum nobis ascribi, sed totum spiritui sancto attribui debet, cuius est regere et diri- gere concilia generalia, quo fit, vt qui nos vituperare se putant, spiritui magis paraclito, in cuius nomine conuenimus, quam nobis detrahant. Quid tamen volunt hii detractores dicere, quid murmurant, quid garriunt, quid est, in quo 30 possint hanc sanctam synodum digne reprehendere? Quis qui nesciat, quantum ad fidei propagacionem et errorum extirpacionem per hanc sanctam synodum sit elaboratum? Testificari ad hoc possunt Bohemi et alii plures. Testificari et Greci possent, si veraces esse vellent, qui exhortacionibus crebris legatorumque et nunciorum missionibus iteratis ac pecuniarum pro ipsorum congregacione 35 fienda non paruis erogacionibus ad vnitatem ecclesie capescendam inuitati sepius et requisiti diligenter per eandem synodum fuerint, quique, si, vt pro- miserant, ad nos venissent, et non fuissent per emulos ecclesie seducti, iam quidem, sicut in domino confidimus, non simulatam, sed veram cum magna ec- clesie consolacione reduccionem complexi fuissent, nec sicut per Gabrielem 40 factum est, in reduccione huiusmodi Latina ecclesia aliquid note suscepisset. Ad pacem vero inter seculi principes christianasque naciones procurandam,

Strana 987
Liber XVIII. Caput X. 987 vtrum hoc sacrum concilium diligens fuerit et studiosum, diuerse per nos in plures prouincias destinate legaciones et laudabiles inde secuti fructus osten- dunt. Tercium erat de reformacione ecclesie dicere, quod ipsa synodus egerit, in qua re qui wlt cercior fieri, non nos, sed synodalia decreta audiat, que si, 5 vt dignum et neccessarium erat, recepta et obseruata vbique et non per Ga- brielem prefatum tanto tempore impugnata fuissent, fructus mirabiles in ec- clesia peperissent; plura quoque facta fuissent per hanc sanctam synodum ad honorem Dei et ecclesie reformacionem, si prefatus Gabriel non continue presti- tisset impedimenta, aduersus quem oportuit sedulo contendere pro fide catholica 10 et auctoritate ecclesie, quas ille lacerare et suppeditare conabatur, sicut et in presenti conatur. Sed hec de preteritis satis. In futurum autem quid facere intendamus, quoniam et in hoc eciam dolosa lingua non desinit nos mordere, maiestati tue non subticebimus, quod tibi et toti conmunitati fidelium manifestum fieri cupimus per presentes. Nos etenim semper parati fuimus et inpresen- 15 ciarum sumus ad pacem ecclesie, quam predicamus et predicare tenemur quibus- cumque modis possibilibus et honestis operam dare. Hec nostra intencio est, hoc studemus implere nec labores aliquos aut sumptus nobis possibiles pro huius rei complemento intendimus euitare. Admonet enim nos dominus et redemptor noster Christus, qui nullius rei, quamuis grauissime, ymmo nec morti 20 turpissime cessit, vt pacem ecclesie sue sancte tribueret, quam nobis in vltimo suo reliquit eulogio: „Pacem meam do vobis,“ inquiens, "pacem meam relinquo vobis". Hanc ergo a domino christianis populis relictam hereditatem libenter amplectimur uidereque pacem in vniuersa ecclesia, fide et honore ecclesie ac huius Basiliensis et aliorum conciliorum generalium auctoritate saluis, quam 25 maxime anhelamus. Violari autem fidem catholicam aut ecclesie vel conci- liorum huiusmodi auctoritatem prosterni propter pacem, ad quam aliqui que- rentes pocius, que sua sunt, quam que Ihesu Christi, callide ac versute instant, nec nos quidem velle possumus, nec tue serenitati persuaderi a quoquam posse speramus, cum omnia scandala tolleranda sint, ne veritas deseratur, dicente 30 Gregorio, si de veritate scandalum fuerit, vtilius permittitur scandala fieri, quam veritas relinquatur. Nos enim cum Gabriele prefato non propter aurum vel argentum aut aliquam rem huius seculi, sed propter fidem et veritatem ac auctoritatem ecclesie tanto tempore decertauimus, nolentes permittere declara- cionem Constanciensis concilii de auctoritate conciliorum factam confundi, solum- 35 que, vt illa firma atque inmobilis permaneret, famem, pestem et grauissimas persecuciones in hoc loco sumus perpessi. Nunc autem, quoniam de pace agitur, cum beato Iheronimo ad Ruffinum dicimus: „Sit inter nos vna fides, et illico pax sequetur." Meminimus preterea saluatoris nostri, dicentis: „Non pu- tetis, quod venerim pacem mittere in terram; non veni pacem mittere, sed gla- 40 dium; veni enim separare hominem aduersus patrem suum et filium aduersus matrem suam,“ quibus in verbis instruit nos dominus, quod cum leditur fides aut cum periculum salutis imminet animarum, parentum reuerencia velut inutilis Scriptores III 125

Strana 988
988 Liber XVIII. Caput X. et periculosa despicitur, amor erga filios fratresque vitatur, et pax ad tempus exulare permittitur; aliter vero diceretur pax, et non esset pax, siquidem, vt ait propheta: „Iusticia et pax osculate sunt.“ Habeamus igitur omnes vnam fidem, conueniamus omnes in vnum, honoremus ecclesiam, Christi sponsam, teneamus quod synodus Constanciensis de auctoritate conciliorum declarauit, custodiamus 5 huius sacri Basiliensis concilii, quod omnes principes et prelati Christianitatis venerati sunt, dignitatem et potestatem et statim pacem cum omnibus comple- ctemur: hec est sentencia nostra, hoc firmum prepositum, hoc est, quod de fu- turo possumus polliceri. Ad idem quoque et beatissimum papam Felicem conuenire non est ambigendum, hic enim sanctissimus pater, sicut pro confir- 10 manda ecclesie auctoritate diuine vocacioni de se facte resistere non est ausus, prout nec debebat, quamuis aliquantulum annosus libencius et quiecius in electa sibi solitudine perseuerasset, ita pro pace ecclesie, quam aduersarii huius sancte synodi perturbarunt, reintegranda omnes labores et expensas sibi possibiles subire et omnes honestas vias saluis premissis amplecti paratus existit. Tuum 15 est igitur nunc, rex serenissime, cui Deus pre ceteris principibus suam com- mendauit ecclesiam tuendam, vt illam sic protegas et adiuues, ne vastari am- plius aut exterminari possit ab apro siluestri. Etenim si, quod absit, tempore tuo disciplina soluatur ecclesie, et vera pax exulare cogatur, racionem in die magni iudicii tanto profecto a te dominus stricciorem requiret, quanto ecclesiam 20 ipsam tibi ac tutele tue peramplius credidit, ob quas causas surgendum est tibi in auxilium matris tue ecclesie, per hoc sacrum concilium representate, omninoque tueri eam a persecutoribus debes. Iam tibi et nostrum et sanctis- simi domini Felicis votum propositum est. Fac igitur, vt pacem ecclesia iam tandem et veram et bonam habeat; ad hoc tecum semper spontanei erimus, 25 semper vltronei. Persuade tibi, o princeps optime, verum hic esse, vt est, concilium generale, vniuersalem ecclesiam representans, hic verum fore et indubitatum summum pontificem. Quod autem ex Deo, non ex hominibus sit hec sancta synodus, cum multa ostendunt signa, tamen precipue ipsius, que omnium corona virtutum existit, firma perseuerancia manifestat. Quomodo enim, 30 nisi a Deo fuisset, tanto tempore inter tot aduersitates et persecuciones perse- uerare patres de tam diuersis nacionibus in hoc loco potuissent? Considera hec, princeps Deo amabilis; adesto iam tandem nobis auxiliis opportunis, intel- lige, quia qui exquisitis practicis hanc synodum conculcare nituntur non homi- nibus, sed Deo molesti existunt. Noli audire huiuscemodi homines, qui sine 35 veritate loquuntur; hec vna res est, que tibi et laudes perpetuas et salutem eternam contribuere potest. Quid gloriosius est, quam opressam subleuare ecclesiam, quid meritorium magis, quam Christi sponsam aduersus emulos eius protegere? Respice antecessores tuos: Romani rectores imperii omnes, qui ad- uersus ecclesiam seuierunt, inglorii, ymmo infames ad inferos transierunt. Vbi 40 nunc Tiberius, vbi Nero, vbi Claudius, vbi Maxencius, vbi apostata Iulianus? Quis horum vnquam nisi cum exprobracione efficit mencionem? Aspice alios,

Strana 989
Liber XVIII. Caput X. 989 qui zelum religionis habentes aduersus impiorum conatus defenderunt ecclesiam. Quot sunt Constantini laudes, quot Theodosii aut Iustiniani, atque, vt alios transeamus, quantum et quale nomen assecutus est, de quo supra meminimus, Sigismundus, ex hiis, que in fauorem ecclesie in Constanciensi et postea in 5 hoc Basiliensi concilio fecit, firmam adhesionem per suas et Romani imperii imperatorias aureas bullas promittens? Inter hos vero tanto eminencior locus et tanto maiora preconia tue clemencie reseruantur, quanto ecclesiam tuo tem- pore laceraciorem inueneris et auxilia tua magis implorantem. Constancie solum de scismate agebatur: nunc vero heresis est errorque fidei periculosissimus, cui 10 resistimus. Asserunt enim aduersarii ecclesie Romanum pontificem iudicium habere de vniuersali ecclesia, et cum Constanciensis synodus declarauerit, papam in hiis, que ad fidem pertinent et reformacionem ecclesie in capite et in membris et ad ea pertinentibus, astrictum esse mandatis et ordinacionibus generalis concilii obedire, isti econtra omnia concilia generalia ad arbitrium 15 Romani pontificis reducere volunt, ita vt potestatem habeat vnus homo mortalis, defectibilis et peccator ac nonnunquam hereticus super totam ecclesiam, sicut per litteras eiusdem Gabrielis, sub data Florencie anno incarnacionis dominice M'CCCCXLI XII. kalendas Maii ad diuersas vniuersitates transmissas, clare apparet. Quod erroneum est a fide, nec illis auscultare aliquis debet contra determina- 20 cionem concilii generalis, cum apostolus dicat anathema esse, eciamsi angelus de celo euangelizauerit preter id, quod ecclesia semel accepit. Videsne, quan- tum periculum est in foribus, nisi vocem ecclesie et huius sancte synodi audias? Quid aliud querunt hostes ecclesie, nisi labefactare et conculcare aucto- ritatem ecclesie et huius concilii Basiliensis? Quid preterea ex hoc sequitur, 25 nisi omnium post hoc generalium synodorum adnichilacio? Quis amplius vel ad generalia concilia ire presumeret vel spem in illis poneret? Que postmodum synodus Romanum pontificem vniuersalem ecclesiam scandalizantem ac eciam hereticum corripere auderet, cum papa super emendacione sui commonitus exem- plum a Gabriele habeat auctoritatem dissoluendi aut transferendi concilium? 30 Que firmitas insuper status ecclesie, si de ipsorum conciliorum statutis atque decretis cuilibet licitum fuerit dubitare, et illa pro suo arbitrio respuere vel acceptare? Et vt alia obmittamus, vbi refugium erit regibus et principibus ac prelatis, si papa imperium et regna aliaque dominia de gente in gentem et ad populum alterum ac prelatos de ecclesia in ecclesiam transferre enitatur? Vbi fides, vbi religio christiana, si, vt aduersarii volunt, in manibus vnius hominis libere dimittatur ecclesia? Quid, si ille hereticus fuerit, quis conuincet, quis corriget, si antequam plena haberi cognicio possit liberum ei sit transferre concilium ad id congregatum? Vbi spes amplius ecclesiam saltem in capite reformandi, si reformatores suos potest reformandus pro suo libito ammouere? 40 Quis nesciat versucias dampnatissimasque cautelas, quibus Romani pontifices aut fautores eorum in Constanciensi, Papiensi, Senensi et hoc Basiliensi genera- libus conciliis ad impediendam reformacionem sunt vsi? Cauendum est, princeps 35 125*

Strana 990
990 Liber XVIII. Caput X. clarissime, adnitendumque summopere est, vt illesa permaneat huius sacri con- cilii auctoritas, ne hoc pereunte, quod duorum conciliorum generalium et totidem Romanorum pontificum auctoritatibus institutum, quodque duorum predecessorum tuorum et tua ac tantorum regum, principum et prelatorum approbacione et iuramento roboratum existit, omnis cum eo generalium conciliorum potestas 5 perpetuo pereat, quam fore ad direccionem ecclesiastici status et tocius rei publice christiane salubre regimen non solum vtilem, sed neccessariam supra ostensum est. Quapropter expergiscere tandem, religiosissime princeps, aufer malum de medio populi christiani, amplectere veritatem et iusticiam, pro qui- bus hec sancta synodus tam neccessario instat, prebe auxilium fidei, sicut ex 10 tue dignitatis culmine obligaris! Incendium maximum est in ecclesia intro- ductum culpa illorum, qui plus hominibus quam Deo placere student, ad quod extinguendum omnes homines et te potissime inuigilare oportet. Nos vero, vt pax pulcerrima in ecclesia renitescat, parati sumus omnia facere, que cum Deo poterimus, firmam spem in eo habentes, quoniam non relinquet nos pro fidei 15 veritate et auctoritate ecclesie decertantes. Ecclesia namque, licet quandoque sicut et modo magnis fluctibus agitetur et gravioribus quaciatur procellis, ita, vt pene mergi perireque videatur, submergi tamen aut perire non potest, cum Deus in medio eius existat, qui eam protegit, dicente Ysaia: „Exulta et lauda habi- tacio Syon, quoniam magnus in medio tui sanctus Israhel“, et ipsa veritas in 20 euangelio inquit: „Ego vobiscum sum vsque ad consumacionem seculi.“ Hinc et postea Crisostomi verba manarunt: „Impugnatur ecclesia, non tamen vinci poterit; tempestates suscipit, sed non demergitur; iacula in ea iaciuntur, sed non perforatur; machinamenta preparantur, sed turris non eliditur; porte enim inferi non preualebunt aduersus eam.“ Hac spe freti usque in presentem per- 25 seuerauimus diem, murum nos pro Israhel domo et auctoritate ponentes ecclesie, nec spem istam perdere possumus, cum in persona ecclesie propheta nos exhor- tetur, inquiens: „Dominus michi adiutor, et non timebo, quid faciat michi homo,“ et saluator ad discipulos suos in sermone postremo dicat: „Hec locutus sum vobis, vt in me pacem habeatis, in mundo quidem pressuras habebitis, 30 sed confidite, quia ego vici mundum.“ Que omnia tua eciam uelit considerare maiestas ac studium et curam ecclesie more maiorum tuorum gerere, qui toto nisu atque ingenio illam in sua libertate, auctoritate et potestate conseruarunt, protexerunt et auxerunt, vt tu, sic Deo placens, imperium in terris pacificum multis annorum curriculis teneas et deinde in regno celesti fructuosi laboris 35 premium et pie cure dignam consequaris mercedem. Datum Basilee, tercio nonas Aprilis, anno a natiuitate domini M'CCCCXLII°.

Strana 991
Liber XVIII. Caput XI. 991 Capitulum XI. De bissessione decima congregacionis olim Eugenii, trans- lacionem designante eius a Florencia in Romam pro conuersione Ethiopie regis Presti Iohan vocati. Mense vero predicto Aprilis, vt racione conicitur, noticiam habens olim 5 Eugenius de prosecucione intenta per electores imperii tanquam pro pace ec- clesie consequenda celebrandum esse generale concilium in alio Germanie loco, quatenus illis et aliis quibuscumque innotesceret, quam hoc esset conforme sui proposito cordis, translacionem fecit de sua bissynodo Florentina in Romanam vrbem, causis insertis, de quibus postmodum non fuit vox magna atque sensus; 10 videlicet, quod expectaret oratores regis Ethiopie Presti Iohan vulgo appellati, cui, vt inquit, plurimi reges et innumerabiles pene populi subiecti essent, plena potestate suffultos ad suscipiendam fidei orthodoxe doctrinam. Id eciam in hac sua decima bissessione non tacuit, per quod omnibus sua pateret intencio de auctoritate concilii generalis, cuius translacio aut permanencia ex sue penderet 15 beneplacito voluntatis, tanquam esset velut altare portatile eius, et quasi dici posset de illo: „Vade mecum,“ namque dixit, quod ex tunc illud transferret et translatum esse decerneret in basilica Lateranensi die proxima post xv. sui introitus ad almam vrbem; per translacionem hanc omnibus patefaciens, quam longe sua distaret intencio a proposito procurancium haberi pacem ecclesie per 20 celebracionem vnius indubitati concilii in alio loco Germanice nacionis. Etenim, cum Florencie resideret, loco ab ea satis distanti, voluit longe plus fieri v dietis. Quod fecit en altera vice, quia simile pendente prosecucione suam elongauit congregacionem a Ferraria in Florenciam; sue namque propositum voluntatis extra Ytaliam non esse celebrandum generale concilium, sed intra, 25 sua quoque in presencia, patuit iam in quam multiplicatissimis locis huiusmodi colleccionum. Patebit eciam euidencius Deo opitulante, dum referentur respon- siones eius ad litteras instancie hoc desuper Romanorum regis. Pro nunc vero tenor inseritur scripture premencionate illius de translacione in sacrum Latera- nense patriarchium ad conuersionem regis Ethiopum. 30 Tenor bissessionis decime olim Eugenii de translacione congregacionis sue de Florencia ad Vrbem. Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, ad perpetuam rei memoriam. Miserator et misericors dominus filium suum vnigenitum humanam assumere naturam et in vnam sibi copulare personam ideo instituit, vt ineffabilis vnionis 35 illius virtute non solum collapsa repararetur natura, sed per amplexus sponsi et oscula oris sui, sponsa ipsius, sancta proueheretur ecclesia, membra illius nexu quodam firmissimo inter se iungerentur amoris, christianusque populus in con-

Strana 992
992 Liber XVIII. Caput XI. cordia pacem et spiritus vnitate salutem, in caritatis vinculo gloriam adipisce- retur. Nos itaque, in quantum ex ipsius domini et saluatoris nostri Ihesu Christi, cuius vices licet inmeriti gerimus in terris, nobis misericordia conceditur, per eius vestigia incedentes salutem et vnitatem et pacem christiani populi ardenter cupimus et supremis studiis procuramus, ad conservacionem huius 5 sacrosancti ycumenici concilii quadam diligencia non inmerito inuigilamus. In quo mira eiusdem saluatoris nostri benignitate atque clemencia plurima claris- sima opera ad ipsius laudem et gloriam, catholice fidei augmentum, populi christiani vnitatem ac sancte sedis apostolice et Romane ecclesie exaltacionem gesta sunt. Vidimus enim nostris temporibus Grecos, Armenos, Iacobitas et 10 alios pene populos innumerabiles, quorum nonnulli quingentorum pene, quidam vero septingentorum annorum curriculo a ritu et sancta Romane ecclesie doc- trina dissidentes extiterunt, in hoc sacro concilio per Dei clemenciam sub vna diuina veritatis lege nobiscum coniunctos ac nos tanquam verum Christi vica- rium et Petri successorem ac vniuersalis ecclesie pastorem debita reuerencia 15 fuisse complexos. Verum cum saluatoris nostri benignitas mensuram non habeat, vt continuo hiis potissimum experimur temporibus, qui ad christiani populi et sui corporis mistici vnitatem actus moderatur, pro qua et ipse orauit: „Volo, pater, vt vnum sint, quemadmodum et nos vnum sumus,“ ex infinita ipsius clemencia nostris eciam temporibus concessum esse dignoscitur, vt caris- 20 simi in Christo filii nostri Zare Iacob, regis Ethiopie, quem vulgo Presbiterum Iohannem appellant, diuina, vt confidimus, inspiracione excitati, cui plurimi reges et innumerabiles pene populi subiecti sunt, oratores plena potestate suf- fultos ad suscipiendum in hoc sacrosancto concilio orthodoxe fidei doctrinam, a qua in plerisque articulis aberrant, ad nos venturos expectemus. Cumque nos 25 ad confouendum et accelerandum tam sanctum tamque diuinum et toti christia- nitati neccessarium propositum nunccios et oratores nostros misimus, quorum feruor in hoc sancto opere maximus sit, et auctoritas apud prefatum potentis- simum regem non mediocris, plurimaque alia opera ad Dei laudem et fidei et christiani populi incrementum nobis proposita sunt, in quibus eciam nostram 30 diligenciam neque magnitudine impensarum neque laborum multitudine territi in illius virtute confisi sumus, cuius instinctu permota sunt ac commendauimus, speremusque, quod procedente tempore alii plures optati et salutares fructus in fide catholica et ecclesia Christi prouenient, presertim, si hec sancta synodus in loco maioris auctoritatis et regia et sacerdotali ciuitate celebrari contigerit: 35 ad almam vrbem Romanam, peculiarem ciuitatem nostram, quam, vt decens est, horum salutarium et diuinorum operum participem et adiutricem esse desi- deramus, aciem nostre mentis direximus, quam tanquam bonorum omnium tam spiritualium quam temporalium vberem ad huiusmodi sancta opera perficienda et religiose ac feliciter consumanda ceteris aliis vrbibus sancciorem et prestan- 40 ciorem esse arbitramur. In ea enim saluator noster in beato Petro, omnium apostolorum principe, eterna eius prouidencia sedem apostolicam collocauit, cui

Strana 993
Liber XVIII. Caput XI. 993 miranda ipsius saluatoris prouisio beatum Paulum apostolum per dexteras societatis adiunxit. Isti sunt duo fidei propugnacula, per quos euangelium Rome resplenduit, isti sunt veri patres verique pastores, isti sunt, qui vna die pro merito, vno loco pro gracia, sub vno persecutore pro parili virtute com- passi vrbem ipsam sacerdotalem et regiam per sacram Petri sedem caput orbis effectam glorioso cruore martirii Christo domino consecrarunt. Omnes enim, siue patriarche cuiuslibet apicem, siue metropolitani primatus aut epi- scopatuum cathedras vel ecclesiarum cuiuscumque ordinis dignitates instituit Romana ecclesia, illam vero solus ipse fundauit, vt supra petram fidei mox 10 nascentis erexit, qui beato Petro eterne vite clauigero celestis simul et terreni imperii iura commisit. Cum itaque vrbs ipsa tot tantisque diuinis muneribus nobilitata et illustrata sit et tanta auctoritate prefulgeat, eciam plurimum apostolorum, martirum atque confessorum reliquiis et sanctimonia fideles vndique ad se alliciat, et christiane naciones et populi in vltimis eciam mundi partibus 15 existentes ad dictam vrbem confluant, quoniam eciam plurimum desiderare vi- deantur, vt ad nostram sedem Romanis pontificibus diuinitus constitutam redeamus, vt tam apud nos ipsius sedis auctoritate, quam apud ipsam sedem presencia et auctoritate nostra maior in christiano populo veneracio et deuocio augeatur; cum- que cerciores eciam effecti simus, quod ob nostram in eadem vrbe residenciam 20 subditi et fideles nostri et Romane ecclesie, ad quorum pacem et tranquillitatem procurandam et conseruandam peculiari quodam studio astricti sumus, maxima pacis et vnitatis suscipiet incrementa, et quod per hoc Deo propicio expediciores et potenciores futuri sumus ad continuanda pacis et concordie opera, et, prout ardenter desideramus, inter alios catholicos reges et principes et populos 25 quietam pacem et vnitatem componendam ac stabiliendam: hoc sacrosanctum ycumenicum concilium Florentinum ad prefatam vrbem, locum ydoneum et securum et omnium rerum ad vsum hominum pertinencium tam bonitate et fecunditate soli, quam maritima deduccione plurimum habundantem, prefatis nec- cessariis et aliis pluribus iustis et racionabilibus causis animum nostrum mo- 30 uentibus ad omnipotentis Dei laudem et gloriam, ad heresum errorumque extir- pacionem, reformacionem morum, pacem, salutem et augmentum populi christiani et reliqua sancta opera duce domino feliciter consumanda, pro quibus predictum concilium ab inicio congregatum extitit in nomine sancte et indiuidue trinitatis, patris et filii et spiritus sancti, ex approbacione prefati generalis concilii Nonas 35 Ianuarii proxime preteriti, nobis presidentibus in generali congregacione habita auctoritate apostolica tenore presencium ex nunc transferimus et eadem au- ctoritate translatum esse in basilica Lateranensi prima propriaque summi ponti- ficis et vicarii Ihesu Christi sede die proxima post quintam decimam introitus nostri ad ipsam almam vrbem resumendum, continuandum, prosequendum esse 40 decreuimus et declaramus per presentes. Irrefragabili insuper constitucione ac decreto sanccimus, vt omnes et singule securitates et salui conductus, quos in prin- cipio huius sacri concilii concessimus, quos de nouo extendimus et prorogamus,

Strana 994
994 Liber XVIII. Caput XI. XII. perinde presentibus litteris inscripti esse et illam vim et efficaciam habere censeantur, ac si de verbo ad verbum de eisdem in hac nostra synodali con- stitucione mencio facta et inserti ac denotati fuissent. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre translacionis, constitucionis, declaracionis, sanccionis, extensionis et prorogacionis infringere vel ei ausu temerario con- 5 traire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignacionem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli, apostolorum eius, se nouerit incursurum. Datum Florencie, anno incarnacionis dominice M'CCCCXLII., sexto Kalendas Maii pontificatus nostri anno XII. Capitulum XII. Synodales apostolicique nuncii ex illis partibus redeuntes 10 notificant patribus de magna spe reddende obediencie in Polonia, formam exhibentes de reddita in regno Bohemie, et, ne impedimentum essent pro- secucioni diete Francfordensis, in quam pluribus causis fit suspensio, nar- ranturque de habitis difficultatibus inter patres super decreto de tuicione suppositorum illorum duobus magnas pro et contra in generali congrega- 15 cione facientibus allegaciones. Iunii, Iulii et Augusti decursu factis congregacionibus xv processione- que vna et sessione vna fuerunt incorporati Clemens Nicolai archidyaconus in ecclesia Cracouiensi, canonici quatuor et alii septem. Regresso autem Michaele Balduini per concilium destinato ad regna Polonie et Bohemie super obediencia 20 procuranda, sancta synodus recepit litteras Ladislai Vngarie, Polonie, Dalmacie etc. regis, Sbignei Cracouiensis episcopi, vniuersitatis studii Cracouiensis, item plures Iohannis de Czyzow capitanei Cracouiensis locumtenentis regis Polonie conmendaticias responsiuasque ad litteras synodales, quod in congregacione trium statuum regni super materia proposita per oratores concilii deliberaretur, 25 erantque in ipsis litteris verba bone spei, tanquam in fauorem concilii. Litteras quoque studii Liptzensis, quod imitans acciones aliorum studiorum Germanie nouiter fecerat suam determinacionem superius mencionatam in fauorem obe- diencie synodalis; litteras item studii Wiennensis et aliorum multorum sup- plicatorias pro negociis particularibus. Ipse vero Michael Balduini perlectis 30 litteris relacionem fecit de gestis per eum in ambassiata, conclusione data, magnam vero spem reddende obediencie post captatam deliberacionem. Quod autem iam reddita fuisset obediencia in regno Bohemie, fecit legi cedulam quandam, formam reddicionis continentem. Cum vero ad noticiam patrum deuenisset Romanorum regem, electores imperii, similiter et quam plures prin- 35 cipes ecclesiasticos et seculares ad dietam Francfordensem personaliter con- venisse, deliberatum extitit durante dieta tam in maiori, quam in aliis colle- giatis, monasteriis et parrochialibus ecclesiis Basiliensibus diebus Martis et

Strana 995
Liber XVIII. Caput XII. 995 Veneris missas de spiritu sancto solemnes celebrari, interessentibus indulgencia concessa anni vnius. Ad auisamentum quoque pape Felicis, ne pertractacio illarum impedimentum daret deliberacioni in dieta captande conclusum extitit, vt supersederetur in causis ciuium Argentinensium et Nurenbergensium necnon Her- 5 bipolensis episcopi cum capitulo suo; item prepositure Herbipolensis et cause Frisingensis episcopi cum cardinali sancti Martini super vicariatu, fratrum quoque minorum necnon ducum Bauarie et aliarum quarundam. Principale autem, super quo mensibus istis in sancta synodo laboratum extitit, fuit super publi- cacione decreti de tuicione suppositorum concilii. Cum enim super materia eius- 10 que forma ab inicio fere integro anno persepe deputati conuenissent, in depu- tacionibus quoque non pauce, sed et cum magna difficultate habite fuissent deliberaciones, sexto die Iulii mensis perlecta forma in generali congregacione, vt concluderetur, Robertus archiepiscopus Florentinus et quidam alii opposuerunt se, archiepiscopo ipso petente ante conclusionem audiri. Qui die XIV. fuit 15 auditus ad plenum textus glosas ordinarias oppinionesque allegans doctorum iuristarum, qui, antequam per Constanciensem synodum in contrarium fuisset lata sentencia, locuti fuerunt de superioritate pape respectu concilii generalis. Cum autem pro exordio suarum allegacionum et in progressu ad synodum loquens vsus fuisset psalmiste verbo: „Intellectum tibi dabo, et instruam te,“ 20 die sexto sequenti cardinalis Vicensis retrouertendo verba eadem et ad ipsum Florentinum directo sermone dicens: „Instruam te et intellectum tibi dabo“ copiosas fecit allegaciones pro synodali sentencia et respondentes allegacionibus illius. Quibus peractis scrutata sunt vota, si materia tanquam dubia deberet remitti ad deputaciones deliberanda iterum, vel iuxta deliberaciones priores 25 concludi. Fuitque sentencia patrum communis, vt sequenti die indicta ad hec generali congregacione concluderetur. Sed et in deputacionibus quibusdam visum est, vt in ea congregacione eciam audirentur alii quicumque contra dicere volentes. Rondensis igitur episcopus et Gerardus de Columpna multa opposuerunt, sed nomine deputatorum cardinalis Vicensis respondit. Biduo 30 autem sequenti XXIV. Iulii Felix papa v. opere et sermone sentenciam confirma- uit synodi Constanciensis, dum eo die, quo incipiebat computari annus tercius pontificatus sui iuxta decreta XXIIIe sessionis iuramentum renouauit ibidem con- tentum, professus iuxta decretum XI' sessionis, quod racione cuiuslibet notorii criminis ecclesiam scandalizantis iudicio generalis concilii subiectus esset. Vnde 35 triduo sequenti vnanimi consensu conclusa est forma dicti decreti, reiectis omni- bus et singulis protestacionibus in contrarium desuper factis. Sessio vero publica, in qua pronunciatum est dictum decretum, fuit celebrata die Ix. men- sis Augusti missam de spiritu sancto cantante cardinali Vicensi et post com- pletas cerimonias ipsum decretum legente in ambone cardinali sancti Martini 40 interfuitque clerus tocius ciuitatis cum reliquiis et apparamentis. Tenor vero decreti sequitur. Scriptores III. 126

Strana 996
996 Liber XVIII. Caput XII. Sessio XLIV. de tuicione suppositorum concilii. Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Catholice ecclesie sanctis operibus continue intenti si cunctis fidelibus in mini- stranda iusticia nos decet esse fauorabiles et benignos, illos non inmerito, qui pro 5 fidei orthodoxe atque generalium conciliorum auctoritatis defensione fideles labores impenderunt et impendunt, iusticie fauoribus attollere debemus et munire presidiis, quibus per nos mature facta decreta insequendo a peruersis ambiciosorum illatis subleuari et inferendis molestacionibus preseruari valeant, et sic eorundem decretorum transgressorum, illorum presertim, qui nobis incorporati et huius 10 sancte synodi decreta manutenere et defendere iurauerunt, contemptum puniri facere, sicque erga singulos iusticiam ordine debito exercere, vt alter in alterius iniuriam non facile prosileat et formidata in reprobis vlcione impiorum nocendi temeritas compescatur, et inter eos tuta sit innocencium tranquillitas. Post- quam dudum omnipotens dominus nimium afflictam ecclesiam, sponsam suam, 15 pietatis oculo respicere et fidelium cordibus inspirare dignatus fuerat, vt synodus vniuersalis duorum eciam conciliorum generalium auctoritate et duorum sum- morum pontificum successiua approbacione pro errorum heresumque extirpacione ac generali ecclesie in capite et in membris reformacione atque regum et prin- cipum aliorumque catholicorum adinuicem dissidencium pacificacione in hanc 20 ciuitatem Basiliensem conueniret, nos tunc occurencia, que nonnulli aduersus opera predicta inferre conabantur ac eciam futura, que verisimiliter inferri pos- sent impedimenta circumspicientes, et vt illa, pro quibus conueneramus, com- munem Christianorum salutem concernencia ad fines optatos perduci, ac eis, per que directe vel indirecte impediri ipsique incorporati ab eis retrahi possent, 25 obuiare cupientes per nonnulla salubria decreta statuendo diffiniuimus primo, quod nullus eidem synodo per se vel procuratorem incorporatus ac incorporandus, eciam procurator ipse a tempore arrepti itineris animo veniendi ad ipsam sy- nodum sine fraude continuati pro quacunque causa tunc mota vel in antea mouenda, aut alia quauis occasione ad Romanam curiam seu coram quocumque 30 iudice ordinario vel delegato extra locum dicte synodi ea durante inuitus trahi seu euocari, aut contra eum inuitum procedi posset, decernentes ex tunc irritum et inane nulliusque roboris existere vel momenti quidquid in contrarium per quemcumque eciam Romani pontificis auctoritate attemptari contigerit in futurum. Deinde vero, vt si quis ecclesiam cathedralem, dignitatem, beneficium, officium, 35 pensionem vel conmendam alicuius ex incorporatis seu incorporandis vel ad- herentibus eidem synodo a Romano pontifice, vel quouis alio impetrare aut eciam motu proprio concessum acceptare attemptaret, non solum iure, quod in tali ecclesia, dignitate, officio seu beneficio habere pretenderet, sed eciam om- nibus beneficiis esset ipso iure priuatus et ad obtinendum beneficia in futurum 40 inhabilis. Et successiue, videlicet tercio Idus Septembris anno a natiuitate

Strana 997
Liber XVIII. Caput XII. 997 domini M'CCCCXXXIII°, decreuimus, quod quecumque, eciam per Romanum ponti- ficem vel eius auctoritate in preiudicium, lesionem vel derogacionem seu in- iuriam dicte synodi vel incorporatorum seu incorporandorum eidem per se vel procuratorem aut familiarium suorum, seu in eorum seruiciis vbicumque exi- stencium facta seu disposita erant, fierentque et disponerentur forsitan in futu- rum, titulum seu possessionem quomodocumque tangencia, siue in cardinalatus et patriarchatus dignitatibus aut in prelaturis cathedralium, eciam metropolita- narum ecclesiarum monasteriis vel aliis beneficiis ecclesiasticis, prestimoniis, con- mendis, vnionibus, pensionibus, officiis et rebus ecclesiasticis vel temporalibus, et 10 circa ipsa aut alias quomodocumque et qualitercumque, eciam si motu proprio, directe vel indirecte essent ipso iure irrita et inania, et pro infectis penitus habe- rentur, partes lesas extunc in pristinum statum reponendo, et per quemlibet iudi- cem competentem reponi mandando; adicientes, quod si pretextu talis conces- sionis ad aliquam occupacionem deueniretur, nisi occupans infra duodecim dies, 15 elapsis sexaginta diebus a dicta die tercio Idus Septembris, si per partem lesam foret requisitus, a tali occupacione et turbacione realiter et pure desisteret ac parti lese de perceptis post concessionem huiusmodi satisfaceret, vltra penas predictas exconmunicacionis sentenciam incurreret eo ipso; talium eciam con- cessionum executores eisdem penis subiacere decernentes, prout in ipsis decretis, 20 quorum tenores et effectus hic haberi volumus pro expressis, plenius continetur. Verum quia, sicut clamorosa dictorum suppositorum querela didicimus, plerique ambiciosi, quorum effrenata cupiditas modum habere nescit, ad dignitates, bene- ficia et honores modis improbis aspirantes ac per exquisitas vexaciones dictorum incorporatorum illos ab huiusmodi sanctis operibus retrahere satagentes, non- 25 nullorum ex eisdem incorporatis et suppositis ecclesias patriarchales, metro- politanas, episcopales atque monasteriales aliaque dignitates, conmendas, pen- siones, canonicatus et prebendas, officia et beneficia ecclesiastica, necnon iuris- dicciones eisdem incorporatis et suppositis racione ecclesiarum, dignitatum et beneficiorum huiusmodi competentes ac alia res et bona contra diffiniciones et 30 predicta et alia decreta nostra, quorum tenores et effectus similiter haberi volumus pro expressis, in auctoritatis ecclesie et conciliorum predictorum vili- pendium dictorumque suppositorum graue preiudicium non sine manifesta diuine maiestatis offensa impetrare, extorquere, inuadere, acceptare aut occupare, seu in illis propria temeritate se intrudere, dictaque supposita illorum possessionibus 35 et rebus spoliare et priuare ac processus eciam penales contra eos facere et fieri procurare, pensiones eciam nonnullis ex dictis incorporatis super eccle- siis cathedralibus aliisque dignitatibus et beneficiis ecclesiasticis assignatas aliosque fructus beneficiorum, que ipsi incorporati obtinebant et obtinent, retinere, subtrahere, usurpare et de illis satisfacere, recusare et denegare, aliisque 40 diuersis iniuriis in personis, bonis et rebus predictis illos affligere atque con- cessiones, impetraciones et acceptaciones huiusmodi in suarum perdicionem ani- marum exequi non erubuerunt, prout adhuc non erubescunt: nos, quorum 5 126*

Strana 998
998 Liber XVIII. Caput XII. interest in premissis opportune prouisionis remedia adhibere, volentes statui vniuersalis ecclesie ac suppositorum predictorum indempnitati ac quieti salu- briter prouidere, decretis et diffinicionibus predictis inherentes illaque inno- uantes ac eis adicientes hoc perpetuo synodali decreto auctoritate vniuersalis ecclesie decernimus et declaramus impetraciones, elecciones, collaciones et 5 disposiciones quaslibet de dictis ecclesiis cathedralibus, monasteriis, dignitatibus, conmendis, pensionibus, officiis et beneficiis iurisdiccionibus ceterisque rebus et bonis predictis, necnon processus pretensos omnes et singulos, quascumque eciam suspensionis, excommunicacionis, interdicti, priuacionis, inhibicionis aliasue sentencias, censuras aut penas, seu processus alios, cuiuscumque qualitatis 10 existant, in se continentes aduersus ipsa supposita ac eorum preiudicium, lesionem vel derogacionem aut odium aut contra predicta et alia decreta nostra quomodocumque et qualitercumque factos et promulgatos ac omnia inde secuta tamquam de facto attemptata, prout sunt, irrita, nulla et inania nulliusque roboris vel momenti fuisse et existere ac pro infectis haberi debere, nullum 15 quoque ex eisdem suppositis vel quemcumque alium illis innodatum fuisse aut in antea innodari posse, impetrantes vero seu detentores et occupatores pretextu collacionum, disposicionum eciam motu proprio factarum aut detencionum vel occupacionum de huiusmodi ecclesiis, dignitatibus, beneficiis, officiis, iuribus et bonis, in illis eciam, in quibus seu ad que ipsa supposita ex nostris vel apo- 20 stolicis aliisue canonicis collacionibus et prouisionibus aut alias quomodolibet ius habuerunt, prout habent, que obstantibus obediencie diuersitatibus vel aliis legittimis impedimentis contra suos aduersarios causas inchoare seu prosequi commode non potuerunt, eciam si ecclesie dignitates, beneficia et officia, vel res et bona huiusmodi trium annorum vel alterius cuiusuis longioris temporis 25 spacio occupata fuerunt, aut coloratus pretendebatur titulus, pretextu eciam decreti nostri de pacificis possessoribus, quod incipit: "Quicumque non violentus,“ quod contra ipsa supposita in casibus premissis locum habere non volumus, nullum titulum vel ius quodcumque acquisiuisse seu acquirere, ipsos eciam incor- poratos nullum ius, titulum vel possessionem perdidisse aut aliquod in iure eis 30 competenti preiudicium generari potuisse, quominus ipsi, quocienscumque oppor- tunitas ad id se obtulerit, possessionem ecclesiarum, cathedralium, dignitatum, beneficiorum vel aliorum predictorum, quibus spoliati extiterint per se vel alium seu alios absque alia cause cognicione seu alterius auctoritatis requisicione continuare, eorum quoque, super quibus sentenciam vel sentencias, que partibus 35 per se vel per procuratorem presentibus et vsque ad finem se defendentibus in rem transiuerint iudicatam, apud nos contra suos aduersarios obtinuerint, illa- rum et presentis decreti vigore possessionem adipisci et intrare, et super illis, de quibus possessionem nondum habuerunt, accionem intentare et ius suum prosequi valeant, spoliatos insuper aliorum et presentis decretorum nostrorum 40 auctoritate in illum statum pristinum, in quo ante spolium, occupacionem seu nouitatem huiusmodi erant, perinde ac facte non fuissent, repositos et restitutos

Strana 999
Liber XVIII. Caput XII. 999 esse, impetraciones autem et concessiones eciam motu proprio de ecclesiis cathedralibus, monasteriis, dignitatibus, commendis, pensionibus seu cuiusuis qualitatis beneficiis aut aliis rebus vel bonis, vt prefertur, factas viribus vacuas, necnon illos, qui eos acceptare presumpserunt, cuiuscumque status, eciamsi 5 cardinalatus, patriarchali, archiepiscopali, episcopali aliaue ecclesiastica vel mundana prefulgeant dignitate, iure, quod in eis habere pretendebant, et aliis beneficiis omnibus priuatos ac ad alia in posterum obtinenda inhabiles fore, illos vero ex eis, qui pretextu talium concessionum et impetracionum ad ali- quam occupacionem processerunt et, vt ab huiusmodi occupacionibus, pertur- 10 bacionibus desisterent, iuxta tenorem decreti nostri, quod incipit: „Vt sacri requi- siti", talibus requisicionibus non paruerunt, vltra predictas excommunicacionis necnon earundem impetracionum et concessionum receptores et executores quoad singulares personas easdem sentencias et penas, quo vero ad nobis incor- poratos, qui, vt prefertur, huic sancte synodo iurauerunt et in premissis auxi- 15 lium, consilium vel fauorem prebuerunt, periurii reatum incurrisse et de bene- ficiis, quibus racione premissorum, vt prefertur, priuati existant per eos, ad quos spectat, huius decreti auctoritate libere disponi posse similiter decernimus et eciam declaramus. Et vt metus pene meta sit presumpcionis, omnibus et singulis, cuiuscumque dignitatis, vt predictum est, existant, qui aliquam aut 20 aliquod ecclesiam cathedralem, eciam metropolitanam, aliamue prelaturam, dignitatem, conmendam, pensionem, officium aut beneficium ecclesiasticum, seu eciam, vt supra designata iurisdiccionem, res aut bona predicta quecumque et cuiuscumque qualitatis existant, eorundem incorporatorum et suppositorum occu- pant et detinent, seu eciam occupabunt et detinebunt forsitan in futurum, vltra 25 predictas ac alias tam per nostra, quam aliorum generalium conciliorum decreta sanccionesque canonicas inflictas quas occasione premissorum incurrisse no- scuntur penas sub excommunicacionis, necnon perpetue infamie penis, quas quem- libet contrafacientem incurrere volumus, ipso facto precipimus atque mandamus, vt infra duodecim dierum spacium a tempore, quo illius noticiam habuerint, 30 computandum ab omnibus et singulis occupacionibus et perturbacionibus per eos sic factis penitus desistant ac ecclesias, dignitates, conmendas, pensiones, officia et beneficia atque res et bona predicta, quibus dicti incorporati spoliati fuerint, aut super quibus sentenciam vel sentencias, que partibus per se vel per pro- curatorem presentibus et vsque ad finem se defendentibus in rem transiuerint 35 iudicatam, obtinuerint, illarumque possessionem liberam et vacuam dimittant, necnon de perceptis et qui durante occupacione huiusmodi percipi potuissent fructibus ac expensis et interesse propterea passis, partibus lesis ac eciam de pensionibus, vt prefertur, assignatis, necnon beneficiorum eorundem incorporatorum fructibus ac aliis rebus et bonis predictis integre et realiter satisfaciant aut 40 cum eis amicabiliter concordent. Quod si facere contempserint, ac penas pre- dictas dampnabiliter incurrere illisque per alium mensem lapsis duobus men- sibus aut duodecim diebus predictis insordescere non formidauerint, ex tunc

Strana 1000
1000 Liber XVIII. Caput XII. vltimo mense huiusmodi lapso cum crescente contemptu crescere debeat et pena, et ecclesia non habeat, quid vltra faciat; si singularis persona, decem, si vero vniuersitas, aut capitulum, vel aliud collegium seu communitas fuerit, triginta marcharum auri pro vna camere apostolice et pro alia parti lese et pro tercia equalibus partibus mediato vel inmediato domino ciuitatis vel loci, in qua, seu quo ecclesia, dignitas, beneficium, commenda, officium vel res huiusmodi ex- titerit, si vices suas impendere voluerit, alioquin cuicumque alteri operam effi- cacem ad id prestanti pro labore applicandarum penas incurrat eo ipso; interim vero non minus patriarche, archiepiscopi, episcopi ceterique ordinarii seu col- lectores, eciamsi capitula, vniuersitates vel collegia fuerint, alieque persone, ad 10 quos ecclesiarum cathedralium eleccio necnon dignitatum, beneficiorum, officiorum et aliorum predictorum collacio, prouisio, presentacio seu queuis alia disposicio conmuniter vel diuisim pertinet, infra duorum mensium vel duodecim dierum et vnius alterius mensis a fine duorum mensium vel duodecim dierum predictorum computandum spacium, postquam pro parte illorum, quorum interest, fuerint 15 requisiti, sub omnibus et singulis superius designatis eciam pecuniariis penis, quas contrafacientes et rebelles eciam ipso facto incurrere volumus, omnibus eciam maioris excommunicacionis vel defectus tituli, aliisque excepcionibus, oppo- sicionibus, appellacionibus et subterfugiis cessantibus et reiectis et absque quarumcumque causarum cognicione, quam eis ac aliis quibuscumque iudicibus 20 ecclesiasticis et secularibus sub eisdem penis in casibus premissis penitus inter- dicimus, elecciones, collaciones, presentaciones et quascumque alias disposiciones modis premissis presumptas presentis decreti auctoritate, sicuti de facto proces- serunt, de facto reuocent et retractent et annullent, impedimenta prestita sub- moueant, occupatores ab occupatis expellant et de perceptis fructibus et qui percipi 25 potuissent, necnon expensis et interesse predictis, eciam per incarceracionem per- sonarum occupancium, si opus fuerit, satisfieri ac partes lesas in eum statum, in quo ante occupacionem seu factam nouitatem huiusmodi fuerunt, reponere et reintegrare procurent. Vasalli insuper et quicumque debitores ac subditi eccle- siarum cathedralium, dignitatum, beneficiorum, conmendarum et aliorum pre- 30 dictorum nullatenus occupatoribus predictis, sed eisdem incorporatis et suppositis spoliatis vt prius obediant et pareant in omnibus, ipsique debitores de fructibus, redditibus, prouentibus, iuribus et obuencionibus ecclesiarum, dignitatum et beneficiorum ac aliorum huiusmodi sub excommunicacionis pena, quam contra- facientes incurrere volumus ipso facto, respondeant et integre satisfaciant vel 35 cum eis amicabiliter concordent. Quod si facere neglexerint et intrusis de fructibus et iuribus huiusmodi respondere presumpserint, tales a debito nullo modo liberatos fore, sed incorporatis, vt prefertur, spoliatis, realiter teneri decernimus. Preterea, si archiepiscopi ceterique prenominati premissa non adimple- uerint eisque non paruerint cum effectu, extunc lapsis duobus mensibus vel 40 duodecim diebus et adhuc alio mense predictis, ecclesie, ciuitates ac alia loca, in quibus talia ecclesie, dignitates, beneficia aliaque predicta fuerint, vt premittitur, 5

Strana 1001
Liber XVIII. Caput XII. 1001 occupata tam diu ecclesiastico subiaceant interdicto, quousque rebelles predicti per ecclesiasticam vel secularem fuerint potenciam a ciuitate vel loco expulsi, aut mandatis nostris huiusmodi fuerit satisfactum. Quibus expulsis vel, vt pre- fertur, satisfacto diuina possint officia resumi et continuari. Que omnia et 5 singula eciam inpendentibus per appellacionem vel alias locum habere volu- mus et decernimus. Porro in casu nonparicionis liceat interim dictis incor- poratis et suppositis post lapsum duorum mensium aut duodecim dierum pre- dictorum brachii secularis necnon rectorum et officiariorum ciuitatis vel loci huiusmodi auxilium inuocare, quos eciam in subsidium iusticie presentis decreti 10 tenore inuocamus, requirimus et monemus, vt ipsi post simile duodecim dierum spacium a tempore requisicionis super hoc eis facte computandorum auxilium, consilium, potenciam et fauores possibiles sub excommunicacionis et priuacionis priuilegiorum, que ab ecclesiis obtinent, penis, quas eos, nisi fecerint que man- damus, incurrere volumus ipso facto, prestare non postponant, quorum potencia 15 et auxilio prefatis spoliatis ecclesiarum, dignitatum, beneficiorum, officiorum, rerum et bonorum predictorum possessionem tam eiusdem decreti, quam propria auctoritate, ac eciam per potenciam intrandi et continuandi ac intrusos suos expellendi, plenariam concedimus potestatem atque facultatem. Omnes autem Christi fideles, cuiuscumque, eciamsi cardinalatus, patriarchali, archiepiscopali 20 vel alia ecclesiastica seu mundana prefulgeant dignitate, qui presens decretum temere violare aut illius execucionem denegare, seu directe vel indirecte im- pedire ac partibus aduersis adherere vel fauere, seu eorum aliquem receptare, defendere aut tueri presumpserint, quoad singulares personas excommunicacionis, nec non trium, quo autem ad capitula, vniuersitates et collegia ecclesiastica, 25 interdicti et decem marcarum auri, vt supra dictum est, applicandarum penas incurrere decernimus eo ipso. Ceterum, quia preterita nos commouent futuris caucius obuiare periculis, presentis decreti tenore sub interminacione diuini iudicii ac sub excommunicacionis, priuacionis, inhabilitacionis, pecuniariis et aliis superius expressatis penis, qua ipso facto quemlibet contrafacientem in- 30 currere volumus, districcius inhibemus, ne aliquis, cuiuscumque fuerit condicionis et excellencie ecclesiastice vel mundane, eciamsi cardinalatus, patriarchali, archi- episcopali, episcopali vel alia quacumque prefulgeat dignitate, quasuis ecclesias patriarchales, metropolitanas vel alias collegiatas cathedrales, monasteria, pre- laturas, dignitates, officia, conmendas, pensiones, iurisdicciones vel alia, cuius- 35 cumque qualitatis beneficia seu res aut bona quibuscumque nominibus censeantur, ad ipsos pro tempore incorporatos et incorporandos huic sacro Basiliensi aut alteri vniuersali legittime congregando concilio, vel ipsorum familiares pertinentes eidem, concilio durante et in eo presencialiter existentes in preiudicium, lesionem, dero- gacionem seu odium concilii aut incorporatorum vel incorporandorum huiusmodi 40 a quoquam, eciam Romano pontifice, impetrare vel motu proprio collata accep- tare aut in illis se intrudere, seu in eorundem incorporatorum odium siue preiudicium suos consanguineos, procuratores aut fautores in personis vel bonis

Strana 1002
1002 Liber XVIII. Caput XII. affligere seu molestare, vel eosdem incorporatos pro tempore inuitos alibi, quam in eodem concilio super re quacumque trahere aut ad respondendum seu iudicium subeundum compellere presumat, quoscumque processus, eciam quas- cunque penas in se continentes, et quidquid in contrarium attemptari forsitan contigerit, irritum et inane nulliusque roboris vel momenti existere ex nunc 5 prout ex tunc nunciantes et decernentes. Non intendimus tamen, aliquos ex incorporandis in futurum, qui ante eorum incorporacionem super aliquibus cri- minibus apud suos superiores delati forent et legittime preuenti, hoc decreto tueri, quin possit contra eos super criminibus huiusmodi eciam usque ad dif- finitiuam sentenciam inclusiue procedi. Absolucionem vero omnium et singu- 10 lorum, qui prefatas sentencias, censuras et penas, vel earum aliquam incurrerint quoquomodo synodo pro tempore sedenti, et, illa dissoluta, Romano pontifici, tantummodo preterquam in mortis articulo, reseruamus. Postremo, vt nullus ipsius decreti ignoranciam pretendere valeat, decernimus illud per publi- cacionem in presenti sessione factam vim habere, et ita vniuersos et singulos, 15 lapsis duobus mensibus aut duodecim diebus predictis astringi et artare, ac si eis personaliter apprehensis intimata foret. Quocirca vobis venerabilibus pa- triarchis, primatibus, archiepiscopis, episcopis, abbatibus, prioribus, prepositis, decanis, cantoribus, archidyaconis ceterisque in dignitatibus quibuscumque con- stitutis ac ecclesiarum cathedralium canonicis districte precipiendo mandamus, 20 quatenus vos aut vnus vestrum per vos vel alium seu alios premissa omnia et singula, vbi et quando expedire videritis, solemniter publicantes, si et post- quam super premissis vel aliquo eorum pro parte alicuius ex incorporatis et suppositis predictis vel alterius promotorum negociorum nostrorum aut nostri vel Romani pontificis procuratoris fiscalis, quibus super hiis plenam et omnimodam 25 concedimus facultatem, requisiti fueritis vel fuerit requisitus, et vobis, quod aliquis vel aliqui ex perturbatoribus predictis aliquam vel aliquas ex sentenciis et penis superius expressatis incurrerit, fuerit facta fides, ad earundem penarum declaracionem contra eos procedentes illos tamdiu in ecclesiis vestris ac aliis locis dominicis aliisque festiuis diebus easdem penas incurrisse publicetis et 30 publicari faciatis, ac vt tales euitetis et ab aliis euitari faciatis, ac alias per plenariam penarum predictarum execucionem procedere curetis, donec super hiis satisfaccione preuia debite meruerint absolucionis beneficium obtinere, et nichilominus legittimis super hiis per vos habendis seruatis processibus eos, quociens opus fuerit, aggrauare curetis contradictores auctoritate nostra appel- 35 lacione postposita compescendo, inuocato ad hoc, si opus fuerit, auxilio brachii secularis. Nos enim vobis et vestrum singulis omnes et singulos, qui sentencias et penas huiusmodi vel earum aliquam incurrerint, quoquomodo in loco nostre sacre congregacionis ea durante, ipsa vero dissoluta, in loco Romane curie et extra eciam ad partes, illos vero ex eis, ad quos tutus non patebit accessus, 40 seu in locis, in quibus libera mandatorum nostrorum execucio fieri non poterit, super quo partis lese vel promotorum aut procuratoris predictorum iuramento

Strana 1003
Liber XVIII. Caput XII. XIII. 1003 stari volumus in audiencia litterarum contradictarum et in valuis maioris eccle- sie ciuitatis vel loci, in qua seu quo hanc vel aliam generalem synodum pro- tempore sedere, vel ea dissoluta aut non sedente Romanum pontificem cum sua curia residere contigerit, si in ea vel apud nos, si vero extra super hiis pro- 5 cedi contigerit, in loco ecclesiastice dignitatis vel rei, super qua vel quo agetur, aut alio viciniori, in quo partis lese commoditas se obtulerit, in valuis ecclesie maioris ciuitatis vel loci huiusmodi ad instar edictorum publicorum monendi, requirendi et citandi plenam et liberam auctoritate vniuersalis eccle- sie concedimus tenore presencium facultatem, volentes et eodem auctoritate 10 decernentes nominaciones, requisiciones et citaciones sic factas vim habere ac eosdem sic monitos et citatos artare, perinde ac si eis personaliter apprehensis facte forent, non obstantibus nostris atque apostolicis constitucionibus et ordi- nacionibus, quibus, quoad premissa derogamus et derogatum esse volumus, ceterisque contrariis quibuscumque. Datum in sessione nostra publica, in ecclesia 15 maiori Basiliensi solemniter celebrata, quinto Idus Augusti, anno a natiuitate domini M'CCCCXLII°. Capitulum XIII. Inicium diete Francfordensis, annotatis, qui ad eam con- uenere maiores, prelati et principes, visitacioque per legatos et oratores synodales regis Romanorum, benigne illis respondentis, sed indeterminate 20 aduersariis extrema requirentibus responsioneque ad duas ciuium Francfor- densium requisiciones ex insigniis legacionis et aliis pacem non perturbari. Basilee que tribus mensibus gesta fuere, descripcio eisdem currentibus, quid super ecclesie causa gestum dictumue fuerit in dieta Francfordensi, ad cuius finem omnium de Germania oculi intendebant, narracio hec summaria 25 complectitur. Vicesimo primo die Maii legati oratoresque synodi et pape Felicis in nauibus ex Basilea recedentes magnis tractati honoribus et muneribus in via Francfordiam applicuerunt die sexto. Quibus die sequenti apud sanctum Franciscum missam audientibus pro parte consulatus exposita iocunditate illius de eorum accessu, quoniam sperarent de prospero successu ad vnionem et 30 pacem ecclesie, oblacioneque facta ad eorum obsequia, rogati fuerunt, quatenus abstinere vellent ab insigniis legacionis et ab insigniis, que pacem possent perturbare, subiuncto se velut ammirari, quod intrassent absque speciali con- ductu ciuitatis petente illum quocienscumque accederet Maguntino archiepiscopo, cui subiecti erant in spiritualibus, vtque postea reuelarunt, fecerunt hec ad in- 35 stanciam ipsius Maguntini. Responsum autem illis fuit, congratulando suis obla- cionibus, ad quorum ciuitatem tanquam liberam venissent, non petito saluo conductu, quia petituri putassent displicere, nec illum vnquam peciissent legati alii et oratores concilii, quamuis in eam ciuitatem sepe conuenissent, et quod sic intendebant Scriptores III. 127

Strana 1004
1004 Liber XVIII. Caput XIII. se habere quo ex accionibus eorum nunquam impedimentum fieret paci ecclesie, ad quam sciebant dispositos fore Felicem papam et patres concilii Basiliensis. legacione quorum fungebantur. Quocirca die isto eandem ciuitatem rege Ro- manorum ingresso, eciam eo sic consulente, illi obuiam non iuerunt, cum quo fuerunt ingressi Maguntinus et Treuerensis ac dux Saxonie imperii electores, et consequenter alii, comes Palatinus et Coloniensis multique principes eccle- siastici et seculares. Die autem 2a Iunii ipsum regem, comitatum dictis elec- toribus, visitarunt in domo, obuiam illis procedentem ad portam aule sedentique in medio legatorum ab vna, et electorum ab altera, Arelatensis presentauit litteras, anuncciata ex parte concilii omnipotentis Dei et pape Felicis apostolica 10 benediccione. Quas, 2as presertim, etsi super secunda difficultatem primo fecisset, annuente tamen rege vtraque aperuit et publice legit cancellarius Maguntini in effectu continentes, sanctam synodum et papam Felicem congratulari de accessu eius ad celebracionem diete super causa ecclesie, per cuius auxilium sperarent ecclesiam releuari. Nominabantur uero in eisdem superius specificati legati 15 tres et oratores XI, credencia illis conmissa. Cuius partem quoad generalia Panormitanus exponens eloquenti oracione congratulabatur regis aduentui, laudes concionatus preeminencie imperii, quod fundatum esset iure nature philosophico documento, iure euangelico apostolico, ciuili, canonico et consuetudinario, auc- toritatibus desuper allegatis. Quid eciam pertineret ad huiusmodi officium cum 20 exposuisset iuxta doctrinam Ambrosii, affirmabat laudabilius pre ceteris fore nomen imperatori conueniens, quod esset filius ecclesie, cuius materiam, si maiestati sue placeret, inciperet explicare. Arelatensi vero petente dari audien- ciam publicam et secretam, rex surgens habita paulisper consultacione cum electoribus imperii, per Iohannem de Lysura respondit audiuisse que eleganter 25 proposita per Panormitanum et contenta in litteris; cumque duo peti princi- paliter viderentur: recommendatam haberi ecclesiam, audienciamque publicam et priuatam, quantum ad primum post acceptacionem eleccionis imperii nulla res fuisset eidem ponderis maioris, quam turbacio ecclesie istis diebus, summoque optans desiderio dari pacem et vnionem plures indixisset dietas, quibus, licet 30 non personaliter, interfuisset tamen per suos cum pleno mandato, et hac eadem racione de Austria, sed quoniam absentaturus erat recepta corona statim rediret; interim vero ipse electoresque imperii dimitterent suos in loco, qui cum oratoribus ipsis super materia ecclesie conferre deberent. Quo vero ad priuatam audienciam, si illa peteretur pro ecclesie causa, neccessaria non esset, pro aliis 35 vero rebus cum peterent, horam designaret. Arelatensis autem gracias egit pro benigna et honorifica suscepcione benignaque audiencia et responsione, mixtoque sermone de periculi magnitudine, si diebus eius contingeret conculcari generalium conciliorum auctoritatem, suaui alloquio dicebat propterea, quod ipse archiepiscopus Arelatensis et sic vnus ex principibus foret imperii, pro 40 debito suo se requirere regem, vt mature desuper intenderet, subiuncto, quod ad archiepiscopum Arelatensem pertineret coronare Romanorum regem, et sic 5

Strana 1005
Liber XVIII. Caput XIII. 1005 Arelati fecisset predecessor suus, quod adhuc ipse speraret se facturum. Post que verba magnificencia imperiali in vino et confeccionibus collacione data legati et oratores recesserunt, vt in ingressu, ita in egressu rege comitante eos. Biduo autem sequenti in ecclesia sancti Francisci post missam Iohannes de Caruaial, nun- 5 cius olim Eugenii, coram rege proposuit litteris presentatis sub data anni XL. de dieta Nurenbergensi mencionem facientibus, in eisdem nominatis tanquam nunciis eius Leodiensi episcopo, qui vt ad illam, eciam ad istam non comparuit, dicto Caruaial, Nicolao de Cusa et Iacobo de Ferrara oratoribus. Ipse vero Iohannes oratorie dicebat laudes persone regie, commemorata dudum facta per eum 10 visitacione ad sanctum sepulchrum, cuius Deus exaudisset oracionem, quia per- uenisset ad culmen imperii. Circa vero causam ecclesie dicebat, quod Basi- lienses, qui retribuebant mala pro bonis, detraherent domino suo. Nam pro- pterea, quod sequebatur bonitatem vnionis Grecorum, dixissent se condempnare eum, qui tamen nullo modo essent concilium generale, quoniam eorum consensu 15 et consilio olim Eugenius dissoluisset illud, eaque racione ab eo recesserant boni viri, cardinales sancte Crucis, sancti Petri et sancti Angeli; ipsi quoque Basilienses fuissent condempnati tanquam heretici et scismatici, ideoque tam- quam atrium, quod est foris templum, iuxta contenta in apocalipsi eiciendi essent foris qui Basilee perstitissent ad impugnandum se ipsos, nec in alia, 20 quam in nacione Germanica permitterentur, multaque alia generis huius ex- acerbacione dicebat, quod erexissent ydolum quendam Amedeum; tria con- cludens desideria esse magistri sui, quod expellerentur de finibus Germanie, quod tolleretur suspensio animorum, et quod illi redderetur obediencia, pro qua promittebat vitam eternam, non pecunias male congregatas, quodque Basiliensi- 25 bus, qui venerant cum magnis pompis et caudis si dicere vellent, ipsi eciam vellent respondere. Vnus autem ex oratoribus sancte synodi, qui astabant, magister Franciscus de Fusche exordio sumpto, quod ad mediatorem spectaret, equalitatem seruare, quoniam illi tetigissent super materia ecclesie dicebat, quod ad regem vt mediatorem bonum pertineret dari sibi aliisque tunc 30 astantibus audienciam super causa ecclesie. Replicante vero ipso Iohanne, quod dimitterent habitus, et sic audirentur, Franciscus respondebat, peticionem hanc fieri ad regem, velut tyrannus esset, vt dimitti faceret habitus suis digni- tatibus archiepiscopali et episcopali conuenientes, Iohannem denique triplicantem, quod ille Segobius veniret sicut alio anno et monachus ille in habitu monachali, et si vellent audiri, permitterentur per xx dies garrulare, postea vero ipsi dicerent, Treuerensis supprimens dicebat eiusmodi non decere. Rex autem habita con- sultacione dixit, quod super audiencia danda vellet deliberare. Qui nudius 2° statim a loco recessit versus Aquisgranum recepturus primam regni coronam, cum eo vero Arelatensis cardinalis comitaturus iter suum, dieque isto parte 40 consulatus Panormitano et sancti Calixti cardinalibus, tanquam ex regis man- dato intimatum est, quod abstinere vellent a delacione crucis et portacione capelli. Quibus responso, quod intendebant incedere sicut presente rege, con- 35 127*

Strana 1006
1006 Liber XVIII. Caput XIV. gratulati sunt dicentes, si presciuerant eorum propositum, nunquam fecisse dictam intimacionem. Capitulum XIV. Allegaciones, prout ipsi pecierunt, de iusticia synodali coram auditoribus regis et electorum imperii facte per cardinalem Panor- mitanum consequenter ex aduerso hinc non tam plene, sed illinc scriptis 5 conmunicatis pre sermone, habundanciis aliis quoque petitis. Abinde parte legatorum et oratorum sancte synodi, dimissis pro parte regis Augustensi et Chimensi episcopis, marchioni de Räteling et Thoma Hasel- bach, conmemorata regia responsione, quod absente eo habende essent infor- maciones super causa ecclesie, significatum est de remansione hac ex causa 10 Panormitani et sancti Calixti cardinalium aliorumque oratorum preter Thomam de Corcellis, archidyaconum Metensem et decanum Basiliensem cum Arelatensi profectos, ideoque illorum esset assignare audienciam. Qui responderunt ad hoc se fuisse dimissos, non vero ad concludendum, libenterque audire vellent, quia eciam audirent alios sermones, quorum non tanta foret neccessitas, omni- 15 que die per duas horas ante prandium in domo consulatus, et propter iniuriam vitandam partem vnam in alterius absencia, poterantque omnia plene explicari, quia post regressum regis non tam esset audiencie locus; cui scribere vellent de propositis et alia peterent dari in scriptis, vt rege veniente omnia ei fideliter referrent, relacione ipsa facienda fortassis in presencia parcium; et quod circa 20 duo principaliter instandum esset: de persistencia legittima concilii Basiliensis hactenus et de iustificacione synodalis processus. Alter vero episcoporum duorum, qui ad audiendum deputati fuerunt per regem, sciens pertractata, que inter electores quinque erant, dicebat se timere, quod semen erat bonum, sed terra non bona, prout astantes intellexerunt, denotans, quecumque dicerentur 25 pro veritate et iusticia concilii, non fructificare. Per huiusmodi autem con- cessam audienciam, qualificatam vtique per auditores ipsos, quia de iusticia solum mencionem fecerunt, legati et oratores concilii intellexerunt, quod in ipsa dieta, vt de pace ecclesie cum eis tractaretur, deputati ipsi conmissionem non haberent. Qualis vero foret intencio plurium ex electoribus imperii ad trac- 30 tandum cum ipsis legatis et oratoribus concilii de pace ecclesie, patuit satis, quando nec audienciam illis voluerunt conferre. Accepit autem onus alle- gacionum faciendarum cardinalis Panormitanus, quoniam iuriste essent omnes fere, qui erant deputati ad audiendum. Predictis igitur quatuor pro rege et pro singulis electorum, duobus vel vno ad domum Panormitani conuenientibus, 35 die XIV. Iunii vno interposito solum tribus continue diebus super causa ecclesie fecit Panormitanus ipse proposiciones, vt earum tenore constat, continencie ple- nioris. Cum vero in domo propria propter sui reuerenciam deputati audierant

Strana 1007
Liber XVIII. Caput XIV. 1007 35 allegantem Panormitanum, sed assignata fuisset audiencia nunciis olim Eugenii in domo consulatus, intellecto, quod Nicolaus de Cusa aggregata per eum mul- titudine mendicancium et aliorum gloriando diceret, qui ex Basilea venissent, non fuisse ausos publice dicere, sicut ipse volebat, pro parte legatorum et 5 oratorum requisita simili audiencia deputati per regem responderunt habere mandatum non in multitudine, sed ad partem audire debere, ideoque illi non annueretur, si turmatim dicere vellet, quod et factum extitit. Etenim, cum intrasset turmatim pretorium, audiuit ab ipsis deputatis exire se velle cum aggregatis suis, eum inibi dimittendo. Qui preter quatuor aut quinque rema- 10 nentes cum eo turma illa egressa auditus est per tres continuo dies. Quid vero parte concilii aut ipsius olim Eugenii expositum fuerit, quoniam alle- gaciones in scriptis vtrimque redacte et predictis deputatis presentate suo loco infra inseruntur, nulla pro modo fit annotacio. Sed et illud subiungitur, quod multo plura per ipsum Nicolaum dicta fuerunt in trina sua allegacione, per- 15 sonalia presertim; fuerunt quoque perlecte multe scripture tanquam pro sua facerent parte, sicut protestaciones, eciam per Panormitanum, vt dicitur, facte, decreta quoque de compactatis cum Grecis et de indulgenciis, plene laudancia intendendum fore ad Grecorum vnionem, qua inter alias ex causa exaggerabat depositum fuisse olim Eugenium. Quare vero in scriptis non omnia dicta eius 20 redacta fuere vel presentata deputatis, aut per illos, quemadmodum que subi- ciuntur non communicata, presentis scripture non est reddere racionem. Id autem vnum dicitur, quantum protunc visum est horum scriptori, qui Panor- mitanum audiuit loquentem eiusque scripta vidit, quod plenius dicta eius scripto communicata fuere, quam sermone expressa, quodque in allegacionibus 25 Panormitani preter verba, que in prima persona de se ipso dicit, abstractus de aliis suis allegacionibus, theologicis pocius, quam iuristalibus preinsertus est casus, veritatem narrans facti, compositus per cardinalem sancti Calixti; varie etenim desuper gestis circa parcialem conclusionem legatorum referebatur per aduersarios, quorum allegacionibus cum interfuissent duo ex oratoribus 30 concilii et magister Eneas de Senis, qui dicta notauit retulitque horum con- mentariensi, ab auditoribus regis et electorum imperii petita simili audiencia publica, in qua cum libris ad oculum ostendere vellent, omni veritate carere allegata per Nicolaum de Cusa, similiter et contenta in libello ab ipso olim Eugenio destinato ad quasdam vniuersitates generalium studiorum et incipiente: „Etsi non dubitemus,“ deputati responderunt se nolle aliam concedere audien- ciam, sed datis eisdem quas uellent longe aut compendiose scripto allegacioni- bus, si que dubia haberent, dicerent postea. Vtrum autem inuenerint dubia vel non, minime scitur, sed id dicitur, quod super hiis nulla fuit facta collacio. Super materia autem dicti libelli, quia auctoritatem Constanciensis synodi 40 annullantis, plurimum in Germania confundebantur nuncii olim Eugenii, cumque, prout relatum est a nunciis concilii, in alia quadam dieta negauerant illum, sed quod Basilienses confinxissent ab vno illorum studiorum, quibus destinatus est,

Strana 1008
1008 Liber XVIII. Caput XIV. XV. habita bulla originali in hac dieta ostensa fuit deputatis a rege aliisque multis. Qui vero ex hiis zelum habebant determinacionis facte in concilio Constanciensi permultum cupierunt in scriptis videre confutacionem illius ab oratoribus con- cilii, vt que in contrarium allegarentur, simul cum textu describerentur, quomodo se habent textus iuristarum cum glosis. Cum igitur aduersus dictum libellum scripsissent iam dudum Panormitanus et Thomas de Corcellis ex dictis eorum aliisque, gesta presertim per Constanciense et Basiliense concilia ac per ipsum Eugenium dum papa foret concernentibus, per cardinalem sancti Calixti diebus hiis festino labore scripto redacta est glosa textum impugnans deputatisque per regem et aliis communicata. Cuius tenor eciam inferius describitur, insertis 10 primo cardinalis Panormitani et N. de Cusa allegacionibus. 5 Capitulum XV. Post reditum Romanorum regis de Aquisgrani ex tribus prima recepta corona due visitaciones legatorum et oratorum synodalium facta summarie informacione, de iusticia concilii requirencium publicam fieri relacionem de vtrimque allegacionibus, et tunc reuelantur auisamenta 15 dicta V electorum imperii, reddendam obedienciam fore pape concessuro nacioni Germanice decreta concilii Basiliensis, auisamentorum effectu sum- marie designato. Post autem ex Aquisgrani regis accessum, qui fuit septima Iulii, die tercio in conuentu sancti Francisci aliis legatis et oratoribus assistentibus Panor- 20 mitanus proposuit, quod adiissent eius presenciam visitacionis gracia congratu- lati de suscepta coronacione suoque incolumi reditu, gracias quoque agentes de honore per eum impenso cardinali Arelatensi eunti et redeunti, cum eo significantes rursum, quod cum iuxta ordinacionem ipsius per eos, qui man- serant, facte fuerant allegaciones et deputatis suis date in scriptis, supplicabant, 25 vt cum maturitate et bonis consiliis procederet, in ecclesie causa commissurus relacionem faciendam fideli et prudenti viro vtque dignaretur eos interesse tempore faciende relacionis. Notificabant denique, quomodo ab inicio accessus eorum ob sue reuerenciam maiestatis semper abstinuerant ab omni eo, quod scandalizare posset eciam aduersarios. Qui non seruantes equalitatem, diffa- 30 mabant eos in quibuscumque conuentibus et collegiis conantes, quod perficere non potuerant, vt de ecclesiis expellerentur, vel in eorum presencia cessaretur a diuinis, quod tamen ad ipsos legatos et oratores pertinebat magis facere contra eos, quoniam ecclesia foret actrix, et facile erat iuxta decreta concilii ostendere eos ab ecclesia precisos; sed facere nolentes hec, notificabant, vt 35 sua regia celsitudo prouideret. Qui organo Augustensis episcopi respondit regraciari de visitacione et gaudere de congratulacione eorum, similiter de exhibita accione graciarum pro hiis, que in Arelatensi fecerat iuxta debitum

Strana 1009
Liber XVIII. Caput XV. 1009 suum; quo vero ad alia tangencia ecclesie causam, super qua eciam prin- cipes interueniebant, quod vellet cum ipsis deliberare. Per Arelatensem vero, qui absque legatis aliis aliquando regem visitabat, diligencia facta est, vt inter- esse possent relacioni faciende, sed perceptum est parte aduersa minorem instan- 5 ciam non interuenire, ne relacio publice vnquam fieret. Vnde legati ipsi et oratores in domo sua visitantes regem, Panormitano loquente, exhortati sunt de relacione in publico facienda, materia ipsa concernente concilium, ecclesiam, imperium quoque et omnes fideles. Procincte eciam exposuit de iustificacione synodalis processus contra olim Eugenium, quodque concilium nusquam disso- 10 lutum fuisset proprio consensu, nec, sicut pretenderent, ex plenitudine apostolice potestatis. Multa eciam dixit contra prefatum libellum ad vniuersitates studio- rum, contestans scripturam illam siue epistolam, quouis appellaretur nomine, hereticam fore; concludens, quod si publice fieret relacio super hiis, que fidei et ecclesie, omnes principes sequerentur, si autem clamdestine, scandalum et 15 diuisio inter Germanie principes. Arelatensis eciam exhortatus est, vt fidem defenderet et iusticiam, de quo laudem habitura esset domus sua Austrie. Nec de rebus ecclesie agendum foret per pacta et condiciones, sicut de equi vnius vendicione. Rex autem respondit, conmemoratis suis laboribus ad pacem et tranquillitatem ecclesie post assumpcionem suam ad culmen imperii, et quod 20 intendebat in hiis procedere debitis ac conuenientibus modis. Cumque in ec- clesia sancti Anthonii expectassent diucius legati ipsi et oratores, locuturi Maguntino, Treuerensi et comiti Palatino electoribus, ibidem consistentibus, audienciam habere non potuerunt. Siquidem intellexerant instanciam fieri, vt obediencia redderetur olim Eugenio, concessuro certa auisamenta pro idem- 25 pnitate Germanice nacionis, quibus concessis pro reddenda obediencia, vt asserto dicebatur, quinque electores imperii subscripserant se, minutaque iam ostende- batur, vt bulla fieret conformis. Quapropter fiducia eius future declaracionis nuncii ex aduerso tam animose prosequebantur. Post uero factam publice relacionem de allegatis rege absente per Thomam Haselbach coram suis depu- 30 tatis parte concilii et parte olim Eugenii, vt perceptum est, parte illorum, qui subscripserant se in dictis auisamentis, instancia adhuc non mediocris fiebat, vt illa obediencia redderetur olim Eugenio. Sed rex consultacione habita electoris illius, qui non subscripserat, et quorumdam aliorum in deliberacione posuit, vtrum iuxta illa fieri deberet, vtque consulere possent, facta est in 35 publico pronunciatura illorum auisamentorum, copiam habituris quicumque vel- lent. Summarius autem effectus dictorum auisamentorum est, quod anno domini MCCCCXLI in dieta Maguntina de festo purificacionis circa declaracionem ani- morum per electores fuit auisatum, quod cuicumque parti adherendum esset, prouideri deberet, ne auctoritas generalium conciliorum infirmaretur, et caucio 40 fieret nacioni Germanice, vt grauamina eius tollerentur, et contra illa caueretur in futurum; inprimis, quod ille, cui facienda esset adhesio, omnes constitu- ciones Constanciensis concilii super auctoritate et reuerencia generalium con-

Strana 1010
1010 Liber XVIII. Caput XV. ciliorum promulgatas profiteretur pollicitus ycumenicum vel generale concilium indicere velle quantocius fieri posset in loco rebus gerendis accomodo, per- sonaliter vel per legatos apostolicos illud prosecuturos cum effectu, promitteret eciam daturum se operam, vt in illo per naciones procederetur. Et quia de loco vel de tempore specifice tractari non poterat, arbitrio alicuius conmittendum 5 hoc esset. Cum vero nacio Germanica pre ceteris ab ecclesia Romana hono- randa esset propter auxilia prestita et propter Romanum imperium in ea con- sistens, ille, cui facienda esset adhesio pro se et successoribus, sanctaque sede apostolica de consensu cardinalium propria manuum subscripcione constitueret ordinaretque, et in singulare priuilegium nacioni Germanice concederet per 10 se et successores suos perpetuis temporibus inconcusse seruanda que sequuntur, videlicet, quod omnes et singulas reseruaciones annullaret et irritaret, exceptis reseruacionibus in corpore iuris clausis. Sed et beneficia hec infra mensem conferre deberet et infra tres per partem insinuari, ordinario alias de ipsis beneficiis prouisuro. De beneficiis autem et dignitatibus electiuis prouideretur 15 iuxta disposicionem iuris communis, sed quando abbas vel episcopus eligendus foret, eligentes audita missa de spiritu sancto et confessi suscepta eucaristia iurarent, prout in decreto XIe sessionis continetur, non tamen decreto ipso ex- presso in eiusmodi auisamento, sicut nec aliis, quorum effectus petebatur, addito, quantum ad inferiores dignitates electiuas, quod non astringerentur ad com- 20 munionem et confessionem. De confirmacione autem et aliis concernentibus auisabatur, sicut in decreto, addito eciam, quod omni casu, quo eleccio per mediatum confirmanda esset, electus remitteretur consecrandus aut benedicendus ad suum inmediatum superiorem, nisi presens foret in Romana curia, et tunc eciam debitum iuramentum illi prestiturus. Auisabatur eciam, vt tolleret omnes 25 gracias expectatiuas et reseruaciones particulares, sed prouideret de vno, vbi decem, et vbi quinquaginta, de duobus beneficiis, in quibus origenarius alieni- gene preferretur; vtque nullum beneficium nacionis Germanice exteris personis conmendaretur aut pensio concederetur sine ordinarii consensu. Constitucio eciam de vna prebenda in qualibet ecclesia metropolitana assignanda theologo 30 extenderetur ad cathedrales ecclesias Germanice nacionis. Auisabatur item de tercia parte beneficiorum conferenda graduatis iuxta qualificacionem annorum decreti XXI. sessionis et alias expressas ibidem qualificaciones, addito, vt con- suetudo non aboleretur de hiis, que in principio recepcionis dabantur, dum- modo non ad personarum, sed ad ecclesiarum conuerterentur vtilitatem. Item, 35 cui fieret adhesio, quod nullam imposicionem vel exaccionem faceret occasione promissionis olim Eugenii facte in Basiliensi concilio, nisi in alio generali et de expresso consensu nacionis. Auisabantur eciam, que continentur in decreto de causis, et quod confirmaret ex certa sciencia omnia facta durante suspen- sione animorum, confirmaturus titulos possessorum siue iuris siue facti, quodque 40 lites coram ordinariis iudicibus pendentes coram ipsis tantummodo terminarentur, sentencie vero papali vel conciliari autoritate late non traderentur execucioni,

Strana 1011
Liber XVIII. Caput XV. XVI. 1011 sed coram ordinario omnia producerentur, negocio ipso vnica sentencia ter- minando. Et quod illis, qui impetere presumerent possidentes beneficia, per ordinarios collata, papa silencium imponeret, irritaturus annullaturusque et habiturus pro infectis omnia, que protestacione durante in preiudicium, gra- 5 uamen siue lesionem iurisdiccionis, iuris vel possessionis metropolitanorum, dyocesanorum, principatuum, terrarum, dominiorum, prelatorum, collegiorum et personarum seu rerum quarumcumque illorum, qui dicte protestacioni obe- diuerunt, quomodolibet vrgencia apostolica vel quauis alia auctoritate attem- ptata siue quomodolibet concessa vel in posterum concedenda aut in iudicio vel 10 extra quomodolibet obtenta seu obtinenda, eciam si ius ex illis quesitum foret, ex certa sciencia perpetuum silencium imponendo. Vtque premissa firmiter obseruarentur, polliceretur papa pro se et successoribus suis omnia inuiolabiliter obseruari atque pro firmiori subsistencia conmitteret Romanorum regi, electori- bus et illis, quos secum duceret assumendos, super obseruancia predictorum 15 plenam potestatem conficiendi pragmaticam sanccionem ac penis et censuris vallandi et corroborandi. Conmitteret quoque vniuersis archiepiscopis et epi- scopis nacionis, quod si qualitercumque in preiudicium vel lesionem eorum per papam vel successores suos sua vel alia quauis auctoritate quidquam statui vel concedi contingeret, per quemuis archiepiscoporum et episcoporum id fore 20 cassandum penasque relaxandum omniaque in pristinum statum reducendum; plenam potestatem cuilibet eorum concederet, contradictores per censuram eccle- siasticam tociens quociens compescendo inuocato auxilio brachii secularis. Con- clusio autem erat, quod super premissis auisamentis Romanorum rex et elec- tores inuicem vellent assistere et alterutris se defendere contra omnem hominem 25 eos vel alterum eorum coniunctim vel diuisim occasione premissorum molestare, inuadere seu quomodolibet perturbare conantem. Capitulum XVI. Allocucio ad regem per Panormitanum, consequenter Are- latensem, sed habundancius per sancti Calixti cardinales contra dicta auisa- menta, vt quia nacionem Germanicam non latebat, iusticia conformiter esse 30 agendum ad illam, sed electores fugerent illam audire; inseriturque prima in dieta auisata conclusio. Dum auisamenta hec pronunciarentur, que suo tenore manifeste indicabant, cui ex competitoribus in papatu reddenda esset obediencia, non vtique Felici, qui professus iam sepe fuerat auctoritatem generalium conciliorum, pollicitus 35 fideliter laborare pro execucione et obseruacione decretorum Constanciensis et Basiliensis conciliorum, que obseruari petebantur, sed olim Eugenio aduersario dicte auctoritatis et propterea condempnato, quoniam die sequenti consultacio desuper fieri debebat, legati et oratores regem adierunt et post missam in Scriptores III. 128

Strana 1012
1012 Liber XVIII. Caput XVI. monasterio Carmelitarum auditam Panormitanus proposuit, gracias agens, quon- iam facta fuisset in publico relacio mandatumque, vt super prouisione omnes deliberarent, propositum quoque fuisset ad deliberandum auisamentum adhesionis faciende olim Eugenio, si concederet, que ad releuamen erant grauaminum Germanice nacionis, in quo manifeste fieret contra sanctum Basiliense con- 5 cilium, quod ipsi profitebantur. Namque in illis auisamentis presupponebatur, quasi iam fuisse extinctum, in illisque multa continebantur venena circa ma- teriam de loco, tempore, modoque celebrandi concilii generalis, item propter multas absurditates in illis contentas. Sed et illud magna explicabat ex- aggeracione, quia non deliberaretur super allegatis vtrimque, sed de expedienti; 10 cum tamen iusticia concilii clara esset, et si regi ipsi vel aliis non sic vide- batur, sicut dudum, et tunc offerebant se oratores in publico et quomodocunque in presencia aduersariorum ipsis et aliis ostensuros euidenter iusticiam et veri- tatem. Dicebat autem, quod oratores ipsi non credebant auisamenta illa fore de mente sue regie celsitudinis, in qua solum esset spes eorum, vt iusticiam 15 concilii defenderet. Quocirca supplicabant, vt deliberaretur super allegatis de iusticia et veritate concilii, non vero, sicut dicta auisamenta aliorsum flectebant tanquam super expedienti. Arelatensis post hec pauca locutus est pro veritate defendenda, eciam supplicans. Cardinalis vero sancti Calixti proposuit sancte synodo spem fore, vt inclita nacione Germanica pro defensione iusticie benignos 20 reperiret fauores, quia pre ceteris nacionibus iusticia et veritas sacri Basiliensis concilii nota sibi erant, prout suorum constabat oratorum confessione, die nona Ianuarii et vltima Marcii anno XXXVIII° publice contestancium, non esse nec- cesse eisdem fieri verbum de iusticia et veritate concilii, quoniam de hoc elec- tores domini sui plenissime erant informati. Constabat eciam ex conclusione 25 facta in dieta Nurenbergensi anno eodem, quoniam auditis cardinali sancte Crucis aliisque legatis et oratoribus olim Eugenii, prosequentibus tanquam dissolutum foret Basiliense concilium et desuper requirentibus execucionem, tamen per ambassiatores Romanorum regis aliosque in dieta conuenientes au- ctoritate imperiali de assensu electorum et tocius Germanice nacionis datus 30 fuerat protector sacro Basiliensi concilio. Constabat eciam ex acceptacione decretorum Maguncie facta anno XXXIX°, in qua solemniter et auctentice fate- bantur de legittima persistencia concilii Basiliensis. Constaret adhuc ex ambas- siatis et litteris eorum ad concilium continue destinatis. Erat denique sancte synodo fiducia de fauore iusticie in Germanica nacione habendo, propterea, 35 quod in ipsa auctentice primum declarata fuerat veritas de auctoritate generalium conciliorum, quam aduersarii detestabantur, et quia Basiliensis synodus in lari- bus Germanorum constituta esset, cui omnes fere principes et prelati, vniuersi- tates generalium studiorum necnon diuini et humani iuris doctores per se aut procuratores suos fuissent incorporati, et quoniam ad omnes dietas destinati 40 fuissent oratores concilii de ipsius iusticia et veritate plenam suggerentes infor- macionem. Et postremo maxima illi fiducia erat, quoniam omnibus constabat,

Strana 1013
Liber XVIII. Caput XVI. 1013 quod ex conculcacione auctoritatis quam maximum eidem inminebat periculum propter errorem Bohemorum, pro quo abolendo aduersus eos defensantes fidem et auctoritatem magne synodi Constanciensis tam in bellis quam alias milia mille fere mortui fuissent ex Germania, quorum anime merito clamare ad Deum possent contra viuentes, quia permittebant poni in dubium fidem Constanciensis concilii, pro qua illi sustinuerunt mortem. Quocirca eciam ex causa ista obligarentur resistere impugnantibus fidem Constanciensis concilii, quemadmodum post tempora Niceni concilii fuit iusta resistencia catholicorum contra Arrianos, qui post tormenta tot mille milium martirum et declaracionem factam per 10 ecclesiam fidem catholicam, quam post Christi ascensionem Christiani omnes firmissime tenuerant, Arriani ipsi negabant, videlicet filium beatissime virginis Deum esse, pro qua fide illi susceperant mortem. Exponebat rursum quatuor casus, in quibus non satis est credere, sed quod publice confiteri fidem est de neccessitate salutis, applicando omnes illos in materia, de qua agebatur, con- 15 currere; quodque magna differencia esset tractare super materia fidei et super modo ecclesie vniende; illa enim, quoniam indiuisibilis auisamentum tanquam de expedienti non susciperet, cuius veritatem non tam expediens, quam neccesse erat profiteri. Cum igitur de veritate fidei ageretur, oportebat deliberari illam firmari debere. Quantum ad pacem dandam ecclesie concilium summe dispo- 20 situm erat, quemadmodum sue regie celsitudini significauerat per epistolam synodalem. Habita autem consultacione, loquente Augustensi episcopo, respondit rex desiderium eius esse et labores ad dandam ecclesie pacem, sed quod optabat, vt sibi exposita proponerentur in presencia electorum. Cui repente et voce acuta Panormitanus respondit: „Parati sumus, sed audire nolunt, ymmo 25 fugiunt; quod igitur audiant nos, petimus dari modum.“ Audito autem verbo hoc, quod fugerent, rex facete risit et iterato post consumacionem respondit, daturum se ordinem ad audienciam, ideoque parati essent. De quo gracias eidem egerunt legati et oratores, supplicantes horam et locum eisdem notificari, suo tamen in ea re fraudatis desiderio, tali audiencia nusquam habita. Sed 30 eiusmodi allocucione ad regem facta per legatos concilii confortatis, qui zelum habebant concilii, die sequenti deliberacione captata in absencia regis et elec- torum per alios in die conuenientes, reiecta est cedula predictorum auisa- mentorum tanquam minime conueniens ad ecclesie pacem, quibusdam velut hereticam redarguentibus eam. Ad hanc autem reieccionem vt fideli relacione 35 legati et oratores perceperunt modo sequenti deuentum est. Facta in publico relacione allegacionum vtrimque expositarum priusquam poneretur ad delibera- cionem, electores, qui subscripserant dicta auisamenta, a rege inquisierunt, vtrum super ecclesie causa vellet stare vnius voto aut quinque electorum im- perii. Captata vero deliberacione crastino respondit, quod vellet stare pocius 40 ad quinque, si illud consilium bonum esset ad vnionem ecclesie, et quod vellet in scriptis videre. Tunc exhibita cedula auisamentorum rex posuerat ad deliberacionem omnium in dieta conueniencium preterquam electorum imperii, 5 128*

Strana 1014
1014 Liber XVIII. Caput XVI. XVII. et vnanimi consensu fuerat reiecta. Petito vero ab hiis, qui reiecerant, con- silio prosequende vnionis ecclesie post deliberaciones diebus aliquot conuenerant in cedula tenoris sequentis: consilia in materia vnionis ecclesie; primum, quod auisamenta alias oblata non videntur hac vice prosequenda; item, quod pro pacificanda et vnienda ecclesie neccessarium videtur generale concilium; item, quod pro nunc et in hac dieta non sit facienda pro altera parte contendencium super papatu declaracio; item, quod ad vtramque partem quantocius ex hoc loco mittantur oratores ad pertractandum etc., vel videatur apud nuncios et patres hic assistentes; item, quod interim maneat suspensio animorum et indifferencia, saluo, si quid moderandum vel agendum videatur in litteris 10 desuper confectis, item si qua parcium in locum aut congregacionem concilii non consentiret, quod dominus noster rex cum aliis regibus et principibus, presertim suis electoribus, vtatur iure aduocacionis ad ipsum congregandum, vel existens exclusis excludendis reaugendum; item de modo celebrandi pre- fatum generale concilium quantum ad naciones vel deputaciones et de presi- 15 dentibus in eodem ordinacioni concilii relinquatur. Capitulum XVII. Intellecto, quoad super dicta conclusione deliberaretur, ad concilium tempore medio non fieri recursum, Panormitanus econtra in pre- sencia regis multa allegauit facti et iuris aliaquoque vice, vt olim Eugenio per nuncios reuerencia non exhiberetur papalis, ex aduerso autem, ne rex, 20 quomodo faciebat, honoraret legatos concilii, finisque diete, insertis regali prouisione et instruccionibus vltimis. Super contentis autem in cedula proximo inserta capitulo relacione facta regi inter eum et electores suosque consiliarios magne deliberaciones inter- uenerunt. Triduo autem conuenientibus abinde in pretorio rege, principibus et 25 aliis per Gasparem Slick cancellarium regni tribus propositis, quis locus esset pro concilio permutando sua potestate, vsque ad quantum tempus inchoari et tempore medio ad quem recurri deberet, super hiis seorsum ac simul eciam coram rege, quoniam varie fuerunt deliberaciones, ad conferendum et referendum quatuor deputati sunt pro rege et totidem pro aliis, qui in dieta conuenerant 30 duoque pro singulo electorum. Cum vero perceptum est de multorum instancia, vt tempore medio ad concilium non recurreretur, legatis et oratoribus regem adeuntibus apud sanctum Franciscum Panormitanus proposuit, quod iuxta man- datum sue regie celsitudinis, quando difficilia occurrerent, visitabant eum offe- rentes concilium, Felicem papam et se ipsos ad omnia, que possent pro eius 35 honore. Quoniam vero intellexissent tractari per aliquos, vt tempore suspen- sionis ad concilium non recurreretur, licet desiderassent, quod super allegatis captata fuisset deliberacio, quoniam iusticia clarissima esset de veritate et

Strana 1015
Liber XVIII. Caput XVII. 1015 persistencia concilii Basiliensis, et ita per nacionem Germanicam, translacione Ferrariensi non obstante, fuerat confessum, persepe tamen, quia visum sibi et aliis fuisset, vt per aliam viam consuleretur de modo ecclesiam vniendi, dicebat, quod licet super deposicione olim Eugenii et eleccione Felicis apud quosdam 5 ex Germania fuisset contencio, non tamen de existencia concilii, ad quod erat recursus per omnes de Germania et per multos principes alios exemplificato de rege Aragonum, quod plene illi obediret, nec de factis concilii generalis vlli iudicare licebat, nec principi aut concilio prouinciali; secus vero esset per aliud concilium. Exponebat rursus, quod Romanorum rex precipue aduocatus 10 esset generalium conciliorum, illisque interesse eidem pertineret, quando age- retur de fide, et si vellet ire personaliter, cum omni honore reciperetur, et quantum ad temporale esset caput. Nec generale concilium res esset illorum, qui celebrabant illud, sed omnium absolute, qui vellent et interesse deberent, itaque omnes prelati Germanie possent ire et si pro tunc in concilio Basiliensi 15 tricenti essent, quod irent mille, et preualerent. Nec enim vllo modo haberi poterat recursus ad Gabrielem, qui de heresi condempnatus fuisset, ideoque magnum inmineret periculum; concilium vero generale semper zelaret honorem imperatorum, et illorum memoria semper augmentaretur, qui generalibus con- ciliis tribuerunt fauores, conmemorato Magni Constantini imperatoris exemplo, 20 qui nisi licenciam dedisset generalibus conciliis, semper increuissent hereses. Super hoc autem et aliis, que affirmabat, iuribus copiose allegatis, concludebat, quod dignaretur habere reconmendatum Basiliense concilium nec pati, vt impe- diretur, ne ad illud fieret recursus, quoniam semper foret neccesse ad aliquod tribunal superius recurri. Rex autem respondit loquente Augustensi episcopo, 25 quod visitacio diei huius grata sibi fuisset, sed neccesse non erat eum visitari frequenter propter multas eius in aliis negociis occupaciones, quas aliquando et frequenter postposuisset, vt vacaret rebus ecclesie, et ita in futurum agere vellet. Post vero allocucionem Arelatensis in confirmacionem dictorum a Panor- mitano gracias agentes regi associarunt eum vsque ad domum Arelatensis a 30 dextris, a sinistris vero alii legati duo honorati per eum, quomodo, si Basilee extitissent, de quo male contentis, qui pro olim Eugenio. Die sequenti Iohannes de Caruaial regi proposuit, quod honorare non deberet nuncios, qui ex Basilea venerant, quia sic redderet se minus ydoneum ad tractandum ecclesie pacem. Nec eciam deberet permittere eos, nam omnes ad ipsos confluerent pro con- 35 fessionalibus, pro dispensacionibus, pro collacionibus beneficiorum aliisque ne- gociis, et sic anime deciperentur; ipse vero rex quod deberet dimittere neutralitatem et obedire suo Eugenio, qui iustus, sanctus et innocens. Licet autem nuncii Basilienses dicebant se cum modestia loqui, imponebant tamen illi falsa nomina, hereticum, scismaticum etc., quod tamen non esset. Et licet 40 olim fuisset Basilee concilium indubitatum, iam non post translacionem Ferra- riensem, vbi verum esset concilium, fuissentque ibi omnes reges et principes, suusque Eugenius papa esset indubitatus, Basilienses vero, qui scisma fecissent,

Strana 1016
1016 Liber XVIII. Caput XVII. concilium esse non poterant, sed sicut dyabolus fecisset scisma in celo, ideo fuisset eiectus. Similiter et Adam et Eua in paradiso per angelum tenentem gladium, ita rex ipse tanquam alter angelus cum gladio suo deberet interimere aut exterminare Basilienses. Cui statim per Thomam Haselbach, quod inten- deret ad pacem ecclesie et vellet prosequi, illo autem replicante, vt Nicolaus 5 de Cusa in vulgari audiretur, rex dixit se proposita intellexisse et recessit, audire nolens, eciamsi die altera desuper fuit supplicatus. Post hec autem. coram rege et omnibus in dieta conuenientibus Gaspar Slick cancellarius pro- posuit, quod rex et electores intenderent ad vnionem ecclesie, videlicet, vt congregaretur indubitatum concilium, super quo vellent mittere nuncios suos in 10 Basileam ad requirendum concilium et in Florenciam dominum Eugenium, vtque post relacionem illorum, qui ituri essent, ordinaretur de agendis, et interim manere deberet suspensio et indifferencia, vnde requirebat omnes ibidem con- uenientes, quatenus voto regis se conformarent. Fuit autem affirmatiue re- sponsum, sed oratores Salczeburgensis archiepiscopi protestabantur in quantum 15 per hoc non recederetur a cedula mencionata prius conclusa. Intelligentes vero legati et oratores, iam fuisse impositum finem diete quantum ad ecclesie causam, sed in instruccionibus contineri, quod mittendi olim Eugenium papam nominarent, vt tali reuerenciam exhibituri, non vero Felici, sed per inter- medias personas allocuturi eum, captata audiencia organo Panormitani coram rege 20 proposuerunt eiusmodi auisamentum esse contra notificatam iusticiam in alle- gacionibus et contra capitulum: „Frequens" dictans tempore scismatis agendum equaliter de contendentibus in papatu, presertim, cum ille condempnatus fuisset tanquam hereticus, et quod hec conclusio captata fuisset, postquam recessissent docti viri, qui erant pro vniuersitatibus studiorum. Propterea igitur, quod non 25 equalitas seruabatur, occasionem prestaret concilium Basiliense et Felicem v. minime consentire tractatui pacis ecclesie, ad cuius prosecucionem rex inten- debat. Qui cum assumpsisset nomen mediatoris, decebat, vt indifferentem se ostenderet vtrimque seruaturum equalitatem. Rex autem consultacione habita vocatis secum Maguntino et Treuerensi electoribus imperii per Tilmannum hiis 30 respondit, quod Panormitanus allegasset copiose multas raciones, quare exequi auisamenta, de quibus fuisset locutus, erat contra racionem boni mediatoris. Rex autem a principio sui consensus ad imperium semper laborasset pro pace et vnione ecclesie, et sic eciam continuare intenderet, neque aliud vellet vnquam, nisi quod tanquam bonus ageret mediator, verumque esset illa auisa- 35 menta per quosdam fuisse concepta, et tamen nunquam super illis conclusum fuisset, et quod intendebat taliter agere, vt merito reputari deberet agere vicem boni mediatoris. Arelatensis autem regraciatus de responsione multas in eundem effectum superaddidit raciones. Et biduo sequenti in vigilia assumpcionis, alloquente eum cardinali sancti Calixti, Deum collaudando de promocione regis 40 ipsius ad imperium tempore angustiarum ecclesie, agenteque gracias de labori- bus eius pro vnione et pace, ac eciam de semper ostensa eis gratitudine in

Strana 1017
Liber XVIII. Caput XVII. 1017 audienciis concessis et honorifica tractacione reconmendata ecclesie causa nec- non auctoritate generalium et Basiliensis conciliorum, pro qua constanter a XII annis perseuerauerat sancta synodus, iusticia quoque Felicis papa v., qui requisitus pro obediencia ecclesie acceptauerat onus papatus paratumque se offerebat ad habendam pacem, seruata auctoritate ecclesie, peciit gratam licen- ciam eisdem concedi, vt reuerterentur ad concilium et Felicem, qui eos miserunt. Rex vero per Thomam Haselbach qantum ad regraciaciones respondit, quod senciebat se insufficientem ad culmen imperii, sed vellet bono animo intendere ad laborandum pro ecclesie pace. In audienciis vero concessis et gratitudine 10 fecerat, quod potuerat, sed non quantum debebat, quinymo petebat sibi ignosci, quoniam arduis occupatus aliquando non tantum fecit, sicut desiderauit; libenter- que volebat habere reconmissam auctoritatem ecclesie et generalium con- ciliorum. Sed de licencia remittebat in iudicio ipsorum oratorum, quando viderent expedire, quod possent. Arelatensi autem replicante, quod intelle- 15 xissent crastino eum recessurum de loco, et iam esse conclusum in negocio ecclesie, Panormitano item adiciente, quod exequi parati essent, si quid vellet mandare ad concilium et s. d. Felicem v. consultacione iterum habita respon- dit, quod reconmendaret se ipsorum presencium paternitatibus, et quoniam intendebat mittere suos oratores ad eos aliosque patres Basilee existentes, 20 rogabat, vt reconmissos haberent. Cui Arelatensis respondit, quod eciam mini- mum ex suis vellent habere reconmissum. Et datis graciose manibus ab eo recesserunt vsque ad aulam conmitante eos. Remansit autem Francfordie Arelatensis, vt cum rege veniret, Panormitanus vero et sancti Calixti cardinales aliique oratores Basileam rediere. Factaque fuit relacio in generali congre- 25 gacione per Panormitanum, vt Francfordie de allegatis per eum tribus diebus; prima vero die Septembris, cum biduo ante applicuisset Arelatensis per car- dinalem sancti Calixti de gestis Francfordie, facta est relacio iuxta narrata superius. Inter que eciam illud refertur, quod sicut byennio ante Francie rex fecerat, ita Romanorum rex durante Francfordensi dieta in fauorem pro- 30 sequende pacis ecclesie litteras dedit tenoris sequentis: „Fredericus“ etc. Inse- runtur eciam secrete instrucciones, de quibus post innotuit, quod fuerant concluse. 5 Littera regis Romanorum ad subditos imperii pro indempnitate eorum, qui sunt in indifferencia ecclesie. Fredericus, Dei gracia Romanorum rex semper augustus, Austrie, Stirie, 35 Carinthie et Carniole dux, comes Tyrolis etc., vniuersis et singulis dominis, patriarchis et primatibus, archiepiscopis, episcopis, abbatibus, prioribus, pre- positis, decanis ceterisque, cuiuscumque preeminencie existant, necnon illustri- bus dominis regibus, ducibus, marchionibus, comitibus, borchgrauiis, lantgrauiis, baronibus, principibus tam ecclesiasticis, quam secularibus ciuitatum, villarum, 40 opidorum et castrorum quorumcumque rectoribus et gubernatoribus eorumdem,

Strana 1018
1018 Liber XVIII. Caput XVII. capitulis, collegiis, consulibus, scabinis, iuratis, advocatis, balliuis ceterisque subditis et fidelibus nostris per imperium Romanum vbilibet constitutis com- muniter et diuisim, ad quos presentes nostre littere peruenerint, graciam regiam et omne bonum. Suscepta ex diuino munere dignitas regii principatus nos astringit, vt pacem ecclesie, matris omnium Christianorum, omni sollicitudine 5 queramus, vt Dei cultores vitam pacatam et tranquillam peragant atque vnani- miter seruiant suo creatori. Dum autem sedandis turbacionibus et fomentis diuisionum auferendis operam damus, nonnulli, quod dolenter accipimus, in diuersis imperii nostri partibus, presertim in partibus Gallicanis adiacentibus regno Francie, imperio nostro subditis, per priuacionem et spoliacionem alia- 10 que grauamina occasione scismatis et diuisionum seu differencie inter aliquos obedienciarum iam, proch dolor, in sancta Dei ecclesia vigencium et subortarum diuersas personas ecclesiasticas super ipsorum beneficiis ac bonis et rebus secularesque super eorum fama, honore et dignitatibus inquietare moliuntur, nouas discordias peramplius excitando, vnde et ecclesiis varia inferuntur dis- 15 pendia maioraque discrimina et inter imperii nostri subditos grauiores dissen- siones necnon ecclesiarum et patriarum conturbaciones et perniciosa incon- ueniencia et scandala sequi possunt, nisi de remedio prouideretur opportuno. Nos igitur talibus, quantum possumus, obuiare cupientes et ad ea, que pacis sunt, nostra iugiter ferentes disideria, vobis vniuersis et singulis de procerum 20 nostrorum consilio et assensu, cum quibus super hiis agendis plenariam habui- mus deliberacionem sub indignacione nostre regalis maiestatis et confiscacionis vestre temporalitatis, quam a Romano obtinetis imperio, milleque marcharum auri fisco nostro regali applicandarum quoad locum seu loca, vbi presentibus nostris mandatis contrauentum sit vel fuerit, atque stricti banni imperialis 25 personarumque, rerum et bonorum vestrorum arrestacione, occupacione, deten- cione, necnon perdicione omnium et singulorum priuilegiorum a diuis nostris predecessoribus concessorum penis et censuris, quas quemlibet vestrum contra- facientem ipso facto incurrere et subiacere voluimus, districte nostra auctoritate regali precipimus et iniungimus et mandamus, ne aliquem aut aliquos eccle- 30 siasticum seu ecclesiasticos in locis, dominiis, ciuitatibus, villis, opidis aut capi- tulis vestris beneficiatos seu quoscumque alios occasione scismatis ac diuisionum huiusmodi in personis, bonis, rebus, honore, fama et dignitatibus aut statu, officiis et beneficiis suis turbari, molestari, inquietari aut vexari, seu quarum- cumque citacionis, suspensionis, priuacionis, declaracionis, sentenciarum, pro- 35 cessum aut mandatorum, que aduersus eos facta fuerint seu fieri pretenderentur vel contingeret fieri in futurum, aliquam publicacionem, affixionem, fulminacionem, ordinacionem, declaracionem vel quamcumque aliam execucionem fieri quoquo- modo permittatis, paciamini et tolleretis, quinymo possessores et personas ipsas in suis dignitatibus et beneficiis, officiis, bonis et rebus quietos, liberos et 40 pacificos conseruetis, manuteneatis et defendatis et quemcumque, qui occasione predicta spoliatus dampnificatusue fuerit, in integrum sine quacumque dilacione

Strana 1019
Liber XVIII. Caput XVII. 1019 et visis presentibus reponatis et restituatis ac reponi et integre restitui faciatis. Preterea, ne execucio presentis nostri mandati apud vos sub dissimulacione possit preteriri, et cum res hec specialiter propter bonum pacis vniuersalis nobis cordi existit, sepedicta auctoritate nostra regali et tenore presencium 5 volumus, decernimus, statuimus et ordinamus, quod ille vel illi, qui premis- sorum occasione et contra presentis nostri mandati voluntatem grauati, lesi vel oppressi fuerint, possint et valeant sibi eligere et nominare quemcumque prin- cipem aut communitatem et quoscumque alios nobiles et potentes, vnum vel plures per dictum nostrum imperium constitutos et nobis subditos pro eorum 10 querelis seu iniuriis prosequendis. Quibus sic eligendis tam coniunctim, quam diuisim exnunc, prout extunc, et extunc, prout exnunc, audita et facta prius eis querela grauatorum, lesorum vel dampnificatorum predictorum damus, con- cedimus et tribuimus plenam et liberam potestatem seu mandatum et facultatem omnimodam, vice nostra regia hoc presens nostrum mandatum vsque ad in- 15 tegram execucionem ipsius exequendi penasque, censuras scilicet, que propter dictorum conquerencium grauamina conmisse fuerint, a quocumque predictorum contraueniencium pro nobis et fisco nostro predicto irremissibiliter exequendi et contra eosdem et quemlibet eorum, prout expediens fuerit, vsque ad banni nostri imperialis, quod exnunc, prout extunc, et extunc, prout exnunc, per presentes 20 per singulos nostri imperii districtus concedimus, ponimus et seruari districte mandamus execucionem debitam et integram procedendi absque vi et circa premissa omnia et singula faciendi, agendi et exercendi, quemadmodum nos faceremus, ageremus et exerceremus, si premissis personaliter interessemus, ac eisdem eligendis et requirendis sub omnibus penis predictis, quas contrafacientes 25 ipso facto incurrere volumus, precipimus et mandamus, vt, postquam ab eisdem lesis fuerint requisiti, predictas curent facere execuciones. Et cum presentes nostre littere per diuersas mundi partes et prouincias deferri nequeant sine magno detrimento illorum, quibus pro tempore fuerint accomode pro eorum querelis prosequendis, volumus et auctoritate nostra predicta decernimus, statui- 30 mus et ordinamus, quod transsumpto seu vidimus presencium nostrarum lit- terarum sub sigillo cuiuscumque curie, archiepiscopalis aut episcopalis vna cum subscripcione cuiuscumque notarii publici confecto talis et tanta adhibeatur fides in iudicio et extra, vbicumque qualis et quanta adhibita esset aut adhibe- retur presenti orginali, si in iudicio aut alias alibi in medium produceretur 35 presencium sub nostri regalis sigilli appensione testimonio litterarum. Datum Francfordie, die decima nona mensis Iulii, anno domini M'CCCCXLII, regni vero nostri anno tercio. Scriptores III. 129

Strana 1020
1020 Liber XVIII. Caput XVII. Instrucciones secrete pro ambassiatoribus regis Romanorum et electorum imperii mittendis ad olim Eugenium et ad sacrum Basiliense concilium et ad electum in papam Felicem quintum super pace ecclesie tractanda. Quilibet electorum habebit ad minus mittere vnum cum litteris creden- cialibus, qui cum oratoribus domini regis accedent s. d. n. Eugenium. Item 5 dicti oratores conuenient in Tridento in festo sancti Galli vlterius ad eundem d. n. proficiscendo. Item mittendi facient e. d. n. reuerenciam et honorem summis pontificibus solitum et consuetum. Item mittendi facient excusacionem coram sanctitate sua, quare suspensio animorum fuit continuata. Item quidem dicent sanctitati sue, quod apcior modus non est in danda pace ecclesie, nisi 10 per ycumenicum concilium. Item habebunt persuadere domino nostro sanctis- simo iuxta eorum discrecionem, vt adhibeat diligenciam et sollicitudinem pro celebracione ycumenici concilii. Item et si in hoc consenserit, quia difficultas fieri possit de locis, nominabunt loca infrascripta Ratisponam, Treuerim et Methis, postremo Augustam vel Constanciam et ad vltimum, si voluerit con- 15 sentire, Tridentinam ciuitates. Item instabunt, vt infra annum ycumenicum concilium congregetur. Item, si rex Francie peteret concilium, vt tunc velit fauorizando nacionem Germanicam, que sibi fauit, vt ex protestacionibus luce clarius apparet, quia in ea, postquam diuisio facta est, merito vnio constituatur in eadem, et quia pax est in illa nacione, in aliis regnis guerra et maior 20 securitas, libertas et rerum habundancia et alie multe cause exprimantur. Item, quod modus procedendi, preeminencia et presidencia relinquantur ycu- menico concilio. Item, si sanctitas sua dissentiret in congregacione ycumenici concilii, saltem impetrent, vt velit consentire, vt iure aduocacionis rex Roma- norum possit illud congregare. Item, et si s. sua velit se excusare de sibi 25 impositis, ita se habeant, quod illas excusaciones non admittant nec refutent. Item, quod vltra mensem non habeant stare. Item, quod mittendi prestent iusiurandum de non impetrando graciam, beneficia, dignitates etc., nec data motu proprio acceptare. Item habeant sollicitare dominos cardinales, vt s. d. n. assenciat votis principum. Item, quod habeant petere responsum in scriptis. 30 Item, si negaret responsum dare in scriptis, saltem mittendi conueniant et componant responsum receptum in scriptis, vt vniformis sit eorum responsio. Item dominus, rex et principes et alii, qui in dieta Nurenbergensi in festo purificacionis beate virginis conuenerint, auditis responsionibus deliberent, quid agendum. Item similiter fiet apud sacrum concilium Basiliense mutatis mutan- 35 dis. Item electo in papam per concilium non exhibebunt reuerenciam exhiberi solitam pape. Item, quod mittendi ea, que cum dicto electo facere habebunt, facient per medias personas. Item, quod rex habebit auisare principes, quando velit mittere suos oratores ad sacrum concilium, vt secum concurrant. —

Strana 1021
Liber XVIII. Caput XVII. 1021 Quia vero solito plenior est, non inseritur tenor litterarum conuocacionis regie ad eam quam ista peperit dietam in festo purificacionis sub data in vigilia assumpcionis quatuor in se continencium: de missione ordinata oratorum, vt haberetur pro differenciis tollendis ecclesie consensus, quod intenderet ad ipsam dietam personaliter venire et sic hortabatur alios aut mittere, quia in illa ostensis vtrimque habitis responsionibus de agendis videretur, quod sicut de- liberauerat manutenere protestaciones et vniones neutralitatis, ita seriose Ro- mani imperii auctoritate mandabat aliis ad nullam partem se flectere nec declarare; et postremo, quod aduersus dictas protestaciones nichil agerent 10 vel agi permitterent, contrafacientibus incursuris penas in illis contentas, et nominatim perdicionis omnium bonorum suorum camere imperii applicanda medietate in nullisque finibus saluo conductu gaudere. Facta autem superius mencione de tribus scripturis presentatis Francfordie hiis, qui ad audiendum fuerunt dimissi per regem Romanorum, videlicet allegacionibus Panormitani et 15 Nicolai de Cusa, responsione quoque ad libellum olim Eugenii destinatum ad quasdam generalium vniuersitates studiorum, quemadmodum in relacione ge- storum diete Maguntine actum extitit, quia scripto redacte sunt disputaciones ibidem facte, superaddita non exigua illarum amplificacione, forciori nunc racione vrgente inserende scripture sunt allegacionum, que tradite actu fuere 20 ad manus deputatorum Romanorum regis, cuius suorumque imperii electorum aliorumque magnorum principum tam ecclesiasticorum, quam secularium, ora- torum quoque generalium studiorum et vniuersitatum Germanie presencia singularem decorem accepit dieta ipsa Francfordensis, insercione hac ordinem seruante tradicionis illarum. Nam primum reuerendissimus dominus cardinalis 25 Panormitanus per suos exhibuit deputatis ipsis facti casum suarumque primam allegacionum continuoque secundam et terciam. Abinde Nicolaus de Cusa, quas fecerat, et postremo magna accedente instancia tradita est festine condita glosa textum cribrans libelli predicti de pio vel impio dogmate appellati. Quam- uis autem scripta huiusmodi illa quoque Maguntine disputacionis non medio- 30 criter adaugeant librum istum de gestis sancte Basiliensis synodi, ita, vt neccesse sit distribui in volumina duo, quia tamen, vt aliquando tactum est, hec vel vnica fuit racio, quare tam diu sedit sancta Basiliensis synodus, videlicet pro elucidanda tuendaque generalium auctoritate conciliorum, propterea eius commentarius gestorum, vt conformiter agat sancte proposito synodi, ses- 35 siones cuius, epistole item synodales circa hoc versantur pro maiori parte, ideo igitur pre aliis materiis calamum extendit describens, quas accepit generalium auctoritatem conciliorum elucidantes, obscurantes quoque allegaciones. Quem- admodum ecclesiastici suo quisque tempore fecerunt doctores, insertis eciam ex aduerso allegacionibus, et propterea suos habunde replentes libros materia- 40 rum dissercione occurrencium diebus eorum, prout Ieronimus fecit aduersus dogma suis occurrens diebus, veritatem manifestans de perpetuitate eterne vite, pene quoque ac diuine seueritate iusticie post iudicii diem flectenda nunquam in 5 129*

Strana 1022
1022 Liber XVIII. Caput XVII. XVIII. dulcedinem misericordie. Copiosissimum preterea sanctus Ambrosius tractatum fecit de spiritu sancto contra Macedoniani dogma, appellantis eum filii seruum, Augustinus denique, quoniam adhuc vigeret dogma Arrii, quemadmodum illi, eciam et hic suos repleuit libros manifestantes filii et patris consubstanciali- tatem, suarum libro epistolarum seriosius narrante, quas desuper ipse habuit 5 disputaciones; nec minus contra Pelagianos Donatistas tractatibus eius super psalmos persepe in aduersum assercionis illorum copiosas facientibus disser- ciones. Et quid Leo Magnus de misterio incarnacionis verbi pro manifestando eum, qui beatissime virginis filium esse Dei omelie sermonesque eius plenissime attestantur! Haudque mirum, quando sanctus Paulus clarissimum in hoc fuit 10 illis exemplum pro tercia fere parte repletis epistolis eius veritatem illam multiphariam manifestantibus Moysi legem simul cum euangelii gracia minime fore saruandam. Equidem tempore suo subintroierant pseudoapostoli quidam explorare libertatem, quam in Christo fideles habebant, vt eos in seruitutem redigerent oneris illius, quod nec discipuli Christi, nec eorum patres potuerunt 15 portare, quibus Paulus ipse nec ad horam cessit, vt veritas euangelii libera permaneret apud Christi fideles. Multe quippe raciones sunt ad presens minime exponende, quare scriptores illos, quorum diebus certamen fidei in ecclesia geritur, minime preterire deceat belli ecclesiastici causas, vt posteris testentur et annunccient, quod audierunt, quod suis viderunt oculis, quod perspexerunt, suis quoque manibus contrectauerunt, presertim, quando tale est factum, quod simile non fuit diebus suis aut in diebus patrum suorum, vt generalis synodus pro tuenda ecclesie generaliumque auctoritate conciliorum per XVIII sederit annos, vix id implentibus tempus, que a primo fuere Niceno, et summi ponti- fices profitentur omnibus conciliis generalibus. Ipsarum igitur trium, que 25 nominate sunt, insercio sequitur scripturarum. 20 Capitulum XVIII. Incipiunt scripta allegata et communicata in dieta Franc- fordie, tenta mensibus Mai, Iunii, Iulii et Augusti anno domini M'CCCCXLII coram deputatis a Romanorum rege et electoribus imperii per cardinalem Panormitanum de legittima persistencia concilii Basiliensis, translacione 30 Ferrariensi non obstante. Item de auctoritate generalis concilii supra papam deque iusticia synodalis processus in deposicione Eugenii quarti, eleccione- que Felicis pape V., et primo exprimitur casus scriptura longior, sed com- paracione breuissimus illum permultum excedente attinencium narracione gestorum. 35 Quoniam veritas verborum lenocinio non indiget, ideo quanto verbis simplicioribus proponitur, tanto maiori claritate relucet. Pedestri igitur stilo auctoritatem, veritatem et iusticiam sacri Basiliensis concilii presertim et cuius-

Strana 1023
Liber XVIII. Caput XVIII. 1023 libet alterius synodi vniuersalis attingam, et quoniam ex facto ius oritur, vt in 1. „Si ex plagis“ §. „Si quis in cliuo" ff. ad 1. Aquil. et in c. „Forus“ de verb. signi., premittam ante materie huius discussionem presentis pestiferi et horrendi scismatis facti accidenciam, que talis. Sacrum Basiliense concilium 5 a prima sui origine, quemadmodum patet per litteras felicis recordacionis Mar- tini pape v., inter alias principales causas institutum fuit pro reduccione orien- talis ecclesie et quorumlibet aberrancium populorum, ac eciam pro reformacione ecclesie vniuersalis in capite et in membris. Que quidem reformacio fieri debuerat in concilio magno Constanciensi, sed ob multa tunc occurrencia dilata 10 fuit ad primum tunc futurum concilium. Sed, proch dolor, in concilio Senensi, quod fuit tunc primum post illud Constanciense, faccionibus quorundam elusa extitit et Dei iudicio huic sacro Basiliensi concilio preseruata. Hanc eandem concilii Basiliensis institucionem olim Eugenius papa quartus, nouissime depo- situs, per litteras suas patentes post obitum dicti pape Martini confirmauit. 15 Itaque ex condicione sue institucionis ac eciam multiplici consensu ipsius tunc Eugenii sacro Basiliensi concilio inminebat onus intendendi singulariter ad vnionem Grecorum, quamquam hoc ipsum dicendum sit ex natura et condicione cuiuslibet vniuersalis concilii. Nam concilia vniuersalia principaliter attendere debent circa extirpacionem errorum, vt fides vnica et vera eluceat in toto 20 grege dominico et ad reformacionem ecclesie in capite et in membris, vt xv. di. in c. 1. et in c. "Sicut“ et in aliis iuribus inferius allegandis. Ad reduccionem autem Grecorum operose inuigilans prefata sancta synodus Basiliensis destinauit in Greciam oratores, ad instanciam sui venientibus ex Grecia solemnibus ambas- siatoribus imperatoris et patriarche Grecorum de communi consensu sacri con- 25 cilii Basiliensis et eorundem oratorum, prout continetur in XIX. sessione eiusdem concilii, inter cetera fuit ordinatum pro celebracione concilii ycumenici, scilicet vniuersalis tam Latinorum quam Grecorum, quod ipsa sancta Basiliensis syno- dus eligeret seu acceptaret vnum de hiis locis, videlicet Calabriam, Anchonam vel aliam terram maritimam Bononiam, Mediolanum vel aliam ciuitatem in Ytalia, extra Ytaliam vero Budam in Vngaria, Viennam in Austria aut Sabau- diam. Debebat tamen fieri diligencia apud dictos imperatorem et patriarcham, vt ipsi consentirent in Basileam, que ipsi sacro concilio videbatur aptissima. Sed ipsi oratores Grecorum dixerunt se non habere potestatem in Basileam consenciendi, contentabantur tamen, quod fieret diligencia modo predicto, et 35 opcio relinquebatur ipsis imperatori et patriarche Constantinopolitano. De hiis autem locis ille, quem sancta synodus elegisset, debebat intimari Grecis per ora- tores concilii, qui iuxta compactata conducturi eos erant ad vltimum portum in terra Latina, que intimacio debebat eis fieri in ciuitate Constantinopolitana tam de portu, ad quem vltimo applicare debebant, quam de loco vno de prenominatis, in 40 quo esse debebat dicta vniuersalis synodus. Preterea iuxta compactata debebat sacrum Basiliense concilium interim in Basilea stare firmiter, nec debebat dissolui, legittimo impedimento cessante, quo interueniente, quod Deus auertat, pro conti- 30

Strana 1024
1024 Liber XVIII. Caput XVIII. nuacione sui iuxta disposicionem capituli: „Frequens" in concilio Constanciensi editi ad aliam ciuitatem se transferre debebat. Et in casu, quo imperator Gre- corum non contentaretur de ciuitate Basiliensi, tunc infra mensem, postquam pre- fatus dominus imperator applicuisset ad dictum portum vltimum, sacrum con- cilium debebat se tunc transferre ad vnum de predictis nominatis locis per ipsum 5 sacrum concilium, vt supradictum est, eligendum, vt hec et alia plenius con- tinentur in decreto in dicta XIX. sessione edito. Decretum vero ipsum super huiusmodi concordatis et compactatis intimatum fuit ipsi quondam Eugenio per Stephanum Phelipton, tunc sacri concilii oratorem, vt ipse quondam Eugenius suum consensum ipsi decreto seu compactatis accomodaret. Ipse autem per 10 litteras suas narratis multis tandem expresse respondit, quod sua parum inter- erat, qua via aut quomodo finis dicte vnionis sequeretur. Vnde pure et libere ad rem illam, prout per sacrum concilium concordatum extitit, pre- stitit assensum et hanc suam voluntatem denuo tandem recensuit post suorum oratorum ex Grecia aduentum. Et ex tunc sancta synodus effectualiter exe- 15 quendo, que primo fuerant concordata, tres suos oratores in Greciam destinauit cum decem milibus ducatorum, sicut primo iam cum ipsis conuentum fuerat expensas facturos pro congregacione patriarcharum aliorumque in Grecia pre- latorum in prefata ciuitate Constantinopolitana, vt abinde in galeis ascendentes, quas mittere debebat sacrum concilium, venturi essent ad locum pro ycumenico 20 concilio per synodum Basiliensem eligendum. Habita demum noticia ratifi- cacionis facte in Constantinopoli de omnibus per concilium cum suis oratoribus concordatis, intellectoque per suas litteras desiderio imperatoris Grecorum, exhortantis, vt eligeretur locus mari propinquus, continuans execucionem operis inchoati conuenit sancta synodus cum nobili viro Nicodo de Menthone pro XXx 25 milibus et octingentis ducatis, vt duas subtiles cum tricentis balistariis et duas galeas grossas ad conducendum ipsos Grecos pararet per assignatumque tempus eas sustentare haberet, cui capitaneo magna cum solemnitate in generali con- gregacione sancta synodus Basiliensis de mense Nouembris anno a natiuitate domini MCCCCXXXVI° tradidit vexillum cum armis ecclesie et baculum capita- 30 neatus, tunc presidente ipsi sacro Basiliensi concilio domino Iuliano de Cesarinis, sancte Romane ecclesie tituli sancte Sabine, tunc presbitero cardinali sancti Angeli vulgariter nuncupato. Et cum primo per dies multos in generali con- gregacione audite forent relaciones de ydoneitatibus locorum, ad que sancta synodus miserat oratores suos, vt tractarent cum ipsis de mutuando ipsi con- 35 cilio LXX milia ducatorum et de aliis neccessariis pro celebracione ycumenici concilii, materia ipsa de eleccione loci matura cum deliberacione examinata in sacris deputacionibus, licet non absque magnis difficultatibus, quemadmodum in rebus arduis contingere solet, scrutatis singulatim in deputacionibus et in generali congregacione votis patrum, quorum numerus fuit tricentorum quinqua- 40 ginta septem, repertum extitit, quod non solum due partes illorum, quemad- modum concordatum fuerat in decreto XI. sessionis, sed eciam plures numero

Strana 1025
Liber XVIII. Caput XVIII. 1025 direxerant vota sua, concilium ycumenicum celebrari debere Basilee, si placeret Grecis, aut Auinione, et si ibi celebrari non posset, quod celebraretur in Sabaudia, que expresse a Grecis inter alia loca fuerat nominata, vt supra relatum est. Hanc eleccionem de vnanimi consensu tocius concilii eius oratores 5 Dyonisius de Sabrenays et Henricus de Diest doctores in theologia notificarunt ipsi olim Eugenio, exhortantes, vt eam gratam acceptamque habere dignaretur, specialiter ei conmemorando, quomodo ipsemet nominauerat prius ciuitatem Auinionensem, tanquam aptam et conuenientem pro loco vniuersalis concilii, supplicaueruntque eidem, quatenus vellet concurrere adiuuando in execucione, 10 prout iam ipsi concilio per suas litteras multiplicatas scripserat se facturum, et dignaretur personaliter venire ad locum ycumenici concilii concurrereque in execucione indulgenciarum et in imposicione decime super clerum, que iam fuerat ordinata per concilium ad supportandum onera expensarum, quodque dignaretur vocare prelatos et doctores conuenturos ad dictum locum in accessu 15 Grecorum. Item, quod daret litteras salui conductus ad transitum Grecorum per terras ecclesie, quemadmodum concesserant in forma ab eis per concilium requisita imperator omnesque reges, principes et conmunitates, a quibus petitus erat. Nullam ipsarum peticionum dictus olim Eugenius concedere voluit, sed dixit se respondere velle per Iohannem tunc archiepiscopum Tarentinum, eius 20 oratorem ad concilium venturum. Interim vero per abbatem Boneuallis et Raymundum Taloni, oratores concilii, habentes ab ipso concilio super hiis ple- nam potestatem, concordatum est cum ciuibus Auinionensibus, qui iam tradi- derant sex milia ducatorum capitaneo galearum, quod priusquam exbursarent residuam summam pecunie, videlicet vsque ad Lxx milia ducatorum, concilium 25 solemniter decretaret, scilicet in sessione publica, vt moris est, dictam eleccionem factam de Basilea, Auinione et Sabaudia pro ycumenico concilio, concederetque eis facultatem nominandi receptores emolumentorum prouenturorum ex conces- sione indulgenciarum et imposicione decime, que emolumenta ex tunc ypotheca- runt eisdem Auinionensibus vsque ad plenariam satisfaccionem summe per eos 30 mutuande. Cum autem hec in pace agerentur per sanctam synodum, superuenit Iohannes Dissipatus orator imperatoris Grecorum in principio mensis Februarii anni XXXVII. ostensaque littera credenciali papirea vigore credencie dixit ad quatuor se missum fuisse: ad narrandum primo bonam disposicionem Grecorum, quod parati essent implere omnia concordata cum ipsis; item ad sollicitandum 35 concilium, quod similiter facere haberet; item ad instandum, quod eligeretur locus opportunus; item et postremo ad videndum de facto galearum et balista- riorum, quod talia essent, sicut ad eam rem conueniebat. Responsio fuit data eidem a dicto presidente concilii de diligencia per ipsum sacrum concilium in ea re facta, et quomodo iam conduxerat capitaneum galearum et elegerat Basi- 40 leam, Auinionem et Sabaudiam modo predicto. Post quam responsionem idem Iohannes circa eleccionem loci multa opposuit, allegando Grecos non venturos per mare Siculum propter indisposicionem prelatorum venturorum, quorum non-

Strana 1026
1026 Liber XVIII. Caput XVIII. nulli erant vetustate confecti. Cuius tamen contrarium fuit postea relatum sacro concilio. Nam cum Greci audiuissent galeas parari in Ianua et in Pisis, fecerunt magnum gaudium in Constantinopoli, et hee galee transiture erant neccessario per mare Siculum, si Constantinopolim erant ituri. Allegauit pre- terea idem Iohannes orator, quod Sabaudia non esset locus in decreto com- 5 prehensus, quoniam nunquam intellexerunt ipsi Greci, nisi de illis terris ducis Sabaudie, que in Ytalia erant. Que quidem allegacio manifeste falsa erat, cum concordata cum eis aperte dicerent extra Ytaliam: Buda in Vngaria, Wienna in Austria, aut Sabaudia extra Italiam. Allegauit rursus idem Iohannes orator, quod papa debebat personaliter interesse in loco ycumenici concilii, et tamen 10 in decreto primum cum Grecis concordato continebatur, quod papa debebat interesse per se aut suos oratores. Sic igitur multis visum est tunc manifeste in verbis suis dictum oratorem querere occasionem aut alias subordinatum fuisse talia dicere, vt Greci haberent seu sumerent occasionem pro causa recedendi a conpactatis, cum manifeste contra ipsa compactata loqueretur. Vnde cum 15 propter predicta, quia loquebatur expresse contra compactata, tum, quia non ostendebat ad hoc aliquam facultatem, nisi simplicem litteram credencialem, concilium eidem non acquieuit, licet circa hoc aliquas protestaciones faceret scriptis et verbo, ymo die quinta decima Februarii, in qua fecit magis aggra- uatam protestacionem, non Greco, sed Latino more compositam, dictus dominus 20 Iulianus presidens tunc concilii non obstante dicta protestacione ipsius pretensi oratoris Grecorum iuxta deliberata per sacrum concilium recepit iuramentum ab ipsis oratoribus concilii, qui ituri erant ad Auinionem, recepturi abinde summam pecuniarum pro conduccione Grecorum; cumque in sacro concilio agitaretur tunc illa materia, vtrum primo deberent decretari ea, que loco cau- 25 cionis de mutuo Lxx milium ducatorum petebant Auinionenses, vt supra dictum fuit, aut quod primo deberent tradere illa LXx milia et postmodum fieret ses- sio pro decretacione suarum peticionum, et in hoc varia viderentur vota patrum, attamen, vt discordia omnis sopiretur, XXIII. die predicti mensis Februarii in generali congregacione per sacrum concilium conclusa est cedula tenoris se- quentis. 30 Tenor prime cedule, que fuit occasio parui decreti. Pro felici expedicione dominorum ambassiatorum in Greciam iturorum visa sunt dominis deputatis in materia Grecorum infra scripta: primo, quod domini ambassiatores huius sacri concilii in Greciam ituri recedant de Basilea versus Auinionem cicius, quo fieri possit, nulla decretacione de presenti ex- 35 pectata, sed deferant secum bullam, in qua sacrum concilium polliceatur in hunc modum in quantum domini Auinionenses aut alter eorum loco pro Basilea, Auinione vel Sabaudia hinc ad xxx dierum spacium a die exitus dictorum dominorum ambassiatorum de Basilea computando capitaneo galearum satis-

Strana 1027
Liber XVIII. Caput XVIII. 1027 fecerint de eo, quod a sacro concilio debet habere, videlicet xxx milia et octingentos florenos de camera et residuum pecuniarum vsque ad summam LXX milium florenorum de camera realiter tradiderint in numerata pecunia mutui nomine iuxta concordata ambassiatoribus predictis, ex tunc certificato de 5 hiis per litteras ambassiatorum eorundem sacro concilio et per litteras capitanei vel eius procuratoris legittimi, ipsum concilium infra octo dies a die recepcionis huiusmodi litterarum inmediate sequentes solemni sessione decretabit infrascripta: primo decretabit conclusionem de locis futuri ycumenici concilii, videlicet Basilea, Auinione et Sabaudia factam in suis terminis, prout iacet. 2° decretabit decimam 10 iam in predicta materia Grecorum in generali congregacione conclusam. 3° de- cretabit, qualiter dicti domini ambassiatores in Greciam ituri habeant ac eis et eorum maiori parti data sit plena potestas eligendi et nominandi iuxta de- cretum in dicta materia Grecorum factum, portum Latinum dictis locis electis apciorem et propinquiorem, ad quem domini Greci debent vltimo applicare; 15 preter hec super caucione per dominos abbatem Boneuallis et Raymundum Taloni dictis dominis Auisionensibus nomine concilii oblata, et circa illam dabit dictum sacrum concilium litteras opportunas. Porro dicti domini ambas- siatores nostri et Auinionenses teneantur infra XII dies post lapsum xxx dierum inmediate sequentes certificare legittime dictum sacrum concilium de dicta 20 numeracione et satisfaccione, alioquin eo tunc ipsum sacrum concilium possit et teneatur ad eleccionem alterius loci pro ycumenico concilio celebrando pro- cedere ac sibi et vniuersali ecclesie aliunde prouidere. Insuper dicti domini ambassiatores sacri concilii et capitaneus per se vel procuratorem predictum debeant promittere coniunctim et diuisim nomine ipsius sacri concilii dominis 25 Auinionensibus, quod casu, quod absit, quo Greci nollent recedere de terris suis iuxta decretata et decretanda de locis et portu, ex tunc dicti ambassia- tores et capitaneus restituent dominis Auinionensibus xV milia pro expensis et decem milia pro custodia ciuitatis Constantinopolitane ac sex milia pro duabus grossis galeis Grecorum deputatos florenos et omnem aliam pecuniam 30 restantem, quam receperint, ac eciam sacrum concilium transferet eo casu omnem accionem et omnem obligacionem, quas habet contra dictum dominum capitaneum et suos heredes et fideiussores in dictos dominos Auinionenses. Postremo, quod de omnibus predictis et aliis circa rem accomodis concessis et concedendis quibuscumque fieri debeant sub bulla sacri concilii littere oppor- 35 tune. Huius autem cedule conclusioni facte per sacrum concilium opposuerunt se duo ipsius olim Eugenii legati, Iohannes tituli sancti Petri ad vincula et dominus Iulianus, tunc presidens concilii, sancte Romane ecclesie presbiteri cardinales, qui illo die non interfuerunt, etsi ipsi per promotores sacri concilii fuerint requisiti, vt interessent congregacioni, sed excusauerunt se mittentes 40 cedulam, in qua dicebant se non posse predicte cedule auisate per deputatos consentire, in quantum tangebat eleccionem Auinionis, qui tamen duo frequenter iam consenserant dicte eleccioni Basilee, Auinionis et Sabaudie tam in missione Scriptores III. 130

Strana 1028
1028 Liber XVIII. Caput XVIII. oratorum concilii ad ipsum olim Eugenium, quam aliorum ad ciues Auinionenses eciam in concessione facultatum, vt eisdem ciuibus obligarent sacrum concilium ; item in deputacione oratorum concilii ad Greciam aliisque multis ad hanc elec- cionem spectantibus. Recedentibus denique versus Auinionem Lubicensi, Vicensi, Parmensi et Lausanensi episcopis, qui fuerunt vnanimi consensu omnium pa- 5 trum concilii nominati pro oratoribus concilii ad conducendum Grecos, cum patres sacri concilii crederent hanc rem agi bona fide, nec impedimenta ab eo, qui principaliter adiuuare tenebatur, prestari, sic res practicata fuit, quod durante hoc termino xxx dierum venerunt in Auinionem archiepiscopus Cre- tensis et Iacobus de Racaneto, oratores dicti olim Eugenii, qui eius ex parte 10 iteratis vicibus r. d. Petro episcopo Albanensi, cardinali de Fuxo, inibi sedis apostolice legato, necnon dictis ciuibus expresse et sub grauibus penis pro- hibuerunt, ne predictas pecunias expedirent. Contigit preterea tempore, quo applicuerunt ad Auinionem predicti oratores concilii, quod principales guber- natores ciuitatis erant absentes in curia regis Francie tunc existentes, et licet 15 ista et alia multa intercesserint impedimenta, ne ciues ipsi infra xxx dies pre- dictis satisfacere possent, nichilominus contentarunt capitaneum de xxx milibus et de octingentis florenis ac de residua summa cautos et securos fecerunt ora- tores concilii pecieruntque pro caucione et obligacione dicte summe, prout postulauerant a dictis abbate Boneuallis et Raymundo Taloni decretum con- 20 cilii de eleccione predictorum trium locorum pro ycumenico concilio ac de imposicione decime et nominacione portus, ad quem Greci debebant vltimo applicare. Hec, vt premittitur, acta fuere Auinione. Basilee vero, vbi statera et pondus rerum agendarum pendebant, non minori conatu ex parte dicti olim Eugenii practicabatur, ne vt incepta erat et ipse pluries consenserat expresse, 25 fieret per concilium prosecucio vnionis Grecorum. Nam circa finem predicti termini archiepiscopus olim Tarentinus adiit sacrum concilium ex parte ipsius tunc Eugenii, qui ad supradictas peticiones porrectas eidem respondit, quod non intendebat prestare fauorem ad execucionem indulgenciarum ac imposicionem decime, nec requirere prelatos aut vniuersitates studiorum, vt venirent aut suos 30 mitterent ad locum ycumenici concilii. Item nec volebat concedere saluum conductum, sed requirebat, quod primo per concilium eligeretur locus accomodus ipsi quondam Eugenio in Ytalia, et tunc super petitis ab eo per oratores con- cilii prouideri posset. Post datam huiusmodi responsionem fuit in tercia die certitudo facta sacro concilio per litteras suorum oratorum, qualiter ciues Aui- 35 nionenses satisfecissent capitaneo de xxx milibus et octingentis ducatis, quodque de residua summa cautos et securos fecerant oratores concilii, qui expresse attestabantur, quod mora non erat imputanda dictis ciuibus Auinionensibus, quia exactissimam fecerant diligenciam et requirebant sacrum concilium, quod im- pleret ea, que per ipsos fuerant concordata cum dictis ciuibus. Habita ista 40 certificacione per legatos tunc pape, videlicet per reuerendissimos dominos car- dinales, videlicet sancti Petri et sancte Sabine ac dictum olim Tarentinum,

Strana 1029
Liber XVIII. Caput XVIII. 1029 iniecta fuit dubitacio, an ciues satisfecissent predicte conclusioni concilii, nichil aliud obicientes, nisi quod non haberetur expressum testimonium de exbur- sacione tocius summe LXX milium ducatorum. Responso autem, quod constaret de contentacione facta capitaneo galearum de Xxx milibus et octingentis ducatis, 5 ac quod de residua summa usque ad LXX milia cautos et securos fecerant ora- tores concilii, eo res deuenit, vt disceptaretur, vtrum conueniret procedere ad eleccionem alterius loci, aut facere decretacionem postulatam per Auinionenses super eleccione iam facta. Remissa est materia hec per deputaciones ad de- putatos in materia Grecorum; cumque pro maiori parte deliberarent non ad 10 aliam eleccionem procedi debere, sed iam factam decretari inexpectata deputa- torum conclusione legati tunc pape eadem die in tribus deputacionibus, vbi sedere consueuerunt, porrexerunt cedulas continentes vota eorum de eleccione loci facienda pro ycumenico concilio Florencie aut Vtini vel alterius loci in decreto comprehensi. Item et in quarta deputacione similis cedula porrecta 15 fuit. In hiis eciam cedulis illa clausula expressa fuit, quod concilium deberet stare firmiter Basilee vsque ad aduentum Grecorum. Quantumlibet autem prius secrete et publice egerunt dicti legati, attrahere tamen non potuerunt multi- tudinem patrum, sed eorum votis adheserunt pauci ex qualibet deputacionum trium, in quibus ipsi erant presidentes, assenciente in contrarium reliqua multi- 20 tudine patrum iuxta auisamentum dominorum de XII, vt non fieret loci noua eleccio, sed decretaretur iam facta, prout supra continebatur in cedula; vnde in deputacione pacis, in qua nullus erat legatorum, vnus dumtaxat fuit, videlicet Symon de Valle, qui erat Venetus; iste solus formam illius conclusionis par- cialis legatorum pape porrexit in medio deputacionis solusque dixit se super 25 ea deliberare et concludere, et tamen in eadem deputacione erant actu con- sedentes plus quam Lxxx patres. Ista ergo veritas est, quod cum in sacro concilio statim post sui inicium fuerunt ordinata quatuor loca ad deliberandum, que communi nomine appellantur pro fide, pro reformatorio, pro pace et pro communibus deputaciones, et iuxta consuetudinem et concilii ordinaciones non 30 alias, quam a maiori parte patrum in deputacionibus hiis in generali congre- gacione conclusiones synodales fieri consueuerunt, et vltra hoc, prout habetur in XI. sessione, statutum fuerat, sacrum Basiliense concilium per neminem, eciam si papalis dignitatis foret, dissolui aut de loco ad locum mutari posse, nisi de expresso consensu duarum parcium cuiuslibet deputacionis, votis singu- 35 lorum scrutatis subsequenti approbacione duarum parcium congregacionis gene- ralis similiter scrutatis votis. Pro dicta tamen speciali conclusione legatorum in nulla predictarum quatuor deputacionum conuenit maior pars patrum, nec fuerunt scrutata vota in generali congregacione. Experiebantur enim, quod nec quarta pars patrum concilii adherebat eorum parciali conclusioni. Hiis 40 diebus multe practice fuerunt tente et oblate cedule pro concordandis differen- ciis inter multitudinem patrum ex vna parte et dictos legatos, que tamen in hoc tendebant communiter, vt concilium in Ytalia celebraretur, sed intellecto, 130*

Strana 1030
1030 Liber XVIII. Caput XVIII. quod agebatur, quemadmodum postea demonstrauit euentus, ad reprobandum et condempnandum veritates declaratas in Constanciensi concilio de auctoritate sacrorum conciliorum; item, quod res non erat integra, nam ciues Auinionenses contentauerunt capitaneum de XxX milibus ducatis, omniaque erant in puncto expedicionis, difficilimumque fuisse omnia de nouo inchoare deliberarunt patres, 5 qui faciebant duas partes, et eo amplius persistere in prima eleccione iam facta, eo presertim attento, quod Auinionenses fecerant securos et cautos ora- tores concilii super residua summa pecuniarum vsque ad Lxx milia ducatorum, et capitaneus galearum multas impensas fecerat, que omnes fuissent perdite. Cum autem dicti legati suam parcialem conclusionem vellent decretare, con- cilium semper eis restitit, nec permisit aliquem ex eis celebrare missam ad sessionem faciendam, sed deputatus per sacrum concilium missam celebrauit, qua finita tenta fuit sessio generalis, in qua decretum sacri concilii lectum fuit in ambone ecclesie, in quo semper fuit consuetum legi decreta sacri concilii. Sed predicti legati cum quibusdam paucis sibi fauentibus procurarunt, quod 15 quidam episcopus in loco inferiori, vbi nunquam legi consueuit forma alicuius synodalis decreti, festine ac perturbate legit illam parcialem conclusionem nomine sacri concilii editam. Sed tantus erat contra suam leccionem patrum strepitus, quod verba nullatenus percipiebantur. Et prius finiuit iste episcopus paruum decretum illud paucorum, quam fecisset episcopus in ambone decretum 20 sacri concilii; lecto patres, vt moris est: „Te Deum laudamus" decantarunt. Id autem secure significatur cunctis scire volentibus huius rei veritatem, quod prefata multitudo patrum concilii non erat solum constituta ex inferioribus, sed comprehendebat maiorem partem prelatorum, maioremque doctorum iuris diuini et humani, maiorem partem eorum, qui erant in ecclesiasticis dignitatibus con- 25 stituti, maioremque partem ambassiatorum, regum et principum pro tunc exi- stencium in concilio, et qui interfuit, testimonium perhibet veritatis. Facta huiusmodi sessione, quando decretis synodalibus apponenda erat bulla sacri concilii, intercessit alia non minor disceptacio inter multitudinem patrum et legatos tunc pape cum paucis sibi fauentibus. Capse namque, in qua bulla 30 concilii custodiebatur, erant quatuor claues et tenebantur per quatuor ex sup- positis sacri concilii, qui iuxta morem obseruatum eliguntur singulis mensibus ex quatuor deputacionibus. Licet autem tenentes pro tunc dictas claues assensissent bullari premissa decreta sacri concilii, tamen, quia erat capsa in manibus seu in potestate presidentis concilii prefati cardinalis sancti Angeli, ipse resistebat, 35 ne bullarentur, nisi cum eis simul bullaretur eorum pretensum decretum, vnde diebus illis propter hanc contencionem non bullabantur alique littere sacri con- cilii, neque communes, neque parciales. Post magnas tamen agitaciones, nemine reclamante, sed expresse consencientibus tribus legatis omnibusque aliis, paucis sibi fauentibus, sacrum concilium in sua generali congregacione per organum 40 dicti domini Iuliani presidentis conmisit reuerendissimis patribus cardinali sancti Petri ad Vincula, qui primus esset legatorum tunc pape, Alfonso Burgensi 10

Strana 1031
Liber XVIII. Caput XVIII. 1031 episcopo, regis Castelle oratori, et michi Nicolao, tunc dumtaxat archiepiscopo Panormitano et serenissimi domini regis Aragonum oratori, plenam potestatem super bullacione et destinacione litterarum, de quibus disceptabatur in concilio. Forma autem cedule istius concessionis talis erat. (Cf. infra cap. XXI. rationem XI.) Hec sunt verba formalia illius cedule, que fuit per omnia approbata per sacrum concilium, et ita conmissio fuit nobis facta, vt supra dictum est. Demum ipsi conmissarii iuxta sibi potestatem traditam bullarunt cum vera bulla plumbea sacri concilii predicta synodalia decreta de eleccione Basilee, 10 Auinionis et Sabaudie, deque imposicione decime ac facultate concessa per con- cilium dictis quatuor oratoribus nominandi portum dictis tribus locis propin- quiorem et apciorem, item litteras concilii missiuas ad dominum de Fuxo, ciues Auinionenses et oratores concilii, qui erant ibi, item litteras missiuas ad im- peratorem Grecorum et patriarcham Constantinopolitanum. Et cum ipsas litteras 15 synodales fecissent bullari, expresse dicti conmissarii recusarunt bullare dictam parcialem conclusionem, seu illud pretensum decretum, licet de hoc fuissent plurimum requisiti, prout ipsimet fuerunt confessi publice in generali con- gregacione, et qui interfuit, perhibet testimonium veritati. Denique prefati tres conmissarii mandantes execucioni secundam partem conmissionis eisdem 20 facte cum Rodulpho de Rüdesheim auditore camere et Guillelmo archydiacono Metensi sub nomine concilii miserunt predicta synodalia decreta et litteras prefatas ad ciuitatem Auinionensem, dantes ipsis oratoribus instrucciones, vt parte sacri concilii exponerent ciuibus Auinionensibus, quomodo post multas et varias agitaciones sacrum concilium deliberauerat eis destinare bullas per eos 25 postulatas, et quod receptis abinde pecuniis per dictos quatuor oratores concilii instare deberent, quod statim ascenderent galeas cum predicto capitaneo ad conducendum Grecos iuxta deliberata per sacrum concilium. Hec quidem bul- lacio synodalium decretorum et eorum ad ciues Auinionenses destinacio cum fuerint nota toti concilio predictisque duobus legatis et eis fauentibus, eorum 30 aliquis nunquam se opposuit, et nimirum, nam fuerat per concilium omnium vnanimi consensu predictis tribus data potestas expresse ordinando, quod per illud, quod dicti conmissarii agerent, esset pax et tranquillitas inter patres de concilio, cessarentque omnes agitaciones et molestaciones, vt lacius supra patuit ex tenore cedule. Post hec autem prefati tres conmissarii, nec tenentes claues 35 dicte capse nomine concilii, nunquam consenserunt, vt bullaretur dictum de- cretum paucorum post factam dictam bullacionem synodalium decretorum, ad tres dies patribus concilii existimantibus iuxta synodalem conclusionem esse iam pacem et tranquillitatem, agentibus Bartholomeo de Baptiferris secretario et quodam alio familiaribus dicti domini Iuliani presidentis media nocte euulsis 40 seris dicte capse, in qua bulla concilii custodiebatur, bullate fuerunt ab ipsis plures littere continentes predictam perniciosam conclusionem paucorum, que

Strana 1032
1032 Liber XVIII. Caput XVIII. erat scripta tanquam esset decretum simpliciter sacri concilii. Similiter et nonnulle littere missiue ad imperatorem Grecorum et patriarcham Constantino- politanum. Et quia nichil ita opertum est, quod aliquando non reueletur, falsa hec bullacio et furtiua peruenit in noticiam concilii infra dies paucos. Statim- que die sequenti captata vnanimi deliberacione in omnibus quatuor deputacioni- 5 bus, concilium, nemine reclamante, conmisit duodecim ex prestancioribus patri- bus concilii omnimodam potestatem inquirendi, procedendi et puniendi omnes, qui conmiserant hoc crimen falsi et contra quoscunque turbatores concilii. Item, quod haberent plenam potestatem ordinandi et scribendi ad quoscunque prin- cipes tam ecclesiasticos, quam seculares in pertinentibus ad execucionem elec- 10 cionis dictorum locorum per sacrum concilium, ac eciam prohibendi, inhibendi et puniendi quoscumque turbatores. Hec omnia conclusit in generali con- gregacione dictus Iulianus tunc presidens sacri concilii, et ipse Iohannes olim archiepiscopus Tarentinus expresse consensit in iudices synodales, qui facta inquisicione, cum reperissent eum culpabilem, arrestarunt eum in domo propria. 15 Ipse autem timens futurum iudicium tanquam sibi conscius associatus armigeris tempore, quo patres erant in generali congregacione, recessit violando arrestum de ipsa ciuitate Basiliensi, et alia multa que tractabantur occulte in communem noticiam adducta fuere ex tenore quarundam litterarum, quas dictus Tarentinus scribebat in Bononiam; et cognita ipsius Tarentini et aliorum prauitate, que 20 permaxime tendebat ad extinccionem concilii Basiliensis, magna pars illorum, qui adheserant opinioni ipsorum legatorum, relicta illa conclusione parciali seu decreto paucorum fuerunt pro execucione synodalium decretorum. Demum, cum ipse tunc Eugenius dictam parcialem conclusionem suorum legatorum confir- masset, vt dicebat in suo generali consistorio tento Bononie, parabanturque 25 galee per Florentinos, quasi in dicto loco, quem primo approbauerat, celebrandum esset ycumenicum concilium, declinans sponte a dicta parciali conclusione contra galeas sacri concilii fecit parari alias galeas in Veneciis, mittens in eis oratores suos ad conducendum Grecos. Qui preuenientes oratores concilii multa sugges- serunt Grecis, ne venirent ad locum per concilium nominatum, et specialiter 30 dicebant, quod sacrum concilium non haberet, vnde posset facere expensas, et ideo remiserat negocium ad ipsum quondam Eugenium, et multa alia in detesta- cionem partis concilii in eorum fauorem. Demum galee sacri concilii ad ciui- tatem ipsam Constantinopolitanam applicarunt feceruntque omnem diligenciam sibi possibilem, vt iuxta concordata vellent ipsi Greci venire in galeas concilii, 35 ostendentes eis bullas aureas ipsius imperatoris Grecorum de conuencione per suos oratores primo facta cum concilio ac postmodum de ratificacione facta per ipsum similiter et litteras originales salui conductus imperatoris Roma- norum, Francie et Aragonum regum aliorumque principum et communitatum, per quorum dominia transituri erant. Ex quo videre poterant manifeste, quod 40 verum non erat id, quod oratores dicti olim Eugenii eis suggesserant, vide- licet, quod concilium non valens prosequi compactata remiserat olim Eugenio

Strana 1033
Liber XVIII. Caput XVIII. 1033 onus de conducendo eos. Nam et littere bullate presentabantur nomine sacri concilii et per oratores sacri concilii. Obtulerunt preterea oratores sacri concilii dicto imperatori Grecorum se paratos implere omnia concordata per sacrum concilium et ipsos. Ipse autem imperator Grecorum iam primo per- 5 suasus et inductus per aduersam partem respondit oratoribus ipsis concilii, quia non venissent in tempore debito, non intendebat venire cum illis galeis sacri concilii, nec aliam expressit causam. Cum autem per prius deuenisset in noticiam synodi, prefatum tunc Eugenium parari facere in Veneciis galeas contra galeas sancte synodi, aperte cognoscens iam scisma notorie introduci ab 10 eo in ecclesia Dei per ereccionem alterius congregacionis sub nomine generalis concilii, hoc durante sacro Basiliensi concilio, volens huic futuro malo obuiare ac eciam subuenire languoribus ecclesie, cum dictus quondam Eugenius fuisset longe per prius denunciatus ipsi sacro concilio, quod decreta saluberrima edita per ipsum sacrum concilium minime, quinymmo eis non obstantibus vtebatur suis 15 pretensis reseruacionibus, non admittendo elecciones, annatas exigendo et sy- moniam notorie conmittendo, prelatos inuitos transferendo contra decreta sacri concilii Constanciensis et multa alia, de quibus in ipso citatorio edito contra eundem quondam Eugenium, conmittendo, ex quibus notorie scandalizabat ec- clesiam, vt seriosius in dicto citatorio continetur, compulsa fuit dicta sancta 20 synodus, recepta prius ad cautelam informacionem desuper infamia notorietatis illorum criminum citare dictum quondam Eugenium, vt infra Lx dies per se vel alium coram sancta synodo compareret, allegaturus, que vellet pro sui excusacione et defensione. Requisiuit eciam cardinales, vt venirent ad pro- uidendum saluti ecclesie, similiter notificando hanc, quam ille introducebat 25 diuisionem in ecclesia Dei vniuersis principibus et populis christianis. Ipse vero quondam Eugenius reddens se cottidie incorrigibilem et difficilem pro ea obediencia, quam debebat ipsi sacro concilio prestare, rebellionem intulit. Nam per XII dies ante terminum eidem assignatum publicauit quandam bullam sue 2e pretense translacionis seu dissolucionis, quam volebat habere effectum 30 in duobus casibus; primo, in quantum sacrum concilium contra eum aut aliquem cardinalium vel suorum presidencium vigore predicte citacionis vel alias quo- modocumque procederet, mandans in illum euentum sub grauissimis penis, ne Basilee de cetero fierent actus conciliares, nisi per xxx dies tractando cum oratoribus regni Bohemie, qui erant presentes. Secundus casus dissolucionis 35 seu translacionis erat in aduentu Grecorum, et sic tempore medio concilium debebat stare firmiter Basilee, destinauitque inmediate bullas conuocatorias per vniuersum orbem ad pretensum suum concilium, quod Ferrarie se velle cele- brare dicebat. Quibus intellectis omnes fere, qui fuerant cum legatis pro sua parciali conclusione, recesserunt ab ipsorum fauore, nam videbant oculariter, 40 quod ipse quondam Eugenius in primo casu dissolucionis nichil curabat de illo pretenso decreto paucorum, cum inniteretur dissolucioni seu translacioni sue quam dicebat fecissse de plenitudine potestatis, et satis atque satis in dictis litteris

Strana 1034
1034 Liber XVIII. Caput XVIII. dissolucionis seu translacionis aperte videbatur negare preeminenciam concilii generalis supra Romanum pontificem, post dictam pretensam condicionalem disso- lucionem seu translacionem sacrum concilium in sessione XXIX. monuit dictum olim Eugenium, vt reuocaret predictam translacionem et ereccionem pretensam in Ferrariam, intimando eidem expresse, quod de auctoritate ecclesie male 5 sentire videbatur, ostendendoque per approbata ab eo decreta et declaraciones fidei nullo modo id potuisse facere, decreuitque contra eum penas iam statutas in XI. sessione, quod nisi illam pretensam translacionem reuocaret infra quatuor menses, eo esset suspensus ab omni administracione papatus. Et si animo indurato per alios duos menses in suspensione illa permaneret, per sacrum con- 10 cilium procederetur contra eum vsque ad priuacionem papatus inclusiue, prout ista lacius continentur in illo decreto XI. sessionis, quod fuerat solemniter editum ante suam adhesionem, et quod ipse in sua adhesione satis aperte approbauerat. Ipse autem quondam Eugenius, ostendens in dies se magis re- bellem, apropinquante termino dicte reuocacionis sibi mandate, videlicet xxx. die 15 Decembris, declarauit purificatas fuisse condiciones, sub quibus dicebat se ex plenitudine potestatis transtulisse sacrum Basiliense concilium in Ferrariam, referens, quod fuit accusata eius contumacia ac quod fuisset monitus, quod reuocaret dictam suam translacionem, quas ob res declarabat concilium ad Ferrariam fuisse et esse translatum, suamque inibi congregacionem inchoari 20 debere vIII. die Ianuarii anni XXXVIII. Et statim decima die per illos, quos misit, tenta fuit Ferrarie de facto prima pretensa sessio, declarando legittimam fuisse predictam translacionem, non obstantibus quibuscumque decretis Basi- liensis concilii, eciam capitulo: „Sicut vnica" octaue sessionis, quod expresse materiam fidei concernit. Illud enim decretum declarat, quod sicut vnica 25 dumtaxat est ecclesia, ita non potest esse nisi vnum generale concilium, eandem representans, ideoque durante Basiliensi concilio quecumque alia con- gregacio fieret sub nomine generalis concilii, illa dicenda foret conuenticulum scismaticorum. Sed predicti sui Ferrarie congregati declarauerunt de facto dictum olim Eugenium non includi sub isto aut aliis quibuscumque decretis 30 ac eciam non teneri ad decretum XIX. sessionis, quod erat factum de consensu Grecorum et per eosdem ratificatum, quod tamen sapiebat expresse inter partes contractum, quem eciam ipsemet quondam Eugenius approbauerat, vt supra dictum fuit, multaque alia dixerunt se decretare tendencia in preiudicium auctoritatis ecclesie et catholice fidei. Vno autem die ante factam predictam 35 pretensam sessionem in conuenticulo Ferrariensi recessit de loco sacri concilii Basiliensis dominus Iulianus tunc presidens, qui vsque ad illum diem conti- nuauit suam presidenciam in sacro Basiliensi concilio, non obstante translacione facta seu pretensa per dictum quondam Eugenium ex plenitudine potestatis, vt asserebat, et cum ipso domino Iuliano preter suos familiares quatuor dumtaxat 40 supposita concilii; nec ex practicis primum habitis plures secum trahere potuit. Nec facile reperiri poterit, quod eciam post aduentum Grecorum vnquam aliquis

Strana 1035
Liber XVIII. Caput XVIII. 1035 prelatus aut doctor aut in dignitate constitutus de Basilea iuerit ad Ferrariam pro celebrando ibidem ycumenico concilio, quinymo omnes oratores imperatoris, regum et principum, qui erant per prius in sacro concilio Basiliensi, ibidem remanserunt, illa pretensa translacione ad Ferrariam non obstante. Et quod 5 forcius est, rex Francie expresse prohibuit sub magnis penis, ne aliquis de sua dicione ad Ferrariam proficisceretur pro ycumenico concilio celebrando, recogno- scendo semper sacrum generale concilium in Basilea. Transacto vero termino dictorum quatuor mensium a tempore dicte pretense translacionis sancta synodus Basiliensis declarauit in sua XXXI. sessione dictum olim Eugenium legittime 10 fore suspensum ab administracione papatus, in qua sessione fuerunt publicata illa duo magna decreta, de causis videlicet in partibus terminandis et de collacionibus beneficiorum faciendis per suos ordinarios, que decreta, licet edita post dictam pretensam translacionem, acceptata fuerunt in Germania et Francia ac per regem Aragonum et alios quam plures principes. Et post hanc su- 15 spensionem ad xV dies, videlicet octaua die Februarii, primum applicuerunt ad portum Venetorum imperator Grecorum et patriarcha Constantinopolitanus et qui ex Grecia cum ipsis venerant, oportuitque inibi tractare cum eis de eorum consensu ad dictum locum Ferrarie pro celebrando concilio ycumenico. Siqui- dem mutacio loci Florencie, de qua dictum erat per suos legatos legittimos in 20 supra memorata parciali conclusione, similiter et induccio Ferrarie facta erat per dictum olim Eugenium absque noticia et expresso consensu ipsorum Gre- corum. Die vero xv. predicti mensis Februarii predictus olim Eugenius per- sonaliter tenuit Ferrarie secundam pretensam sessionem suam. Dixitque ibi se confirmare acta per suos in prima sessione pretensa, declarando et de- 25 cernendo de facto grauissimas penas contra existentes in sacro concilio pre- cipiendoque magistro ciuium et consulibus Basiliensibus, vt a se expellerent quoscumque causa concilii existentes ibi, item intimando nobilibus et com- munitatibus per Germaniam constitutis, quod portantes victualia ad Basileam possent a quibuscumque fidelibus spoliari. Sed plures responderunt nunciis 30 huiusmodi notificantibus se velle imitari vestigia patrum suorum, qui non spo- liarunt transeuntes, sed faciebant iusticiam contra eos, qui in suis territoriis alios spoliabant. Scripsit preterea tunc dictus olim Eugenius litteras ad prin- cipes Germanie, vt reuocarent saluos conductus, si quos concesserant concilio Basiliensi, persequerenturque patres tanquam hostes fidei christiane. Sed plures 35 ex illis non assencientes tante iniquitati eciam de nouo concesserunt suos saluos conductus sacro Basiliensi concilio. De mense autem Marcii predicti anni dicti imperator Grecorum et patriarcha Constantinopolitanus aliique Greci in- gressi sunt Ferrariam et nona die Aprilis tribus iam quasi mensibus post su- spensionem illius a papatu tenta est inibi tercia pretensa sessio, declarando de 40 facto, quod eciam ex consensu Grecorum Ferrarie esset locus ad celebrandum ycumenicum concilium, quod postea, vt dicebat, transtulit in Florenciam. Sacrum autem Basiliense concilium, vtens mansuetudine solita, licet predictis consideratis Scriptores III. 131

Strana 1036
1036 Liber XVIII. Caput XVIII. XIX. et presertim tam nequiter perpetratis contra patres sacri concilii iure potuisset manum ad forcia apponere et ipsum quondam Eugenium a papatu deicere, presertim cum decretum XI. sessionis clarissime dictaret, quod sustinens su- spensionem per duos menses posset a papatu deici, attamen processum inchoa- tum cum magna modestia continuauit, seruando terminos, qui eciam de nec- 5 cessitate seruandi non erant, ac plurimos testes recipiendo super contentis in citatorio, qui eciam de neccessitate recipiendi non erant, cum plurima notorie degenerarent contra dictum olim Eugenium, quorum quodlibet ad deposicionem satis erat. Attamen istam deposicionem distulit per XXIII menses a tempore dicti monitorii, expectando semper, si dictus olim Eugenius vellet ad cor redire 10 et ecclesiam et eius auctoritatem recognoscere. Sed cum nullo modo pro- ficeret, cum magis in dies eius rebellio contra sacrum concilium cresceret, non valens amplius sustinere sine maxima confusione ecclesie vniuersalis et au- ctoritatis eiusdem ac sine periculo multorum malorum, que facillime erant futura, dictum quondam Eugenium in papatu sustinendo, ad sentenciam iuste deposi- 15 cionis processit iuxta formam contentam in XXIV. sessione. Capitulum XIX. Allegaciones cardinalis Panormitani XIV continent partes; prima, explicatis tribus dubiis, multis allegacionibus iuris confirmat regulam illam iuris communis: Quod fit a maiori et saniori parte cuiuscumque vni- uersitatis validum esse, nec illi obstare posse statutum ac consuetudinem 20 eciam iuratam. Etsi plurima dubia ex supra narratis elici possent, attamen, quia omnia ad tria sunt reducibilia, omnipotentis Dei postulato suffragio in triphariam dicendi formam preloquenda constringam. Primo, an fuerit et hodie sit in ciuitate Basiliensi concilium generale, ecclesiam vniuersalem legittime repre- 25 sentans. 2°, an ipsi concilio generali eo posito affuerit facultas et potestas legittima prefatum quondam Eugenium suspendendi et deponendi. 3°, potestate dicta presupposita, an legittimas habuerit causas ipsum deponendi et per con- sequens alium in sede apostolica surrogandi. Circa primum, an scilicet fuerit et hodie sit concilium generale in Basiliensi ciuitate, nemo profecto mentis compos 30 concilium ibidem legittime congregatum fuisse negare audebit, cum duorum con- ciliorum generalium, Constanciensis scilicet et Senensis, et duorum tunc suc- cessiue summorum pontificum, Martini scilicet et quondam Eugenii auctoritate fuerat legittime institutum. Illis autem hanc potestatem compeciisse negat nemo, et quoad summos pontifices, quod possint indubie generalia concilia con- 35 gregare, est textus in c. „Dudum" III. q. vI. et XVII. di. per totum. Quoad concilium Constanciense et eciam Senense potest allegari, quod habetur in actibus apostolorum vI. c., nam ibidem dicitur, quod XII apostoli conuocantes

Strana 1037
Liber XVIII. Caput XIX. 1037 multitudinem discipulorum dixerunt: „Non est bonum nos derelinquere verbum Dei et ministrare mensis. Considerate igitur ex vobis septem viros boni testimonii, plenos spiritu sancto, quos constituamus supra hoc opus.“ Et statim subditur, quod imposuerunt eis manus, et fuit illud secundum concilium aposto- 5 lorum. Ex quibus verbis clare infertur, quod conuocare patres ad concilium est commune Petro et omnibus apostolis, vt patet ex illo verbo: duodecim apo- stoli conuocantes multitudinem etc. Forcius ergo totum concilium simul con- gregatum potest disponere de ereccione et conuocacione alterius concilii, que omnia faciunt ad manutenendum et defendendum decretum „Frequens" in con- 10 cilio Constanciensi editum super conciliis generalibus certis temporibus erigendis, vt ibidem continetur lacius. Quod autem sit et vigeat in Basilea eciam in presenciarum negant aduersarii ecclesie et ipsius sacri concilii, fundantes se super quodam paruo, ymmo prauo decreto quorundam paucissimorum, qui tunc de concilio existebant. Secundo super quadam pretensa dissolucione seu trans- 15 lacione facta per ipsum quondam Eugenium post processum contra eum per sacrum Basiliense concilium inchoatum, de quibus, scilicet paruo decreto et dissolucione pretensa, satis ample supra in casus narracione dictum extitit. Quod autem illis non obstantibus concilium adhuc vigeat ibidem in presencia- rum, probabo per vnam regulam generalem et xVI canones respondeboque ad 20 XIII motiua aduersariorum addamque aliud eorum motiuum alias per me intel- lectum, responsionem ad illud subiciendo. Regula autem contra illud prauum decretum a paucissimis editum est hec: In spectantibus ad vniuersitatem quam- cumque, siue sit concilii generalis, siue prouincialis, siue inferioris ecclesiastice vel mundane, preualet semper et suum effectum consequi debet, quod a maiori 25 et saniori parte fit. Factum autem a minori parte nullius reputatur efficacie, quinymo, quod fit a maiori et saniori, ius fingit esse factum a tota vniuersitate. De concilio generali probatur LxV. di. c. 1. et idem de prouinciali, et facit textus cum glosa in c. „Non potest" de re iudi.; de inferioribus vero vniuersi- tatibus multa sunt iura, vt in c. 1. „De hiis que fi. a maio. par. ca.“ et in 30 c. fi. e. ti. et de elec. c. „Ecclesia“, ff. ad municip. 1. „Quod maior“ et in 1. „Aliud“ §. „Refertur“ ff. de re iudi., vbi dicitur, quod ad omnes refertur, quod a maiori parte fit. Ad idem lex nominacionum C. „De decurio“ li. X., et quod notatur per Bar. in 1. „Nulli“ et in 1. „Plane“ ff., „Quod cuiusque vniuersi. nomine" et in 1. „Omnes populi" ff. de iusti. et iure. Et in hac lege, 35 in sua solemni repeticione posuit singulare dictum ad propositum nostrum, dicens, quod eciam, si fieret per vniuersitatem statutum contra legem, valet nichilominus, quod fit a maiori parte, et per hoc dampnat Cynum in l. „Con- suetudines" C. "Que sit lon. consue.“, qui tenuit, quod vbi statutum fit preter legem, tunc sufficit consensus maioris partis, quo casu intelligebat iura gene- 40 ralia superius allegata; vbi vero statutum fieret contra legem, tunc oportet secundum eum, quod nullus de vniuersitate dissenciat. Monebatur in hoc vltimo per tex. in auctentica de defen. ciui. in §. fi. ibi „Nullo reluctante“ etc. Quod 131*

Strana 1038
1038 Liber XVIII. Caput XIX. tamen non placuit Bar. per iura peallegata, que generaliter et indistincte loquuntur, et ad tex. auctentice de defen. ciui. respondet, quod ponit casum specialem. Aliud non allegat, sed ego pro sua opinione, scilicet Bartoli, allego textum apertum in c. 1. „De hiis, que fi. a maio. par., ca." in vltimo responso, vbi probatur valere statutum conditum a maiori parte contra consuetudinem 5 eciam iuratam, ex quo vtilitas ecclesie exigit, vt consuetudo mutetur, quia, vt ibi dicit tex. „Non iuramenta, sed pocius periuria sunt dicenda, que contra vtilitatem ecclesiasticam aut sanctorum patrum veniunt instituta.“ Quinymo amplius ibi singulariter probatur secundum communem doctorum intellectum, scilicet, quod non valet consuetudo capituli, eciam iurata disponens, vt in 10 agendis omnes de capitulo deberent concordare, et quod aliter non valeant gesta. Nam talis consuetudo est contra vtilitatem ecclesiarum propter facilitatem hominum ad dissenciendum vIII. q. 1. „Nec nouum" et in c. „Si forte“ LXIII. di. Sepe enim vtilitas ecclesie impediretur, si dispositum a maiori parte suum non consequeretur effectum. Ex quo eciam infero, quod in vniuersitatibus 15 ecclesiasticis inferioribus non valet statutum neque consuetudo, vt due partes ad minus debeant concordare, sed prevalere debet semper a maiori parte dis- positum, neccessitate vel utilitate ecclesie suadente, vt probari videtur in dicto c. 1., et facit et hoc per locum a speciali c. „Licet“ in fine de elec. et c. „Si cui“ e. ti. li. vI. Et quod paucorum contradiccio non habeat impedimentum 20 prestare eciam in conciliis generalibus vel prouincialibus est tex. in prealle. c. „Sane“ LXV. di. et tex. iuncta glosa in dicto c. „Non potest“ de re iudi., et illud c. „Sane" est textus c. Niceni. Ex quo infertur, quod supra dixi, quod eciam in conciliis generalibus valent gesta per maiorem partem, contradiccione minoris partis non obstante, quia, vt predixi, tota ecclesia videtur facere, quod 25 maior pars facit, vt est textus notabilis iuncta glosa in c. „Apostolica" LVI. di., et textus cum glosa in c. „Cum inter" de elec., et facit optime, quod in simili habetur per Aristotilem 3° politicorum c° VIII., videlicet quod regimen ciuitatis consistit penes congregacionem ciuium vel ipsius congregacionis partem valen- ciorem. Ita conformiter dicendum est in regimine orbis, vt penes congrega- 30 cionem hominum tocius orbis vel ipsius partem valenciorem consistat. Et ita eciam est dicendum in regimine vniuersalis ecclesie, que representatur per con- cilium generale, vt ipso concilio congregato consistat regimen penes totam congregacionem concilii seu ipsius partem pociorem et maiorem, vt in iuribus preallegatis; et facit c. „Domino sancto" in fi. L. di. Attenta ergo disposicione 35 regule iuris indubium est illud prauum decretum paucorum nullius fuisse roboris vel momenti, presertim, cum aliud verum decretum fuerit editum non modo a maiori parte, sed eciam a duabus partibus et vltra tocius sacri concilii. Et vbi concurrunt due partes vniuersitatis, ibi presumitur melior zelus adeo, quod contra duas partes non admittuntur excepciones tendentes ad extimacionem 40 votorum racione zeli, meriti vel auctoritatis, vt probatur in c. „Si quando" de elec. li. VI., et facit c. „Indempnitatibus“ e. ti. et libro.

Strana 1039
Liber XVIII. Caput XX. 1039 Capitulum XX. Repelluntur quatuor casus, quibus ex aduerso dicitur maio- rem partem minori preualere: si persone excedant merito et representacione, si veriori innititur racioni, si papa confirmat, si minor pars implet, ad quod obligatur maior, et declaratur, quod factum ab omnibus, nemine dis- crepante, potest retractari per maiorem partem. Aduersarii tamen ecclesie volentes illius praui decreti iniquitatem pal- liare dicunt illam minoris partis conclusionem seu decretacionem pretensam ex quatuor capitibus valuisse, in quorum quolibet dicunt disposicionem minoris partis preualere. Primo, si in minori parte numero sint persone excedentes aliam 10 partem in merito et representacione, et pro hoc casu solum allegant aduersarii in iure, quod in simili dicit Osti. de conces. preben. in c. „Postulasti“, quod si episcopus habet secum aliquos de capitulo, eciam partem minorem, preualet iudicium ipsius episcopi, et dicunt hoc idem tenere Inno. et Io. An. in c. vnico „Ne se. va." li. VI.; quod vltimum est falsum, ymmo Io. An. clare prosequendo 15 illud dictum Ostiensis in c. penult. de appella. li. VI. reprobat illud dictum efficacissimis racionibus, concludens post multa, quod episcopus existens in capitulo vt prelatus non dicitur facere cum consensu capituli, nisi habeat maiorem partem secum, quia capitulum representatur per maiorem partem, vt in dicta 1. „Aliud“ §. „Refertur“ et in aliis iuribus superius allegatis, quinymo 20 refert ipse Io. An. dominum Princiuallum, qui diu rexit studium Paduanum, in iure canonico disputando tenuisse contra illud dictum Ostiensis. Et idem tenuit Fredericus de Senis in consiliis suis in primo, et hoc idem contra Hostiensem tenent omnes conmuniter doctores moderniores in dicto c. „Postulasti“. Vnde mirandum de presumpcione aduersariorum, qui non solum in hoc allegant fal- 25 sum, sed eciam dictum conmuniter reprobatum, nec videntur discurrisse iura, in quibus hec materia, de qua agitur, specialiter tractatur. Potuissent enim discurrere per nota in c. „Quia propter“ de elec., et plenius in c. „Ecclesia“ lo. II. e. ti. Et ibi glosa et doctores specialiter attingunt hunc articulum, an auctoritas debeat numero preferri, et glosa ibi tenuit, quod si numerus multum 30 excedit, prefertur auctoritati, et eciam merito consistentibus in minori parte. Et hodie est clare decisum in dicto c. „Si quando" de elec. li. vI. Istud autem deberet sufficere, quoad casum nostrum, in quo vltra duas partes habuit de- cretum sacri concilii. Sed, vt allegacio aduersariorum magis confundatur, dico, quod eciam si non esset tantus excessus in numero, auctoritas et meritum 35 minoris partis non preferrentur maioritati numeri, licet possent impedire dis- posicionem maioris partis, quia, licet fuerit opinio quorundam, quod pars sanior respectu auctoritatis et meriti dicatur eciam maior, vt sentit glo. in dicto c. „Ecclesia" et Inno. in c. „Quia propter" et c. „Scriptum" e. ti., attamen com- munis opinio doctorum, et presertim modernorum, est in contraria opinione, vt

Strana 1040
1040 Liber XVIII. Caput XX. Petrus abbas, Iohannes Andree, Egidius, Ostiensis, Anthonius de Butrio, car- dinalis de Zabarellis et omnes fere scribentes mouentur, quia cum iura com- muniter requirant duo copulatiue, non sufficit alterum; tota enim copulatiua redditur falsa ex falsitate vnius partis, vt nota in c. II. et in c. "Inter ceteras“ de rescriptis. Iura enim communiter dicunt, quod ad validitatem gestorum 5 requiritur, quod consenciat maior et sanior pars, vt in dicto c. 1. „De hiis que fi. a maio. par. ca.“ et in aliis iuribus superius allegatis in principio re- gule et per Bar. in 1. „Si verum" ff. de re iudi. Non sufficit ergo sanior pars, nisi eciam sit maior. Ideo concludit Osti. in dicto c. „Ecclesia“ quem sequuntur ibi conmuniter doctores, quod si ex eodem scrutinio fiant due elecciones, vna 10 a mairori parte respectu numeri, alia a saniori, quod neutra eleccio confir- mabitur; prima non, quia non est facta a saniori parte, licet a maiori, vt nota in dicto c. „Ecclesia“ lo. 2°, nec secunda, quia non est facta a maiori, licet saniori ad hoc c. „Ecclesia“ lo. 1. et c. „In genesi“ de elec. Et consideran- dum, quod Osti. in materia nostra aperte sentit contra allegacionem aduersariorum, 15 nam in episcopo existente in capitulo habuit aliam consideracionem, et sic iste primus casus per aduersarios allegatus in nullo eis opitulatur, ymmo com- munis opinio Ostiensis et aliorum est contra eos. Nec per hoc volo fateri, quod apud illam minorem partem fuerit maior auctoritas et meritum, quia sine comparacione auctoritas et meritum et maior racio sic disponendi erant in 20 multitudine patrum. Adducebant preterea aduersarii ad iustificacionem casus pre- missi aliquas auctoritates biblie, vt est illa: „Numquid ego non sum melior tibi, quam decem filii?“ et illa: „Melior est canis viuus leone mortuo" et con- similes. Ad quas, quia nil faciunt ad materiam vniuersitatis seu concilii gene- ralis, aliter non respondendo — potuissent enim honeste subticeri — sed qua- 25 tenus subiciunt, quod cum iudicio minoris partis consensit tota sedes apostolica representata in presidentibus, quorum duo fuerunt cardinales, item tota nacio Ytalica, tota nacio Anglicana, ambassiatores regum Portugalie et Aragonum et vnus ambassiator regis Francie, episcopus Dignensis, certe ista nec stringunt nec per omnia vera sunt in se. Et primo ad id, quod dicitur de presidentibus 30 tunc pape, respondetur, quod licet presidentes pape seu legati sui senciant vnum, non per hoc captiuatur iudicium maioris partis concilii. Concilium enim non consistit in papa nec in suis presidentibus, sed representatur in tota con- gregacione patrum ecclesie seu maioris partis, vt probatur in c. „In nomine domini“, XXIII. di., et in c. „Bene quidem“ XCVI. di.; patet ex ethymologia 35 vocabuli. Nam concilium idem est, quod cetus, seu congregacio, vt dicit Ysi- dorus in c. „Canones“ xv. di., vnde non potest dici factum synodale, nisi fiat a tota synodo vel eius maiori parte. Nec sufficit, quod papa habeat secum minorem partem, quia, vt supra dixi de episcopo, licet sit in capitulo tanquam prelatus, non potest dici factum a capitulo vel habitus consensus capituli, nisi 40 concurrat cum eo iudicium maioris partis, vt habet communis theorica doctorum supra recitata. Et de hoc dicam infra in 3° casu, vbi articulus iste melius

Strana 1041
Liber XVIII. Caput XX. 1041 cadit. Ad id, quod dicitur de tota nacione Ytalica et tota nacione Angelicana et ambassiatoribus principum etc., respondeo, quod caret veritate, quia multi notabiles Ytalici concurrerunt cum maiori parte, et ita de ambassiatoribus regum et principum et de nacione Anglicana. Nam episcopus Cathaniensis et 5 ego eramus de nacione Ytalica, et ambassiatores regis Aragonum, et tamen sumus cum maiori parte; ex quo notorie patet falsa allegacio aduersariorum. Et idem de multis aliis Ytalicis. Sed satis est per predicta confundere illam allegacionem tanquam falsam, et mirandum, quod in tanta re non vereantur allegare notorie falsa. Preterea videtur eis deficere ius, quia recurrunt ad 10 mendicata suffragia. Allegant enim naciónes, cum in concilio Basiliensi nun- quam fuerit processum per naciones, sed per deputaciones, in quibus sunt distributi patres, et supposita cuiusque nacionis nec nacio habet aliquam vocem in concilio Basiliensi, sed secundum ordinaciones sacri concilii et consuetudinem ibidem hactenus obseruatam preualet semper, quod fit a tribus deputacionibus 15 sine discrecione et distinccione nacionum. Item cum illo paruo decreto vix recurrerunt quinquaginta vel ad amplius Lx vota, quomodo est verisimile, quod habuerint totam nacionem Ytalicam et Anglicanam et tot ambassiatores regum et principum, vt se iactant, ymmo, si verum velint fateri, preter vnum ex am- bassiatoribus regis Portugalie nemo ex oratoribus principum recessit ex concilio propter illud paruum decretum, ymmo et primo et post illud et aduentum fuerunt in sacro concilio Basiliensi ambassiatores imperatoris et regis Francie, qui rex expresse sub pena prohibuit, quod nemo de suis iret Ferrariam occasione concilii ycumenici. Item ambassiatores omnes regis Castelle et regis Aragonum remanserunt in concilio Basiliensi continuando illud, non obstante illa pretensa 25 translacione seu dissolucione. Et hoc de primo casu, in quo se inaniter iactant. Secundus casus est secundum eos, in quo minor pars prefertur maiori, quando minor pars innititur veriori racioni, et obmittendo aliquas allegaciones biblie, quia ad propositum non faciunt, vt est illa: „Ne sequaris turbam ad faciendum malum“ et illa: „Stultorum infinitus est numerus" etc., que respon- 30 sione digna non sunt, submitto alias eorum allegaciones. Nam inducunt illam auctoritatem dominicam: „Si duo vel tres congregati fuerint in nomine meo, in medio eorum sum“, que transsumptiue habentur XxIV. q. 1. „Alienus". Non enim dixit dominus: „Si multi“, sed: „Si duo" etc. Adducunt eciam notata per glosam in c. „Sane", LXV. di., et in c. „Nicena", XXXI. di., quinymmo secundum 35 eos dictum vnius tantum prefertur sentencie pape et concilii, si iste vnicus innitatur auctoritati aut racioni euidenciori, allegant glosam in c. „Placuit“ XXXVI. q. II., vbi dicunt probari, quod auctoritas beati Ieronimi, que innitebatur veteri testamento, fuit prelata dicto duorum summorum pontificum, scilicet Simachi et Gregorii et duorum conciliorum. In proposito autem nostro dicunt 40 hoc modo iustificari decretum minoris partis prefate, quia innitebatur veriori racioni et maiori pietati, quia maior pars elegit loca ineligibilia pro Grecorum reduccione, scilicet Basileam et Auinionem, que non poterant eligi, quia ambas- 20

Strana 1042
1042 Liber XVIII. Caput XX. siatores Grecorum publice protestati sunt nunquam se venturos ad quemcumque illorum locorum, nec ad aliquem alium, vbi pape presencia non esset, et crudele erat et expresse fidem catholicam ledere ac reduccionem Grecorum abicere. Ideo concludunt constanter tenendum, quod in minori parte ecclesia representa- batur, quia maiori racioni et pietati innitebatur. Adducunt et similia, que parum 5 astringunt, nec videntur isti discurrisse per campum iuris humani; nam obmissa materia iuris vadunt per frondes et folia. Vt enim predixi in precedenti casu, eciam si minor pars innitatur veriori racioni, non tamen iudicium et potestas tocius vniuersitatis residet in minori parte, quia, vt plene dixi in precedenti casu, duo requiruntur, vt valeant gesta nomine vniuersitatis, vt scilicet fiant 10 a maiori parte et saniori. Vnde licet minor sit sanior respectu verioris ra- cionis, non tamen est maior pars. Nam potestas maioris partis nunquam deuoluitur ad minorem partem, nisi in casibus a iure expressis, vt est glosa notabilis, quam sequuntur omnes doctores in c. „Bone“ lo. II. de elec. Nec iste casus deuolucionis est a iure expressus, et per hoc respondetur ad glosam c. 15 „Sane" et c. „Nicena“. Ibi enim non dicitur, quod maior pars preferatur intuitu verioris racionis, sed quod vnus solus potest resistere maiori parti, alle- gando racionem contra iudicium maioris partis. Vnde nec valebit factum maioris partis, quia sine racione nec factum minoris partis, quia caret potestate vni- uersitátis, quia potestas vniuersitatis consistit in tota vel eius maiori parte, 20 vt in dicta 1. "Quod maior“ ff. ad municip. et in 1. „Nominacionum“ C. de decuri. li. x.; et videtur expressum in c. „Ecclesia“ lo. I. iuncto c. „Ecclesia" e. ti. lo. II. de elec. Nam in illo c. „Ecclesia“ lo. 1. non valuit eleccio minoris partis, licet fuerit maior pars comparacione minoris, et hoc quia non dicitur facta a collegio, ex quo non concurrit maior pars collegii. In capi- 25 tulo vero „Ecclesia“ lo. II. non valuit eleccio facta a maiori parte, quia illa maior pars non fuit sanior, et ideo disposicio tenet, vt eciam supra dixi, post Ostiensem in precedenti casu. Multeque inconueniencie cottidie seque- rentur, si iste secundus casus esset simpliciter verus, vt allegatur. Nam vnus solus canonicus pretendens debitum ecclesie vel aliam neccessitatem vel vti- 30 litatem posset inuito toto capitulo vendere vel aliter obligare bona ecclesie, allegando, quod tota potestas capituli residet in eo, quia innititur veriori ra- cioni, cuius contrarium aperte probatur x. q. II. „Hoc ius porrectum," vbi patet, quod eciam suggerente neccessitate ecclesie non possunt bona distrahi, nisi con- senciat maior pars ibidem deseruiencium. Preterea contra hunc casum facit nota- 35 bile dictum Inno. in c. „Eam te.“ de rescriptis, vbi dicit, quod si papa mandat capitulo aliquid iuris, puta, vt recipiant aliquem in canonicum, seu quod con- ferant vnum beneficium, non potest minor pars secundum eum inuita maiori parte mandatum apostolicum adimplere, quia mandatum est capitulo, non vt singulis; ergo oportet, quod capitulum faciat, quod representatur in maiori parte. 40 Et tamen verum est dicere, quod is, qui vult mandatum apostolicum adimplere, innitatur maiori racioni, cum alii peccent non obediendo precepto pape. Et

Strana 1043
Liber XVIII. Caput XX. 1043 tamen potestas capituli non deuoluitur ad minorem partem, quia non est iste casus, in quo maior pars priuetur, et deuolucio fiat ad minorem partem. Ad glosam c. „Placuit“ de auctoritate Ieronimi etc., illa non facit ad propositum; nam primo loquitur, quando dictum alicuius sancti vel alterius viri innititur 5 auctoritati noui vel veteris testamenti, tunc enim illud prefertur iudicio sum- morum pontificum, quia summi pontifices non possunt aliquid edere contra auctoritatem noui aut veteris testamenti, ymmo tunc conuincuntur-pocius errare, quam legem condere, vt dicit textus in c. „Sunt quidam“ xxv. q. I. Et quod allegant isti de conciliis, illa non fuerunt concilia generalia, sed prouincialia, 10 quia fuit concilium Aquisgrani etc., vt patet in dicto c. „Placuit“. Sed vbi cessat auctoritas noui aut veteris testamenti, dictum eciam sancti in diffinicionibus causarum non prefertur disposicioni summorum pontificum, vt est textus xx. di. in c. I., vbi melius distinguitur ista materia vna cum glosa, quam in allegatis per aduersarios. In casu autem nostro nichil disponebatur contra nouum aut 15 vetus testamentum, sed agebatur dumtaxat de eleccione loci pro ycumenico concilio celebrando. Cuius quidem eleccio ex compactatis cum Grecis specta- bat ad synodum Basiliensem, et sic oportebat, quod in eleccione concurreret iudicium ad minus maioris partis; alias non dicitur eleccio facta a concilio, quod representatur a maiori parte. Et dum dicitur, quod loca electa per 20 maiorem partem erant ineligibilia, et quod Greci protestati sunt, se non venturos ad aliquem illorum, dupliciter respondetur: primo, quod est falsum, quod loca essent ineligibilia, quia non fuit declaratum, quod Auinio non posset eligi; preterea, et clarius, quia adiectum fuit in disposicione maioris partis, quod si concilium non posset esse in Auinione, intelligeretur electa Sabaudia, que in- 25 dubie poterat eligi, quia ipsimet Greci nominarunt Sabaudiam inter alia loca tunc nominata, licet ambassiata Grecorum postea dixerit, quod intelligebant de Sabaudia, i. e. de terris ducis Sabaudie, que sunt in Ytalia, cum tamen ex- presse Sabaudia fuerit nominata per Grecos inter loca existencia extra Ytaliam, vt supra dictum fuit in casus narracione. Et per hoc respondeo ad protesta- 30 cionem ambassiatorum Grecorum; primo, quod ille ambassiator non habuit po- testatem hoc protestandi. Solum enim habuit litteram credencialem papiream, sub credencia autem generali non uidentur mandata ea, que sunt prius con- cordata per ipsum dominum, argumento eorum, que notat Bar. in 1. „Lucius“ ff. de fideiuss. Item protestacio illa nichil valebat, quia erat contra concordata 35 cum eis, ad que tenebantur vigore contractus; Sabaudia enim erat in locis per eos nominatis. Hinc est, quod ipsemet imperator Grecorum postea in Con- stantinopoli respondit oratoribus sacri concilii euntibus cum galeis pro eorum conduccione, quod non intendebant Greci venire, quia per concilium non fuerunt omnia adimpleta tempore suo. Et idem respondit per litteras suas ex Con- 40 stantinopoli scriptas ad sacrum concilium. Et sic non allegabant defectum loci. Protestacio ergo illa nulla et allegacio aduersariorum falsa, et hec est vera responsio. Potest et secundo responderi eciam veraciter, quod presupposito et Scriptores III. 132

Strana 1044
1044 Liber XVIII. Caput XX. non concesso, quod sacrum concilium nominasset loca ineligibilia, et quod Greci nollent ad illa venire; non tamen ex hoc sequitur, quod minor pars habuit auctoritatem tocius concilii, eligendo alium locum, quia nullibi hoc est expressum. Nam, vt supra dixi, et si minor pars vult exequi mandatum superioris, non potest hoc facere inuita maiori parte, si mandatum est factum collegio, vt collegio, vt notat 5 Inno. in dicto c. „Eam te.“; et quamquam hec soluciones verissime sint, non tamen per hoc fateor, quod minor pars fuerit vsa in eleccione noui loci maiori racione, quoniam cum omnia fere essent parata per Auinionenses, et solum petebant pro eorum caucione decretacionem illorum locorum electorum et decime etc., vt supra in narracione casus, longe sanius erat decretare illa postulata, 10 quam de nouo tendere ad eleccionem alterius loci et exquirere mutuum LXX milium ducatorum et alia de nouo parare, que omnia fere parata erant, vt post illam decretacionem experiencia docuit; et presertim attento, quod Auinio- nenses prius exsoluerant sex milia ducatorum, et post aduentum oratorum sacri concilii ad Auinionem contentauerant capitaneum de Xxx milibus et octingentis 15 ducatis et fecerunt oratores cautos de residua summa vsque ad LXx milia du- catorum, vt supra dictum est in narracione casus; et hec de secundo casu. Tercius casus aduersariorum erat, vbi papa acceptat et confirmat decre- tum partis concilii, licet minoris, tanquam iudex competens illius dissensionis, et hunc casum nituntur probare illa auctoritate deutronomii, que transsumptiue 20 habetur in c. „Per venerabilem“: „Qui filii sint legit.“. Ait enim dominus: „Si videris in portis iudicium variare inter causam et causam, sanguinem et sanguinem, et vade ad locum quem elegit dominus, ad sacerdotes Leuitici generis et ad iudices, qui fuerunt illo tempore, qui indicabunt tibi iudicium et veritatem, et facies quecumque tibi dixerint. Qui autem superbierit nolens 25 obedire sacerdotis imperio, morietur,“ etc. vt plenius habetur in locis prealle- gatis, quasi velint isti innuere, quod data discordia in concilio generali debet recurri ad papam, et standum est iudicio pape tanquam supremo et vltimo, licet papa concurrat cum minori parte. Ad idem quod dictum fuit Moysi, qui figuram in hoc tenuit summi pontificis, vt inquit beatus Bernardus ad Eugenium. 30 Nam Moysi dictum fuit, vt constitueret iudices in populo, et si quid maius ortum fuerit, deberent iudices referre ad Moysen. Et in hoc intrant aduersarii materiam potestatis summi pontificis, adducentes aliquas generales auctoritates. Item adducunt practicam quorumdam conciliorum, in quibus data dissensione inter patres recursum fuit ad summum pontificem, et ipsius iudicium obseruatum. 35 Ad primam respondeo, quod illa auctoritas deutronomii loquitur, cum difficultas oritur ex iudicio minorum iudicum, quia iudicia olim tenebantur in portis propter commoditatem comitatiuorum; vnde data illa difficultate recurrendum erat ad superiorem. Nos autem loquimur in hiis, que explicantur per concilium generale, vniuersalem ecclesiam representans; ab illo enim tanquam a supremo 40 et vltimo iudicio non recurritur ad aliquem alium, eciam papam. Patet ex auctoritate dominica, nam Christus ipsum Petrum remisit ad ecclesiam et con-

Strana 1045
Liber XVIII. Caput XX. 1045 tempnentem ecclesiam habendum censuit pro ethnico et publicano. Non ergo voluit recurri de iudicio ecclesie ad iudicium pape; alias non dixisset Petro: „Sit tibi sicut ethnicus et publicanus“, sed mandasset iudicium ecclesie prius discuti per Petrum. Et si bene consideretur illa auctoritas deutronomii decla- 5 rata, prout textus eam declarat in preallegato c. „Per venerabilem", non ex- cluditur ibi iudicium episcoporum, cum ibi dicatur recurrendum ad sacerdotes Liuitici generis; et subicitur: „Quod indicabunt tibi iudicii veritatem, sequeris eorum sentenciam" etc. Et postea subicitur de papa, et sic loquitur, quando iudi- cium pape concurrit cum iudicio sacerdotum. Secus autem videtur, vbi totum 10 concilium vel maior pars, que representat totum, est in contraria opinione. Nam si papa posset approbare indifferenter factum minoris partis, conculcaretur tota auctoritas conciliorum, quia raro aut nunquam contingeret propter varia homi- num iudicia, quod in concilio generali non sint aliqua vota diuersa. Vnde, si papa posset approbare iudicium minoris partis, facillime tota ecclesia posset 15 periclitari. Ponamus papam hereticum vel alias moribus indignum, quod esse potest, vt in c. „Si papa" XL di., posset iste approbare iudicium aliquorum de concilio, qui male sentirent in fide, vel vellent vitare reformacionem ecclesie, vt dissolute viuerent. Nam et in concilio Niceno, contra Arrium congregato, fuerunt xVII episcopi cum opinione Arrii; absit enim, quod papa forte hereticus 20 sicut sepenumero contigit, potuisset iudicium minoris partis approbare et auctori- zare. Nam, vt supra dixi, sicut episcopus existens in capitulo debet habere secum maiorem partem capituli, vt aliquid dicatur factum ab episcopo et a capitulo, ita oportet, quod papa habeat maiorem partem concilii, vt dicatur illud factum a papa et a concilio; alias, vt dixi, actum esset de auctoritate con- 25 ciliorum. Legimus eciam, quod in conciliis apostolorum Petrus arengabat seu proponebat et votum suum exprimebat, tanquam vnus de concilio, et conclusio fiebat secundum iudicium concilii, et non suum. Responsio fiebat eciam nomine concilii, vt actuum xv. capitulo. Dicere tamen, quod vox pape propter eius auctoritatem et dignitatem sit maioris roboris, quam vox cuiuscumque alterius, 30 sicut Iohannes Andree dicit de voce episcopi interessentis in capitulo, vt ipse notat in c. penultimo de appell. li. vI., et facit, quod legitur et notatur in c. „Dudum“ lo. 1. de elec. et per Bar. in 1. „Si vni." ff. de re iudi., vnde glose in li. decretorum sepenumero assumpserunt illam disputacionem, si sentencia pape discrepat a sentencia tocius concilii, cui magis standum, et arguunt quando- 35 que pro papa et quandoque pro concilio, vt notatur Iv. di. „In istis“, et in c. „Nemo“ IX. q. III., et in c. „Legimus“ Ix di., et in c. „Quodcumque“ XXIV. q. 1. Et pro auctoritate concilii solet allegari dictum Ieronimi in dicto c. „Legimus", dum dixit, quod orbis est maior vrbe, id est auctoritas tocius ec- clesie preualet auctoritati ecclesie Romane. Et pro illa parte facit, quod legitur 40 et notatur per glosam in c. „Ecce" XIx. di., vbi glosa per illum textum Gre- gorii notat, quod ecclesia Romana non est vniuersalis, sed est de vniuersitate, id est includitur sub vniuersali ecclesia, quia vnica est ecclesia vniuersalis et 132*

Strana 1046
1046 Liber XVIII. Caput XX. vnitas diuisionem non patitur, vt eleganter prosequitur Cyprianus XXIV. q. I., loquitur ad idem c. „Scisma“, et c. „Didici“, et c. „Advocauit“ e. causa et q. Sed hodie cessant disputaciones glosarum et opiniones magistrorum per declaracionem veritatis factam in illa magna synodo Constanciensi, vbi fuit declaratum, quod in hiis, que pertinent ad fidem et extirpacionem heresis et ad reformacionem 5 ecclesie tam in capite, quam in membris concilium est supra papam, et sic iudicium concilii tanquam iudicium superioris, saltem in istis tribus et in per- tinentibus ad illa, est preferendum iudicio pape. Concilium autem, vt predictum est, representatur in tota eius congregacione seu maiori parte. Non ergo potest papa auctorizare iudicium minoris partis, quia esset confundere auctoritatem 10 concilii, que representatur in maiori parte. Nam, vt predixi, ficcione iuris omnes facere videntur, quod maior pars facit, vt in 1. „Aliud“ §. „Refertur“ ff. de re. iuris, et de hac auctoritate ecclesie vniuersalis et cuiuslibet concilii generalis dicam plenius in secundo dubio principali, et per hec et ibi dicenda pretereo ea, que sunt allegata per aduersarios de preeminencia pape. Ad id 15 autem, quod obiciebatur de eo, quod dictum fuit Moysi, respondeo, quod idem hodie est dicendum in papa, quia maiores cause sunt ad eum referende, vt in c. „Maiores“ de bap., sed respectu inferiorum iudicum et non concilii generalis, quia in concilio generali possunt tractari cause quantumcumque difficiles, vt dicam in secundo dubio; quinymmo data difficultate causarum papa solet con- 20 gregare concilia generalia, vt per ipsa concilia difficultates ipse terminentur et sopiantur, vt in c. „Anastasius“ cum glosa sua, xIx. di., et in c. „In nomine domini“, XXIII. di., et in c. „Bene quidem“, xCvI. di., et in c. „Adrianus“ et in c. „In synodo“, LXIII. di., cum multis similibus. Ad id, quod vltimo allegabatur de practica quorundam conciliorum, respondetur, quod data dissen- 25 sione inter patres concilii bene possunt, si volunt, ipsi patres recurrere ad papam, sed non tenentur, presertim, vbi maior vel due partes concordant, nam ibi concilium, vbi maior pars. Item quia voce dominica iudicium ecclesie, vt supra dixi, est vltimum et supremum, non ergo oportet propter contradiccionem aliquorum recurrere pretermisso iudicio ecclesie ad papam. Sed veniens contra 30 iudicium maioris partis, quod censetur tocius concilii, est habendus tanquam ethnicus et publicanus. Et hec de tercio casu. Ad quartum casum per aduersarios inductum dicunt, quod eciam minor pars preualet maiori, quando totum concilium seu communitas in hoc conuenit, quod ipsa teneatur in certo casu aliquid facere, vt tunc, si maior pars rennuit 35 pactum seruare, potest minor pars illud adimplere quantumcumque maior pars contradicat, maxime, si periculum inminet toti communitati, nisi impleatur. Debet enim minor pars obuiare periculis et promissum per communitatem ex- soluere ad supplendum negligenciam maioris partis, quia eo casu ius vniuersi- tatis est deuolutum ad eos, qui aliorum negligenciam supplent, et ad hoc alle- 40 gant textum in l. „Sicut" in fine ff., "Quod cuiusque vniuersitatis no.“, et notatur in c. „Si forte“, LXIII. di.; nam vniuersitas potest in vno solo residere, vt

Strana 1047
Liber XVIII. Caput XX. 1047 notatur in c. „Gratum“ de postul. prela. Istum casum dicunt aduersarii conti- gisse in concilio Basiliensi, quia totum concilium tenebatur eligere locum quem- cumque Grecis gratum, maiori ergo parte hoc negligente facere, licuit minori parti, supplendo negligenciam maioris et exsoluere promissum factum per totum concilium. Sed profecto nec iste casus verus in se et iura per eos allegata illum non probant. Et primo contra hunc casum allego glosam notabilem in c. „Cum omnes" de consti., que dicit, quod si aliqua ex neccessitate sunt explicanda per vniuersitatem, vtputa alienaciones vel similia, tunc habet locum illa regula, quod sufficit maior pars, sed cessante neccessitate requiritur con- 10 sensus omnium. Illius glose theoricam sequuntur ibi conmuniter doctores, et addunt alios duos casus, in quibus sufficit disposicio maioris partis, videlicet, si vtilitas ecclesie suggerat vel pietas. Pro primo facit textus in c. 1. „De hiis, que fi. a maio. par. ca.“, pro secundo facit c. fi. e. ti., et sic aperte sen- ciunt glo. et doctores, discrepante eorum nemine, quod siue in agendis per 15 vniuersitatem immineat neccessitas, siue vtilitas, siue pietas, requiritur ad minus maior pars vniuersitatis ad validitatem actus, cuius contrarium senciunt aduersarii sine aliqua lege. Nam illa lex „Sicut“ et c. „Si forte" et glosa in c. „Gratum" allegata per eos loquuntur, quando ius vniuersitatis residet eciam in vno propter mortem aliorum, vel quia forte alii negligunt venire ad vni- 20 uersitatem, que alias est legittime vocata, quia tunc faciunt se alienos iuxta notata in c. „Cum dilecti“. de elec., et per Iohannem Andree in c. "In causis“ e. ti., et facit, quod notat Innocencius in c. 1. de maio. et obe. Sed quod vni- uersitate congregata possit minor pars exsoluere seu adimplere contractum factum per vniuersitatem inuita maiori parte, cum illud immineat collegio et 25 non singulis, hoc non probant illa iura nec alia, ymmo pocius probant con- trarium, quia iura communiter dicunt, quod in explicandis per vniuersitatem requiritur saltim maior pars, eciam si vtilitas vel neccessitas ecclesie exigat, vt probatur in c. I. in preallegato „De hiis, que fi. a maiori parte“, et clarius X. q. II. „Hoc ius porrectum,“ vbi loquitur textus de vniuersitate obligata ex 30 mutuo. Et tamen oportet, quod concurrat iudicium maioris partis ad exsoluen- dum debitum nomine vniuersitatis. Ad idem facit dictum Inno. in preallegato c. „Eam te.“ de rescriptis, vbi in precepto per superiorem facto, quod non minus ligat, quam conuencio facta per vniuersitatem, non valet minor pars illud adimplere, si mandatur eleccio vel aliquid aliud, quod consistat in iure, quia 35 videtur tunc mandatum collegio vt collegio. Et pondero illam racionem Inno., nam si propter aliorum negligenciam totum ius collegii deuolueretur ad minorem partem, non diceretur tunc minor facere, sed ipsum collegium. Et tamen negat Inno. hoc posse fieri per minorem partem. Item facit, quod notat glosa et Bar. in 1. 1. ff. „Quod cuiusque vniuer. no." et in 1. Iv. §. „Condempnatum" 40 ff. de re iudi., vbi dicit, quod si vniuersitas aliqua est onerata debitis, et non habet, vnde soluat, cogitur per superiorem singulis imponere collectam, vt habeat, vnde soluat; vnde aperte sentit, quod vnus solus in defectum aliorum hoc 5

Strana 1048
1048 Liber XVIII. Caput XX. facere non posset. Preterea tenetur concilium ex precepto diuino ad reforma- cionem ecclesie, ergo vnus solus aliis negligentibus posset statuta super refor- macione edere, cuius contrarium innuit c. „Sane“, LXV. di. Hec et multe alie absurditates sequerentur, si casus preallegatus esset verus. Et facit alia racio, quam supra induxi, quod nunquam potestas maioris partis deuoluitur ad minorem, 5 nisi in casibus specialiter a iure expressis, vt notat glosa et communiter doc. approbant in c. „Bone“ lo. II. de elec., quia cum priuacio potestatis sit pena, nunquam habet locum, nisi specialiter exprimatur, quia pene non excedunt casum proprium de peni. di. 1. „Pene" cum similibus. Et si hec vera sit solucio ad predicta, est tamen et alia non minus vera. Negatur enim, quod maior 10 pars concilii fuerit in aliqua negligencia; nam elegit Basileam, Auinionem et in defectum Sabaudiam, et Sabaudia erat de locis expresse nominatis et con- cordatis cum Grecis. Et sic satisfaciebat maior pars promissioni facte per concilium. Super falso ergo se fundant aduersarii, cum eorum allegacio non sit vera neque in iure neque in facto. Audiui alios nonnullos adicientes alium 15 casum specialem, diuersa tamen racione. Dicebant enim, quod vbicumque vni- uersitas concorditer aliquid prius statuisset, non poterat illud tolli per maiorem, sed oportet, quod omnes concurrant, nemine discrepante. Allegabant autenticam de defen. ciui. in fi. ibi „Nullo reluctante“ etc. Item omnis res, per quas causas nascitur, per easdem dissoluitur, vt in regula prima de regu. iuris et in l. 20 „Nichil tam naturale“ ff. e. ti., quare dicebant, quod cum totum concilium con- sensisset in illam priorem cedulam, quod Auinionensibus realiter non soluentibus infra mensem concilium posset et teneretur alium locum eligere, non poterat concilium, nisi omnes pariter concordarent ab illa communi ordinacione desistere, alias discedere. Sed profecto motiuum istud duplici racione tollitur, primo, 25 quia non est verum in facto, cum cardinales sancti Petri et dominus Iulianus sancte Sabine presidens non consenserint in illam cedulam, vt supra dictum fuit in narracione casus. 2° hoc motiuum deficit in iure; nam autentica de defen. ciui. per illos allegata ponit casum specialem, nec loquitur in casu nostro, vt notanter dicit Bar. in dicta 1. „Omnes populi" ff. de iusti. et iure. 30 Nam ibi non dicitur, quod prius omnes consenserant, sed loquitur, cum ciuitas vltra biennium vult continuare defensorem ciuitatis; tunc enim in odium con- tinuacionis exigitur, quod omnes de vniuersitate consenciant, nemine discrepante. Vnde Cynus in dicta 1. „Consuetudinis“ C. "Que sit lon. consue.“ dicebat, quod loquitur, quando statutum fit contra legem, quia lex prohibet aliquem defensorem 35 continuari vltra biennium, sed, vt predixi, siue sit statutum contra legem, siue preter legem, valet, si sit a maiori parte. Et in dicta autentica ponitur casus specialiter, vt tollatur materia continuandi defensorem vltra biennium, vt notat Bar. in dicta l. „Omnes populi“. Et idem dicendum est ad alia iura, si qua sunt, que requirant consensum omnium, vt ponant casus speciales. Nullibi 40 enim generaliter cautum reperitur, vt cum omnes consenserint in aliquem actum, debeant pariter omnes in faciendo contrarium dissentire, quoniam generaliter

Strana 1049
Liber XVIII. Caput XX. 1049 vtriusque iuris censura habet, vt factum a maiori et saniori parte vninersitatis censeatur a tota vniuersitate factum, vt in dicta 1. „Aliud“ in §. „Refertur“ ff. de re. iuris, et in aliis iuribus superius allegatis. Et quod hec regula debeat habere locum indifferenter, eciam si in priori disposicione contraria om- 5 nes vnanimiter de vniuersitate consenserint, ad hoc est dictum Inno. in c. „Bone“ lo. II. de postul., in glo. „Temere versi.“; sed quid dices, vbi dicit: „Nisi omnes facerent vel maior pars“ etc.? Allego primo c. 1. „De hiis, que fi. a maio par. ca.“ in triplici loco. Nam in principio ibi dicitur, quod in cunctis ecclesiis, quod pluribus et sanioribus fratribus visum fuerit, incunctanter 10 debet obseruari, vnde pondero illud verbum: „incunctanter“, id est sine per- cunctacione, sine distinccione. Non ergo debet distingui, vtrum prius omnes in contrarium consenserint vel non. Esset enim violare illum textum, qui non solum generaliter loquitur, sed eciam apponit illud verbum: „incunctanter“ Solum ergo debet inspici, an minor pars habeat iustam causam contradicendi, 15 vt ibi dicitur in verbo: „Quocirca". 2° hoc probat ille idem textus in verbo: „Quocirca", vbi dicitur, quod nisi a paucioribus aliquid racionabiliter obiectum fuerit et ostensum, appellacione remota alias aperte preualeat semper et suum consequatur effectum, quod a maiori et saniori parte capituli fuerit constitutum. Pondero enim illa verba: „preualeat semper“, etc.; ridiculum est addere ad 20 textum, nisi primo omnes in contrarium consensissent. Sciuisset enim hoc dicere legislator, si voluisset, vt in simili dicitur in capitulo „Ad Audienciam" de deci., et qui omnia dicit, nichil excludit xIx. di. „Si Romanorum“, et in c. „Solite" de maio. et obe. Tercio adhuc clarius probat ille idem textus in dicto c. 1. in eo, quod subicit hec verba: „Nec constitucionem vestram impediat, si 25 forte aliquis ad conseruandum ecclesie sue consuetudinem se iuramento dicat astrictum; non enim iuramenta, sed pocius periuria sunt censenda, que contra vtilitatem ecclesiasticam et sanctorum patrum veniunt instituta.“ Ecce ergo ibi casus clarissimus contra istorum assercionem. Nam ibi canonici volebant disponere contra antiquam consuetudinem, in quam non solum omnes et singuli 30 consenserant, sed eciam ad illius obseruanciam se iuramento alligauerant. Et nichilominus ibi dicitur, quod in contraria disposicione standum est iudicio maioris partis, ex quo hoc suggerit neccessitas vel vtilitas ecclesie. Item, vt dicit Bar. in dicta l. „Omnes populi“, videlicet maioris partis iudicium valere eciam contra legem, que cum tanta maturitate et procerum consensu est con- 35 dita 1. fi. C. de legi., multo forcius debet valere in casu nostro, in quo con- traria disposicio non erat fulcita lege nec firmata iuramento, et si diceremus contrarium, sequeretur magna absurditas. Cum enim experiencia docente ex- pediat quandoque mutare legem, periculosum esset dicere, quod vnius contra- diccio posset impedire mutacionem legis ex eo, quia omnes vnanimiter con- 40 senserunt in illa lege. Addo ad predictorum confirmacionem hanc racionem. Idem debet operari ficcio in casu ficto, quod veritas in casu vero, vt notat Bar. in 1. „Si is, qui peremptorie" ff. de vsuris, et facit c. „Litteras" de tem-

Strana 1050
1050 Liber XVIII. Caput XX. XXI. pore ordi. Sed vtriusque iuris censura declarat seu fingit factum a maiori parte censendum, ac si esset ab omnibus factum, vt in dicto c., et in dicta 1. „Aliud" in §. „Refertur". Ergo idem dicendum, cum maior pars consentit, ac si omnes pariter consensissent. Nec obstat, si dicatur, quod in illa disposicione contra cedulam non imminebat neccessitas vel vtilitas ecclesie aut sacri con- 5 cilii, quo casu debet intercedere omnium consensus. Nec sufficit iudicium ma- ioris partis, vt notat glo. Inno. in preallegato c. „Cum omnes", et supra eciam dixi. Nam presupposito, quod illa theorica esset vera, quod non imminente neccessitate, vtilitate aut pietate requiritur consensus omnium de vniuersitate, quam tamen theoricam nonnulli improbant, cum iura indifferenter dicant valere, 10 quod facit maior pars. Dicendum tamen, quod in hoc facto, de quo agitur, magna imminebat neccessitas et vtilitas ecclesie vniuersalis, quia cum omnia parata forent stante nominacione Basilee, Auinionis et Sabaudie, tam precunie, quam galee et oratores sacri concilii, tunc ad Greciam ituri erant ibidem parati, et non habebant neccesse, nisi intrare galeas, ingens et notorium erat 15 dampnum et preiudicium ecclesie, si de nouo debuisset locus eligi, et pecunie et omnia de nouo parari. Ad predicta eciam optime facit c. fi. „De hiis, que fi. a maiori par. ca.“, vbi valet disposicio maioris partis, eciam in hiis, que competunt singulis canonicis, iure tamen ecclesie, videlicet, vt quilibet canoni- corum teneatur aliquid de suis redditibus ad fabricam ecclesie conferre. Et 20 tamen communi consensu fuerant per prius prebende singulariter singulis et ad eorum vsum distribute; forcius ergo debet valere iudicium maioris partis in casu nostro, vbi non agebatur de iure singulis competenti, sed de facto ipsius ecclesie vniuersalis. Ad idem faciunt notata per doc. in c. „Cum dilecti“ de elec., vbi dicunt, quod licet omnes canonici communi consensu terminum pre- 25 fixerint ad eleccionem celebrandam, nichilominus possunt canonici seu maior pars capituli expresse vel tacite illum terminum reuocare, alium terminum prefigendo, non obstante minoris partis dissensu, nec nullum periculum immine- bat hoc casu minori parti concilii, quia potestas eligendi alium locum non deuoluebatur ad alium. Item, quia eleccio fuit facta per concilium iuxta con- 30 cordata cum Grecis, et hoc quoad motiua adversariorum quatenus volebant violare illam regulam communem: quod fit a maiori parte. Capitulum XXI. Declaratur per XVI raciones ampliatissima iurium proba- cione Basiliense concilium nullatenus fuisse dissolutum vigore conclusionis minoris partis patrum concilii, eciam si illi assensissent legati pape. 35 Sed allegare potuissent verba illius cedule, in qua dicebatur, quod Auinionensibus realiter non soluentibus infra mensem concilium posset et tene- retur alium locum eligere; ponderandum est enim verbum „teneretur“, quod

Strana 1051
Liber XVIII. Caput XXI. 1051 importat neccessitatem, vt est textus in cle. „Exiui" in ver.: „Item ordo" de verbo. sig., et maxime hoc verum, quando verbum „teneretur“ sequitur verbum, „posset“ ar. in c. „Oblate" de appell. Si ergo concilium ex neccessitate tenebatur alium locum eligere, non potuit perdurare in prima eleccione, ergo minor pars tanquam 5 neccessitata vigore cedule potuit et debuit eligere alium locum, cum neccessitas lègi non subiciatur in c. "Quanto“ de consue. Sed hiis minime obstantibus con- traria sentencia verissima et indubitata existit, plurimis vrgentibus racionibus. Et prima racio sit hec. Nemo potest sibi legem imponere, a qua sibi resilire non liceat, ex quo cum alio non contrahit, nec alter alteri se ipsum 10 obligat. Textus est in 1. „Si quis in principio“ ff. de le. III., siue sit vni- uersitas statutum edendo, siue princeps legem condendo, siue singularis persona aliter disponendo; pro vniuersitate adduco textum valde notabilem, qui videtur questionem nostram radicitus terminare, videlicet c. „In nostra" de iniuriis et damp. da.; ibi enim secundum intellectum Inno., quem sequuntur omnes doctores, 15 probatur, quod licet aliqua vniuersitas per statutum suum in fauorem singulorum se obliget ad ea, ad que naturaliter obligata non erat, potest nichilominus per con- trarium statutum se liberare et primum statutum in totum vel in partem tollere. Ciues enim ibi Brixienses grauia dampna passi fuerant, et graues expensas fece- rant ob discordiam, que tunc viguit inter milites et burgenses, ad quam sedandam 20 commune per suum statutum obligauerat se ad dampna illa et expensas resar- cienda. Sed videns postea magnum onus et grande preiudicium ex hoc communitati ipsi inminere, statuit postea contrarium, vt a communitate dampna ipsa peti non possent, et huiusmodi contrarium statutum valuit secundum Inno., quia commune ipsum non erat ad illa dampna resarcienda naturaliter obligatum. Vnde sicut 25 per statutum suum potuit illam obligacionem inducere, ita potuit tollere, quia omnis res per quascumque causas nascitur, per easdem dissoluitur, vt in regula prima de regu. iuris; et lex ciuilis dicit, quod nil tam naturale, quam vt vnum- quodque soluatur eo vinculo, quo ligatum est, vt in 1. „Nil tam naturale" ff. de regu. iuris. Et sic singulariter probatur ibidem, quod licet primum statutum 30 tenderet in fauorem nonnullorum de vniuersitate, ex quo tamem cum illis non contraxit nec precessit aliqua obligacio naturalis, potuit nichilominus vniuersitas contrarium postmodum statuere, eciam sine illorum consensu, in quorum fauorem prima disposicio emanauerat. Forcius ergo hoc idem in casu nostro dicendum est, in quo nulla obligacio precesserat ad disponendum contenta in illa cedula. 35 Nec sacrum concilium illam edendo cum aliquo contraxit, nec in fauorem ali- quorum fecit, nisi ipsius dumtaxat sacri concilii, vt cicius illa negocia expe- direntur. Et presupposito, quod contemplacione quorundam de concilio hoc factum fuerit, qui se illi eleccioni opponebant, vt ab aliquibus asseritur, nichi- lominus idem est omnino dicendum, ex quo concilium cum illis singulis non 40 contraxit, sed simpliciter per suam prouisionem ita disposuit. Quamquam enim singulares de concilio inter se super illius loci nominacione disceptarent et 133 Scriptores III.

Strana 1052
1052 Liber XVIII. Caput XXI. pro bono concordie in illam cedulam conuenerint, nichil tamen cum ipso sacro concilio per viam pacti aut conuencionis seu obligacionis actum est. Sed ipsum sacrum concilium sua sponte per se disponens et cum nullo contrahens ita dis- posuit. Aliud namque vniuersitas, aliud singuli de vniuersitate; factum enim singulorum non attribuitur vniuersitati, eciam si omnes de vniuersitate con- 5 uenirent simul, ex quo non sunt collegialiter more solito congregati, neque collegialiter disponunt, vt not. per glo. et doc. in 1. „Sicut“ ff. "Quod cuiusque vniuersi. no.“ et plenius per Bar. in 1. "Aut facta“ ff. de penis et per Io. An. in c. „Felicis" de penis li. vI.; facit 1. „Semper“ ff., "Quod vi aut clam" et c. „Liberti“ XII. q. II. Et quod plus est, non poterant illi singuli pretendere in 10 illo speciale interesse, quia negocium erat vniuersalis ecclesie. Et hoc quoad vniuersitatem, vt non possit sibi legem per suum statutum imponere, a qua non liceat resilire. Et pro predictis bene facit, quod notat Cynus in 1. „Cunctos populos". Idem, vt predixi, est videre in principe, cuius vice fungitur sacrum concilium, vt eleganter probatur in c. fi. iuncta glo. de rescriptis li. vI., vbi 15 eciam uidetur casus de hac questione. Nam papa, ibi reuocans indulgencias, super fructibus in absencia percipiendis concessas, submisit hec verba: „Et earum concessionem nostris volumus exulare temporibus, et quod nobis licere non patimur, nostris successoribus indicamus", per que verba visus est papa velle a se omnem potestatem tales indulgencias concedendi abdicare. Et tamen 20 glosa ibi querens: quid, si verbis predictis non obstantibus tales vel consimiles indulgencias idemmet papa vel successor de nouo concederet, respondet talem concessionem valere, reddens pro racione, quia non potuit sibi legem imponere, a qua sibi non liceret recedere; allegat in preall. 1. „Si quis in principio" et l. „Cum duobus" in §.: „Idem respondit" ff. pro socio; et quia primam constitu- 25 cionem potest princeps tollere per secundam, licet de illa mencionem non faciat, vt in c. I. de constitut. li. vI. Respectu autem successoris allegat, quia non potuit suo successori legem imponere, quia par in parem non habet imperium de elec. c. „Innotuit“ et in 1. „Ille, a quo“ §. „Tempestinum" ff. ad Trebell. Idem ergo et forcius dicendum in sacro generali concilio, totam ecclesiam 30 representante, cui omnino lex humana in fidei materia, extirpacione scismatis et morum reformacione et ad illa pertinentibus iustissime est subiecta, vt dice- tur plenius in 2° dubio, vt per illa generalia verba ex se ipso prolata in illa cedula non potuerit sibi neccessitatem et legem imponere, a qua sibi non liceret recedere, presertim equitate suggerente, sicut in casu nostro superuenit. Cum, 35 vt supra dictum est, maxime in narracione casus, illi ciues Auinionenses solum pro eorum cautela petebant, vt loca nominata et quedam alia parua decreta- rentur et exsoluerant per prius sex milia ducatorum et capitaneum contentauerunt de Xxx milibus et octingentis ducatis, et de residua pecunia fecerant cautos oratores concilii in euentum illius decretacionis, nonne iniquum fuisset pro 40 tam leui dilacione ex iusta causa facta ad aliam procedere eleccionem, pre- sertim cum oratores sacri concilii eis prius ante confeccionem illius cedule pro-

Strana 1053
Liber XVIII. Caput XXI. 1053 misissent pro eorum cautela, quod illa decretacio postulata procederet? Nam, vt alibi dicit glosa iuncto textu: „Iniquum est non rumpere regulam, vbi equitas suggerit“, vt in autentica „Vt matres debitrices aut credi.", quinymo si bene con- iecturetur intencio sacri concilii in confeccione illius cedule non fuit alia, nisi 5 vt liberaret se ab illa nominacione locorum casu, quo Auinionenses in exbur- sacione pecuniarum irent per subterfugia. Sed allegantes iustam causam non dicuntur subterfugere, nec differre, vt est textus iuncta glosa in c. „Quam sit“ de elec. li. VI. in verbo: „Distulerit". Et hoc quoad principem. Idem, vt pre- dixi, in priuato dicendum est, vt non possit sibi legem imponere, a qua sibi 10 non liceat recedere et aliud penitus agere, vt probatur in dicta l. „Si quis in principio" ff. de le. III., vbi hec regula clarissime per iurisconsultum ponitur, et est fundata super racione naturali, quia nichil tam naturale, quam vt vnum- quodque soluatur eo vinculo, quo ligatum est, vt in dicta l. „Nichil tam natu- rale“ et in dicto c. „Omnis res". Ad idem textus in l. „Si cum Cornelio“ ff. 15 de solut., vbi patet, quod si tibi mandaui vel tecum, quod plus est, pactum feci, vt rem meam in certum euentum traderes Sempronio, possum, antequam tradas, penitere et mandare, vt michi, et non illi tradas, quinymo nec tu debes illi tradere, si ex aliquibus coniecturis potuisti deprehendere voluntatem meam esse verisimiliter mutatam. Et idem videtur eciam, si cum priori voluntate 20 concurrat iuramentum, vt notabiliter sentit Inno. in c. „Dilecto“ de preben., vbi dicit, quod si quis iurauerit non vendere librum seu alium contractum facere, si tamen postea contra iuramentum contrahat, tenet contractus, licet ipse sit periurus, quia non potuit eciam iuramento se ipsum ligare, quominus teneat actus in contrarium factus. Idem dixit Io. An. eadem racione in regula 25 „Quod semel" de regu. iuris li. VI. in 32 questione in eo, qui iurauit non mutare testamentum a se conditum. Dicit enim, quod si mutauerit, tenet secundum testamentum, licet ipse sit periurus. Quinymo in hoc casu amplius dixit Bar. in 1. „Stipulacio hoc modo concepta“ ff. de verb. obli. et in dicta 1. „Si quis in principio" ff. de le. III., quod talis contraueniendo non est periurus et nichi- 30 lominus tenere secundum testamentum, quia tale iuramentum fuit contra bonos mores, per quod voluit sibi restringere voluntatem supremi iudicii. Et idem saltem quoad actus validitatem tenere videtur glosa in c. „Vltima voluntas" XII. q. II.; mouetur illa generali racione, quia nemo potest legem sibi imponere, vt non liceat sibi recedere a priori voluntate, vt in dicta l. „Si quis in prin- 35 cipio", et quia liberatem, alias voluntatem supremi iudicii nemo potest sibi constringere dicta 1. „Cum duobus“ §. „Idem respondit“ ff. pro socio. Et hec de prima racione multipharie corroborata. Secunda racio contra dictum prauum decretum est, quia cum concilium non potuerit sibi ipsi neccessitatis legem imponere, vt supra in precedenti ra- 40 cione plenius satis probatum extitit, illud verbum: „Teneretur“ in dicta cedula positum non debet importare neccessitatem, sed honestatem. Nam vbicumque 133*

Strana 1054
1054 Liber XVIII. Caput XXI. verbum ex proprio significato neccessitatiuum apponitur in materia, neccessitatem importare non valente, tunc verbum illud non neccessitatem, sed honestatem importat. Ad hoc glosa notabilis de verbo: „debet“ in cle. „Attendentes" de sta. regula. et per Bar. in 1. „Creditores“ C. de pigno. Et est textus melior, quam alibi, iuncta glosa fi. in c. 1. de despon. impube. Vbi textus vltra ver- 5 bum: „debet“, quod regulariter est neccessitatiuum, vt notatur in iuribus pro- xime allegatis, addit verbum „omnino" et nichilominus, quia si importaret nec- cessitatem, sequeretur inconueniens seu absurditas vel disposicio contra legem. Exponitur ibi illud verbum: „debet“ in debito honestatis. Ad idem textus iuncta glosa XI. q. III. „Rogo", vbi exponitur „rogo", id est, precipio, propter materiam 10 subiectam, que est neccessitatiua; ita e contra. Ad idem textus iuncta glosa in c. „Humanum genus“ 1. di. Ita punctaliter et forcius dicendum est in casu nostro, si volumus, quod illud verbum: „teneatur“ ibi aliquid operetur. Importare enim neccessitatem non potest racionibus in precedenti racione con- scriptis. Item sine veritatis preiudicio, presuposito, quod importaret hoc casu 15 neccessitatem; attamen non sequitur, quod minor pars concilii possit adimplere inuita maiori parte, quod toti concilio incumbebat, quia, vt supra sepius dictum fuit, nunquam potestas maioris partis deuoluitur ad minorem, nisi in casibus in iure expressis, vt notatur in predicto c. „Bone“ lo. II. de elec. Tercia racio principalis est, quia illa cedula fuit contra omnem hone- 20 statem et libertatem concilii extorta quasi ad importunitatem quorundam singu- larium, qui Auinionensibus amplius non expectatis ad alterius loci nominacionem procedere volebant. Cum enim statuta concilii spiritus sancti instinctu agi presumantur, vt in c. „Si ille" et in c. „Si quis dyaconus" L. di. et in c. „Violatores" XxV. q. II.; facit c. „Quo iure", vIII. di., et c. „Nemo“ XVI. q. 25 III., et vbi spiritus Dei, ibi debet esse summa libertas, vt in c. „Due sunt, inquit, leges“ XVIII. q. II., quomodo potuit obligare concilium, presertim in factis pertinentibus ad fidem, vt teneatur quid certum facere in futurum, cum nulla lex humana legi spiritus preiudicare potest dicto c.: „Due sunt". Nam spiritus vbi wlt et quando wlt spirat, et ei resistere nemo consulte potest. Si enim 30 non valet pactum, per quod tollitur libertas testandi seu supremi iudicii, cum sit contra bonos mores dicta l. "Stipulacio hoc modo concepta“ ff. de verb. obli., et dicta 1. „Cum duobus" in §. „Idem respondit" ff. pro socio, eciam si iuramento firmatum fuerit, vt supra dictum extitit, quanto forcius non debet valere, quod fit contra libertatem concilii, ymmo spiritus sancti. Ad hoc textus 35 valde notabilis in dicto c. "Due sunt", vbi inter cetera ad propositum belis- sime dicitur, quod qui lege priuata ducitur nulla racio exigit, vt a lege publica constringatur; dignior est enim lex priuata, quam publica. Spiritus quidem Dei lex est, et qui spiritu Dei aguntur, lege Dei ducuntur. Et subdit ibi textus hec verba: „Et quis est, qui spiritui sancto possit digne resistere? Quis- 40 quis ergo hoc spiritu ducitur, eciam episcopo suo contradicente erat liber nostra

Strana 1055
Liber XVIII. Caput XXI. 1055 auctoritate. Iusto enim lex non est imposita, sed, vbi spiritus Dei, ibi libertas, et si spiritu Dei ducimini, non estis sub lege.“ Hoc ille textus satis ac satis notat dignius ad propositum, qui omnino neccessitatem illius cedule per aduer- sarios allegatam confundit. Ad quod facit, quod de Balaam legitur Numeri XVIII. 5 et XXIV.; nam licet iussu regio et cum suo proposito iret ad maledicendum populum Dei, non maledixit, sed pocius benedixit, inquiens a rege interrogatus, cur hoc fecisset, quod non potuit aliud facere, quam quod dominus tunc in- spirauit, subiciens, quod, si „Rex daret michi domum argento et auro plenam" non possum alia facere, quam que dominus inspirat et iubet. Et facit, quod 10 habetur II. q. vII. in §. "Item cum Balaam“ etc. 25 Quarta racio est, quia regulariter in obligacione causata ex parcium conuencione quis ad factum ipsum precise compelli non potest, sed succedit obligacio ad interesse secundum communem opinionem, vt legitur in notatis plene maxime per Bar. in 1. „Stipulaciones non diuiduntur“ ff. de verbo. 15 obli. et in 1. „Si quis ab alio“ ff. de re iudi. Cum ergo in casu nostro vigore illius cedule, eciam si concilium cum aliquo contraxisset, non poterat precise compelli ipsum concilium ad eleccionem alterius loci tanquam ad obli- gacionem facti, sed succedebat dumtaxat obligacio ad interesse, si quod erat, ergo non poterat minor pars concilii causari ad se esse deuolutam potestatem 20 eligendi ex maioris partis neglectu, cum concilium ad hoc precise non teneretur. Et forcius hoc dicendum in casu nostro, in quo concilium cum nemine contraxit, sed per se ipsum hoc illud statuit, et permaxime hoc dicendum in materia nostra. Indignum est enim dicere, quod concilium generale, vniuersalem ec- clesiam representans, precise cogi possit ad faciendum hoc vel illud, cum in suis statutis ducatur spiritu Dei et, qui spiritu Dei aguntur, non sunt sub lege, spiritus enim Dei alligari non potest, nec impediri propositum diuinitus inspira- tum, vt in c. „Licet de regula" et in dicto c. „Due sunt“ XVIII. q. II. Quinta racio est, quia cum in illa cedula dicatur, quod lapso illo ter- mino vnius mensis ad exbursandam pecuniam pro Auinionensibus prefixo posset 30 et teneretur concilium alium locum eligere etc., debebat illud verificari in toto concilio vel in duabus partibus, in quibus vniuersitatis virtus consistit iuxta notata per Inno. in c. 1. de noui ope. nunc. et per Bar. in 1. „Nulli“ et 1. „Plane" ff., quod cuiusque vniuersi. nomine. Cum enim illa verba continerent non quid facti, sed iuris, si de alio loco per concilium eligendo, non poterat 35 vnus vel duo seu plures minorem partem concilii facientes maiori parti concilii contradicente illud adimplere, vt notabiliter ponitur per Inno. in c. „Eam te“ de rescriptis, vbi dicit, quod si mandantur capitulo ea, que sunt iuris, puta, vt aliquem eligant vel prebendam alicui conferant, non potest vnus vel duo contra- dicente capitulo mandatum adimplere, quia videtur mandatum capitulo vt capi- 40 tulo, non vt singulis. Secus si mandantur capitulo ea, que sunt facti, vtpote

Strana 1056
1056 Liber XVIII. Caput XXI. vt aliquem in possessionem mittant, vel vt prouisum per papam recipiant, tunc enim posset quilibet adimplere eciam contradicente capitulo vel maiori parte, quia videtur mandatum capitulo vt singulis, et idem videtur sentire ipsemet Inno. in c. „Dilectus" lo. II. de preben. Ita in proposito nostro puncta- liter et forcius est dicendum. Cum enim fuerit dictum, quod Auinionensibus 5 in termino predicto non satisfacientibus concilium posset et teneretur alium locum eligere, reseruacio fuit facta concilio tanquam concilio, non ergo contra- dicente concilio seu maiori parte licuit longe minori parti alium locum eligere, cum concilium per duas partes representatum censuerit persistendum in priori eleccione, supplendo omnem defectum etc., et de nouo decretando solemniter 10 illa loca prius nominata. Nec obstat, si dicatur, quod, ex quo maior pars eligere noluit iuxta disposicionem cedule, licuit minori parti eciam vni de nouo eligere, quia ex neglectu maioris partis totum ius in hac parte deuoluebatur ad minorem partem. Certe hec racio nichil valet, quia, vt supra dixi, non est iste casus, in quo priuatur maior pars, cum non fiat deuolucio talis, nisi in 15 casibus in iure expressis. Item et forcius concilium vniuersale, tanquam eccle- siam vniuersalem representans, habens supremam potestatem, non subicitur ali- cui legi humane, ar. in li. „Princeps" ff. de legi. et presertim, vbi per legem humanam apponitur aliqua pena, cum concilium non possit nec debeat verbis generalibus legis humane comprehendi; facit, quod de cardinalibus notatur per 20 doc. in c. vnico de scismaticis li. vI., vbi dicunt doc., quod super verbis generalibus penam continentibus non comprehenduntur cardinales, quia non est verisimile, quod papa voluerit cardinales comprehendere, qui sunt pars corporis sui, nisi specialiter hoc expressisset. Forcius hoc dicendum quoad concilium generale, precipue cum in pertinentibus ad fidem et ad reformacionem ecclesie 25 etc. concilium sit supra papam. Nullibi autem in iure diuino vel humano cautum expresse reperitur, quod concilium vel maior pars ipsum representans priuetur potestate disponendi, et quod potestas deuoluatur ad alios vel ad mi- norem partem concilii. Et presertim hoc dicendum, quod facta conciliaria spiritu Dei diriguntur, cum Deus ipse dicatur in medium consistere iuxta illud 30 Ysaie: „Exulta et lauda, habitacio Syon, quia magnus in medio tui sanctus Israhel“. Et vbi est maior pars, ibi presumitur esse ecclesia LVI. di. „Aposto- lica" iuncta glosa. Hinc est, quod in concilio Niceno, in quo Arrius fuit con- dempnatus de heresi, licet cum eo senserint XVII episcopi in concilio existentes, attamen plurimorum sentencia ex spiritu sancto emanante iudicatus extitit. Ad 35 hoc c. „Sicut“ xV. di., et ipsemet Christus nauis ecclesie gubernator dixit: „Et ero vobiscum vsque ad consumacionem seculi“; et alibi de spiritu sancto dixit: „Docebit vos omnem veritatem“; et vt sepius dictum fuit, negatur nichi- lominus maiorem partem fuisse in aliquo neglectu, cum Auinionenses habuerint iustam causam petendi perprius illam decretacionem, precipue cum per oratores 40 concilii illa eis fuerit promissa ante exbursacionem pecunie pro eorum quadam caucione, vt dixi supra in narracione casus.

Strana 1057
Liber XVIII. Caput XXI. 1057 Sexta racio, quod alius locus presertim per minorem partem eligi non poterat, est, quia cum illa loci eleccio sacro concilio competeret non proprio iure, sed vi compactatorum cum Grecis, illa facultas locum vnum de terris tunc nominatis eligendi intelligi debuit de prima eleccione et non de vlteriori; argu- 5 mentum optimum in 1. „Boues“ in §. „Hoc sermone“ ff. de verb. sig. et 1. „Hec condicio“ ff. de condi. et demon., vbi probatur, quod si aliquid relinquitur vni, cum nupcias contraxerit, intelligitur de primis nupciis. Et optime facit, quod notat Bar. in simili in 1. 1. ff. ad 1. „Iuli. ma.“, in illa questione, si datur alicui facultas libere eundi ad certum locum et redeundi, an intelligatur 10 de primo accessu tantum, an quod possit ire et redire, quandocumque voluerit, et determinat, quod si indeterminate facta est concessio, et ex aliis coniecturis non appareat de alia voluntate, intelligi debet de primo accessu. Ad idem facit quod in simili notat Io. An. in c. "Pro illorum" de preben. et Ardi. in c. „Si cui" e. ti. li. vI. de vi et tempore duratiuo illius clausule, ponas talem 15 in possessionem et defendas inductum et expirat potestas, si missus in posses- sionem aliquamdiu pacifice possedit, licet postea turbetur. Ad idem quod legitur et notatur in c. „Non potest" de preben. li. VI., et in 1. „Eum, qui Kalendis“ ff. de verb. obli., et quod notat Bar. in 1. „Absenti“ ff. de donat. et c. „Si tibi absenti" de preben. li. vI. Septima racio est, quod ex quo sacrum concilium Basiliense elegit Ba- sileam, Auinionem et Sabaudiam éum condicione suprascripta pro futuro ycu- menico concilio, et eleccio fuit ipsi ciuitati nuncciata et per ipsam acceptata et ad exbursacionem aliquarum pecuniarum per ipsam processum et ad multa non sine magno eius interesse se parauerat, non potuit saltem legittime con- 25 cilium Basiliense eciam totum illam eleccionem reuocare seu ipsos Auinionenses ita infra angustum terminum sine aliqua caucione ad solucionem tantarum pecuniarum constringere, presertim, quia, vt predixi, oratores concilii perprius eis promiserant, quod decretacio fieret ante eius exbursacionem totalem pecunie numerande. Fuit enim eis ex tali eleccione, presertim cum res non esset 30 integra, ius quesitum, intimacione eis facta, vt in simili notat Bar. in prealle- gata 1. „Absenti“ ff. de dona., vbi dicit, quod si aliqua communitas elegit ali- quem in capitaneum seu potestatem, non potest post intimacionem et acceptatam eleccionem penitere. Et facit, quod legitur et notatur in c. 1. de conces. preben. li. vI. et in 1. „Si pecuniam" ff. de condi. ob causam. 20 35 Octaua racio est, quoniam in compactatis cum Grecis actum extitit, vt galee cum gentibus et pecuniis certo tempore ad Constantinopolim mitterentur, quod in tempore compactato factum non extitit. Vnde, etsi fortassis potuissent Greci dicere concilium eciam post tempus remansisse obligatum, quia ad duo tacite videbatur obligatum, ad mittendum scilicet et certo tempore mittendum, 40 ar. in c. „Cum dilecti" de dolo et contu. et in 1. „Celsus" ff. de arbi., atta-

Strana 1058
1058 Liber XVIII. Caput XXI. men ex quo ipsi Greci hac allegacione non fuerunt vsi, quinymmo voluerunt habere compactata pro dissolutis, scribentes ex Constantinopoli ad sacrum con- cilium, quod si concilium impleuisset omnia promissa in tempore, quod et ipsi adimplerent ea, que promiserant, sed ex quo in tempore compactato non fuerunt promissa adimpleta, non tenebantur venire, clare patet, quod ipsi non poterant 5 amplius super compactatis se fundare. Cum enim obligans se ad certum quid certo tempore faciendum wlt recedere ab obligacione aduersario in tempore non adimplente legittime potest, et dissoluta remanet vtrimque obligacio, vt in c. „Sicut“ de spon. et in glosa et in c. „Peruenit“ lo. II. de iureiur., et facit regula „Frustra" de regu. iuris li. vI. et. 1. „Cum proponas“ c. de pac. 10 et ff. „Pro socio" 1. „Si conuenerit“ cum similibus. Ex quo ergo semel illa obli- gacio fuit extincta, non potuit sine nouo vtriusque partis consensu reuiuiscere, vt in c. „Quatenus" de conse. di. IV. et XXIII. q. IV. „Si illic", et in 1. „Qui res“ §. „Arram“ ff. de solut., et per hoc cessat obieccio, si qua forte fieret de alia littera per eundem imperatorem Grecorum ad Basiliense concilium scripta 15 ex ciuitate Veneciarum, in qua inter cetera dicebatur, quod ad ciuitatem Ferrariensem properabant pro execucione decreti in sacro Basiliensi concilio promulgati etc., et sic vigore illius parui et praui decreti. Hec enim littera ad ambicionem et suggestionem aduersariorum conscripta nullius est firmitatis, quia cum per priorem litteram in Constantinopolim scriptam recesserint a com- 20 pactatis pretendentes causam, quia promissa non fuerunt tempore debito adim- pleta, non potuerunt postmodum sine nouo vtriusque partis consensu priori obli- gacioni inniti iam ex eorum facto extincte. Et ex hiis infertur, quod presuppo- sito et nullo modo concesso, quod illud paruum decretum valuisset pro tunc, attamen, ex quo Greci, dum adhuc essent in Constantinopoli, ab illis compac- 25 tatis recesserunt, non debuit sacrum Basiliense concilium ad alium locum se transferre, quia inter cetera in compactatis cauebatur, quod concilium medio tempore debebat Basilee remanere, donec Greci applicuissent ad vltimum portum latinum, sed antequam applicuissent, dissoluta erat omnis obligacio, vt patet ex predictis, ergo vigore parui decreti, quod erat fundatum super compactatis, non 30 potuit neque debuit concilium Basiliense exinde transferri. Nichil ergo obstat, quominus Basilee adhuc concilium consistat consideracione illius parui decreti, et hec est verissima consideracio. Nona racio, quia in Ferraria erectum fuit illud conciliabulum, non vigore illius decreti parui praui, quia longe antequam illius disposicio verificari potuis- 35 set, Eugenius quondam, in quantum in se fuit, concilium Basiliense dissoluit et conciliabulum in Ferraria instituit et ipsius auctoritate seu ex illa institucione illud conciliabulum inicium habuit. Nam ipse quondam Eugenius longe ante Grecorum aduentum per sacrum concilium citatus, vt per se vel alium coram ipsa sancta synodo compareret ostensurus innocenciam suam seu excusaturus 40 ea, que notorie eidem inpingebantur pro obediencia, quam prestare debuisset,

Strana 1059
Liber XVIII. Caput XXI. 1059 litteras bullatas publicauit, quibus dissoluebat ibi sacrum concilium Basiliense et ad Ferrariam illud transferebat ex tunc, si sacrum concilium non desisteret a processu per eum inchoato et ab omni alio inchoato vel inchoando contra aliquem ex suis tunc in sacro concilio presidentibus. Sacro autem concilio non 5 desistente, prout nec desistere debuit, ipse quondam Eugenius declarauit con- cilium Basiliense fore dissolutum et Ferrarie translatum etc., prout lacius in suis litteris continetur. Vnde illud conciliabulum Ferrariense inceptum fuit in mense Ianuarii, et Greci applicarunt ad Veneciarum portum in mense Februarii, vt supra dixi in casus narracione, et sic vigore illius pretense dissolucionis et 10 translacionis conciliabulum illud fuit institutum per vnum mensem ante Gre- corum aduentum; vnde, eciam si voluisset, dictus quondam Eugenius illi prauo decreto inniti non potuisset, quia vim suam habere eo tempore non poterat, quoniam secundum compactata cum Grecis debebat ipsum sacrum concilium remanere in Basilea, donec Greci ad vltimum portum latinum applicuissent. 15 Et extunc infra mensem debebant patres sacri concilii se ad alium locum transferre, vt patet in compactatis. Facit ad hoc, quod legitur et notatur in simili in c. „Ex parte Asten.“ de conces. preben. et in 1. „Si is ad quem" et 1. "Qui in aliena" ff. de acquiren. heredi. cum similibus. Vigore autem dissolucionis pretense et eleccionis facte per quondam Eugenium dictum con- 20 ciliabulum vires habere non poterat, vt late patebit in 2° membro istius dubii primi, in quo ipsam pretensam dissolucionem prosequimur. Non obstat predictis, si dicatur, quod dictum Ferrariense conciliabulum potuit duplici auctoritate fulciri, et ipsius quondam Eugenii ante tempus et illius praui decreti auctoritate suo tempore, scilicet post Grecorum aduentum. Vnde esto, quod subsistenciam 25 non habuisset virtute eleccionis per ipsum quondam Eugenium facte, habere tamen debuit vigore illius praui decreti post Grecorum aduentum, quia vtile per inutile non viciatur, vt in regula „Vtile per inutile" de regu. iuris li. VI. et in 1. I. ff. de aqua coti. et esti. Et si non valet, quod ago, vt ago, valeat, vt valere potest de despon. impube. c. vno li. vI., et bene videtur facere 1. 1. §. 1. 30 ff. quod fal. tuto. aucto., vbi habetur, quod licet verus tutor prestet auctoritatem cum falso tutore, tenet nichilominus, quod factum est auctoritatis vigore veri tutoris. Sed certe hiis non obstantibus contrarium est verum duplici racione: prima, quia ad illud conciliabulum omnes fere venerunt vigore prime dissolu- cionis et ereccionis, et sic debet considerari causa motiua actus, vt in dicto c. „Ex parte Asten.“ et in dicta 1. „Si is ad quem“ et 1. „Qui in aliena" preall. Est et alia racio forcior. Cum enim durante concilio Basiliensi non posset aliud concilium erigi quacumque auctoritate, quinymmo erigentes aliud illo durante incidunt in penas scismaticorum, tanquam erigentes altare contra altare et scisma in Dei ecclesia facientes, quia sicut ecclesia vniuersalis vnica est, vt 40 in c. „Loquitur“ xxIV. q. 1. et c. „Scisma“ e. ti. et vII. q. 1. „Factus“, ita vnicum et non plura potest esse concilium generale, vt representans correspondeat suo representato et signum suo signato, ar. eorum, que notantur Scriptores III. 134 35

Strana 1060
1060 Liber XVIII. Caput XXI. in cle. "Ad nostrum" de hereticis. Nec concilium Basiliense poterat dissolui sine sui expresso consensu, vt predicta habentur in decretis octaue et XI. sessionum. Dictus ergo quondam Eugenius erigendo conciliabulum in Ferraria durante con- cilio sacro Basiliensi incidit in penas scismaticorum, et in preallegato decreto VIII. sessionis, et facit c.: „Non vos" XXIII. q. v. Hinc textus Cipriani: „Alie- 5 nus est, prophanus, hostis est, habere non potest Deum patrem, qui vniuersalis ecclesie non tenet vnitatem.“ Et post pauca subdit: „Quomodo autem potest cum aliquo conuenire, qui cum corpore ecclesie et cum vniuersa fraternitate non conuenit? Quomodo autem possunt duo vel tres in nomine Christi colligi, quos constat a Christo et eius euangelio separari?“ Hec ille, que sunt verba 10 valde ad propositum notanda. Cum ergo ipse quondam Eugenius racione pre- dicta in scisma et penas scismaticorum inciderit, quomodo potuerunt illi pauci auctores praui decreti de Basilea vel aliunde venientes se coniungere cum dicto quondam Eugenio et vna cum eo concilium generale celebrare, presertim cum ipse inniteretur dissolucioni et ereccioni per eum factis? Vnde et ipsi effecti 15 sunt eciam scismatici et excommunicati, sicut et ille, cui conmunicarunt, et in illius penas inciderunt, vt est textus Bede in c. „Omnis“ XXIV. q. I., vbi dicit, quod heretici et scismatici sunt euitandi adeo, quod nec ave est eis dicendum; et qui dicit eis aue, communicat operibus illius malis. Ad idem c. „Aduoca- uit“ et c. „Quia“ et c. „Scisma“ e. causa et q., et optime facit textus in c. 20 „Denique" 1. q. vII., vbi dicitur, quod expresse Deus prohibuit, ne ad scis- maticos aliquis declinet per illa verba: „In viam gencium ne abieritis et in ciuitatem Samaritanorum non intraueritis.“ Et hoc ideo, quia in Samaria erant certe tribus scismaticorum. Vnde scismatici equiparantur ibi gentilibus, vt dicit ibi textus, et lacius de hac materia ibi videndum. Communicando ergo illi, 25 qui incidit in crimen iam dampnatum, in eandem dampnacionem inciderunt vt in c. „Acharius“ XxIV. q. I. et in c. „Anastasius" XIX. di. Vnde potest attemp- tari, quod ipse quondam Eugenius erigendo nouum altare contra altare et separando se a communione ecclesie et negando presertim auctoritatem ecclesie supra eum, vt negare aperte videbatur, vt hodie apercius negat, destinando quas- 30 dam suas litteras bullatas per multa loca, statim desiit esse papa, quia cum omnis scismaticus sit extra ecclesiam dicto c. „Scisma“ et c. „Omnis“ cum multis aliis capitulis eiusdem questionis, non potuit esse extra ecclesiam et caput ministe- riale ecclesie, hoc enim contradiccionem implicat. Hinc est, quod a prelato scismatico possunt subditi propria auctoritate recedere, maxime, quando hoc con- 35 tingit ex facto iam per ecclesiam dampnato, sicut contigit in facto ipsius quon- dam Eugenii. Nam concilium magnum Constanciense declarauit preeminenciam et maioritatem concilii supra papam, et concilium Basiliense ante ipsius quon- dam Eugenii adhesionem solenniter factam illam Constanciensis concilii decla- racionem approbauit et de nouo recensuit ac eciam per suum solenne decretum 40 statuit et decreuit, quod durante illo concilio non posset aliud erigi per quem- cumque, eciam papali auctoritate fulgentem, et contrarium agentes declarauit

Strana 1061
Liber XVIII. Caput XXI. 1061 ipso facto incidere in penas scismaticorum. Que quidem decreta ipse quondam Eugenius approbauit, dum in sua adhesione confessus est concilium Basiliense fuisse a sui principio legittime institutum et legittime continuatum. Et hiis non obstantibus dictus quondam Eugenius omnia ista decreta violauit. Vnde non potuerunt isti auctores praui decreti se coniungere cum illo, presertim tractando illum vt caput et presidentem illius conuenticuli et inmiscendo se cum notorie scismaticis et excommunicatis, hoc precipue attento, quod ipse quondam Eu- genius iam per sacrum concilium Basiliense suspensus ab administracione papa- tus existeret, antequam Greci ad vltimum portum latinum applicarunt. Vnde 10 clare colligitur, quod eciam si illud prauum decretum valuisset, nichilominus ex quo ille iam erat solemniter suspensus per totum concilium et inciderat in penas scismaticorum, volentes declinare ad eum et ad illud conuenticulum scismaticorum perdiderunt omne ius et inciderunt in penas illorum, vt supra dixi. Pena autem scismaticorum vltra excommunicacionem est deposicio sine 15 spe restitucionis vt in c. „Non vos retardant“ XxIV. q. v. iuncto c. „Licet" et c. „Quia diligencia“ de elec. Ideo notanter dicit glosa in c. „Cum non deceat“ de prescript., quod a prelato heretico aut scismatico possunt subditi propria auctoritate recedere, quod procedit eciam in papa, vt de eo probatur in c. „Anastasius“ XIX. di., hinc dicit glosa notabilis in c. „In no- 20 mini domine“ XXIII. di. in verbo audiencia, quod scismatico omnis audiencia denegatur, allegato preall. c. „Non vos.“ Et hec de IX. racione. 5 Decima racio, contra illud prauum decretum militans, est consideracio falsitatis. Confecerunt enim, licet numero paucissimi, illius asserti decreti verba simpliciter et absolute sub nomine sancte synodi, nulla de decreto contrario 25 maioris partis, ymmo duarum parcium et amplius, mencione facta, nec innitentes iuri deuoluto ad eos seu apud eos dumtaxat residente ob aliorum pretensam cul- pam; sed sic processerunt et scripserunt vel senserunt, acsi totum concilium vnanimiter illud edidisset, quod sine falsitatis vicio fieri minime potuit; ar. opti- mum in c. „Quanto" de hiis que fi. a prela. Predictorum racio est, quia esto 30 sine veritatis preiudicio, quod aliquam causam racionabilem contra maioris partis conclusionem pretendere potuissent, attamen ante illius pretense cause discus- sionem et declaracionem non debet minor pars simpliciter et absolute se nomi- nare collegium, concilium vel ecclesiam, quia durante contencione inter maiorem partem et minorem ibi dicitur consistere ecclesia, concilium, capitulum seu colle- 35 gium, vbi est maior pars, et illa pars maior nomine ecclesie seu concilii pro- curatorem constituit et bona vniuersitatis ministrat, vt est textus notabilis iuncta glosa 1. in c. „Cum inter canonicos" de elec. Ad idem textus cum glosa in c. „Apostolica" LVI. di.; hinc glosa notabilis in c. 1. de hiis que fi. a prela. dicit, quod presumitur pro maiori parte vniuersitatis, donec causa allegata per 40 minorem partem fuerit coram superiore verificata et probata. Non enim, vt ibi dicit glosa et Inno. et alii, sufficit minori parti aliquid racionabile contra 134*

Strana 1062
1062 Liber XVIII. Caput XXI. maioris partis disposicionem allegare, nisi illud coram superiore vel arbitris communiter electis probetur. Interea ergo non licuit minori parti sine falsi- tatis vicio illud eorum pretensum decretum sub nomine sancte synodi absolute concipere, cum nondum foret declaratum sanctam synodum seu eius potestatem pro tunc apud eos resedisse, et iuris presumpcio est, quod resideat apud ma- 5 iorem partem. Ergo vicium falsitatis conmiserunt vsurpantes sibi ante decla- racionem iuris eorum pretensum nomen synodi, vt in dicto c. „Quanto". Nam et cum illa nominacione multos deceperunt, qui ex illis verbis arbitrati sunt totam synodum Basiliensem sine aliqua discordia illud decretum edidisse. Pre- terea vbicumque ex aliquo iure speciali pretendunt aliqui ius certum seu certam 10 iurisdiccionem vel preeminenciam, debent illud ius speciale in eorum disposicione exprimere, vt notatur in 1. „Si quis ex aliena" ff. de iudi. et in 1. II. „Si quis in ius vo." et in c. „Ceterum" de iudi. et c. II. de dilac. peti. per Inno. et alios doc. Isti ergo pretendentes ius maioris partis quoad illum actum debebant hanc causam exprimere et non simpliciter se sanctam synodum appel- 15 lare, quia si eciam verum fuisset, quod ius illud apud eos remansisset, habuisset locum dumtaxat in illo actu et pro illa vice, vt legitur et notatur in c. „Cum Wintonien." de elec. Non ergo debebant se simpliciter appellare sanctam Ba- siliensem synodum etc., sed dicere, quod ipsi faciebant quoad illum actum ob culpam vel negligenciam maioris partis sanctam synodum, si verum fuisset 20 iuxta illud, quod legitur et notatur in dicto c. „Cum Wintonien.“ etc. „Dudum“ lo. 1. et c. „Congregato" de elec. cum similibus. Inciderunt ergo in vicium falsi- tatis, contrarium agendo et vsurpando sibi simpliciter nomen sancte synodi. Quo- modo ergo falsitatis vicio et arte deceptoria irretiti poterant concilium generale indicere et congregare? Vt enim ait Ciprianus in c. „Alienus“ XXIV. q. I.: „quo- 25 modo possunt duo vel tres in nomine Christi colligi, quos constat a Christi euan- gelio separari?“ Que sunt verba notanda. Item abusi sunt potestate sua, eciam si illam habuissent, et per consequens illam perdiderunt, vt in c. „Gratum" de postula. prela. et in regula „Priuilegium" XI. q. III., et facit quod in simili legitur et notatur in dicto c. „Cum Wintonien.“ 30 Vndecima racio non minorem iniusticiam contra illud prauum decretum ostendit ex eo, quod ambobus decretis a diuersis editis, prauo scilicet a pau- cissimis, reliquo a toto fere concilio et patribus sacri concilii super illorum vel alterutrius bullacione contendentibus, data fuit communi omnium consensu po- testas tribus, videlicet reuerendissimo domino cardinali sancti Petri, qui fuerat 35 vnus de consencientibus dicto prauo decreto et domino episcopo Burgensi, vni ex oratoribus serenissimi domini regis Castelle, et michi, Panormitano archi- episcopo, bullandi illas litteras et destinandi, de quibus nobis videretur. Et illius potestatis seu cedule super ea confecte tenor talis est.

Strana 1063
Liber XVIII. Caput XXI. 1063 Cedula facultatis ad plumbandum synodale decretum. Eligantur per sacras deputaciones d. c. sancti Petri, dominus Panormi- tanus et dominus Burgensis, quibus detur plena potestas super bullacione litte- rarum, de quibus agitur, et earum destinacione, ita, quod per hoc, quod ipsi 5 facient, nullum preiudicium alicui generetur. Et per hoc sit pax et tranquil- litas inter patres de concilio, cessentque omnes agitaciones et molestaciones, et cum bona pace et tranquillitate procedatur ad alia negocia in hoc sacro con- cilio pertractanda. Et ista vltima clausula sit ita firma, quod non possit violari vel mutari, et quod duret eorum potestas per totam diem crastinam, que erit 10 XV. Marcii. Iste est tenor illius cedule, in quam post varios tractatus consenserunt omnes sacre deputaciones, conclusione in generali congregacione secuta. Nos autem vigore illius conmissionis attenta iusticia sacri concilii et voluntate pa- trum de concilio bullauimus solum decretum sacri concilii vna cum quibusdam 15 aliis litteris missiuis et nonnullis aliis, de quibus supra in narracione casus fit mencio. Illud autem pretensum prauum decretum nullo modo bullare voluimus, licet plurimum de hoc ab aduersariis requisiti essemus. Et iuxta eandem po- testatem nobis traditam misimus litteras et illud decretum ad oratores concilii, qui erant in Auinione, vt cum eis irent ad conducendum Grecos traditis litteris, 20 que eis dirigebantur, vt plenius dictum fuit supra in narracione casus. Ex hiis enim clarissime arguitur illius praui decreti iniquitas; si enim vires habuis- set, non est presumendum, quod tantus vir, prout erat dominus cardinalis sancti Petri, decretum contrarium bullasset, nec dominus episcopus Burgensis, qui in illis disceptacionibus fuerat indifferens. Item, cum totum postea concilium illam 25 bullacionem sciens approbauerit, nullo modo contradicendo, presumendum est illam bullacionem fuisse iustissimam. Nam si illa bullacio fuisset iniusta, nullo modo potuissent, presertim in tanta re, spiritu sancto resistente illam iniquitatem facere, exemplo Balaam, qui pro malediccione, quam gerebat in animo, spiritu Dei correctus dedit in ipso actu benediccionem Numeri XVIII. et II. q. vII. in §. 30 „Item cum Balaam.“ Hinc est, quod nunquam potuit obtineri postmodum, quod illud prauum decretum per concilium vel eius auctoritatem bullaretur, sed tan- quam prauum et iniquum prauitate et iniquitate furti et falsitatis repertum fuit postmodum bullatum euulsis seris de nocte furtiue illius capse, in qua bulla sacri concilii recondebatur, vt veritas postea comperta clarissime edocuit, vt 35 seriosius dictum fuit in narracione casus. Si enim data fuerat prius potestas per omnes patres concilii, discrepante nemine super bullacione illarum littera- rum et earundem destinacione, que verba vltima sunt multum ponderanda, et illi tres patres solum bullarunt decretum sacri concilii, et illud ad Greciam destinarunt pro conduccione Grecorum ad concilium, quo ausu potuerunt post- 40 modum nomine sacri concilii aliud et contrarium decretum bullare et ad Grecos

Strana 1064
1064 Liber XVIII. Caput XXI. destinare contra eorum primum consensum? An spiritus sanctus, qui est concilii director, diuisus est et contrariarum accionum auctor? Profecto non, cum spiritus sanctus nonnisi super congregatos in vnum descenderit, denotans eum sequi animorum vnanimitatem, diuersitatem vero abhorrere, vt ad plenum habetur in §. „Si autem“ iuncto c. „Alienus“ xxIV. q. 1. Et si dicatur per aduersarios, 5 quod in illa cedula eorum ius preseruabatur per illa verba, quod per eorum factum nullum alicui fieret preiudicium etc., respondetur, quod illa verba debent ad aliud preiudicium referri, non autem ad preiudicium facti eminentis, scilicet quoad preualiditatem alterutrius decreti, quia illi facto eo ipso preiudicatum ex- titit bullacione facta illius decreti a duabus partibus concilii, et vltra, presertim 10 illius decreti destinacione facta ad Grecos. Si enim totum concilium consen- serat, quod ad illorum patrum arbitrium possent littere bullari et destinari, quomodo poterant amplius alie contrarie bullari et destinari contrarietate facti repugnante, que nullo modo potest cadere in concilio ob spiritus sancti assistenciam, et quia contrarietas in eodem facto omnino reprobatur, vt in l. 15 „Vbi repugnancia" ff. de regu. iuris et in c. „Cum n. Ferrarien.“ de consti. et in c. „Sollicitudinem“ in fi. de appel. Item, quia, vt supra dictum fuit, post eleccionem loci per concilium factam, et secuta presertim intimacione et decretacione non licebat sacro concilio amplius variare, vt in dicta l. „Hoc sermone“ §. „Boues“ ff. de regu. iuris et in 1. „Hec condicio" ff. de condi. 20 et demon. et supra plenius dixi. Item non est verisimile, quod incontinenti quis sibi contrarietur, vt in l.: „Nam ad ea“ ff. de condi. et demon. et in c. „Ecclesia“ lo. II. de elec. Illa ergo verba: quod non faciat alicui pre- iudicium, non debent referri ad factum decreti; et facit, quia illud verbum „alicui" non potest verificari in vniuersitate, que est corpus fictum, sed ad 25 singulares personas, vt in 1. III. §. „Hec autem verba“, et quod ibi notatur ff. de neg. ges. Item si diceremus contrarium, inania fuissent verba illa, que sequuntur in dicta cedula, vbi dicitur, quod illa potestas data fuit, vt esset pax et tranquillitas inter patres concilii, cessarentque omnes agitaciones, et cum bona pace et tranquillitate procederetur ad alia negocia in sacro con- cilio tractanda, que verba diligentissime sunt notanda. Si enim, vt dicunt ad- uersarii, per illa verba generalia reseruata fuisset facultas prosequendi materiam alterius decreti, quomodo fuisset pax et tranquillitas in sacro concilio, presertim cum ex destinacione duorum contrariorum decretorum, ne dicam totum conci- lium, sed tota ecclesia Latinorum fuisset scandalizata? Et vt experiencia, proch dolor, docuit, illa destinacio contrarii decreti fuit presentis scismatis po- tissima pars. Item ponderentur illa verba in cedula contenta, videlicet: et cum bona pace et tranquillitate procedatur ad alia negocia in hoc sacro concilio tractanda etc. Cum enim fuerit dictum ad alia, ergo non fuit reseruata facul- tas procedendi et redeundi ad negocium alterius praui decreti, maxime cum 40 non potuisset fieri illius prosecucio sine magna perturbacione pacis concilii. Cuius contrarium verba cedule innuebant; ar. in c. „Nonne“ de presump. et 30 35

Strana 1065
Liber XVIII. Caput XXI. 1065 XXXII. q. I. „Cum renunciatur". Vt ergo verba omnia illius cedule suum consequantur effectum, et precipue, vt pax conseruaretur et contrarietas non reperiretur in eodem concilio super eodem facto, intelligantur illa verba gene- ralia: alicui non inferant preiudicium etc. de alio et non de isto preiudicio. 5 Nam verba generalia restringuntur, vt non habeant illum intellectum vagum et generalem, quem possent habere ex generalitate verborum, vt euitetur absurditas, vt in c. „Ex ore" priuile., et facit c. „Cum in cunctis“ de elec., iuncto c. „Si compromissarius“ in §. „Restringitur“ e. ti. li. vI., et quod notat Io. An. in regula „Odia“ de regu. iuris III. q. li. vI. 10 Duodecima racio est, quia presupposito et nullo modo concesso, quod ex facto maioris partis potestas conciliaris ad minorem partem deuolui debuisset, attamen deuolucio ista fieri non poterat, nisi postquam maior pars decretum contrarium prius edidisset, sicut dicimus in eleccione. Non enim fit prius deuolucio ad minorem partem, antequam maior pars ad eleccionem de indigno 15 processerit. Debet enim primo minor pars expectare, quod prius maior pars eligat, et postmodum ipsa iure deuoluto potest eligere, vt notanter dicit Io. An., quem sequuntur communiter doctores moderniores in c. „Congregato“ de elec. Non obstat, quod maior pars in scrutinio nominauerit indignum, quia ex illa nominacione non inducitur priuacio, nisi detur tanta perseuerancia, quod ex 20 eodem scrutinio sequatur communis eleccio, vt probatur in c. „Perpetue“ de elec. li. vI. Ita dicendum in proposito, quod licet maior pars in deputacioni- bus voluerit persistere in priori eleccione et denominacione illorum locorum ac disposuerit illa loca debere decretari vna cum decima etc., et fuerit secuta con- clusio in congregacione generali, attamen ante decretacionem non poterit dici 25 potestatem ad minorem partem esse deuolutam, quia lex dicitur edi non in deputacionibus, sed nec in congregacione generali, cum illa fiant in secreto, et non est aliud, nisi concordia seu disposicio, vt lex fiat, sed dicitur proprie edi, cum solemniter in sessione publica promulgatur, nam tunc verba legis con- cipiuntur et eduntur. Ideo dicit textus, quod leges eduntur cum promulgantur 30 IV. di. „Leges“. Antea enim non est facta publicacio. Hinc textus dicit, quod lex non incipit ligare nisi post duos menses a tempore publicacionis, vt in autentica „Vt facte noue constituciones". Et notat glosa super data libri sexti, et idem notatur in c. II. de constit. et in c. I. de postu. prela. et in c. "Quod dicitis“ XVI. di. Sed ipsi facientes minorem partem non expectauerunt, quod maior 35 pars prius suum decretum edidisset, sed simul et semel vtrumque decretum lege- batur adeo, quod propter strepitum neutri intelligebantur; et prius finem habuit lec- tura praui, et post interuallum non modicum finem accepit veri decreti sacri con- cilii lectura; ergo illud prauum decretum corruit omnino ex defectu potestatis. Tercia decima racio est, quia presupposito sine veritatis preiudicio, quod 40 locus fuisset deuolucioni, attamen cum hoc non fuerit euidens, cum nullibi

Strana 1066
1066 Liber XVIII. Caput XXI. expresse in iure caueatur, ymmo pocius probatur contrarium, vt patet ex pre- cedentibus, non licuit minori parti aliud decretum attemptari cum tanto Christia- nitatis discrimine et ecclesie confusione, antequam primum cassaretur et annul- laretur seu cassum et irritum pronuncciaretur, ad hoc all. glo. „Notabilis“ iuncto textu in c. „Auditis“ de elec.; facit textus secundum vnam lecturam 5 minime reprobatam in c. „Inter dilectos“ de exces. prela. et glo. fi. et no. in c. "Constitutus“ de appell. sentit Inno. in c. „Cum eciam“ de elec. In istis enim iuribus conmuniter notatur, quod secunda eleccio post primam non cassa- tam est nulla, licet prima a maiori facta parte posset probabilibus racionibus ostendi, quod sit nulla. Oportet enim ad validitatem secunde, quod prima 10 euidenter sit nulla, vt sic euidenter constet potestatem ad minorem partem fore deuolutam. Si ergo hoc est admittendum, vt euitetur confusio vnius ecclesie, ne due elecciones contrarie consistere videantur, quanto forcius hoc obseruari debet, vt euitetur confusio in ecclesia vniuersali! Et licet doc. et glo. loquan- tur in eleccione, eadem tamen prorsus racio existit in aliis actibus vniuersitatis, 15 ne fiat confusio, si euidenter non constet de deuolucione potestatis. Idem ergo ius seruandum est, vt in c. „Translato“ de constit. et in c. "Cum dilecta" de confu., vti et in 1. „Cum pater“ §. „Dulcissimus“ ff. de le. II., quod quia factum non extitit, merito illud prauum decretum a minori parte ita propere et scandalose factum debet haberi nullum, eciam si minor pars iustam et racio- 20 nabilem in deuolucione potestatis habuisset causam, quod tamen omnino negatur, vt patet ex predictis. Quarta decima racio, quia presupposito, quod sacrum Basiliense concilium vigore compactatorum cum Grecis seu dicte cedule pretextu ad alium locum eligendum fuisset astrictum, nullibi tamen probatur, quod concilio non eligente 25 seu aliud faciente potestas ad minorem partem deuoluatur, cum vt supra sepe- numero dixerim, quod ista deuolucio potestatis de maiori ad minorem partem non fiat, nisi in casibus a iure expressis, vt notanter dicunt glo. et doc. in c. „Bone“ lo. II. de elec., quia pene non debent excedere proprium casum de peni. di. I. „Pene" et regula „Odia restringi“, cum ibi notatis de regu. iuris li. VI° 30 Et maxime, vt predixi, hoc procedit in conciliis generalibus, in quibus est tota potestas ecclesie XXIV. q. 1. „Quicumque“ iuncto c.: „Sicut“ xv. di., et sic non subicitur legi positiue. Lex autem diuina, cui inmediate subicitur, hanc penam non infligit, quinymmo nec lex positiua reperitur, que concilio hanc penam apponat, ymmo, quod forcius est, non reperitur in casu nostro imposita in vni- 35 uersitatibus inferioribus. Quinta decima racio est, quia eciam presupposito, quod tota synodus concorditer illud prauum decretum edidisset, attamen ex quo Greci declinauerunt ad quondam Eugenium, iam tunc per ipsum sacrum concilium suspensum ab omni administracione papatus, non poterat nec debebat concilium Basiliense se 40

Strana 1067
Liber XVIII. Caput XXI. 1067 transferre ad Ferrariam duplici racione: prima, quia iam olim Eugenius propter conuenticulum scismaticorum prius per se erectum inciderat in scisma et penas scismaticorum, vt in dicto decreto octaue sessionis et eciam de iure primeuo recedendo ab ecclesia Basilee representata et nouum altare sibi erigendo, quia alienus est et prophanus, hostis, qui vniuersalis ecclesie non tenet vnitatem XXIV. q. I. „Alienus“ XXIII. q. v. „Non vos“, et per consequens non poterant catholici et fideles patres se coniungere cum quondam Eugenio et sibi adherenti- bus XXIV. q. III. c. „Cum quibus", vbi bonus textus. Secunda, quia quondam Eugenius suspensus iam erat in aduentu Grecorum ab administracione papatus, 10 vt iam dixi, et omnes recurrentes ad eum durante suspensione pro negociis spectantibus ad exercicium papatus varias incurrebant penas, vt in decreto edito super eius suspensione. Ipse autem quondam Eugenius contempta eius suspen- sione, ymmo contempta auctoritate sacri concilii, fuit presidens in illo concilia- bulo, ergo concilium ibi erigi non potuit, et accedentes ad illud in varias 15 inciderunt penas, legittime ergo concilium Basilee remansit, cum Greci a sacro concilio se alienauerunt et contempserunt ipsi pariter decretum suspensionis. 5 Sexta decima racio est, quia esto, quod nullum de illius praui decreti inualiditate dubium fuisset, attamen posita dubitacione et negocio in discussionem deducto, presertim super intellectu illius cedule, cuius iudicio magis stari debe- 20 bat, quam ipsius sacri concilii ibidem congregati, cuius in medio spiritus san- ctus presumitur esse, vt in c. „Si quis dyaconus" L. di. et xxv. q. 1. „Vio- latores." Nam et de ipso concilio generali dictum est: „Si quis ecclesiam con- tempserit seu non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus“, et ad hoc textus Ieronimi XXIV. q. I. „Omnibus“, et omne peccatum ad ecclesiam, id est 25 ad concilium introduci potest iuxta vocem dominicam: „Dic ecclesie“ etc., quod non solum de prelatis, sed eciam de concilio intelligi potest, vt notat archidi. in c. „Precipue“ XI. q. III. Nam tota ecclesia congregari non potest. Vnde nec- cessario verificari debet de ecclesia representata, et presertim in concilio gene- rali. Nam licet quilibet prelatus representet ecclesiam in exercicio iurisdic- 30 cionis sibi concesse, vt sit membrum ecclesie, et sicut radius solaris procedens ex ipso lumine solis, et sicut riuulus ex fonte et ramus ex arbore, vt dicit Ciprianus XXIV. q. 1. c. „Loquitur“, et ita intelligi potest, quod dicitur, quod ecclesia est in prelato et prelatus in ecclesia vII. q. I. in c. „Scire". Hinc est, quod illa auctoritas: si peccauerit, allegatur, cum denuncciacio fuerit facta 35 soli pape, vt in c. „Nouit“ de iudi. Attamen magis proprie illa auctoritas verificatur in concilio generali, quia ipsum concilium generale representat totam ecclesiam vniuersalem, quoad totalem sui potestatem, quia tota potestas eccle- siastica est in ecclesia tanquam in fundamento, vt voluit Augustinus in multis locis. Et est textus eiusdem in c. „Quodcumque“ XXIII. q. 1. et Ieronimi in 40 c. „Omnibus" e. causa et q. Dicam de hoc plenius in secundo dubio princi- pali. Ideo recte archidyaconus inter alios expositores dixit: „Dic ecclesie“ Scriptores III. 135

Strana 1068
1068 Liber XVIII. Caput XXI. XXII. i. e. concilio generali, vt singulariter ipse notat in dicto c. „Precipue“ superius allegato. Synodus autem Basiliensis intellecta ista difficultate inter singulos decreuit alium locum minime tunc eligendum, sed prima loca iam electa decre- tari debere, et ita postmodum decretauit. Et vbi maior pars, ibi presumitur ecclesia, vt in dicto c. „Apostolica" LVI. di. et dicto c. „Cum inter canonicos“ de elec., quinymmo non solum maior pars, ymmo plures quam due partes hanc conclusionem elegerunt, ideo in eis presumitur melior zelus, vt in c. „Si quando“ de elec. li. vI. In iudicio autem concilii per maiorem partem represen- tati non potest ad aliquem reclamari, quia ex sentencia dominica illud est vlti- mum et supremum iudicium. Cum enim dictum sit: „Qui non audierit eccle- 10 siam, sit tibi sicut ethnicus et publicanus", nam si aliud iudicium sperandum foret, non haberetur non parens pro ethnico et publicano, nisi post finem alte- rius iudicii, si quod esset magis supremum. Veritas autem mentiri non potest. Ipse enim Christus illa verba inquiens est via et veritas. Contempnentes ergo iudicium illud sacri concilii super decretacione locorum prius nominatorum 15 habendi sunt tanquam ethnici et publicani. Et hec de XVI. racione. Hec autem XVI. raciones preallegate preseruant clarissime sacrum Basiliense concilium ad- uersus illam pretensam translacionem vigore illius praui decreti, vt dicunt ad- uersarii, factam. 5 Capitulum XXII. Probatur per raciones decem, quamplurimis allegatis iuri- 20 bus, quod Eugenius papa non potuit dissoluere concilium Basiliense, prout pretendit ex plenitudine sue apostolice potestatis. Nunc decem raciones subiciam ad defensionem eiusdem sacri concilii contra illam aliam pretensam translacionem seu dissolucionem per dictum quon- dam Eugenium de sue potestatis plenitudine, vt dicebat, factam, de qua satis 25 dictum supra fuit in narracione casus. Et pro intellectu recenseo in presen- ciarum, quod dixi in narracione facti, quod quondam Eugenius per sacrum concilium Basiliense longe ante aduentum Grecorum citatus, vt veniret per se vel alium ad excusandum se et defendendum super multis in citatorio expres- sis, que notorie sibi inpingebatur pro obediencia, quam prestare debebat, ipse 30 per suas litteras dissoluit concilium Basiliense transferendo illud ad Ferrariam, si sacrum concilium procederet ad vlteriora contra eum vel aliquem ex suis presidentibus; et concilio non desistente, vt desistere non debuit, ipse quondam Eugenius declarauit purificatam esse illam condicionem, et sic concilium fore translatum ad Ferrariam et vigore sue pretense translacionis ante Grecorum 35 aduentum fecit ibidem suum concilium inchoari. Et hec est illa translacio seu dissolucio, de qua nunc agimus. Quod autem ista non valuerit, probabo decem racionibus efficacissimis et postmodum respondebo ad nouem motiua aduersario-

Strana 1069
Liber XVIII. Caput XXII. 1069 rum. Ad alia enim eorum motiua fuit prius responsum in primo membro huius dubii. Et prima racio sit hec. Inferior nedum iudicare non potest superiorem, ymmo nec benedicere, non quod benediccio in se mala sit, sed per hoc innuitur, 5 quante censure frenum eciam in ore inferiorum. Sed hoc statutum est ad innuendum, quanto censure freno inferiores a suis prepositis iudicandi sunt et cohercendi, cum videant se nec benedicendi vllum ius penitus obtinere, vt dicit textus in c. „Inferior“, iuncto c. „Denique“ XXI. di., et facit c. „Cum in- ferior" de maio. et obe. Sed in casu nostro quondam Eugenius tenebat locum 10 inferiorum quoad sacrum concilium, presertim cum ipsum concilium eum appre- hendisset per citacionem suam; ergo non potuit ipse quondam Eugenius con- cilium ipsum suum iudicem dissoluere vel aliter pro suo voto transferre. Nam dissoluere concilium nil aliud est, quam extinguere ipsum concilium; sed nonne ridiculum est dicere, quod inferior citatus per suum superiorem, vt veniat ad 15 excusandum se aut defendendum super obiectis, possit suum superiorem citantem extinguere et annichilare aut pro suo voto ad pedes suos reuocare? Qualis enim esset sacri concilii auctoritas supra papam, si citando legittime papam valeret papa dissoluere concilium vel pro suo libito ad se transferre? Nedum ciuilis racio, sed eciam naturalis penitus contradicit. Quod autem concilium habuerit potestatem procedendi contra papam, dicam satis in secundo dubio; et quod legittime processerit contra eundem Eugenium, plene subiciam in tercio dubio. Vnde contra quondam Eugenium, tunc dissoluentem concilium, illa auctoritas prophete degenerat. de qua mencionem facit textus in dicto c. „Cum inferior“ videlicet: „Numquid gloriabatur securis contra eum, qui secat in ea, aut exal- 25 tabitur serra contra ipsum, qui contrahit eam", quasi dicat: „Non". Vnde con- cilium se habebat contra ipsum quodam Eugenium, vt securis ad radicem arboris vel serra ad lignum. Vnde non valuit superbire contra sacrum con- cilium trahendo serram seu ducens securim, instituendo scilicet processum con- tra eundem et procedendo ad sui extirpacionem, si crimina sibi inpincta hoc 30 mererentur. Preterea ad iudicem spectat erigere tribunal, non ad citatum, et presertim cum iudex sedet in loco solito; ad hoc 1. penult. ff. de iusti. et iure. Quo ausu ergo potuit quondam Eugenius dissoluere concilium et ad se trans- ferre non apparet, nec poterat totam synodum tanquam suspectam recusare, vt notant communiter doctores in c. I. de iudi. 20 35 Secunda racio. Pape iniuste mandanti non est obtemperandum vel obe- diendum. Vnde dicit Inno. in c. „Inquisicionum“ de sen. excommuni. in addit., quod si papa aliquid precipiat iniustum, ita quod mandatum suum contineat heresim, vel presumitur vehementer statum ecclesie perturbare vel alia mala futura, quod tunc peccaret quis sibi parendo, cum debeat futura mala precauere, 40 non iuuare. Et idem Inno. in c. „Quanto" de consuetudine dixit, quod non est 135*

Strana 1070
1070 Liber XVIII. Caput XXII. papa sustinendus, si sine racionabili causa et aliis nota vult venire contra statum vniuersalis ecclesie. Si ergo subditi non debent pape iniuste precipienti obtemperare, quanto forcius concilium, quod erat superior et citacionem incho- auerat, non debebat parere sue pretense dissolucioni seu translacioni, nedum quia multa scandala futura verisimiliter timebantur, sed eciam, quia iam eua- 5 cuabatur auctoritas sacrorum conciliorum et delicta pape per illam viam disso- lucionis seu translacionis remanebant inpunita, et sic posset ecclesia per malum seu pessimum pastorem quasi ad nichilum deduci. Nichil enim magis officit gregi, quam vt pastor conuertatur in lupum; sed quod pocius, eciam illa pre- tensa dissolucio seu translacio ex eo capite, quia concilium procedebat contra 10 eum, sapiebat heresim, quia ipso facto negabat auctoritatem vniuersalis ecclesie supra summum pontificem esse: si enim valeret translacio seu dissolucio ex eo capite facta, quia concilium procedebat contra papam, nichil aliud potest inferri, nisi quod concilium non habet auctoritatem supra papam, et negare Christum vel auctoritatem ecclesie factis deterius est, quam negare verbis, quia facta 15 sunt potenciora verbis. Facit c. „Extimant quidam" XI. q. II. et c. „Dilecti“ de appella., vbi dicitur, quod plus est ad sedem apostolicam facto prouocare, quam verbo. Item ex illa sua dissolucione seu translacione quasi euacuabatur effectus et auctoritas constitucionis illius magni concilii Constanciensis, que incipit: „Fre- quens", vbi disponitur de conciliis tenendis de decennio in decennium in per- 20 petuum. Nam si papa posset pro suo libito concilium congregatum dissoluere vel transferre, annichilata esset illa constitucio. Item illa dissolucio est ex- presse contra decretum concilii Basiliensis in XI. sessione factum, vbi expresse cauetur, quod per quemcumque, eciam papam, non possit generale concilium dissolui sine sui expresso consensu, nec poterat papa vti in illa dissolucione 25 plenitudine potestatis. Nam vnica est ecclesie potestas et non plures, data per Christum ipsi ecclesie tanquam fundamento, xxIv. q. 1. c. „Loquitur“ et c. „Omnibus" et c. "Quodcumque". Cum ergo in concilio representanti ecclesiam vniuersalem sit plenitudo potestatis, non potuit ipse quondam Eugenius, licet sit principalis minister in ecclesia et de corpore ecclesie, vti plenitudine pote- 30 statis contra totam ecclesiam, in qua est fundamentum plenitudinis potestatis, quia videretur, quod essent due potestates in ecclesia, quod saperet heresim. Nam vt supra dixi, post Ciprianum ecclesia equiparatur soli, arbori et fonti, alii vero ministri, quotquot et quales sint, equiparantur radiis solaribus, ramis ipsius arboris et riuulis fontis. Vnde si preciditur riuulus a fonte, arescit, nec 35 gloriabitur ramus contra arborem, neque radius solaris contra ipsum solem, nec riuulus contra fontem, xXIV. q. I. „Loquitur“. Hinc dicit Ieronimus in- telligendo de auctoritate ecclesie, quod orbis est maior vrbe in c. „Legimus“ XCIII. di., nec oportet ire per mendicata suffragia, cum ipse Christus, capitaneus noster, aperto ore dixerit, nemine excepto : qui non obedierit ecclesie, sit tibi sicut ethnicus 40 et publicanus, innuens apertissime plenitudinem potestatis ecclesiastice consistere in ecclesia tanquam in fundamento, de quo plenius dicam in sequenti dubio.

Strana 1071
Liber XVIII. Caput XXII. 1071 Tercia racio fundatur ex quadam similitudine. Querit enim notabiliter glosa in c. „Si papa" XL. di., numquid papa potest statuere, quod non possit ipse vel alius papa accusari de heresi, et respondet glosa, quod non, quia ex hoc periclitaretur ecclesia. Ita punctaliter dicendum est in proposito. Nam si 5 papa citatus per concilium posset ex sua potestatis plenitudine concilium ex- tinguere vel pro suo libito transferre, quid aliud esset, quam dicere, quod papa eciam hereticus non posset de heresi accusari vel puniri, quia accusatus de heresi et citatus recurrerat illico ad flebile dissolucionis refugium, et ita cum citatur pro aliis criminibus notoriis? Nam crimina notoria scandalizancia eccle- 10 siam et de quibus papa est incorrigibilis, inducunt vehementem presumpcionem heresis. Nam vt dicit Clemens, qui rebelliter viuit et discere aut agere bona recusat, pocius dyaboli, quam Christi membrum conuincitur esse, et pocius infidelis, quam fidelis esse ostenditur, vt in c. „Nullus episcopus“ XXXVIII. di., et quod directe fieri non potest, indirecte admitti non debet, quia secundum 15 iuris regulam, quod prohibetur vna via, alia via admitti non debet, vt in regula „Cum quid“ de rescriptis de regu. iuris. li. vI. et in c. „Tue" de procura. Papa autem directe non potest impedire suam accusacionem, precipue . . ., ergo nec indirecte, quod fieret, si citatus per concilium posset illud dissoluere vel ad locum sibi libitum, vbi esset sibi tutissimum refugium, transferre. Quarta racio. Ipse quondam Eugenius per suam adhesionem approbauit decretum editum in vndecima sessione, tanquam precedens suam adhesionem, et in illo decreto expresse cauetur, quod ex nulla causa posset sacrum generale concilium sine sui expresso consensu per aliquem, eciam papam, transferri vel dissolui. Item decretum illud concernit generalem statum ecclesie et pertinencia 25 ad generalem reformacionem eiusdem, quia per dissolucionem concilii posset impediri generalis reformacio, sicut fuit delusa per dissolucionem in concilio Senensi. Item possent impediri concilia generalia, que neccessaria sepe sunt in ecclesia Dei exemplo apostolorum actuum XV., et xv. di. c. I., vnde per dis- solucionem voluntariam violaretur status ecclesie vniuersalis. Vnde dicit textus 30 in c. „Si illa“ 1. q. vII., quod magnopere illa precauenda sunt, que recipi sine manifesta decoloracione non possunt. Et si dicatur, quod papa hoc fecerit ex iusta causa, puta pro Grecorum reduccione, certe hoc confunditur, quia sua dissolucio siue translacio fuit principaliter fundata ex eo, quia concilium pro- cedebat contra eum, et de hac materia dicam lacius in responsione ad motiua 35 aduersariorum. 20 Quinta racio. Quia ecclesie per omnes obediendum est, vt in euangelio et II. q. I.: „Si peccauerit“ etc., sed concilium mandabat quondam Eugenio, vt veniret in certo termino tunc sibi assignato ad defendendum et excusandum se super notorie sibi inpinctis, ergo debuit per se vel alium comparere et obedire 40 ecclesie matri sue iuste precipienti et honeste, non autem se erigere in super-

Strana 1072
1072 Liber XVIII. Caput XXII. biam et pro obediencia dare rebellionem dissoluendo concilium, si vlterius pro- cedert contra eum: estne ista obediencia, que prestari debet ecclesie iuxta statutum sacri concilii Constanciensis, ymmo iuxta disposicionem diuinam? Non enim debuit contempnere ecclesiam, cum predecessor suus amplioribus meritis refulgens, scilicet Petrus, remissus fuerit ad ecclesiam dicente sibi domino: 5 „Si peccauerit in te frater tuus, dic ecclesie" etc. Sexta racio. Cum legatur, quod ecclesia miserit Petrum pro negociis ipsius ecclesie, nec Petrus restitit, iuxta illud act. apostolorum: „Miserunt Pe- trum et Iohannem" etc., nec legitur, quod solus Petrus ecclesiam congregatam pro suo libito dissoluerit aut transtulerit de loco ad locum sine consensu ecclesie: 10 quomodo potuit quondam Eugenius reus factus citacione preuentus ecclesiam, presertim vt correccionem effugeret, dissoluere aut de loco ad locum transferre? Septima racio. Papa non potest sine consensu concilii eligere locum pro futuro concilio iuxta illam constitucionem „Frequens“ concilii Constan- ciensis, et ita hactenus obseruatum est. Quomodo autem poterit concilium iam 15 fundatum, inchoatum et legittime continuatum secundum suammet professionem transfere pro libito voluntatis de loco ad locum sine consensu concilii, presertim ex causa turpi vt euitaret correccionem? Minus est enim eligere locum pro futuro concilio, quam concilium iam inchoatum transferre, sed primum non potest sine consensu concilii; minus ergo nunc secundum ar. eorum, que notantur 20 in c. „Cum in cunctis“ de elecc. et in autentica „Multo magis“, C. de epis. et cleri., precipue, cum ex illa translacione violaret tria magna decreta, primo decretum Constanciense, quo cauetur, quod imminente legittima causa trans- lacionis concilii debet ipsum concilium transferri ad locum viciniorem eiusdem nacionis, nisi illa causa racionabilis vrgens concerneret totam nacionem illam. 25 Sed ipse dissoluit concilium vigore processus inchoati contra eum, pretendens, quod in Basilea non erat libertas, et multas alias causas friuolas allegauit, que profecto non poterant veraciter totam Almaniam concernere. Transferendo ergo ad Ytaliam violauit illud decretum, et ibi expresse in hoc disponitur, quod papa hoc facere non potest. Secundum decretum fuit sacri Basiliensis concilii 30 in nona sessione editum, vt supra dixi, per eum approbatum, in quo inter cetera disponitur, quod concilium ex nulla causa potest sine sui expresso consensu transferri siue dissolui, eciam per Romanum pontificem. Tercio violauit de- cretum concordatum cum Grecis, quod eciam ipsemet prius approbauit, vt dictum fuit in narracione casus. Nam ibidem cauebatur, quod concilium debebat stare 35 firmiter in Basilea, nec inde se transferre, donec Greci applicarent ad vltimum portum Ytalie, et si interea immineret racionabilis causa illud transferendi, quod fieret translacio iuxta formam capituli „Frequens“. Ipse quondam Eugenius dissoluit seu transtulit ante aduentum Grecorum, nulla subsistente causa racio- nabili, et esto, quod subfuisset, debebat seruare formam capituli „Frequens“. 40

Strana 1073
Liber XVIII. Caput XXII. 1073 Octaua racio est, quia cum Grecorum error in triplici concilio generali dampnatus fuisset, vt in Ephesino, de quo in tex. cum glosa in c. penult. de conse. di v., et in concilio generali, de quo in c. „Firmiter“ de summ. tri. et fide ca., et in concilio Lugdunensi, vt habetur in c. I. de summ. tri. li. VI., et 5 Greci peterent nunc concilium ycumenicum non correcti, sed vt de fide dispu- tarent et ibidem videretur, quid esset tenendum, vnde in eorum saluo conductu postularent, quod libere possent in concilio ycumenico proponere, respondere et contradicere et, facta vnione ipsorum siue non, libere possent ad proprios lares redire, videlicet in saluo conductu per eos postulato et per sacrum concilium 10 concesso, non debebant ergo de mero iure audiri, sed fuit eis facta magna gracia, quia, vt dicit textus valde notabilis in c. „Maiores“ XXIV. q. I., quod maiores nostri diuina inspiracione cernentes neccessario precauerunt, vt contra vnamquamque heresim coacta semel synodus pro fidei communione, veritate catholica atque apostolica promulgasset, non sineret post hec nouis retractacioni- 15 bus mutilari, ne prauis occasio preberetur, que medicinaliter fuerunt statuta pulsandi. Et subdit in fine: „Synodus semel gesta condempnans vlterius ad noua concilia venire non sinit“; et iste textus est multum notandus, quem glosa ibi intelligit: „Quod non patitur iterum venire in synodum, vt de fide iterum disputetur, sed si correcti redire vellent, tunc admitterentur“. Et idem notat 20 glosa in c. „Nos ad fidem“ XCVI. di. Non licuit ergo quondam Eugenio sine expresso consensu concilii de huiusmodi ycumenico concilio tractare vel de loco, vbi fieret istud ycumenicum concilium, aliud disponere. Est enim iste casus, in quo expresse papa tenetur congregare concilium, cum non possit aliquid attemptare, quod possit tendere in preiudicium eorum, que diffinita sunt in con- 25 cilio in causa heresis, vt est textus notabilis cum glosa in c. „Anastasius“ XIX. di. Sed aliquis dicere posset: concilium Basiliense iam primo disposuerat ipsos Grecos sic audiendos, ergo papa nullam nouitatem fecit sub simili modo eos audire volendo; item: ipse quondam Eugenius expresse ad hoc conuocauit con- cilium Basiliense et modo expresse transtulit illud concilium in Ferrariam. 30 Respondetur, quod concilium Basiliense fecit cum Grecis certa compactata, que Greci seruare voluerunt, quia electa Sabaudia dicebant se non intellexisse de Sabaudia, que est extra Ytaliam, cum tamen nulla Sabaudia sit in Ytalia. Item, concilium nunquam dedit eis opcionem eligendi locum in certa nacione, sed ex certis locis nominatis per Grecos concilium habebat eligere vnum locum; sed 35 quondam Eugenius recedendo ab illis compactatis reducebat concilium ad Yta- liam. Item, cum concilium generale sit supra papam, cum agitur de extir- pacione heresum et de pertinentibus ad illam, vt in decreto concilii Constan- ciensis, ad concilium, ex quo erat congregatum, et non ad papam pertinebat disponere, an ipsi Greci essent audiendi, et qualiter et in quo loco. Et pre- 40 sertim non licebat hoc quondam Eugenio attemptare cum dissolucione concilii Basiliensis sine sui expresso consensu. Vsurpabat enim sibi ex hoc auctoritatem supra sacrum concilium generale in duobus: primo, quia voluit per se disponere

Strana 1074
1074 Liber XVIII. Caput XXII. de loco concilii ycumenici sine consensu concilii generalis sedentis, cum tamen concilium generale in hoc sit maius eo, vt supra dictum est. 2° vsurpabat sibi auctoritatem in dissolucione concilii generalis, vt fieret disputacio cum Grecis, et in hoc violando multa decreta ecclesie latine, vt supra dictum est. Item, vt nullus locus cauillacioni relictus sit, animaduertendum est, quod ipse 5 quondam Eugenius per suas litteras dissoluit concilium in duobus casibus, primo sub condicione vt ex tunc, si concilium ad vlteriora contra eum proce- deret, 2° simpliciter in aduentu Grecorum secundum disposicionem praui decreti; et tandem, quia concilium non destitit procedere contra eum, pronunciauit illam condicionem purificatam et sic concilium translatum fore ad Ferrariam ex vir- 10 tute primi capitis, et illo pretextu conciliabulum illud fuit inchoatum in Ferraria in mense Ianuarii ante aduentum Grecorum, et sic frustra querimus de disso- lucione facta ob causam Grecorum, quia non propter eos, sed vt ipse euitaret correccionem concilii, dissoluit ipsum concilium. Nona racio. Quia cum ex citacione in eum per concilium facta ipse 15 quondam Eugenius esset effectus reus et suspectus de heresi, presertim ex non recepcione decretorum sacri concilii, que edita fuerant pro reformacione ecclesie. debebat prius venire et purgare innocenciam suam iuxta vires citacionis, ante- quam procederet ad correccionem aliorum. Vnde non inmerito poterat sibi dici illud evangelicum: „Eice primo trabem de oculo tuo“ etc., vt III. q. VII. „Porro“. 20 Grecorum autem reduccionem, vt parcat michi, debebat dimittere in facultate sacri concilii, ad quod negocium illud spectabat principaliter, et non mittere galeas, vt supra dictum est in narracione casus. Item, si diceremus contrarium, esset res pessima exemplo, quia papa citatus super suis criminibus per con- cilium fingeret reduccionem alicuius populi, vt haberet materiam dissoluendi 25 concilium et euitandi correccionem. Item, quia, vt predixi, ipse non fecit illam dissolucionem seu translacionem intuitu Grecorum, sed propter comoditatem pri- uatam suam, vt fugeret iudicium vlcionis. Decima et vltima racio est, quia cum tempore aduentus Grecorum ipse quondam Eugenius esset per sacrum concilium legittime suspensus, non poterat 30 cum eo teneri concilium generale. Greci autem sine eo nolebant facere con- cilium ycumenicum, ergo patres sacri concilii habuerunt legittimam causam non eundi ad illud conciliabulum. Et si dicatur, quod ante suspensionem ipse quondam Eugenius dissoluerat concilium Basiliense, respondetur dupliciter: quod dissoluere non poterat ex racionibus predictis. Secundo, quia dissoluit tunc 35 non consideracione Grecorum, sed vt impediret processum concilii contra eum inchoatum, vt supra dictum fuit. Et ex hiis omnibus facillime potest responderi ad nouem obiecta aduersariorum vnica racione siue consideracione. Nam omnia eorum obiecta tendunt ad firmandum illam pretensam dissolucionem seu trans- lacionem concilii per dictum quondam Eugenium factam in fauorem Grecorum, 40

Strana 1075
Liber XVIII. Caput XXII. XXIII. 1075 quia tanquam pastor ecclesie et iudex fidei et habens potestatem ad edifica- cionem, et quia Greci nolebant alibi quam in Ytalia audiri, tenebatur hoc facere. Vt enim predixi, dissolucio illa seu translacio non fuit facta fauore Grecorum, sed ob processum inchoatam contra eum in concilio. Nam, vt predixi, in duobus 5 casibus transferebat concilium; primo sub condicione, si concilium procederet contra eum, 2° simpliciter in aduentu Grecorum. At ipse longe ante aduentum Grecorum pronunciauit concilium esse translatum, quia concilium processerat contra eum, et illo pretextu fecit conciliabulum illud inchoari in mense Ianuarii in Ferraria ante aduentum Grecorum, et sic incidit in penas scismaticorum 10 erigendo concilium contra concilium et scandalizando ecclesiam cum geminata dissolucione ac processu temporis incidit in suspensionem, quia non reuocauit illam pretensam dissolucionem infra quatuor menses iuxta tenorem decreti in XI. sessione. Nullo ergo modo poterat in aduentu Grecorum presidere illi conciliabulo, quia, et si causa fidei maxima sit, tamen contempnendo ecclesiam 15 et eius auctoritatem ipse incidit in maiorem errorem. Capitulum XXIII. Respondetur ad nouem obiecta ex aduerso, potuisse dis- soluere Eugenium, quia Greci petiuerunt vniri, quia patres debebant ire in- fra mensem, quia vnio erat maximum bonum, quia papa est pastor ecclesie, quia potest, quidquid pertinet ad edificacionem, quia sic esset negare Gre- 20 corum vnionem, quia papa est iudex fidei, quia sine peccato mortali non poterat Grecos non exaudire, quia concilium misit copiam citacionis in Constantinopolim. Sed ne aduersariorum motiua trenseant sine speciali solucione, ad eorum maiorem confusionem et veritatis dilucidacionem indiscussa remaneant, singulis 25 respondebo. Et primo ad primum in eo, quod dicunt, quod Greci venerunt ad papam petentes audiri et vniri in fide cum ecclesia latina, et nolebant hoc facere, nisi in concilio ycumenico, inde ergo papa tenebatur ad hoc conuocare concilium ycumenicum. Cum igitur papa hoc non posset facere, nisi transferret concilium ad locum Grecis aptum, ergo papa illud potuit et debuit transferre. 30 Nam hereticum esset dicere, quod papa hoc non posset facere, per illud Luce XXII.: „Ego pro te rogaui, Petre, vt non deficiat fides tua, et tu aliquando conuersus confirma fratres tuos“, scilicet in eadem fide, et Io. vltimo: „Pasce oues meas“, quod proprie intelligitur de pastura fidei, et presertim, cum Greci protestati fuerint, quod nolebant vllo modo venire ad Basileam vel Auinionem, 35 sed concilium nolebat consentire peticioni Grecorum, ergo sine concilii consensu tenebatur papa illud transferre. Ad hoc respondetur primo generaliter, quod quondam Eugenius non dissoluit concilium, vt supra dixi, fauore Grecorum, sed hoc fecit principaliter, Scriptores III. 136

Strana 1076
1076 Liber XVIII. Caput XXIII. vt fugeret correccionem concilii. Nam licet ipse quondam Eugenius de Grecis fecerit mencionem in hoc casu dissolucionis, tamen Grecis non expectatis trans- tulit illud concilium Basiliense, quia concilium non desistebat procedere contra eum. Ex hac autem causa concilium dissolui non poterat, vt supra plenius dixi. Preterea posito sine veritatis preiudicio, quod hoc fuisset propter Gre- 5 corum vnionem, veritate caret, quod Greci peterent audiri et vniri, ymmo, vt supra dixi, pecierunt, vt possent libere proponere, et vnione facta vel non libere redire ad eorum patriam, vt in eorum saluo conductu patet. Preterea, cum ipsorum error expresse fuerit reprobatus in tribus conciliis, vt supra dictum fuit, concilium habet disponere et non papa, qualiter et in quo loco debent 10 audiri, neque erat curandum de protestacione Grecorum, quia ad illam satis supra respondi, presertim cum venirent contra compactata cum sacro concilio. Nam aduersarii silent de Sabaudia, que fuit pariter electa cum Basilea et Auinione. Vnde poterat male sperari de reduccione Grecorum, cum ipsi in limine contractus violarent compactata. Preterea nec ipsi Greci hanc racionem 15 allegarunt scribentes ex Constantinopoli, sed dumtaxat quod premissa non fuerant in tempore adimpleta. Vnde licet papa teneatur pascere oues Christi, tamen cum modis et formis, alias temporibus. Nam et concilium non minus tenetur pascere oues Christi, quia omnibus apostolis fuit dictum: „Ite per vni- uersum mundum et predicate euangelium omni creature“, et: „Sicut misit me 20 pater, ego mitto vos" etc. Neque Greci volebant pasci, nisi corporaliter forte, quia, si peciissent pasturam fidei, seruassent compactata et non peciissent disputacionem. Concilium autem erat in hoc facto pape preferendum, quia concilium non potest in fide errare, et papa sic, vt notatur in c. „A recta“ XXIV. q. I. Sed, proch dolor, ex causa fidei fuerunt sumpta arma pro fide, quia sub 25 colore Grecorum dissoluebatur concilium, vt euitaretur correccio et reformacio. Ad secundum eorum motiuum, quo dicitur, quod in decreto per Basi- liense concilium concluso habetur, vt venientibus Grecis ad vltimum portum latinum ipsi patres Basiliensis concilii se transferrent, ergo cum Greci aduene- runt, debebant se transferre ad locum ycumenici concilii et non remanere in 30 Basilea fixi, respondetur, quod hoc argumentum nullo modo concludit, quia de- cretum Basiliensis concilii expresse habebat, quod patres de concilio debebant se transferre ad locum per sacrum concilium eligendum. At Greci non vene- runt ad illum locum, quia nec ad Basileam nec ad Auinionem, nec ad Sabau- diam. Et mirandum est de tali argumentacione vana, nam si Greci potuissent 35 sacrum concilium Basiliense ducere ad quem locum voluissent, quid oportebat facere cum eis compactata de loco, et precipue, cum ipsemet quondam Eugenius illa compactata approbauerit? Et per hoc soluitur eorum tercium motiuum. Dicunt enim, quod in decreto sacri concilii dicebatur, quod propter nullum locum tam magnum atque 40 sanctissimum opus deberet postponi, et quod hoc fuit iuramento firmatum. Ergo propter locum non debebat sacrum concilium Basiliense dimittere tantum bonum.

Strana 1077
Liber XVIII. Caput XXIII. 1077 Ad hoc enim respondetur, quod caret veritate, vt supra dictum fuit, quod illa verba fuerunt dicta propter Basileam, quia patres de concilio cupiebant, quod concilium ycumenicum fieret in Basilea. Sed oratoribus Grecorum nolentibus consentire dixerunt deputati sacri concilii, quod propter locum non debeat tan- 5 tum bonum omitti, et conuenerunt, vt certa loca nominarentur per oratores Grecorum, et ex illis sacrum concilium eligeret vnum, et illud decretum sic limitatum fuit iuratum. Vnde concilium non tenebatur ire ad locum per con- cilium non electum. Et si diceretur, quod concilium non debebat curare de loco, vt tantum bonum sequeretur, respondetur, quod concilium non erat certum 10 de reduccione Grecorum, vt supra dictum est, sed bene erat certum, quod si concilium trahebatur ad Ytaliam, prout quondam Eugenius volebat, elusa erat penitus reformacio ecclesie decretis contemptis, que nunquam per prius recipere voluit, et conciliorum auctoritas penitus conculcata et sepulta fuisset. Hoc enim in illa translacione agebatur propter potenciam et amiciciam, quam ipse quon- 15 dam Eugenius in locis illis habebat. Item sacrum concilium verisimiliter spera- bat, quod Greci iuxta compactata venirent ad locum electum per ipsum con- cilium, quod verisimiliter ex eo potest coniecturari, quia miserunt galeas cum pecuniis, balistariis, cum capitaneo et tanto expensarum onere. Ita enim veri- similiter non fecissent frustra, nam flocci faciebant vel parui pendebant illam pro- 20 testacionem oratorum imperatorum Grecorum per raciones per me supra dictas. Sed heu postquam declinauerunt Greci ad quondam Eugenium, iniuste dimissis galeis sacri concilii! Qua fronte poterat sacrum concilium se conferre ad Fer- rariam, vbi iam erat inchoatum conciliabulum per quondam Eugenium, iam tunc suspensum? Debebantne se vnire seu iungere cum illis, quos reputabant 25 scismaticos? Debebant haberene illum in presidentem, quem ante omnia su- spenderant? Debebantne se exponere insidiis illius, qui se iam constituerat capitalem inimicum? Iam enim patres concilii exposuerat capture et prede quorumcumque et per speciales litteras hortatus fuerat omnes principes Almanie, vt hanc iniquitatem facerent, inducens eos, vt procederent contra patres sacri 30 concilii tanquam contra hostes fidei. Estne ista pastura fidei et verificaturne dictum Christi: „Pasce oues meas"? Si rerum ordo diligenter pensetur, nil aliud fuit, quam sumere occasionem pro causa. Ad quartum motiuum fundatum ex eo, quod papa est pastor vniuersalis ecclesie et ouium Christi a Christo institutus, ideo eciam cessante illo prauo 35 decreto potuit papa facere omnia, que requiruntur ad pasturam ouium Christi quibuscumque prohibicionibus et decretis non obstantibus. Translacio autem concilii Basiliensis ad Ferrariam spectabat ad neccessariam pasturam Grecorum, ergo potuit hanc translacionem facere. Huic argumento, quod incidit in idem cum precedentibus, satis supra fuit responsum. Illam autem translacionem fecit 40 principaliter non propter pasturam Grecorum, sed ex causa dampnata, videlicet, si concilium procederet contra eum, et vigore illius translacionis fuit concilia- bulum illud Ferrarie inchoatum. Item pastura illa et predicare verbum Dei 136*

Strana 1078
1078 Liber XVIII. Caput XXIII. Grecis bene potuit fieri absque dissolucione concilii Basiliensis. Nec obstat, quod Greci volebant habere concilium ycumenicum, quia ad peticionem Gre- corum, qui erant precisi et scismatici et heretici, non debebat dissolui concilium generale absque suo expresso consensu. Nam ecclesia generalis, que peccare seu errare non potest, melius poterat discernere tempus et modum istius pasture, quam solus papa; presertim, vt dixi, non veniebant Greci emendati et correcti, sed ad disputandum. Vnde pro eo, quod sepe dampnatum fuerat in conciliis, non debebat concilium generale Latinorum inuitum dissolui. Vtinam iam diu post creacionem suam ipse quondam Eugenius voluisset esse executor illius verbi: „Pasce oues meas"! Iam diu potuisset Grecos illos ad se vocare sine 10 scandalo ecclesie latine. Sed dedit tunc operam accuratam, quando opus erat sibi sub illo colore dissoluere concilium, vt sic euitaret processum et fugeret reformacionem generalem generalis concilii et ecclesie et presertim curie Romane. Ad quintum motiuum ex eo fundatum, quod papa potest quitquid spe- ctat ad edificacionem ecclesie, non obstantibus quibuscumque decretis in con- 15 trarium, sed illa translacio spectabat ad edificacionem Grecorum etc., eciam hoc argumentum incidit cum precedentibus. Et ex hiis, que ibi dicta sunt, patet responsio. Non enim illam translacionem fecit ad edificacionem, sed vt fugeret processum, nec eo pretextu, quod voluit ire ad predicandum infideli- bus, debet concilium iam congregatum dissoluere, vt sic illa occasione eludere- 20 tur ecclesie latine reformacio. Nam si ipse impedimentum non prestitisset, scit mundus, quod Greci seruassent omnia compactata et venissent ad concilium et remansisset ecclesia in sua integritate. Sed bene patet ex hiis allegacionibus aduersarios querere mendicata et falsa suffragia, nam nunquam faciunt verbum de dissolucione facta in primo capite occasione processus contra eum inchoati, 25 sed semper fundant se super illa translacione facta in 2° capite, que effectum non habuit, quia illa secunda translacio per eum facta habebat vim in aduentu Grecorum. Sed ipse longe ante aduentum Grecorum inchoari fecit illud con- ciliabulum Ferrariense vigore translacionis facte, quia in concilio fuerat accusata eius contumacia. Ad sextum motiuum, quod videtur sine aliquo iuris fundamento forma- tum, — dicunt enim, quod negare concilium Basiliense esse translatum in Fer- rariam legittime, est negare reduccionem Grecorum esse factam: consequens probatur ex bulla aurea imperatoris Grecorum, antecedens probatur, quia Greci nolebant nisi in concilio ycumenico vniri — profecto facilime et multipliciter 35 posset responderi. Nam licet dicerent, quod nollent reduci seu vniri, nisi in concilio ycumenico, non per hoc probatur, quod dissolucio seu translacio facta per quondam Eugenium, vt euitaret suam correccionem, debeat valere. Nunc enim non agimus, an Greci sint vere reducti, sed solum agitur, an valuerit illa translacio facta per quondam Eugenium, illa precipue, quam 40 fecit in euentum, si concilium non desineret procedere contra eum, super illa enim fundatum fuit conciliabulum Ferrariense, et eciam si pretenderetur, 5 30

Strana 1079
Liber XVIII. Caput XXIII. 1079 quod propter aduentum Grecorum tantum, quod non est verum, satis supra est responsum. Ad septimum motiuum eorum, quod papa est iudex fidei, vnde tanquam iudex potest determinare et soluere omnes questiones fidei xxIV. q. I. „Hec est 5 fides“, et pro hoc illud euangelicum dictum: „Ego pro te rogaui Petre" etc. Ad hoc motiuum respondetur, vt supra, primo, quia ipse non dissoluit, vt dif- finiret questionem fidei, sed vt inficeret factum fidei et auctoritatem ecclesie, sed vt impediret processum legittime inchoatum contra eum. Item, quia papa non est iudex fidei in eo articulo, qui iam declaratus est per totam ecclesiam et 10 per multos summos pontifices. Nam, vt supra dixi, error Grecorum in triplici concilio generali fuerat condempnatus, vnde si papa vellet verbo aut facto, ex- presse aut tacite, directe vel indirecte attemptare contrarium, in continenti inci- deret in heresim dampnatam, et absque alia sentencia posset tanquam hereticus puniri. Textus est in c. „Anastasius“ XIX. di. et textus cum glosa in c. 15 „Acacius“ XXIV. q. I. Ad octauum motiuum, quod papa non poterat sine peccato mortali Gre- cos non exaudire, et si illam reduccionem non faceret, quam facere non poterat, nisi in concilio ycumenico, vt Greci postulabant, nam hoc obmittendo veniebat contra preceptum diuinum: „Pasce oues meas"; ad hoc argumentum est pluries 20 supra responsum, ideo non oportet aliter respondere. Ad nonum et vltimum motiuum, quod ex eo fundatum est, quia ante aduentum Grecorum concilium Basiliense infamauerat papam turpissime per quoddam monitorium, quod in magnum ecclesie latine scandalum et contra omnem caritatis ordinem ad Greciam misit, ostendens ibidem papam magnis 25 ciminibus esse irretitum, ideo oportebat, quod papa se purgaret presentibus Grecis, apud quos fuerat diffamatus; sed cum Greci nollent venire Basileam vel Auinionem, sed ad Ytaliam, oportuit transferri concilium ad Ytaliam; et ad hoc adducunt aduersarii nonnulla, vt dicunt, exempla summorum pontificum, qui pro eorum purgacione facienda vocauerunt ad se concilia. Certe hoc argu- 30 mentum potuisset taceri pro eorum honore; primo, quia, et si concilium misis- set exemplum monitorii ad Grecos, non hoc fecit animo diffamandi ipsum quon- dam Eugenium, sed pocius intencione auisandi Grecos, ne irent in galeis quon- dam Eugenii, dimissis galeis sacri concilii, quia ex quo quondam Eugenius erat multipliciter denunciatus sacro concilio tanquam notorius criminosus, et 35 iam citacio apprehendisset eum, non debebant pro illa causa fidei ad eum de- clinare, sed pocius ad sacrum concilium, vbi ex sua natura causa ipsa debebat agitari. Item esto, quod ipse quondam Eugenius ex transmissione illius moni- torii fuisset diffamatus apud Grecos, non tamen sequitur, quod propter hoc de- bebat concilium conuocari in presencia Grecorum; ex hoc enim sequeretur, 40 quod iudex deberet facere ex debito processu coram illis, apud quos reus esset diffamatus, quod tamen falsissimum est. Nam papa tanquam principalis minister ecclesie de facili non infamatur apud vnam gentem, sed apud multas naciones

Strana 1080
1080 Liber XVIII. Caput XXIII. et quandoque apud totam christianitatem. Oporteret ergo secundum illud argu- mentum aduersariorum, quod omnes de christianite deberent vocari, vt videant expurgacionem, quod tamen falsum est. Satis est enim, quod reus expurgat se coram iudice, et si potest expurgare se, eius expurgacio mitti potest ad omnia loca, in quibus fuit infamatus, et sic potest tolli infamia. Ita punctaliter alias 5 fecit papa de quodam episcopo, vt probatur in c. „Habet hoc proprium" II. q. v., quinymmo est vnus textus satis notabilis ad propositum in c. „Statuimus" de offi. dele. li. vI., vbi dicitur, quod si iudex deputatus in certo loco super ali- qua inquisicione fienda contra reum pretensum non potest ibi conmode suum officium exercere propter potenciam rei, quod potest mutare locum sine nouo 10 consensu principis delegantis, ne quoquo modo possit inquisicio impediri et reus de sua malicia reportare comodum. Et per illius textus racionem dico, quod nedum concilium Basiliense non debebat ex hoc facto transferri ad Ferrariam, sed eciam si fuisset in Ferraria, cum papa habeat ibi magnam potenciam, maxime propter Venecias ibidem existentes, legittime potuisse concilium se inde trans- 15 ferre et venire ad Alamaniam, vbi tucius potuisset contra eum procedere. Quis enim tam leuis capitis est, vt posset illud in mentem adducere, quod patres sacri concilii Basiliensis potuissent secure ire ad Ytaliam ad faciendum processum contra eum Ytalicum, potentem in potencia terrarum et amicorum? Preterea ipsa racio concluderet, quoad omnes partes, in quibus papa fuit infa- 20 matus, vnde oporteret, quod concilium prius transferretur in Hyspaniam, et ibi facta purgacione transferretur in Alamaniam, vt purgaretur apud Alamanos, et sic de aliis, quod ridiculum est dicere vel cogitare. Ad exempla autem sum- morum pontificum verum est, quod multi pontifices infamia respersi congre- gauerunt concilia sponte, vt purgarent se in illis, et quia actus ille erat spon- 25 taneus, merito potuerunt ad se vocare concilia. Sed quod concilium iam sedens et inchoans processum contra papam teneatur, velit, nolit se transferre pro voto pape, vt se expurget, hoc nullibi probatur. Ymmo racio refugit, quod reus possit ad se euocare iudicem. Rei enim est obedire iudici, et non precipere, vt in c. 1. de iudi. cum multis similibus. Nam si concilium vel alius iudex 30 teneretur se transferre pro voto rei, nunquam sequeretur debitus inquisicionis effectus, vt in dicto c. „Statuimus". Quinymmo legimus concilium euocasse papam, vt se defenderet in concilio II. q. vII. in §. „Item cum Balaam“ in versi. „Item Symachus". Et temporibus nostris vidimus Pisis generale con- cilium congregatum euocasse et citasse quondam Benedictum et Gregorium. 35 Idem vidimus Constancie. Ridiculosum fuisset, quod Benedictus citatus trans- tulisset concilium in Paniscolam, locum sue residencie, vt purgaret se in Cathe- lonia, vbi erat infamatus per citacionem concilii. Et idem possemus dicere de papa Iohanne, cuius diffamacio plurimum degenerabat apud Ytaliam, et tamen processus fuit factus in Constancia. Et ita de similibus. Et per hoc remanet 40 firma conclusio luce clarius declarata, quod concilium generale, ecclesiam vni- uersalem representans, fuit et hodie est in ciuitate Basiliensi, illo paruo decreto

Strana 1081
Liber XVIII. Caput XXIII. XXIV. 1081 paucorum et iniusta et pretensa dissolucione seu translacione per quondam Eugenium facta non obstante. Et hec de primo dubio. Capitulum XXIV. Defenditur decretum Constanciensis concilii contra obiecta aduersariorum, quod tempore illius declaracionis non erat generale con- cilium, quia solum obediencie vnius. Respondet autem quam multis alias denotans absurditatibus deicientibus argumenta illorum, et quod post illam declaracionem nemini esse dubium papam teneri obedire concilio generali. Ad secundum principale dubium, an scilicet sacrum Basiliense concilium potestatem legittimam ipsum quondam Eugenium citandi et processum reliquum 10 contra eum faciendi vsque ad deposicionem inclusiue habuerit, et idem queri potest de quolibet concilio generali respectu cuiuslibet summi pontificis, multa et multa dici possent. Nam olim ante determinacionem seu declaracionem per illam magnam synodum Constanciensem factam multi circa hunc articulum tractatus et libelli a diuersis editi fuere, varia sencientes circa potestatem ec- 15 clesie. Hinc eciam glose iuris canonici plurimum variarunt, in hac materia trepi- dantes, vt patet ex notatis Iv. di. „In istis" al. „In summa", xv. di. „Sicut“ XL. di. „Si papa", XCIII. di. „Legimus", XCIX. di. „Ecce.", IX. q. III. „Nemo", XXIV. q. I. „Quodcumque“, et in c. „A recta", et in Cle. „Ne Romani“ de elec., et in Clemen. „Ad nostrum" de hereticis, in c. „Significasti“ de elec., et in c. 20 „Licet“ e. ti., et c. „Proposuit" de conces. preben. in c. „Ad honorem" de auctoritate et vsu pal., et in c. „Quanto" de transla. prela., et ibidem per doctores iuris canonici et in multis aliis locis. Sed cum hodie illud concilium generale et famosum Constanciense ipsam difficultatem declarauerit, interpre- taciones varie magistrorum cessare debent. Nam dicta doctorum non sunt nec- 25 cessaria, i. e. non neccessitant ad tenendum hoc vel illud, licet sint probabilia, vt notatur in c. I. de post. prela. et in 1. 1. C. de legi., sed ecclesie auctoritas bene neccessitat, ymmo hereticus est censendus, qui tenet sentenciam ab auctori- tate ecclesie deuiantem, vt in c. „Heresis" et in c. „Hereticus“ et in c. „Inter scisma et heresim", XxIV. q. III., ad hoc textus iuncta glosa notabili in Cle. 1. 30 „De vsuris" et facit c. „Abolende" de hereticis. Declaracio autem Constan- ciensis concilii hanc questionem omnino diffinit, loquens per hec verba forma- liter: „Hec sancta synodus Constanciensis, generale concilium faciens et vni- versalem ecclesiam representans, declarat, quod ipsa potestatem habet inmediate a Christo, cui quilibet, cuiuscumque status, condicionis vel dignitatis existat, 35 eciam si papalis, . . . qui mandatis, statutis et ordinacionibus seu preceptis huius sancte synodi aut cuiuscumque alterius concilii generalis legittime congregati super premissis seu ad ea pertinentibus factis vel fiendis obedire contumaciter recusauerit, nisi resipuerit, condigne penitencie subiciatur et debite puniatur,

Strana 1082
1082 Liber XVIII. Caput XXIV. eciam ad alia iuris suffragia, si opus fuerit, recurrendo“. Hec sunt verba formalia declaracionis facte per illam magnam synodum, que quidem declaracio, cum apertissima sit quoad casum nostrum, de quo queritur, cuilibet hodie de ecclesia semoto quocumque scrupulo sufficere debet, nam, vt dixit Ieronimus in disputacionibus suis contra Luciferianum: „Poteram hoc vnico sole omnium 5 tuarum argumentacionum riuulos exsiccare“, et appellabat solem auctoritatem vniuersalis ecclesie. Et Augustinus in multis locis dixit, quod non crederet euangelio, nisi eum auctoritas ecclesie commoueret. Ita potest hodie dici cui- libet volenti in dubium vertere potestatem ecclesie supra papam. Cum autem sacrum concilium processerit contra quondam Eugenium, non potest refricari in 10 dubium de eius potestate vel auctoritate, quamquam nonnulli aduersariorum non valentes aliter supterfugere auctoritatem ecclesie dicant, quod Constanciense concilium illam declaracionem fecit post fugam Iohannis a Constanciensi con- cilio, et antequam obediencie aliorum, qui se gerebant pro summis pontificibus, Gregorii scilicet et Benedicti, vnirentur illi concilio Constanciensi, quasi velint 15 dicere, quod illud concilium Constanciense tempore declaracionis edite non erat vniuersale, sed representabat dumtaxat obedienciam Iohannis. Sed profecto iste obiecciones dignitatem et auctoritatem illius constitucionis seu declaracionis non eneruant, quia presupposito, quod ita sit, quod post fugam Iohannis et ante vnionem aliarum obedienciarum fuerit facta, attamen tota ecclesia vniuersalis 20 postmodum ibidem vnita tacite multipharie illam approbauit constitucionem. Primo approbando deposicionem Iohannis, qui fuit depositus ob multa delicta notoria scan- dalisancia ecclesiam. Non autem potuisset deponi per concilium, nisi concilium ipsum habuisset in eundem potestatem, quia inferior non habet iurisdiccionem in superiorem, nec par in parem, vt in c. „Inferior“ et c. „Denique“ XXI. di., 25 et in c. „Innotuit“ de elec. et in 1. „Ille, a quo“ §. „Tempestiuum“ ff. ad Trebell., et si diceremus contrarium, sequeretur, quod papa Martinus non fuerit legittime electus, quia non vacabat ecclesia ex defectu potestatis. Et idem diceremus quoad ipsum quondam Eugenium, qui ex illa origine sortitus est apostolatum. Item, si diceremus illud concilium errasse in potestate vniuersalis 30 ecclesie declarando in preiudicium prelacionis ecclesie Romane, omnes illi patres et eos sequentes incidissent in heresim, vt in c. 1. XXII. di., et sic dampnaremus totam obedienciam Iohannis, que maxima erat, nam ei obediebat tota Alamania, Ytalia et multe alie naciones. Item, si incidissent in heresim, quomodo alie obediencie, Gregorii scilicet et Benedicti, vniuissent se et incorporassent illi 35 concilio contra c. „Cum quibus“ XXIV. q. III. Item illa constitucio erat ibidem plus quam notoria, et nunquam post vnitatem factam fuit contra illam recla- matum, ymmo fuit per totam ecclesiam recepta tacito consensu, quia id, cui non resistitur, approbatur, vt in c. „Error“ LXXXIII. di. Item hoc probo effi- caciori racione. Concilium Basiliense fuit legittime institutum per ecclesiam 40 vniuersalem et indubitatam, et nichilominus illud idem decretum Constanciense recensuit et approbauit et confirmauit. Et quod plus est, ipse quondam Euge-

Strana 1083
Liber XVIII. Caput XXIV. XXV. 1083 nius in adhesione sua expresse videtur illud approbasse, cum dixerit et pro- fessus fuerit in illa adhesione, concilium Basiliense fuisse legittime institutum et continuatum. Hec autem approbacio et confirmacio illius constitucionis Con- stanciensis precesserat illam adhesionem. Ergo multipliciter illa constitucio 5 fuit approbata per ecclesiam vniuersalem; quinymmo, et si ipse quondam Eu- genius noluisset consentire, attamen in hiis, que concernunt fidem et refor- macionem ecclesie et in pertinentibus ad illa, iudicium concilii prefertur sen- tencie pape, vt notatur in dicto c. „Anastasius“ XIX. di., et probatur in c. „Sicut" xv. di., et ibi per archi. Nec fuga Iohannis habuit impedire effectum 10 illius declaracionis, quia, vt declaratum fuit in illo concilio, per illius fugam non desiit esse concilium, nec auctoritas concilii fuit aliquatenus impedita. Facit enim papa se alienum recedendo ab vniuersali ecclesia, vt in c. „Alienus“ XXIV. q. I., et ipsa ecclesia, in qua est iurisdiccio ecclesie fundata, potest omnem potestatem ecclesie exercere, sicut potest mortuo papa. Vt enim dicit archidi. 15 in c. „Porro" LXVI. di., potest ecclesia mortuo papa mutare formam sacramen- torum preter formam panis et vini et baptismi, quia illa forma fuit instituta a Christo, et sic ecclesia mortuo papa potest eciam arduissima exercere et refor- mare, que facta fuere eciam tempore apostolorum, quod est bene notandum. Si enim iurisdiccio ecclesiastica non esset in ecclesia tanquam in fundamento, 20 non posset eciam hoc attemptare mortuo papa. Papa autem fugiens a concilio habetur pro mortuo seu alieno ar. in c. „Cum dilecti“ de elec. et XVI. q. 1. §. „Ecce“, et in dicto c. „Alienus“. Capitulum XXV. Restat corroboratam esse veritatem de auctoritate gene- ralium conciliorum septemplici iure, et prosequitur de iure diuino allegatis 25 serio quatuor euangelii passibus aliisque multis, prout contingit quampluri- mis eciam doctrinis sanctorum et textibus iuris cum dictis doctorum. Quod- que derisio est affirmare solum Petrum accepisse potestatem a Christo. Et vt illa declaracio concilii Constanciensis et approbacio subsequens concilii Basiliensis non videatur edita sine fundamento, corroboro et iustificabo 30 illam omni fere iure diuino, scilicet dictis nonnullorum sanctorum, corroborato apostolico pontificio ex gestis conciliorum, et sic consuetudine vniuersalis ec- clesie. Item racione iuris naturalis et iuris ciuilis. Iure autem diuino fouetur multipharie multisque modis, et primo tanquam pro fundamento tocius edificii inducitur illa auctoritas euangelica Mathei XVIII.: „Si pecauerit in te frater tuus" 35 etc., „dic ecclesie, quod si ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus". Neminem Christus excepit a iudicio ecclesie, sed illud con- stituit vniuersale et supremum: vniuersale neminem excipiendo; supremum, cum nullum aliud iudicium vltra illud preseruauerit, sed absolute dixit contempnentem Scriptores III. 137

Strana 1084
1084 Liber XVIII. Caput XXV. illud iudicium habendum pro ethnico et publicano. Et quod includatur papa, patet primo, quia loquebatur ipsi Petro, et sic eundem voluit remittere ad iudicium ecclesie; secundo, quia quilibet Christianus appellatur frater, eciam papa, XI. q. III. „Ad mensam". Ymmo ipsi Petro dixit: „Si peccauerit in te frater tuus" etc., et sic appellauit quemlibet fratrem Petri. Item Christus in 5 euangelio ait: „Vos omnes fratres estis“, et ipsemet Petrus in concione dixit: „Viri fratres“ etc. actuum I. c°. Et hoc voluit glosa in c. „Nemo“ XI. q. III., que dicit, quod, cum papa peccat, potest peccatum illius ecclesie denunciari secundum ammonicionem euangelii: „Si peccauerit“ etc. Dicit tamen hoc deter- minasse in c. „Si papa“ XL. di. et in illo c. „Si papa“ firmat hoc idem cum hac 10 determinacione, videlicet, quod de illo crimine potest papa denunciari, de quo potest accusari, et non de alio, quia tunc inutilis esset talis denuncciacio, que verba diligenter sunt notanda. Papa autem accusari potest de heresi et quo- libet crimine notorio, ex quo scandalizatur ecclesia, et de eo est incorrigibilis, vt in glosa in dicto c. „Si papa“, vt infra subiciam. Et cum hoc tempera- 15 mento debet intelligi et limitari Ostien. in c. „Proposuit“ de conces. preben., et Hug. in c. „Si papa“ XL. di., qui in hoc aliter sensisse videntur. Et vt tolleret Christus dubietatem, ne forte appellacione ecclesie veniret seu putaretur solus summus pontifex, inmediate post illa verba subiunxit: „Amen dico vobis, quecumque alligaueritis super terram, erunt ligata et in celis“ etc., et sic aperte 20 ostendit, quod nomine ecclesie intelligebat de omnibus apostolis, qui tunc representabant totam ecclesiam. Cum ergo Christus neminem exceperit a iudi- cio ecclesie, vana est glosa, que excepcionem vult facere de papa sine ex- pressa auctoritate Christi, nam qui totum dicit, nichil excludit; et sicut indefinite locutus est Christus, ita indefinite intelligere debemus, XIx. di. „Si Romanorum“ 25 et in c. „Solite" de maio. et obe., et sileant hodie vane glose magistrorum, cum hec opinio seu iste intellectus generalis ad illam auctoritatem fuerit ap- probatus in illa magna synodo Constanciensi, vbi erat tanta magistrorum et doctorum iuris diuini et humani copia. Vnde tanta auctoritas tantorum virorum preclarorum in vnum congregatorum deberet sufficere, eciam si illud non fuisset 30 vniuersale concilium. Item concurrit auctoritas concilii Basiliensis, in quo om- nes fere viri eminentes de christianitate per se aut suos procuratores fuerunt incorporati. Vnde dicere contrarium nil aliud est dicere, quam dicere omnes fuisse hereticos, et concilium illud errasse in fide, quod non est admittendum, precipue propter opiniones magistrorum, quia varie locuti sunt. Secundo hoc 35 idem illa auctoritate dominica ad omnes apostolos prolata: „Vos estis sal terre, quod si sal euanuerit, ad nichilum valet vltra, nisi vt mittatur foras et con- culcetur ab hominibus", ex qua auctoritate apostolorum neminem Christus exclu- sit, quinymo Ieronimus vir clarissimus aperte sensit illam auctoritatem habere locum eciam contra papam, vt colligitur ex verbis suis in c. „Omnes episcopi“ 40 II. q. VII., vbi inter cetera dicit sic: „Non facile stare in loco Petri et Pauli, scilicet tenere cathedram iam cum Christo regnancium; infatuatum sal ad nichil

Strana 1085
Liber XVIII. Caput XXV. 1085 prodest, nisi vt proiciatur foras et conculcetur a porcis". Hec sunt verba Ihe- ronimi. Et vt dicit ibi glosa: „Infatuatum sal dicuntur stulti prelati, insipidi in predicando, fatui in delinquendo, qui eiciuntur foras per deposicionem, vt con- culcentur a porcis, i. e. demonibus“. Et quamquam ibi respectu pape non 5 dicatur, per quem fiet ista deposicio, attamem glosa est notabilis in c. „Sicut inquit“ II. q. vII., que dicit, quod vbicumque reperitur papam posse iudicari, intelligi debet, quod per concilium generale; pro hoc facit, quia c. „Si papa“ XL. di. simpliciter dicit papam posse iudicari de heresi, et non dicit per quem; sed doctores intelligunt per concilium, vt notat archidi. in c. „In fidei fauorem“ de 10 hereti. li. VI., et est glosa in c. „Si duo“ LXXIX. di., in glo. I. in fine, que dicit concilium conuocandum in casu scismatis. Et idem in similibus est dicendum, vbicumque reperitur papam posse iudicari, ex quibus plurimum patet de preeminencia concilii supra papam. Tercio facit illa auctoritas euangelica, in qua Christus loquens de se dixit apostolis omnibus nemine excluso: „Ego 15 sum vitis vera et vos palmites . si quis in me non manserit, mittetur foras, sicut palmes, et arescet et colligent eum, et in ignem mittent“ etc. Quicumque ergo, sit ille papa vel alius, qui recedit a Christo, vtputa heresim confingendo, debet deponi seu eici de facto ab ecclesia, et si non wlt se corri- gere, debet tradi curie seculari, vt igne pereat; de hereti. „Excommunicamus“ 20 et in c. penultimo. Et facit, quod notat glosa in c. „Abolende“ e. ti. Respectu eieccionis pape congregabitur concilium, vt proxime dixi; si enim concilium non haberet preeminenciam supra papam, frustrate essent iste auctoritates, quoad personam pape. Nec obstat, si dicatur, quod fundamentum iurisdiccionis ec- clesiastice, vt infra dicam, est in ecclesia vniuersali et non in concilio, quia 25 de ipso concilio Christus non fecit mencionem. Dico enim, quod licet fundamen- tum iurisdiccionis sit in ecclesia vniuersali, quia tamen impossibile est congre- gare ecclesiam vniuersalem, cum consistat in vniuersitate fidelium, de conse. di. 1. „Ecclesia“, quinymo vnica est ecclesia militans et triumphans, vt plenius notatur per Io. An. in c. „Fundamenta“ de elec. li. VI., attamen ecclesia ipsa 30 vniuersalis exercet iurisdiccionem suam per concilium ipsam representans. Hoc probatur act. xv., vbi in illo concilio apostolorum in diffinicione dictum fuit: „Placuit apostolis et senioribus et toti ecclesie“ etc. Ad innuendum, quod concilium dicitur ecclesia representatiue, ad idem xxV. q. II. c. I.; hoc clarius innuit Christus, qui cum dixisset: „Dic ecclesie“, statim dirigendo verba sua 35 ad discipulos ait: „Amen dico vobis, quecumque alligaueritis super terram" etc., innuens ipsos facere ecclesiam quoad exercicium. Et pro hoc c. „Firmiter“ de sum. tri. in fine, vbi dicitur, quod Christus tradidit claues ecclesie apostolis et eorum successoribus, ad idem c. „Noua" de peni. et remissi. Quarto corro- bantur predicta per id, quod habetur lo. Xx.; nam post resurreccionem suam 40 Christus volens confirmare potestatem datam ecclesie in personis apostolorum dixit: „Sicut misit me pater, ego mitto vos, accipite spiritum sanctum“ etc. Vnde non dixit: „Mitto te Petrum“ sed: „Mitto vos", scilicet cum eadem pote- 137*

Strana 1086
1086 Liber XVIII. Caput XXV. state, qua pater me misit. Vnde suam potestatem omnimodam neccessariam ad regimen ecclesie Christus transmisit in ecclesiam. Et pro hoc dictum doctis- simi viri Cipriani in c. „Loquitur" xxIv. q. I., vbi inter cetera dicit hec verba: „Quamuis omnibus apostolis post resurreccionem suam parem tribuat potesta- tem, et dicat „Sicut pater me misit, et ego mitto vos. Accipite spiritum sanctum,“ tamen, vt vnitatem manifestaret, vnitatis eiusdem originem ab vno scilicet Petro incipientem sua auctoritate disposuit". Et subicit: "Hoc erant ceteri apostoli, quod Petrus fuit, pari consorcio prediti et honoris et potestatis, sed exordium ab vnitate proficiscitur, vt ecclesia Christi vnica ostenderetur, et quam vnam ecclesiam in cantico quoque canticorum hoc persona Christi designat et dicit 10 „Vna est columba mea“ etc., et post pauca subicit: „Quam vnitatem tenere et vendicare debemus maxime nos episcopi, qui in ecclesia Dei presidemus, vt episcopatum quoque vnum ipsum atque indiuisum probemus. Nemo fraternitatem fallat, nemo fidei veritatem perfida prevaricacione corrumpat; episcopatus vnus est, cuius singulis in solidum pars tenetur.“ Et aduertendum, quia licet glosa 15 ibi dicat, quod omnes apostoli fuerunt pares in ordine, sed secus in administra- cionis plenitudine, et idem notatur in c. „In nouo" XXI. di., vbi dicit clarius, quod in administracione Petrus fuit maior aliis, et diligenter notanda est illa glosa, quia non dicit, quod Petrus solus habuit administracionem, sed quod fuit maior in administracione. Alii ergo apostoli in persona ecclesie habuerunt 20 administracionem, Petrus autem prelatus fuit in exercicio ceteris ecclesiis et membris omnibus de ecclesia, vt in c. „Quamuis“ XXI. di., et hoc modo intelli- gitur c. „In nouo" preallegatum, dum ibi dicitur, quod Petro primo pontificatus ecclesie datus est, tamen fundamentum tocius iurisdiccionis ecclesie est in ec- clesia vniuersali. Pro hoc c. „Ita dominus“ XIx. di., vbi dicitur, quod huius 25 muneris sacramentum ita dominus voluit ad omnium apostolorum officium per- tinere, vt in beatissimo Petro apostolorum omnium summo principaliter collo- caret etc. Et sunt verba beati Leonis, et ponderandum est illud verbum „prin- cipaliter". Non enim dixit, quod voluit ad Petrum solum pertinere, sed ad om- nes apostolos, sed ad Petrum tanquam ad caput ministeriale seu politicum 30 ecclesie. Hinc dixit Hug. in c. „Porro“ LXVI. di., quod omnes apostoli fuerunt episcopi et principes constituti super vniuersam terram et promiscue et indiffe- renter omnes vbique administrabant. Et notanda sunt hec verba presertim vltima. Non obstat, si dicatur, quod Christus claues ecclesie potestatis et discrecionis dedit soli Petro, vt habetur Math. xVI.: „Et tibi dabo claues 35 regni celorum“ etc., vt ibi. Et hoc idem confirmat in dicto c. „In nouo“ et in dicto c. „Loquitur" et in c. „Aliorum“ Ix. q. III. cum multis similibus. Et super illa auctoritate fundabant se communiter assentatores pape, quia, si papa habuit potestatem supra omnes, ergo a nemine iudicari potest, quia inferior non ligat neque iudicat superiorem, vt in dicto c. „Inferior“ et c. „Denique“ XXI. 40 di., ymmo nec par parem, vt in dicto c. „Innotuit“. Ad hoc enim dicendum, vt patet ex predictis, quod soli Petro non fuit data potestas, quinymo nec per 5

Strana 1087
Liber XVIII. Caput XXV. 1087 illa verba: „Tibi dabo claues" fuit data aliqua potestas. Sed promisit, cum sint verba futuri temporis. Et illa promissio de donacione clauium fuit facta Petro ge- renti tunc typum seu figuram ecclesie vniuersalis. Et hoc voluit Augustinus in plerisque locis. Habetur enim per eundem in 1. 1. de Doctrina Christiana c. XIII., 5 vbi sic dicit: „Est ecclesie corpus Christi, sicut apostolica doctrina commendat, que coniunx eciam dicitur“, et paucis interpositis dicit sic: "Has ergo claues dedit ecclesie sue, vt quecumque soluerit, in terra soluta essent, et in celo.“ Et cla- rius idem Augustinus super Iohannem sermone CXXV., loquens de ecclesia sic dicit: „Huius ecclesie apostolus Petrus propter apostolatus sui primatum gerebat 10 figuratam generalitate personam. Quod enim ad ipsum proprie pertinet, natura vnus homo erat, gracia vnus Christianus, habundanciori gracia vnus idemque pri- mus apostolus. Sed quando ei dictum est: „Tibi dabo claues regni celorum" etc. et: „Quodcumque ligaueris super terram, erit ligatum et in celo, et quecumque solueris super terram, soluta erunt et in celis", vniuersam significauit ecclesiam, 15 que in hoc seculo diuersis temptacionibus velud ymbribus, fluminibus et tempesta- tibus quatitur et non cadit, quoniam fundata est supra firmam petram, vnde Petrus nomen accepit. Non enim a Petro petra, sed pocius a petra Petrus, sicut non Christus a christiano, sed christianus a Christo vocatur. Ideo quippe ait dominus: „Supra hanc petram edificabo ecclesiam meam", quia dixerat: „Petrus, tu es 20 Christus, filius Dei viui“ ; super hanc igitur petram, quam confessus es, edificabo ecclesiam meam. Petra enim erat Christus. Super hoc quippe fundamentum nemo aliud potest ponere preter id, quod positum est, quod est Christus Ihesus. Ecclesia ergo, que fundatur in Christo, claues ab eo regni celorum accepit in Petro, id est potestatem ligandi soluendique peccata.“ Hec beatus Augustinus 25 vbi supra. Et pro hoc dicto Augustini, vide glo. in c. „Ita dominus" XIX. di., vbi idem sentit, quod Augustinus quoad exposicionem istorum verborum: „Et super hanc petram edificabo ecclesiam meam“ etc. Et idem in effectu sentit ibi archidyaconus post alios dicens sic exponendo: „Super hanc petram, quam confessus es, scilicet me, petra autem erat Christus" de conse. di. II. 30 Reuera supra quod fundamentum fundatus erat Petrus, et hec est ipsa veritas, quia ecclesia fundata est super Christo, iuxta illud prophete: „Et per- fice eam, quam plantauit dextera tua super filium hominis, quem confirmasti tibi“. Ad idem est idem Augustinus in li. de fide ad Petrum c. II., vbi dicit: „Nunquam peccanti indicta esset deprecacio pro peccato, si deprecanti 35 non esset remissio concedenda. Sed penitencia peccatori tunc prodest, si eam in ecclesia catholica gerat. Cui Deus in persona Petri ligandi soluendique tribuit potestatem, dicens: „Quodcumque ligaueris super terram, erit ligatum et in celis.“ etc. Ad idem idem Augustinus in libro de agone christiano, dicens: „Non enim sine causa inter omnes apostolos huius ecclesie catholice personam 40 sustinuit Petrus. Huic enim ecclesie claues regni celorum date sunt, cum Petro date sunt, et quod ei dicitur, ad omnes dicitur: "Amas me? Pasce oues meas". Et notanda sunt in hoc maxime hec verba vltima, quod illa verba: "Amas me,

Strana 1088
1088 Liber XVIII. Caput XXV. pasce oues meas" ad omnes apostolos videntur dicta. Hinc, vt arbitror, ec- clesia in prefacione illa apostolorum dicit bellissime et notanter in materia nostra: vt gregem tuum pastor eterne non deseras, sed per beatos apostolos tuos con- tinua proteccione custodias, vt hiisdem rectoribus gubernetur, quos operis tui vicarios eidem contulisti preesse pastores. Ex quibus verbis clare colligitur, 5 quod omnes erant pastores, et sic pastura fidei ad omnes pertinet. Item pon- deranda sunt illa verba: quos operis tui vicarios etc. Omnes ergo apostoli fuerunt vicarii operis Christi, et per consequens omnes episcopi, qui successerunt in locum apostolorum LXVIII. di. „Quorum vices" et in c. „Nono“ XXI. di. Et quod quilibet episcopus sit vicarius Christi, est textus Ambrosii in c. 10 „Mulier“ XXXIII. q. v. Sed fatendum est, quod Petrus in hac pastura fuit maior, quia non solum fuit pastor, vt ceteri, sed eciam pastor pastorum, quia ipse habuit generalem pontificatum per illa verba: „Pasce oues meas“, vt in c. „Significasti“ de elec. Vnde ad omnes referuntur illa verba, sed ad Petrum tanquam ad primum. Et ob hoc, quia primus erat inter apostolos, dignum 15 fuit, vt ipse gereret personam ecclesie in promissione seu dacione clauium, tamen fundamentum iurisdiccionis est in ipsa ecclesia. Vnde Petrus recepit tanquam principalis minister ecclesie, licet a Deo inmediate, quia recepit pro se et pro ecclesia, et sic pro omnibus de ecclesia, vt sentit Augustinus in locis preallegatis. Et sic potest saluari dictum Graciani in §. „Si autem post“ c. 20 „Audiuimus" XXIII. q. I., vbi dicit, quod cum omnibus discipulis parem ligandi atque soluendi potestatem dominus daret, Petro pro omnibus et pre omnibus claues regni celorum se daturum promisit, dicens: „Tibi dabo claues regni celorum“ etc., vt exponamus illa verba, quod recepit pro omnibus, id est in personam omnium et pre omnibus, quia magis recepit ipse, quam alii singuli 25 singulariter, quia Petrus prefuit et prelatus est omnibus membris ecclesie, vt in c. „Quamuis“ XXI. di., vbi dicit textus, quod quamuis per orbem catholice ecclesie constitute vnus talamus Christi sint, tamen sancta Romana ecclesia catholica et apostolica nullis synodicis constitutis ceteris ecclesiis prelata est, sed euangelica voce domini et salvatoris nostri primatum obtinuit: „Tu es, 30 inquit dominus Petro“, etc. Et sic pondera textum, cum dicit, quod ceteris ec- clesiis prelata est ecclesia Romana etc. Item ad hoc facit glosa ordinaria super illud Mat. XVI. c.: „Tibi dabo claues regni celorum" etc., que sic inquit: „Specia- liter eam potestatem Petro concessit, vt ad vnitatem nos inuitaret, ideo eum principem apostolorum constituit, vt ecclesia vnum principalem Ihesu Christi 35 haberet vicarium, ad quem diuersa membra ecclesie recurrerent, si forte inter se dissentirent. Quod si diuersa capita essent in ecclesia, vnitatis vinculum rumperetur", que verba sunt notanda, et presertim ibi, ad quem diuersa membra ecclesie recurrerent, quasi primatus Petri fuerit principaliter propter diuersa membra et particulares de ecclesia. Non autem, quod ipse solus potestatem 40 recepisset, sed pro omnibus illam recepit, sed ipse vt principalis minister, vt predixi. Et sic saluari possunt infinite auctoritates sanctorum, ex quibus ex-

Strana 1089
Liber XVIII. Caput XXV. 1089 tolluntur aduersarii ecclesie in eo, quod videntur innuere, quod solus Petrus habuit primatum, et ipse solus vicarius fuit Ihesu Christi, et quod fuit cuncte ecclesie prelatus etc.; pro quibus faciunt optime c. II. XXII. di. „Considerandum“ et c. „Fidelior" cum multis similibus. Debent enim intelligi modo predicto, quod ipse recepit claues pro omnibus et pro se. Sed ipse fuit principalis minister, cum nullus apostolorum preter eum fuerit prelatus ceteris membris ec- clesie. Sed ipsa ecclesia, in qua est iurisdiccio, tanquam in fundamento habet plenitudinem potestatis; pro hoc facit ad idem dictum Rabani, qui fuit doctor excellentissimus in loco preallegato, vbi inter cetera sic dicit: „Hec autem 10 ligandi atque soluendi potestas, quamuis soli Petro data videatur a domino, tamen et ceteris apostolis datur, necnon eciam nunc et episcopis et presbiteris omnis ecclesie etc.; et pro principali consideracione, quod potestas ecclesiastica omnimoda sit in ecclesia tanquam in fundamento. Et eciam dictum Ieronimi XXIV. q. I., vbi sic dicit: „Omnibus consideratis puto non me temere dicere alios ita 15 esse in domo Dei, vt ipsi eciam sint eadem domus Dei, que dicitur edificari supra firmam petram, que unica columba vocatur seu appellatur, que sponsa pulchra sine macula et ruga et ortus conclusus et fons signatus et puteus aque viue et paradisus cum fructu pomorum, que domus eciam claues recepit ac potestatem ligandi et soluendi. Hanc domum si quis corrigentem corripientemque 20 contempserit, „Sit tibi tanquam ethnicus et publicanus". De hac domo dicitur: „Domine dilexi decorem domus tue et locum habitacionis glorie tue et qui habitare facit vnanimes in domo" etc., que omnia verba diligentissime sunt notanda. Nam clarissime innuunt, quod ecclesia recepit claues, et non solus Petrus, et quod ipsa ecclesia habeat exercicium clauium, quando illis vult vti, 25 vt patet ex illis verbis: "Hanc domum si quis corrigentem corripientemque con- tempserit, sit tibi tanquam ethnicus et publicanus" etc. Nam iste textus Iero- nimi plurimum confundit motiuum quorundam, qui non valentes subterfugere, quod Petrus recepit claues pro ecclesia, dicebant verum esse, quod iurisdiccio ecclesiastica est in ecclesia tanquam thesaurus in archa, sed Petrus fuit ille, 30 qui recepit claues, vt aperiret archam, quando sibi videretur, quasi innuant, quod exercicium potestatis fuit concessum soli Petro, licet potestas in habitu fuerit data ecclesie. Sed per hunc textum Ieronimi aperte confunditur illa opinio. Ad idem textus Christi in euangelio, dum dicit: „Dic ecclesie“ et volens denotare, que esset ista ecclesia, inmediate subiungit ad omnes apostolos: 35 „Amen dico vobis, quecumque alligaueritis super terram" etc. Ergo eciam exer- cicium fuit ceteris apostolis collatum representantibus tunc ecclesiam, quam potestatem tunc ecclesia exerceret per ministros suos. Vnde ecclesia exercet, cum episcopus exconmunicat, vel cum presbiter absoluit in foro anime. Ad hoc facit optime dictum Crisostomi super illud Mathei XVIII°: „Quod si non 40 audierit, dic ecclesie, id est hiis, qui president ecclesie, vel dic toti ecclesie, vt maiorem erubescenciam paciatur. Post hec omnia sequatur exconmunicacio, que fieri debet per os ecclesie, id est, per sacerdotem, quo exconmunicante tota

Strana 1090
1090 Liber XVIII. Caput XXV. ecclesia operatur". Et hec verba sunt plurimum notanda. Hinc dicit canon, quod episcopus est in ecclesia, et ecclesia est in episcopo. Vnde appellacione ecclesie venit episcopus vII. q. I. in c. „Scire“ facit c. „Requisisti" de testa. Potest eciam dici vltra Crisostomum „Dic ecclesie“, i. e. concilio generali, quod representat totam ecclesiam, vt aperte patet actuum xV. Et inter ceteras ex- posiciones hanc eciam ponit archidyaconus in c. „Precipue“ x. q. III. superius allegato, quod eciam patet ex eo, quia concilium nomine ecclesie exercet iuris- diccionem omnimodam tam exconmunicando, quam aliter diffiniendo et statuendo, vt in c. „Certum“ XI. q. III. et c. „Si quis episcopus“ de hereti. et c. I. de iudic. Facit c. „De sponsa.“ et c. „Osius“ de elec. Et plenius hunc arti- 10 culum attingam, cum perueniam ad gesta conciliorum, et ex istis confunditur aperte opinio omnium illorum, qui dicebant, quod solus Petrus recepit potestatem iurisdiccionalem. Alii vero apostoli receperunt potestatam parem in ordine; hoc enim est falsum, vt patet ex predictis. Nam reclamacio, que fit in ecclesia, iuxta saluatoris vocem: „Dic ecclesie“ etc. aperte sapit iurisdiccionem conten- 15 ciosam. Et idem patet per diffiniciones et sentencias, eciam excommunicacionem latas per concilium generale, vt dicam infra in gestis conciliorum: Hinc est, quod Paulus apostolus post concilium apostolorum, de quo actuum XV., peram- bulans Syriam et Galeciam, mandabat custodiri precepta apostolorum et seniorum. Vnde notanda sunt illa verba: „Precepta apostolorum et seniorum“, que sapiunt 20 iurisdiccionem contenciosam. Item ponderandum est illud verbum „Et seniorum". Non enim solum mandabat seruari precepta apostolorum, sed et seniorum, id est aliorum presbiterorum, vt colligitur ex verbis consultatoriis, que habentur actuum xV. in eo, quod fuit missum ad apostolos et presbiteros. Et facit ad factum concilii Basiliensis, quod ex quo incorporati fuerunt non solum episcopi, 25 sed eciam inferiores, quod omnes simul, tanquam facientes concilium et repre- sentantes ecclesiam vniuersalem, habent potestatem ecclesie et possunt facere statuta et precepta et omnem iurisdiccionem ecclesie excercere. Vnde ibidem dicitur: „Visum fuit apostolis et senioribus et toti ecclesie" etc., quasi illi representarent ecclesiam, existentes in concilio, quod est bene notandum. Item 30 facit, quod habetur actuum XVI.; cum enim Paulus et Thimotheus transirent per ciuitates, tradebant eis custodire dogmata, que erant decreta per apostolos et seniores, qui erant in Iherusalem. Et ponderandum est illud verbum „decreta“, quod sapit iurisdiccionem contenciosam iuxta notata in c. fi. de tempo. ordi. et in c. II. de iudi. et 1v. di. §. „Hoc et si legibus"; facit glosa Iv. di. „In 35 summa". Ad idem facit, quod habetur in euangelio Matthei, dum dixit dominus discipulis suis: „Amen dico vobis, quod vos, qui secuti estis me, sedebitis super sedes duodecim, iudicantes duodecim tribus Israhel" etc. Iudicabit ergo dominus in fine seculi cum apostolis omnibus totum orbem. Sic et forcius dicendum est in hac ecclesia militanti, vt ipsi apostoli et episcopi eorum successores 40 habeant iurisdiccionem cum papa, licet papa sit principalior, ar. in c. „Ad hoc" LXXXIX. di., que omnia faciunt ad innuendum, quod claues non fuerunt date 5

Strana 1091
Liber XVIII. Caput XXV. 1091 seu promisse soli Petro. Sed Petrus tunc figurabat totam ecclesiam. Si enim soli Petro fuisset data potestas, ecclesia non posset exconmunicare. Sed hoc est falsum, vt supra probatum est et infra lacius dicetur. Ergo Petrus gerebat personam ecclesie. Hoc argumentum videtur facere Augustinus super Io. c. I.; 5 verba ponuntur in c. „Quodcumque“, XxIV. q. I., vbi sic dicitur: "Quodcumque ligaueris super terram, erit ligatum in celis.“ Dicit nunc Augustinus: „Si hoc Petro tunc dictum est, non hoc facit ecclesia, si autem in ecclesia fit, vtique que in terra ligantur et in celo, et que soluuntur in terra, soluta sunt in celo. Quia cum exconmunicat ecclesia in terra, ligatur in celo exconmunicatus, cum 10 reconciliat ecclesia, in celo soluitur reconciliatus“. Et subicit: „Si ergo hoc in ecclesia fit, Petrus, quando claues recepit, ecclesiam sanctam significauit“ etc. Que verba sapiunt idem cum verbis Ieronimi preallegatis, vt eciam exercicium clauium competat ecclesie. Ad idem est dictum Leonis pape in sermone De beatis apostolis, vbi dicitur, quod vis huius potestatis et decreti constitucio 15 ad omnes principes ecclesie commeauit, sed non frustra vni conceditur, quod omnibus intimatur. Ecclesie ergo sunt date claues principaliter. Ad idem est Rabanus, qui sic dicit: "Quamuis soli Petro hec potestas videatur data, ceteris apostolis dabatur, teste Christo, qui insufflauit in eos, dicens: „Accipite spiritum sanctum, quorum remiseritis peccata“ etc. et glosa ordinaria super illo ad 20 Eph. Iv.°: „Quosdam quidem dedit apostolos" etc., dicit glosa vice Christi pre- dicantes ac omnium ordinatores et iudices, pro quibus facit illud, quod cantat ecclesia in ymno apostolorum, videlicet: „Vos seculi iusti iudices et vera mundi lumina" etc., et in alio ympno: „Ecclesiarum principes, belli triumphales duces, celestis aule milites et vera mundi lumina". Derisio est ergo dicere, quod solus 25 Petrus recepit potestatem. Ad idem est c. „Firmiter“ de summa tri., quod fuit editum in concilio generali, vbi dicitur, quod Christus dedit claues apostolis et eorum successoribus etc.; et de successoribus apostolorum vide glosam nota- bilem in c. „Videntes" XII. q. I.; facit eciam ad predicta c. „Noua" de peni. et remissi., vbi dicitur, quod licet beata virgo fuerit excellencior omnibus apo- 30 stolis, non illi, sed istis Christus tradidit, multeque alie auctoritates ad idem possent allegari, quas breuitatis causa dimitto, quia in idem concidunt. Vnum tamen non omitto, quod est opinio multorum magistrorum vniuersitatis satis eminentis, quod licet Christus promiserit se daturum claues Petro per illa verba: „Tibi dabo claues regni celorum“ etc., quia gerebat tunc Petrus vices 35 ecclesie, non legitur, quod postmodum dederit sibi realiter illas claues pro- missas, sed eas Petro promissas in personam ecclesie contulit postea toti ecclesie in personis discipulorum. Nam Matt. xvI. dixit Petro illa verba: „Tibi dabo" etc. et successiue Matt. XVIII. dedit ecclesie, dum dixit: „Dic ecclesie", et subiunxit referendo se ad omnes apostolos, tunc ecclesiam representantes: „Amen dico vobis, quecumque alligaueritis super terram" etc. Vnde ponderan- dum, quod inter discipulos Christi sepe facta fuit contencio, quis eorum vide- retur esse maior, et Christus pro tunc aperte non respondit, sed adducebat eos Scriptores III. 40 138

Strana 1092
1092 Liber XVIII. Caput XXV. XXVI. ad humilitatem dicendo: „Reges gencium dominantur eorum" etc., „vos autem non sic; sed qui voluerit esse maior, fiet sicut minor“ etc. Sed postmodum successiue contulit se ad ecclesiam principaliter dicens Petro: „Si peccauerit in te frater tuus, dic ecclesie“, et magistrorum istorum opinio satis potest esse probabilis, intelligendo tamen, vt supra dixi, quod Petrus habuit, sed nomine 5 ecclesie, et quod Petrus recepit pro se et pro omnibus de ecclesia, declarando, vt supra tetigi. Hanc sentenciam in effectu tenuit magister et doctor meus dominus Franciscus de Zabarellis, olim cardinalis Florentinus, qui in suo tra- ctatu de scismate inter cetera dixit, quod licet Petrus fuerit princeps aposto- lorum, tamen plenitudo potestatis non fuit in eo solo, vt patet actuum XV. Nam 10 in illo concilio apostolorum Petrus tanquam vnus de congregacione arrengauit, et post ipsum Iacobus, et prout ambo consuluerunt, ita congregacio censuit, nec responsio fuit sub persona Petri, sed congregacionis. Vnde epistola responsionis, de qua ibi, incipit sic: „Apostoli et seniores fratres hiis, qui sunt Antiochie“, et infra: „Visum est spiritui sancto et nobis“ etc., et hinc mos antiquus habuit, 15 quod omnia difficilia terminabantur per concilium, quod crebro fiebat. Postea vero quidam summi pontifices, qui magis ad modum terrenorum principum quam apostolorum ecclesiam rexerunt, non curarunt facere concilia. Ex qua obmissione prodierunt multa mala. Et ex hiis dicit apparere, quod illud, quod dicitur, quod papa habet plenitudinem potestatis, debet intelligi non solus, sed 20 tanquam caput vniuersitatis. Ita, quod ipsa potestas est in ipsa vniuersitate tan- quam in fundamento, sed in papa est tanquam in principali ministro, per quem hec potestas explicatur. Ita tamen, quod precedat clauis discrecionis, vt ele- ganter dicit Inno. in c. „Quod super hiis“ de voto, et est glosa in c. „Ad apostolice" de re iudi. li. vI., et hoc in presenciarum sufficiat dixisse quoad 25 primum, scilicet de iure diuino nonnullorum doctorum dictis roborato, per que defenditur illa declaracio concilii Constanciensis super potestate ecclesie, super qua defensione principaliter nunc nostra versatur intencio. Capitulum XXVI. Confirmat de iure apostolico et prophetico, quod cum omnis anima subdita sit sublimioribus potestatibus, eciam intelligitur de 30 anima pape, et quoniam ecclesia terribilis est, vt castrorum acies ordinata. Item per acciones apostolorum in quatuor conciliis, in quibus concilium erat iudex. Id ipsum eciam probatur de iure prophetico atque pontificio. Nunc ad secundum, videlicet ad ius apostolicum condescendens, adduco principaliter auctoritatem illius, qui fuit vas eleccionis et capitaneus in doctrina 35 ecclesiastica, videlicet Pauli apostoli, qui ad Romanos tercio decimo inspiracione quadam spiritus sancti dixit: „Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit“ etc., a qua vniuersitate nec pape anima excipitur. Si enim papa non

Strana 1093
Liber XVIII. Caput XXVI. 1093 subesset concilio, tunc falsum esset dictum apostoli, cum dixit: „Omnis anima“, quia, qui totum dixit, nichil excludit, in c. „Solite" de maio. et obe. XIx. di. „Si Romanorum". Nam, si pro quia papa subiectus sit concilio, nulla anima relinquitur in hoc seculo, que sublimiori potestati subdita non sit, et quod ita ge- 5 neraliter debeat intelligi dictum apostoli, facit illud notabile dictum Ieronimi XCIII. di. „Legimus“, vbi loquens de auctoritate, non de terrarum spaciis dixit: „Si auctoritas queritur, orbis est maior vrbe“, quasi dicat, quod potestas ecclesiastica sit in ecclesia tanquam in fundamento et in corpore Christi, et ecclesia Romana sit de corpore ecclesie vniuersalis, vt dicit glosa notabilis iuncto textu Gregorii 10 in c. „Ecce“ XCIX. di.: sequitur, quod si papa errat seu aliter suis prauis acti- bus scandalizat ecclesiam, prouidere debet circa hoc ecclesia vniuersalis, tan- quam maior et comprehendens in se omnem potestatem ecclesiasticam. Et pro hoc facit, quod supra dixi in precedenti membro. Suadent eciam hunc intel- lectum generalem varia et mirifica ac sublimia nomina, que in variis scriptu- 15 rarum locis ecclesie attribuuntur. Nam quandoque ecclesia appellatur mater, Ecclesiastici XXIV.: „Ego mater pulchre dileccionis“, et textus alibi appellat ecclesiam matrem eciam pape et omnium membrorum ecclesie, vt XII. q. II. in c. „Qui abstulerit", vbi Anacletus papa et martir sic inter cetera dicit: „Mater nostra ecclesia est, que nos in baptismo regenerauit“. Ad idem c. „Primum 20 recurrat“ XXXII. q. IV. et c. „Quorum vices“ LXVIII. di., vbi Augustinus super illo psalmiste: „Pro patribus tuis nati sunt tibi filii, constitues eòs principes super omnem terram“ bellissime dicit, quod per illa verba apparet, quorum vices in ecclesia episcopi gerant, et quis eis hanc dignitatem dare debeat. Nam: „Patres fuerunt apostoli; pro apostolis namque filii sibi nati sunt et con- 25 stituti sunt episcopi; hodie enim episcopi, qui sunt per totum mundum, vnde nati sunt? Ecclesia enim illos genuit et ipsa ecclesia illos constituit in sedibus patrum"; et subiungit loquendo ecclesie vniuersali: „Non te ergo putes esse desertam, quia non vides Paulum, non vides Petrum, quia non vides illos, per quos nata es. De prole tua creuit tibi paternitas: pro patribus tuis nati sunt 30 tibi filii, constitues eos principes super omnem terram; filios genuit ecclesia et constituit eos pro patribus suis principes super omnem terram". Si ergo eccle- sia vniuersalis genuit per baptismatis sacramentum et papam et omnes episcopos et eos constituit in sedibus patrum in locum Petri, scilicet et aliorum aposto- lorum, manifeste patet preeminencia ecclesie vniuersalis ad papam et ad omnes 35 alios episcopos et ad reuerenciam, quam debent habere papa et omnes epi- scopi ad ecclesiam vniuersalem. Inquit enim Augustinus in libro de symbolo, tractatu quarto: „Si quis ab ecclesia separatus inuentus fuerit, alienus erit a numero filiorum Dei, nec habebit Deum patrem, qui ecclesiam suam noluit habere in matrem". Et ideo dicit textus in dicto c. „Qui abstulerit" : „Pater noster 40 est sine dubio Deus, mater nostra ecclesia est, que nos in baptismo regenerauit". Et hanc ecclesiam representat concilium, vt sepenumero dixi supra. Item dicitur regina tanquam sponsa et coniunx illius, qui dicitur rex regum et 138*

Strana 1094
1094 Liber XVIII. Caput XXVI. dominus dominancium Apocalipsis I. et Apoc. XXI.: „Vidi ciuitatem sanctam, Iherusalem nouam, descendentem de celo tanquam sponsam, ornatam viro suo.“ Et aduertendum, qualiter propheta describit ecclesiam. Dicit enim sic in psalmo XLIV°: „Astitit regina a dextris tuis in vestitu deaurato, circumdata varietate.“ Dicitur enim assistere a dextris Christi ad denotandum eius poten- 5 ciam, sicut de filio dicitur, quod sedet ad dexteram patris. Dicitur vestita vestitu deaurato propter eius pre aliis excellenciam. Describitur circumdata varietate propter prelatorum diuersitatem et aliorum membrorum ecclesie. Sunt enim in hac ecclesia militanti, sicut in triumphanti, varii et diuersi ordines inferiores et superiores, vt in c. „Ad hoc" LXXXIX. di., et omnes sunt ad de- 10 corem ecclesie. Vnde Augustinus tractans illud prouerbiorum vltimo super illo: „Mulierem fortem quis inueniet? Procul et de vltimis finibus precium eius“ etc. dicit per mulierem fortem debere intelligi ecclesiam et inter ceteras laudes dicit, quod ipsa ecclesia preciosior omnibus suis lapidibus preciosis, vocatque lapides preciosos filios et sanctos eius. Vnde dicit, quod quantumcumque aliquis sit 15 magnus, ipse tamen, si est lapis preciosus, est ornamentum eius et preciosior omnibus lapidibus preciosis. Si autem papa non esset sub ecclesia et de cor- pore ecclesie, non esset ecclesia preciosior omnibus lapidibus preciosis, nec esset ornamentum ecclesie. Item aduertendum, quod ecclesia appellatur regina, vt supra. Item domina gencium et princeps, vt in deploracione Ieremie: „Domina 20 gencium facta est sub tributo“, et habetur transsumptiue in c. „Non ideo" ne cle. vel mo. Ibi: „Princeps prouinciarum facta est sub tributo“, papa autem et ceteri prelati dicuntur dispensatores et non domini. Vnde apostolus: „Sic nos existimet homo vt ministros Christi et dispensatores ministeriorum Dei“. Hic iam queritur inter dispensatores, vt quis fidelis inueniatur. Si ergo ecclesia 25 est domina, est regina, est sponsa et vxor Christi, ergo, vbi opus est, exercere potest iurisdiccionem supra papam. Valet enim argumentum ab ethymologia vocabuli XXI. di. „Cleros", xxv. di. „Perlectis“ Institut. de donat. in §. „Est et aliud“, XII. q. I. „Duo sunt genera" cum similibus. Et ex hiis potest inferri, quod eciam iure prophetico illa constitucio seu declaracio concilii Constanciensis 30 comprobatur, cum prophete preuiderint ecclesiam esse futuram dominam, regi- nam, sponsam et coniugem. Item facit illud, quod de ecclesia dicitur: „Teri- bilis, vt castrorum acies ordinata". — Secundo principaliter iuuatur illa auctoritas Pauli et superioritas ecclesie ex gestis apostolorum. Legitur enim apostolos fecisse quatuor concilia, et inibi totam congregacionem disposuisse et deter- 35 minasse ardua nomine congregacionis et non nomine solius Petri, quod vtique apostoli, cum visibiliter spiritum sanctum recepissent, minime acceptassent, nisi sciuissent illam iurisdiccionem competere, ar. IX. q. II. „Lugdunen.“ Non enim valet sentencia, quando verus iudex assumit sibi alium tanquam coniudicem et ambo ferunt sentenciam. Vnde habet locum tunc illud: "Quod potuit, noluit; 40 quod voluit, adimplere nequiuit“, vt in c. „Cum super abbacia" de offi. dele. In primo enim apostolorum concilio, de quo actuum I., vbi tractatum fuit de

Strana 1095
Liber XVIII. Caput XXVI. 1095 surrogacione Mathie in locum Iude, licet Petrus tanquam ceteris. honorabilior factum proposuisset et persuasisset sic faciendum, vnde ibi dicitur: „Exurgens Petrus in medio fratrum" etc., actus tamen et disposicio, qui videntur iuris- diccionem et potestatem denotare, fuerunt omnibus communes. Dicitur enim 5 ibi de omnibus, quod statuerunt duos et dederunt eis sortes, et cecidit sors super Mathiam. Non enim ibi dicitur, quod solus Petrus illos duos elegerit et sortem posuerit, sed omnes. Et facit notabiliter illud exemplum ad pro- bandum, quod totum concilium potest prouidere de episcopatu vacante. Nam de episcopatu Iude tunc agebatur, vnde Petrus tunc allegabat illud psalmiste: „Et episcopatum eius accipiet alter“. In secundo vero concilio, de quo act. vI., hec auctoritas non minus clare exprimitur. Nam ibi dicitur, quod XII apostoli, conuocantes multitudinem discipulorum, dixerunt: "Non est bonum nos relinquere verbum Dei et ministrare mensis. Considerate ergo ex vobis septem viros boni testimonii, plenos spiritu sancto, quos constituamus super hoc opus". Et infra 15 ibi dicitur, quod electis imposuerunt manus. Constat autem, quod hec manus imposicio denotat auctoritatem. Et ex hiis possunt inferri duo notanda, primo, quod eciam inferiora ministeria possunt conferri per concilium generale, et quod concilium generale potest disponere de alio concilio futuro. Et facit hoc ad firmandam constitucionem capituli „Frequens“, editi in concilio Constanciensi. 20 In tercio vero concilio, de quo act. xv., magis patet et relucet auctoritas con- ciliorum. Nam cum dubitaretur, an conuersi ad fidem deberent circumcidi, et esset magna contencio inter quosdam de ecclesia, questio decidenda delata fuit ad apostolos et seniores, qui erant in Iherusalem, et in tractatu illius Petrus proposuit questionem et dixit, quid sibi videbatur, sicut fecisset quilibet de 25 ecclesia, neque solus iudicauit; Iacobus autem secundo proposuit et vsus est verbo „Iudico“, vnde nonnulli voluerunt dicere, quod Iacobus tulit sentenciam, quam approbauit tota ecclesia. Sed quidquit sit, siue verbum „Iudico“ ex- ponatur, id est sentencio vel iudicium meum exprimo, secundum quod ipsi duo proposuerunt et concluserunt, totum concilium iudicauit. Vnde diffinicio 30 non fuit facta sub nomine Petri, neque sub nomine Iacobi, sed tocius congre- gacionis, vt visum est apostolis et senioribus et toti ecclesie etc., vt plenius habetur in illo xv. capitulo. Non enim poterat esse tunc questio difficilior, cum tangeret fidem et esset magnus rumor in ecclesia, et tamen questio delata fuit ad totum concilium et non ad solum Petrum. Si enim potestas ecclesiastica 35 non esset in ecclesia tanquam in fundamento, nullo modo illi viri sancti rem hanc acceptassent nec spiritus sanctus permisisset eos errare. In quarto eciam concilio, de quo act. XXI., idem potest colligi. Fuit enim iniunctum Paulo a tota congregacione seniorum, vt deberet se conformare in cerimoniis legis Mosayce propter scandalum tunc inminens, de quo dicendum, vt ibi plenius habetur. 40 Vnde ibi dicitur: „Fac Paule, quod tibi dicimus“, et ita Paulus fecit. Et sic tota congregacio vsa est illa potestate et auctoritate. Facit eciam, quod habetur act. VIII., vbi Petrus ipse acquieuit ordinacioni apostolorum, cum apostoli 10

Strana 1096
1096 Liber XVIII. Caput XXVI. miserunt eum et Iohannem ad ciuitatem Samariam, vt patet ibi: „Miserunt ad eos Petrum et Iohannem". Ex quibus omnibus patet propositum nostrum, quod eciam iure apostolico et eciam prophetico potest illa auctoritas ecclesie comprobari et sic defendi illa declaracio concilii Constanciensis. — Dixi tercio, quod potest comprobari illa declaracio concilii Constanciensis magis specifice in omnibus suis 5 tribus partibus iure pontificio. Et primo, quod concilium sit supra papam in casu heresis, probatur in c. „Si papa“ XL. di. Ad idem textus iuncta glosa in c. „Nunc“ XXI. di. et in c. „Anastasius“ XIX. di. Est textus iuncta glosa XXIV. q. III. c. „Achacius“. Quoad casum scismatis probatur aperte per textum iuncta glosa in c. „Si duo contra fas“ LXXXIX. di., et pro intellectu illius c. „Si duo“ notanda est singulariter glosa in c. „Si forte“ LXIII. di. in verbo: „Vt nullus“, que, allegando illud c. „Si duo“, videtur singulariter sentire, quod occasione scandali vitandi, si due reperiantur elecciones facte de diuersis personis pro summo pontifice, potest concilium vtrumque cassare. Et debet intelligi, quod altera tenebat, alias nichil operaretur consideracio scandali; facit illud, quod 15 in simili legitur et notatur in c. „Nisi cum pridem“ de renunci., ex quibus apparet, quanta est auctoritas ecclesie. Quoad tercium casum contentum in illa constitucione Constanciensi, scilicet de superioritate in concernentibus reformacionem ecclesie in capite et in membris, facit optime dictum Gregorii in c. „Sicut“ xv. di. Nam Gregorius, licet papa et vir sanctissimus, dixit se suscipere et professus est illa quatuor concilia principalia sicut sancti euan- gelii quatuor libros, dicens se illa amplecti tota deuocione et integra appro- bacione custodire, subiciens racionem, „quia in hiis velut in quadrato lapide sancta fidei structura consurgit et cuiusque vite atque accionis norma existit“. Et diligenter ponderanda sunt hec verba pro racione posita, que non solum 25 comprehendunt veneracionem conciliorum in causa fidei per papam habendam, sed eciam in omnibus concernentibus salutem animarum, vt colligitur hoc vlti- mum ex illis verbis: „et cuiuslibet vite atque accionis norma existit“. Vnde archi- dyaconus notabilissime in dicto c. „Sicut“ per illum textum dixit, quod in hiis, que ad fidem pertinent et salutem et generalem statum ecclesie, non potest 30 papa contra statuta conciliorum venire. Secus dicit in aliis, vtputa in hiis, que in animaduersione criminum sunt statuta, et hoc dictum dicit colligi ex ipsa littera diligenter inspecta, vbi dicit: „fidei structura et cuiuslibet vite atque ac- cionis norma existit“. Vnde exponit accionis, i. e. informacionis, et pro hoc facit c. „Nicena“ XXXI. di., vbi textus loquens de concilio Niceno, quod fuit 35 vnum ex illis quatuor, dicit, quod Nicena synodus volens corrigere hominum vitam in ecclesia commorancium posuit leges, quas canones vocamus etc., et sic Nicena synodus multos canones edidit circa correccionem vite. Ad idem XVI. di. in c. „Habeo librum" in fi., vbi dicitur, quod synodus Constantinopolitana que fuit vna de illis quatuor, promulgauit ad correccionem ecclesie canones 40 numero cc et duos: et sic de aliis conciliis. Et tamen Gregorius illa con- cilia recepit sub ea veneracione, sicut quatuor libros euangeliorum. Et per 10 20

Strana 1097
Liber XVIII. Caput XXVI. XXVII. 1097 consequens infertur, quod concilia in reformacione ecclesie possunt edere canones, quos papa tenetur custodire et obseruare. Vnde pro veneracione illorum dixit beatus Gregorius in dicto c. „Sicut" hec verba: „Cunctas vero, quas prefata veneranda concilia respuunt, respuo et, que venerantur, amplector, quia dum vniuersali sunt consensu constituta, destruit se et non illa quisquis presumit absoluere, quos ligant, aut ligare, quos absoluunt“. Ex quibus verbis patet auctoritas ecclesie supra papam. Et ponderanda sunt illa verba: quia dum vniuersali sunt consensu constituta, quasi velit dicere, quod constitucio ecclesie vniuersalis in fide et reformacione morum est preferenda cuilibet constitucioni, 10 eciam pape. Et facit pro illo dicto dictum Ieronimi, quod orbis est maior vrbe XCIII. di. „Legimus“. Ad idem optime facit textus in c. „Contra“ xxv. q. I., vbi dicitur, quod contra statuta patrum aliquid condere vel mutare non licet, „nec huius quidem sedis potest auctoritas“; qui textus debet intelligi in illis casibus, in quibus loquitur dictum c. „Sicut“, vt supra dixi post archidyac. 15 Ad predicta eciam facit textus notabilis Leonis pape in c. „Requiritis“ 1. q. VII. Ibi: "Quod iam multis est dampnatum conciliis nulla possumus penitencia sub- uenire et tot spiritualibus patribus obuiare, sed in illorum patrum me sentencia conuenire". Ad idem xv. q. I. c. „Priuilegia“. Ibi: "Huius sancte sedis ponti- ficibus neccesse est perseuerantem exhibere famulatum“, et loquitur de gestis 20 conciliorum, multique alii canones summorum pontificum ad idem possent ad- duci. Et hoc de iure pontificio. 5 Capitulum XXVII. Respondetur specifice ad XII allegaciones forciores iuris canonici, que aduerso inducuntur ad quasdam earum dato subtiliori in- tellectu. Sed contra dicta in hoc membro fortiter obstare videntur c. „Aliorum“ et c. „Nemo" VIII., alias X. q. III. et XL. di. „Si papa“, et c. fi. LXXIX. di et c. „Significasti“ de elec. et c. „Licet“ e. ti. Nam in c. „Aliorum“ dicitur. quod Deus aliorum hominum causas voluit per alios homines terminari, sed sedis istius presulem suo sine questione reseruauit arbitrio, et sic aperte innuit, quod 30 solus Deus potest de papa iudicare. Et pro hoc facit glosa in c. „Quanto“ de transla. prela. que dicit, quod nemo potest dicere pape: „Cur ita facis“ alle. c. „Quamuis“ de peni. di. III., in c. „Vero nemo potest“ dicitur, quod nemo iudicabit primam sedem, et statim subditur: „neque enim ab augusto, neque ab omni clero, neque a regibus, neque a populo iudex iudicabitur“, et 35 sic videtur, quod a nemine potest papa iudicari, eciam a concilio, quod impor- tare videntur illa verba: neque ab omni clero etc.; in c. „Si papa“ habetur, quod licet papa sue et fraterne salutis sit negligens, est et deprehendatur „inutilis et remissus in operibus suis et insuper a bono taciturnus, quod magis 25

Strana 1098
1098 Liber XVIII. Caput XXVII. officit sibi et omnibus. Nichilominus innumerabiles populos cateruatim secum duxerit primo mancipio gehenne cum ipso plagis multis vapulaturus in eternum; huius culpas istic redarguere presumit mortalium nullus, quia cunctos ipse iudi- caturus a nemine est iudicandus, nisi deprehendatur a fide deuius“ etc. Et sic solum excipit vnum casum, scilicet in casu heresis, firmat ergo regulam in 5 contrarium. In c. fi. LXXIX. di. dicitur, quod eieccionem summorum ponti- ficum sibi dominus reseruauit, licet eleccionem eorum aliis concesserit. In c. „Significasti" habetur, quod concilia non possunt prefigere legem Romane ecclesie, cum omnia concilia eius auctoritate facta sint et robur acceperint, et in eorum statutis patenter excipitur eius auctoritas. In c. „Licet“ in fi. dicitur, quod speciale 10 inducitur in eleccione summi pontificis, vt due partes cardinalium debeant ad minus esse concordes, quia non potest in difficultatibus, si que oriri possent ex minori concordia, ad superiorem haberi recursus, et sic tacite innuit, quod in facto tangente papam non est in terris dare superiorem. Possent et multa alia iura allegari, que tamen non ita astringunt sicut predicta. Ideo sufficit in presen- 15 ciarum ad ista sex dare responsum, nam ipsorum intellectu dilucidato facilime poterit ad alia iura, si qua sunt, dari responsio. Et primo ad c. „Aliorum" respondetur, quod non excludit sacrum concilium; patet, quia textus dicit quod „casus aliorum Deus voluit per homines terminari“ etc. Excludit ergo iudicium dumtaxat hominum, quasi innuat, quod nullus viuens, id est persona 20 singularis, potest de papa iudicare, et quod hoc sit verum, probat textus in dicto c. „Si papa", vbi dicitur: "Quod mortalium nullus iudicare potest“ etc. Sed sacrum generale concilium, vniuersalem ecclesiam representans, non dici- tur mortale, neque venit appellacione hominum, vt in 1. III §. „Si autem verba" ff. de nego. ges., et facit c. „Liberti." XII. q. II., et quod non possit intelligi 25 in concilio probo ex alia racione. Nam ad excludendum iurisdiccionem supra papam allegat ille textus duas raciones; prima, propter primatum, quem recepit per illa verba: „Tu es Petrus et super hanc petram" etc., et "quecumque solueris super terram" etc. Secunda racio, quia voce sanctorum pontificum illius sedis dignitas facta est venerabilis, dum illi, quitquit fidelium est, vbique submittitur, 30 dum tocius corporis caput esse designatur etc. Nam prima racio non vendicat sibi locum contra concilium, quia, vt superius satis probatum fuit, illa verba: „Tu es" etc. fuerunt dicta ipsi Petro tanquam gerenti personam ecclesie vni- uersalis. Cum ergo, vt supra dictum fuit, iurisdiccio sit fundata in ecclesia tanquam in fundamento, et illa est maior quam illa, que est in papa tanquam 35 in principali ministro, vt in dicto c. „Legimus“ XCIII. di., quia orbis maior est vrbe, ergo non potest dictum referri ad concilium, cum racio contradicat. Nam racio conducit verba legis, vt in 1. „Cum pater“ §. „Dulcissimis“ ff. de le. II. et in c. fi. „De re. iuris" li. vI. Secunda racio eciam non obstat, quia, vt vide- bitur statim in sequenti membro, vbi tractabitur de gestis sacrorum conciliorum, 40 sancti patres non dixerunt papam nullo casu subici concilio, sicut loquitur iste textus „Aliorum", et pro hoc facit, quod statim dicam ad c. „Nemo". Secunda

Strana 1099
Liber XVIII. Caput XXVII. 1099 solucio ad istum textum est, quod non habet locum in casu heresis, vt preall. c. „Si papa", vbi textus aperte dicit contrarium. Et sic neccessario oportet limitare et restringere istum textum, nam in casu heresis nemo negat, quin concilium sit supra papam, vt conmuniter notant doctores in c. „In fidei fauorem" de 5 hereticis li. vI., et textus iuncta glosa in c. „Nunc" XXI. di. Item textus iste non loquitur in crimine notorio scandalisante ecclesiam, et de quo papa sit incorrigibilis, nam tunc papa potest iudicari per concilium, vt est glosa singu- laris in dicto c. „Si papa", vbi post disputacionem glosa ibi ponit ista notabi- lissima verba: „Certe credo, quod si notorium est crimen eius quodcumque et 10 inde scandalizatur ecclesia et incorribilis sit, quod inde possit accusari. Nam contumacia dicitur heresis, vt LXXXI. di. „Si qui presbiteri“, et contumax dicitur infidelis, vt XXXVIII. di. „Nullus“, sed hic, scilicet in c. „Si papa“, specialiter fit mencio de heresi, quia, etsi illa occulta sit, potest de illa accusari. Sed de alio occulto crimine non posset“ etc. Hec sunt verba glose, quam doctores 15 non reprobant, ymmo cum glo. transeunt et expresse eam approbant, et sequitur dominus Franciscus de Zabarellis, olim cardinalis Florentinus, in predicto tractatu de scismate in verbo : quintus modus, in fine, vbi dicit, quod de quolibet notorio crimine papa eciam, qui est vnicus incorrigibilis et scandalizator ecclesie, potest accusari, quia censetur pro heretico, et allegat glo. preall.; dicit, quod 20 hec incorrigibilitas concernit causam fidei, vt in eadem glosa habetur. Et per hoc, quod notatur de penis c. fi. et de hereticis „Cum contumacia“ libro vI., et hanc opinionem ego semper fui secutus, eciam antequam presens scandalum oriretur in ecclesia, vt videri potest in lectura mea super c. „Significasti“ de elec. et in quadam disputacione, quam alias in studio Senensi feci super ista 25 potestate ecclesiastica, et incipit: Episcopus. Et quod istud c. non loquatur in tali crimine, sed in facto indigente discussione, patet per verba illius textus. Ibi voluit beati Petri apostoli successores tantum debere celo innocenciam et subtilissimi discussoris indagini inuiolatam habere conscienciam. Vnde pon- deranda sunt illa verba: „Discussoris indagini“ etc. Idem innuunt verba ibi 30 sequencia, vt patet ibi: „Nolite extimare eas animas inquisitoris non habere formidinem" Item dum postea subditur, quod ibi iudicabitur papa ab eo, qui erit testis et iudex, nec apud illum habebit de allegacionis nitore subsidium etc., que verba omnia non includunt crimen notorium, ex quo scandalizatur ecclesia. Sed ad illud, quod in illo textu dicitur de capite, dicam infra, cum 35 adducam racionem iuris naturalis. Nam quando crimen pape non est notorium, non debet per iudicium adduci cum scandalo tocius ecclesie, cum presumatur sanctus alio non apparente, vt in c. I. XL. di. Sed data notorietate modo predicto succedit notabile dictum pape Clementis, qui ait, quod, „Qui viuit re- belliter et discere aut agere bona recusat, pocius dyaboli, quam Christi mem- 40 brum conuincitur esse et pocius infidelis, quam fidelis esse monstratur“, vt habetur in c. fi., alias „Nullus episcopus“ XXXVIII. di. Inde talis licet vide- atur in dignitate pontificali constitutus, minor est tamen quolibet catholico, vt Scriptores III. 139

Strana 1100
1100 Liber XVIII. Caput XXVII. dicit glosa notabilis in c. „Achacius“ XXIV. q. I. Ad c. „Nemo“ idem per omnia responderi potest. Nec obstat illud verbum: ab omni clero, ibi positum, quod videtur excludere concilium, nam textus non loquitur de clero faciente concilium. Nam, etsi totus clerus vrbis esset in vno loco congregatus, non propter hoc ibi diceretur esse concilium, nisi essent ibi congregati legittime ad 5 faciendum concilium, sicut dicimus de populo ciuitatis, quod, si totus populus concurreret ad aliquod maleficium perpetrandum, non diceretur ciuitas maleficium conmisisse, nisi fuissent ciues legittime congregati et fuisset in vniuersitate illud deliberatum, vt nota per glo. et doc. in 1. „Sicut“ quod cuiusque vniuer. no. et plenius per Bar. in 1. „Aut facta“ ff. de penis; notatur in c. „Felicis“ e. 10 ti. li. vI. Nam etsi textus in dicto c. „Nemo" voluisset intelligere de con- cilio, bene sciuisset exprimere. Hinc est, quod glosa ibi dubitans, an deberet intelligi de concilio, processit allegando argumentum dicens argumentum, quod concilium non potest papam iudicare, vt extra. de elec. „Significasti“. Sed statim post aliqua verba colligit argumentum in contrarium, dicens argumentum 15 contra, quia orbis est maior vrbe, vt XCIII. di. „Legimus“, et sic glosa cum isto vltimo contrario transiuit. Et sic videtur pocius sensisse contrarium, quod non loquatur de concilio. Item non loquitur in causa heresis neque de notorio crimine scandalizante ecclesiam. Item textus fundat se in fine, quia ipse est iudex aliorum, sed papa non est iudex concilii, et per consequens textus ille 20 non habet locum in concilio. Nam, vt notanter dicit Franciscus de Zabarellis in loco preallegato, concilium habet iudicare, an papa male vel bene administret, et quod non potuit transferre potestatem in papam in tantum, quod desineret esse penes ipsum, quia hoc esset contra ius diuinum et contra exempla aposto- lorum. Nam illorum tempore omnia difficilia, que emergebant in ecclesia, 25 deducebantur in congregacionem, vt supra dictum fuit in iure apostolico. Et valet ista racio ad secundam racionem, quam allegat textus in preallegato c. „Aliorum", dum fundat se, quod antiqui patres extulerunt illam sedem etc. ad glosam preallegati c. „Quanto“, que dicit, quod nemo potest dicere pape: „Cur ita facis“? et allegat illud c. „Quamuis“; respondetur, quod illud c. "Quamuis“, 30 quod allegat, loquitur de Deo et non de papa. Sed forte glosa voluit appli- care ad papam, quia ipse gerit vices Dei in terris, vt dicit textus in dicto c. „Quanto". Nam pape nedum tota ecclesia, ymmo quilibet de ecclesia, dum male agit, potest dicere „Cur ita facis“? sicut fecit Paulus Petro. Nam restitit sibi in faciem et reprehendit eum, quia reprehensibilis erat, dicens: „Cur tu, 35 cum Iudeus sis, alios iudaizare compellis“ etc., vt habetur plene ad Gal. II° c. et II. q. VII. c. „Paulus Petrum reprehendit“. Ad idem, quod notat Inno. in c. „Quanto" de consue., vbi plus dicit, scilicet quod papa non est sustinendus, si vult venire contra statum vniuersalis ecclesie sine causa magna et racio- nabili et aliis nota. Et facit, quod de triplici reprehensione notat glosa in c. 40 „Nolite" XXI. di. Item glosa ibi non dicit de concilio. Nec obstat, quod gerat vices Dei in terris, quia illud verum, cum bene ministrat, sed cum male-

Strana 1101
Liber XVIII. Caput XXVII. 1101 facit, non est papa, i. e. non habet potestatem tanquam papa malefaciendi, vt dicit textus in c. 1. XL. di., et facit c. „Manet“ xxIV. q. 1. Oportet enim, quod clauis non erret, vt supra inductum fuit. Hinc est, quod Petrum errantem appellauit Sathanam, cum ei diceret: „Faciamus hic tria tabernacula" etc. "Vade 5 retro, Sathanas, scandalum michi es, non sapis, que Dei sunt“, vt habetur in euangelio. Ideo dicit lex, quod reatus excludit omnem honorem C. „Vbi sena- tus vel clariss.“ 1. 1. Item sentencia concilii non est humana, sed pocius diuina, quia Deus iudicat in medio concilii inspirando corda patrum, xxv. q. I. „Violatores" et L. di. „Si ille“ et c. „Si quis dyaconus". Et pro hoc allego 10 textum in papa, cum bene iudicat, in c. „Inter corporalia" de transla. prela. Vbi: matrimonium spirituale, quod non potest dissolui per hominem, dissoluitur per papam, quia Deus videtur tunc dissoluere. Ita in proposito non homo iudicat papam, cum concilium ipsum iudicat, sed ipse Deus. Et vltra predicta facit illud psalmiste: „Deus stetit in synagoga Deorum“. „In medio autem 15 Deus diiudicat“, vt in c. „Sacerdotibus“ XI. q. 1. Ad c. „Si papa“ patet eciam responsio ex supradictis. Non enim loquitur excludendo sacrum concilium, sed personas particulares, vt patet ibi in textu „Mortalium nullus“ etc. Que verba non possunt adaptari ad sacrum concilium, tum quia ecclesia vniuersalis non moritur, nec est persona vera, sed ficta et representata; item, quia iudi- 20 cium sacri concilii est pocius diuinum quam humanum. Preterea illemet tex- tus excipit causam heresis et sic clare presupponit, quod tunc potest iudicari saltem a concilio, quia, vt supra dixi, vbicumque reperitur papam posse accu- sari, intelligitur, quod coram concilio et per concilium, vt est glosa notabilis in c. „Sicut inquit“ nI. q. vII. preallegato. Ad idem, quod notant doctores in 25 c. „In fidei fauorem" de hereti. li. vI. et notat eciam glosa in c. „Nunc“ XXI. di.; item, vt dicit glosa in illo c. „Si papa", non habet locum ille textus, cum crimen pape est notorium, et ex eo scandalisatur ecclesia, et est incorrigibilis, quia tunc potest dici hereticus interpretatiue. Item saltem non potest negari, quin ex eo papa reddatur suspectus de heresi. Nam videtur ex illa perse- 30 uerancia male sentire de fide. Ad hoc quod notant doctores in c. fi. de penis et textus optimus XXXVIII. di. „Nullus". Sed papa eciam suspectus de heresi potest accusari. Et notat archidyaconus in c. „Satagendum“ xxv. q. I., et pro illo archidi, facit textus in dicto c. „Si papa" iuncta glosa vltima, vbi glo. intelligit textum eciam in heresi occulta. Et pro hoc optime facit glosa in c. 35 „Ad apostolice" de re iudi. li. vI., in verbo de heresi, que dicit, quod propter crimen heresis non solum imperator, sed eciam papa potest deponi, et quod suspectus de heresi debet se purgare, alias punitur, vt habetur in c. „Excon- municamus“ §. 1. et §. „Si qui vero" de hereticis. Ad idem, quod habetur II. q. VII. in §. „Item cum Balaam" in versu: „Item Symachus" iuncta glosa in §. „Hinc 40 eciam" in verbo: inmunis, vbi patet, quod Symachus papa fuit accusatus coram concilio de heresi, et occasione heresis fuit eiectus de facto a papatu, con- cilium vero mandauit eum ante omnia restituendum, et quod postea veniret ad 139*

Strana 1102
1102 Liber XVIII. Caput XXVII. causam. Sed quia repertum fuit postmodum accusacionem esse calumpniosam, fuit per concilium absolutus, vt dicit glosa preallegata. Ergo infertur, quod ex sola suspicione de heresi fuit accusatus. Et sic facit, quod qualitercumque papa accusatur de heresi, concilium semper est iudex. Et idem, vt predixi, quando ex suis actibus est suspectus de heresi, vt „Quia iacet in notorio cri- mine et non vult se corrigere“. Nec obstat, si dicatur in dicto c. „Si papa“: videtur contra tex., quia in tex. dicitur, quod, eciam si cateruatim innumera- biles populos secum ducit ad dampnacionem, non potest redargui seu accusari, quia dico, quod ille textus loquitur in papa negligente et remisso et taciturno a bono ita, quod ex eius taciturnitate et exemplo sue male opinionis populus 10 ruit in peccatum. Non enim loquitur, cum papa perseuerat in peccato actuali notorie scandalizante ecclesiam, nam et aliud est perpetrare delictum notorium, et aliud negligere, que incumbunt ex officio suo, quia illa negligencia potest contingere aut ex pusillanimitate animi, aut ex timore, aut ex ignorancia, aut ex simili causa occulta; sed delictum actuale notorium, ex quo scandali- 15 satur ecclesia, et ipse est incorrigibilis, non potest prouenire ex predictis causis, sed quia videtur non firmus in fide. Nam hoc casu rebelliter viuit et sic con- uincitur esse dyaboli membrum et pocius infidelis quam fidelis, vt dicit textus beati Clementis in c. fi. XXVIII. di., sed secus in casu preallegato, in quo loquitur ille textus ad c. „Symachus", vbi dicitur, quod eieccionem sum- 20 morum pontificum Deus iudicio suo reseruauit; respondetur, quod non loquitur, quando subest causa eieccionis, puta heresis vel notorietas delicti modo predicto. Nam tunc Christus mandauit quemlibet eiciendum, vt supra dixi in primo mem- bro adducendo ius diuinum, et patet in dicto c. „Si papa", in textu et glosa. Ad idem, quod notat glosa II. in verbo: „Item quare isti non deposuerunt 25 papam“ in c. „Nunc“ XXI. di., et in c. „Achacius“ XXIV. q. I., et in c. „Ana- stasius“ XIX. di. Ad c. „Significasti“ de elec., de quo multi parum intelligentes faciunt magnum festum, dico, quod nichil probat in materia. Nam illud c. solum dicit, quod concilia non possunt prefigere legem Romane ecclesie, et sic loquitur non de papa male viuente aut de cardinalibus iniuste agentibus, sed 30 de ipsa ecclesia Romana, que constituitur ex papa et cardinalibus, vt notant do- ctores in c. „Ego enim" de iureiur., et in c. „Antiqua“ de priuile., et in c. „Felicis" de penis li. vI. Et ecclesia Romana non presumitur errare, vt notat glosa in c. „Quodcumque“ XxIV. q. 1., vnde ecclesie Romane bene administranti non datur lex per concilium, quia esset tollere sibi priuilegium a Deo tributum, vt in c. 1. XXII. 35 di., sed sermo noster est de papa heretico, vel suspecto de heresi, vt quia notorie iacet in delicto scandalisante ecclesiam, et non vult se corrigere; nam tunc con- cilium procedendo contra eum non imponit legem Romane ecclesie, sed corripit personam male agentem auctoritate diuina, prout supra dixi in primo membro inducendo ius diuinum. Nam tunc papa videtur micior quolibet catholico, vt 40 notat glosa in dicto c. „Achacius“. Nam hoc casu solus Paulus restitit Petro in faciem et reprehendit eum, quia reprehensibilis erat, vt supra dictum fuit. 5

Strana 1103
Liber XVIII. Caput XXVII. 1103 Et vltra predicta videndus est textus in §. „Ecce ostensum", in verbo: „Idem Paulus Petrum reprehendit" n. q. vII. Forcius ergo tota ecclesia potest contra papam totaliter hereticum procedere. Et, quod ita ille textus restringi debeat, probatur in dicto c. „Si papa“ maxime iuncta glosa. Et aperte tenuit Fran- ciscus de Zabarellis in dicto tractatu. Et quatenus textus in dicto c. „Significasti" dicit, quod omnia concilia auctoritate Romane ecclesie facta sunt et robur ac- ceperunt, debet intelligi de auctoritate in congregando, quia auctoritas congre- gandi concilium generale spectat ad Romanam ecclesiam XVII. di. per totum. Et videtur, quod illud speciale fuit inductum in preeminencia sedis apostolice 10 ab apostolis et successoribus, vt est textus notabilis in c. „Dudum“ II. q. VI. Sed concilium legittime congregatum habet auctoritatem non a Romana ecclesia, sed a Deo per illud, quod habetur Matt. XVIII°: „Si peccauerit in te frater tuus" etc. Nam si concilia haberent potestatem a papa, non possent iudicare de papa eciam heretico, quia inferior non vtitur iurisdiccione contra superiorem, 15 quod est falsum, vt patet ex predictis, nec obstat, si dicatur, quod, cum papa est hereticus, desinit esse papa, ideo tunc iudicatur a concilio, et multos decepit hec consideracio, que profecto non est bona nec vera. Nam videmus, quod concilium iudicat de papa in casu heresis, eciam si illa sit occulta vel calump- niose instituta accusacio, ex quo de calumpnia non constat, vel quando est 20 suspectus de heresi. In quibus casibus papa non desinit esse papa, quia potest esse, quod iudicia sint falsa et accusacio calumpniosa. Item quod papa fecerit aliquid contra fidem ex timore vel per errorem, et paratus est corrigere, qui- bus casibus non desinit esse papa. Ad hoc textus iuncta glosa in preall. c. „Nunc" XXI. di., et facit XXIV. q. III. in c. „Dixit apostolus“, et glo. in dicto 25 c. „Si papa“, dum dicit, quod de occulta heresi papa potest accusari. Et nichilominus concilium in istis casibus iurisdiccionem exercet in papam con- dempnando vel absoluendo eum. Ergo non ab eo, sed a Deo potestatem recepit, vt eleganter declarat illa constitucio Constanciensis, et concilium Basiliense idem recensuit, vt supra dixi. Ad c. „Licet“ in fi. de elec. respondetur, quod, 30 dum ibi dicitur, quod non potest haberi in eleccione pape recursus ad supe- riorem, intelligitur scilicet de presenti, quia concilium non semper sedet, et ideo verum est dicere, quod non potest recursus haberi ad superiorem, quia non est actu, nec de facili potest congregari, ex quo ecclesia vacat vel est in scis- mate. Sed negari non potest, quin concilium possit in facto eleccionis congregari, 35 et de eleccione vel de eleccionibus iudicare, vt est textus apertus maxime iuncta glosa c. „Si duo contra fas" LXXIX. di., et idem ibi doc. scribentes et maxime Hug., qui dicit, quod cardinales poterunt conuocare concilium factis duabus eleccionibus in discordia, si aliter scandalum sedari non potest. Et hec de iure pontificio. 5

Strana 1104
1104 Liber XVIII. Caput XXVIII. Capitulum XXVIII. Arguitur pro veritate concilii Constanciensis ex gestis conciliorum et in hac late pertractatur concilia generalia administrare posse que pertinent ad ecclesie regimen, allegatis per iura confessionibus ad hec eciam summorum pontificum. Descendamus nunc ad aliud membrum, videlicet ad gesta conciliorum, 5 ex quibus clare probabitur, quod iurisdiccio ecclesiastica plenimoda est in ec- clesia vniuersali, tanquam in fundamento, et per consequens, quod habeat iuris- diccionem in papam errantem. Nichil est enim ita arduum in ecclesia Dei seu contingere potest, quod per sacra generalia concilia explicari non possit, seu explicatum non sit, quod non esset, si potestatis plenitudinem ad Deo non 10 haberent, quia Deus non fuisset passus ecclesiam suam a tempore apostolorum ita errasse, cum promisit assistenciam suam in Dei ecclesia vsque ad con- sumacionem seculi iuxta illud: „Et ero vobiscum vsque ad consumacionem seculi“, et alibi: „Spiritus paraclitus, qui a patre procedit, docebit vos omnem veritatem". Legimus enim, et eciam nostris temporibus vidimus summos ponti- 15 fices in causa heresis, scismatis et alterius criminis ad generalia concilia euo- cari, et ibidem aliquando se purgasse, nonnunquam absolutos fuisse et aliquando a papatu deiectos extitisse; patet in c. „Si papa“ preallegato, vbi expresse habetur, quod in casu heresis potest iudicari. Ad idem textus in c. „Nunc autem“ xXI. di. cum glosa sua. Nam licet textus videatur ibi facere prima 20 fronte in oppositum, tamen debet restringi secundum intellectum glo., quod ibi non fuit iudicatus per concilium in casu heresis, quia Marcellinus ibi . . . fuit se sacrificasse ydolis et correxit se. Item, quia coactus a paganis illud fecit alias, vt dicit glo., ibi fuisset depositus per concilium. Ad idem XvI. di. in §. „Hinc eciam“, vbi congregatum fuit sanctum concilium contra papam Syma- 25 chum, et tandem ibi dicitur, quod imperator Theodericus, Deo inspirante, respondit: synodalis esse arbitrii in tanto negocio sequenda prescribere, con- mittens potestati pontificum, vt, si depositum vellent audire, negocium scire vellent, quod magis putarent vtile deliberarent. Et, vt dicitur ibi in glosa, ille Symachus fuit primo per concilium restitutus, hoc adiecto, quod postea 30 responderet suis accusatoribus. Et demum, quia apparuit accusacionem esse calumpniosam, fuit absolutus. Ad quod allegat tex. II. q. VII. „Item cum Ba- laam“, v. „Item Symachus". Ad idem est textus Gregorii II. q. VII. in c. „Si quis nos", vbi ipsemet se obtulit coram concilio accusatoribus respondere. Ad idem, quod habetur de Leone II. q. v. „Auditam", et de Sixto in c. „Man- 35 dastis“ e. causa et q. Et Ieronimus refert in libris virorum illustrium, quod Damasus papa a subditis de adulterio accusatus cum XLII episcopis se pur- gauit, vt refert Gracianus in dicto §. „Item cum Balaam“, in v. „Item Ieroni- mus refert". Item facit c. „Si duo contra fas“ iuncta glosa LXXIX. di., vbi

Strana 1105
Liber XVIII. Caput XXVIII. 1105 concilium congregatur in causa scismatis. Et potest eciam pro scandalo eui- tando vtramque eleccionem cassare, vt supra dixi. Item per sacra concilia fuit obediencia quandoque subtracta ipsis Romanis pontificibus, vt Marcellino, Anastasio, Liberio, Iohanni XII., Benedicto XIII. et Iohanni XXIII., vt legitur in 5 libris conciliorum. Et de Anastasio facit, quod habetur in dicto c. „Anastasius". Item Iohannes XII. fuit depositus propter sua scelera, presertim, quia plurimum iacebat cum mulieribus, et notorie. Item temporibus nostris vidimus obedien- ciam subtrahi per concilium Gregorio quondam et Benedicto in concilio Pisano. Et tandem in eodem concilio eis depositis creatus fuit Allexander. In concilio 10 vero magno Constanciensi fuit subtracta obediencia Iohanni, et tandem ipse Iohannes ob sua scelera fuit depositus per concilium. Et Gregorius male sibi confisus alias conscius cessit in eodem concilio, et Benedictus fuit postea depositus per totam synodum vniuersalem. Et Martinus papa quintus tunc promotus extitit, qui nullo modo eligi potuisset, si non valuisset priuacio per sacrum con- 15 cilium facta. Item legimus cardinales fuisse depositos in concilio, vt est textus in c. „Ex gestis“ de cle. non residen., ymmo voluit ibi Hostiensis, quod cardinalis non possit deponi, nisi in concilio. Contrarium tamen videtur pro- bari in c. vnico de scismat. li. vI., vbi solus papa priuauit duos cardinales. Sed non est hec intencio nostra. Satis enim est probasse, quod concilium po- 20 test deponere cardinales. Item concilium deposuit patriarcham Allexandrinum, quia presumpsit exconmunicare beatissimum papam Leonem, et eum deposuerunt patres de concilio, vt ibi habetur. Episcopos vero multos legimus et damp- natos et restitutos per sacra concilia, vt in c. „Iohannes Crisostomus" L. di., ad idem XI. q. III. „Si quis episcopus“ et v. q. IV. „Nullus episcopus". Item 25 synodus exconmunicat et sic exercet censuram ecclesiasticam XI. q. III. „Cer- tum", et in c. „Si quis episcopus“, et in c. „Sicut“ de heretic. Hinc Gre- gorius, vir sanctissimus, dixit: „Se, et non concilia destruit, quisquis presumpserit absoluere, quos concilia ligant aut ligare, quos absoluunt“, vt in c. „Sicut“ xV. di. Apostoli quoque simul primum episcopum post domini resurreccionem ele- 30 gerunt, videlicet Mathiam in locum Iude, vt patet actuum 1. et in c. "Cleros" in principio XXI. di.; quod autem Mathias fuerit in episcopum ordinatus, patet per illa verba prophete adducta per Petrum: „Et episcopatum eius accipiet alter“, et de episcopatu Iude loquens, vt interpretatur scriptura in actibus apostolorum in principio. Demum successiue in singulis ciuitatibus episcopos 35 et presbiteros apostoli, tunc representantes ecclesiam, ordinarunt. Leuitas eciam per eodem apostolos ordinatos esse legimus, quorum maximus fuit beatus Ste- phanus, actuum vI. et XXI. di. in §. I. in fi., vbi eciam dicitur, quod subdya- conos et accolitos ecclesia procedente tempore sibi constituit. Ad idem textus notabilis in c. „Vrbes" LXXX. di., vbi dicitur, quod post aduentum Christi apo- 40 stoli et eorum successores in certis vrbibus- patriarchas et primates posuerunt. Ad idem c. „Nulli“ XCIX. di., et alibi dicit textus notabilis, quod disposicione apostolorum, ordinante domino, primitus episcopi sunt constituti, vt habetur in

Strana 1106
1106 Liber XVIII. Caput XXVIII. c. vno vIII. q. v. Item papa presidens in concilio promulgauit decretum inter cetera per hec verba: „Si quis contra hoc nostrum decretum synodali sen- tencia promulgatum“ etc. Designant enim illa verba magnam auctoritatem concilii, eciam, vbi papa est presens in concilio. Textus est in c. „In nomine domini“, in v. „Si quis“ XXIII. di. Ad idem textus in c. „Scitis“ II. q. I., vbi 5 papa in deposicione duorum episcoporum vsus est hiis verbis: „Igitur decernente nobiscum sancta synodo in presencia depositi et ab officio sacerdotali et excon- municati atque a regimine episcopatus alienati indubitanter existant“ que sunt verba notanda. Ad idem est textus optimus in c. „Nimis“ de iureiur., vbi papa vtitur hiis verbis: „Sacri auctoritate concilii prohibemus“ etc. Et 10 nescio alibi ita pulchrum textum in materia, quod papa non indigne ferre debet, quod aliquid prohibeat seu statuat auctoritate concilii. Videndus est eciam textus in c. „Ex multis“ 1. q. III., vbi dicitur, quod Calcedonensis synodus, vna de principalioribus, fecit statutum super symonia eliminanda ab eccle- sia Dei. Ad idem c. „Virgines“ xXIV. q. IV., vbi synodus statuit, quod 15 moniales possint ad alium monasterium pertransire propter districciorem vitam. Est eciam textus valde notabilis in c. „Placuit huic sancte synodo“, vbi Gelasius papa, in concilio existens, enunciauit constitucionem in persona sacri concilii. Et est textus in hac materia valde notabilis, quod eciam, vbi papa est presens in concilio, potest constitucio edi nomine sacri concilii, nec 20 papa indigne ferre debet. Et si aliquando reperiatur, quod papa concipiat statutum nomine proprio vel consensu concilii, dico enim pro diuersitate ista concordanda, prout dixi in c. 1. de spon., quod vbi materia habuit originem in concilio et conclusionem a concilio, debet fieri nomine concilii, quia con- cilium est illud, quod statuit et non papa, qui non fuit auctor illius materie. 25 Sed vbi materia originabatur a papa, et tunc potest quandoque dicere cum consilio concilii, vel cum consensu prout habuit consilium vel consensum con- cilii. Et an constitucio debeat attribui concilio vel pape, quando papa loquens dicit cum consilio concilii, vel cum consensu concilii etc., videndum, quod in simili notat archidi. XVII. di. in principio. Item concilium decidit causas inter 30 priuatas personas eciam matrimoniales, et imponit penam transgressoribus, vt in c. I. de spon.; statuit super eleccionibus, vt in c. „Osius“ de elec. Item syno- dus Constantinopolitana diuinitus inspirata ad correccionem ecclesie promulgauit canones numero cc et duos. Ad idem c. „Nicena“ XXXI. di., vbi dicitur, quod Nicena synodus volens corrigere vitam hominum multos canones edidit. Ad 35 idem potest adduci multipliciter canon „Bene quidem" XCVI. di., vbi papa, in concilio loquens et concilio verba sua dirigens, dicit hec verba: "Potest vestrum iudicare concilium" etc. et ibi: „Sancta synodus“ etc., vbi congregacio prela- torum appellatur synodus eciam sine papa, et potest iudicare, dummodo legit- time sit congregata. Item concilium statuit circa psallendi modum in ecclesia, 40 vt in c. „De hiis" XII. di. et c. „Placuit“ XIII. di. Ad idem xv. q. II. c. „Visis“, vbi papa appellat concilia sancta, ibi: a sanctis conciliis, post principium.

Strana 1107
Liber XVIII. Caput XXVIII. 1107 Multaque alia iura et pene infinita possent adduci, ex quibus clarissime potest colligi ex gestis conciliorum et sic ex consuetudine vniuersalis ecclesie pre- eminencia magna conciliorum sacrorum. Nam, vt predixi, si non hanc habet potestatem a domino, minime potuissent hanc iurisdiccionis plenitudinem in ecclesia exercere. Quinymmo ipsa concilia videntur dedisse potestatem in multis ipsi Romano pontifici, et non sic legitur e contra. Primo est textus in §. „Hinc eciam", XVII. di. ibi: „scientes, quia eius sedi primum Petri apostoli meritum, deinde conciliorum venerandorum auctoritas singularem in ecclesiis tradidit potestatem“; II. q. vI. „Dudum“, vbi dicitur, quod dudum a sanctis 10 apostolis successoribusque eorum in antiquis decretis statutis, que hactenus sancta et vniuersalis apostolica tenet ecclesia, non oportere preter conscienciam Romani pontificis vniuersalia concilia celebrari vel episcopum dampnare. Et subicitur ibi: „Quoniam sanctam Romanam ecclesiam primatum omnium eccle- siarum esse voluit“ etc. Ex quibus verbis glo. ibi colligit, quod concilia 15 dederunt primatum Romane ecclesie, quod dicit ibi glo., verum secundario, sed ipse Christus principaliter, vt XXI. di. „Quamuis“. Et ita intelligit cum hac distinccione c. „Aliorum“ IX. q. III., vbi idem videtur probare, quod concilia dederunt potestatem singularem in ecclesia pape. Et hanc distinccionem, quod principaliter habuit a Deo et secundario a conciliis, tenet eciam glosa in dicto 20 §. „Hinc eciam". Si ergo concilia non haberent hanc potestatem supremam a Deo, quomodo potuissent aliquam potestatem dare pape principaliter aut secun- dario, cum nemo dat, quod non habet, vt in c. „Daibertum“ 1. q. vII. et in c. „Quod autem" de iure patro. Sed ego soleo dare aliam et arbitror ele- ganciorem solucionem ad illa iura, videlicet, quod concilia dederunt singularem 25 potestatem pape in ecclesia Dei non accumulatiue, sed priuatiue quoad alios, quia multa subtraxerunt ab episcopis et ministris ecclesie et voluerunt per- tinere ad solum papam, a multisque abstinet concilium voluntarie volens illa explicari per solum papam; exemplum in dicto c. „Dudum“ et in c. „Quamuis“ III. q. VI. Nam concilium prouinciale poterat olim ex causa deponere episco- 30 pum Xv. q. vII. c. „Si quis" et c. „Si autem“ cum similibus. Sed statutum fuit postmodum per concilia, quod licet apud comprouinciales possent ventilari cause episcoporum, diffiniri autem absque auctoritate Romani pontificis non debet, vt dicit textus in c. „Quamuis" III. q. vI., allegans hanc racionem, vt: „sicut ab apostolis eorumque successoribus multorum consensu episcoporum iam 35 diffinitum est“ etc. Idem dicitur in dicto c. „Dudum“. Facit eciam, quod hodie statutum est quoad indulgencias concedendas. Nam restricta est potestas epi- scoporum, vt in c. „Cum ex eo“ de peni. et remissi. Et idem dicendum in multis similibus. Nam apostoli olim ad omnia fere apponebant manus, que hodie reseruata sunt soli Romano pontifici. Et facit optime textus in c. „Sacro- 40 sancta“ XXII. di.; ibi „Et post pauca: Inter beatos apostolos quedam fuit dis- crecio, et licet omnes essent apostoli, Petro tamen concessum est a Deo, et ipsi inter se voluerunt id ipsum, vt reliquis omnibus preesset apostolis, Cephas, i. e. Scriptores III. 5 140

Strana 1108
1108 Liber XVIII. Caput XXVIII. caput et principium teneret apostolatus, qui et eandem formam suis successori- bus et reliquis episcopis tenendam tradiderunt“ etc. Que verba sunt multum notanda, et presertim ibi: „Et ipsi inter se voluerunt id ipsum", quasi de nouo apostoli elegerint Petrum in caput, et ibi „principium tenet apostolatus“, que verba sunt eciam valde notanda. Ex quibus infertur, quod papa non habuit 5 omnimodam potestatem solus, sed fuit primus in apostolatu, et sic iurisdiccio, vt predixi, est in toto corpore ecclesie olim representate per apostolos et in Petro est tanquam in principali ministro. Et ideo, si errat, potest tota ecclesia, id est concilium illam representans, contra eum modis predictis animaduertere, quia orbis est maior vrbe, vt sepe dictum est. Facit optime textus Gregorii 10 iuncta glosa in c. „Ecce“ XCIX. di. Simile est videre in regimine Veneciarum. Nam dux eorum est primus, et in consiliis et inter membra ciuium, si tamen errat, sibi resistitur per ciuitatem, et si opus est, deponitur, quia fundamentum iurisdiccionis est in corpore ciuitatis et in duce tanquam principali ministro. Et quamquam possit hec similitudo morderi ex eo, quod dux iurisdiccionem 15 recepit a populo, ideo non mirum, si ex causa a populo deponi potest, sicut olim imperatores, qui recipiebant potestatem a populo Romano, ex causa depone- bantur eciam ab ipso populo, vt probatur in 1. II. ff. de origi. iuris, et facit, quod notat Bar. in 1. fi. C. de legi. Sed papa habet principaliter potestatem a Deo, vt in dicto c. „Quamuis“ XXI. di. et in c. „Sancrosancta“ preallegato 20 et XXI. di. c. „In nouo“ cum similibus. Ad hoc enim respondetur, quod licet papa acceperit potestatem a Deo, ita ecclesia, et maiorem, quia tota potestas ecclesiastica, vt predixi, est in tota ecclesia tanquam in fundamento; Petrus autem recepit tanquam principalis minister, vt supra dixi post Augustinum et alios. Cum ergo papa sit de corpore ecclesie et non ecclesia vniuersalis, vt 25 notanter dicit glosa in dicto c. „Ecce“ XCIX. di., potest tota potestas et ipsum corpus ecclesie sibi resistere et in eum tanquam a lege diuina deuiantem animaduertere, sicut supra probatum est. Et, vt finem huic membro faciam, submitto quandam notabilissimam auctoritatem Augustini pro hac excellencia concilii. Is enim Augustinus in sua quadam epistola ad Glorium et Ezezinum 30 inter cetera contra quosdam Donatistas, qui fuerant reprobati, et quidam Ceci- lianus, episcopus Cartaginensis, absolutus per sentenciam Melchiadis, tunc Ro- mane vrbis episcopi, et quorundam aliorum collegarum, ex parte imperatoris deputatorum, quos ad preces Donatistarum miserat imperator, sic inquit: "Quod si dicerent malos et peruersos fuisse iudices, que vox est omnium malorum 35 litigatorum, cum fuerint eciam manifestissima veritate superati, quasi non eis ad hoc dici posset et iustissime dici: „Ecce putemus illos episcopos, qui Rome iudicarunt, non bonos fuisse iudices, restabat adhuc plenarium ecclesie vniuersale concilium, vbi eciam cum ipsis iudicibus causa posset agitari, vt, si male iudi- casse conuicti essent, eorum sentencia solueretur". Ex quibus verbis notabiliter 40 infertur, quod a sentencia Romani pontificis, quam eciam tulisset cum nonnullis pontificibus, potest haberi recursus ad concilium, et per ipsum concilium sen-

Strana 1109
Liber XVIII. Caput XXVIII. XXIX. 1109 tencia pape reprobari potest, si conuincitur iniusta. Et hoc probatur ex ista auctoritate Augustini in casu fidei, pro quo facit, quod legitur et notatur XIX. di. „Anastasius" et XXIV. q. III. „Cum quibus". Nec obstat, si dicatur, quod in predicto casu papa cognouit ad instanciam imperatoris, quasi ex delegacione sua, vnde fuit postea appellatum ad imperatorem, quia dico, quod, ex quo imperator scripsit pape in pertinentibus ad iurisdiccionem suam, pocius suam iurisdiccionem videtur excitare, quam potestatem delegare, vt probatur in c. „Licet" de offi. ordinarii. Hinc Augustinus in dicta epistola in secunda colump- na appellat illud iudicium ecclesiasticum, nec obstat, quod fuit appellatum ad 10 imperatorem, quia de facto hoc processit, nec Augustinus hoc ibi approbat. Et hanc opinionem, quod in casu heresis, puta, cum precipit papa aliquid contra fidem vel bonos mores, sinant, quod possit ad concilium appellari. Tenui olim in disputacione illa, que incipit: Episcopus motus, quia in casu heresis concilium est supra papam, et licite in hoc casu subditi ab eo recedunt, xXIV. q. 1. 15 „Achacius“, XIX. di. „Anastasius“, et ibi glo., et in dicto §. „Item cum Balaam", in v. item „Symachus". In eo enim, quod papa est hereticus, minor est quo- libet catholico, vt dicit glosa in dicto c. „Achacius“, nec est caput ecclesie, sed extra ecclesiam. Hoc autem cognoscere habet ecclesia, cuius fides deficere non potest, XXIV. q. I. „A recta“, et ibi glo. et in c. „Quodcumque“ e. causa et q. Et si diceretur contrarium, periclitari posset ecclesia, vt in simili notat glosa in c. „Si papa“ XL. di., et in hoc casu non facio dubitacionem, sed aliquos alios casus, in quibus potest appellari a papa ad concilium, prosequor in dicta disputacione. Et hec de gestis conciliorum, ex quibus, vt predixi, resultat generalis consuetudo ecclesie, que magnam auctoritatem habet in ecclesia. Nam, 25 vt dicit Augustinus De Fide christiana, et habetur in c. „Catholica ecclesia per orbem diffusa tribus modis probatur existere. Quidquid in ea tenetur, aut auctoritas scripturarum, aut tradicio vniuersalis, aut certe propria, aut parti- cularis instruccio" etc. Qui textus est notandus. Ad idem „Omnia“ XXII. di., vbi eciam bonus textus Augustini post principium. 5 20 30 Capitulum XXIX. Deducit auctoritatem concilii generalis ex iure naturali, quo abutentem officio licet expellere a regimine, et quando alteracio talis contingit in persona, vt videatur non fuisse de intencione mandantis, quod mandatum non est implendum. Ad quintum membrum, scilicet de racione iuris naturalis, potest adduci 35 hec consideracio: licet caput in corpore vero regat corpus et influat in ipsum, tamen, si caput incidit in grauem egritudinem, membra vt subueniant toti corpori, ligant caput et restringunt. Ita debent facere omnia membra ecclesie, 140*

Strana 1110
1110 Liber XVIII. Caput XXIX. et presertim totum corpus ipsius ecclesie congregate, vt, si papa deuiat a vero et scandalizat ecclesiam, debent occurrere saluti tocius corporis, presertim cum papa non sit verum caput ecclesie, sed ministeriale seu politicum. Nam verum caput est Christus, vt in c. vnico de sacra. vnc., et notat glosa in cle. „Ne Romani" de elec. Nam cum ecclesia sit corpus Christi, apostolus in plerisque 5 locis dicit et textus in c. „Scisma" in fine XXIV. q. 1. et in c. „Aduocauit“ e. causa et q. sequitur neccessario, quod ipse Christus sit caput ecclesie. Ad idem facit, quod deficiente superiore licitum est cuique sibi ius dicere, vt notat glosa in c. „Ius gencium" 1. di., et Inno. in c. „Olim“ el. I. de resti. spoliat. Facit textus iuncta glosa C. „De Iudeis“, in 1. „Nullus“, et textus notabilis 10 in titulo de milite vasal., qui contu. est c. vno in fine in libro feu. Vbi permittitur vasallo in defectum iusticie sibi consulere et dominum depredari, quia in defectum magistratus reuertimur ad ius pristinum ante constitutos ma- gistratus, quo tempore licebat cuique ius sibi dicere. Presupposito ergo et non concesso, quod papa non haberet hic superiorem, attamen cum suis prauis 15 operibus adducit ecclesiam quasi in perdicionem, nec potest aliter induci, vt se corrigat, licitum est vti iure naturali, videlicet expellere eum ab illo regimine, quia non dicitur pontifex, ex quo tali modo abutitur pontificatu. Malus enim prelatus et incorrigibilis non videtur ex voluntate Dei constitutus. Pro hoc notabile dictum Ieronimi in c. „Audacter“ VIII. q. I., vbi concludit, quod non 20 semper princeps populi et iudex ecclesie per Dei arbitrium datur. Adducit exemplum de Saule, contra quem dixit dominus, postquam lapsus est: fecerunt sibi regem, et non per me; principem, et non per concilium meum, et tamen Saulem elegerat dominus. Sed quoniam non secundum Dei voluntatem, sed secundum peccatorum populi meritum fuit electus, negat eum cum sua volun- 25 tate vel consilio constitutum. Item licet papatus in se sit de iure diuino, tamen in personam istius vel illius est ex facto hominum, quia cardinales, gerentes in hoc vicem ecclesie vniversalis, eum eligunt; merito, si non est secundum voluntatem Dei et ecclesie vniuersalis, debet pocius deici, quia errarunt eligendo talem. Nec Deus videtur velle resistere huic eieccioni, sed pocius assistere, 30 cum dixerit: „Sal fatuum ad nichilum valet vltra, nisi vt mittatur foras et con- culcetur ab hominibus“, vt supra in primo membro plenius dixi. Item non est verisimile, quod Deus non dimiserit potestatem in terra, que valeat prouidere aduersus hoc maximum periculum ecclesie, vt si ecclesia pro pastore receperit lupum rapacem, et quod non possit aduersus illius rapacitatem sibi prouidere, 35 quasi diligat. Deus magis personam vnius sceleratissimi hominis, quem ipse non elegit, quam salutem tocius ecclesie, pro qua voluit sanguinem proprium effun- dere. Nam vt in simili dixit Inno. in c. „Quod super hiis“ de voto, quod non fuisset Christus diligens pater familias, si non dimisisset in terra aliquem, qui vice Christi possit subuenire omnibus neccessitatibus ipsius, ita dico, quod sicut 40 subuenit ecclesie dimittendo vicarium, ita non est verisimile, quod non sub- uenerit ecclesie dimittendo potestatem super vicarium, si conuertitur in lupum.

Strana 1111
Liber XVIII. Caput XXIX. XXX. 1111 Et iste persuasiones sunt ex habundanti. Nam recto iure potest eciam proui- dere omnibus suis neccessitatibus ex potestate suprema sibi a Christo tradita, vt patuit ex supradictis. Vltimo probatur intencio nostra ex racione iuris ciui- lis per textum notabilem in l. „Si cum Cornelius“ ff. de solut. Vbi habetur, quod: „Si mandaui Ticio, vt rem meam traderet Sempronio, si condicio Sem- pronii est ita mutata, quod verisimiliter ego non mandassem rem sibi tradi, non debet Ticius rem illi tradere, ita quod ex sola voluntate mea coniecturata videtur reuocatum mandatum". Ita in proposito, ex quo quis eligitur in pastorem, et principaliter eligitur, vt pascat oues Dei, vnde Christus volens committere 10 curam Petro, ter eum interrogauit, an diligeret ipsum Christum, vt Io. vltimo, vt in c. „Significasti" de elec., quasi innuat, quod non est ydoneus pastor, qui non diligit Deum. Si ergo videt ecclesia illum non vti officio pastoris, sed lupi, nec potest induci aliter, vt se corrigat, debet ex tacita voluntate Dei illi subtrahere obedienciam, pro quo facit eciam racio legis „Si homines" ff. man- 15 dati, vbi patet, quod procurator specialis impeditur suam potestatem exercere, si aliqua sunt reuocata verisimiliter non cogitata per dominum tempore con- stitucionis et dacionis mandati. Ad idem, quod legitur et notatur in 1. „Si quis cum sciret" ff. pro emptor. Multo forcius potest sibi prouidere ecclesia vniuersalis aduersus malum pastorem ex voluntate diuina non electum, sed 20 forte propter peccata populi, vt dicit Ieronimus in dicto c. „Audacter“. Que quidem ecclesia, vt supra dictum est, regina et corpus Christi et sponsa et coniunx eiusdem et terribilis in potestate, vt castrorum acies ordinata, dicitur. Et hec sint pro persuasionibus ad confirmandum ea, que supra veraciter pro- bata sunt de potestate ecclesie. Et hec de secundo dubio. 5 25 Capitulum XXX. Iustificat synodalem processum, conmendans opera facta per concilium super tribus, ad que fuit congregatum, corroborando iuribus et racionibus decreta reformacionis facta per ipsum, quibus quia contra- uenit olim Eugenius, fuit legittima eius citacio, nec fuisse preter primam neccessariam citacionem aliam, quia notorie constaret de heresi ipsius olim Eugenii. 30 Restat postremo tercium et vltimum attingere dubium, an scilicet contra dictum quondam Eugenium sacrum Basiliense concilium iuste processerit, tam citando quam suspendendo ac successiue ipsum a papatu deponendo. Et quod non solummodo iuste, quinymmo mansuetissime et cum magna paciencia con- 35 tra eundem processerit, multipharie illico ostendam. Et quoniam citacio est iudicii fundamentum, in c. „Quoniam" de proba., ad eius iustificacionem primo condescendam, pro qua premitto, quod sacrum Basiliense concilium ob tria pre- cipue et sanctissima quidem opera consumanda congregatum extitit; primo pro

Strana 1112
1112 Liber XVIII. Caput XXX. extirpacione heresum, secundo pro pace christiano populo procuranda, tercio pro ecclesie Dei reformacione tam in capite, quam in membris. Quantum pro- fecto et quanto tempore illa sacra Basiliensis synodus circa primum elabora- uerit sumptibus et laboribus non parcendo, inclitum Bohemie regnum attestari potest. Nam, quod diu gencium armorum magni exercitus gladiis siue armis 5 materialibus efficere non valuerunt, ipsa sacra sancta synodus doctrine sermone variisque legatorum missionibus ac mutuis disputacionibus, Deo primum fauente, peregit ita, vt illud regnum iam per omnia pacatum crederetur. Et profecto, si hoc presens dissidium ecclesie allatum non extitisset, nulla erroris scintilla in dicto regno remansisset. Et, nisi concilium illud manum et ingenium appo- 10 suisset, non modo in regno illo incendium accensum deuastacionem attulisset, sed multas finitimas regiones infecisset et penitus consumpsisset, vt in multis locis experiencia rerum magistra edocuit. Quantum vero erga Grecorum reduccionem et vnionem profecerit, nemo est, qui nesciat. Nam, vt supra prelibatum est, suis crebris legacionibus ad hanc vnionem excitati sunt Greci, suis adhortacionibus et 15 pecuniarum largicionibus in ciuitate Constantinopolitana Grecorum prelati ad hanc rem tractandam adunati sunt, et demum cum eorum oratoribus ad instanciam eius- dem sancte synodi ad eandem missis negocia reduccionis et vnionis concordata fuere, et tandem non sine maximo et fere intollerabili sumptu ipsa sancta synodus pro eisdem Grecis ad concilium ycumenicum vehendis suis pecuniis et sumpti- 20 bus galeas plures destinauit. Venissentque iuxta votum sacri concilii, nisi quondam Eugenius suas galeas destinasset fuissentque per alios viros potentes et communitates plurimum, vt ad eundem quondam declinarent sollicitati et, si quid boni cum ipsis Grecis actum est, sacrum concilium causa extitit. Ipsum enim fuit causa cause et per consequens cause effectus. Adducti enim fuerunt 25 ad Ferrariam, ne venirent ad concilium et, si ad sacrum concilium venissent, nulla profecto erroris scintilla remansisset. Sed hec diximus, vt videant cuncti, quod non frustra sacrum concilium tanto tempore Basilee resedit. Non enim operam suam ab eo, quod prius erat operandum, manum retraxit. Ad pacem autem reformandam inter varios principes et diuersos populos non pigre operam appo- 30 suit, sicut testari hec possunt tota Gallia, Ytalia et multe Germanie partes et legatorum, tam cardinalium, quam aliorum patrum varie missiones. Cura enim mandatur dispensatoribus per Christum et non curacio, quia illa non est in homine. Ait enim ipse in parabola: "Curam illius habe“. Vnde cura remune- rator et labor. Vnde ait apostolus se plus ceteris laborasse; non enim dixit 35 se plus ceteris profuisse, ideo inquit scriptura: „reddet Deus mercedem laborum". Erga ecclesie reformacionem plurima saluberrima decreta edidit omnium fere curie Romane inueteratorum abusuum et symoniace prauitatis extirpatiua, redu- cendo ecclesie statum proch dolor collapsum ad priscorum patrum ordinacionem saluberrimam, vtpote decretum de annatis non soluendis, per quarum solucionem 40 ex Christianitatis prouinciis omnibus aurum detestabili inuencione ad ipsam curiam Romanam ducebatur, ecclesiastice dignitates ob intollerabiles soluciones

Strana 1113
Liber XVIII. Caput XXX. 1113 ita comprimebantur, quod aut perpetuo feneratoribus ipsis remanerent obligate, aut ex illarum redditibus nil supererat, quod ad aliquem pium vsum conuerti potuisset. Promouebantur plurimi quasi per quandam negociacionem, qui maio- res et vberiores saccullos pecuniarum deferebant, sciencia et disciplina et boni- 5 tate omnino contemptis. Et sic teste Augustino pocius fures aut mercenarii ecclesie promouebantur quam veri pastores, vt in c. „Tres personas“ XXIII. q. IV., et vt canon verissime attestatur, nichil est, quod ecclesie Dei magis officiat, quam quod indigni assumantur prelati ad regimen animarum, vt in c. „Ne pro defectu" de elec. Vnde adimpleta videbatur illa prophecia: „Obscurentur oculi 10 eorum, ne videant, et dorsum eorum semper incurua". Extinxit graciarum et expectatiuarum abusum, que indifferenter pecuniarum obtentu absque personarum delectu concedebantur. Prouidit super beneficiorum collacione, super reseruacioni- bus auferendis ordinariis locorum consulendo, qui per gesta et abusus curie Romane ita compressi erant et in suis iurisdiccionibus exhausti, vt solus papa omnibus 15 incumberet, omnia solus occuparet, ac si pro eo dumtaxat Christi ecclesia fun- data esse videretur oblitusque foret gestorum Petri et aliorum sanctorum suc- cessorum. Non sic egit Gregorius sanctitate et sciencia mirificus, qui patri- archam Alexandrinum, qui eum in prefacione epistole vniuersalem papam appel- lauit, rescripsit, vt tale verbum ita superbum vltra non scriberet dicens: "Quod 20 aliis detrahitur, cum alteri plus, quam racio exigit, prebetur“ submittens: "hono- rem meum esse non deputo, in quo fratres meos honorem suum perdere cognosco. Honor meus namque est honor vniuersalis ecclesie. Meus honor est fratrum meorum solidus vigor, tuncque ego sum hororatus, cum singulis quibusque honor debitus non negatur“ etc., vt lacius habetur in c. „Ecce" XCIX. di. Et alibi 25 idem Gregorius sic inquit: „Si sua vnicuique episcoporum iurisdiccio non seruatur, quid agitur aliud, nisi vt per nos, per quos ecclesiasticus custodiri illesus ordo debuit, confundatur“, vt in c. „Peruenit“, XI. q. I. Edidit insuper sancta syno- dus Basiliensis decretum de causis, imitando illam sanctam synodum Nicenam, que statuit negocia tractari debere in prouinciis, in quibus acta sunt, vt plenius 30 habetur in libris conciliorum et narratur III. q. VI. „Neminem". Edidit insuper decretum de conciliis synodalibus et prouincialibus celebrandis dans formam, et iugiter ibi de morum reformacione tractatur. Item de concubinariis, de Iudeis, de assumpcione ad apostolicam sedem et ad cardinalatum, de pacificis posses- soribus et multis aliis quidem honestissimis ad reformacionem ecclesie perti- 35 nentibus tam in capite quam in membris. Et precipue inter alia preclarissima opera edidit illud decretum, vt ecclesiis collegiatis precipue cathedralibus per eleccionem ecclesiarum et non per ambicionem vel secundum carnem et pecu- niarum largicionem prouideretur. Sed proch dolor ipse quondam Eugenius, qui primus et precipuus in hoc sanctissimo opere esse debuit, tamquam cui in per- 40 sonam Petri specifice a Christo dictum fuit: „Si diligis me, pasce oues meas“ Io. vltimo, non solum hec omnia decreta respuit, sed eciam illa, que ipsemet in sua adhesione solemni approbauit profitendo illud sacrum Basiliense concilium

Strana 1114
1114 Liber XVIII. Caput XXX. legittime fuisse iniciatum legittimeque continuatum prosecucionemque habere de- bere ad illa sanctissima opera, ob que extitit congregatum, faciens specialiter men- cionem de reformacione facienda tam in capite quam in membris. Quantum enim magna animaduersione hec transgressio digna sit, saluberrima decreta per generale concilium legittime congregatum super reformacione ecclesie edita per 5 papam contempni, facile ex infra dicendis quisque comprehendere poterit. Ex hoc enim contemptu blasphemia in spiritu sancto oritur, vt est textus notabilis Damasi pape sic inquientis: „Violatores canonum voluntarie grauiter a sanctis patribus iudicantur et a sancto spiritu, instinctu cuius ac dono ditati sunt, dampnantur, quoniam blasphemare spiritum sanctum non incongrue viden- 10 tur, qui contra eosdem sacros canones non neccessitate compulsi sed libenter, vt premissum est, aliquid aut proterue agunt, aut loqui presumunt, aut facere volentibus sponte consenciunt. Talis enim presumcio manifestum genus est blasphemancium spiritum sanctum, quoniam, vt iam prelibatum est, contra eum agit, cuius iussu ac gracia sancti canones editi sunt.“ Hec notabilissime 15 Damasus papa in c. "Violatores“ xxv. q. I. Cui quidem Damaso concordare videtur ille magnus Leo papa inquiens inter cetera: „Magna voce pronunciare non timeo, quod, qui illa, que diximus sanctorum patrum sanctita, que apud nos canonum nomine pretitulantur, siue sit ille episcopus, siue clericus, non in- differenter conuincitur recipere, neque catholicam, neque apostolicam fidem, 20 neque sancta vera Christi quatuor euangelia vtiliter et efficaciter ad effectum suum retinere vel credere probatur“, vt est textus notabilis ipsius Leonis in c. „De libellis“ prope finem Xx. di. Vnde glo. ibi colligit, quod non recipiens canones sanctorum patrum ex contemptu est hereticus, et satis hoc probat ipse textus. Nam videtur negare potestatem condencium, quo casu absque hesitacio- 25 nis scrupulo talis in heresis crimen incidit, vt legitur et notatur in c. „Nulli“ XIX. di. Nam hereticus est non solum qui errat in articulis fidei, sed eciam qui habet peruersum dogma vel nouas gignit opiniones diuersas a iudicio ecclesie, vt est textus cum glosa in cle. I. „De vsuris “. Ad idem XXIV. q. III. in c. „Heresis“ et in c. „Abolende“ de hereticis. Et ad propositum nostrum contra 30 ipsum quondam Eugenium facit textus in c. „Hereticus“ XXIV. q. III., vbi textus beati Augustini sic bellissime ad propositum dicit: „Hereticus est, qui alicuius temporalis et maxime vane glorie principatusque sui gracia falsas ac nouas opiniones vel gignit, vel sequitur“ etc. Hinc dicit glosa singularis in c. „Sa- cerdotes et reliqui ecclesie ministri“, II. q. vII., quod si prelati non seruant 35 canones, potest ab eis recedi propria auctoritate sicut ab hereticis et exconmuni- catis eciam ante sentenciam, et facit c. „Alieni“, e. causa et q. Et intelligo illam glosam quando prelati indifferenter seu ex contemptu nolunt se submittere canonibus, sicut de decretis concilii faciebat ipse dominus Gabriel. Vnde ex predictis potuisset sacrum concilium eidem subtrahere obedienciam, cum ista 40 notoria existerent. Nam sacrum concilium sepenumero ipsum quondam Eu- genium monuit per suos oratores et litteras, vt decreta sacri concilii vellet reci-

Strana 1115
Liber XVIII. Caput XXX. 1115 pere, vt tenebatur, sed in vanum semper elaborauit. Sed, cum monitis non pro- ficeret, debuitne pati, vt conciliorum auctoritas tolleretur et eum in papâtu tollerare, quem male sentire de auctoritate ecclesie videbat, ymmo ipsam cón- tempnere videbatur? Nam error, cui non resistitur, approbatur, vt LXXXIX. di. c. „Error“. Quinymmo non solum predicto contemptu respersus erat, sed tam- quam notorius scandalisator ecclesie et incorrigibilis concilio ipsi delatus fuit, vtpote de symonia, periurio, dilapidacione bonorum ecclesie, de transgressione statutorum concilii Basiliensis, de homicidio et de aliis quamplurimis in cita- torio contra ipsum decreto expressis notorie irretitus, quibus attentis quis negare 10 audebit sacrum concilium citare non valuisse aut non debuisse ipsum quondam Eugenium? Nam, vt patuit in precedenti dubio, sacrum concilium procedere potest contra papam in causa heresis manifesta vel occulta, eciam si suspectus tantum dicatur de heresi, quo casu non solum sacrum concilium, ymmo impera- tor potest exigere a papa, vt fidem suam ponat in scriptis, vt est textus nota- 15 bilis in c. „Satagendum" xxV. q. I., item vbi aliquod crimen, quodcumque sit. illud est notorium, et ex eo scandalizatur ecclesia. At in casu nostro con- currebant omnia predicta, que, nisi fuissent debito modo per ipsum quondam Eugenium defensata, heresim apertam inferebant et scandalum tocius ecclesie. Potuit ergo et debuit sancta synodus ipsum quondam Eugenium admonere 20 et citare, vt compareret per se vel alium in concilio ad se excusandum et defendendum, nec poterat oculis conniuentibus sine Dei offensa illam citacionem preterire, quia, vt dicit Gregorius: „Sicut laudabile discretumque est reuerenciam et honorem exhibere prioribus, ita rectitudinis et Dei timoris est, si qua in eis sunt, que indigent correccione, nulla dissimulacione postponere, ne totum, quod 25 absit, corpus inuadat, si languor non fuerit curatus in capite,“ vt lacius habetur II. q. vII., c. „Sicut inquit". Precauereque debuit sancta synodus illud eciam Ieronimi super Iheremia, qui dixit ociose non esse transcurrendum, quod vno peccante ira super omnem populum venit, sicut accidit Achor peccante. Hoc enim secundum eum frequenter accidit, quando sacerdotes, qui presunt, erga 30 deliquentes beniuoli videri volunt et verentes peccancium linguas sacerdotalis severitatis immemores nolunt complere, quod scriptum est: "Peccantem coram omnibus argue, vt ceteri metum habeant", et iterum: „Auferte malum de vobismet ipsis". Et post pauca: "dum vni parcunt, vniuerse ecclesie moliuntur interitum. Que ista bonitas, que ista misericordia est vni parcere et omnes in discrimen ad- 35 ducere? Polluitur enim ex vno peccatore populus, sicut ex vna ove morbida vni- uersus grex inficitur.“ Que verba notanda sunt in proposito et habentur lacius in c. „Sed illud" XLV. di. Sed quid multis inmoror? Debuitne tandem illud preceptum dominicum sancta synodus preterire, quod contempnentem et non audientem ecclesiam mandat vt ethnicum et publicanum habendum? Sed fortas- 40 sis dicerent aduersarii, hec et alia in citatorio ipso expressa minime veritatem continebant. Profecto hec allegacio non excusat ipsum quondam Eugenium, quoniam ad iustificacionem citacionis satis est, quod illa exprimantur in ipsa 5 Scriptores III. 141

Strana 1116
1116 Liber XVIII. Caput XXX. citacione, que, si vera essent, fundarent iurisdiccionem citantis, vt notat Bar. in 1. II. ff. „Si quis in ius vo.,“ et Inno. in c. „Verum“, et c. „Cum sit generale" de fo. compe., et Guido de Zuza in aut. „Qua in prouincia“, C. vbi de cri. agi oportet. Facit 1. „Cum quedam puella“ ff. de iurisdict. om. iudi.; dixi plene in lectura mea in c. „Si clericus laicum" de fo. compe. Si enim 5 ipse quondam Eugenius pretendebat illa falsa vel habebat aliquam excusacionem ad illa, cur non comparuit per se vel alium, et illa inficiatus fuisset ostendisset- que suam innocenciam et dedisset pacem ecclesie? Cur non est imitatus Gre- gorium, Sixtum, Leonem, Symachum et Marcellinum et multos alios summos pontifices, qui sponte in conciliis generalibus suam infamiam purgare voluerunt, vt in iuribus superius allegatis? At in casu nostro non solum infamia dice- batur contra eum degenerare, sed delictorum notorietas cum scandalo ecclesie vniuersalis et cum incorrigibilitate, vnde quanto res erat periculosior, tanto ani- mosior; si sibi conscius erat, ad suam innocenciam ostendendam venire aut mittere ad se excusandum seu defendendum iuxta citacionis edictum debuisset. 15 At ipse pro obediencia, quam ecclesie matri sue exhibuisse debuerat, non solum contumaciam, sed eciam rebellionem exhibuit, falso asserens libertatem non adesse in ciuitate Basiliensi, et multa alia adiecit, per que tacite ecclesie auctoritatem erga eum negare videbatur, vt postea per alias litteras ad diuersas mundi partes per ipsum destinatas sole clarius patuit. At concilium illud Ba- 20 siliense se dissoluere extunc dixit, si concilium ad vlteriora procederet contra eum seu contra aliquem ex suis presidentibus Basilee tunc commorantibus. Et quia eius contumacia in concilio accusata extitit et ad vlteriora cum mansue- tudine processum, ipse declarauit concilium Basiliense fore dissolutum et in Ferrariam esse translatum. Vnde, etsi notoria ea, que sibi impingebantur, 25 videbantur, per eius tamen contumaciam lucidiora effecta sunt. Nam contumacia presertim in causa heresis presumpcionem vehementem adicit, vt in c. „Cum contumacia" de hereti. li. VI., et quod legitur et notatur in c. „Nullus" de presump. Vnde potuisset, vt supra dixi, sacrum concilium alio non expectato ad eius deposicionem procedere, precipue ex contemptu decretorum sacri con- 30 cilii, que notorie nunquam recipere voluit. Et sic consideratis hiis, que dicta fuere in precedenti dubio et predictis in hoc dubio, quia notorie constabat de ipso delicto heresim sapiente, et ex eo scandalizabatur ecclesia, nec voluit se corri- gere, alio processu opus non erat. Et precipue, quia contempnendo eciam cita- cionem sacri concilii legittime factam in alia non minus grauia delicta incidit. 35 Nam ex nonparicione et contemptu poterat tanquam ethnicus et publicanus haberi. Ait enim dominus in euangelio: „Si quis ecclesiam contempserit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus". Quod eciam in congregacione concilii specia- liter verificari potest iuxta illud in c. „Omnibus consideratis“ XXIV. q. 1. Et quod delictum contumacie ex contemptu sapiat heresim, aperte voluit Gre- 40 gorius, et transsumptiue habetur vIII. q. I. „Sciendum", vbi inter cetera sic dicitur: „Si enim quasi peccatum ariolandi est repugnare, et quasi zelus ydola- 10

Strana 1117
Liber XVIII. Caput XXX. 1117 trie nolle acquiescere, sola est obediencia, que fidei meritum possidet, sine qua quisque infidelis esse conuincitur, eciam si fidelis esse videatur“. Hec Gre- gorius; in quadam epistola, vt habetur in c. „Si quis“ LXXXI. di. sic inter cetera inquit: „Qui vero huic saluberrimo precepto obedire noluerit, ydolatrie peccatum incurret, Samuele testante, peccatum ariolandi est non obedire, et quasi scelus ydolatrie non acquiescere, peccatum ergo paganitatis incurrit“ etc. Hinc glosa in c. „Si papa" dicit, quod „contumacia est heresis et quod contumax dicitur infidelis“, pro qua bene facit textus XXXVIII. di. „Nullus“ Sed sacrum concilium volens vti mansuetudine solita et experiri, si tandem 10 vellet ad cor redire, manum pro tunc non misit ad forcia, presertim considera- cione supplicacionis facte per inclite memorie Sigismundum quondam impera- torem et illustrium virorum dominorum electorum sacri imperii, sed dumtaxat declarauit nullitatem illius dissolucionis, ac eciam insinuauit et decreuit, quod alias statutum fuerat in decreto XI. sessionis, quod ipsemet quondam Eugenius 15 in sua adhesione approbauerat, quod, si papa in futurum presumeret concilium quoquo modo de facto mutare, impedire, prorogare vel dissoluere, et infra qua- tuor menses, cum reali satisfaccione non resipiscet, extunc a papali administra- cione ipso iure foret suspensus. Et, si penam predictam per duos menses post dictos quatuor animo sustinuerit indurato, vsque ad priuacionem inclusiue contra 20 eundem per sacrum generale concilium procederetur. At ipse quondam Euge- nius nedum infra quatuor menses postea sequentes non resipuit, nec infra alios duos menses postea sequentes, sed ad acriora contra patres sacri concilii pro- cessit exponendo eos et eorum bona prede et capture et erigendo conciliabulum Ferrarie, contempta suspensione sibi intimata et decreta, quam incurrit non se 25 corrigendo infra menses quatuor. Nec ob ista sacrum concilium, licet potuisset, voluit repente ad deposicionem procedere, sed ad maiorem probabilitatem et sui excusacionem processum inchoatum continuauit testes plurimos super notorie- tate criminum recipiendo et citando iugiter ipsum quondam Eugenium, licet citare amplius non oportuisset, cum citacio prima fuisset facta ad totam causam 30 iuxta notata per Inno. in c. „Auditis“ de procur., et plenissime in lectura mea in c. fi. de dilat. Et tandem post XXIII. menses a tempore citacionis prime non valens eum amplius tollerare, cum apertissime suam incorrigibilitatem cum scandalo ecclesie ostenderet et manifeste in crimen heresis incideret, negando auctoritatem ecclesie et contempnendo eius precepta ac altare contra altare eri- 35 gendo, ad eius deposicionem processit, quia sal infatuatum iuxta dominicam sentenciam ad nichilum valet vltra, nisi vt mittatur foras per deposicionem et conculcetur ab hominibus, presertim cum fere omnia crimina in citatorio illo expressa per testes notorie probata forent. 5 141*

Strana 1118
1118 Liber XVIII. Caput XXXI. Capitulum XXXI. Attestatur processum synodalem iustum esse ex septemplici capite, quia olim Eugenius contempsit decreta concilii citacionem quoque, quia negauit potestatem concilii, quia concilium dissoluit, quia erexit con- uenticulum Ferrariense, item propter symonie crimen et quia negauit con- cilium Constanciense. Vnde omnibus consideratis ex septem capitibus potest deposicio defendi, et potuit ipse quondam Eugenius deponi, quorum quodlibet satis erat ad depo- sicionem suam. Primo, quia contempsit decreta sacri concilii super reformacione edita, ex quo contemptu resultabant crimina superius enuncciata. Secundo, quia contempsit citacionem ecclesie, ex quo contemptu, vt predixi, resultat pagani- 10 tatis delictum. Tercio, quia negauit potestatem sacrorum conciliorum facto et verbo et presertim per litteras, quas ad diuersas mundi partes bullatas trans- misit, ex quarum tenore diuersimode de heresi conuinci potest, tanquam male senciens de auctoritate ecclesie. Quarto, quia dissoluit seu dissoluere nisus est concilium Basiliense contra decretum XI“ sessionis, ymmo contra decretum Dei, 15 quia per ecclesiam monitus, vt se defenderet, ecclesiam ipsam, vt diuinam effu- geret sentenciam, nisus est dissoluere. Ex decreto autem presertim nouo man- dato sacri concilii intercedente incidit in suspensionem et, quia animo indurato illam per duos menses sustinuit, potuit sacrum concilium ad deposicionem eius procedere, que causa sola sufficiebat, vt in dicto decreto XI° sessionis. Et 20 presertim erat illud decretum seruandum contra eundem quondam Eugenium, qui non solum semel illam dissolucionem attemptauit, sed eciam illam prius presumpsit et demum recognouit ante secundam dissolucionem illam facere non potuisse eamque, vt debuit, reuocauit ecclesiam non parum scandalizando. Vnde ex geminato actu acrius puniri debuisset, quasi in consuetudinem illud delictum 25 adduxisset, xxV. q. II. „Ita nos". Vnde alibi dicit textus quod „non est in eum humanitatis liberalitas conferenda, quia impunitatem admissi sceleris pocius consuetudini, quam emendacioni deputauit“, vt in 1. H. C. de epis. audi. Per quam quidem dissolucionem seu translacionem tria, vt supra dixi, violauit decreta; primo Constanciense, secundum quod eciam translacionis causa legit- 30 tima subsistente debebat concilium transferri ad locum eiusdem nacionis, vt in c. „Frequens"; ipse autem de Germania transtulit in Ferrariam nacionis Ytalice. Secundo decretum sacri concilii Basiliensis violauit, quo cauetur, quod con- cilium actu congregatum dissolui aut de loco in locum mutari sine illius con- cilii expresso consensu per Romanum pontificem nullatenus possit, quod quidem 35 decretum, tanquam in sua adhesione approbatum, precipue violare minime de- buisset, et presertim cum fecerit hoc ex causa apertissime iniusta et a diuino et humano iure dampnata, videlicet si concilium procederet contra eum. Nam si talis dissolucio valeret, nunquam Romanus pontifex posset eciam hereticus

Strana 1119
Liber XVIII. Caput XXXI. 1119 condempnari, quia citatus per concilium confugeret ad hoc flebile dissolucionis remedium. Tercio violauit solemne decretum in facto Grecorum editum, quod ipsemet quondam Eugenius specifice approbauerat, in quo inter cetera ad pro- positum cauetur, quod concilium Basiliense deberet stare firmiter in Basilea, donec imperator Grecorum cum suis ad vltimum portum Latinum se conferret. Et, si interea accederet causa legittima translacionis concilii, deberet concilium transferri iuxta disposicionem capituli „Frequens", scilicet infra eandem nacionem. Sed ipse ante Grecorum aduentum et nulla existente legittima causa concilium Basiliense dissoluit et Ferrariam transtulit. Nec quemquam moueat, quod papa 10 suspendi non possit, nam et concilium Constanciense, in c. „Frequens", in certis casibus papam suspendit et obedienciam sibi subtraxit. Preterea, qui potest maiora, potest et minora, c. "Per venerabilem", qui filii sint legit. Sed concilium potest ex causa papam deponere, multo forcius suspendere, cum suspensio sit que- dam deposicio ad tempus. Facit, quod legitur et notatur in c. „At si clerici" de 15 iudi. Quinto, potuit principaliter deponi ex eo, quia erexit conuerticulum Fer- rariense durante concilio Basiliensi contra decretum octaue sessionis, quod ipsemet approbauerat in sua adhesione. Ex quo facto incidit in penas scis- maticorum vigore illius decreti, ymmo vigore iuris diuini et antiquorum cano- num, quia, cum ecclesia vnica sit et indiuisibilis, non potest esse nisi vnicum 20 generale concilium illam representans, vt signum respondeat signato. Nam sicut alibi dicit glosa vII. q. 1. in c. „Non autem“, quod illa regula seu ille articulus: et vnam sanctam catholicam etc., in symbolo fidei positus, offenderetur, si essent duo apostolici in ecclesia, sicut vna est catholica ecclesia, ita et vnum caput esse debet, vt in c. „Loquitur“ XXXIII. q. I., ita hereticum esset dicere 25 quod vna dumtaxat sit ecclesia, et quod duo possint esse vniuersalia concilia illam in solidum representancia. Vnde dicit textus in c. „Non vos“ XXIII. q. v. quod erigens altare contra altare et ecclesiam contra ecclesiam incidit in scisma et debet ab omni ecclesiastico ministerio sine restitucionis spe deponi. Ad idem c. „Scisma“ XXIV. q. I., et per consequens ex hoc incidit in excon- 30 municacionem, vt in c. „Licet“ de elec., et priuauit se conmunione ecclesie, dicto c. „Scisma“ et c. „Non vos“, et subditi ab eo recedere sine alia senten- cia poterant, vt notat glosa in c. „Cum non liceat“ de prescript.; facit textus in c. „Quia diligencia“ de elec. Hinc eciam dixit glosa preallegata in c. „In nomine domini" XXIII. di., quod scismatico omnis denegatur audiencia, quinymmo, 35 vt predixi, potest dici, quod statim incidendo in notorium scisma desinit esse papa, quia impossibile est, quod sit extra ecclesiam et quod sit caput ecclesie, ar. XXIII. q. I. „Cum renunciatur". Ideo dixit Ciprianus: „Alienus est, pro- phanus, hostis est, Deum patrem habere non potest, qui ecclesie vniuersalis non tenet vnitatem". Sexto, deponi potuit propter crimen symonie notorie con- 40 tra eum degenerans et multipliciter in processu contra eum facto approbatum, contra quod delictum mirum in modum inuehit textus in c. „Patet“ 1. q. VII., vbi dicitur: „Patet symoniacos veluti primos et precipuos hereticos ab omnibus fidelibus 5

Strana 1120
1120 Liber XVIII. Caput XXXI. esse respuendos, et si commoniti non resipuerint, ab exteris eciam potestatibus comprimendos. Omnia enim crimina ad comparacionem symoniace heresis pro- nichil reputantur". Hec ille textus. Ad idem textus valde notabilis in c. „Eos“ 1. q. I., vbi inter cetera dicitur, quod „Tollerabilior est error Macedonii et eorum, qui circa ipsum sunt sancti spiritus inpungnatorum impia heresis. Illi 5 enim creaturam et seruum Dei patris et filii et spiritum sanctum deliberando fatentur, isti vero symoniaci eundem spiritum sanctum efficiunt suum seruum. Omnis enim dominus, quod habet, si vult, vendit, siue seruum suum, siue aliquod eorum, que possidet, similiter et qui emit; dominus enim volens esse, quod emerit, per precium pecunie illud acquirit“. Et post pauca subditur: "atque, vt 10 verius dicamus, Iude comparantur proditori, qui Iudeis Dei occisoribus Christum vendidit“. Hoc enim delictum nedum per Christum in figura, quando eiecit ementes et vendentes de ecclesia, prohibitum fuit, vt habetur notabiliter in c. „Ex multis“ 1. q. VII., sed eciam expresse postea fuit prohibitum tanquam grauissimum scelus in conciliis Niceno et Constantinopolitano, que fuerunt duo 15 ex quatuor principalioribus, que ecclesia vniuersalis recepit sicut quatuor Christi euangelia, vt c. "Sicut“ xv. di., et de hiis conciliis seu eorum prohibicione habetur 1. q. 1. „Sicut episcopus“, et e. causa q. III. „Ex multis“, et q. vII. in c. „Si quis omnem“, pulcre per Gregorium 1. q. I. „Vulnerato“ et c. „Fertur“. Nec papa excusatur in hiis, que prohibita sunt, quia symoniaca, vt notatur in 20 c. „Ex parte“ de offi. dele. et in c. „Cum pridem“ de pactis. Nec in hoc dubitandum est, cum papa subiaceat legi diuine, vt in c. „Sunt quidam" XxV. q. I., et eciam conciliis generalibus in hiis, que concernunt salutem animarum, vt in dicto c. „Sicut" et supra lacius dixi. Et optime eciam facit textus in c. „Saluator“ 1. q. III. Nec obstat, si dicatur, quod papa de symonia accusari 25 non potest, quia stricte non est heresis, de qua possit accusari, vt notat glosa in c. „Si quis pecuniam" xxIx. di. Nam glosa illa debet intelligi, quando symonia esset oculta, quia de delicto occulto papa non accusatur, cum presu- matur penitus sanctimonia, vt c. 1. XL. di. Secus autem, cum est notoria et scandalizat ecclesiam, et illam quasi in consuetudinem adduxit, et sic est in- 30 corrigibilis per illud, quod notat glosa in dicto c. „Si papa“, que dicit quod si notorium est crimen pape, quodcumque sit illud, si ex eo scandalizatur eccle- sia, potest accusari, et sic vult, quod non solum de symonia que est ita gra- uissimum delictum, sed quodcunque sit illud, ex quo scandalizatur ecclesia, potest papa de illo accusari, et sic vna glosa debet limitari per aliam. Ob- 35 mitto eciam alia delicta quam plurima, que probata sunt in processu, vt periurium, dilapidacio, translacio per eum facta de inuitis episcopis contra de- cretum Constanciense; et multa alia, de quibus in processu, ne videar in male- dicta prosilire et infamare pocius, quam iusticiam sacri concilii defendere, ob- mitto, cum predicta et quodlibet predictorum satis atque satis ad suspensionem 40 et deposicionem defendendas per se sufficiant. Vnde, si bene predicta pon- derentur, omni processu cessante sufficerent ad eius deposicionem manutenen-

Strana 1121
Liber XVIII. Caput XXXI. 1121 dam et iustificandam. Nec obstat, si dicatur, quod superius expressa non fuerunt in citacione expressa, vtputa contemptus citacionis, negacio auctoritatis ecclesie, dissolucio geminata concilii, ereccio conciliabuli Ferrariensis, quoniam de hiis, que contingunt post iudicium inchoatum, que aliquo modo contingunt processum inchoatum, seu eius causa descendunt, potest iudex in animaduersione, seu in punicione, vel sentencia diffinitiua habere respectum, vt est textus valde notabilis in c. „Veritatis“ de dole. et contu., et ibi eciam glosa ordinaria. Et clarius hoc ibi tetigi in lectura mea. Nam papa ibi in deposicione cuiusdam episcopi sentenciam fundauit, nedum super rebus in processu expresse deductis, 10 sed eciam super irregularitate, quam contraxit celebrando diuina post suspen- sionem seu exconmunicacionem contra illum decretam vigore sue contumacie. Sic in casu nostro omnia ista delicta prouenerunt occasione sue contumacie sui- que contemptus et rebellionis, quam fecit contra ecclesiam; merito de omnibus potuit sacrum concilium in sua sentencia habere respectum, quinymo potuisset 15 sacrum concilium, tanquam supremam obtinens potestatem, eciam delicta super- ueniencia separata omnino a processu, ex quo erant vlcione digna, punire eciam sine illo processu, quia princeps non astringitur ritu iudiciorum, sed quomodo- cumque crimina claruerint, ferire illa potest sentencia sua pro hoc, quod notat Io. An. in c. „Mandatum" de rescriptis; facit textus in c. „Ad peticionem“ de 20 accusat. et XXIV. q. III. in c. „Ecce.“ Septimo et vltimo, dignus erat deposicione, cum sepenumero in multis negauerit concilium Constanciense, ex quo ipse pri- matus sui originem traxit, nunc asserendo, quod in principio non fuerit con- cilium generale, nunc negando validitatem aliquarum constitucionum eiusdem, vt clarissime colligi potest ex suis litteris, presertim nouissime ad aliquos dominos 25 temporales et vniuersitates studiorum transmissis. Debuit ergo concilium tanta et tam gravissima tollerare? Non enim paciencia, sed pestifera pocius peni- tencia nuncupanda foret, vt inquit magnus Leo XXIV. q. III. „Illud“, vbi inter cetera sic inquit: „Hiis quibus prodesse non poterit correccio, non parcat ab- cisio. Oportet enim euangelicis meminisse mandatis, vt, si nos oculus aut pes 30 aut dextera scandalizauerit manus, a compage corporis auferatur.“ Et post pauca subdit: „Nam superflue extra ecclesiam positis resistimus, si ab hiis, qui intus sunt, vulneramur. Abicienda prorsus pestifera hec a sacerdotali vigore paciencia est, que sibimet peccatis aliorum parcendo non parcit.“ Hec ille. Et presertim defendendum erat et est illud magnum et preclarum concilium Con- 35 stanciense, ex quo ecclesia Dei abiecto inueterato scismate vnitatem pristinam reassumpsit et multa alia preclara opera edidit, que omnia non sine magno christianitatis scandalo vacillarent, illius concilii auctoritate lesa, et presertim contra illam pestiferam heresim nonnullorum Bohemorum, qui in illo concilio dampnati fuerunt. Nam possent illum errorem sequentes negare ex se ad 40 exemplum quondam Eugenii auctoritatem illius concilii et renouare multa et maxima scandala, que per illud concilium sedata fuere. Nam, vt dicit Au- gustinus in epistola ad Iheronimum, et habetur in c. „Si ad scripturas 5

Strana 1122
1122 Liber XVIII. Caput XXXI. XXXII. sanctas“ Ix. di.: „Si ad scripturas sanctas admissa fuerunt vel officiosa men- dacia, quid in eis remanebit auctoritatis, que tandem de scripturis proferetur sentencia, cuius pondere contenciose falsitatis contereretur improbitas“? Hec ille. Nam si concilium errauit in vno, facilime dicetur, quod errauit in aliis. Defen- denda est ergo auctoritas illius concilii vsque ad sanguinem et animam. Opor- 5 tuit ergo ad salutem tocius corporis ecclesie intendere, ne, sicut dicit Prosper: „Sicut caro morbida et mortua, si abcisa non fuerit, salutem relique carnis putredinis sue contagione corrumpit, ita isti, qui emendari despiciunt et in suo morbo persistunt, si moribus deprauatis in bonorum societate permanserint, eos exemplo sue perdicionis sic interficiat“, vt dicit textus in c. „Ecce“ 10 XXIV. q. III. Capitulum XXXII. Declaratur per protestaciones principum non inualidari processum et non esse curandum de protestacionibus prelatorum nec obstare processui, si magnus non affuerit numerus episcoporum; quodque alii pre- lati et doctores debent in concilio habere vocem, data conclusione legittime 15 fuisse processum ad suspensionem et deposicionem, eleccionem quoque noui pontificis sede vacante, et quia de illa constaret veritati et non multitudini adherendum esse. Opponere contra predicta aduersarii solent de quibusdam protestacionibus nomine aliquorum principum et prelatorum aliquorum in dicto Basiliensi con- 20 cilio, vt illa deposicio non fieret factis. Ad quas si bene aduerterent, defen- sionis clipeum nequaquam ab eis sumerent. Nam ante factum, antequam lex edatur, licitum est contradicere, excepciones verisimiles opponere, protestari et similia facere. Sed postquam lex edita est per vniuersitatem seu concilium vel maiorem partem eiusdem, legi et iudicio vniuersitatis standum est, vt in c. 25 „In istis" IV. di., vbi dicit textus, quod: „In istis temporalibus legibus, quam- quam de hiis homines iudicent, cum eas instituunt, tamen cum fuerint institute et firmate, non licebit de ipsis iudicare, sed secundum ipsas". Vnde glosa ibi colligit, quod, cum papa vult condere canones, episcopi possunt contradicere et allegare, quod non conueniunt consuetudini regionis vel quid simile. Protestacio 30 enim est declaratiua consensus de presenti, quod protestans non consentit. Non tamen sequitur, quod contradiccio aliquorum licet per protestacionem expressa habeat impedire, quod per totum concilium vel per maiorem partem licite fit. Iudicatur enim in conciliis a maiori parte, vt in c. „Sane" LXX. di., ibi: obtineat plurimorum sentencia sacerdotum. Nam idem reperire est in omni vniuersitate, 35 vt in 1. „Quod maior" ff. ad municip., et in l. „Nominacionum“ C. de decur. li. X., et in 1. „Aliud“ §. „Refertur“ ff. de regu. iuris, et in c. 1. De hiis que fi. a prela. cum similibus. Vnde esto, quod principes, quorum nomine

Strana 1123
Liber XVIII. Caput XXXII. 1123 protestaciones dicuntur facte, habuissent vocem decisiuam in deposicione pape. Attamen ex quo maior pars concilii, ymmo due partes et vltra in deposicionem legittime consenserunt, paucorum protestacio principum vel prelatorum non debet obsistere, ar. in c. „Si quando“ de elec. li. vI., licet possit cum veritate dici, quod principes seculares non habent vocem, cum agitur de correccione pape vel aliorum clericorum, vt imperator Theodericus, Deo inspirante, in concilio congregato contra Symachum papam processus est, inquiens nichil ad se preter reuerenciam de ecclesiasticis negociis pertinere, committens tunc potestati ponti- ficum, siue vellent audire negocium contra papam, siue nollent. Idem et aper- 10 cius voluit Io. An. in c. fi. De hiis que fi. a prela., vbi concludit, quod in ecclesiasticis negociis et clericorum correccionibus laici sunt a concilio ex- cludendi, ar. in c. „Massana“ de elec. et expressius in extrauaganti Boni- facii de offi. ordi. debent. Et cum hoc dicto Io. An. transeunt ibi commu- niter doctores, nec video aliquem in hoc hesitasse. Nam respectu imperatoris 15 solum fuit dubietas facta an in casu fidei, cum scilicet tractatur de nouo arti- culo, tangente fidem, imperator debeat interesse in concilio. Vnde textus in c. „Vbinam" XCVI. di., ita imperatorem alloquitur: „Vbinam legistis antecessores vestros synodalibus conuentibus interfuisse, nisi forsitan in quibusdam, vbi de fide tractatum est, que vniuersalis est; que omnium communis est, que non 20 solum ad clericos, verum eciam ad laycos et ad omnes omnino pertinet christi- anos". Hec ille textus notabilis, qui solum reseruare videtur causam fidei. Idem videtur sensisse Marcianus imperator, qui in septima accione Calcedonensis synodi inter cetera dixit: „Nos ad fidem confirmandam, non ad potenciam osten- dendam exemplo religiosissimi principis Constantini synodo interesse volumus, 25 vt veritate inuenta non vltra prauis doctrinis a vero discordet" etc. Et notanda sunt illa verba: ad fidem confirmandam, non ad potenciam ostendendam, ex quibus verbis puto inferendum, quod principes et alii laici intererunt in causa fidei ad tractandum cum aliis, sed non ad decidendum. Nam tractatus diuisus et sepa- ratus est a decisione, vt in c. „Tua“ et c. fi. De hiis que fi. a prela., et 30 c. vltimo De hiis que fi. a maio. par. ca. Nam layco non licet iudicare ista spiritualia, vt in c. „Bene quidem“ XCVII. di., Habebunt ergo laici in causa fidei vocem consultiuam et non decisiuam, nisi quatenus eis permittatur per concilium. Quinymmo dicit Io. An., quod eciam in causa fidei non est neccesse vocari laycos ad concilium, cum ibidem diffinienda eis poterunt postea 35 in predicacionibus publicari. Dicit tamen notabile verbum, quod laici poterunt ad concilium venire pro iusticia petenda vel defendenda, allegat. c. „Nouit" de iudi. Ego allego textum optimum in c. 1. De sponsali. Aliter tamen in causa fidei sensit glosa in dicto c. fi. et glosa in c. „Adrianus“ LXIII. di. Sed quidquid sit in aliis laicis, puto, quod principes iure suo debent admitti, 40 vbi tractatur de fide non ad potenciam ostendendam, seu ad diffiniendum, sed ad fidem confirmandam, cum de pace ecclesie et eius integritate teneantur Deo reddere racionem, vt in c. „Principes“ in fi. XXIII. q. v. Eodem modo non 142 Scriptores III. 5

Strana 1124
1124 Liber XVIII. Caput XXXII. curandum de protestacionibus quorundam prelatorum. Nam non est nouum, neque reprehensibile, quod in vniuersitate seu concilio vota varia sint, LXIII. di. c. „Si forte", et in c. „Nec nouum" VIII. q. I., et ex diuersis consideracionibus consen- cientes et dissencientes possunt ante factum iuste moueri. Sed per dissensum ali- quorum, ex quo maior pars remanet firma et legittime procedit, non debet officere 5 minoris partis contradiccio. Nam ius fingit omnes consentire, quando maior pars consentit, vt in 1. „Aliud“ §. „Refertur“ preallegata, et textu iuncta glosa in c. „Non potest“ de re iudi. Nam difficilimum est et prope impossibile propter animorum diuersitatem, que resultat ex personarum varietate, quod omnes in concilio possint in vnam sentenciam conuenire nemine discrepante. Nam in con- 10 cilio illo sancto Niceno, vbi interfuerunt CCCXVIII episcopi in causa heresis con- tra Arrium, fuerunt XVII episcopi et quidem non de inferioribus, qui discrepantes ab aliorum iudicio senserunt cum ipso Arrio heretico, sed tamen preualuit iudi- cium maioris partis, et illud, tanquam a tota synodo emanasset, receptum ab ecclesia vniuersali fuit, vt in c. „Sicut“, et c. „Canones“ xv. di. Nec quis- 15 quam moueri debet, quod in hoc concilio Basiliensi non fuit tantus numerus episcoporum, quoniam ex quo concilium ibi fuit legittime institutum, vt supra dictum fuit, non venientes vel inde ante tempus recedentes fecerunt se alienos, et potestas tota resedit penes remanentes, vt patet ex notatis per glosam in cle. „Quod circa" de elec.; facit textus in c. „Cum dilecti“ de elec. et Io. An. 20 apertissime voluit in c. „In causis“ de elec., vbi tenuit validum et firmum esse, quod factum fuit per xxx homines presentes in vniuersitate, de qua erant homines centum et vltra, dicens, quod ex quo vniuersitas fuit vocata per haben- tem potestatem, totum ius resedit penes venientes, licet sint pauci nec attin- gant maiorem partem vel prope. Ad idem, quod notat Inno. in c. 1. de maio. 25 et obe., et in c. II. de no. ope. nunc. Nam in concilio illo Niceno famosis- simo conuenerunt dumtaxat CCCXVIII episcopi, et tamen non dubium, quin longe plures numero remanserunt in eorum ecclesiis. Item synodus Constantinopoli- tana acta fuit ex CL patribus, synodus Ephesina ex cc, et tamen valuerunt eorum sic diffiniciones, quamquam maior pars prelatorum christianitatis non 30 interfuerit. Quinymmo est textus in c. „Sexta synodus“ XVI. di., vbi narratur quamplurimas synodos generales ex paucissimis patribus congregatas fuisse et canones edidisse. Et non mirum. Nam, vt dicit Ciprianus, magis ad vni- tatem quam ad pluralitatem Christus aduertit, cum dixit: „Vbi duo vel tres in nomine meo congregati fuerint, ibi sum ego in medio eorum“, vt habetur in c. 35 „Alienus" XXIV. q. 1. Obmitto, quod multitudo numerosa inferiorum, tam prelato- rum, quam magistrorum et doctorum interfuerit in dicta deposicione. Nam et tem- pore apostolorum vocabantur eciam seniores de ecclesia vltra apostolos, et eciam in arduis fiebat diffinicio nomine apostolorum et seniorum, vt actuum xV. Item reperio, quod Leo papa synodum congregauit Rome cum cuncto clero et populo 40 Romano, vt in c. „In synodo" LXIII. di., vbi inter cetera in diffinicione ponun- tur hec verba: „Ego quoque, Leo, seruus seruorum Dei, episcopus cum cuncto

Strana 1125
Liber XVIII. Caput XXXII. 1125 clero ac Romano populo constituimus, confirmamus et corroboramus" etc. Ad idem c. „Ad sedem“ xxxv. q. v., vbi papa vocauit ad concilium episcopos, abbates, presbiteros et clericos ac iudices diuersarum prouinciarum. Ad idem c. „In nomine domini“ XXIII. di., vbi legitur episcopos, abbates, presbiteros et dyaco- 5 nos interfuisse et consedisse in concilio, et in c. „Conuenientibus“ 1. q. VII. Probatur idem de monachis, vel saltem de abbatibus, exponendo ibi monachos pro abbatibus, vt exponit ibi glosa, et in c. „Anastasius" XIX. di. expressa fit mencio de episcopis et presbiteris et cunctis clericis ecclesie catholice, et in c. I. xV. di. expressa fit mencio specifice de presbiteris in genere. Item in Con- 10 stanciensi synodo et Senensi et Pisano temporibus nostris fuerunt admissi eciam inferiores, et idem vidimus et videmus in concilio Basiliensi. Vnde ex quo admissi fuerunt siue de iure, siue de gracia, vocem habere debuerunt, nec po- terant excludi nec fuerunt exclusi, quinymo videntur in possessione vocis dande. Illud autem certissimum, vt ex iuribus superioribus patet, quod nedum clerici 15 inferiores, sed eciam laici possunt ad concilia euocari, et eis potest vox con- municari, vt in c.„Adrianus“ lo. II. et in c. „In synodo“ LXIII. di. et in iuribus aliis superius allegatis. Ex predictis clare patet legittime fuisse ad suspensionem et deposicionem eiusdem quondam Eugenii per sanctam synodum Basiliensem processum, et per consequens sede vacante potuit et debuit ad eleccionem noui pontificis procedi. Et hoc de tercio dubio. Ex quibus cognita nunc gestorum veritate non multitudini, sed veritati adherendum, et presertim hoc facere debet serenissimus Romanorum rex, qui, vt primus est inter orbis principes et specialis protector et aduocatus ecclesie, ita debet esse primus in agnicione veritatis. Non enim est hesitandum, quin eum alii facilime sequentur, 25 cum in hac re assidue sine aliqua passione se ostenderit. Vidimus enim fidem christianam apud paucissimos constitisse, sed quia veritate et iusticia referta erat, dilatauit fimbrias a mari vsque ad mare. Et tempore Arriani paucissimi episcopi in vera fide christiana remanserunt. Tandem, quia Christus ecclesiam suam non deserit, conculcato errore preualuit veritas, que omnia superat. Non 30 aliter in hoc negocio presentis dissidii futurum speramus, quod vt cito fiat, Christus concedat. Amen. 20 142*

Strana 1126
1126 Liber XVIII. Caput XXXIII. Capitulum XXXIII. Incipiunt allegaciones parte olim Eugenii in dieta Franc- fordensi coram deputatis a Romanorum rege et electoribus facte per Nico- laum de Cusa, distribute in puncta sex, quorum primo magnas agit quere- las de audiencia prestita hiis, qui ex Basilea venerant, quia fuisset pollicita conclusio pro obediencia ipsius olim Eugenii, contra quem factum Basilee 5 processum dicit probaturum se arrogantem et non synodicum fore, electum eligentesque esse inhabiles etc. Dampnatis Amedistis in magna ycumenica synodo, cui s. d. noster Eu- genius papa legittima successione post mortem Martini pape sancti Petri sedem tenens presedit, non putabatur ipsos iudicatos amplius audiri debere, prohibente 10 hoc omni iure ecclesiastico et imperiali, maxime, cum ipsi, qui os in celum posuerunt, lingua eorum transeunte super terram, exemplo Calcedonensis synodi audiri vetantur; credi incautum sit, et ex eo, quia scisma fecerunt, XXIII. q. 1. „Non vos", et suum intrusum defendere moliuntur III. q. 1. „Contra patet“. Hiis enim casibus audiencia denegatur, vt notat glosa XXIII. di. „In nomine 15 domini“ super verbo audiencia, quoniam nichil subsistencie aut coloris contra ista enormia scelera iure adduci posse presupposuerunt. Nec credebamus nos, seruuli apostolice sedis, illos, qui more eorum, qui recencia fundamenta inpri- mere satagunt, verbis deceptoriis habundant, post tot concessas publicas et priuatas audiencias in hac dieta, vbi conclusio pollicita est, denuo audiri, ad 20 repeticionemque sepissime dictorum redeundum credimus, hanc ipsam omnium eciam fuisse sentenciam garrulacionibus finem datum. Sed postquam importu- nissima et inuerecunda instancia eorum vicit clementissimum et inuictissimum regem nostrum et gloriosissimos principes electores, vt datis deputatis, coram quibus iterum et finaliter, que vellent, dicerent, ad hoc deuentum est, vt vos, 25 patres reuerendi et magnifici et venerabiles domini ad hoc deputati, eos triduo audiretis. Deinde preter propositum, ne gloriarentur ex taciturnitate nostra iusticiam ecclesie per orbem disperse non posse ostendi in simplicitate sermonis, veritatem rei geste atque bene omnibus notissime pari triduo eciam lectis publi- cis documentis adeo Dei gracia me ostendisse gaudio, vt presumptuosissima 30 iniusticia eorum, qui Christi ecclesiam in partes scindere moliuntur, omnibus d. v. patefacta sit. Verum quia in fine visi estis memoriale in scriptis desi- derare, de hiis auditis pro subsidio faciende relacionis, quamuis nichil putem omnium prudentissimas d. v. latere posse de omnibus per me enarratis, cum nichil alienum aut incognitum adduxerim, hinc nunc pareo succinctissime anno- 35 tando, que memoria ministrat, non ista offerens quasi ecclesia per orbem dispersa aut sancta Romana ecclesia vel ycumenica synodus opus habeat defen- sari alio quam sua auctoritate, aut quod hoc onus michi creditum quisque putet inter cos infinicies docciores pericioresque sancte ecclesie filios, solum pro mo-

Strana 1127
Liber XVIII. Caput XXXIII. 1127 dulo meo hoc ostendere cupiens, quod tam parui momenti sunt Amedistarum fundamenta, vt vir paruus ingenio et pericia facile vinci conniueat, alciora et sublimiora maioribus remittens. Incipio igitur sub influencia Christi capitis ecclesiam defensurus suam et dico, recepto per vniuersam ecclesiam sanctissimo domino Eugenio pro vnico indubitato pontifice post plures annos regiminis eius quidam pauci Basilee residentes Amedeum, Sabaudie tunc ducem, antipapam erexerunt. Hos scismaticos a iure et homine anathematizatos mandat apostolica sedes per hanc inclitam nacionem vitari. Sed alie christiane naciones illis communionem subtraxerunt, omnibus illis non obstantibus, que per eos alle- 10 gantur. Nam sermo eorum fumus est caligine plenus, oculos stolidorum obte- nebrans, nichil habens de veritatis subsistencia. Si enim spiritum Christi, qui veritas est, haberent, eius corpus, quod est ecclesia, tantopere dilaniare non studerent, XXIV. q. I. „Vbi pauci“, et c. „Vbi hereticus". Christus enim in eorum cordibus habitare non potest, qui se a corporis Christi compage abrum- punt, causa e. et q. c. „Audiuimus". Erat enim vnitas ecclesie ex capite Eu- genio et membris fidelibus compaginata, et ibi post connexam et vndique con- iunctam ecclesie vnitatem alium Nouacianum erigentes execrandum scisma fece- runt, vII. q. I. „Nouacianus“, vbi de hoc XXIV. q. I. „Didicimus". Hoc solum sufficit omnibus eorum fabulacionibus satisfaciens. Scisma enim nullam habet 20 defensionem, cum nulla sit dabilis causa ad scisma neccessitans, vt optime de- ducit sanctus Augustinus contra Parmenianum; eo ipso enim, quod scisma fecerunt, se ipsos impios, iniustos atque dampnatos esse ostenderunt, XXIV. q. VII. „Si vos", et hec est prohibicionis causa, cur scismatici audiri non debeant, cum causam habere nequeant excusantem; habet enim scisma intra se anathema 25 inexcusabile. Sed quoniam Amediste quodam caliginoso fumo defensionis vtun- tur, dicentes nostrum depositum esse et Amedeum electum, ostendam hec om- nia a veritate aliena. Primo quidem patefaciam dudum omnem conciliarem auctoritatem desiisse Basilee ob concilii translacionem, aut secundum ordina- cionem olim Basiliensis concilii, aut conuentum patrum in Ferraria animo ycu- 30 menicum concilium celebrandi, aut per recessum presidentum et aliorum de Basilea, aut per Grecorum vnionem, aut translacionem per dominum nostrum factam. Secundo loco subiciam eciam, si hec non obstarent, processum contra dominum nostrum nequaquam fuisse synodicum. Primo quidem ipsum processum arrogantem ostendam et presumptuosum, cum nondum sit per vniuersam eccle- 35 siam admissum contra vnicum pontificem Romanum talem processum fieri posse. Secundo, et si fieri posset, non erat ille legittimus et synodicus soluendo obiec- cionem de heresi. Tercio contra eligentes Amedeum atque de inhabilitate electi et nullitate pauca adiciam. In omnibus plane et succincte progredi curabo, premittam autem summarium casum rerum gestarum, ex quo omnia, 40 que intendo, apparebunt, paruam quandam iustificacionem peticionis s. d. anne- ctendo, vt sic ordinacius cetera attingam. 5 15

Strana 1128
1128 Liber XVIII. Caput XXXIV. Capitulum XXXIV. Describit casus, narracionem multis refertam negacioni- bus facti pretericionibusque et redargucionibus ad summum obprobriosis, ab inserta allegacione Panormitani differente per multum, hac integre et illa parcialiter referente. Sanctissimus dominus noster, dum esset in minoribus, reduccionem ori- 5 entalis ecclesie diligenter sollicitans, deinde ad Petri cathedram superna dispo- sicione perueniens, ex apostolico officio sibi nunc hanc curam conmissam con- siderans, talem egit diligenciam, vt conclusio capta esset de mittendo apostolico legato Constantinopolim cum neccessariis personis pro felici et facili consuma- cione vnionis ecclesiarum Dei. Sed eo nostro pontifice nescio per patres, qui 10 Basilee causa conuenerunt, cum Grecis alii tractatus initi sunt. Anno enim domini M'CCCCXXXVIII° septimo Idus Septembris in concilio Basiliensi cum ora- toribus Grecorum de vnione eorum actum est, qui cum eam extra ycumeni- cam synodum fieri non posse dixissent, fuit diucius tractatum, vt in Basileam pro loco consentirent. Et quia obstantibus instruccionibus hoc facere non 15 poterant, iudicauit concilium non expedire, quod propter locum tantum bonum negligeretur, sed obligauit se per iuramentum nomine concilii per apostolicum legatum et presidentem prestitum solemniter ad faciendum concilium ycumeni- cum in Calabria, Anchona, vel alio loco maritimo, aut in Bononia, Mediolano vel alio loco in Ytalia, extra Ytaliam in Buda in Vngaria, aut in Wienna in 20 Austria et ad vltimum in Sabaudia; sic, quod illud concilium in vno ex locis prefatis per concilium eligendo fiat, et quod oratores pro Grecis mittendi pro Grecis adducant quatuor galeas et tricentos balistarios pro custodia ciuitatis Constantinopolitane et nominent imperatori Grecorum locum vnum ex nomi- natis cum oblacione salui conductus dicti loci et ciuitatis. Similiter et portum, 25 ad quem dum peruenerint, concilium Basiliense infra mensem ad nominatum locum se transferat, accedente in omnibus expresso consensu Romani pontificis, qui eciam per se vel suos ad hoc constitutos cum aliis patriarchis et episcopis, qui similiter ibi esse debent, vere vel representatiue hoc concilium ycumenicum celebrabit. Veniente igitur tempore eleccionis loci in concilio magnus numerus, 30 qui tunc studiose pro faccione huius rei, nouiter ex coaccione aduersariorum d. n. aduenerat ad hunc actum de personis infimis et ad res synodicas tractan- das ineptissimis inclinabatur pocius ad Auinionem, que ciuitas eciam pecunias obtulit neccessarias mutuare. Addiderunt autem illi Basileam a Grecis refu- tatam et, quia Auinio non fuit nominata, addiderunt et Sabaudiam. Hec autem 35 duo loca ob fraudem adiunxerunt, vt postea compertum est; presidentes apo- stolice et alii plures misteria intelligentes restiterunt. Auinionenses eciam petiuerunt pro securitate suarum pecuniarum exponendarum decretacionem loci et portus et decime imponende, multis resistentibus, ne hoc fieret. Finaliter

Strana 1129
Liber XVIII. Caput XXXIV. 1129 quidam domini pro concordia patrum conceperunt vnum auisamentum, continens, quod ambassiatores in Constantinopolim ituri de Basilea versus Auinionem per- gerent, ac quod Auinionenses infra xxx dies post recessum ipsorum deberent contentare capitaneum galearum de xxx milibus et octingentis florenis et resi- duum vsque ad summam LXX milium florenorum exsoluerent ipsis ambassiatori- bus realiter in pecunia numerata, de quibus omnibus infra XII dies post Xxx predictos certificare deberent ipsum concilium per litteras ambassiatorum pre- dictorum, alioquin ex tunc posset et teneretur concilium procedere ad eleccionem alterius loci et aliunde vniuersali ecclesie prouidere. Hoc auisamentum fuit 10 conclusum per deputaciones et congregacionem generalem. Oratores Auinionem perrexerunt cum bullis et instruccionibus dominis presidentibus et eis adherenti- bus ignotis, inter cetera habentes potestatem portum nominandi, sicut eis vide- retur. Vnde cum Auinionem venissent, et Auinionenses multum dubitarent, an Greci ad eos venturi essent propter contradiccionem, quam audierant Basilee 15 factam, hoc argumento seducebantur, quia dicebatur ipsis Sabaudiam nomina- tam, quam Greci refutare non possent esseque in potestate ipsorum oratorum portum vltimum nominare, et per hanc potestatem Grecos Auinionem conducerent, quia eos ad portum propinquum citra Auinionem, scilicet Aquas mortuas, con- ducerent. Et quando ita ad Auinionem fatigati Greci peruenirent, non insta- 20 rent plus fatigari et ad Sabaudiam vehi, maxime cum in Sabaudia nulla ciuitas specialiter nominata aut ad hoc accomoda esset, que preponeretur Auinioni cum incomodo itineris et fatige. Vnde ipsi oratores de non nominando alium portum se per iuramentum et alias solemniter Auinionensibus astrinxerunt. Sed adhuc non bene securi pecuniam infra statutum terminum non exbursarunt, ymmo 25 lapso termino, vt prius, instabant pro decretacione loci et decime et portus. Fraus hec de portu occulte tenebatur, quia dabat pars illa Alamanis intelligen- dum, quomodo cum pecuniis Auinionensium concilium ycumenicum finaliter Ba- silee constitueretur. Hec quidem fraudulenter dicebant, vt sic Alamanos ad fauorem allicerent. Dum igitur hec sic Auinione agerentur, superuenit ex Gre- 30 cia orator imperatoris, Iohannes Dissipatus, in generali congregacione prote- stando nullum Grecorum per mare Syculum seu Tyrenum venturum, cum ipsis enim bona fide actum esset. Sed illud mare tale foret, quod imperator et pa- triarcha et alii senes prelati sine periculo vite per illud duci non possent, nec in hoc vnquam consensissent, neque consentirent, neque Auinionem approbassent, pro- 35 testando, quod per hanc viam negocium vnionis destrueretur, expense perderen- tur, fides eis data et iurata non seruaretur. Et multa circa hoc dixit. Videntes igitur domini presidentes negocium illud penitus in fumum ire cum ignominia ec- clesie nostre, nisi ad aliam eleccionem procederetur, proposuerunt in generali congregacione iuxta concordata in concilio, quia Auinionenses infra terminum non 40 satisfecissent, ad alterius loci eleccionem procedendum esse. Nam eleccio illa, eciam si Auinio eligibilis fuisset, per ordinacionem concilii Auinionensibus inti- matam cassa et irrita facta esset per fluxum temporis, ita quod opus foret alia 5

Strana 1130
1130 Liber XVIII. Caput XXXIV. eleccione, exhortando, vt illa fieret de loco Grecis grato et rebus gerendis acco- modo. Post hanc exhortacionem aliquociens repetitam domini de duodecim secundum concilii formam auisarunt iuxta exhortacionem illam negociis Gre- corum prouidendum esse, atque ita statuto die in deputacionibus ad alterius loci eleccionem deuentum est, eligentibus quidem dominis presidentibus et aliis 5 nonnullis regum et principum et oratoribus et viris grauissimis et tribus presi- dentibus trium deputacionum eleccionem concludentibus, aliis multis dominis depu- tacionibus interessentibus, et non eligentibus, sed vota dantibus. Pro peticione Auinionensium, scilicet decretacione loci et decime etc., interposuit se Germanica nacio et ciues Basilienses, et XII fuerunt media oblata et aliqua ex illis per 10 olim archiepiscopum Panormitanum, qui fauere tamen videbatur parti, que eli- gebat Auinionem, licet ipse palam allegasset solemniter ipsam non esse eligi- bilem, tanquam non nominatam nec comprehensam in decreto conuencionali; omnia media per presidentes et eis adherentes admissa fuerunt cum vna exu- berantissima adieccione, quod omnis modus excogitabilis placeret pro desiderio 15 alterius partis, sic quod negocium Grecorum non perderetur cum ignominia et infamia ecclesie et promissorum eius. Sed quia pars alia concordiam noluit, ita vt mala intencio ducum illius multitudinis facile intelligeretur, honor Dei et ecclesie vnitas et promissio bonos artabat, ne cederetur. Quare cum illa pars olim Arelatensis ad decretacionem festinaret, opus erat, ne veritas occum- 20 beret, quod ipsi domini presidentes pariformiter agerent. Decretata est igitur eleccio Vtini et Florencie aut alterius loci ex nominatis grati Romano pontifici et Grecis, qui prius neccessaria parauerit. Missum est hoc decretum ad san- ctissimum d. n., qui audito processu instante oratore Grecorum conmunicato consilio dominorum cardinalium et prelatorum, qui in maiori numero eciam ex 25 Basilee quondam incorporatis in curia tunc erant, quam Basilee, gratam habuit ipsam eleccionem et eam in publico consistorio solemniter confirmauit atque ad exequendum eam, vt caput ecclesie et concilii cum hiis, qui decretum illud sanctitati sue presentarunt, oratores Constantinopolim misit, qui dum aliquamdiu in ea ciuitate Constantinopolitana fuissent, ex Auinione galeas venisse audiuerunt, 30 sine tamen balistariis. Vnde, ne ob hoc Greci retraherentur a veniendo, dabant ipsi oratores s. d. n. et partis sue ad hoc speciale mandatum habentes Grecis potestatem cum illis galeis Auinionem veniendi aut per alium omnem modum eis gratum, sic tamen, quod omnino ad aliquam quamcumque ciuitatem ecclesie occidentalis venire non recusarent. Practicauit imperator Grecorum aliquibus 35 diebus cum illis et, quia non poterant ad aliam viam consentire, quam quod per mare Tyrenum ad Aquas mortuas descenderent in vltimum portum, ad quod Greci induci non poterant, redierunt ipsi vacui Grecis Ferrariam veni- entibus, intimacione facta omnibus, quod eciam ad noticiam Basilee remanen- cium peruenit ex vltimo portu Veneciarum de eorum aduentu. Venit dominus 40 Iulianus, cardinalis legatus apostolicus primus et vltimus, qui Basilee auctori- tate apostolica presedit, et cum eo ex incorporatis prelatis Basilee multi viri

Strana 1131
Liber XVIII. Caput XXXIV. 1131 doctissimi ad ciuitatem Ferrariensem, ita vt in fundaciône illius ycumenici con- cilii in prima sessione plus quam in duplo plures prelati ex olim Basilee in- corporatis cum capite ecclesie et concilii, quam Basilee remanserint, reperti sint. Verum quia olim Arelatensis et sui in finem, vt sanctissimum d. n. eciam apud Grecos diffamarent, ad impediendum eorum aduentum, audito, quod san- ctitas sua confirmasset eleccionem partis presidencium, quoddam iniuriosum monitorium de facto decreuerunt contra s. suam et huius copiam oratores eorum Constantinopolim attulerunt, restiterunt presidentes apostolici atque alii grauis- simi domini eciam sancte memorie imperator Sigismundus atque alii principes, 10 ne tantum scandalum scisma resuscitaret. Et quia furori illorum, quem in multis ostenderunt, obuiari nulla prece aut racione potuit s. d. n., ammonitus per reuerendissimos dominos cardinales et alios prelatos, vt ipsis furiosis gla- dium de manu tolleret, in cuius confidencia hec attemptabant, scilicet auctori- tatem concilii ab ipsis demeret in finem, ne scisma fieret, ac ne vnio Grecorum 15 impediretur, concilium eciam ante Grecorum aduentum transtulit cum condicione, si non desisterent ab ipsis presumptuosissimis scandalis, adiciens: „In quo eciam sic translato talia auctore Deo proponere et agere intendimus, ex quibus nostram innocenciam orbis totus cognoscere poterit" etc. Et quoniam illi ad cessandum et impetum refrenandum nulla prece principum induci poterant, ymmo magis 20 intellecto Grecorum aduentu ad Ytaliam inardescebant, hinc s. d. n., congre- gatis non paucis prelatis Ferrarie, presidente domino cardinali sancte Crucis cognosci fecit, an apud Basilee residentes et talia in fidei preiudicium et scis- matis fomentum attemptantes concilii maneret auctoritas, vel non; tunc concilium legittime translatum fore a Basilea ad Ferrariam communi omnium sentencia 25 diffinitum est, ac quod per lapsum termini ad hoc statuti concilium esset legit- time Ferrarie stabilitum. Post hec illi, qui in Basilea erant, hiis omnibus non obstantibus, postquam ad oram Ytalie Grecos aduentasse senserant, dominum n. s., nisi sunt dyabolica presumpcione ab omni administracione suspendere et sibi ipsam papalem administracionem sub priuacionis pena vendicare, citando omnes cardi- nales et alios, vt ad Basileam concurrant, precipiendo omnibus prelatis et princi- pibus, ne eidem domino nostro pareant aut obediant. Inchoata est autem felicissima sancta synodus ycumenica, sathanicis illis impedimentis non obstantibus, secundum ordinacionem olim Basiliensis concilii, et de reduccione Grecorum diligencia facta est, qualis in tali arduissima materia fieri debuit, ita quod Dei dono in- 35 menso orientalis ecclesia ad fidem Romane ecclesie cum pace conducta est, vt nunc vna sit Romane ecclesie atque Constantinopolitane, ymmo Armenorum, Hyberorum, Afrorum, Iacobinorum atque Indorum fides. Illi vero, qui Basilee remanserunt, in fundum malorum continue plus ruentes, bono vnitatis inuidentes, ad horrendum scisma sua sponte properarunt, contradicentibus omnibus nacionibus 40 et prelatis, regum et principum oratoribus de contrario in faciem eorum protestan- tibus, cum hiis bene omnibus in multo maiori parti prelatorum, qui tunc Basilee erant, concurrentibus et de congregacionibus se absentantibus, ita quod inter omnes 143 Scriptores III. 5 30

Strana 1132
1132 Liber XVIII. Caput XXXIV. XXXV. cardinales, archiepiscopos et episcopos, qui tunc Basilee erant quasi ad nume- rum Xxx, quam decem passionatissimi emuli, quorum vix quatuor aliud, quam nudum vsurpatum titulum habebant, nisi sunt dominum nostrum deponere et vniuersam per orbem dispersam ecclesiam scandalizare. Inter eos autem, qui huic nepharie faccioni se opposuerunt, post cardinalem Teraconensem, archi- 5 episcopum Mediolanensem et alios maximos viros, fuit ille olim Panormitanus, qui singulariter et in scriptis de iniusticia protestatus est, ingratissimus vir, tot iuramentorum apostolice sedi prestitorum, sue doctrine et protestacioni in- memor, partem scismaticam assumpsit, nunc hic pro defensione capelli pseudo- cardinalatus sui cum ignominia militans. Posuerunt autem in pretensa sen- 10 tencia dominum nostrum hereticum esse ex eo, quia concilium transtulit Fer- rariam, licet neque super heresi citatus esset, neque ante citacionem concilium eciam transtulisset, sibi Amedeum, olim ducem Sabaudie, in caput facientes no- uam rem ex layco, quem ad monarchiam ecclesie velle erigere ecclesia per orbem diffusa dissenciente, quinymmo anathematisante, nichilominus eciam 15 omnes cuiuscumque dignitatis, ecclesiastica seu seculari ac vniuersitates honori- bus priuantes et anathematisantes, tanquam heresis et scismatis fautores, qui d. n. de post fauores in pontificatu prestarent. Sed Deus, qui non sinit veritatem opprimi, ecclesiam suam per orbem dispersam vt inspirauerit, vt Basiliensibus contradiceret, conseruauit absque scismate ita, vt omnes naciones vsque in istam 20 hanc Basiliensem faccionem, tanquam presumptuosissimam, dampnent; in hac autem nacione, in qua propter dubium translacionis tempore eleccionis bone memorie regis Alberti deliberacio ad tempus capta fuit cum protestacione bonis respectibus, maxime, ne interim aut eleccio illa cauillaretur, aut nacio Ger- manica scinderetur. 25 Capitulum XXXV. Exhortatur a neutralitate desistere et obedienciam pre- stari Eugenio, neutralitate, quam magister dicit fidem ignorare, per disci- pulum laudata pro tempore vno et pro alio reprehensa. Nunc igitur de conclusione illius deliberacionis et declaracione obedien- cie, cum continuacio perniciem pariat, vnde sanctissimus dominus noster Roma- 30 norum regem nostrum et reuerendissimos patres et illustrissimos principes electores exhortatur, vt tollant de medio animorum suspensionem et in obedien- cia, qua erant quoad apostolicam sedem et sanctitatem suam, vt decet, constan- tes fideles principes se remanere declarent, hiis non obstantibus, que Basilee presumpta sunt. Quod autem neccessarium sit pro Dei honore, salute animarum, 35 ecclesie vnitate ac inclite huius nacionis honoris conseruacione declaracionem absque protraccione taliter fieri, ex hoc manifestissimum est, quia cum obedien- cia sit de neccessitate salutis quoad apostolicam sedem et Romanum ponti-

Strana 1133
Liber XVIII. Caput XXXV. 1133 ficem, LXXXI. di. „Si qui presbiteri" de maio. et obe. solite et in extraua. „Vnam sanctam" §. „Porro", cum si tunc, cum principes nostri Germani cum aliis orbis regibus ea, que Basilee contra d. n. acta sunt, tanquam scandalosa et scismatica iuste non receperint, non possunt ex eo contra quod protestati 5 sunt cum aliquo honore occasionem non obediendi recipere, ymmo si suarum protestacionum inmemores esse vellent, tunc adhuc attento, quod pene vniuersa christianitas illis, que Basilee acta sunt, non obstantibus dominum Eugenium pro indubitato papa colit, non possunt dicere non esse dubium, an Basilienses rite processerunt, sed in dubio nequaquam, qui fuit indubitatus, deserendus est, 10 VIII. q. IV. „Nonne". Et est conciliariter diffinitum, XVII. di. §. „Hinc eciam“ quod recedentes ob dubium ab obediencia scisma faciunt, vbi coniuncto §. „Item Symachus“, II. q. VII. „Item cum Balaam“ et. glo. casus esse videtur. Probatur idem XXIV. q. I. „Scisma“, vbi de hoc. Hinc concludatur peticionem d. n. non solum esse iustam et honestam, sed et neccessariam, detestandosque 15 esse Amedistas, quoniam omnis catholicus securus eam partem detestatur, cui ecclesiam vniuersalem apostolicis sedibus roboratam non communicare cognoscit. Sunt verba Augustini posita in c. allegato, communicare enim illis est ecclesiam destruere, vt optime sanctus Petrus Clementem instruxit, XCIII. di. „Si inimicus“. Dudum autem cessasse dubium, propter quod suspensio animorum facta fuit, 20 manifestum est. Nam dubitabant domini principes, an Basilee esset concilium, obstante translacione, que eis per dominum episcopum Vrbinatensem fuit eo tunc Francfordie insinuata. Si enim concilium Basiliense pro indubitato habuis- sent, quomodo fuisset iustum protestari de non obediendo eidem? Si autem translacio certa fuisset, non minus iniustum fuisset de non obediendo mandatis 25 domini pape protestari. Causa igitur protestacionis fuit ambiguitas translacionis. Sed quoniam post hoc Basilienses ab ecclesia vniuersa per orbem dispersa ac a nostris principibus de contrario protestantibus ac a capite ecclesie Romano pontifice se scismatice separarunt, Amedeum ducem in caput sibi preficiendo, cessauit dubium, an Basilee sit concilium, apud principes nostros et vniuersam 30 ecclesiam, que Amedeum non recepit; vna enim ecclesia non habet nisi vnum pastorem, vII. q. 1. „Non autem" in glosa, et ecclesia est grex pastori vnitus, ibidem in c. „Scire debes“, quare illi nec ecclesia nec concilium esse potuerunt, XXIV. q. 1. „Didicimus“ et q. III. „Clericus“ et c. „Cum quibus“. Cessari igitur debuit protestacio ab eo tempore circa. Sed quia hoc per dominos principes 35 hucusque declarari non potuit, quia eis oportunitas conueniendi cum serenissimo rege nostro data non fuit, excusati habiti sunt apud s. d. n. Nunc autem omnis occasio retardacionis finem cepit. Hinc id fieri supplicatur, quod statuta dies promittit. 143*

Strana 1134
1134 Liber XVIII. Caput XXXVI. Capitulum XXXVI. Prosequitur modos quinque, quorum altero affirmat desi- isse Basiliense concilium, videlicet per ordinacionem suam, per conuentum patrum in Ferraria, per recessum presidentum, per Grecorum vnionem, aut per translacionem factam a papa, modorum predictorum vno ab altero di- stante per tres duosue annos, qui minus trimestri et medio, et si per Gre- 5 corum vnionem iam igitur post deposicionem pape. Quamuis hoc solum sufficeret proposito nostro, maxime, quando iniusticiam Amedistarum fructus eorum pandunt, qui post promissionem augmenti fidei, pacis et reformacionis in turpissimam ecclesie diuisionem ruentes, hiis omnibus sacris premissis, amplius sathanice inuidentes, vt casus habet, se spiritum 10 domini, caritatis et vnitatis perdidisse opere manifestarunt, vt dicit textus XXIV. q. I. „Vbi sana“ c. „Heretici“ et c. „Audiuimus", et c. „Scisma“, vbi ostenditur scissuram procurantes spiritum Christi non habere, cuius corpus dilaniant, XXIV. q. v. „De Liguribus" cum similibus, et ipsum spiritum sanctum in ycumenica synodo cum domino nostro fuisse, qui tam admirabilem fructum vnitatis opera- 15 tus est, tamen vt garrulacionibus eorum sufficientissime videatur satisfactum, dico, quod Romanus pontifex, si iudicari posset a concilio vniuersali, tantum hoc possibile est, II. q. VII. „Sicut inquit“, in glosa v. q. IV. „Nullus epi- scopus". Sed nullum fuit vniuersale concilium Basilee tempore, quo Amediste sanctissimum d. n. nisi sunt deponere, quia fuit translatum secundum ordina- 20 cionem concilii ad Ferrariam, vt patet ex casu, igitur irrita est deposicio, que translacionem secuta est. Non possunt Amediste casum negare, quem in ea parte cedule concordate ac nonsatisfaccione Auinionensium infra terminum con- fessi sunt, quando anno domini M'CCCCXXXVII° in re . . feria quarta ante pente- costen magistrum Thomam de Corcellis ad principes nostros dominos ele- 25 ctores miserunt ad impetrandum assistenciam pro Auinione, cum quo pro parte presidencium concurrebat dominus Iohannes senior, abbas de Mulbrun. Sed soliti sunt dicere numerum eorum quoad Auinionenses debuisse preualere. Dicitur eis, quod si post illam concilii ordinacionem, per quam Auinionensis ciuitatis eleccio in euentum nonsolucionis et ante eleccionem presidencium et 30 eis adherencium per nouam ordinacionem prima immutata fuisset, hoc forte possent allegare. Sed vt casus habet, nulla mutacione conciliaria facta de prima ordinacione ad eleccionem deuentum est. Si igitur ipsi ad eleccionem per concilii presidentes vocati et moniti in deputacionibus existentes et volu- erunt eligere, quando potuerunt, hoc eligentibus non obest de elec., quia propter 35 ibi: qui nolunt et possunt, vbi glo. concor. allegat, ipsi non negant se eligere noluisse, sed quod potuerunt, concilium dicit in cedula concordata, quoniam Auinionensibus deficientibus concilium potest et tenetur, potuerunt igitur cum aliis eligere alium locum et, quia non fecerunt, sibi imputent, et per hoc omnia

Strana 1135
Liber XVIII. Caput XXXVI. 1135 sophismata eorum sunt soluta; vnde cum dicunt concilium potuisse inmutasse ordinacionem suam, et in hoc est resolucio omnium suorum argumentorum. Dicitur eciam, si maior pars concilii hoc potuisset, conciliariter tamen hoc ante eleccionem actum non est, ymmo tres presidentes trium deputacionum pro elec- 5 cione concluserunt, vt casus habet. Si habent inmutacionem ante factam con- ciliariter, illam in medium ducant, sed, quia non habent, fumus est caligine ple- nus obtenebrans oculos stolidorum sermo eorum. Sed aduertendum illud eciam verum est ipsos contradicentibus presidentibus et eis adherentibus potuisse illam concordem ordinacionem inmutasse. Primo, cum vigor conciliaris dependeat a 10 consensu omnium, xv. di. „Canones", VIII „Synodus“, et c. „Sicut sancti" in fine cum similibus; non potuisset fuisse tanta potestas ad tollendum ordinacionem contradicentibus primis et eis adherentibus, sicut fuit in ordinacione vnanimi. Secundo, quia expressus consensus domini nostri pape debebat interuenire, vt habet casus et ponitur in decreto conuencionali XIX' sessionis. Sed quia constat 15 ex omnibus bullis d. n., quod solum id promittit ratum et gratum se habiturum, quod per presidentes cum consilio aut consensu concilii ordinatur aut conclu- ditur, igitur in hoc casu numerus maior contradicentibus presidentibus et eis adherentibus locum non habuisset. Vnde quia ad primum et supremum priuilegium apostolice sedis spectare dinoscitur concilia indicere, XVII. di. „Re- gula“, cum c. sequenti III. q. vI. „Dudum" de elec. „Significasti“ cum simili- bus, et hoc erat in pactum deductum, quod erat iuris, quoad constitucionem noui ycumenici concilii, hinc nequaquam maior numerus concilii, papa non consenciente, hoc casu preualuisset. Vbi enim concilium eligere debuit et papa expresse consentire, minor pars cum papa neccessario preualuisset, vt quisque 25 palpabiliter conspicit. Sed quia papa consensit et approbauit eleccionem domi- norum presidencium, qui hoc casu totum concilium fecerunt in execucione ordi- natorum per concilium aliis nolentibus, hinc patet concilium ycumenicum secun- dum ordinacionem concilii Basiliensis rite fundatum, et cum duo vniuersalia concilia vniuersalem ecclesiam representancia esse non possunt simul et semel, 30 vt est clarum et aduersarii fatentur, hinc inchoato concilio ycumenico Ferrarie Basilee concilium defecisse est manifestum. Ad hoc adicio, quod si fortassis nulla loci eleccio per concilium valida fuisset, nichilominus ycumenici concilii constitucio per papam tantum facta ordinacione concilii facta fuisset. Nam, vt ex casu patet, et in bulla d. n., vbi eleccio loci confirmatur, illud ipsum con- 35 tinetur, dominus noster ordinauerat reduccionem in Constantinopoli fieri debere. Sed concilium Basiliense, cui ipse acquieuit, voluit, quod in hiis occidentalibus partibus fieret in vno ex nominatis locis. Et quamuis ipsum concilium in XI. sessione exhortaretur omnes incorporatos, ne ante reformacionem in concilii translacionem consentirent, iudicabat nichilominus in XIX. sessione causam reduc- 40 cionis Grecorum esse talem, quod eciam ob ipsam concilium transferri deberet. Si igitur hoc ita est, quomodo poterit negari papam in vno ex locis concilio in eleccione deficiente constituere potuisse synodum, cum sit caput concilii et 20

Strana 1136
1136 Liber XVIII. Caput XXXVI. ecclesie, vt ipsum concilium fatetur in responsione, que incipit „Cogitanti“, et in XIII. sessione; nam dicere non posse vti omni potestate constituendi ad edi- ficacionem ecclesie hereticum est, vt notant doctores, xIx. di. „Nulli fas“ de elec. generali li. vI., xxv. q. II. „Si quis dogmata“, potenciam enim in fide illimitate a Deo habet, ita quod nulla conciliari potestate in hoc impediri 5 potest. Si igitur secundum ordinacionem concilii neccessarium erat concilium in vno ex locis congregari propter hanc laudatissimam causam et approbatam in XIX. et XXIV. sessionibus, nemo sane mentis dicere potest papam id, quod per concilium in edificacionem ecclesie iudicatum est omnino fieri debere, facere non potuisse in defectum eciam concilii. Adhuc dico, si hec differencia, que 10 erat ob locum inter patres concilii, discuti debuit, ad caput concilii, scilicet Ro- manum pontificem, appellacione remota recurrendum erat, XVII. di. „Multis“, VI. q. III. „Si inter". Si enim dissensiones episcoporum ad caput concilii, in pro- uinciali ad caput prouincie mandantur referri, tunc et dissensiones episcoporum in vniuersali concilio ad caput eius, scilicet Romanum pontificem. Hoc enim 15 argumentum facit synodus XCVI. di. „Bene quidem“, et glosa in allegato c. „Multis“, et pro hoc est textus optimus XXIII. q. v. „De Liguribus". Et in hoc casu, quando de constitucione ycumenici concilii agebatur, hoc est indubitatum penitus, cum sit de maximis illi sedi propriis priuilegiis, II. q. VII. „Ideo", vbi de hoc, et in allegato c. „Multis“ XVII. di., quare eius consultum interuenire 20 debuit, vt ibidem et in c. „Huic sedi" et c. „Concilia" e. di. Deinde, si nec con- cilium Basiliense nec Romanus pontifex locum Grecis deputassent, quomodo negari potest concilium ycumenicum fuisse, quando persone neccessarie secun- dum determinacionem xIx' sessionis animo concilium celebrandi concurrerunt? Si enim papa et patriarche et alii episcopi per se aut representatiue animo 25 celebrandi concilium ycumenicum Ferrarie conueniebant, nonne omnia necces- saria ad concilii illius celebracionem concurrebant secundum determinata in illa sessione? Hinc inpugnacio est friuola. Non est enim de essencia concilii, quod sit in tali vel in tali loco, sed quod sint tales persone animo concilium celebrandi, et concilium millesies ordinasset, quod dissolui non deberet, nonne, 30 si de facto illi neccessarii ad concilii celebracionem recessissent, concilium de facto fuisset dissolutum? Hoc enim dicitur in concilio Toletano era V LXXXI. celebrato, quod nemo concilium soluat ante expedicionem agendorum, hoc est, recedat, recedere enim est dissoluere concilium. Si igitur presidentes apostolici cardinales, et alii maximi, et primi et neccessarii ad concilii celebracionem, et 35 qui concilium fundarunt et rexerunt, recesserunt de Basilea concurentes pro celebrando ycumenico concilio Grecis in vltimo portu existentibus, quomodo dici potest concilium Basiliense tunc non fuisse dissolutum, quamuis in ciuitate Basiliensi remanserint et aliqui prelati in ea? Absque enim illo loco Basiliensi et sine omnibus illis personis, que ibi remanserunt, potuit esse concilium? 40 Nichil enim remansit, quod de essencia esset concilii. Nam aliquando Basilee fuit concilium sine omnibus illis prelatis, qui remanserunt, sed non sine illis

Strana 1137
Liber XVIII. Caput XXXVI. 1137 presidentibus, qui recesserunt. Vbi enim papa non est presens nec eius legacio, non est regulare concilium, XVII. di. „Regula“ et c. „Concilia“, vbi de hoc; pocius est acephalum, XXI. di. „Submittitur“, XCIII. di., maxime in hoc casu, vbi legittima causa, scilicet reduccionis Grecorum, et concilii Basiliensis ordinacio in conuencionali decreto legatos abire compulit. Defecit igitur conciliaris auctoritas Basilee neccessariis personis abeuentibus. Postremo dico, quod Grecis reductis qualitercumque non potuit Basilee concilium esse vniuersalem militantem eccle- siam representans. Solum enim plenarium tocius orbis concilium tale est, quod ex tota christianitate colligitur, vt ait sanctus Augustinus De vnico baptismo. 10 Greci autem non recognouerunt Basiliense concilium, nisi pro Romano et patri- archali, vt in bulla patriarche habetur, que inseritur XIXe sessioni. Quapropter, si nos Grecos pro catholicis habuissemus, ab inicio eis non concurrentibus, incongrue dixissemus Basiliense concilium vniuersalem ecclesiam representare, cum solum occidentalem representasset. Ita et post reduccionem Grecorum non 15 potuit vniuersalem ecclesiam representare, eciam si concilium fuisset. Sed cum solum concilium vniuersam ecclesiam militantem representans sit illud plenarium, de quo loquitur concilium Constanciense, cui omnis, eciam si papalis dignitatis fuerit, obedire tenetur, vt eciam Basilienses semper confessi sunt, hinc patet ipsos post Grecorum vnionem eciam secundum sua principia preter papam 20 nichil potuisse. Scientes hoc se euadere non posse, non verentur spiritum sanctum, sanctam Romanam ecclesiam et sacram ycumenicam synodum mendacio arguere, dicentes hoc non esse verum, quod Greci sint reducti. Sed bulla aurea impera- toris Grecorum cum subscripcione apocrisariorum et XXIII archiepiscoporum Grecorum et bulla s. d. n. pape atque diffinicio synodica ycumenici concilii, 25 quam principes nostri ab apostolica sede receperunt, contrarium ostendunt, qui- bus pocius credendum est quam illis talibus viris, qui eciam fingunt dominum nostrum omnia simulate cum Grecis egisse propter destruere auctoritatem conciliorum, cum constet, vt eciam casus habet, preter intencionem d. n. con- cilium in occidente habitum, quoniam ordinauerat in Constantinopolim reduc- 30 cionem fieri, si concilium Basiliense acquieuisset. Solent obicere d. n. ante Grecorum aduentum concilium transtulisse Ferrariam, sed casus tollit argu- mentum. Nemo sane mentis negare potest summo pontifici in tali casu pro- conseruacione vnitatis et, ne Grecorum reduccio impediretur, hoc potuisse, ma- xime, qui ad casum et ad translacionis bullam aduertit. Quoniam enim eccle- 35 sia per orbem diffusa et principes contra dixerunt, ne hoc fieret, et illi pauci emuli passionatissimi propter confirmacionem eleccionis partis presidencium in suum caput ita seuire sub nomine concilii attemptarunt et se scismaticos in illa particularitate constituerunt, in summum pontificem iudicis et actoris partes sua sponte sibi vendicando, se ipsos ad concilii celebracionem inhabilitando, 40 vniuersalis ecclesie consensu eis deficiente, dominus noster pocius ostendit eos non facere concilium, qui ad scisma properarunt, quam ab eis conciliarem auctoritatem aufferet, qua se indignos efficerent. Et vt eciam ecclesia sciret, 5

Strana 1138
1138 Liber XVIII. Caput XXXVI. pontificem iniuste diffamari, adiecit papa se velle ostendere innocenciam in con- cilio, ad quod eos, qui ipsum diffamauerunt, cum saluo conductu aduocauit. Non igitur facta est translacio illa sine causa, sed ob vrgentissimas, necces- sarias et laudatissimas vitandi scismatis causas per omnes orbis christiani nacio- nes, reges et principes acceptas. Nec fugere voluit, qui se obtulit id acturum, 5 per quod de sua innocencia constaret et in eo loco, vbi hoc potuit. Nam non tenetur accusatus accusatores sequi, sed e conuerso, dicit textus III. q. vI. „Neminem" cum similibus, vbi de hoc. Ita egit Gregorius papa sanctus, II. q. VII. „Si quis". Vnde, postquam hoc solum viderant illi viri presumptuo- sissimi, gaudere debuerant de principis ecclesie piissima mansuetudine et, dum 10 nullam notorietatem incorrigibilitatis in eo inuenirent, Deum laudare debuerant et amplius a processu abstinere, eciam si crimina ficta non fuissent. Omnium enim doctorum vna est sentencia concilium nichil posse in pontificem corrigi- bilem, vt notat glosa XL. di. „Si papa", vbi de hoc. Sed ipsi ostenderunt se nec salutem ecclesie, nec capitis eius querere, sed facciones dyabolicas scismati- 15 cas. Hinc nulla racione aut prece principum furor eorum sedari potuit. Obi- ciunt vndecimam sessionem, que suspendit transferentem, quam dicunt d. n. per bullam approbasse. Dico sessionem illam non ligasse pontificis manus ad con- seruacionem vnitatis ecclesie, intelligi enim debuit, si absque racionabili causa hoc ageret. Nec fuit illa sessio accepta aut approbata per d. n., nam forma 20 data s. sue in XIV. sessione habet, quomodo s. sua declaret concilium pro- secucionem habuisse in illis tribus: fide, scismate et reformacione, non appro- bando sessiones. Fuit eciam approbacio illa per d. n. facta, concilio se offe- rente in illa xIV. sessione, quod eum pro capite haberet et eius pedes vt Petri oscularetur. Sed postquam illi pauci se erexerunt contra caput inme- 25 mores eorum, que concilium vnanimiter tunc promisit, eciam si dominus noster approbasset illam sessionem, eam tamen seruare fidei fractoribus non tenebatur, nec quouis modo debebat, nisi et ipsi ab istis scandalis cessassent. Videbitur eciam statim infra, quam iniquus atque nullus ille citacionis seu monicionis actus fuerit, vt luce clarius constet obieccionem illam non esse, nisi fumum 30 caligine plenum oculos stolidorum obtenebrantem. Et hoc de primo.

Strana 1139
Liber XVIII. Caput XXXVII. 1139 5 Capitulum XXXVII. Improbat auctoritatem synodi generalis, vt in papam non possit, respondens ad quasdam in contrarium allegaciones. Decretum eciam Constanciense vix aut nullo ei relicto practice casu impositis ecclesie et conciliis generalibus macula et ruga, quia si deuiabilitas in papa, igitur in omnibus membris, cuius est caput, et quia contra habentem sociam multitudinem procedendum non est, igitur nec contra similem semper habentem. Circa secundum est primo considerandum, si in summum pontificem vni- cum et indubitatum, qui se non submisit, per synodum sentencia ferri potest 10 extra casum, vbi in dampnatam heresim incidit; hoc oportet absque hesitacione certum esse. In dubio enim hoc non licere manifestum est. Oportet enim iudicis cuiuscumque fundatam esse potestatem. Sed quia Basilienses dicunt vniuersali concilio hanc esse indultam potestatem, ipsi habent hoc probare, cum hoc nondum sit notorium, nec per vniuersam ecclesiam sit receptum, nec sit 15 in practica, de qua constet hoc visum, quod scilicet vnquam synodus vnicum et indubitatum pontificem synodica auctoritate iudicauerit, nisi se sponte sub- mitteret. Adducunt eciam illi huius sentencie pro se ritum patrum atque syno- dicas diffiniciones simul et raciones. Nam papam ad ius vocari per synodum posse non legitur in canonibus, sed ipsi sunt canones, qui dicunt Romanum 20 pontificem ad nullius conmeare iudicium, Ix. q. III. „Ipsi sunt“ et XXII. di. "Qua contradiccione“. Et sanctus Iulius papa in epistola ad orientales, que incipit „Decuerat“, hoc ostendit. Non enim potest iudicari princeps et caput ecclesie et concilii a concilio, tale enim acephalum concilium foret, xxI. di. „Submit- titur“; totum enim corpus ecclesie habet auctoritatem ab illo principatu, 25 quem Deus posuit in pontifice Romano, XI. di. „Nolite errare“ de conse., di. I. „Basilicas“. Et nichil est in ecclesia, quod non prioriter in Petro et eius successore et per eius medium in aliis, XIx. di. „Ita dominus". Fluit igitur a capite ecclesie, vbi est plenitudo potestatis, de vsu pallii ad honorem, II. q. vI. „Decreto“ et c. „Qui se scit“ omnis potestas contracta, que est in ecclesia, 30 vt probatur ibidem et optime in c. „Significasti“ de elec. Ipse enim imponit pre- laturas aliis atque ipse est caput illius ecclesie prelatorum, qui regimen ecclesie habent, et omnes rectores eius membra, vt ibidem, si in ecclesia est iudicandum, potestas in ipso est, vt in principe. Et forte ob hoc Marcellus papa et martir dicit in v. capitulo suorum decretorum ipsum esse iudicem tocius ecclesie. Non 35 est igitur intelligibile, quomodo iudex iudicetur ab hiis, quorum iurisdiccio ab ipso primo deriuatur seu in medio eius, cuius potestas ligandi et soluendi a Deo est inmediate et in aliis nonnisi eo mediante, vt ait sanctus Leo. Ita nemo nisi in vnitate cum eo videtur aliquid posse, cum ipse sit in omnibus principatum tenens, que in ecclesia; facit XXIV. q. I. „Quicumque“, vII. q. 1. 144 Scriptores III.

Strana 1140
1140 „Scire debes“, XCIII. di. „Qui cathedram". Et ob hoc ait Optatus Mileuitanus contra Parmenianum li. II., quod, qui contra Petri cathedram militant, se a po- testate ligandi et soluendi subtrahunt, quia inde fluit. Et ob hoc, vt scribit Leo Ix. contra presumpciones Michaelis Constantinopolitani in x. c. „Sacra Nicena synodus statuit Romanum pontificem non posse iudicari a quoquam.“ Hoc probatur II. q. VII. „In sancta Nicena", vbi racio ponitur illius Nicene constitucionis, cur summus pontifex iudicari non possit. Idem probatur XVII. di. „Hinc eciam“, xxI. di. „Nunc autem“, vbi concilia fatentur papam iudi- cari non posse et in ipsum sentenciam proferre non licere, sed causam eius aut Deo aut sibi remittendam. Ita dicit glosa II. q. v. „Mandastis“, et legitur 10 in Romano concilio, presidente Siluestro, vbi et Constantinus imperator inter- fuit cum CCLXXXIII episcopis, hoc diffinitum per racionem, quia nemo iudicari debet, nisi accusetur; accusari autem superior ab inferiori non debet, sed a pari, vt est textus II. q. VII. „Clericus" eiusdem concilii Siluestri et c. „Ipsi apostoli", quapropter summus iudicari nequit. Hoc eciam ex sentencia sancti 15 Dyonisii ad Demophilum probatur, qui ait non esse iusticiam in peruersitate ordinis, scilicet, vbi eciam criminosus a minori in gradu iudicaretur, et ob hoc ait textus XCVI. di. „Quis dubitet“: „Nonne miserabilis esse insanie cognoscitur, si filius patrem, discipulus magistrum sibi conetur subiugare et iniquis obli- gacionibus illum sue potestati subicere, a quo credit non solum in terra, sed in 20 celis se ligari posse?“ Hinc presumptuositatem Dyoscori in Ephesina 2a synodo presidentis concessione imperiali et sibi adherencium in tantum dampnauit sancta Calcedonensis synodus, XXI. di. „In tantum“. Et Augustinus ait Sardi- cense concilium pocius hereticorum fuisse quam catholicorum, quia in sanctum Iulium papam sentenciam dare presumpsit. Multos doctissimos viros huius sen- 25 tencie esse constat pro hac parte scribentes et allegantes, maxime occasionem recipientes ex scissura, que Basilee concilii nomine facta est, dicentes multo consulcius esse in vnitate ecclesie pati malum prelatum, quam audaciam auctori- tatiuam prestare cuicumque congregacioni rebellandi et ecclesiam scindendi et se ipsos in regimine intrudendi, vt nunc factum est. Illi ea que ab aduersa 30 parte obiciuntur, faciliter solui posse arbitrantur. Nam vbi alia pars ait omnia illa dicta, quod nemo iudicare potest primam sedem, intelligi debere distributiue, non collectiue seu synodice, respondent illam glosam non posse stare. Nam diffinitum fuit in Nicena synodo, quomodo accusaciones clericorum in conciliis diffiniri debent, III. q. VI. „Neminem", simile v. q. IV. „Nullus episcopus“ cum 35 similibus. Si igitur diffinitum est generaliter nullum episcopum in legittima synodo iudicari, et dicitur papam a nemine iudicandum, manifestum est hoc neccessario eciam de concilio intelligendum, vti concilia intellexerunt, XVII. di. §. „Hinc eciam", ibi: cognita auctoritate Symachi pape etc. et XXI. di. „Nunc autem“, vbi pro causa concilia allegant. Ad id vero, quod alia pars octauam 40 synodum allegat in c. „Diffinimus" in §. „Porro", vbi dicitur, si vniuersalis synodus fuerit congregata et queuis ambiguitas de Romana ecclesia exorta, 5 Liber XVIII. Caput XXXVII.

Strana 1141
Liber XVIII. Caput XXXVII. 1141 oportet eam cum conuenienti reuerencia discutere et in ea proficere aut pro- fectum facere, respondent isti, id quod sequitur, soluere argumentum. Nam additur: non tamen audacter sentenciam dicere in Romanum papam. Nam discutere et videre possunt patres cum conuenienti reuerencia ea, que obiciun- 5 tur, vt dicitur eciam I. q. v. „Mandastis“, sed non sentenciam ferre, quia Deus sibi reseruauit potestatem sentenciandi, vt dicit textus IX. q. III. „Alio- rum" et. c. „Facta“, et ob hoc patres in concilio, de quo in §. „Hinc eciam“ causam Deo remiserunt per viam statuti, vt patet in subscripcione ibidem posita. Probatur illud optime III. q. VI. „Quamuis“, vbi concilium discutere 10 potest, sed non sentenciare, quia papa, qui est supra concilium, illud sibi reser- uauit, potestatem sentenciandi et terminandi. Ad hoc autem, quod de Augustino obicitur, ad Glorium et Clulium scribens, quomodo „restabat plenarium con- cilium post iudicium Melchiadis pape, in quo de ipso iudice et iudicio eius iudicari potuisset“ etc., respondent non illam fuisse intencionem Augustini, 15 quasi iudicandi potestas supra summum pontificem sit in plenario concilio. Nam ipse fatetur post Christum omnes causas magisterii in Petro principe ecclesie, vt in libro questionum veteris et noui testamenti q. LXXIX. ait: „Si igitur in Petro et eius successore eadem potestas est“, vt ibidem videtur affirmare in epistola, quam ipse Alipius et Fortunatus scribunt ad Generosum, et per om- 20 nes hoc tenetur XIx. di. „Sic omnes", XXIV. q. I. „Quoniam vetus“ et c. „Hec est fides“, vII. q. 1. „Factus est“ cum infinitis similibus; tunc omnis potestas, que est explicata in ecclesia, est in papa et in principio causali complicatorie, vt ipse possit omnia, que omnes et plures, si essent, quare non est sentencia Augustini superioritatem esse in concilio super papam, sed pocius videtur vo- 25 luisse in ea questione allegata omnem concilii potestatem in suo magisterio a causa omnis magisterii Petri fluere, vt dicit c. „Significasti“ et veteres doctores theologi pene omnes. Sed de Melchiade hoc dixit, quia datus fuit commissa- rius a Constantino, et post sentenciam heresim obiciebant Melchiadi. Poterant igitur in hoc recursum habuisse ad vniuersalem synodum, cuius hec verba De 30 vnico baptismo quasi circa finem: „Huc accedit, quia Melchiade tunc episcopo Ro- mane ecclesie presidente, ex precepto Constantini imperatoris, ad quem totam illam causam accusaciones episcopi Cartaginensis ecclesie Ceciliani per Amilium proconsulem detulerunt, idem Cecilianus innocens pronuncciatus est, de quo iudicio cum maiores istorum importunissima peruicacia memorato imperatori 35 quererentur, quomodo non plene neque rite fuerat examinatum atque depromp- tum, nichil de Melchiadis tradicione vel turificacione dixerunt, ad cuius audi- enciam nec venire, vtique debuerunt, hoc pocius ante suggerentes imperatori aut vt suggereretur instantes, quod apud traditorem codicum diuinorum et ydo- lorum sacrificiis coinquinatum causam suam agere non deberent.“ Hec ibi. De 40 hoc idem Augustinus contra Parmenianum et in aliis locis. Ad id autem, quod Constanciensi concilio obiciunt, quomodo ibidem diffinitum sit eum, qui papalis dignitatis est, obedire debere concilio in fide, scismate et reformacione et, vbi 144*

Strana 1142
1142 Liber XVIII. Caput XXXVII. contumaciter resisteret eum puniri posse ad iuris remedia recurrendo, respon- dent illud intelligendum esse secundum tunc currentem casum, quia dicit in presenti scismate et de reformacione in capite et in membris, quoad tempus illius scismatis. Nam tunc omnia remedia, vt ad vnitatem deueniretur iuris, fuere inter contendentes. Obediendum enim erat tunc in illo scismate, quando 5 vniuersa per orbem ecclesia nullum contendencium vnquam pro vnico pontifice receperat, vt in eo dubio ad vnitatem deueniri posset. Si igitur illa ordinacio facta fuit, vt facilius sic ad vnitatem deueniretur, vt dicit sessio v� eiusdem concilii, vbi hec acta sunt, quo casu intelligi debet id, quod dicitur ibidem de punicione et remediis iuris, non debet hoc ibi pro remediis inuentum scismatis 10 ad tempus vnitatis extendi, 1. q. vII. "Quod pro remedio", ne pariat contrarium effectum, scilicet ne id, quod pro vnitate adipiscenda ordinatum fuit, scisma faciat, vti modo vidimus Basilee, et ita visi sunt patres illud intellexisse. Eciam Martinus papa, qui propter illam ordinacionem non mutauit formam celebrandi concilia, quando dedit potestatem presidentibus Senis, vt sua auctoritate con- 15 cilium dissoluerent aut transferrent et, quando non aliud gratum habere voluit, quam quod sui presidentes de consilio concilii aut consensu diffinirent. Ex quibus clare conspicitur Martinum papam non intellexisse per illam ordinacionem obseruanciam antiquam mutatam et sic nunc plus concilio subesse, quam ante concilium Constanciense Romani pontifices subfuerunt, quorum vestigiis inhere- 20 bat, nec tamen ob hoc, quasi male intelligeret Constanciense concilium, repre- hensus legitur. Dicunt igitur, si ille ordinaciones tempore vnitatis locum habere debent, tunc oportet, vt referantur termini ad papam et alios, .. cuiusque condi- cionem . . . iuris remedium in papa criminoso non reperitur esse sentencie prolacio, que sepius pareret scisma quam remedium. Si igitur hoc remedium 25 prolacionis sentencie non reperitur in iure aliquo cautum, non possumus hic ita contra iuris determinacionem interpretari. Vnde cum remedium iuris sit non obedire prelato in hiis, que contra Deum et vniuersalem statum ecclesie Christi existunt, vt est concors omnium sentencia, tunc prelato ecclesie eciam pessimo per nonobedienciam resistitur, vbi ecclesiam destruere vellet, et hoc 30 est remedium sine scismatis periculo et est optimum et equissimum, quare illi conclusioni papam iudicari non posse non propter personam pontificis, sed con- seruacionem vnitatis ecclesie nichil, vt illi aiunt, videtur obstare posse. Cum autem causam superioritatis concilii supra papam vel Basilienses vel alii assignare volunt, dicunt, primo conuenit indeuiabilitas Deo ex natura, ecclesie 35 ex gracia et ita concilio ecclesiam representanti. Papa autem hoc priuilegium non habet, quia peccare et deuiare potest, sicut aliqui deuiarunt. Ad hoc respondent, quomodo certum est multa concilia errasse, sed concilia vniuersalem ecclesie consensum habencia in hiis, que sunt de neccessitate salutis, non errant, ymmo si errarent, adhuc est ibi salus. Non enim potest fidelis ad im- 40 possibile obligari, hine decipi nequit in eo, quod tota ecclesia recepit, eciam si alio tempore hoc correccionem receperit. Concilia autem posteriora corrigere

Strana 1143
Liber XVIII. Caput XXXVII. 1143 priora admittit Augustinus De vnico baptismo. Sed sicut papa est deuia- bilis, ita quisque aliorum, ymmo presumi debet papam minus deuiabilem. Pro Petro enim rogauit Christus, que efficax oracio obtinuit doctrinam veritatis in sede Petri nunquam defecisse, XXIV. q. I. „Quodcumque“ in glosa et c. „A recta“ 5 1. q. 1. quali. Quod quapropter, si papa est deuiabilis, qui est caput concilii, omnia alia membra deuiare posse non est negandum, et optime probatur ex dicto Augustini De nupciis et concupiscencia dicens: „Id quod dicitur ecclesiam non habere maculam neque rugam de futura, non de ista intelligendum est, nam qui modo eam talem esse dicunt, profecto quoniam mundi non sunt a 10 peccatis habet in hiis ecclesia maculam. Si autem falsum dicunt, quia corde duplici loquuntur, habet in hiis ecclesia rugam. Si autem dicunt se habere ista, non ipsam, ergo se non esse membra illius, nec se ad corpus eius per- tinere fatentur, vt eciam sua confessione dampnentur“. Hec ille. Ecce quod patres in concilio, qui sunt membra concilii peccabilia, non possunt dicere con- 15 cilium esse ecclesiam non habentem maculam neque rugam aut indeuiabilitatem, cum concilium non sit corpus mathematicum, sed ex membris peccabilibus vnitum ita, quod concilium in ipsis habet deuiabilitatem. Nec prodest eis alle- gacio sancti Ieronimi XXIV. q. I. „Omnibus consideratis", quoniam si hoc dictum de sacerdocio, quod est in ecclesia, intelligitur, tunc de officio sacerdotali, a 20 quo procedit ligandi soluendique potestas, intelligi neccesse est, quoniam est sine macula et ruga, cum Christus per ministros operetur eciam malos, vt optime probatur de conse. di. IV. „Baptismus“. Ita scilicet, quod illi in hiis, que sunt de neccessitate salutis, non errant, in quibus consenserint. Sed quod quisque tamen eorum atque omnes sint peccabiles et deuiabiles, probatur per 25 eundem Ieronimum, XI. q. 1. „Qui“ et XXXII. q. II. „Si Paulus“, vbi ex dictis Ieronimi clare habetur iniusticias et impietates in ea, que est domus domini, esse posse. Nonne hec sentencia grauissimorum virorum talis est, quod adhuc non videtur certum sentenciam dari posse in vnicum Romanum pontificem? Ymmo aliis, quibus videtur papam subesse et iudicari posse, quia canonibus 30 sanctorum tanquam membris subest et penis in eis contentis subicitur, excepto casu epykrye, vbi vt princeps ecclesie dispensatorie agit ob alciorem finem vtilitatis vel neccessitatis ecclesiam edificando, tamen hoc non potest equum videri, nisi vbi ex hoc iudicio subinferretur maior publica ecclesie vtilitas sicut et primatus, nam quamuis papa primus fuerit filius ecclesie, et sic sub legibus 35 matris antequam in principem erigatur, LXVIII. di. „Quorum vices", et quam- uis eciam ipse principatus non eximat eum ab obseruancia legum matris ec- clesie, nisi vbi in casu dato non seruit lex fini principatus, qui est edi- ficare, tamen non est recedendum a papa ante sentenciam, vt vIII. q. IV. „Nonne" et in sepe allegato §. „Hinc eciam" XVII. excepta heresi noto- 40 ria, vt infra dicitur. Sentencia autem nunquam potest iuste ferri in eum, quando habet sociam multitudinem, vt scisma timeatur XXIII. q. IV. „Cum quis- quis“, quare ante omnium concordanciam, ita vt scismatis periculum sit sub-

Strana 1144
1144 Liber XVIII. Caput XXXVII. XXXVIII. latum, non potest iuste sentencia ferri. Iniuriaretur enim ecclesie, que ob correccionem cuiuscumque scindi non meretur, maxime attento, quod malus prelatus non potest ecclesie tantum obesse, quantum scisura. Et quia raro potest hoc accidere, quod pontifex non habeat defensores adherentes et sociam multitu- dinem, ita vt vix cum pace ecclesie iudicari possit, hinc eciam secundum 5 illorum opinionem rarissime sentencia dari potest in eum. Concluditur igitur, cum in vnum Romanum pontificem propter hoc, aut quia non putabant veteres hoc fieri posse, aut propter euitare periculum, non reperitur efficaciter senten- ciam conciliarem datam, pocius reprehensam; omnino Basilienses hoc tempore exemplis maiorum abstinere debuissent. 10 Capitulum XXXVIII. Arguit nullitatem processus, quia non fuit consensus omnium, et quia concilium non fuit ad deposicionem pape conuocatum, et quia requisitus numerus XII episcoporum, irrideturque interposita heresis olim Eugenii, quia dissoluit concilium, et quod laycus non fuit eligibilis ad papatum, sed eligentes fuerunt periuri, quia non dantes bonum consilium 15 pro fide, pace et ecclesie reformacione etc. Processum illum Amedistarum si fieri potuisset, prefatis non obstantibus, adhuc scismaticum fuisse ex hoc habetur. Nam vniuersalia concilia vniuersali tradicione et consensu fiunt et recipiuntur, vt olim Basiliense concilium diffi- nitiue posuit in responsione illa famosa, que incipit „Cogitanti“, allegans ad 20 hoc dictum sancti Gregorii, xv. di. „Sicut sancti“ in fine, adiciens ibidem, quod vnitas ecclesie conciliaris ex eo multo maior et perfeccior est, quam vnitas regis vnius aut imperatoris terreni. Hic enim et errat et in varias sepe sentencias scinditur. Ecclesia autem nec errat, nec sibi ipsi contradicit. Hoc idem dicit textus „Canones“ xv. di. in fine, dicens dissencientes non facere 25 concilium. Ita diffinitum est in octaua synodo oportere omnia illa, que de ec- clesiasticis rebus synodice aguntur, omnium consensu et vnanimitate fieri. Ait enim Basilius imperator ad synodum: „Dicat nunc sancta et vniuersalis synodus, si omnibus sanctissimis episcopis concordantibus atque consencientibus presens terminus depromptus est; oportet enim diuina queque cum vniuersorum con- 30 sensu et concordia in ecclesiasticis predicari et confirmari collegiis“. Sacra synodus dixit: „Omnes ita sapimus, ita predicamus omnes continentes et con- sencientes sponte subscribimus, hoc est veritatis iudicium, hoc est iusticie decre- tum“. Ad idem legitur in concilio Toletano tempore Sismandi regis celebrato, vbi post ordinem additur: „Concilium autem nullus soluere audeat, nisi fuerint 35 cuncta determinata, ita vt quecumque deliberacione communi firmantur, epi- scoporum singulorum manibus subscribantur. Tunc enim Deus suorum sacer- dotum interesse credendus est conuentui, si tumultu omni abiecto sollicite atque

Strana 1145
Liber XVIII. Caput XXXVIII. 1145 tranquille ecclesiastica negocia terminentur". Hoc ibi facit v. q. IV. „In loco benediccionis“. Ad idem in concilio sancti Martini pape tempore Constantini tercii celebrato Rome, vbi ita de concilio Calcedonensi ponitur, sancta Calce- donensis synodus diffiniuit: "Hoc est dicere omnium sanctorum chorus, quoniam, quod vna sanctorum patrum synodus iudicare videtur, tam omnes synodi quam vniuersi omnino patres confirmare noscuntur, vtpote in eodem vnoquoque verbo sibi vicissim per indissolubilem concordiam concordantes“. Hec ibi. Synodus igitur est consonancia 1. q. VII. „Conuenientibus". Item Terasius ibi: „Si vero synodalis consonancia" et c. „Si qui voluerint", "tibi fateantur se communi con- 10 sensu catholice ecclesie statuta obseruaturos“; et Augustinus II. q. VIII. „Puto“ ibi: „per vniuerse ecclesie statuta firmatum", LXXIX. di. „Si duo contra fas", vbi: communis consensus est idem, quod concilium. Idem probatur XXIV. q. I. „Maio- res", ibi: coacta synodus et c. »Achacius“ II. et XxV. q. 1. „Confidimus“ et optime L. di. „De eo", Xx. di. "De quibus“. Oportet igitur, quod persone, que consensum 15 cum subscripcione prebent, sint tales, quod ecclesiam ipsam, cuius hoc est con- cilium, representent, scilicet si est concilium prouinciale, interesse debent persone prouinciam representantes. Legitur enim in c. octauo Affricani concilii placuit: „propter ecclesiasticas causas, que ad prouincie plebem sepe veterascunt, con- cilium fieri, ad quod omnes prouincie, que primas sedes habent, de conciliis 20 suis binos aut quantos elegerunt episcopos legatos mittant, vt congregato con- uentu plena possit esse auctoritas". Ita diffinitum est in octaua synodo, in pa- triarchalibus synodis metropolitanos per se vel representatiue esse debere, in vniuersalibus autem papam et patriarchas cum aliis, vt in XIX. sessione olim Basiliensis concilii eciam habetur. Legitur enim in accione nona octaui concilii in 25 aduentu vicarii throni Alexandrini synodum dixisse: „Glorificamus Deum vniuer- sorum, qui, quod deerat vniuersali synodo, suppleuit et nunc fecit eam per- fectissimam". Representacio autem per legatos fit, XCIv. di. c. I., vbi Symachus papa ait: „Vbi nos presentes esse non possumus, nostra per nostros represen- tetur auctoritas“. Facit XCIII. di. c. fi. Et ob hoc in Affricano concilio statutum 30 legitur et in omnibus conciliis obseruatum, quod patres se propriis manibus in sentenciis et statutis cum titulo subscripserunt ad ostendendum consensum eorum interuenisse, qui ecclesiam representabant, cuius erat concilium. Legitur enim in fine octaui concilii vicarios senioris Rome dixisse: „Quoniam prouiden- cia Dei in prosperum finem omnia deuenerunt negocia, oportet nos in scriptis 35 manu propria hec roborare secundum synodicam consequenciam". Hec ibi. Ecce quomodo subscripcio quasi de essencia videtur esse synodi propter osten- sionem consensus. Est autem hic consensus in hoc iudicio presertim necces- sarius, quoniam non vincit maior pars, vI. q. IV., c. I. II. et III., LXV. di. „Episcopum" in glosa. Sed vbi episcopus a synodo venit iudicandus, concors 40 omnium sentencia requiritur, VI. q. IV. „Si quis episcopus“, I. glo. in c. „Mul- tis" XVII. di., quare si papa ab vniuersali synodo iudicari, omnium consensus debet interuenire. Et quoniam ipsum olim Basiliense concilium ex vniuersali 5

Strana 1146
1146 Liber XVIII. Caput XXXVIII. representacione ecclesie catholice sibi vendicabat in papam iudicandi potestatem, docere habet personas ecclesiam representantes interfuisse et consensisse, si secundum suum eciam principium processus debet esse alicuius momenti. Sed vt ex casu habetur, prelati maiores, imperator nomine regnorum suorum et subditorum, rex Francie, rex Castelle, rex Aragonum, domini electores, nacio 5 Ytalica, dux Mediolani et pene omnes ecclesiam catholicam representantes con- tradixerunt. Igitur aliorum nomine episcoporum processus non potest dici syno- dicus, sed est irritus, LXIII. di. „Obeuntibus" in textu et glosa LXVI. di. „Archi- episcopus“. Nec possunt Amediste dicere connivenciam ecclesie catholice quouis modo interuenisse, licet connivencia in requirentibus expressum con- 10 sensum vt in actibus conciliaribus non sufficeret, cum ibi subscripcio requira- tur. Nam connivencia proprie secundum Laur. est, quando scitur, et non contradicitur, LXIII. di. „Adrianus“, XXIV. di. „Episcopi“. Hic autem constabat de contradiccione et protestacione iam dictorum, pretensa eciam sentencia eorum ostendit reges, cardinales, episcopos et vniuersitates non consensisse, quia eis 15 sub horribilibus penis ibi mandatur, vt sentencie acquiescant. Adhuc dico, quod in hoc iudicio, vbi supremus pontifex debet iudicari, tanto plus consensus est neccessarius, quanto scisma in ecclesia, si consensus deest, periculosius. Nam cum sanctus Augustinus contra Parmenianum nos instruat insolubilibus racionibus nichil posse malum pontificem ecclesie obesse, et ob hoc nullam 20 omnino dabilem neccessariam scismatis causam, concludit, nunquam ob correc- cionem iuste scisma fieri posse. Ita est textus supra allegatus XXIII. q. IV. „Cum quisque frater". Quapropter, quando illi pauci videbant ob contradiccionem se procedere non posse, nisi scisma fieret, dyabolica presumpcione ducti sunt, vt dicit glosa Ad Corinth. X. „Temptacio vos non apprehendat, nisi humana“, 25 et est dictum sancti Augustini De vnico baptismo. Dicit enim dyabolicam presumpcionem esse sue opinioni inherere vsque ad ecclesie scissuram. Et bene possumus hoc dicere de istis Amedistis, qui nulla imperatoris, regum et princi- pum humiliacione et prece, nulla presidencium persuasione sanctissima, nulla catholici populi supplicacione, ne in matrem ecclesiam et Christi corpus seuirent, 30 flecti potuerunt, quasi ab omnibus prelatis et nacionibus ac ab ipsa sancta Ro- mana ecclesia spiritus sani consilii esset sublatus et ipsis miseris datus. O presumpcio Luciferiana, demens et insana, qualis in ecclesia in paucis nun- quam legitur fuisse sub concilii specie, et quia omnis scriptura et sanctorum doctrina eis aduersabatur, ad solum Constanciense concilium refugium habuerunt, 35 et tamen non intellexerunt id quod allegarunt! Nam illa synodus ait, quomodo vniuersale concilium, vniuersalem militantem ecclesiam representans, a Christo habet potestatem. Hoc enim concilium non facit scisma, quoniam intra se habet militantis ecclesie consensum, quale non fuit illud malignancium scis- maticorum conuenticulum ecclesia per orbem dispersa contradicente, a qua se 40 separantes corpus Christi nisi sunt laniare et scismatici facti sunt, XXIII. q. II. „Non vos" cum similibus. Dicunt se vniuersalem synodum sicut et illi,

Strana 1147
Liber XVIII. Caput XXXVIII. 1147 qui ante septimam ycumenicam synodum in Constantinopoli congregati errorem suum, quem circa ymagines habuerunt, sub nomine magni concilii auctorisare pretendebant, quibus in ipsa catholica septima synodo in sexta accione sic for- maliter respondetur: "Quomodo magna et vniuersalis fuit illa synodus, quam neque receperunt reliquarum presules ecclesiarum, sed anathemati hanc trans- miserunt? Non enim habuit adiutorem illius temporis Romanum papam vel eos, qui circa ipsum sunt sacerdotes, nec eciam per vicarios eius, neque per henriticciam i. e. epistolam, quemadmodum lex dictat conciliorum, sed nec con- sencientes patriarchas orientis, Alexandrie scilicet ac Anthiochie et sancte ciui- 10 tatis vel conministros et summos sacerdotes, qui cum ipsis existunt. Vere fumus caligine plenus obtenebrans oculos stolidorum est sermo eorum“. Hec ibi. Et in libro „De equitate potestatis“, vbi investigat auctor, quid ad vniuersale concilium requiratur, centesimo primo capitulo ad suum propositum hanc con- cilii vniuersalis per ecclesiam recepti adducit diffinicionem, per quam conuincitur 15 apertissime figmenta Amedistarum, quibus nomine vniuersalis ecclesie concilii aures hominum obtundunt, non esse nisi fumum caligine plenum stolidorum oculos obtenebrans. Nam loquuntur de ecclesia mathematice et abstracte, non respiciendo ad corpus aut eius membra, et de concilio geometrice, tantum ad locum respicientes, non ad personas consencientes. Per hoc eorum processus 20 est arismetricus per pluralitatem indifferenter concludentes, credentes armonica verbali modulacione fideles ita posse alicere, vt ipsi eis ducuntur, sed fumus eorum detectus est. Adhuc processum non fuisse synodicum ex eo eciam constat, quia synodus illa ad certos fines fuit per dominum Martinum atque post per dominum Eugenium instituta, vt in prima sessione fundacionis olim 25 concilii Basiliensis continetur, nequaquam autem ad talem processum instauran- dum, quare non synodice processerunt. "Oportet enim", dicit, „synodus actu con- gregata ad accusandum pontificem specialiter conuocare“, XVII. di., II. q. IV. v. „Mandastis"; in quibus locis hoc probatur in Romano pontifice, et quod non sufficeret generalis concilii conuocacio, nisi hoc in conuocacione specialiter esset 30 cautum quoad iudicium episcopi cuiuscumque, probari videtur, vt v. q. IV. „Nullus episcopus“ coniuncta glosa et c. „Duodecim". Patet igitur, quod cum illi pauci synodice non processerunt, sed contra apostolicam sedem rebellarunt, quod nemo eorum iudicio temere debet adherere. Dicit textus Gregorii XIx. di. „Nulli fas“ dico nec illum processum contra minimum episcopum fuisse legittimum. De 35 essencia enim ibi neccessario XII sunt episcopi per reum electi cum eorum superiore, III. q. VIII „Cuius in agendo", v. q. IV. „Duodecim“, et non potest synodice nisi ab illa electa synodo iudicari, II. q. IV. „Nullam". Debent enim illi electi XII omnibus et singulis negociis interesse et cum grauitate et sub- scripcione propria procedere et concordare. Hic autem nec fuerunt XIII, nec 40 illi, qui erant, fuerunt electi, sed suspectissimi, vt ex condicione et presumpcione eorum hoc est plus quam notorium. Manifestum est autem vniuersalem syno- dum, si propter presidentem tantum suspecta esset, nichil valere quod agit 145 Scriptores III. 5

Strana 1148
1148 Liber XVIII. Caput XXXVIII. contra episcopum eciam ter contumacem, vt de Calcedonensi exemplum habetur, III. q. v. „Quia suspecti, videte, an testes fuerunt“, vt ius vult II. q. VII. „Te- stes", quando idem actores iudices et testes esse presumpserunt, vt iniustior processus esse non posset, quapropter irritum et temerarium fecerunt contra suum dominum Christi vicarium scismaticum processum. Est consuetudo Amedistarum 5 omni excogitabili modo absque erubescencia per figmenta male acta colorare. Hinc dicunt, non potest negari, in heresi anathema esse et hereticum se ipsum ab ecclesia abscindere, 1. q. 1. „Si quis inquit de ecclesia heretica presump- cione exegerit, a se ipso dampnatur“, 1v. q. v. exi. XXIV. q. I., c. 1° II°, et III°. Sed sic est, quod Eugenius est hereticus, quare omne id, quod contra processum 10 obicitur, non prodest. Nituntur autem minorem probare ex suis confictis tribus veritatibus et translacione concilii ex decreto, quod incipit: Moises et bulla, vt dicunt, studio Tholosano missa. Ad hec facilis est responsio, quia dum miseri illi Amediste in pontificem dyabolice seuientes et propter conseruare conciliorum auctoritatem se omnia agere dixissent, tunc pessimam intencionem suam pro- 15 palarunt. Nam dum se deficere conspexissent in processu, quem super certis excogitatis criminibus sua sponte instaurarunt, dicente olim Parnormitano, re- lacione audita, ex x locis se probaturum, ex illo iniquo processu nichil fieri posse in iure contra dominum nostrum, statim ad heresim refugium quesiuerunt, ne in proposito maligno deficerent, et quia non repererunt dominum nostrum 20 citatum super heresi neque causam ipsum hereticandi, nouos quosdam articulos, quos veritates vocant more suo fantastico, veritates fidei tunc primo decreuerunt pro remedio hereticandi principem fidei Romanum pontificem, quasi dicerent, si neccessarium est ad hoc, vt ipse abiciatur, quod sit hereticus, eum faciemus hereticum, siue velit, siue nolit. Et dum in hiis faccionibus violarent, contra- 25 dictum est ducibus malignis per eos, qui ecclesiam representarunt, ac per pre- latos, tunc Basilee existentes pene omnes, qui per olim Panormitanum et longe maiorem partem, qui palam de iniusticia eorum, que sine illorum prelatorum consensu in materia fidei attemptabantur, solemniter protestabatur, vt pridie domini deputati, dum subscripta protestacio manu notarii concilii legeretur, 30 clare intellexerunt. Nichil est igitur, quod dicitur de illis veritatibus in sub- sidium complecionis peruerse intencionis fabricatis, et inimici nostri id ipsum, tunc et iudices et prelati iudicarunt hoc iniustum; verecundentur igitur et sileant. Nam quare ad heresim fugerunt miseri, qui ostendere attemptarunt in alio quam in heresis casu papam per concilium deponi posse? Nonne per hoc, quod 35 sue faccioni heresim neccessariam extimarunt, ad quam confugerunt, auctoritatem conciliorum, quam vt nouam se edificare dixerunt, dereliquerunt et ad indubi- tatum casum heresis reuersi sunt se in personam pontificis seuire pocius quam de conciliorum auctoritate curam agere ope inefficaci ostendentes? Dicunt dominum nostrum ex eo hereticum, quia transtulit concilium. Tale argumentum 40 paucissimi sensus homines non fecissent. Ponatur papam actum prohibitum fecisse: quomodo ex peccato concludi potest heresis in fide et in racionis iudicio?

Strana 1149
Liber XVIII. Caput XXXVIII. 1149 Si omnis prohibicionem transgrediens argui debet, tanquam male de prohibitoris potestate senciens, hereticus, non erit peccatum mortale sine heresi. Ad hoc autem, vt calumpnia eorum apercius cognoscatur, aspiciatur considerandum, quoniam ipsi Amediste d. n. diffamauerunt, quasi ipse pro libito concilia trans- 5 ferre et dissoluere posse crederet, hoc inconueniens arguentes, quia subesse tenetur in tribus, vt determinatum Constancie reperitur, igitur non debet esse in potestate illius, qui subest, concilium ad libitum mutare. Sed dominus noster nunquam sibi licere dissoluere concilia aut transferre dixit, sed non dubitat decretis concilii Constanciensis non obstantibus, que hoc eciam nullibi prohibent, 10 hoc sibi licere causis racionabilibus existentibus. Causas autem in translacione allegat racionabiles, non dicens pro libito, vt fingunt Amediste. Ita eciam Martinus papa credidit, qui suis presidentibus dedit facultatem sua auctoritate concilium dissoluendi et transferendi, vt in bulla eius inserta prime sessioni Basiliensis concilii continetur. Vnde cum multa legantur concilia eciam rite 15 congregata propter malum processum oberrasse, vt exemplum de secunda Ephe- sina synodo legimus, quam Leo papa ammouit et Calcedonensem instituit, tunc si apud principem ecclesie non esset potestas malis conciliis resistendi ex iustis et optimis causis, non esset in ecclesia principatus de plenitudine potestatis in edificacionem, nec esset ecclesie bene prouisum et sufficienter. Est igitur illud, 20 propter quod visi sunt illi dominum nostrum hereticare; in ipsis dampnatissima heresis, non credentes, ymmo dampnantes papam, resistere posse destructoribus vnitatis, pacis et fidei ecclesie, negantes in ipsum potestatis plenitudinem ad conseruacionem et edificacionem ecclesie. An autem cause translacionis racio- nabiles fuerint, exitus docuit. A fructu enim iuxta Christi doctrinam cognicionem 25 accipientes negare non possumus translacionem eciam pro auctoritatis conciliorum conseruacione neccessariam. Nam si translacio scisma Basilee factum non pre- cessisset, ita quod dici posset concilium fecisse scisma, quo malo nichil in ecclesia peius, prout probat Ieronimus XXIV. q. „Non afferamus“, quis amplius veneraretur concilia quasi sancta, postquam talem fructum pessimum concilium 30 Basiliense visum fuit peperisse, aut quis magnam auctoritatem conciliis inesse crederet, postquam compertum est omnes reges, principes et prelatos in faciem contradixisse concilio Basiliensi? Nonne translacio auctoritatem saluat, vt nunc dicatur, non erat concilium, quod scisma fecit, aut cui contradictum est, sed ante fuit translatum? Dicunt de bullis prenominatis post eorum dampnatam 35 sentenciam editis, in quibus aiunt papam male de concilii autoritate sentire suam sentenciam ex nouiter productis iustificando. Sed hec eorum dicta, vt alia omnia, sunt fumus caligine plenus. Non enim in bulla „Moyses“ aut alia conciliorum auctoritatem, aut decreta Constanciensis concilii dampnat, sed hereticum intellectum Amedistarum. Nam Amediste per totum orbem suas 40 inepcias ad Constanciense concilium pro colore suo reducere nituntur, quasi ipsis scisma faciendi Constanciense concilium auctoritatem prestiterit; hoc non est honorare, sed blasphemare pocius sacrum concilium Constanciense. Dicunt 145*

Strana 1150
1150 Liber XVIII. Caput XXXVIII. ipsi concilium vniuersale, vniuersalem militantem ecclesiam representans, inme- diate a Christo habere potestatem. Hoc ad sanum intellectum secundum verba concilii nemo negaret, quia papa eciam de concilio illo est, ymmo caput eius, vt non negauit eciam olim concilium Basiliense. Si enim est caput ecclesie, vere a maiori et representantiue in concilio, sed dum subiciunt olim Arelatensis 5 et sui sequaces: nos constituimus illud concilium, quia sumus Basilee non ob- stante contradiccione ecclesie Romane, Ytalice, Gallice, Germanice, Hyspanice et Anglice, hinc possumus de papatu, imperio et omnibus regnis disponere, et omnes tenentur nobis obedire, certe istud est falsissimum et hereticum. Quod autem hunc intellectum habuerint illi pauci, opere ostenderunt, presertim in pre- 10 tensa sentencia contra dominum nostrum lata, vbi non obstante contradiccione omnium sentenciam deposicionis eciam in contradicentes nisi sunt promulgare. Tales presumpciones et alias multas contra veritatem in praxi ostensas caligine plenas dominus noster dampnat, non concilium Constanciense, quamuis per vnam obedienciam hoc sit determinatum, de qua s. sua tunc non erat, ex quo Ame- 15 diste errorum suorum fulcimentum eligere satagunt, ymmo in bono et vero intellectu pocius illas ordinaciones, quas s. sua conciliares affirmat, laudat et approbat, quam inficiat, vt ex tenore bulle „Moyses“ rectum iudicium habens clare poterit intueri. Pudet amplius de intrusione Amedei olim ducis Sabaudie verba fundere, quam vniuersus christianus orbis detestatur. Nam illi temerarii 20 viri primo absque omni sentencia omnia papalia nomine superioritatis concilii sibi vsurparunt, quod ante nunquam legitur factum. Et quoniam cum ipsis ad hec apostolica sedes, quam penitus extinguere non poterant, concurrebat, cogitarunt per quandam pretensissimam suspensionem ad se omnem papalem auctoritatem sua sponte ad se attrahere, semper ecclesia per orbem dispersa 25 contradicente. Sed vt se in principatu sic vsurpato conseruarent, post iniurio- sissimam sentenciam ad eleccionem antipape more symearum, vt ait sanctus Ciprianus, processerunt. Symee enim aliquid simile habent et operantur, vt omnes bestie, tamen sunt racione carentes. Ita quidem et scismatici isti egerunt, tamen si hic locus esset cuncta impugnandi, fumositates caligine plenas in omni- 30 bus eorum operibus facile patefacerem. Nam primo tres elegerunt, qui habe- bant omnium potestatem, illi alios, qui synodi auctoritatem in eligendo haberent, et multas tales fantasias ludibriosas et ridendas in praxi posuerunt scismatici. Primo notorium est ecclesiam, vt sepe dictum est, illis contradixisse, cum ergo in electoribus debeat consensus esse ecclesie, cui preficiendus est prelatus, quia 35 nullus inuitus debet dari episcopus, LXI. di. „Nullus inuitus", et nulla racio sinit papam aliquem inter episcopos haberi, qui non est per clerum Romanum electus de populi consensu, XXIII. di. „In nomine domini“, LXII. di. „Nulla racio.“ Si igi- tur hoc est verum, et negari nequeat, quia infinita sunt iura ad hoc, quomodo vendicabant sibi illi pauci potestatem vniuerse ecclesie antistitem eligendi, qui 40 nunquam illam habuerunt et ex quo Basilee erant, eam minime acquirere po- tuerunt, ecclesia eis expresse contradicente? Dicunt: „Nos omnes citauimus, vt

Strana 1151
Liber XVIII. Caput XXXVIII. 1151 venirent.“ Fatua allegacio! Putabat olim Arelatensis ex eo, quia ipse fuit Basilee, quod idem ipse et sibi adherentes in cardinales et pontifices suis fac- cionibus malis non acquiescentes citandi aut cohercendi potestatem acquisiuissent. Mira res de tam caliginoso fumo. Non enim ex loco concilii cuiquam in con- cilio aut omnibus simul potestas accrescit, sed ex omni consensu, vnde nisi Romani pontificis interesset auctoritas, cui omnes obedire tenentur, nemo ad conueniendum in episcopos cohercionem haberet. Ita quidem de metropolitano dicitur in prouinciali, et optime c. XCVI. di. "Bene quidem" hanc comparacionem facit de papa, quoad vniuersale concilium et de metropolitano, quoad prouinciale, 10 dicens vtriusque consensum in suo concilio neccessarium. Et quia abierat apostolicus legatus ex causa racionabili et non interfuit apostolica censura, nec consensus ecclesie fuit in hiis, que attemptabantur, dignum risu est olim Are- latensem cum suis citacionem allegare, que emanauit in nullum potestatem habente. Deinde si persone ille, que de eleccione se intromiserunt, considerantur: 15 nonne eo ipso periuri et scismatici et exconmunicati fuerunt, non solum quia contra prestitum iuramentum apostolice sedi de vnitate conseruanda iuxta c. „Significasti“ de elec. eligere antipapam attemptarunt, sed eciam quia contra iuramentum in concilio prestitum temere venerunt? Iurarunt enim in sua incor- poracione sanum consilium dare in hiis, ad que synodus congregata fuit secun- 20 dum nomina deputacionum de pace, fide et reformacione, et accesserunt contra pacem et vnitatem ecclesie ad scissuram peragendam. Nonne de Sabaudiensi dominio omnes maiores fuerunt accurrentes eleccionis tempore? Quis cogitasset posse viros ecclesiasticos ita fascinari, vt non verecundarentur cum iuramento intrare conclaue ad illum eligendum, quem non eligere non potuerunt, quem 25 dudum populus presciuit hac arte preficiendum? Cogitare debuissent Deum ali- quando vindicaturum hoc grande nephas. Scio neminem eorum vnquam legisse aliquem vnicum Romanum pontificem valide et synodice deiectum et eo viuente alium electum. Ait enim textus vII. q. 1., ecclesiam, que recedit a pontifice, sponso suo, propter fornicacionem eo viuente accipere alium non debere. Ita 30 arguit sanctus Ciprianus Nouacianum, viuente Cornelio, eligi non potuisse in c. „Factus est“ e. causa et q.; notatur, quando ecclesia separatur ab episcopo suo propter fornicacionem episcopi, illamet ecclesia se alteri copulare non debet, vt ibidem. Quam prouide et caute hoc dictum sit, quisque bene intelligit. Sed non quesiuerunt Amediste ecclesie salutem, alias abstinuissent ab eleccione, sed 35 ipsos semper quesiuerunt. Hinc illum contra sanctorum patrum canones erigere nisi sunt, cuius potencia ad assequendum propositum iuuarentur. Elegerunt enim laycum, quem omnia iura dicunt ineligibilem, maxime ad pontificatum Ro- manum, LXXIX. di. „Si quis“, XXIII. di. „In nomine domini“, et ob hoc anathe- matisati et antichristiani censendi sunt, vt ibidem. Et ait sancta magna ycu- 40 menica synodus octaua de patriarcha Romano, eciam hoc ipsum disponens in c. „Renouantes", quod „nemo de senatoria dignitate, vel mundana conuersacione nuper tonsus sub intencione vel expectacione patriarchalis honoris clericus 5

Strana 1152
1152 vel monachus factus ad huiusmodi gradum scandere possit, licet per singulos ordines diuini sacerdocii plurimum temporis fecisse probetur, neque enim propter timorem aut amorem Dei aut propter spectacionem transeundi viam virtutum, sed ob amorem glorie et principatus tonsus huiusmodi reperitur. Si vero quis preter illam suspensionem predicte concupiscencie et expectacionis, sed propter ipsum bonum humilitatis, que est circa Christum Ihesum, abrenuncians mundo fiat clericus aut monachus et omnem gradum ecclesiasticum transsigens per diffinita nunc tempora irreprehensibilis inuentus extiterit et probatus, ita vt in gradu lectoris annum compleat, in subdyaconi vero duos, sitque dyaconus tribus, presbiter quatuor annis, bene placuit sancte et vniuersali synodo eligi 10 hunc atque admitti". Et infra: „Si vero preter hanc diffinicionem nostram quis- quam ad iam factum supremum honorem profectus extiterit, reprobetur et ab omni sacerdotali operacione prorsus abiciatur, vtpote qui extra sacros canones sit promotus". Hec ibi. An autem Amedeus quandam religionem laycalem assumens euaserit suspicionem, de qua in iam dicto canone orbi notissimum est, 15 dudum ante annos plures omnes audiuimus, sub spe papatus ipsum talem vitam assumpsisse? Elegerunt igitur illum in summum rectorem ecclesie, qui nun- quam ecclesiasticam subintrauit miliciam contra ea, que habentur LXI. di. „In sacerdotibus“ et c. „Miramur“ et per totum, et quem synodus reprobari et de- poni iubet, et quem illi, qui se concilium reformatoriale in capite et in mem- 20 bris predicant, abicere debuissent, si eum Petri sedem occupare reperissent. Hec sic sumarie dixerim, ut constet, domino nostro sanctissimo Eugenio obiec- ciones Basiliensium non obesse, quia vere fumus est plenus caligine obtenebrans oculos stolidorum sermo eorum. Et sic est finis. Liber XVIII. Caput XXXVIII. Libellus olim Eugenii pape ad vniuersitates studiorum contra auctoritatem gene- 25 ralium conciliorum. Prima pars, textus sequitur. Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, dilectis filiis, rectori et vni- versitati studii Montispessulani Magolonensis dyocesis salutem et apostolicam benediccionem. Etsi non dubitemus, que scripturi sumus iam dudum in vestram 30 noticiam peruenisse, quoniam Basiliensis synagoge iniquitas celum et terras, quasi Sodoma, suo clamore compleuit, cum tamen eius venena eciam fidei fun- damenta conentur euertere, tacere aut dissimulare non possumus. Verum pro- uidere compellimur, quomodo saluti et religioni et fidei consulamus scientes. instituendi summi pontificii in euangelica lege causam eam potissimam extitisse, 35 vt fidei vnitas et integritas seruaretur. Cum ergo in presenciarum catholice fidei ledatur integritas, vniuersitatem vestram ad tante impietati occurrendum excitare compellimur, vt zelo iusticie et veritatis inducti sacrilegis Basiliensium ausibus, sicut et professionis vestre racio exigit, viri sacri resistatis, ne ad-

Strana 1153
Liber XVIII. Caput XXXVIII. XXXIX 1153 inuencionibus suis euangelii veritatem corrumpere molientes contra stabilite et ab inicio predicate fidei fundamenta plerosque indoctos simplicesque seducant. Preuidebat apostolus Paulus, qui spiritum Dei se habere senciebat, talium homi- num futura portenta, quibus in periculum traheretur ecclesia. Propterea ad Thimotheum scribens presentes futurosque commonebat, dicens: „Hoc autem scito, quod in nouissimis diebus instabunt tempora periculosa, et erunt homines se ipsos amantes, cupidi, elati, superbi, blasphemi, parentibus non obedientes, ingrati, scelesti, sine affeccione, sine pace, criminatores, incontinentes, immites, sine benignitate, proditores, proterui, tumidi, ceci, voluptatum amatores magis 10 quam Dei, habentes quidem speciem pietatis, virtutem autem eius abnegantes; et hos deuita“. Et ne ob tantam maliciam esset de domini misericordia despe- randum, quod veritati falsitas et pietati preualeret impietas, consolabitur fideles: „Quemadmodum autem Ianes et Mambres restiterunt Moysi, ita et hii resistunt veritati, homines corrupti mente, reprobi circa fidem, sed vltra non proficient, 15 insipiencia enim illorum manifesta erit omnibus, sicut eorum fuit.“ Hos nouis- simos dies, dilectissimi, in presenciarum adesse sentimus, tempora periculosissima cernentes, quibus filio perdicionis et mortis preparetur ingressus, nisi oportune ipsis nouis adinuencionibus occurratur. Quando enim periculosiora tempora instare potuerunt, quam si cum vno impetu tocius fidei fundamenta quaciuntur? 20 Quod fieri neccesse est, cum sedes apostolica impetitur, que catholice fidei et religionis est custos. 25 Capitulum XXXIX. Incipit responsio ad libellum prefatum olim Eugenii, vocatum ab eo de pio dogmate, nouem continentem partes, quarum prima generaliter exprobrat synodum Basiliensem; in auctorem reuehitur multis terminis illi applicatis. Sequitur prima pars glose. Libellus iste continet nouem partes. Prima exprobrat generaliter san- ctam synodum Basiliensem. Secunda exprimit, quem nititur tamquam errorem condempnare. Tercia specificat impositi erroris causam. Quarta declarat pleni- 30 tudinis potestatem in summo pontifice. Quinta probare eam nititur auctoritate conciliorum orientalis et occidentalis. Sexta defendit pretensam translacionem concilii Basiliensis. Septima arguit reprobando veritatem declaratam per sanctum et magnum Constanciense concilium. Octaua illud negat expresse condempnans. Nona concludit inuocando auxilium ad defensionem sui dogmatis. „Etsi non dubi- 35 temus" manifestat auctoris excrescentem semper in maius pertinaciam, qua nititur magis ac magis suum impium dogma ... Nam etsi non dubitat omnibus diuul- gatum, vult nichilominus semper innotescere amplius. „Sodoma“, omnipotenti, Deo gloriam, inclita nacio Germanie, vbi sancta Basiliensis synodus celebratur,

Strana 1154
1154 Liber XVIII. Caput XXXIX. infamata non est pessimo crimine, nec in ea conficiuntur venena, aut eciam publice venundantur. Est autem inter ceteras naciones commendata singulari laude de integra obseruacione fidei, semel accepte. Vnde non parum detrahit eius honori asserens venena in eadem confecta euertere fundamenta fidei chri- stiane. „Plerosque indoctos“; videat, si sub hiis terminis comprehendi valeant 5 alme vniuersitates generalium studiorum Germanie, que tenent firmiter doctrinam, quam hic reprobat, sancte synodi Constanciensis. „Parentibus non obedientes“; non pontifex summus, sed qui conueniunt in generalibus synodis pluraliter ab inicio christiane religionis continue et nunc, vocantur patres! Vnde quia apo- stolus dicit non pater, qualiter papa nominatur, quia dicitur pater patrum, sed 10 parentibus notanter inobedientes synodis generalibus. „Inmites sine benignitate“; audierunt omnes gentes de crudelitatibus et spoliis factis in vasallis ecclesie tempore sui olim pontificatus similiter et de priuacionibus episcoporum et alio- rum prelatorum, quante facte non fuerunt tempore quatuor predecessorum suo- rum. „Resistunt veritati“, quoniam auctor dogmatis huius impugnat, reprobat, 15 condempnat et anathematisat veritatem iam declaratam per ecclesiam, vt apparet in libello suo „Moyses“. Item eam defendentes prosequitur fauens impugna- toribus, si hoc est resistere veritati, reuersi ad cor ipse cum fautoribus suis cogitent, an sint, quales describit apostolus, corrupti mente et reprobi circa fidem. „Filius perdicionis“; iste secundum glosam describitur a Zacharia 20 pastor derelicta non visitans, dispersa non querens, contritum non fouens et quod stat non enutriens, cuius brachium ariditate siccaretur et oculus dexter eius obtenebrescens offuscaretur. Qui vidit personam auctoris huius in primo anno sui olim pontificatus, cogitet de temporibus periculosis. „Impetitur“. Non impetitur sedes apostolica, sed instatur, vt in ea sedens viuat secundum sanctas 25 ordinaciones ecclesie nec velit omnia agere pro sue libito voluntatis. Quod si rennuit, non dedignetur sedens in apostolica sede, si sancta generalis synodus ostendat eum esse reprehensibilem, quemadmodum Paulus fecit resistens Petro in faciem. Sequitur secunda pars textus. 30 Quis enim Christi baptismate consecratus possit ignorare vel debeat ad fidei pertinere substanciam et inter credibilia quodam modo origine esse pri- marium, vt vnam sanctam catholicam et apostolicam confiteamur ecclesiam? Quis porro hanc ecclesie vnitatem Basiliensium impietate violari neget, cum aut duas summas introducunt in Dei ecclesia potestates, aut si vnam tantum 35 esse contendunt, auctoritatis summum apicem a sede apostolica eneruare conan- tur, quod et euangelio et fidei hactenus obseruate ac omnium sanctorum doctrine et vere racioni penitus contradicit. Quis enim euangelii vel surdus auditor ignoret beatissimo Petro vel omnium apostolorum principi, tocius gregis domi- nici curam fuisse mandatam et ipsum in vniuersali ecclesia et super vniuer- 40 salem ecclesiam dispersam per orbem terrarum, vel conciliariter congregatam

Strana 1155
Liber XVIII. Caput XXXIX. XL. 1155 fuisse supremum pontificem constitutum, vt Ihesu Christi domini nostri vice cum suis successoribus fungeretur omni auctoritate et potestate munitus, que vsque in finem seculi neccessaria videretur? Hoc non tantum catholica credit ecclesia, verum eciam hii, qui nondum colla Christi euangelio subdiderunt. Opinantur enim 5 et senciunt, quod Romanus pontifex supremus ierarcha sit tocius populi chri- stiani et super vniuersam ecclesiam Christi vice fungatur ac plenariam obtineat potestatem. Non hanc poterunt impiorum machinamenta conuellere, quamuis ad tempus impugnare. Sinantur, quoniam, quod Dei filius in assumpta huma- nitate fundauit, ordinauit, erexit, celum et terra omnisque creatura inmutare 10 non poterunt. Legant isti ceci et in clarissimo lumine non videntes euangelicas litteras, concilia in occidentali et orientali ecclesia celebrata, percurrant sanctis- simos doctores, quos apostolice sedis et quinte synodi apud Constantinopolim pro- bauit auctoritas, diligenter inquirant, scrutentur propinquiores temporis magistros atque doctores, quibus ducibus nobis scripturarum archana et sanctorum docto- 15 rum sentencie claruerunt, inuenient vniuersa ad hanc intelligenciam consonare. Longum nimis esset pro epistolari angustia cuncta percurrere, vt in conspectu singula ad hanc rem spectancia peruenirent. Verum quoniam, vt ait apostolus „scientibus legem loquimur et sapienciam loquimur inter perfectos“, silencio illa transimus. 20 Capitulum XL. Ostendit non esse verum presuppositum secunde partis synodum asserere, duas supremas esse potestates ecclesie, sed quod papa et fidelis quilibet tenetur obedire concilio generali iuxta veritatem deter- minatam per Constanciense concilium, sed per consequens non, vt imponit, contradicentem euangelio, fidei, vere racioni et sanctorum doctrine. 25 Glosa secunde partis textus. „Quis enim Christi baptismate.“ Secunda particula opponens sancte Basiliensi synodo violare articulum „Vnam sanctam", asserendo duas in ecclesia supremas esse potestates, „aut si vnam tantum", quia dicunt, quod summus apex ipsius pocius penes generale concilium quam summum pontificem dicitur existere 30 ita, vt papa generali concilio obedire teneatur, et si non obedierit, quod possit per generale concilium debite puniri. Auctor vero dogmatis huius e contra probare nititur, origine quia primarium est vnam sanctam catholicam et apo- stolicam ecclesiam confiteri, cum veritas articulorum fidei sit inuariabilis, eccle- sia ergo in fide aut moribus errare non potest, iam enim sancta non esset; papa 35 autem, quia in vtroque frequenter deficit, fides ergo ecclesie ab illius auctoritate vel declaracione non dependet, a quo enim alterum pendet, stabile et firmum, pen- dens vero ex alio instabile dicitur. Absit autem, quod fides ecclesie dicatur instabilis. Sic ergo fides ecclesie est fides pape; ab ea, non autem ecclesia a Scriptores III. 146

Strana 1156
1156 Liber XVIII. Caput XL. papa fidem suscipiat, et ob hoc primarium origine est vnam sanctam catholicam ec- clesiam confiteri. „Duas supremas." Imponere hoc non potest. Nam in illa famosa synodali responsione, que incipit: „Cogitanti", data quatuor oratoribus ipsius, tunc pape sic dicitur: „Preteristis eciam silencio sacrorum generalium conciliorum aucto- ritatem, quorum noticia cum omnibus fidelibus neccessaria sit, ideo de potestate 5 eorum pauca perstringere non erit inutile. Istorum conciliorum et ecclesie catholice eadem videtur esse potestas. Diffinitum est in Constanciensi concilio, quod synodus generalis in spiritu sancto legittime congregata catholicam repre- sentat ecclesiam et potestatem a Christo inmediate habet. Id eciam papa Mar- tinus in suis litteris apostolicis, sentencias quasdam concilii Constanciensis 10 interserens, exprimit. Quecumque igitur proxime dicta sunt de auctoritate ec- clesie, ad generale concilium, quod illam representat, neccesse est trahi; alio- quin non recta esset representacio, si eadem in representante et representato auctoritas non inesset". Ecce quomodo asserit sancta synodus Basiliensis non duas supremas, sed vnam esse potestatem ecclesie et generalis concilii, et quia 15 eandem esse potestatem sedis apostolice et vniuersalis ecclesie quilibet summus pontifex asserit. Non igitur verum est, vt imponit, quod asserunt patres sancti Basiliensis concilii duas in ecclesia supremas potestates. Repugnat enim supreme potestati duas aut plures esse racione sue excellencie, intrinsece causalitatis et obiecti, et quia omnis diuersitas sue condicionis nature repugnat. Est enim 20 vnica et indiuisibilis iuxta sentenciam Remigii, Rabani, Iheronimi, Augustini, qui expresse docent vnam et eandem potestatem ligandi et soluendi a Christo fuisse concessam Petro, apostolis et vniuerse ecclesie. Permisit autem Deus in principio huius dogmatis sancte synodo obici istud falsum testimonium, vt senciant legentes, quia quemadmodum in istis, sic eciam aberret in multis aliis 25 allegacionibus. „Eneruare“ inquit, „conantur“, quoniam synodalis doctrina concilii Constanciensis habet, quod generali concilio ecclesiam catholicam representanti quilibet fidelis, eciam si papalis dignitatis existat, obedire tenetur in hiis, que spectant ad fidem, extirpacionem scismatis et reformacionem ecclesie in capite et in membris, quam doctrinam asserit penitus contradicere euangelio, fidei hac- 30 tenus obseruate ac omnium sanctorum doctrine et vere racioni. Demonstrare autem oppositum, quod hiis quatuor non contradicat, sed pocius sit conformis, excederet breuitatem commenti huius, et alias super ea plene dictum est. Satis ad presens sit respondere argumentacionibus suis. Sed illud commemorandum est, quam fit criminosus sancte synodo Constanciensi libellus iste imponens, 35 quod determinacio ibi facta fidei et euangelio penitus contradicat. Quid aliud hec verba sonant, quam dicere illud sanctum et magnum Constanciense con- cilium fuisse hereticum, cui interfuerunt XXIV cardinales, patriarche, archiepi- scopi et abbates in copioso numero doctoresque diuini et humani iuris plures quam ducenti, item inclite memorie Sigismundus, Romanorum rex, multique 40 alii principes, quos nunc incriminatur auctor libelli huius gratis opponens, quod determinacio facta in dicto concilio contradicat euangelio, fidei, sanctorum doctrine

Strana 1157
Liber XVIII. Caput XL. 1157 et vere racioni. Item tamen in toto hoc libello non adduxit dumtaxat vnam auctoritatem, que dicat expresse contrarium, videlicet quod generalis synodus non habet inmediate potestatem a Christo, aut quod illi summus pontifex obe- dire non tenetur. „Super vniuersalem ecclesiam;“ apostolus inquit: „Sicut ec- 5 clesia subiecta est Christo, ita et mulieres viris suis in omnibus“, quamdiu vxor prudens et insuspecta reputatur, vir suus, et si concedat vnum vel plures mini- stros ad eius obsequium, non tamen patitur, vt inter se et illam sit dominans aliquod medium. Ecclesia autem, quia aperuit os suum sapiencie, non solum sapiens, sed doctrix est discipline Dei, quam filiique eius beatissimam predicant, 10 et vir eius laudauit eam. Cum igitur ecclesia sancta sit et inmaculata, non habens maculam vel rugam aut aliquod huiusmodi, quis ministrorum eius audet se dicere super eam constitutum a Christo viro suo? Quid ergo restat, nisi quemadmodum dicebat ille fidelis centurio habens sub se milites, vt talis minister dicat ecclesie sub se constitute: vade et vadat, veni et veniat, fac hoc 15 et faciat? Hec profecto verba per regis eciam dilectum et supremum mini- strum non regine sed ancille dici consueuerunt. Que autem iuxta doctrinam apostoli sursum est sancta ecclesia catholica, que est mater nostra. „Concilia- riter congregatam.“ Hec noua et peregrina doctrina est nusquam in euangelio, nusquam in fide hactenus obseruata, nusquam in doctrina sanctorum reperta nec 20 vera vnquam racione probata, sed obuians expresse determinacioni per ecclesiam facte in Constanciensi et Basiliensi conciliis; ibi namque declaratum est, quod papa tenetur obedire ecclesie congregate, hic autem cum dicitur, quod est con- stitutus super ecclesiam conciliariter congregatam, manifestam includit contra- diccionem, quia tunc non teneretur illi obedire nec posset condigne penitencie 25 subici aut debite puniri nec ad alias iuris subsidia recurri. "Qui nondum colla Christi euangelio.“ Dignum probacionis genus! Quam dicit esse catholicam fidem nititur probare per infidelium opinionem. Sed cum volatilia ad sibi si- milia conueniant, nec mirum, si auctor huius, qui iudicatus est hereticus, super erroris sui probacione recurrat ad infideles. Omnis namque hereticus infidelis 30 est Deo et hominibus. Sed et illud mirum est, cum incerta per certa, occulta per aperta probari consueuerunt, libellus iste, quam asserit fidem catholicam, de cuius racione est omnem dubitacionem a se repellere, dicit se probare per infidelium opinionem, que in sui descripcione includit dubitacionem. Apparet, quam dignus sit redarguere alios de cecitate, quando hanc probacionem vocat 35 clarissimum lumen, neccesseque est habere lumen alterum splendoris, qui pro tenenda sana doctrina legere habet euangelicas litteras. Essent enim ceci, qui inherentes opinioni fidelium, vt ipse facit, probare vellent, que sunt catholice fidei. „Concilia in occidentali;“ facile est generalia generaliter dicere, sed, qui alteri specifice imponit errorem, adducat neccesse est probaciones speciales. 40 „Sapienciam loquimur.“ Sapiencia est cognicio per altissimas causas, vbi autem quis sapienciam non allegat, sed tanquam pro fundamento suarum racionum allegat opinionem infidelium, attendat, si inter perfectos sapienciam loquatur. 146*

Strana 1158
1158 Liber XVIII. Caput XL. Tercia pars textus. In hanc vero impietatem ea racione deciderunt isti euangelii corruptores, quod intelligenciam scripturarum non a catholicis sanctisque doctoribus, sed ab heresiarchis atque scismaticis vendicare voluerunt. Quas enim scripturas per- uerse intellectas illi ad robur erroris sui sumendas esse crediderunt, eisdem 5 munire isti se contendunt. Fuerunt Nouaciani et Donatiste nephandorum scis- matum inuentores, quibusdam scripturarum locis suis erroribus blandientes. Ba- silienses horum genimina viperarum eadem ad robur sue impietatis accrescunt. Quo enim maiori robore se munire conantur, quam quod: „Vbi fuerint, duo vel tres collecti in nomine meo, ibi sum ego in medio eorum", hinc se habere pre- 10 senciam spiritus sancti fatentur. Hinc se dicunt errare non posse. Hinc sibi in Christi ecclesia auctoritatis apicem vsurpant, et quo alio capite Nouaciani suum scisma munierunt, testis est martir Ciprianus gloriosissimus in eo tempore, in quo de vnitate disseruit, cuius quanta in ecclesia Dei fuerit auctoritas, testis est contra Pelagianos Aurelius Augustinus. Dicit ergo, vt eius verba ponamus: 15 „Nec se quidam vana interpretacione decipiant, quod dixerit dominus: „Vbicum- que fuerint duo aut tres collecti in nomine meo, ego cum eis sum“; corruptores euangelii atque interpretes falsi extrema ponunt, vt superiora pretereant, partis memores, partem subdole comprimentes. Dominus enim cum discipulis suis vni- tatem suaderet et pacem, „Dico", inquit, "vobis, quoniam. si duo ex vobis con- 20 uenerint in terra, de omni re, quamcumque pecieritis, continget vobis de patre meo, qui in celis est. Vbicumque enim fuerint duo vel tres collecti in nomine meo, ego sum cum eis", ostendens non multitudini, sed vnitati depre- cancium plurimum tribui, vt, si secundum quod mandauerat, duo vel tres col- lecti vnanimiter orauerint, impetrare possint de Dei maiestate, quod postulant. 25 „Vbicumque fuerint duo aut tres, ego", inquit, „cum eis sum", cum simplicibus scilicet atque paucis Deum timentibus et Dei precepta seruantibus. Cum hiis duobus aut tribus dixit se esse, quomodo et cum tribus pueris in camino ignis fuit, quomodo cum duobus apostolis in custodia clausis, quia simplices, quia vnanimes erant, ipse affuit resolutis carceris claustris, vt verbum, quod fideliter 30 predicabant, multitudini traderetur, ad forum rursus imposuit. Quando ergo in preceptis suis dominus ponit et dicit: „Vbicumque fuerint duo aut tres, ego cum eis sum“, exprobrat discordiam perfidis, et fidelibus pacem sua voce con- mendans, ostendit se esse magis in duobus vel tribus concordibus, quam cum dissencientibus pluribus plusque impetrare posse paucorum concordia, quam 35 discordi oracione multorum". Hec scribit martir gloriosissimus Ciprianus, non tantum Affricanis et occidentalibus, verum eciam, vt Augustinus inquit, orien- talibus ecclesiis, fama predicante et longe lateque eius scripta diffundente no- tissimus. Ex quibus clarissime datur intelligi, quanta omnium scismaticorum extet impietas, qui id verbis ad robur sui erroris inducunt, cum pateat nullam 40 ex hiis verbis iurisdiccionis potestatem fuisse concessam, sed quod vnanimiter

Strana 1159
Liber XVIII. Caput XL. XLI. 1159 orancium expressa sint merita. Eant ergo Basilienses isti seductores atque vaniloqui cum Nouacianis in tenebras suas, et, nisi resipiscant, pariter eterno igne conflentur. Donatiste eciam cum in Affrica scisma fecissent et apud se veram Christi ecclesiam manere dixissent, eodem se corrupte intelligencie ca- 5 pite muniebant. Necnon heresiarche illi atque scismatici, qui, Iohanne XXII., predecessore nostro in sede apostolica presidente, scisma fecerunt et Petrum de Corrario in ydolum erexerunt, iniquitatem suam hac eadem radice fundantes munierunt. Fuerunt impietatis alii dyabolici fundatores: Marsilius de Padua, Iohannes de Sardyno, Guillermus Occam aliique nonnulli, qui non tantum sui 10 temporis, sed eciam futuri seculi homines venenarunt. Inde procedit omnis corruptela presencium, quod desertis sanctis doctoribus, qui illuminauerunt ec- clesiam Dei, se ad heresiarchas et scismaticos contulerunt. Quam ergo Basi- lienses, horum imitatores, in scripturis diuinis sacrisque doctoribus possent habere intelligenciam, nisi quam de suorum magistrorum venenatis fontibus ebibissent? 15 Heresiarche illi cum doctrinis suis per apostolicam sedem anathematis mucrone percussi, qui vbique fugitantes in quodam angulo latuerunt et in heresi contu- maciter perseuerantes diem vltimum obierunt, partem sortiti cum Dathan et Abyron, quos pre magnitudine scelerum viuentes infernus absorbuit, horum Ba- silienses inherendo vestigiis par in Dei ecclesia scismatis scandalum pepererunt 20 et nunc circumlatrare alias circumuallare non desinunt, quo imitatores sui erro- ris acquirant. 25 Capitulum XLI. Quod libellus synodo imponens causam erroris, quia ex auctoritate evangelii: vbi sunt duo vel tres, presupponitur concilio adesse presenciam spiritus sancti et iurisdiccionem, et e contra allegans doctrinam Cipriani incurrit vicium, quod arguit suamet allegacione id ipsum probante et quod licet catholicis inducere pro veritate verba sacre scripture, quam- uis heretici illis vtantur ad sui erroris confirmacionem. Glosa textus superioris. „In hanc vero impietatem"; tercia pars, quam putat erroris causam. 30 „Maiori robore"; non mediocre robur est euangelicum verbum: quia celum et terra transibunt, verba autem Christi non transient. „Duo vel tres". Non ex hoc solum verbo fundat iurisdiccionem et auctoritatem suam sancta synodus, sed eciam ex hiis, que in eodem oracionis contextu procedunt. Vnde auctor huius recte incurrit vicium, quod reprehendit, quia partis memor partem subdole 35 conprimit ponitque extrema preteriens superiora. Nam, qui attendit ad seriem euangelii, manifeste cognoscit ex intencione Christi per verba hoc ex- pressa capitulo datam congregacioni apostolorum et discipulorum Christi plenam potestatem ligandi et soluendi. Cum enim prius dixisset Petro: „Tibi

Strana 1160
1160 Liber XVIII. Caput XLI. dabo claues regni celorum", et post, quasi caput domus esset, mandauit ei soluere staterem pro se et illo, in eadem hora discipuli, cupientes de hoc certificari, interrogauerunt Christum: „Quis, putas, maior est in regno ce- lorum", et ipse exhortatus ad humilitatis opus respiciens in discipulos, dixit Symoni Petro: „Si peccauerit in te frater tuus“ etc. vsque ibi „ego sum in 5 medio eorum". Cum enim dixerat „Tibi dabo“ et „quodcumque ligaueris“, nus- quam sub eisdem terminis alibi, nisi hoc in loco et sub plurali numero, legitur dedisse. Super quo Augustinus expresse docet in sermone apostolorum, quod claues soluendi et ligandi non ille vnus homo Petrus, sed vnitas accepit ecclesie. Et quod singulariter commemorandum est, sancta synodus Constanciensis hunc 10 textum allegauit, fundans ex eo iurisdiccionem concilii ad denuncciandum Bene- dictum papam XIII. tanquam ethnicum et publicanum, quia ecclesiam audire noluerit. Non solum autem in hoc passu euangelii, sed in aliis pluribus iuris- diccio et auctoritas synodalis fundatur, prout alias ostensum fuit. „Hinc se habere spiritus sancti presenciam"; non primum hoc dixerunt patres sacri Ba- 15 siliensis concilii, sed papa Celestinus in epistola sua ad primum Ephesinum concilium, ita inquiens: „Spiritus sancti testatur presenciam congregacio sacer- dotum. Certum est enim, quod legimus, quia non potest veritas ipsa mentiri, cuius in euangelio ista est sentencia: „Vbi duo vel tres congregati fuerint in nomine meo" etc. Item in secundo Toletano concilio sic legitur: „Valde necces- 20 sarium esse prospexi vestram in vnum conuenire multitudinem, habens sentencie diuine fidem, que dicit: „Vbi fuerint duo vel tres collecti in nomine meo, ibi ero in medio eorum". Credo enim beatam sancte trinitatis diuinitatem huic sacro interesse concilio et ita, tanquam ante conspectum Dei, in medio vestrum fidem meam pertuli“. Item in octauo concilio Constantinopolitano accione Ix.: 25 „Scientes diligenter conseruare sentenciam domini nostri Ihesu Christi, qui dicit: „Vbi duo vel tres fuerint congregati“. Nec enim alterius cuiuscumque, nec propter aliud quid eorum, qui sunt conuenerunt“ etc. Item in accione vltima: „Quis enim nesciat, quod in medio sancte huius et vniuersalis synodi fuerit in- comprehensibilis et incircumscriptus Christus ac dominus, qui dixit: „Vbi sunt 30 duo vel tres in nomine meo, ibi sum in medio eorum?“ Ecce manifeste patet hanc auctoritatem intelligi debere de congregatis in generali synodo, non ergo reprehensibiles sunt patres sacri Basiliensis concilii, si profiteantur spiritus sancti presenciam synodali adesse conuentui, quos iam christiana religio experimento probauit congregatos in nomine Christi, quia pro sustinenda auctoritate ecclesie 35 perseuerantes in legittima congregacione non dilexerunt animas suas vsque ad mortem. „Et quo alio capite Nouaciani.“ Mira probacio! Allegarunt Nouaciani, qui ab ecclesia illegittime et cum heresi recesserunt, hoc dictum euangelii ad confirmacionem sui erroris, ergo non licet catholicis in vnum consensu tocius ec- clesie legittime congregatis ad confirmacionem veritatis eandem allegare veritatem. 40 Vt enim inquit Augustinus in libro De baptismate sub eisdem verbis, innu- merabiles hereticorum errores exorti sunt, nec vnquam fuit heresis, que non pro

Strana 1161
Liber XVIII. Caput XLI. 1161 se adduceret vnam aut plures auctoritates sacri canonis. Allegauit Arrius ad probandum filium non esse eiusdem substancie cum patre dictum illud Christi: „Pater maior me est“. Allegauit Sabellius ad probandum vnitatem persone patris et filii et spiritus sancti illud: „Ego et pater vnum sumus“. Hec tamen eadem sane intellecta ad probacionem veritatis fidei adducit sancta mater ec- clesia. Que allegant Iudei ex Ysaia, Ieremia aliisque scripturis sanctis ad sui palliacionem erroris, eadem sancti doctores inducunt ad veritatis confirmacionem. Vnde, si nunquam liceret catholicis allegare, que heretici, scismatici aut infideles allegant ad suorum defensionem errorum, iam plurimas ecclesie determinaciones 10 librosque sanctorum et aliorum doctorum reprobari oportebit. Sed illud silencio pretereundum non est, quod in hac allegacione Cipriani, quam facit in quatuor passibus, qui expresse contra eum et suos fautores militant, ex intencione trun- cauit auctoritatem, timens ex eisdem a quibuscumque legentibus contra se doc- trinam Cipriani euidenter retorqueri posse. Scit enim notum esse toti orbi, 15 quod cum sancta synodus Basiliensis celebraretur in pace de vnanimi consensu tocius christiane religionis, quia fere de omnibus prouinciis et regnis prelati, procuratores et oratores aliique viri ecclesiastici intererant, mandato suo legati eius cum quibusdam paucis contra doctrinam apostoli deserentes communem con- gregacionem recesserunt a Basilea, vbi erat corpus ecclesie legittime congre- 20 gate, et constituerunt conuenticula in Ferraria et Florencia. Quoniam ergo de ista separacione sua notum erat, vbicumque Ciprianus arguit Nouacianos, quia separauerunt se a corpore ecclesie, preteritur in hac allegacione. Hoc autem vt euidencius percipiatur, notandi sunt specifice passus, quos dereliquit. „Sub- dole conprimentes". Sequitur in originali: „vt ipsi ab ecclesia scissi sunt, ita 25 capituli domus sentenciam scindunt“. Hoc verbum auctor preteriit, quia vtrumque ei et fautoribus suis conueniebat. Scissi enim sunt ab ecclesia et in allega- cione sciderunt sentenciam capituli euangelii. „Sed vnitati deprecancium pluri- mum tribui.“ Sequitur in originali: „Si duobus“, inquit. "ex vobis conuenit in terra, vnanimitatem prius proposuit, concordiam pacis ante premisit, vt con- 30 ueniat vobis, fideliter et firmiter docuit. Quomodo autem potest ei cum aliquo conuenire, cui cum corpore ipsius ecclesie et cum vniuersa fraternitate non conuenit? Quomodo possunt duo aut tres in nomine Christi colligi, quos con- stat a Christo et ab eius euangelio separari? Non enim nos ab illis, sed illi a nobis recesserunt, et cum hereses et scismata postmodum nata sint, dum con- 35 uenticula sibi diuersa constituunt, veritatis caput et originem reliquerunt. Do- minus autem de ecclesia sua loquitur et ad hos, qui sunt in ecclesia, loqui- tur vt si sibi ipsi concordes fuerint, si secundum quod mandauit et monuit“ etc. Ex istis verbis, que auctor preteriit, qui nouit, quomodo olim Eugenius cum suis recessit a sacro Basiliensi concilio, patres vero concilii firmiter in 40 sua congregacione legittima permanserunt et sic a corpore ecclesie non reces- serunt, sed e conuerso auctor huius libelli cum suis, item, qui nouit, quomodo illi recedentes constituerunt Ferrariense et Florentinum conuenticula, manifeste 5

Strana 1162
1162 Liber XVIII. Caput XLI. cognoscere potest, quod Ciprianus, quem in testem allegat, productus per eum, attestabitur contra ipsum. „In camino ignis fuit". Sequitur in originali: „Et quia secundum Deum simplices atque inter vnanimes permanebant flammis ambienti- bus mediis spiritu oris animauit". Hanc clausulam eciam preteriuit, quoniam scit sibi et suis non conuenire verbum: vnanimes permanere. Dicit enim Io- 5 hannes in secunda canonica sua: „Videte vosmetipsos, ne perdatis, que operati estis, sed vt mercedem plenam accipiatis. Omnis, qui precedit et non per- manet in doctrina Christi, Deum non habet, qui permanet in doctrina, filium et patrem habet“. Videt iam omnis mundus, quod ipse olim Eugenius, cum primo adhesisset sacro Basiliensi concilio et, si videbatur in eadem doctrina cum 10 sancta synodo permanere, quod nunc, postquam ab ea recessit, non habet eandem doctrinam, quam ante habebat, sed publice per se ac suos vbique terrarum arguit condempnans sanctum et magum Constanciense concilium ac determinacionem ecclesie factam in ipso. Itaque verbum: permanere vnanimes eidem ac suis manifeste contradicit. „Ego sum cum eis“. Sequitur in origi- 15 nali: „non homines ab ecclesia diuisit, qui instituit et fecit ecclesiam". Hanc eciam clausulam preteriit, quia iam aperte cognoscit diuisionem ecclesie impu- tandam fore. Non allegat preterea id quod in eadem epistola sequitur, inme- diate; confundit namque gloriacionem suam, quam in orbem publicat, de reduccione Grecorum. Cum enim se ab ecclesia separauerit, nullum sacrificium suum, 20 eciam martirium, erat Deo acceptum; dicit sic: „Discordi oracione multorum". Sequitur in originali: „ideo et cum orandi legem daret, addidit dicens: „Et cum steteritis ad oracionem, remittite, si quid habetis aduersus aliquem, vt et pater gracie, qui in celis est, remittat vobis peccata. Et ad sacrificium cum dis- sensione venientem reuocat ab altari et iubet concordari; prius concordare cum 25 fratre, tunc cum pace redeunte domino munus offerre, quia nec ad Cayn munera respexit dominus. Nec enim pacatum dominum habere poterat, qui cum fratre pacem per belli discordiam non habebat. Quam sibi ergo pacem inimici fratrum, que sacrificia se credunt celebrare emuli sacerdotum? An secundum Christum esse, cum collecti fuerint, opinantur, qui extra Christi ecclesiam colliguntur? 30 Tales eciam, si occisi in confessione nominis fuerint, macula ista nec sanguine abluitur; inexpiabilis et grauis culpa discordie nec passione purgatur. Esse martir non potest, qui in ecclesia non est. Ad regnum peruenire non poterit, qui eam, que regenerauit, dereliquit. Pacem nobis Christus dedit, concordes atque vnanimes esse precepit“ multaque alia ibidem Ciprianus in predictis et 35 aliis suis epistolis interserit, per que manifeste dictus olim Eugenius conuincitur de scismate, quod per discordiam et separacionem a sacro Basiliensi concilio fecit in ecclesia Dei, sed compendii gracia sistitur. Cumque ipse primo se ab ecclesia separauit, manifestum est omnes allegaciones, quas ipse suique faciunt, arguentes patres sacri concilii Basiliensis de scismate, contra se euidenter mili- 40 tare, nec imponere eis possunt fecisse scisma per separacionem ab apostolica sede, quando ille, qui apostolicam sedem tenebat, separauit se primum ab ecclesie

Strana 1163
Liber XVIII. Caput XLI. 1163 vnitate; pocius et ipsi comparandi sunt Nouacianis. Vt namque Ciprianus docet ad Anthonium, eciam si primo fuisset episcopus, episcopatum tenere non poterat, quia a coepiscoporum suorum corpore et ab ecclesie vnitate discessit. Ecce euidentissi- mum testimonium, quod summus pontifex facit scisma in ecclesia Dei, quando se- 5 parat se a suorum coepiscoporum societate. Manifestum est autem ipsum olim Eu- genium recessisse a coepiscopis suis et presbiteris, qui erant in sacro Basiliensi concilio legittime congregati. Et ideo cum ipse tanquam alter Nouacianus se ab ecclesie corpore separauit, iniuste criminatur patribus sacri Basiliensis concilii, im- ponens eis crimen, quod ipse conmisit. „Nullam ex hiis verbis iurisdiccionis.“ Con- 10 trarium huius manifeste attestatur concilium octauum Constantinopolitanum, nam post allegata verba superius posita in eodem contextu subiungit: "Certum est, quod quisque noluerit aperire ianuam, quam sancta hec et vniuersalis synodus clausit, vel claudere temptauerit, quam aperuit, Dei hostis et impugnator inuenietur“. Item glosa super eodem passu exponens inquit: "Vbi sunt duo vel tres, in om- 15 nibus, que iudicando agunt in terra, ad salutem sum cooperator". Et ne aliquis paucorum paruipenderet iudicium, dat confirmacionem non solum de exconmuni- cacione, sed de omni peticione, que fit a consencientibus in vnitate ecclesie, dicens: „Si duo ex vobis consenserint super terram, vel penitentem recipiendo, vel superbum reiciendo". Item, quod in hac oracione saluator dedit potestatem iurisdiccionis testes sunt, exponentes eundem passum, Augustinus, Remigius, Crisostomus et Iheronimus, itaque auctor pro voluntate concludit de nulla iuris- diccionis potestate in synodo generali. Potuit enim contrarium aperte cogno- scere ex prima Nicena synodo, que in fine symboli protulit sentenciam anathe- matis contra oppositum sencientes et, quod notandum est singulariter, sub 25 nomine catholice et apostolice ecclesie. Itaque illa sancta synodus non solum dixit se ecclesiam representare, sed nominauit se catholicam et apostolicam ecclesiam. „Marsilius de Padua"; quando in aliqua synodali scriptura aut scriptis illorum, qui conciliorum auctoritatem defendunt, reperietur allegata auctoritas istorum, quos specificat, si reprehenderet, aliud esset; sed imponit, quemadmodum 30 illa consueuit. 20 Quarta pars textus. Obuiandum ergo fore censemus et cum omni diligencia vigilandum, ne isti prophanorum dogmatum assertores in ecclesiam Dei virus sue impietatis effundant. Vna est enim vera fides et nisi vna esse non potest, neque in ea 35 quicquam potest minui et augeri, dicente apostolo: omnium vnus Deus, vna fides, vnum baptisma, vna est eciam ecclesia catholica in omni terrarum orbe diffusa vnaque est plenitudo potestatis ecclesiastice in beato Petro, apostolorum principe, collocata, que eadem, neque maior, neque minor in suis successoribus vsque in finem seculi perseuerat. Quod potuit Petrus, hoc Siluester, hoc Leo, 40 hoc ceteri potuere pontifices, et, quod illi potuere, nos possumus. Nec, si in predecessoribus nostris apostolica sedes conciliis auctoritatem prestare consueuit Scriptores III. 147

Strana 1164
1164 Liber XVIII. Caput XLI. et legittime facta firmare, perperam vero et inique actitata dampnare, tem- poribus nostris debet ab hac auctoritate cecidisse. Nam etsi sumus impares meritis, non tamen imparis potestatis. „Aliud enim", inquit beatissimus Leo, „sunt merita presulum, aliud sunt iura et priuilegia sedium.“ Dedit Nicene synodo auctoritatem beatissimus Siluester synodum conuocando, presidentes vice 5 sua ibidem destinando, gestis conciliaribus firmitatem roburque prestando. Extant adhuc Nicene synodi littere, quibus patres cum summa humilitate deposcunt, vt ibidem gesta apostolice sedis auctoritas confirmet. Extant ipsius littere, quibus in synodo Rome celebrata, habito deligenti discussionis examine, Nicene synodi gesta confirmat; pariter beate memorie Celestinus primam Ephesinam synodum 10 apostolica auctoritate firmauit nomine suo certos ibi statuens presidere. Cum vero Nestoriana peste dampnata Euthiciana insurrexisset impietas, et ad illam funditus abolendam secundo apud Ephesim Theodosii minoris tempore synodus vocaretur, eam beatissimus Leo auctoritate apostolica firmauit, missis Iulio episcopo, Renato presbitero et Hylario dyacono, qui suo nomine presiderent. 15 Cumque Dyoscorus, Alexandrinus antistes, eam synodum ad approbacionem Euticiani erroris vi et arte traxisset et apostolicis presidentibus vim, quo sub- scriberent, inferre voluisset et fugam subire coegisset, beatissimus Leo synodum vniuersalem atque plenariam, auctoritate apostolica confirmatam, sed a vera fide et ab ecclesiasticis regulis deuiantem eadem auctoritate submouit et dampnatis 20 impie ficcionis auctoribus Calcedonensem synodum in correpcionem illius con- uocauit. In quo eliminata Euticiani erroris insania Dyoscorus pro sua temeri- tate et impietate mulctatus est. Ad eandem synodum missi sunt Pascasius et Lucencius episcopi, Bonifacius et Basilius presbiteri, qui sedis apostolice nomine presiderunt. Verum cum terminato concilio acta synodalia confirmari auctori- 25 tate apostolica patres synodi humiliter postulassent, beatissimus Leo ea dum- taxat censuit confirmanda, que ad materiam fidei pertinerent. Quod autem Constantinopolitane sedi in Alexandrine et Anthiochene preiudicium fuisset in- dultum, quamuis in ea presidentes subscripsissent, tanquam indignum iniustum- que reiecit, asserens eam ad extinguendum solum heresim ac confirmacionem 30 fidei catholice congregatam et presidentibus facultatem in ea sola re fuisse concessam. Extant ipsius beatissimi Leonis littere, que hec omnia ita se habere testantur. Ex quibus euidenter elucet concilia plenariam semper auctoritatem a sede apostolica suscepisse, nec sine illa aliquid virtutis aut roboris habuisse et de ipsis iudicandi apud eandem sedem facultatem iudiciumque resedisse. 35

Strana 1165
Liber XVIII. Caput XLII. 1165 Capitulum XLII. Cum ex vnitate fidei arguat nullum eius augmentum vel diminucionem, oppositum annotatur, quodque verbum confirmacionis non denotat „reprobasse posse“ et quod preualet diffinicio synodalis resistencie apostolice sedis. Quarta pars glose. „Obuiandum ergo" etc. Quarta pars declarat, prout vellet abuti pleni- tudine potestatis. „Minui vel augeri." Aduersatur huic dicto communis doctrina theologorum, dicens, quod post incarnacionem Ihesu Christi fides creuit cogni- cione, articulorum numerositate, constancia et deuocione. Licet namque quantum 10 ad substanciam eadem sit fides antiquorum et nostra, nichilominus, etsi quantum ad hec non possit minui vel augeri, tamen quantum ad manifestacionem multo plura tenentur explicite credere fideles legis gracie quam scripture vel legis nature tempore, et quoniam, vt dicit Gregorius, quanto mundus ad extremitatem dicitur, tanto diuine sciencie aditus largius nobis aperitur continueque suscipiens 15 illuminacionem plures determinaciones in materia fidei facit ecclesia, ad plura credendum explicite in dies magis ac magis obligati sunt illi, quos tangunt determinaciones. Determinaciones etenim facte per ecclesiam in Lateranensi, Lugdunensi et Viennensi conciliis generalibus non minus ad fidem pertinent quam facte in pluribus antiquis conciliis. Vnde quemadmodum irridendus esset, 20 qui diceret, quod, quia fides est vna, nec minui nec augeri potest, ideo post celebrata predicta concilia non tenentur fideles plura quam primo credere. Ita quia determinacio de auctoritate ecclesie facta est tempore nostro per Constan- ciense concilium, etsi ante celebracionem ipsius licuisset aliud et aliud opinari, postea tamen, quoniam ecclesia non errat in determinacionibus suis, oportet fir- 25 miter credere, quod semel ecclesia fidelibus tradidit per suam determinacionem, et si angelus de celo aliud euangelizaret, anathema esset. Ipsi autem olim Eugenio aliud predicanti, quam sancta synodus euangelizauit, multo minus est credendum quam angelo euangelizanti de celo. Licet ergo vna sit fides, tamen iuxta determinaciones per ecclesiam nouiter factas neccesse est plura credere, 30 quanto fiant plures determinaciones. „Nec maior nec minor.“ Etsi magna sit differencia fidei catholice ad ea, in que se extendit potestas summi pontificis, hec tamen limitatur in accionibus suis iuxta determinaciones ecclesie ita, vt quod ante determinacionem ecclesie summus videbatur iuste posse agere, si tamen postea attemptet, id aget inique. Dictusque olim Eugenius in hac re 35 est nobis exemplo, qui declarauit temporibus suorum predecessorum fuisse erratum, quia non seruauerunt capitula in conclaui per eum iurata, et quemad- modum sibi contra agere asseruit non licere, ita eciam suis successoribus non licere significauit, abrumpens tamen postea et vinculum iuramenti sui ac suam 147*

Strana 1166
Liber XVIII. Caput XLII. 1166 de hoc ad perpetuam rei memoriam conditam decretalem taliter seruauit dicta capitula per eum ter iurata, quod condempnatus est publice de periurio. Scit eciam ante tempora Constanciensis concilii licuisse summis pontificibus inuite transferre prelatos, habere spolia ipsorum, leuare fructus medii temporis et procuraciones, que tamen omnia aliaque multa agere non licet iam summo 5 pontifici propter illius sacri concilii ordinacionem. Vnde quicumque eciam non multum doctus manifeste cognoscit non esse verum suarum racionum funda- mentum. „Inique actitata dampnare.“ Hic iam demonstrat aperte, quod tenet in corde, vt de omnibus rebus, que in conciliis generalibus disponuntur, agere possit iuxta sue placitum voluntatis, ita vt tanquam omnia ex sua voluntate 10 dependeant, agat libere condempnando et approbando que velit, sentenciaque synodalis minoris vigoris habeatur, quam si lata esset per vnum ex auditori- bus rote. Hanc enim, quando in rem iudicatam transiuit, summus pontifex re- tractare non audet, nisi parte vocata et cum debita cognicione examinataque causa per alium auditorem vel conmissarium similem, aut maiorem potestatem 15 habentem, et tamen dicit sue potestatis fore condempnare non solum sentencias in eis latas, sed generalia concilia, que ipse inique iudicauerit actitata, prout nunc experimento temptauit. Nam cum illa sentencia diffinitiua sacri concilii Constanciensis de generalium auctoritate conciliorum bis lata fuerit anno domini M'CCCCXV, transactis postea XxV annis et amplius dixit se eam reprobare et 20 condempnare, nec satis putauit predictam sentenciam reprobasse, sed et con- dempnat iudicem ipsum Constanciense concilium dicendo non fuisse concilium. „Impares meritis.“ Potuisset dicere de meritis super excedentes. Nam etsi maior sit libertas hystoriographis scribendi gesta sui vel preteriti temporis, quam iudicis diffinitiue merita processus pronuncciantis, de nullo fortassis summo 25 pontifice legitur, quod fuerit tot criminibus diffiamatus, quemadmodum ipse olim Eugenius per sanctam synodum iudicatus. „Aliud sunt iura et priuilegia sedium." In hoc verum dicit, quia, vt inquit Leo, aliud sunt sedes, aliud presidentes in eis. Sed et illud intelligere habet, quod, quia presidens frequenter dampnatis accionibus suis dehonestat sedem, cum agatur de correccione presidentis, non 30 detrahitur in aliquo sedis honori, quemadmodum sancta synodus fecit contra eum, qui erat tantis criminibus notorie ac turpiter diffamatus. „Sedis auctoritate confirmat.“ Hoc est verbum, per quod ipse olim Eugenius cum auctoribus suis nituntur pertrahere in errorem omnes fideles. Dicunt enim, quod quia summus pontifex legitur ac debet canones ac synodales diffiniciones confirmare, quod 35 ideo ad ipsum pertinet illa, prout ipse iudicauerit, approbare vel reprobare. Non isto modo sui predecessores intellexerunt accipiendam esse synodalem diffini- cionem. Dicit enim Vrbanus papa tercius, quod, vbi dominus vel eius apostoli et eos sequentes sancti patres aliquid sentencialiter diffiniuerunt, ibi Romanus pontifex non nouam legem dare, sed pocius quod predicatum est vsque ad 40 animam et sanguinem confirmare debet. Certum est autem, quod Romanus pontifex non intelligitur confirmare id, quod dominus vel eius apostoli diffinierunt,

Strana 1167
Liber XVIII. Caput XLII. 1167 quasi in sua potestate sit illud approbare vel reprobare, sed pocius debet illud firmiter credere, aliis predicare, ab aduersariis inconcusse defendere et pro eius defensione vsque ad animam et sanguinem se opponere, sic eciam ab aliis facere obseruari. Vnde quemadmodum dicit Gracianus, hec est pro- 5 fessio summorum pontificum, quod papa sancta vniuersalia concilia debet pro- fiteri vsque ad vnum apicem inmutilate seruare et que predicauerunt et statuerunt modis omnibus sequi et predicare et quecumque condempnauerunt ore et corde condempnare. Huiusmodi eciam professio summorum pontificum fuit ordinata per sacrum Constanciense concilium, vt summus pontifex pro- 10 fiteatur, quamdiu vixerit, se firmiter credere et tenere fidem catholicam secun- dum tradiciones apostolorum, generalium conciliorum et illam fidem vsque ad vnum apicem inmutilitatam seruare et vsque ad animam et sanguinem defen- sare et predicare; hoc modo intelligendo verbum „confirmare" tam Nicena syno- dus, quam alia generalia concilia scribebant Romanis pontificibus, vt synodales 15 confirmarent diffiniciones, non autem, quasi in eius relinquerent arbitrio, vt ipse auctoritate propria examinare deberet et prout sibi videretur approbare et reprobare. Nicena etenim synodus executa fuit suam synodalem diffinicionem, nam statim post edicionem symboli promulgauit sentenciam anathematis in Ar- rium omnesque sequaces suos, nec Siluester aut alius quicumque successor suus 20 vnquam se intromisit absoluere, quos dicta synodus ligauit: sed, quemadmodum dicit Gregorius, cunctas personas, quas veneranda concilia respuerunt, respue- bant et, quas venerata sunt, amplectebantur, profitentes, quod se et non illa destruerent, si presumpsissent ligare, quos generalia concilia absoluebant et absoluere, quos ligabant. Vnde legitur de Anastasio, summo pontifice, quod 25 subtracta est ei obediencia, quia communicauit heretico per concilium condemp- nato. Et, vt inquit Gelasius papa: "maiores nostri diuina inspiracione certantes neccessario predicauerunt, que contra vnamquamque heresim coacta semel syno- dus pro fidei conmunione et veritate catholica promulgasset, non sinerent nouis post hec retractacionibus mutilari“. Patet igitur, quod auctor huius libelli ex 30 verbo confirmacionis iuuare se nequit, quin pocius ex dicto verbo concluditur, quod ipse tenetur seruare diffiniciones synodales eciam vsque ad animam et sanguinem. „Beatissimus Leo.“ Veritas rei geste, prout ipsemet refert in epistolis suis, alio in loco poterit plenius explicari. Sed in eo, quod dicit, Leonem papam dictam synodum sua auctoritate submouisse, Leo ipse expresse 35 contrarium attestatur in epistola ad Marcianum Augustum, dicens: „Prior ita- que synodus Ephesina Nestorium cum dogmate suo merito iusteque condemp- nauit, et quisquis in illo errore persistit, ad nullius potest spem remedii per- tinere. Sequens vero in predicta ciuitate non potest vocari concilium, quod in euersionem fidei fuisse constat agitatum, quod vestra clemencia amore veri- 40 tatis catholice affutura aliud statuendo cassabit." „Tanquam indignum iniustumque reiecit." Allegacio ista suum auctorem condempnat. Nam, etsi Leo per epistolas suas et alias omni conatu restitit, ne locum haberet diffinicio synodalis, quod

Strana 1168
1168 Liber XVIII. Caput XLII. sedes Constantinopolitana post Romanam prima esse deberet, nichilominus suc- cubuit, nam ecclesia obseruauit diffinicionem synodalem, non obstante contra- diccione ipsius Leonis, et per sequencia concilia, specialiter per magnum Late- ranense concilium, vt patet in c. „Antiqua“ de priuile., confirmata est predicta diffinicio synodalis. Ipse eciam olim Eugenius ita se confirmasse pretendit in 5 bulla, quam dicit „vnionis Grecorum“. Dicit enim: „Sic renouantes insuper ordinem traditum in canonibus ceterorum venerabilium patriarcharum, vt patri- archa Constantinopolitanus secundus sit post sanctissimum Romanum pontificem" etc. Vbi apparet, quod pocius confirmat statutum concilii Calcedonensis, quod Leo dicebat esse contra statuta Niceni concilii, quam resistenciam sui prede- 10 cessoris Leonis, quem asserit tanquam indignam et iniustam reiecisse predictam synodalem diffinicionem. „Ex quibus euidenter elucet“, istam conclusionem ex premissis non sequi euidenter ymmo neque obscure, quicumque vir doctus satis percipere potest. Dato enim, quod summi pontifices conuocauerunt ad generalia concilia, miserunt presidentes suos et confirmarunt, vt declaratum est, synodales 15 diffiniciones, non ideo sequitur, quod generalia concilia susceperunt a sede apo- stolica plenariam auctoritatem, vt quod sine illa nichil habuerunt virtutis aut roboris, et quod facultas eisdem competit de generalibus conciliis iudicandi. Nam et imperatores conuocarunt ad plura generalia concilia, prefigentes diem cele- bracioni, statueruntque leges ad confirmacionem eorum, que in conciliis diffinita 20 fuerunt, non tamen ideo sequitur, quod generalia concilia ab eis susceperunt plenariam auctoritatem, aut quod ipsis facultas competat iudicandi de generalibus conciliis. Generale enim concilium non ab homine, sed habet inmediate potestatem a Christo, diebus quoque nostris Pisanum concilium conuocatum est auctoritate cardinalium, non ideo tamen compeciit eis illa potestas, de qua hic dicit, quod 25 euidenter eluceat. Quinta pars textus. Gesta eciam ecclesiastica percurrenti clarissime datur intueri conuocatas synodos persepe magnis simultatibus et dissensionibus laborasse, nisique affuisset apostolice sedis auctoritas, ecclesiam magno dissidii wlnere perituram multis 30 excellentissimis et in Dei ecclesia prestantissimis patribus iniqua faccione per- euntibus. Que ita se habere beatissimo Gelasio referente cognoscimus. Ait enim ad episcopos, per Dardaniam constitutos: „Cuncta per mundum nouit eccle- sia, quoniam quorumlibet sentenciis ligata pontificum sedes beati Petri apostoli ius habeat resoluendi, vtpote que de ecclesia fas habebat iudicandi, neque 35 cuiquam de eius liceat iudicare iudicio. Siquidem ad illam de qualibet mundi parte canones appellari voluerunt. Ab illa autem nemo sit appellare permissus. Sed nec illa preterimus, quod apostolica sedes sine vlla precedente synodo soluendi quos synodus inique ligauerat et dampnandi nulla existente synodo, quos oportuerit, habuerit facultatem. Sancte memorie quippe Anastasium synodus orien- 40 talis addixerat, quem tamen exceptum sedes apostolica, quia dampnacioni Gre-

Strana 1169
Liber XVIII. Caput XLII. 1169 corum non consensit, absoluit. Sancte memorie nichilominus Iohannem Constanti- nopolitanum synodus eciam catholicorum presulum dampnauerat, quem simili modo sedes apostolica, eciam sola, quia non consensit, absoluit. Item sanctum Flauianum pontificem Grecorum .. dampnatum pari tenore, quoniam non consensit 5 apostolica sola sedes, absoluit pociusque, qui illic receptus fuerat, Dyoscorum secunde sedis presulem sua auctoritate dampnauit et impiam secundam synodum Ephesinam non consenciendo sola submouit ac pro veritate, vt synodus Calce- donensis fieret, sola decreuit, in qua pontificibus innumeris, qui latrocinio ir- ruerant Ephesino, veniam poscentibus, sola concessit et in sua perfidia perma- 10 nentes nichilominus sua auctoritate prostrauit: quam congregacio, que inibi pro veritate reparanda collecta fuerat, est secuta, quoniam sicut id, quod prima sedes non probauerat, constare non potuit, sic, quod illa censuit iudicandum, ecclesia tota suscepit.“ Nonne beatissimus Gelasius Basiliensium frontes atque oculos euidentissima veri demonstracione confudit et, nisi in clarissimo solis 15 iubare ceci esse persistant, coguntur aduertere, quanto errore teneantur? Verum quod Ieronimus scribit in illis: non dubitamus impleri hereticum confundi posse, emendari non posse. Dicit enim apostolus: „Hereticum hominem post primam aut secundam correccionem deuita, sciens, quia subuersus est, qui eiusmodi est, et delinquit, proprio iudicio condempnatus". Ceterum, si quis generales synodos 20 occidentalis ecclesie mente percurrat, inueniet apostolicam sedem non modo auctoritatem roburque dedisse, verum in eis semper magisterium iudiciumque tenuisse. Celebrauit Allexander tercius vnam Lateranensem synodum, aliam Innocencius tercius, Remensem Eugenius tercius, Lugdunensem Innocencius quartus, aliam Gregorius X., Viennensem Clemens quintus, plures preterea ante 25 istas diuersi celebrauerunt pontifices, verum in omnibus ea sola robur habuere, que apostolice sedis sanxit auctoritas, cum scirent patres in synodis congre- gati gesta synodalia firmitatem ab apostolice sedis auctoritate suscipere, in qua dominus tocius ecclesie posuit principatum. Denique omnia decreta synodalia declarandi, interpretandi .. a christiane religionis exordio apud sedem apostolicam 30 semper mansit auctoritas, nulla per quamcumque synodum potestate concessa, sed ex sola plenitudine potestatis in beato Petro domini et saluatoris nostri voce collata. Vt enim inquit Nicolaus 2us ad Mediolanenses: „Romanam eccle- siam solus ipse fundauit et supra petram fidei mox nascentis erexit, qui beato Petro eterne vite clauigero terreni simul et celestis imperii iura commisit. Non 35 ergo quelibet terrena sentencia, sed illud verbum, quo constructum est celum et terra, per quod denique omnia condita sunt elementa, Romanam fundauit ecclesiam; illius certe priuilegio vtitur, illius auctoritate fulcitur. Vnde non dubium, quia quisquis cuiuslibet ecclesie ius suum detrahit iniusticiam facit. Qui autem Romane ecclesie priuilegium ab ipso summo omnium ecclesiarum 40 capite traditum aufferre conatur, hic procul dubio in heresim labitur et cum ille vocetur iniustus, hic est dicendus hereticus, fidem quippe violat, qui aduersus illam agit, que mater est fidei, et illi contrarius inuenitur, qui eam vniuersis

Strana 1170
1170 Liber XVIII. Caput XLII. XLIII. ecclesiis pretulisse cognoscitur.“ Et Nicolaus primus ad Michaelem imperatorem inquit: „Romane ecclesie priuilegia Christi ore in beato Petro firmata, in eccle- sia ipsa disposita, antiquitus obseruata et a sanctis vniuersalibus synodis cele- brata atque a cuncta ecclesia iugiter venerata nullatenus possunt minui, nulla- tenus infringi, nullatenus immutari, quoniam fundamentum, quod Deus posuit, 5 firmum validumque consistit, illeque plurimum peccat, qui Dei ordinacioni temp- tat resistere. Priuilegia, inquam, dicte sedis perpetua diuinitus radicata atque plantata sunt, impingi possunt, transferri non possunt; trahi possunt, euelli non posunt; que ante imperium ipsum fuerunt et permanent, Deo gracias, hactenus illibata manebuntque post nos et, quousque christianum nomen predicatum fuerit, 10 non cessabunt inmutilata persistere". Capitulum XLIII. Quod nullo modo conciliorum orientalium et occidentalium, quibus probare nititur papam ecclesie preeminere, determinatum reperitur contrarium veritatis Constanciensis concilii, et quia Basiliensis synodus expresse attestatur, competere summo pontifici interpretandi canones syno- 15 dales et dispensandi. Glosa quinte partis. „Gesta eciam ecclesiastica" etc. „Quinta pars“ etc. „Cuncta per mundum.“ Epistola Gelasii ad episcopos Dardanie, ex qua sumuntur verba hic posita, satis prolixa est, nec vacat intellectum referre. Sed id licet dicere, quod Gelasius 20 in dicta epistola loquitur de synodis particularibus, nullo modo de generalibus conciliis. De illis enim dicit, quod nullus veraciter christianus ignorat, vnius cuiusque synodi constitutum, quod vniuersalis ecclesie probauit assensus, nullam magis exequi sedem oportere, quam primam, quodque nullis debent retracta- cionibus mutilari. Vnde, qui perlegit totum textum epistole, manifeste cogno- 25 scit, quod huiusmodi allegacio non probat auctoris intentum, sed quemadmodum in epistola Cipriani, sic et in ista truncat ea, que, si expressa fuissent, clarifi- carent veritatem et allegantem confunderent etc. „Ceterum, si quis.“ Enumerat sex generalia concilia in latina ecclesia celebrata, sed in nullo illorum reperire potuit, quod generalis synodus non habet potestatem immediate a Christo, aut 30 quod summus pontifex illi obedire non teneatur. Vnde cum contrarium huius veritatis nunquam auctentice possit probare, neccesse acquiescere habet deter- minacioni ecclesie. „Declarandi, interpretandi, dispensandi“, Sancta synodus Ba- siliensis nunquam aduersus docuit, dicitur namque in responsione data suis oratoribus, que incipit „Deceret“: „Concilii autem statuta in nullo summi pontificis 35 derogant potestati, quin pro tempore et loco causisque et personis, vtilitate et neccessitate suadente, moderari dispensarique possit atque vti summi principis Epykeya, que ab eo auferri nequit", intelligendo, quemadmodum primum decla-

Strana 1171
Liber XVIII. Caput XLIII. 1171 rauerat in preallegata responsione „Cogitanti“, quod in conciliis intelligitur excepta auctoritas pape, quando persona pape specialiter non includitur. Sed si specialiter includeretur, non posset excipi, quia esset contradiccio, sicut in de- creto Constanciensis concilii specialiter dicitur: „quilibet eciam si papalis digni- 5 tatis obedire tenetur preceptis concilii“. Et infra in eadem responsione: "de Con- stanciensi synodo aut eius decretis nulla est dubitacio. Synodus illa auctentica est et catholica; decreta eius auctentica sint et ita clara et intelligibilia, vt nulla egeant declaracione“. Hec inibi. Vnde ipse olim Eugenius imponere ra- cionabiliter non potest sancte Basiliensi synodo, quod eius doctrina in aliquo 10 militet contra sedis apostolice auctoritatem, nisi per hanc intelligat sue libitum voluntatis contra omne iudicium racionis. „Qui Romane ecclesie priuilegium.“ Ad istam allegacionem iam sancta synodus respondit tempore prime dissolu- cionis; quod si hereticus est, qui Romane ecclesie primatum auffert, quanto maior ille erit hereticus, qui eam ecclesiam, in qua Romana continetur et pre- 15 est, super omnes ecclesias potestatem habere negat. Generalis autem synodus representat ecclesiam vniuersalem, que Romanam comprehendit. Sexta pars textus. Videtis filii, quid predecessores nostri catholici sanctique pontifices de sedis apostolice auctoritate tenuerunt. Videtis, quid sacra concilia orientalis 20 et occidentalis ecclesie verbo atque opere decreuerunt. Cum ergo vna et eadem a beato Petro in suis successoribus perseueret auctoritas, satis admirari de Basiliensium impietate non possumus, quia apostolice sedis auctoritatem, que iam mille et quadringentis annis intemerata permansit, nostris diebus temerare et mutilare contendant. Et quod beatissimus Leo in submouenda secunda Ephe- sina synodo, in Calcedonensi substituenda potuit et perfecit, nos in Basiliensi submouenda et Ferrariensi substituenda non potuisse submurmurant, cum tamen tales et tante cause eius translacionis extiterint, vt maiores in ecclesia Dei esse non possent, sicut et Basilienses ipsi, cum concilium ibidem nostra auctori- tate vigeret, decreto publice edito sunt professi. Aiunt enim nichil felicius 30 aut gloriosius ecclesie Dei posse contingere, quam quod tot populi orientalis ecclesie, qui numerositate sua fere populos occidentalis ecclesie adequarent, nobiscum in eiusdem ... vnitate iungerentur nichilque salubrius ab exordio na- scentis ecclesie in christiano populo contigisse, quam quod tam diuturnum scisma de medio tolleretur, nichilque obmittendum esse dicebant, quo tante rei fine fruerentur, et non tantum caducam huius mundi substanciam, sed animam debere simul et corpus impendi. Demonstrant Basilienses hiis verbis, quanta cecitate teneantur, quantaque sit sui secleris magnitudo, dum rem tanto preconio tamque sublimi predicacione laudatam imposterum tam impudenter, tam impie impedire conati sunt, nephandum scisma, quod, vt inquit Augustinus, omnia sacrilegia 40 excedit, in ecclesia occidentali suscitantes, ne scisma orientalis ecclesie tollere- tur. O quantum mentita est iniquitas sibi! Pollicebantur orbi terrarum magno Scriptores III. 148 25 35

Strana 1172
1172 Liber XVIII. Caput XLIII. XLIV. et insigni titulo spiritus sancti, quem congregacionis sue profitebantur auctorem, se ad christiani populi pacem vnitatemque collectos, verum patris sui Belial semi- tas incedentes, adunata diuidere, collecta dispergere cum vigilancia studuerunt, abhominandum desolacionis ydolum in Dei ecclesia statuentes. Ceterum et ante translacionem nostram ipsa Basiliensis synodus se ipsam per decretum 5 synodale transtulerat saniori parte concilii, ad quam eligendi loci pro Grecis auctoritas iure fuerat deuoluta, translacionem huiusmodi faciente nostrorumque eciam presidencium et nostra auctoritate fungencium accedente consensu. Huic translacioni oratores Grecorum, Basilee per id temporis conmorantes, prestitere consensum, clare perspicientes alia via habere non posse sancte vnionis effectum, 10 idque publice protestantes propterea nobis Bononie supplicarunt, vt trans- lacioni predicte auctoritatem adiciendo rem ipsam, que per alium expediri non posse videbatur, exequi dignaremur, quod tandem cum maximis laboribus et expensis Deo adiuuante perfecimus. Nos ergo consequenti tempore concilium illud auctoritate apostolica transtulimus, multis racionabilibus et notoriis causis 15 per nos fieri exigentibus, vt in decreto Bononie per nos edito plenius conti- netur. Ex ea congregacione concilii quantus ecclesie Dei honor et fructus accreuerit, eciam hostes tam sancti operis credimus non latere. Secuta est enim Grecorum vnio multis ante seculis concupita. Sublatum est eciam illud Armenorum scisma diuturnum, qui fere mille annis, et Greci quingentis a 20 Romane ecclesie obediencia et deuocione discesserunt. Cupierunt patres nostri secula ista perspicere, sed minime potuerunt, inscrutabili prouidencia Dei hec nostris temporibus reseruante. Immortales gracias agimus Deo, quod in pre- senciarum videamus impletum. Aderit, vt speramus, misericordia eius presta- bitque, vt hiis sanctis operibus aliisque secuturis hostes omnis boni operis 25 erubescant ac simul confundantur et pereant. Capitulum XLIV. Iustificanti libello translacionem Ferrariensem opponitur de iniquitate causarum, quodque scisma grauius fecit eo ipso, competere quoque sibi que aliis imponit et vnionem Grecorum secundum eorum dicta non fuisse honori ecclesie catholice. 30 Šexta pars glose. „Videtis, dilecti filii.“ Sexta pars, in qua iustificare nititur suam pre- tensam translacionem ad Ferrariense conuenticulum. „Maiores in ecclesia Dei esse non possent“, apparet, quam datus sit in racionabilem sensum, quando attestatur, quod maiores cause in ecclesia Dei esse non possent ad transferendum 35 sacrum Basiliense concilium, quod pro tunc actu laborabat disputacionibus acerrimis super materia fidei in causa Bohemorum, quam ne per illud fieret iusticia de vno suo oratore falsario, aut quod ipse non deberet allegare coram eodem concilio, que

Strana 1173
Liber XVIII. Caput XLIV. 1173 vellet, pro excusacione vel defensione suorum criminum, de quibus erat notorie diffa- matus. Quantumcumque enim mencionem faciat de negocio Grecorum, manifeste patet intuentibus textum sue dissolucionis, quod dicit se illud transferre, ne de eo aut aliquo suorum presidencium per concilium fieret iusticia. „Impedire 5 conati sunt.“ Impediuitne sancta synodus Basiliensis vnionem Grecorum, quando ad sui instanciam et expensas venerunt Basileam oratores de Constanti- nopoli ad tractandum de modo vnionis faciende, quando proprios misit oratores in Constantinopoli, vt ratificarentur compactata cum primis, quando expendit octo milia ducatorum, vt congregaret in Constantinopoli omnes prelatos Gre- 10 corum, quando in galeis et aliis neccessariis pro hac vnione facienda expendit plus quam alia quinquaginta milia? Imponit autem et istud sicut alia consueuit vocans impedimentum, quia sancta synodus Basiliensis assensum non prestitit suo conuenticulo, in quo, prout iam predixerat, ante septem annos preuidebat summo conatu agendum esse ad condempnacionem veritatis fidei declarate per 15 ecclesiam in concilio Constanciensi, prout postmodum experimento monstrauit in sua sexta bissessione conuenticuli Florentini. „Nephandum scisma.“ Ipse notorie illud erexit, quando durante sacro generali Basiliensi concilio actu erexit Ferrariense conuenticulum scismaticorum. Scisma namque duarum con- gregacionum sub nomine generalis concilii multo exprobrabilius et periculosius 20 est quam duorum contendencium de papatu. Expressius namque, verius, vir- tuosius et efficacius generale concilium, quam papa representat vniuersalem ecclesiam, et dicere duas ecclesias catholicas aut facere se putari siue duo gene- ralia concilia excedit pondere multo scisma duorum contendencium de papatu, quoniam vnitas ecclesie catholice aut generalis concilii multo magis ex sue 25 condicione nature repugnat multiplicacioni. Visum namque est in monstruosis vnum corpus habuisse duo capita, sed numquam duo corpora habuisse vnum caput. „Adunata diuidere, collecta dispergere." Iam de hoc supra in principio, vbi mencio fiebat de filio perdicionis, aliquid fuit conmemoratum; a propheta namque pastor ille, cuius brachium ariditate siccandum erat, oculus dexter 30 obtenebrescens obscurandus, dispersa non querens ac pastor et ydolum, dere- liquens gregem nominatur. Et iuxta multorum exposiciones doctorum ille futurus erat abhominandum desolacionis ydolum. „Ante translacionem nostram se ipsam.“ Qui nouit ordinem temporis, manifeste cognoscit, quod hic non loquitur vere aut proprie. Illa enim conclusio parcialis, quam hic vocat decre- 35 tum synodale, fuit Basilee attemptata septima die Maii anno domini etc. XXXVII., et XVIII. Septembris eiusdem anni in bulla sua pretense translacionis autor ille confitetur, quod Basilee erat actu generale concilium. Quomodo ergo ante suam pretensam translacionem iam erat translatum? Aliud enim est translatum esse, aliud nominare locum, vbi esset transferendum. „Per id temporis commo- 40 rantes.“ In hoc non dicit verum, nam dicta parcialis conclusio, vt premissum est, fuit attemptata septima die Maii, et oratores Grecorum, de quibus hic fit mencio, recesserant de Basilea vltima die Aprilis precedentis. Sed istud non 148*

Strana 1174
1174 Liber XVIII. Caput XLIV. est primum quod locutus est non verum. „Consequenti tempore auctoritate apostolica.“ Quod semel est translatum, amplius transferri non potest. Vnde septima die Maii concilium Basiliense fuerat translatum, quomodo ergo ipse transtulit XVIII° die Septembris? Sed neutra translacio iure aut facto firmata est. „Multis racionabilibus et notoriis.“ Iam supra fuit declaratum, quod iste 5 multe neccessarie cause fuerunt, ne procederetur contra eum vel aliquem suorum presidencium, quam causam, etsi grauis culpa sit, dicit tamen neces- sariam; sed omne peccatum est voluntarium nullaque neccessitate comprehen- ditur, nisi expediencie, que operantem reddat dignum morte, quemadmodum saluator inquit in euangelio: neccesse est, vt veniant scandala; sed ve illi, per 10 quem scandalum venit! „Quantus ecclesie Dei honor.“ Considerare hoc potest, qui scit, qualis estimacio apud Grecos habetur de ista vnione eorum. Non enim dicunt se esse receptos ad communionem ecclesie latine, sed quod ipsi recepe- runt Latinos ad suam communionem. De hoc autem expresse fit mencio in litteris presentatis publice coram ipso olim Eugenio in die sancti Bartholomei 15 anno etc. XLI. Sic enim scribit suo patriarche Alexandrino, qui Florencie interfuit, pro eo: „Iustissimum visum est, vt hos fratres nostros ad communionem reciperemus". Et infra: „conuenientes itaque omnes cum beate memorie domino patriarcha adhuc viuente a tota synodo, annuente ad hoc domino imperatore, suscepimus Latinos ad nostram communionem et vnionem, seruantes nostras consuetudines integras ac inuiolatas in missarum celebritate ac sacri symboli et aliis ecclesiasticis moribus". Ex hiis litteris manifeste apparet, quantus ec- clesie Dei honor accessit ex accione, quam proprio ore laudat ipse olim Eugenius, quasi Latini primo essent extra communionem in scismate et nunc per eum fuerint reducti ad vnitatem ecclesie propter vnionem eorum cum Grecis. „Armenorum 25 scisma.“ Qui pro tunc interfuerunt, testimonium perhibent, quanti valoris fuerit illa, quam dicit, sublacio scismatis; pudori enim ducunt de hac re facere mencionem. 20 Septima pars textus. Verum, quia sibi de Constanciensis concilii auctoritate blandiuntur, opor- tere prospicimus, vt eorum in hac parte perfidiam demonstremus. Nemini 30 dubium esse confidimus, quin tocius ecclesie vna sit fides, nec possit aut po- tuerit per vlla tempora variari. Si ergo decretum a patribus obediencie Io- hannis XXIII. tempore scismatis Constancie editum continet ... debet ergo ex illis intelligenciam sumere et quasi fundamento stabili coherere. Nam, nisi san- ctorum doctorum intelligencie, ecclesiasticis regulis diffinicionibusque concordet, 35 non potest veritate muniri. Clamat autem vnanimi consensu sanctorum turba doctorum beatissimum Petrum a domino super vniuersam Christi ecclesiam supremum constitutum esse pastorem sibi plenaria potestate concessa. Hoc Ciprianus, hoc Ambrosius, hoc Augustinus, hoc Ieronimus, hoc Gregorius, hoc Iohannes Crisostomus, hoc Cyrillus, hoc beatissimus Leo tenuere. Et denique 40 omnibus sanctis doctoribus vox ista communis est. Hoc idem orientisque supe-

Strana 1175
Liber XVIII. Caput XLIV. 1175 riora concilia verbo et opere euidentissime docuere et supremum apicem po- testatis in sede apostolica collocatum eximie laudis preconio tradidere. Hoc omnis scola theologorum, qui proximioribus floruere temporibus, qui semper catholice sancteque vixerunt et ecclesie Dei, doctrine et fidei fluenta ingencia 5 tradiderunt, vnanimi consensu et voce professi sunt. Isti, vt vtamur verbo Augustini contra Iulianum, sunt viri docti, graues, sancte veritatis acutissimi defensores aduersus garrulas fatuitates, in quibus non possunt Basilienses inue- nire, quod sperant. Si episcopalis synodus ex toto orbe conuocaretur, si tales possent illic facile tot sedere, quia nec isti vno tempore floruerunt, sed fideles 10 et multis excellenciores paucos dispensatores suos Deus per diuersas etates temporum locorumque distancias, sicut ei placuit et expedire iudicat, ipse di- spensat: oportet ergo decretum illud sanctorum doctrine et fidei conuenire et, quod de sedis apostolice auctoritate super vniuersam ecclesiam docuerunt, vna- nimi fide et sentencia comprobare, quoniam, quitquid veritati isti catholice 15 contradicit, alienum a fide neccesse est. Neccesse est ergo talem decreto illi intelligenciam dari, vt veritati huic catholice a christiane religionis exordio perseueranter vsque in hec tempora predicate sine hesitacione concordet. Quod si ad discrepantem ab hac veritate intelligenciam protrahatur, sicut Basilienses pro sua impietate contendunt, neccesse est omnem huiusmodi sensum existimare 20 falsissimum et veritati catholice repugnantem. Quis enim tam iniustus rerum existimator inueniri poterit, qui non intelligat, quoscumque taliter opinantes false erroneeque sentire, cum neccesse sit, vt patrum sentencie, qui superiori tempore in ecclesia floruerunt, nisi vere esse non possunt: Quemcumque ergo sensum san- ctorum patrum intelligencie repugnantem falsum atque peruersum esse neccesse 25 est. Nec sibi Basilienses de nomine sui concilii blandiantur. Nam, nisi scri- pturis diuinis sacrisque doctoribus synodalia decreta concordent, nulla atque irrita censeri oportet. Nonne beatus Augustinus duo Affricana concilia, in qui- bus magnus episcoporum numerus legitur affuisse, et in altero beatissimus Ci- prianus, magis existimauit super rebaptisandis hereticis a veritate deuiasse, 30 quam consuetudinem ecclesie ab apostolis vsque in ea tempora seruatam? Nec dedignentur de suo errore reprehendi, sed audiant beatissimum Augustinum de vnico baptismo contra Donatistas; ait ergo: „Quis autem nesciat sanctam scripturam canonicam tam veteris quam noui testamenti certis suis terminis contineri eamque omnibus posterioribus episcoporum literis ita preponi, vt de 35 illa omnino dubitari et disceptari non possit, vtrum verum vel irritum sit quid- quid in ea scriptum esse constiterit: episcoporum autem litteras, que post confirmatum canonem scripte sunt vel scribentur et per sermonem forte sapien- ciorem cuiuslibet in ea re pericioris et per aliorum episcoporum grauiorem au- ctoritatem doctioremque prudenciam et per concilia licere reprehendi, si quid 40 in eis forte a veritate deuiatum est: et ipsa concilia, que per singulas regiones vel prouincias fuerunt, plenariorum conciliorum auctoritati, que sunt in vniuerso orbe christiano, sine vllis ambagibus cedere, ipsaque plenaria sepe priora poste-

Strana 1176
1176 Liber XVIII. Caput. XLIV. XLV. rioribus emendari; cum aliquo experimento rerum aperitur quod clausum erat, et cognoscitur, quod latebat sine vllo typo sacrilege superbie, sine vlla contencione liuide inuidie, cum sancta humilitate, cum pace catholica, cum caritate christiana." Capitulum XLV. Aduersus partem septimam, impugnantem sentenciam Con- stanciensis concilii ex dictis priorum doctorum, ostenditur multiphariam ad 5 determinaciones ecclesie nouiter factas attendendum esse precipue, quodque mos sit aberrancium modernos contempnere et veteres allegare doctores. Šeptima pars glose. „Verum quia sibi de Constanciensis concilii.“ Septima pars, in qua arguit contra decretum Constanciensis concilii de generalium conciliorum auctori- 10 tate. „Vnanimi consensu sanctorum turba“, vt Augustinus docet super Iohannem omelia XVII., nunquam nate sunt hereses et quedam dogmata peruersitatis illa- queancia animas et in profundum precipitancia, nisi dum scripture bone intel- liguntur non bene, et quod in eis non bene intelligitur, eciam temere et audacter asseritur. Vnde in presenti disceptacione, qua hodie laborat ec- 15 clesia, non agitur, nec in dubium vertitur, quam „vnanimi consensu clamauit ab antiquo sanctorum turba doctorum", sed quomodo dicta eorum bene intel- ligantur. Nam quia doctores scolastici, tam in theologia, quam in iure, di- uersimode intelligebant dicta eorum, quemadmodum sacra synodus respondit primis quatuor oratoribus ipsius olim Eugenii in supradicta responsione „Co- 20 gitanti" gloriose, et doctores in hac materia de auctoritate generalium con- ciliorum ante concilium Constanciense sepe vacillabant, modo vnum, modo aliud dicebant et, scolastice disputantes, non se firmabant: propterea ad ampu- tandum curiosas et contenciosas verborum contenciones ecclesia vniuersalis ma- gistra omnium Constancie congregata diffiniuit hunc passum. Itaque, si auctoritas 25 queritur, quis non preferat vniuersalem ecclesiam et omnes homines dictis doctorum aut decem aut quorumcumque, cum auctoritas ecclesie et sacre scri- pture, vt supra dictum est, equiparentur? Sacram scripturam autem quis nesciat preferri omnibus doctoribus, vt plana est XI. di. in decretis? Omnes autem doctores dicta sua ecclesie submittunt. Si racionem queritis, nonne ra- 30 cionabilius est illius, qui errare non potest, preferri sentenciam iudicio illius, qui errare potest? Iterum ergo hic respondet beatus Ieronimus: „Poteram omnes tuarum proposicionum riuulos vno ecclesie sole exsiccare.“ Ecce mani- festum testimonium, quomodo ante celebracionem concilii Constanciensis non fides catholica, sed probabilis opinio ab vtraque parte reputabatur. Erant 35 tamen tunc omnia dicta sanctorum, que in presenti conmemorat autor huius, sed iam non oportet opinari varie, quando ecclesia, que errare non potest, determinauit. „Neccesse est ergo talem decreto illi intelligenciam dari.“ Inten-

Strana 1177
Liber XVIII. Caput XL V. 1177 cio autoris in hoc passu est, vt determinacio facta per ecclesiam in Constan- ciensi concilio, que specifice loquitur, debeat retorqueri ad verba sanctorum doctorum, que in generali loquuntur ita, quod determinacio ecclesie debeat subici ac corrigi per doctrinam sanctorum doctorum et non e conuerso. Manifeste in hoc 5 loquitur contra omnem racionis euidenciam, videlicet, vt scripta posteriora, que fulcita sunt equali vel eciam maiori auctoritate, interpretari aut corrigi debeant per scripta precedencia. De hoc patet contrarium primo in iure diuino. Lex enim Moysi, que precessit, per prophetarum eloquia exponitur et intelligitur iuxta doctrinam prophetarum et non e conuerso, quemadmodum patet de vsura, 10 que inibi permissa apparebat, est a prophetis inhibita. Patet eciam istud ge- neraliter de veteri testamento, quia illud interpretari et exponi debet iuxta declarata in nouo et non e conuerso, quemadmodum saluator nos docuit, ita in- quiens: „Audistis, quia dictum est antiquis, non occides, qui autem occiderit, reus erit iudicio. Ego autem dico vobis, quia omnis, qui irascitur fratri suo" 15 etc. In isto et in aliis multis passibus manifeste docemur verba legis et pro- phetarum, que precesserant, intelligenda esse secundum doctrinam euangelii, non autem euangelium esse retorquendum ad verba legis et prophetarum. Hoc eciam idem manifestatur de doctrina euangelii ad doctrinam epistolarum. Multa enim declarauit apostolus, secundum que intelligere oportet euangelium, 20 vt de dimissione vxoris. Nam euangelium absolute dixit: „Quod, qui dimiserit vxorem suam, nisi ob fornicacionem, et aliam duxerit, mechatur." Apostolus autem declarat hoc non extendi ad vxorem infidelem, et ita est in quam multis pas- sibus aliis. 2° contradicit ius humanum ciuile. Ibi enim ponitur pro regula gene- rali, quod non est nouum trahi priores leges ad posteriores, vnde per ius codicis 25 correcte sunt multe leges digestorum et ille per leges auctenticorum et iste consequenter per leges feudorum ac iste eciam per leges municipales princi- pum aut communitatum. Item et 3° contradicit ius canonicum. Nam et multa iura antiqua correcta sunt per decreta et epistolas summorum pontificum, que continentur in volumine decretalium. Item et, que in isto continentur, per 30 iura contenta in libris sexti et Clementinarum et, quod grauius est, licet ista sint constituta ad perpetuam rei memoriam, corriguntur tamen et interpretantur per regulas cancellarie, que statuuntur durature per vitam dumtaxat vnius summi pontificis. Hoc eciam manifestatur in philosophia, medicina et in aliis quam multis scienciis ac eciam artibus mechanicis et aliis. „Nam,“ vt docet 35 philosophus, „omnes artes et sciencie ex temporum successu continue suscipiunt incrementa.“ Hoc idem videmus, quod precipue attendendum est ad postremam scripturam auctenticam. Eciam demonstratur multiplici exemplo: primo in sacra scriptura; qui enim attente perspicit ad verba posita in sacro canone biblie, quo hodie vtitur ecclesia secundum translacionem Ieronimi, et ad verba, que ex 40 veteri testamento allegantur in euangelio et in epistolis ac aliis multis libris noui testamenti, manifeste videt, quod illa non sunt contenta in dicto canone biblie secundum translacionem Ieronimi, tamen, cum ecclesia et sancti alii qui-

Strana 1178
Liber XVIII. Caput XLV. 1178 cumque hodie allegant auctoritatem sacre scripture, non vtuntur translacione septuaginta interpretum, que antiqua est, sed translacione Ieronimi, que est nouissima. Respiciunt enim ad eam scripturam, que vltimo facta est, pocius quam ad eam, que antiquitus habebatur in vsu. Ita eciam est in officiis eccle- siasticis, quod multe auctoritates ibidem allegate sunt iuxta translacionem LXX 5 interpretum, sed si nouum officium ecclesiasticum componitur, illud conformat se translacioni Ieronimi. Ipsi eciam doctores, vt Ciprianus, Ambrosius, Augustinus et alii, qui fuerunt ante receptam translacionem Ieronimi, allegant auctoritates sacre scripture secundum antiquam translacionem, ac ipsemet Ieronimus, quia vltimum quasi de operibus suis fuit translacio biblie de Hebraico et Greco in 10 Latinum; quantumcumque tamen Christus, apostoli et ecclesia, predicti ac alii sancti doctores sacram scripturam allegauerint alio modo, quam in translacione Ieronimi continetur, hodie tamen attenditur precipue ad dictam translacionem Ieronimi, nec licet eam reprehendere ideo, quia Christus, apostoli, ecclesia et sancti ab antiquo aliter allegarunt. Exemplariter eciam idem patet per ea, que in isto dogmate allegantur. Nam, etsi Ciprianus, qui fuit sanctissimus doctor, aliique multi de tempore suo per doctrinas suas multipliciter probare conati sunt, quod baptisati per hereticos rebaptisandi erant, fideles tamen semper acquieuerunt pocius determinacioni ecclesie, que postea facta est, quam illorum sanctorum doctrine. Augustinus denique multipliciter probare conatur, quod 20 anima racionalis sit extraducta et non creata ex nichilo, statur tamen pocius determinacioni ecclesie, quam eius doctrine. Similiter est de virtutibus, vtrum in baptismo infundantur, quia non attenditur ad doctrinas antiquorum, sed modernorum doctorum. Exemplum autem recentissimum ante oculos nostros positum est. Nam quantumcumque auctoritates sacre scripture et doctrine san- 25 ctorum allegate per Bohemos pro ipsorum assercione militare viderentur, statur tamen pocius determinacioni eeclesie facte in sacro Constanciensi concilio, quam illorum allegacionibus. Non solum autem de ista, sed ita fuit hactenus de multis aliis questionibus, quod quantumcumque sancti et magni doctores eciam in eisdem terminis contrarium expresse dixerunt, statur pocius determinacioni 30 ecclesie, quam illorum doctrine. Ecclesia enim omnium est magistra fidelium, et omnes doctores doctrinas suas ecclesie correccioni submittunt. Dicere igitur, quod determinacio ecclesie corrigi et interpretari debeat secundum doctrinam illorum, qui predecesserunt determinacionem ecclesie, hoc expresse militat con- tra ipsorum intencionem. Nam expresse voluerunt, quod ecclesia corrigere 35 haberet eorum doctrinas, non autem, quod ipsi corrigere haberent ecclesiam, quam professi sunt eorum matrem, dominam et magistram. Vnde autor libelli huius irracionabiliter petit et contra euangelium, vt discipulus magistro, et ser- uus preualeat domino. Summa raciocinacionis huius est dogma istud; ad con- cludendum intentum suum presupponit quatuor: primum, quod, quia fides sem- 40 per manet vna et eadem, ideo non suscipit incrementum. 2m, quod semper licuit summo pontifici eadem agere. 3 m, quod determinacio ecclesie debeat corrigi et 15

Strana 1179
Liber XVIII. Caput XLV. 1179 interpretari iuxta doctrinam sanctorum et aliorum doctorum, qui illam deter- minacionem precesserunt. 4m, quod sancti et alii ab antiquo doctores dixerunt, quod erat fides catholica, contrarium est illius, quod in Constanciensi concilio determinauit ecclesia. Manifestum est autem cuilibet docto viro, quod ista 5 quatuor multum distant a vero et permaxime istud vltimum. Nam et ipse sui- que fautores in isto libello nec in aliis operibus eorum tempore prime disso- lucionis aut modo vnquam demonstrare potuerunt, quod in sacra scriptura aut determinacione quorumuis generalium conciliorum aut in libris sanctorum doctorum specifice contineretur, quod generalis synodus non habet inmediate 10 potestatem a Christo, et quod fideles ac eciam summus pontifex illi obedire non teneantur. Mirandum preterea est, cum enim tempore prime dissolucionis, quemadmodum patet in dicta responsione „Cogitanti“ et in alia, que incipit „Sperauit“, expresse sancta synodus declarauit ei, quod, quemadmodum si in euangelio scriptum reperiremus decretum illud Constanciensis concilii, quod papa 15 tenetur obedire concilio etc., hereticum esset hoc reuocare in dubium, sic hereticum esset, si quis illi decreto contumaciter contradiceret. Item quod articulus dissolucionis concilii finem concerneret, qui sine interitu salutis ne- gligi non posset. Nichilominus tunc adhesit sacro Basiliensi concilio, quod sciebat tenere predictas determinaciones tamquam veritates catholice fidei. 20 Nunc igitur, quia ipse eciam istam materiam ponit in terminis fidei, sed con- trarie, aut ita est, quod adhesio, quam fecit confitendo iuxta dictas determina- ciones suam dissolucionem fuisse irritam et inanem ac reuocando omnes suas erroneas asserciones contra auctoritatem generalis concilii fuit secundum veri- tatem fidei, aut contra. Si dixerit contra, cum dictam adhesionem approbauerit 25 expresse sacrum Basiliense concilium, inclite memorie Sigismundus, Romanorum imperator, multique principes cum eo existentes omnesque alii reges et prin- cipes magni ac vniuersaliter tota christiana religio, sequitur, quod ipse solus sensit secundum veritatem, alii autem omnes errauerunt in fide. Cumque hoc nullatenus possit dici, consequens est, vt, quoniam illa adhesio fuit secundum 30 veritatem fidei catholice, et nunc ipse contrauenit expresse, quod relabitur in iam semel publice per eum reuocatos errores et comprehendi sub doctrina, quam allegat hereticam, confundi posse, emendari non posse. „Qui superiori tempore in ecclesia floruerunt.“ Loquitur hereticorum more, prout docet Gre- gorius XII. Moralium super illo verbo Eliphat arguentis contra Iob: „Senes et 35 antiqui sunt in nobis, multo vetustiores quam patres tui.“ Dicit enim Gre- gorius sic: „Quia iam heretici a sancta vniuersali ecclesia sunt egressi, testatur Iohannes: „Quoniam ex nobis prodierunt, sed non erant ex nobis.“ Sed vt ea, que asserunt commendare stultis mentibus hominum quasi ex antiquitate possint, antiquos patres se habere testantur atque ipsos doctores ecclesie sue profes- 40 sionis magistros dicunt, cumque presentes predicatores despiciunt, de antiquorum patrum magisterio falsa presumpcione gloriantur, vt ea, que ipsi dicunt, eciam antiquos patres tenuisse fateantur, quatenus hoc, quod rectitudine astruere non Scriptores III. 149

Strana 1180
1180 Liber XVIII. Caput XLV. valent, quasi ex illorum auctoritate confirment.“ Hec Gregorius. Ecce, quam digne confunditur olim Eugenius cum fautoribus suis, qui despicientes perpe- tua dignum memoria copiosissimum illum numerum cardinalium, patriarcharum, archiepiscoporum, episcoporum, abbatum aliorumque prelatorum, nec non ex- cellencium doctorum diuini et humani iuris, qui conuenerunt in sacro Constan- 5 ciensi concilio, gloriantur hereticorum more, dicentes antiquos doctores fuisse professionis sue, quorum tamen doctrinas illi patres Constanciensis concilii, quoniam in huiusmodi materia de auctoritate generalium conciliorum nomine sancte catholice ecclesie fecerunt determinacionem, multo studiosius viderunt et perfeccius intellexerunt, quam ipse olim Eugenius cum paucis blandientibus, 10 qui in huiusmodi dogmate fuerunt conscii. Debuit tamen scire, quod precipue attenditur ad viuentes doctores in determinacionibus faciendis. Dicit enim Clemens quintus in symbolo Clementinarum: „Nos attendentes generalem effi- caciam mortis Christi, que per baptismum applicatur pariter omnibus bapti- satis, opinionem 2 am, que dicit tam paruulis quam adultis conferri in baptismo 15 consumantem graciam et virtutes, tanquam probabiliorem et dictis sanctorum et doctorum modernorum theologie magis consonam et concordem, sacro appro- bante concilio, duximus eligendam.“ Nec solum in concilio Constanciensi, sed eciam in Pisano, qui conuenerunt, hoc idem tenuerunt. Legitur enim in libro de gestis illius, quod die Mercurii, XXIX. Maii, anno domini M'CCCCIX., in qua 20 fuit celebrata XIII. sessio, valentissimus magister in theologia, Petrus Plaul, ex quatuor causis probauit auctoritatem concilii supra papam et posuit opinionem circa hoc vniuersitatis Parisiensis, et quod in hac eciam erant vniuersitates Aure- lianensis, Andegauensis et Tholosana. Et similiter, illo descendente in ambone, quidam episcopus Ytalicus existens publicauit circa hoc opinionem certam et trium 25 magistrorum in theologia et plurium licenciatorum et baccalariorum formatorum ac vniuersitatis Bononiensis. Sed vltra hec quod dicere potest auctor huius ad determinacionem factam in sacro Basiliensi concilio, quando consensu expresso suo- rum presidencium, qui publice iurauerunt dictam declaracionem Constanciensis concilii manutenere et defendere, facta est innouacio, nemine reclamante, fuerunt- 30 que tunc actu in eadem sessione nonaginta mitre maximaque multitudo doctorum iuris diuini et humani, fueratque prius illa materia magnis cum agitacionibus dis- cussa et examinata per tres annos quasi continue non solum in concilio, sed coram regibus et principibus per oratores concilii et ipsius tunc pape. Potestne aperte cognoscere omnia, que nunc allegat, multoque plura tunc fuisse deducta, et tamen 35 preualuit sentencia synodalis, in qua tota christiana religio conquieuit. Scit enim, quod per continuam discussionem dubia deducuntur ad manifestacionem, potest ergo ipsi olim Eugenio dici, quod scribitur in Calcedonensi concilio: „Cesset ergo iam prophana contencio, nam vere impius et sacrilegus est, qui post tot sacerdotum sentenciam opinioni sue aliquid tractandum relinquit. Quis- 40 quis enim post veritatem repertam aliquid vlterius discutit, mendacium querit, priora posterioribus emendari." Ista propria allegacio, et si sola fuisset, retra-

Strana 1181
Liber XVIII. Caput XLV. 1181 here debuit auctorem ab omni reprehensione, quam facit. Nam iuxta doctrinam Augustini attendendum permaxime est ad determinacionem, quam ecclesia facit in posterioribus conciliis. Cum igitur predicta veritas iam per ecclesiam fuerit determinata in duobus conciliis posterioribus, videlicet Constanciensi et Basi- 5 liensi, non solum si in libris sanctorum et aliorum doctorum, sed eciam si in conciliis primo celebratis quasi contrarium determinatum videretur, quia ple- naria concilia priora posterioribus emendantur, oportebat premaxime attendi ad hanc vltimo factam per ecclesiam determinacionem. Octaua pars textus. Ceterum ... de decreti illius Constancie editi qualitate tangamus: constat per id tempus ecclesiam tribus obedienciis fuisse diuisam; constat et synodum illam hunc habuisse progressum, vt in sui principio Iohanni XXIII° obediencia sua conuenerat, post aliquantulum tempus Gregorii, vltimo Benedicti. Non dixit obediencia Gregorii, non Benedicti, que christianitatis pars non modica erat, 15 ante tempus conuencionis plenarium fuisse concilium, nec prius actitata, quasi synodi generalis plenaria auctoritate suscepit. Itaque oportuit ipsis conuenien- tibus primo ab obediencia Gregorii, deinde ab obediencia Benedicti nouum concilium conuocari, tuncque vniuersa ecclesia concurrente plenarie synodi rem et nomen accepit. Quod ergo ante illum articulum ipsis a patribus ibi con- 20 sedentibus actum est, vniuerse ecclesie non debet ascribi, sed eis tantum, qui ibidem consedebant et vnius tantum obediencie synodum faciebant. Nec tamen hii omnes in eam sentenciam conuenerunt, sed nonnulli reclamauere grauiores, qui strepenti multitudine superati, sicut hiis nouissimis temporibus, quibus car- nales exuberant passiones, factum esse manifestum est, audiri nequiuerunt. 25 Nec propterea Constanciensis concilii conclusio reuocatur in dubium, qua scis- matis diuturni fetore depulso actum est, vt ecclesia vno capite et Christi vicario potiretur, quoniam decreto illo eciam non edito non minus eliminari scisma potuisset. Ceterum nec plenaria synodus, quouis tempore congregata, aposto- lice sedis auctoritatem valuisset infringere, quoniam sicut Ihesu Christi, domini 30 nostri, fuit eam instituere, ita ad eum solum inmutare aut destituere pertinebat. Cum ergo in conciliis eciam legittime congregatis possint varie affecciones et diuerse contingere simultates, quibus in periculum traheretur ecclesia, vt bea- tissimus Leo et plerique predecessores nostri magistra experiencia didicerunt, et nos, qui viuimus et residui sumus, manibus predibusque palpamus, non 35 potuit aliqua vniuersalis synodi constitucione decerni, vt in nullum euentum posset Romanus pontifex congregatam synodum submouere, nec posset se ipsum legis vinculo coartare sine graui salutis sue dispendio, sine sedis apostolice preiudicio, sine fidei et vniuerse ecclesie grauissimo ineuitabilique periculo. Nec hoc statuit Constanciense concilium, sed generali lege decreuit synodum 40 non debere transferri, neccessitatis aut euidentis vtilitatis articulum non ex- cludens. 10 149*

Strana 1182
1182 Liber XVIII. Caput XLVI. Capitulum XLVI. Quoniam in octaua parte negat Constanciense concilium nisi post vnionem obedienciarum Gregorii et Benedicti, monstratur duodecim apertis motiuis, quam absurde illud dicatur, et quomodo auctor ipse exem- plum est illius, quod negat possibile fore. Octaua pars glose. „Ceterum vt aliquid.“ Octaua pars glose, in qua reprobare nititur san- ctum et magnum Constanciense concilium, dicens non fuisse generale concilium, nisi post vnionem illorum, qui fuerunt de obediencia Benedicti XIII., que facta fuit transactis iam tribus annis post inchoacionem dicti concilii. „Nouum con- cilium conuocari tuncque“ etc. Nam in hoc verbo auctor manifestat se perfectum 10 hereticum, negat enim expresse sanctum Constanciensi concilium, quod tota christiana religio venerata est tanquam legittimum, sanctum, vniuersale et ma- gnum concilium. Ipse eciammet tanquam tale veneratus est illud eciam in illo tempore, in quo nunc negat, videlicet antequam aduenirent et vnirentur illi, qui fuerunt de obediencia Benedicti XIII., prout legitur in dicto libro de 15 gestis concilii Constanciensis, a prothonotariis composito, in quo libro, vt con- muniter, nominantur omnes cardinales, qui intererant sessionibus et aliquibus principalibus congregacionibus, et inter illos eciam ponitur nomen ipsius Ga- brielis, qui tunc vocabatur cardinalis Senensis, et fit de ipso mencio, quando die Martis, quarta Februarii, anno domini M'CCCCXVI, fuerunt iurata XII capitula 20 concordata Narbone per inclite memorie Sigismundum, Romanorum regem, et ambassiatores concilii ex vna ac reges et principes de obediencia Benedicti XIII. altera, que ipsemet vna cum aliis iurauit, et hoc fuit per vnum annum et amplius ante tempus illud, de quo hic facit mencionem, dicens, quod oportuit conuocari nouum concilium. Ipse eciam ante hunc diem iam primo fuerat incorporatus 25 sacro concilio interfueratque cum aliis in sessione et congregacionibus, nec dumtaxat ista vice iurauit dicta capitula, sed aliis quatuor vicibus, quando fuerunt vniti dicto Constanciensi concilio ambassiatores Castelle, Aragonum et Nauarre regum ac comitis Fuxi et Henrici infantis Castelle, in omnibus hiis sessionibus per prothonotarios exprimitur nomen ipsius, tunc cardinalis Senen- 30 sis. Illud eciam hic commemorari oportet, quod inter alia in dictis capitulis per eum cum aliis in concilio tociens iuratis continetur, quod contra dictum Benedictum XIII., nolentem aut subterfugientem renunciare papatui pure et libere ac eciam quomodolibet delinquentem, poterat et debebat procedi per ipsum con- cilium, prout poterat et debebat de iure diuino et humano per iustam et legit- 35 timam eius deposicionem seu deposicionis declaracionem. Nunc tamen hiis et aliis non obstantibus non solum negat superioritatem concilii generalis respectu pape, quam ipse iurauit in dicta clausula contenta in dictis capitulis, sed eciam negat

Strana 1183
Liber XVIII. Caput XLVI. 1183 ipsum Constanciense concilium, per quod fuit ipse vna cum aliis de obediencia Gregorii in cardinalem admissus. Et, vt manifeste percipiatur, quam irracio- nabiliter et impudenter negat dictum Constanciense concilium respectu illius temporis, de quo memoratur, preter predicta potest occulariter videri ex se- 5 quentibus racionibus. Primo, quia dicit contra certitudinem declaratam, quantum ad inchoacionem dicti concilii. Bis namque fit mencio de ista, videlicet die v. Novembris, in qua Iohannes XXIII. missam celebrauit pro inchoacione dicti concilii, item XxV. Marcii post recessum a Constancia dicti Iohannis. Quia enim fortassis aliqui suspicabantur per eius recessum fuisse concilium dissolutum, 10 tunc fuit 2 d declaratum, quod synodus Constanciensis erat recte conuocata, iniciata et celebrata, nec per recessum pape vel aliorum quorumcumque erat dissolutum concilium, sed manebat in sua integritate et auctoritate. Nusquam autem in quibuscumque libris gestorum illius concilii legitur, quod tempore, quo permansit dicta congregacio in loco Constancie, in aliqua alia sessione declara- 15 tum fuerit tunc de nouo incipere, sed continuantur sessiones numerando de prima facta in presencia dicti Iohannis. Vnde defensores dicti Gabrielis, cum allegant numerum sessionum, referunt se ad dictam primam sessionem. Con- uocacio autem, que fuit facta, vel ex parte Gregorii XII., vel regum et principum de obediencia Benedicti XIII., illa non fuit ad nouum concilium conuocandum, 20 sed conuocabantur ipsummet, quod actu fuit Constancie concilium legittime congregatum. Verba enim conuocacionis ista sunt: „Quia sanctissimus dominus noster Gregorius papa XII. audiuit et intellexit atque multipliciter est infor- matus de celebri fama huius sacrosancte congregacionis, pro generali concilio Constanciensi in Christi nomine congregate, idcirco conmissionem fecit, prout 25 in eisdem litteris dinoscitur contineri, cuius conmissionis et mandati vigore istud sacrum concilium generale conuoco et omnia peragenda autorizo et confirmo.“ Per huiusmodi conuocacionem manifestissimum est, quod non conuocatur nouum concilium, sed conuocatur sacra congregacio Constanciensis actu pro generali concilio in Christi nomine coadunata eciam ante conuocacionem ipsam. Modus 30 autem conuocacionis facte ex parte dictorum regum et principum de obediencia dicti Benedicti fuit iste: „Nos, oratores et procuratores illustrissimi principis, etc. conuocamus vos, omnes prelatos et ceteros dominos de hac congregacione“. Ecce, quomodo ex tenore ipsarum conuocacionum manifestissime patet, quod non nouum concilium, quasi primo non fuisset, conuocabatur, sed illudmet, 35 quod Constancie actu erat in Christi nomine congregatum. Vnde per hoc non habetur, quod sacrum Constanciense concilium non fuit legittimum a sui prin- cipio. Nunquam enim, vt dictum est, tempore, quo facte fuerunt huiusmodi conuocaciones in illis sessionibus, fit mencio, quasi tunc et non primo fuerit concilium iniciatum, ymmo computantur sessiones numerando a prima, que fuit 40 facta ab eius inicio. 2°, si dictus Gabriel velit dicere, quod congregacio Con- stanciensis nunquam habuerit nomen generalis synodi, nisi postquam incorporati sunt et vniti illi, qui erant de obediencia Gregorii XII. et Benedicti XIII.; tunc

Strana 1184
1184 Liber XVIII. Caput XLVI. ergo sequeretur, quod nunquam habuit nomen generalis concilii. Equidem rex Scocie et comes Armeniaci, qui fuerunt Constanciensi congregacioni incorporati et tamen alter ipsorum, videlicet comes Armeniaci, sicut erat compactatum in concordatis, Narbone debebat illam congregacionem conuocare, quemadmodum reges Castelle, Aragonie, Nauarre, infans Henricus et comes Fuxi per suos 5 oratores et nuncios fecerunt. Et si dicatur antea non fuisse generale concilium, non licet multum exaggerare, sed eciam simplices ex hoc eliciunt manifeste de iniusta combuscione Iohannis Huss et illegittimitate aliorum, que in eodem concilio acta fuerunt, et quod auditu graue est, de falsitate, scismate, errore et heresi illorum, qui ab inicio concilii illius interfuerunt. Commiserunt namque 10 crimen falsi, vocantes se synodum generalem; errauerunt eciam in fide grauis- sime, dicentes se representare ecclesiam catholicam, item determinantes, quod quilibet catholicus, eciam si papalis dignitatis, teneretur eis obedire, apponentes denique manus violentas in Christum Deum, quando illorum mandato fuit capti- uatus Iohannes XXIII.; quomodo possunt excusari crimine sacrilegii etc.? 3°, si 15 dicat intelligendum esse, tunc primum censendum fore generale concilium, quando maior pars illorum, qui erant de obediencia dicti Benedicti, fuerunt in- corporati, quod impletum fuit, quando ambassiatores regis Castelle fuerunt vniti in XxXV. sessione: tunc igitur omnia gesta in tribus quasi annis per dictam congregacionem Constanciensem censerentur nullum habere robur et 20 validitatem, quod periculosum foret asserere. 4°, si dicat tunc solum dictam con- gregacionem Constanciensem habere nomen generalis synodi, quando dictus Gregorius fecit cessionem papatus in sessione XIV., et aliqui de sua obediencia fuerunt incorporati, tunc eciam sua asercio multum periculosa iudicatur, quia ante illud tempus fuerat facta deposicio Iohannis XXIII. Erat eciam facta decla- 25 racio de communione sub vtraque specie, item contempnacio errorum Iohannis Wicleff aliaque plura magni ponderis, que primo facta fuere. Vnde, si asse- rere velit, quod ante dictam cessionem Gregorii vel vnionem illorum de obedien- cia Benedicti XIII. non fuit Constancie synodus generalis, videat, quanto periculo afficiat ecclesiam Dei et singulariter inclitam nacionem Germanie. Cum enim 30 inter cetera pro conseruacione catholice fidei fuerit ordinatum per felicis re- cordacionis Martinum papam quintum, sacro approbante concilio Constanciensi, quod, qui non confiteretur condempnaciones Iohannis Wicleff, Iohannis Huss et Ieronimi de Praga factas de personis eorum, libris et doctrinis per sacrum gene- rale concilium Constanciense fuisse recte et iuste factas et a quolibet catholico 35 tenendas et asserendas, deberet tanquam hereticus condempnari condempnacioque erroris Iohannis Wicleff et, quod maximum est, dicta declaracio fidei catholice de communione eucharistie sub altera tantum specie fuerit facta ante vnionem dictarum obedienciarum. Si Constanciensis congregacio non fuit generalis syno- dus et per consequens non fuit competens et legittimus iudex, quid ergo po- 40 terunt Bohemi ve dicere, quod iniuste Iohannes Huss et Ieronimus, pseudo- prophete sui, fuerunt condempnati, ipsique recte fecerunt colendo eorum me-

Strana 1185
Liber XVIII. Caput XLVI. 1185 moriam, tanquam qui pro veritate fuerunt martirium passi? Et quid de tanta multitudine christianorum, qui mandato Constanciensis concilii pro defendenda veritate catholice fidei inibi declarata de conmunione sub altera tantum specie bello et alias multiplici persecucione sunt interempti? Quid de inclite memorie 5 Sigismundo, rege Romanorum, qui fuit protector illius sacri concilii, vt post mortem suam pro mercede laborum suorum, quos habuit pro vnione ecclesie sancte Dei, detur illi nomen, quod fuit protector hereticorum et scismaticorum? Ipse eciammet personaliter notetur de heresi, scismate et errore. Interfuit namque in habitu imperiali sessionibus illis duabus, in quibus fuit facta decla- 10 racio de auctoritate generalium conciliorum. Quid denique de omnibus principi- bus, prelatis et aliis, qui in illo concilio fuerunt ante tempus illud incorporati? Similiter de aliis regibus, principibus, aliisque omnibus fere catholicis, qui noticiam habuerunt de illo sacro concilio et illud eciam expresse approbarunt? Reputarine debent omnes erronei et heretici, vt solus ipse olim Eugenius effu- 15 giat iudicium concilii? Quinto, quidquid ipse olim Eugenius dicat et asserat pro sue libito voluntatis de sacro Constanciensi concilio, nichilominus, prout manifeste apparet ex gestis et sessionibus dicti concilii, dicta Constanciensis congregacio ab inicio sui vsque ad finem, videlicet a die quinta mensis Nouem- bris anni domini MCCCCXIV, continue eciam per illos principes, qui fuerunt de 20 obediencia Gregorii, fuerat reputatum concilium generale, prout patet in cedula diu ante recessum Iohannis XXIII. de loco concilii oblata publice coram rege Romanorum per Ludouicum ducem Bauarie, qui erat principalis de obediencia dicti Gregorii. Fuit enim oblata ex parte sua cardinalium et aliorum de dicta obediencia, in qua nominatur quater sacrum Constanciense concilium, et pete- 25 batur per ipsam in effectu, quod per dictum concilium statueretur terminus competens dicto Gregorio, vt personaliter veniret aut sufficiens mandatum mitteret, et, siue hoc faceret, aut non, dicti tamen sibi obedientes volebant acquie- scere in eodem concilio determinandis. Preterea in eadem sessione, in qua fuit facta sessio nomine dicti Gregorii, fit mencio de Constanciensi congregacione, 30 vocataque fuit sancta congregacio. Sexto, post factam dictam sessionem in bullis, que emanarunt de citacione ad prelatos, vt venire deberent ad con- cilium, fit mencio in multis de dicta congregacione, tanquam fuerit generalis syno- dus a sui principio primo. Septimo, in prima sessione, quam dominus Marti- nus papa Vus fe. re. tenuit post suam coronacionem sacro approbante concilio, 35 fit mencio de congregacione Constanciensi, tanquam de concilio generali, ex- presse referendo se ad tempus, antequam fieret nomine ipsius Gregorii dicta cessio de papatu. Equidem dicit: „Sic dudum presens sacrum generale con- cilium Constanciense personam Baltasaris Cossa, olim Iohannis pape XXIII. nuncupati, post illius a papatu per diffinitiuam sentenciam eiusdem concilii 40 canonicam deposicionem, per eandem sentenciam et morandum“ etc. Ex qua bulla patet manifestissime, quod dicta congregacio Constanciensis per omnes, qui erant de tribus predictis obedienciis vniti sub eadem obediencia concilii ac

Strana 1186
Liber XVIII. Caput XLVI. 1186 dicti Martini pape, fuit reputata tanquam sacrum generale concilium eciam pro eo tempore, quo fuit Iohannes XXIII. depositus a papatu. Hoc autem notorium et fuisse ante predictam cessionem Gregorii. Octauo, in illa bulla famosa dicti Martini pape quinti, de condempnacione heresis Wiclefistarum data, approbante sacro Constanciense concilio, octauo Kalendas Marcii, pontificatus sui anno primo, expresse fit mencio non semel, sed xI vicibus de prefata Constanciensi congregacione, tanquam fuerit generalis synodus tempore, quo fuerunt facte dicte condempnaciones heresum et errorum predictorum Iohannis Wicleff et Iohannis Huss et Ieronimi de Praga, necnon dicta declaracio fidei de con- munione populi sub altera tantum specie, et tamen, vt conmemoratum est, 10 fuerunt facte ante dictam cessionem Gregorii et vnionem illorum de obediencia Benedicti. Nono, quod singulariter est eidem olim Eugenio obiciendum, post- quam ipse vna cum aliis cardinalibus obediencie dicti Gregorii fuerunt admissi in cardinales per dictum sacrum Constanciense concilium inmediate in prima sessione sequenti, in qua fuit condempnatus Iohannes Huss cum suis erroribus, 15 fuit facta mencio de generali concilio Romano celebrato sub dicto Iohanne XXIII., nec ipse tamen aut alii quicumque de obediencia dicti Gregorii aduersus ista se opposuerunt. Vnde apparet, quod non solum Constanciensis congregacio, sed et Romana reputata fuit tunc vnanimiter synodus, illo precipue considerato, quod condempnacio facta in eadem sessione per sacrum Constanciense con- 20 cilium fundatur in condempnacione facta per dictum Romanum concilium. Decimo, ipse olim Eugenius potuit animaduertere, quod per annum, quasi ante vnionem ambassiatorum regis Castelle ad instanciam inclite memorie Sigismundi, Roma- norum regis, pro securitate ipsius olim Gregorii XII. quiete ac condecencia status sui sacrum Constanciense concilium ordinauit, quod esset primus episco- 25 pus post Romanum pontificem, legatusque irreuocabilis cum plenissima facul- tate in spiritualibus et temporalibus cum prouisione, salario, gagiis, muneribus etc. legatis de latere concedi solitis in prouincia marchie Anchonitane et pre- sidatus Forsensis, concedendo ei plenissimam exemcionem, eciam in criminali- bus, eciam quantum ad iurisdiccionem summi pontificis, item quittanciam et 30 absolucionem de omnibus administratis. Et hanc concessionem aliaque multa, per ipsum concilium eidem exhibita, idem olim Gregorius acceptauit. Nec dubium, quod hiis assensit olim Eugenius. Potestne ergo modo dicere non fuisse eo tempore sacrum Constanciense concilium? Venit eciam in considera- cionem, quod ante tempus dicte vnionis Hyspanorum sacrum concilium prouidit, 35 prout ordinauerat officialibus, qui fuerant de obediencia dicti Gregorii, super concursu cum aliis officialibus. Concessit eciam administracionem ecclesie Ari- minensis ei, qui nunc dicitur cardinalis Bononiensis, et ipsi Gabrieli, tunc vocato cardinali Senensi, qui expresse et nominatim describitur interfuisse sessionibus et congregacionibus plus quam viginti, que fuerunt celebrate post 40 incorporacionem suam in eodem concilio ante vnionem Hyspanorum. Vndecimo, eidem olim Eugenio merito est obiciendum, quod cum tanto tempore sciat fuisse 5

Strana 1187
Liber XVIII. Caput XLVI. 1187 semper reputatam Constanciensem congregacionem pro vera, legittima, sancta et catholica synodo, quare nunc primo incipit opponere, quod non fuerit a sui principio concilium generale, attento maxime, quod tempore prime pretense dis- solucionis facte de sacro Basiliensi concilio fuit frequenter sibi, suis oratoribus 5 ac toti orbi intimata dicta declaracio de auctoritate generalium conciliorum tan- quam legittime facta per Constanciense concilium; attento eciam, quod ipsius declaracionis vigore fiebat contra eum tunc ille processus eciam vsque ad su- spensionem inclusiue, nisi presentasset litteras de sua adhesione; attento deni- que, prout supra commemoratum est, quod suis oratoribus presentibus per 10 sacrum Basiliense concilium est innouata predicta declaracio, et ipsi eciam pu- blice primo iurarunt manutenere et defendere vna cum decretis sacri Basiliensis concilii, fuitque in iuramento eorum ad plenum recitata in scriptis de verbo ad verbum; attento preterea, quod sciuit suos oratores incorporatos fuisse con- cilio, iurando expresse manutenere dictam declaracionem: cum hec omnia per- 15 uenirent ad sui noticiam, tamen tunc temporis nunquam contra eam allegauit, tanquam non fuisset declaracio generalis synodi dicendo vt modo, quod non fuissent adhuc omnes tres obediencie simul vnite. Duodecimo, dicendum est eidem Gabrieli, quod iam mundus expresse cognoscit, quod ipse, videns se depositum a papatu propter sua notoria crimina, que negare non potest, cum 20 non putat aliquid posse suffragari, conuertit se ad denegandum legittimum iu- dicem suum sacrum Basiliense concilium. Et quoniam hoc absque apertissima confusione facere non valet, quia frequenter ore proprio id confessus fuit, cum sacrum Basiliense concilium putat dependere ex sancta synodo Constanciensi, negat iurisdiccionem Constanciensis concilii, quod tamen vniuersa religio chri- 25 stiana absque vlla excepcione tanto tempore venerata est tanquam synodum generalem. Et quod singulariter est conmemorandum, ipsemet olim Eugenius, quoniam putauit de hac veneracione se posse iuuare ad obtinendum intentum suum de prima pretensa dissolucione, nominauit dictam congregacionem Con- stanciensem pro tempore, quo nunc negat, tanquam fuerit synodus generalis 30 eciam in suo consistorio generali, sicque publice ac solemniter diuulgauit per orbem; vt namque patet ex litteris suis, dictus olim Eugenius bis temptauit de facto facere primam dissolucionem secrete et publice. In illa autem, que publica fuit, quantum ad hoc propositum sic dicit: „Et quia post transmissionem prefatarum nostrarum litterarum ad noticiam nostram peruenit, vltra ea, que 35 superius continentur, prefatos Bohemos hereticos, in Constanciensi concilio tam notorie atque solemniter condempnatos et in Senensi concilio ac per diuersos processus sedis apostolice ac legatorum eius subsequenter aggrauatos cum in- uocacione eciam brachii secularis ac publica belli indiccione multiplici, quos- que toti orbi plus quam notissimum est catholice fidei esse notorios hostes 40 et perfidos inimicos, armatos hereses pertinacissime et inflexibiliter defendentes, fuisse inuitatos Basileam ad disputandum et contendendum super articulis in prefatis generalibus conciliis et per processus apostolicos tam solemniter, vt Scriptores III. 150

Strana 1188
1188 Liber XVIII. Caput XLVI. prefertur, condempnatis in iniuriam auctoritatis apostolice sacrorum conciliorum predictorum contra decreta sanctorum et statuta legum imperialium similibus audienciam denegancium" etc. Ecce, quam manifeste ipse idem olim Eugenius, qui negat nunc Constanciense concilium fuisse continuatum a sui principio, olim in consistorio generali sentencialiter et diffinitiue confessus fuit illud, fundando 5 suam intencionem super determinacione illius. Constat enim notorie legenti sessiones illius concilii, quod condempnaciones ille, de quibus hic fit mencio, fuerunt, vt predictum est, facte ante tempus vnionis obedienciarum Gregorii et Benedicti. Sed nec est mirandum, quod variat. Nam concordat huiusmodi allegacio sua cum aliis multis, que aliquando commemorata sunt de sua varia- 10 bilitate et inconstancia, quomodo non erubescit alia pro aliis dicere, eciam si sciat contrarium esse notorium, vel alias ipse fuit confessus. „Nec tamen hii omnes in eam sentenciam conuenerunt.“ Contrarium huius expresse legitur in libro de gestis concilii Constanciensis composito per bone memorie cardinalem sancti Marci. Dicit enim sic: „Item propter diuersas opiniones de potestate 15 concilii generalis supra papam, maxime in hiis, que pertinent ad reformacionem ecclesie, super prima diffinicione prescriptis, fuerat omissus articulus, de hoc faciens mencionem et sequens, qui ex primo dependet, quia cardinalis Floren- tinus sustinebat, quod ille articulus non erat verus de iure, et propter hoc plures cardinales, eciam quia super illis diffinicionibus non fuerant habite nec 20 sufficienter petite deliberaciones, quare nolebant sessioni predicte interesse; post illam sessionem Florentinus super hoc cum aliquibus deputatis aliqualiter disputauit; finaliter concilium voluit ex integro dictas diffiniciones ad longum iterum in alia sessione pronunciare. Et fuit facta sessio die sabbati post pasca, que fuit sexta Aprilis, in qua sessione iterum maior pars cardinalium 25 faciebat difficultatem interessendi. Omnes tamen preter infirmos venerunt ad sessionem, presente rege Romanorum et imperialibus insigniis, presidente cardi- nali de Vrsinis episcopo Albanensi, et celebrauit missam de domina nostra Reynaldus, archiepiscopus Remensis.“ Item de consensu Iohannis pape XXIII. legitur in libro de gestis illius concilii compositis per prothonotarios in respon- 30 sione, quam fecit, quando fuerunt sibi exhibiti articuli processus concilii. Dicit enim, quod nullam defensionem facere volebat, affirmans concilium Constan- ciense sanctissimum esse errareque non posse, et quod ipse nunquam contra- dicere vellet, cum id sibi minus non esset, quam publice fateri in papatu nullum ius habere. „Non minus eliminari scisma potuisset.“ Attendat bene, 35 quod dicit in verbo isto, quia, si congregacio Constanciensis non fuit generale concilium, oportet neccessario concludere, quod fuit conuenticulum hereticorum. Nam secundum eum errauerunt grauissime in materia fidei faciendo dictam declaracionem, quam dicit penitus contradicere euangelio et fidei hactenus obseruate ac sanctorum doctrine et vere racioni. Si igitur heretici fuerunt, 40 qui ibidem conuenerunt, cum essent extra vnitatem ecclesie, quomodo per eos potuit scisma eliminari? Fortassis auctor iste non cogitat de vnitate in spiritu

Strana 1189
Liber XVIII. Caput XLVI. 1189 fidei, que maxime pertinet ad ecclesiam, sed cogitat de ecclesia quasi de re prophana, et vnitatem ecclesie appellat quandam temporalem pacem et pro- speritatem, quantumcumque fideles errent in materia fidei, sine qua impos- sibile est placere Deo. „Valuisset infringere.“ Aliud est dirigere et regulare 5 acciones presidentis in apostolica sede, aliud est apostolice sedis auctoritatem infringere. Potestas episcoporum et sacerdotum est inmediate a Christo, et ipse solus potest eam destituere, sicut instituit. Videmus tamen, quod iuxta diuersitatem temporum regulatur, vt ea, que licite aliquando potuit, si post- modum attemptet, agere censeatur iniuste; magis accomodum in hac re exem- 10 plum est a summis pontificibus assumendum: etenim cum beneficiorum; que in suis dyocesibus sunt, collacio de iure pertineat ad ipsos ordinarios, tamen summi pontifices per suas regulas cancellarie aut extrauagantes reseruant illa collacioni sue, vnde etsi potestas eorum sit inmediate a Christo, nichilominus oportet se conformare sui superioris constitucioni. Demum sublatis reseruacioni- 15 bus per summum pontificem aut generale concilium legittime possunt que primo non poterant, nisi inique illis obstantibus. Id eciam manifestum est in potestate mere spirituali, videlicet consecrandi aut alia sacramenta conficiendi vel mini- strandi. Non enim licet episcopo vel sacerdoti vbilibet missas et prout sibi libuerit celebrare, sed iam assignata est sibi certa forma per constituciones 20 ecclesie tam in illo, quam in aliis spiritualibus, quorum potestas est inmediate a Christo. Gracia enim spiritualis, gratum faciens hominem Deo, est inme- diate ab ipso, et tamen, quomodo hec debeat exercere virtuosas operaciones, regulatur per doctrinas et ordinaciones ecclesie. Anima denique inmortalis est inmediate solum a Deo, illa tamen subiecta est eciam potestatibus secularibus. 25 Vnde apostolus inquit, quod omnis anima potestatibus sublimioribus subiecta esse debet, nec ab ista vniuersitate eximit animam pape. Patet igitur, quan- tum valeat ipsius argumentacio, quod, quia potestas summi pontificis est in- mediate a Christo Deo, regulari non debeat iudicio proprie racionis, sed quod omnia debeat agere pro irrefrenato libito voluntatis. Cum autem hoc dicere 30 non audeat, quomodo igitur audet asserere, quod non debeat regulari iudicio racionis ecclesie? "Varie affecciones et diuerse.“ Imponit sancte synodo gene- rali varias posse habere affecciones et diuersas simultates, quasi papa inpec- cabilis sit, et ista in eo non possint contingere. Debuerat, etsi nichil diuini muneris credit esse in concilio generali, considerasse doctrinam philosophi in 35 3° politicorum, qui expresse ponit, quod iudicium multorum sapiencia et vir- tute eque prestancium multiplici racione prefertur iudicio vnius. Sed ista potissima est, quia iudicium illorum magis est a passionibus liberum, et pre- maxime hoc verificatur in generali concilio, vbi conuenit magna multitudo sa- pientum ex diuersis nacionibus, qui omnes raro aut nunquam eadem passione 40 possunt affici; quod enim vnus odio habet, alter diligit. Vnde quasi pro miraculo reputatur, quod homines constituti in tanta libertate, quemadmodum est in generali concilio, omnes conueniant in idem propositum. Scit preterea, 150*

Strana 1190
1190 Liber XVIII. Caput XLVI. quod in generali concilio interuenire non potest corrupcio munerum, que excecant oculos prudentum et peruertunt verba iustorum. Quam facile autem huiusmodi corrupcio contingat in persona pape vel familiarium suorum, nouo experimento non est opus. Sunt et alia quamplurima, que manifeste demonstrant pocius confifendum esse iudicio generalis concilii, quam pape. Vnde racio, quam alle- 5 gat, quod in conciliis legittime congregatis possunt contingere varie affecciones et diuerse simultates, quia hec multo facilius in persona pape contingunt, hec sua allegacio pocius militat contra eum. „Vt in nullum euentum possit." Ipsemet olim Eugenius est contra hoc exemplum accomodum. Nam cum esset in conclaui vna cum aliis cardinalibus, ibidem facta est ordinacio, quam ipse 10 postea fecit decretalem ad perpetuam rei memoriam, quod ipse curiam Roma- nam de vrbe neque de loco ad locum, de prouincia ad prouinciam, siue de patria ad patriam sine consilio et consensu cardinalium non transferret. Num- quid igitur sancta synodus, cui summus pontifex obedire tenetur, non potuit legittime decernere aut declarare, quod ipse sine consensu concilii non posset 15 ipsum dissoluere aut transferre? Et quemadmodum dixit sibi non licere, ita eciam suis successoribus non licere significauit. „Nec posset se ipsum legis vinculo.“ Quemadmodum in precedenti, ita eciam in hoc ipse est exemplum accomodum. Nam per tres vices coartauit se vinculo predicte ordinacionis, quod non posset absque consensu cardinalium curiam Romanam de loco ad 20 locum mouere et, quod maius est, predictam ordinacionem confirmauit per tres vices iuramento solemni. Iurauit eciam tunc alia xv capitula, que non sunt minoris ponderis, et que comparata ad dictam declaracionem concilii pluribus fortassis viderentur non minus esse preiudicialia sedis apostolice auctoritati. Ad hoc autem animaduertant omnes fideles, quanta fides sit adhibenda verbis ipsius 25 olim Eugenii. Nam, postquam aliqui se concordauerunt cum eo de hoc, eciam ipse prestiterit iuramentum, postea dicere poterit, sicut et nunc dicit, quod non potuit se ipsum totali vinculo coartare sine preiudicio sedis apostolice aut periculo fidei et vniuerse ecclesie? Nona pars textus. 30 Videtis iam, dilecti filii, que inimicus salutis humane hiis nouissimis temporibus venena seminauerit, vt vniuersam ecclesiam wlneraret et ipsum Christi corpus, quod sub ipsa passione crucifixores scindere nequiuerunt, crudelissime laceraret. Videtis hoc calle patefacto omnibus heresibus aditum aperiri aposto- lice sedis auctoritate contempta, que omnes effugare consueuit. Occurrendum 35 est, dilecti filii, et omni studio resistendum, vt venena ista depereant. Vos ergo, quos non tantum titulus christianitatis, verum eciam professionis astringit, adeste veritati, adeste apostolice sedi, que magistra et mater est fidei, adeste illi, que tocius orbis in fide instituit et fundauit ecclesiam, adeste illi, que vestri est auctor honoris, vestre origo dignitatis. Illi ergo rependite vicem, illi affectum 40 reddite filialem! Milites Christi estis, quoniam fide militatis. Contra has ergo

Strana 1191
Liber XVIII. Caput XLVI. XLVII. 1191 hostis insidias vigilem exhibete miliciam, adeste fortiter, adeste constanter, vt iuxta apostolum peregrinis doctrinis et variis abdicatis fundatissima fides chri- stiane religionis exordio predicata, a sanctis doctoribus declarata, a sanctis synodis obseruata, in sua integritate permaneat et ipsorum adinuenciones garrulle 5 et aniles fabule conticescant, ab eo coronam inmarcessibilem percepturi, cuius ecclesia tam turpiter et impie laceratur, in cuius sanctis litteris legitur: "Qui autem ad iusticiam erudiunt, alios lucebunt sicut stelle in perpetuas eternitates." Datum Florencie, anno incarnacionis dominice M'CCCCXLI., XII Kalendas Maii, pontificatus nostri anno vndecimo. 10 Capitulum XLVII. Notans libelli dogma non pium, sed impium, auctorem notat de obscurato iudicio, tam persepe eidem notificata veritate Constan- ciensis synodi. Et quomodo preter intentum suum tuetur Basilienses eadem sentencia illos condempnans et fidei veritatem, quamque sit periculosa assercio, ad esse concilii generalis requiri omnium assensum christianorum, 15 nec episcoporum eciam aut prouinciarum, attendendumque fore, ne ex libelli dogmate incerta reddatur ecclesia et instabilis fides. Nona pars glose. „Videtis iam, dilecti filii.“ Nona et vltima pars, in qua concludit in- uocando ad defensionem sui dogmatis, et quoniam illud non racionabile, sed 20 temerarium, non pium, sed impium, non sanum, sed periculosum, non katho- licum, sed hereticum est, omnes fideles respuere illud et oppositam doctrinam fidei catholice defendere debent, nec debent dicere „Aue" ad omnes, qui ex parte sua ad eos venerint et non secum attulerint predictam doctrinam ecclesie determinatam in sancto et magno Constanciensi concilio. Ex premissis euiden- 25 tissime cognosci potest, quam obscuratus sit mentis oculus dexter ipsius olim Eugenii, qui rem tam clarissimam et apertissimam toti orbi, quemadmodum fuerit magnum et sanctum Constanciense concilium, non videt. Quod vero deterius est, negare audet in facie omnium catholicorum, premaxime post tot et tantas sibi factas illius vigore requisiciones et notificaciones per sanctam syno- 30 dum Basiliensem; fuit enim non dicitur conmemorata, sed frequentissime de verbo ad verbum recitata predicta declaracio, tamquam facta per sacrum Con- stanciense concilium in synodalibus epistolis et decretis notificatis ad plenum ipsi olim Eugenio et publicatis per mundum, ipseque illud idem publice con- fessus fuit in facie ecclesie vniuerse per suam toti orbi notissimam adhesionem. 35 Nunc in conturbacionem christiane religionis depressionemque fidei catholice per sentenciam diffinitiuam, quantum in se fuit, condempnauit et reprobauit predictam veritatem fidei declaratam in sacro Constanciensi concilio. Nec valere potest excusacio, quod condempnauit eam iuxta intencionem, quam, vt

Strana 1192
1192 Liber XVIII. Caput XLVII. inquit, Basilienses demonstrant de facto. Prauum enim intellectum habuerunt Arriani, Sabelliani et alii heretici circa multa dicta euangelii, eciam circa symbolum Niceni concilii, nec tamen ob prauum eorum intellectum fuit vnquam illud symbolum aut euangelium condempnatum. Simili modo circa legem Moysi et prophetas Iudei prauum demonstrant intellectum eciam in facto, sed ob hoc 5 passus illi sacre scripture non condempnantur, aut enim intellectus, quem Basi- lienses habent, condempnatur; illa tamen non condempnari, sed approbari debet. Vt enim docet, eciam multis contra legem male intelligentibus et operantibus lex quidem manet sancta et mandatum sanctum, iustum et bonum. Si vero intellectus Basiliensium est conformis, tunc ergo veritas illa condempnatur 10 simpliciter, quemadmodum condempnaret euangelium iuxta intellectum, quem apostoli demonstrarunt in facto, quia credimus, quod eorum intellectus fuit con- formis euangelio. Si autem huiusmodi intellectus est inpertinens et de hiis, que foris sunt, nemo condempnatur, sed vt toti orbi innotesceret, quomodo patres, celebrantes sacrum Basiliense concilium, digni erant condempnacione, 15 condempnauit eos simul cum dicta veritate, prouidente in hoc misericordia Dei, vt sua condempnacio non possit habere execucionem. Quicumque enim wlt eos reputare tanquam excommunicatos, assenciat neccesse est condempna- cioni dicte veritatis concilii Constanciensis. Ex ea enim causa, qua illam tenent, dixit se eos condempnasse, nec satis fuit ei per condempnacionem predictam 20 catholicam ecclesiam conturbare, sed, adiciens maiores in dies conturbaciones, nititur ostendere omnes, qui confitentur Constanciense concilium, fore cecos et erroneos, se autem solum videre lumen veritatis et fidei, allegans racionem, que, si preualere permittitur, catholicam ecclesiam in totum confundit. Dicit namque ideo non fuisse verum concilium, quoniam in eius principio solum illic conuenerunt 25 de obediencia illa, que tamen tunc maiorem partem ecclesie catholice obtinebat. Quid ergo de omnibus conciliis celebratis in Latina ecclesia a tempore scismatis Grecorum dicetur, quia ibi conuenerunt de obediencia sola occidentalis ecclesie, quod ergo nunquam aliquod eorum nomen habuit aut reputari debet concilium ge- nerale? Greci enim christianos se dicunt et, quando fuerunt separati, non minor 30 pars erat quam Latinorum. Quid de cooperacione ad Armenos, quorum scisma dicit fuisse a mille fere annis, attento premaxime, quod sui nuncii pluries auditi sunt allegare, non dicendam fore synodum generalem, nisi in eam conueniant ex qualibet prouincia nominis christiani? Et tamen in prima Nicena synodo de Hyspania non legitur conuenisse nisi Osium, episcopum Cordubensem; facile 35 per hanc racionem negari possunt omnia octo concilia vniuersalia, que iam ab ecclesia sunt tociens approbata. In illo magno preterea Lateranensi concilio, vbi interfuerunt CCcc episcopi, nullus pro Castelle, Portugalie, Nauarre et Bo- hemie regibus interfuisse legitur. Quid igitur erit sic dicere, nisi vt nunquam apud Latinos generale concilium fiat? Cum enim apud Grecos qui pro maiori 40 parte sub manu et dominio Turcorum et aliorum infidelium conmorantur, ra- cione euidenti non debeat celebrari concilium generale, ipsi vero propter eorum

Strana 1193
Liber XVIII. Caput XLVII. 1193 impotenciam dicunt se non posse conuenire apud Latinos, nisi ad expensas eorum; has autem clerus ecclesie Latine facere non poterit, vel principes non permittent: nonne euidentissimum est, quod ipse olim Eugenius ex allegacione sua amputat totum vigorem decreti „Frequens", vt nunquam debeat generale 5 concilium celebrari? Aperitur fortasse nunc, que primum latebat causa, vide- licet quare tantam instanciam fecit pro ea, quam dicit se fecisse reduccionem Grecorum, vt se suo tempore et in futurum summos pontifices securos faceret propter Grecorum absentacionem nunquam generalia concilia celebrari, et per consequens, quod nunquam effectum haberet declaracio facta per sanctum et 10 magnum Constanciense concilium de auctoritate generalium conciliorum. Quo- modo tamen vt innouaretur per sanctam Basiliensem synodum, auisauit expresse clarissime memorie Sigismundus, Romanorum imperator, et expresse consenserunt omnes presidentes dicti olim Eugenii, qui primo coram maiestate regia fre- quenter contradixerant. Ipse enim Sigismundus omni conatu militabat, vt salua, 15 integra illesaque saluaretur auctoritas generalium conciliorum. Sciebat namque eam neccessariam esse ad firmitatem roburque status non solum ecclesie, sed et regum et secularium principum; sicut isti rei exemplo est Philippus, qui vocatus est Pulcer, rex Francie. Nam, cum Bonifacius octauus processit ad- uersus eum, presidium illi fuit recursus ad iudicium concilii generalis. Vnde 20 plenopere laborauit et, antequam recederet de loco concilii, concordauit de fa- cienda dicta innouacione. In illo autem dicto decreto innouacionis expresse dicitur: „Ad magnam ecclesie catholice vtilitatem pertinere dinoscitur, vt ipsius auctoritas, cui omnes subesse tenentur, in sacro olim Constanciensi concilio de- clarata sepius manifestetur et ad omnium noticiam perducatur. Et quemad- 25 modum nonnulla concilia precedencium synodorum salubres instituciones ac de- claraciones innouare consueuerunt, ita et hec sancta Basiliensis synodus necces- sariam illam declaracionem de generalium conciliorum auctoritate in dicto Con- stanciensi concilio promulgatam sub eodem, qui sequitur, tenore innouat: primo, quod generalis synodus" etc. Quid ad hoc dicere potest ipse olim Eugenius, qui 30 modo negat Constanciense concilium, dicendo, quod eius manifestacio pertinet ad magnam ecclesie vtilitatem? Quid preterea dicere potest ipse olim Eugenius, quando consedentibus suis tribus presidentibus in XXIII. sessione sacri Basiliensis concilii sacrum Constanciense concilium canonizatum est et annumeratum cum vniuersali- bus octo conciliis celebratis in ecclesia orientali, item cum Lateranensi, Lugdunensi 35 et Viennensi in Latina ecclesia celebratis? Sed et ante illum diem iam ipsum sacrum Constanciense concilium canonizatum erat sanguine christianorum, qui pro sustinenda fide illius concilii bellis publicis et aliis variis tormentis ab Hus- sitis fuerunt interempti. Vnde, quemadmodum errori Arrianorum restitit ecclesia catholica — etenim, postquam innumerabilis multitudo christianorum a tyrannis 40 principibus passa fuerat pro fide et pro nomine Christi, tanquam filius Dei et verus Deus ac creator omnium esset, Arrius eiusque sequaces argumentacioni- bus suis monstrare nitebantur Christum non Deum verum et creatorem, sed

Strana 1194
1194 Liber XVIII. Caput XLVII. creaturam esse — non minus igitur, qui dogmatisat sanctam congregacionem Constanciensem non fuisse verum concilium, pro cuius tamen fide sustinenda amplius quam centum milia Christianorum exposuerunt morti aut periculo san- guinem proprium et, quod plurimum aduertendum est, cum multos dampnatos errores dixerit tempore prime dissolucionis, quos per suam adhesionem in facie ecclesie postmodum reuocauit, nunc eosdem repetit, grauiores illis semper ad- augens, et in ipsis erroribus non solum vno, sed duodecim modis pertinax esse manifeste comprehenditur, quia videlicet dampnabiliter se submittere suo iudici recusauit, quinymo ipsum exconmunicauit et, quantum in se fuit, interemit per attemptatam dissolucionem; errores accumulauit, persecutus est defendentes 10 veritatem fidei, tradendo eos prede et mandando principibus persequi eos tan- quam hostes fidei christiane, et impugnantibus eam prestitit fauores, beneficia et officia conferendo recedentibus a legittima ecclesie congregacione et arguentibus eandem. Item negauit veritatem fidei, quam ipsemet aliis predicauit tenendam fore, ymmo professus est et iurauit legittimacionem concilii Constanciensis. 15 Similiter de aliis veritatibus in sua adhesione correctus seu informatus legittime per decretum XIx sessionis noluit corrigere suos errores, vt patet in decla- racione sua, quod purificate essent condiciones, sub quibus dixerat se trans- tulisse concilium. Protestatus est solemniter eos non velle reuocare et pro- fessus est, quod vellet eos seruare, in perpetuum defensare et manutenere. Item 20 diffiniuit solemniter errorem contrarium veritati catholice. Compulit per cen- suras et priuaciones, quantum in se fuit, omnes fideles tenere suos errores ac obuiare repugnareque catholice veritati et negauit, quinymo condempnauit pu- blice veritatem, quam scit inter determinaciones ecclesie contineri, in libello „Moyses" et dicta 2� pretensa sessione. Hos XII modos pertinacie concurrere in 25 persona eius plenius intelligere potest, qui vidit dictarum et aliarum suarum continenciam litterarum ac considerat suarum demerita accionum. Vtrum autem in eo concurrant alii quatuor modi pertinacie grauiores, quod videlicet asserat ecclesiam errasse vel errare posse in hiis, que pertinent ad fidem et salutem animarum, dicat eciam ecclesiam aut fidem catholicam existere dumtaxat penes 30 se suosque tenentes errores erigendoque aput Ferrariam et Florenciam conuen- ticula scismaticorum contraueniat illi articulo, qui est fundamentale retinaculum et vinculum omnium veritatum catholice fidei, videlicet: „vnam sanctam catholicam et apostolicam ecclesiam“; asserat denique fidem christianam non esse stabilem et firmam, sed dubiam vel incertam, considerari potest ex hiis, que in isto do- 35 gmatisat libello; attento premaxime, quod asserit ecclesiam catholicam, in Con- stanciensi concilio legittime congregatam, errasse in fide et moribus, quia fecit sepe dictam declaracionem, que, vt imponit, contradicit penitus euangelio, fidei hactenus obseruate, sanctorum doctrine et vere racioni; quodque apud se vel quemcumque summum pontificem residet facultas iudicandi in ecclesia catholica, 40 quocienscumque fuerit in generalibus synodis legittime congregata, nec aliquid virtutis aut roboris sine ipso habere, ac per consequens fides inibi declarata 5

Strana 1195
Liber XVIII. Caput XLVII. 1195 censebitur instabilitati et variacioni subiecta, et, quod omni abhominacione est plenum, negat Constanciense concilium, quod scit in tota ecclesia catholica hactenus fuisse veneratum tanquam legittimum, vniuersale, sanctum et magnum concilium. Per ea, que premissa fuere, intelligere possunt omnes fideles, quod, 5 cum ipse olim Eugenius in hoc libello et aliis suis scripturis publice asserat quam multos errores fidei catholice veritatibus repugnantes sitque in ipsis per- tinax supra modum diuisitque ecclesiam catholicam in duas partes erigendo et celebrando conuenticula scismaticorum, euidentissime constat eum fore scis- maticum, deuium a fide, incorrigibilem et hereticum. Est preterea multis ne- 10 phandis criminibus irretitus, vnde per sanctam synodum Basiliensem est tanquam talis iudicatus et condempnatus. Animaduertere ergo possunt, si licet talem venerari tanquam magistrum discipulorum Christi, patrem omnium filiorum Dei, pastorem Christi ouium et principem episcoporum, cum sit ipse primus magister erroris, fouens notorie filios dyaboli per suam heresim, expellens ab ecclesia 15 oues Christi compellensque ad id alios pastores. Sed cum omnis hereticus sit infidelis, que participacio erit fidelium cum infideli? Decet pocius sequi doctri- nam apostoli hereticum hominem post primam et secundam correccionem deui- tandum fore, quia subuersus, qui eiusmodi est, et delinquit proprio iudicio con- dempnatus. Hec cum humilitate debita sub correccione ac iudicio sancte Basi- 20 liensis synodi et cuiuscumque melius sencientis summarie dicta sunt pro quo- dam quasi auisamento ad omnes illos, in quorum manus hic libellus perueniet, vt simul dogmatizantis iudicia et dogmatis qualitas legentibus innotescant. Scriptores III. 151

Strana 1196
Adnotatio critica. 947 l. 18 me V. 948 l. 7 pacem] patrem V. 10 fore exterminum V. 16 et om. V. 21 apertissimum V. 38 spem] specie V. 949 1. 8 intuiturus V. 23 est V. 38 vsa] vsque V. 42 a Christo V. 950 l. 3 fidem V. 13 racionem V. 17 fluxibili stante V. 20 Et V. 23 donec om. V. 25 supraponitur B. 27 dirigit V. 951 l. 12 ad] in V. 17 papa V. 22 materna V. 952 1. 7 anni om. V. 8 Almanie BV., at cf. l. 28. 26 roboratis V. 953 l. 1. 2 principium V. 2 minus V. 14 congregacionis V. 16 vt om. V. 20 fouere V. 28 congregaciones conuenciones V. 31 superantum V. 954 1. 18 postea a tam V. 37 vt om. V. 39 scandalizanti V. 955 l. 1 fidei] fieri V. 956 l. 7—10 quomodo—presidentem om. V. 19 fuisse B V. 31 eciam om. V. 35 ad om. V. 957 l. 10 siquis om. V. 13 post tractatus excidit continens vel simile aliquid. 31 sub] cum V. 1. 36 experituram V. 40 sic] si BV. 958 l. 1 menti referenti V. 6 deliberauerat B. 959 l. 12 quod infra decreti V. 23 collacione B. 4 mentibus V. 38 affligatur V. 24 contentis V. 960 l. 13 consecrauerat V. 961 l. 7 precursore B. 962 1. 14 Xixo] XIX. V. 35 condito V. 963 1. 12 20 ac] et V. 35 interfuerunt V transmisisse V. 18 periebant V. 26 habuisset BV. 28. 29 quoniam] qui V. 34 nouisset V. 39 Basilee V. 964 l. 35 Mediolano BV. 965 1. 2 obedienciam BV. 4 eorum V. 31 pape V. 966 l. 34 constitutus V. 38. 39 deputaciones om. V. 967 l. 9 interpellant V. 27 vacantes B. diciones V. 32. 33 deputacionibus BV. 33 fieret B V. 968 1. 11 qui eis V. quis eis B. 20 timor BV. 969 l. 14 ac] et V. 24 qui—Bohe- morum om. V. 26 et de BV. 29. 30 exaudiretur V. 970 l. 7 Iacobum V. 971 l. 16. 17 primam innovatam V. 972 l. 27 deliberaturus V. 974 1. 5 Sancta vero Synodus B. 41 de duodecim B. 975 l. 5 et om. V. 976 l. 13 ita est respondente B. 980 l. 20 duo om. V. 981 1. 2 destitum erat] destinauerat V. 12 eorum om. V. 982 l. 1 que om. V. 34. 35 in—litteris om. V. 983 l. 2 ad om. V. 24 aliquid om. BV. of. Decr. c. 7. C. xxv. qu. 1 P. II. 30 obseruanciam V. 40 nouimus V. 985 l. 10 voluisse V. 986 1. 8 Sed tamquam prefati V. 987 l. 13 non om. BV. 39 in terram—mittere om. V. 988 1. 7 potestatem statim V. 989 1. 6 imperatores BV. 34 in] ad V. 990 l. 17 modo) non V. 19. 20 habitator BV. 991 l. 8 in om. V. 35 virtus BV. per addidit Hartel. 32 ac commendauimus coiecit Hartel, accomodauerimus B V. 992 1. 21 Presbiter BV. 993 1. 19 sumus B. 995 1. 3 illorum V. 10 anno inserui. 20 verba om. V. 996 1. 18 errore heresimque V. 28 veniendo V. 997 l. 14 infra diem dies BV. cf. 999, 42 sqq. 16 a] et V. 36 ex nonnullis ex BV. 37 assignatis V. 998 1. 21 aut] vt V. 27 violentis V. 33 extiterunt V. 999 aut] vt V. 32 dicta V. 35 obtinuerunt V. 1000 1. 21 et om. V. 1001 l. 13 fecerunt V. 18 potestatem] auctoritatem V. 40 quemquam V. 1002 l. 3. 4 eciam—contrarium om. V. 8 suos] nos V. 11 incurrerunt V. 28 supra V. 37 vestris V. 1003 l. 19 respondentis om. V. 26 nauibus] manibus V. 1004 l. 17 ad- uentu V. 32 oracione V. 41 nature V. 1005 l. 1 Arelatensis V. 6 facientes B V. 8 Ferrara spacio relicto om. BV. cf. A. Patricii Hist. conc. Bas. cap. CXXI (Hardouin, IX, 1184). 16 Crucis Petri V. 26 vellent om. V. 29 vt ad V. 1007 l. 30 eorum V. 42

Strana 1197
1197 studio V. 1009 1. 4 aduersaria V. 7 concilium om. V. 27 deliberacionis V. et sic l. 37. 31 non om. V. 1010 l. 5 de om. V. 1012 l. 1 graciam V. 1013 l. 3 libellis V. 13 causas V. 34 fidei V. 1014 l. 3 que cosilia V. 17 quod BV. 19 alia que vice V. 34 sue om. V. 1015 l. 17 inueniret BV. 22. 23 nec pati—recursus om. V. 1017 l. 28 antea B. 29 dictante V. 23 in addidi. Instrumenti huius a Chmel vulgati (Regesta Friderici IV., I., app. p. XXIII ss.) recensio nimis dilatata est, quam quae commode ad con- 34 suis] seu V. textus Segouiani verba castiganda afferatur. 1018 l. 6 paratam V. 1019 l. 20 per om. V. 1020 l. 34 conuenerunt V. 1021 l. 5 aut] vt V. 10 incursus V. 15 destinati BV. 17 quo V. 29 illa que V. 30 adaugent V. 1022 l. 21 contrecta- verint V. 36 ss. Huius tractatus editione, quam in lucem emisit Wuerdtwein (Subsidio- rum diplomaticorum vol. VIII, p. 120—350), collata adieci, vbi visum est, discrepantias scripturae grauiores, nota „Ed." significatas. 1023 l. 2 1. falci. et BV. 23 ad instantiam- que Ed. 1024 l. 17 fuerit V. 28 cui cum V. 1026 1. 2 Pisis] ipsis V. 8 Italiam vero Budam in Vngaria, Wiennam in Austria aut Sabaudiam Ed. 9 et Sabadia V. post Sabau diam (sic) et sic apertissime verba sonant de Sabaudia extra Italiam Ed. 13 autvt V. 14 debere V. 27. 28 sessione V. 1027 l. 25 vellent V. 26 dicti domini ambassiatores V. 39 fuerunt V. 1028 1. 18 ac residua V. fecerint V. 31 volebat Ed. valebat B V. 1029 1. 13 Vtini] Lugduni Ed. 39 nec quarta pars nec secunda pars Ed. 1030 l. 19 33 depu- verba eius nullatenus Ed. 21 concilii, et eo decreto sacri concilii lecto Ed. tationibus Ed. nacionibus B V. 1031 l. 4 Sequuntur in contextu quae infra legis cар. XXI rat. XI quaeque, ne repetantur, hic omisi. 14 Ierosolymitanum Ed. cf. p. 1032, l. 2 25 quod om. V. 37 XV dies Ed. 1032 l. 4 infra quatuor dies Ed. 20 Tarentini tyrannide Ed. 36 ascendentes V. 1033 l. 1 ss. Nam etsi littere bullate presentaban- tur nomine sacri concilii que erant furtiue bullate, vt supra dictum est, obtuleruntque oratores Ed. 10 generalis om. V. 18 Eugenium continetur conmittendo Ed. 26 reddens se magis incorrigibilem Ed. 1034 l. 9 eo ipso Ed. 19 ad Ferrariam fuisse recte trans- latum Ed. 1035 l. 2 pro celebrando om. V. 17 grecis V. 19 est V. 34 persequeren- turque Ed. prosequerenturque BV. 1036 l. 1 potuissent BV. et Editio Lugdunensis. 2 Eu- genium illico a Ed. 27 potestatem V. 1037 l. 21 responsione V. Mox „paruum" mox „prauum" decretum a scriptore appellari semel monuisse satis habeo. 27 idem prouin- ciali V. 33 Nulli] mali V. 40 fuerit V. 42 reluctante nullo . . contextus Authenticae. — cf. p. 1048, 19. 1038 l. 12 facultatem V. 24 valeant V. 28 videlicet om. V. 1039 1041 1. 6 fuimus Ed. 18 iactent V. 19 regis om. V. 38 decreto 1. 6. 7 palliari V. Ed., at cf. l. 35. 1042 l. 27. ideo neutra disposicio Ed. 1043 l. 26 tunc om. V. direxit V. 32 sunt contra prius Ed. 1044 l. 5 mandato BV. 18 vbi olim papa Ed. 25 facias B. cf. Deut. 17, 10. 35 partes V. cf. p. 1046, 26. fuerit V. 36 primum Ed. 41 et om. V. 1045 1. 8 etc. om. V. 32 et om. V. 40 c. Ecclesie xc2x Ed. Est c. 5 Dist. xCIX. 42 quia] quod V. 1046 l. 17 qua mores V. 23 alterum di om. V. 36 potest om. V. 37 contradicit V. 40 suppleuit V. 41 no. om. V. 1047 l. 11 deposicio V. 16 ad om. V. 20 que] quia V. 36 deuoluetur V 41 soluet V. 41 habeat] habet V. 1048 l. 15 Post facto: et hoc de Iv. casu. Ed. 18 autem V. 19 etc. om. V. 20 casus B. 24. 25 desistere alias] desistere vel V. Haec verba, quae glossam sapiunt, om. Ed. 37 casus om. V. 1049 1. 17 alias] vel V. preualet V. 19 etc.; cum enim dicat semper, ridiculum Ed. 20 Sci- uissent V. 24 nostram Ed. et contextus Decr. (III, 11, 1.) 1050 quo] qua V. 13 Auinione BV. 27 concilii BV. 1051 l. 3 abbate Ed. 5 neccessitata] neccessitate V. neccessitas] neccessitate V. 6 Consue. 1. 1. C. de oper. liber. Ed. 7 pluribus V. 18 ibi] illi Ed. 1052 l. 3. 4 disposui V. 14 populos C. de summ. Trin. et Bar. post, (!) eum in 1. omnes populi ff. de justi. et iure et latius per Bal. in l. humanum C. 151*

Strana 1198
1198 de legibus, ubi communiter Doctores: quod licet statutum precedens det certam formam in agendis in futurum, nihilominus valet sequens statutum forma illa non servata si appareat de contraria mente statuentium; Quin imo amplius dicit Bal. in preallegata l. humanum. quod aut dispositio precedens habet verba derogatoria potestatis et non valet, quia cum potestas sit juris puri, nemo potest a se illam abdicare, imo nec pena in contrarium statuta valeret. ar. in 1. sejus et Augerius ff. fal. et fa. quod n°. glo. in regula. acces- sorium de R. J. 1. VI. et in 1. pacta que contra C. de pactis. quod est notandum. unde si etiam fuisset dictum in illa cedula expresse, quod Concilium non posset perseverare in prima electione, adhuc potuisset contrarium facere ratione predicta, quia non habet Con- cilium a se potestatem abdicare vt in 1. legatus ff. de off. presi. ad idem tex. in 1. plt. ff. de arbi. vbi dicitur, quod nemo potest sibi imperare vel se prohibere; idem vero statutum precedens est derogatorium forme vel voluntatis, ex quo apparet de contraria voluntate, et dicendum plenius ut ibi nõ. Ad idem ut predixi Ed. 17 absencia] Almania V. 35, 36 Nam vt dictum est Ed. 1053 l. 4 concilii infeccione V. 7 Quam sit] Quamuis Ed. 8 Distulit Ed. 14 post res addit. de R. J Ed. Cornelio BV. Ed.; recte Cornelius cf. 46, 3, 82. 21 seu] se V. 30 tenet Ed. 33 XIIII Ed., recte XIII. 35 alias] vel V. alias voluntatem, glossam male irreptam om. Ed. 36 constringere vt in dicta Ed. 1054 l. 16 posset V. 27 Est c. 2 fin. CXIX qu. 2. Cf. 1, 55, 27 obligari Ed. 37 dicitur BV. qui a lege priuata ducitur Ed. 38 ducatur vel constringatur Ed. 41 dicitur BV. erat] eat recte Ed. 1055 l. 10 etc. om. V. 11 est om. V. 22 sed—ipsum om. V. 32 1] III Ed. 34 si] scilicet rectius Ed. 1056 l. 1. aliquem prouisum per Papam admittant in Canonicum vel aliquem in possessionem recipiant Ed. in] ad V. 3 mandatum—videtur om. V. 4 III. 5. 19. Dilecto Ed. (III. 5. 25). 8, 12 parti] parte V. 19 posset V. 20 legi V. 29 quod facta om. V. 41 fuerat V. 1057 1. 10 quod om. V. 14. duratiua BV. durature Ed. 29 eis om. V. 1058 l. 8 non om. V. 14 cesset V. 21 qui V. 27 continebatur Ed. 33 hoc V. 36 quondam quantum V. 1059 l. 3 per] contra recte Ed. 20 patebat in 4° V. 25 erec- cionis Ed. 1060 l. 4 et] vt Ed. 30 videbatur et hodie Ed. 1061 l. 5. se om. V. 15 recte XXIII., Cf. p. 1060, l. 5. 25 mencio V. 26 ob] ab V. 27 vel] alias V. 1062 1. 13 Certum V. 14 partis ad eos fuisse deuolutum quoad Ed. 20 sanctam synodum om. 9 V. 22 et—Inciderunt om. V. 1063 1. 1 Cedula—decretum om. V. 8 sit om. V. erat V. 19 vt om. V. 35 fuerit V. 36 bullacionem BV. 1064 l. 5 per om. V. 16 n.] in Ed. 22 Non ad ea Ed. 1065 l. 7 ex eo de priuil. Ed. 24 poterat V. 25 ad— partem om. V. 30 Ante V. 31 nisi om. V. 35 neutrum intelligebatur Ed. 1066 l. 2 attemptare Ed. 7 Cum terra Ed. 16 de om. V. 17 cum dilectus de confir. Ed. 18 Cum pretor §. Dulcissimis Ed. 19 proprie V. prepropere Ed. 32 Quodcumque Ed. 23 non om. V. 11 penas om. BV. 1067 1. 8 Secundo B Ed. 1068 1. 22 sive V. 36 illa om. V. 37 non valuerit non probabo BV. 1069 l. 4 sq. mala sit etiam in ore 1070 l. 9 con- inferioris, sed hoc statutum est ad inventum, quando (sic) censure Ed. mitatur V. peius Ed. 24 quod om. V. 35 predicitur V. 1071 l. 4 ecclesie V. 13 sq. di et nô. gloss. in dicto c. si Papa XL di et Ed. 17 precipue de heresi, ergo Ed. 20 probauit V. 31 possunt hinc est quod non potest Pepa (sic) immutare universalem statum Ecclesie. ut no. Inno. in c. quanto. de Consue. et c. cum ad monasterium de sta. regul. et archi. in c. sicut XV. di. gloss. in c. litteras de resti. spo. et communiter tenetur per Doctores et probatur in c. que ad perpetuam XXV. q. I. ubi dicit tex. que ad perpetuam ordinata sunt generaliter utilitatem, nulla commutatione varientur nec ad privatum trahatur (sic) commodum, que ad bonum commune sunt prefixa. ex quo tex. gloss. ibi colligit, quod Papa non potest contra generalem Ecclesie statum dispensare, nec contra articulos fidei, nam et si omnes assentiant ei, non valeret statutum, sed omnes heretici essent.

Strana 1199
1199 XL. di. sicut. sed gloss. ibidem et in his casibus potest verificari tex. in. c. contra XXV. q. I ubi dicitur contra statutum patrum condere aliquid vel mutare, nec hujus quidem sedis potest auctoritas. et si dicatur Ed. 1072 l. 25 illam om. V. 1073 l. 4 I. om. V. 9 videlicet] vt patet Ed. 13 peccaverunt V. 14 sinere V. 15 ne ac V. 20 XVI V. 31 intellexisse nisi de Ed. 1074 1. 5 ipse] idem V. 21 vt par erat, debebat Ed. 29 est om. V. 32 sic V. 34 primo, quod Ed. 37 fuit] est V. 1075 l. 17 potuerunt V. 20 fidei om. V. 1076 l. 16 promissa Ed. 18 formis, alias quae verba glossam indicant om. Ed. 24 sed papa sicut Ed. 26 reformacio. Preterea ipse quondam Eugenius trans- tulit Concilium in adventum Grecorum innitens illi parvo decreto, quod viribus non sub- sistebat, ut supra probatum fuit, et non ex suo officio. Item si fecisset ex suo officio, cur de loco prius non conveniebat cum Concilio adhuc sedente iuxta diffinitionem c. frequens. Cur etiam non elegit unum locum de nominatis consistentem in natione Germanica? juxta c. frequens. cum ergo omnia contempsit et ex suo sensu voluit Concilium transferre, merito nihil egit validitatis et firmitatis, sed incidit in penas contentas in XI sessione. 36 quod V. 1077 l. 18 Ista Ed. 19 faebant BV. 20 imperatoris Ed. 34 illo om. V. 1078 l. 3 precise scismatici Ed. 6 dixi. quia non Ed. 10 jam diu potuisset ivisse ad Grecos et diu potuisset illos ad se vocare Ed. 37 non per hoc probatur validitas parvi decreti, nec per hoc probatur quod dissolutio Ed. 39 reducti, sed utinam essent reducti! sed Ed. 1079 l. 4 omnes om. V. 5 etc. om. V. 9 qui] quia V. 20 supra om. V. 27 sed Ytaliam V. 35 debebat V. 1080 l. 14 habebat V. 15 vicinos Ed. 21, 22 Hyspaniam—in om. V. 24 in fama V. 28 expurgaret V. 37 Catholonia V. 39 Iohanne XXIII Ed. 1081 1. 2 hoc V. 30 de heret. et notanter dicit glossa in dicta Cle. I. in verbo here- ticum, quod non solum est hereticus male sentiens de articulis fidei vel sacramentis Ec- clesie, ut in alleg. c. abolende, sed etiam qui perversum habet dogma vel falsas vel malas opiniones gignit aut sequitur contra doctrinam Ecclesie, ut in juribus proxime allegatis et in dicta cle. ubi hereticus judicatur qui pertinaciter affirmare presumit, usuram non esse peccatum. Hoc enim est contra doctrinam Ecclesie, de usur. c. II et in c. II et in c. cum tu in fi. ad idem est glo. nô. in §. quia vero XXIII. q. III. que ponit, octo modis qui- bus quis dicitur hereticus et inter alios ponit illum cum quis male interpretatur scripturam ut in dicto cap. heresis. Declaratio Ed. 36 obedire tenetur in his, que pertinent ad fidem, extirpationem scismatis et reformationem Ecclesie in capite et in membris. Item declarat, quod quicunque, cuiuscunque status et conditionis existat vel dignitatis eciamsi Papalis, qui Ed. 39 scisma om. Ed. 1082 l. 6 riuulo V. 20 fuit V. .22 notorie V. 1083 1. 3 continuatum ac congregatum extitisse pro extirpatione heresum, pace populi Christiani ac generali reformatione Ecclesie in Capite et in membris et pertinentibus ad ea, quod ulti- mum est bene notandum, et hec iam approbatio Ed. constitucionis om. V. 12 recedendi V. 16 formam consecrationis panis Ed. 29 sine fundamento om. V. 1084 l. 4 III adver- sarii imo Ed. 9 Dicit tamen hoc Ed. Dic tñ hoc B. dic. tame V. 10 hac om. V. 21 nomen V. 35 hac V. 40 c. non omnes Ed. 1085 l. 5 fiat Ed. 16 arescent BV. 33 representatione, sicut in simili dicit glo. no. sunt ru. C. que sit long. consuet. que dicit quod Concilium civitatis representat totum populum. ad Idem Ed. 1086 l. 4 parere V. 5 et om. V. 30 tanquam caput V. 34 ultima. et idem notanter scripsit Augustinus super illo Prophete: Pro Patribus tuis nati sunt tibi filii, constitues eos Principes super omnem terram, ut habetur transsumtione in c. quorum vices LXVIII di. Ubi Urbanus querens quorum vices ipsi in Ecclesia habebant, inducit pro solutione Augustini auctoritatem, qui exponendo illa verba Prophete sic dicit: Patres missi sunt Apostoli, pro Apostolis namque filii nati sunt; hodie enim Episcopi, qui sunt per totum mundum, unde nati sunt; ipsa Ecclesia patres illos appellat, ipsa illos genuit et ipsa illos constituit in sedibus Patrum. Et

Strana 1200
1200 loquendo Ecclesie universali ad quam locutus fuerat propheta in verbis predictis dicit idem Augustinus sic: non te putes desertam, quia non vides Paulum, non vides Petrum, quia non vides per quos nata de prole tua crevit tibi paternitas, pro patribus tuis nati sunt tibi filii, constitues eos Principes super omnem terram, filios genuit Ec- clesia et constituit eos Principes pro patribus suis super omnem terram. hec Augustinus. ex quibus verbis patet plurimum Excellentia Ecclesie. Item infertur, quod cum Papa vel alius instituit Episcopum, hoc facit tanquam minister Ecclesie, et Ecclesia per ipsum hoc dicitur facere; unde Ecclesia eos generat baptizando et alia sacramenta exhibendo. secundo eos eligit et instituit in Episcopos, et sic duplici capite Episcopi dicuntur filii Ecclesie. Pos- sunt etiam dici patres Ecclesie, quia eorum predicatione et ministerio homines convertuntur ad fidem ut ibi legitur et notatur nec obstat. Ed. 42 dictis V. 1087 l. 6 que coniunx om. V. 7 voluerit V. 10 figurata Ed. et textus August. (Migne 35, 1973.) 16 quatitur om. BV. 21 sq. super quod fundamentum etiam ipse aedificatus est Petrus. Fundamen- tum quippe aliud nemo potest Textus August. 27 etc. om. V. 33 est Augustinus V. 38 etc. om. V. alterum idem om. V. 1088 1. 11 XXX Ed. 21 XXIV Ed. 1090 l. 6 XI[XV] Edd. 11 pervenero Ed. 35 Hec Ed. glo. in di. III Ed. 1091 l. 1 ss. Petro, nam hoc est falsum, ut supra probatum est Ed. 4 Io. cuius verba Ed. 7 tunc om. Ed. tantum contextus decreti. 14 dicit Ed. vis] ius Ed. 15 conveniant V. 18 insufflant V. 20 apostolis V. 30 tradidit claves regni celorum, Ed. 33 eminentes B V. 42 et tunc Christus aperte V. 1092 l. 4 opinositas V. 5 dixi, potest etiam teneri quod Ed. 14 ibi agebatur, incipit Ed. 16 per quod Ed. 18 rexerint V. 19 hiis vrget aperte quod Ed. 25 li VI. q) et bene fa. tex. in §. I. XX. di. qui dicit, quod per alteram clavium declara- tur scientia discernendi inter lepram et lepram, in altera vero potestas rejiciendi aliquos ab Ecclesia vel recipiendi, que sunt verba notanda et hoc Ed. 26 iure] viro V. 33 ponti- fico B. 37 quodam V. 1093 1. 2 pro quia om. Ed. 5 XIII V. 16 et] vt V. 18 Qui om. V. dicit Pater noster est sine dubio Deus, mater Ed. 24 fuerant V. 36 uni- versalem, sunt enim Papa et alii Episcopi filii Ecclesie ex duplici capite, primo, quia ipsos per baptismum et alia sacramenta regeneravit, secundo, quia ipsos elegit et instituit in eorum dignitatibus et in dicto c. Quorum vices. Et ibi no. hinc idem Augustinus Ed. 38 suam om. V. 1094 l. 2 Iherusalem — sponsam om. V. 5 dicit V. denotandam V. 6 ad a V. 10 vt] et V. 14 ipsa om. V. 15 ss. quantumcumque sit, vilis ipse tamen si lapis pre- tiosus, pretiosius est ornamentum, cuius est, quia omnis lapis pretiosus est ornamentum eius et ipsa pretiosior Ed. 21 in c. non minus de Immun. Eccles. non ideo ne. cle. vel. mon. Ed. Priore loco (III, XLIX, 4) invenitur illud Ieremiae (Thren., 1, 1) „Princeps“ etc. Frustra autem quaeritur caput tituli „Ne clerici vel monachi saecularibus negotiis se 25 immisceant" (III, 50 vel libr. Sext. III, 24) quod a verbis „Non ideo" incipiat. inveniatur etc. hinc notanter dicit Inno. c. cum super. de caus. poss. et propr. quod bona Ecclesiarum dicuntur Pape et Prelatorum quoad administrationes sed ad Ecclesiam vniver- salem pertinent quoad Dominium et possessionem, que Ecclesia nunquam moritur, nec potest esse nulla, quod est notandum. si ergo Ed. 26 domina regina V. 33 ordinata Cant. VI. que sic 7 illud CXIII ad Ed. propter nimiam potentiam nuncupatur Ed. 1095 I. 5 qui V. 14 sanctos V. 19 editum V. 30 non om. V. 37 intelligi V. 1096 l. 10 LXXIX Ed., recte. 14 vtrimque cessare V. 29 dicit V. 15 scandali, quod apertius sentit Hug. in c. si duo contra fas LXXIX di. facit Ed. 32 dicit debet Ed. 34 reformacionis Ed. 1097 1. 5 concilia personas respuunt Ed. 11 XXV] XXII V. 12 non licet om. Ed. 17 me om. Ed. 18 XXV Ed., recte. 19 causas Ed., recte. 26 IX q. III Ed., recte. 29 reformavit V. 32 nemo potest dicere pape, quod V. 39 ab ovo taciturus V. 1098 1. 6 LXXIX V. 17 sint V. 20 vivens] vnicus Ed. 24 Sij Hec Ed. cƒ. §. 6. 28 quemcunque V. 38 Cum ipse § Dulcis-

Strana 1201
1201 1099 1. 9 quandocunque glossa, cf. C. I. C. Venetiis ap. Iuntas MDCXV. I, simos V. p. 185. 14 alio] illo V. 15 eum V. sequitur] similiter Ed. 18 pape V. papa, etiam qui est vnicus, si est incorrigibilis Ed. Papa etiam, qui est vnicus, si est incorrigibilis et scandali- zatur ecclesia, potest contextus in editione: Acutissimi iuris consulti Francisci Zabarellis Cardinalis Florentini de eius temporis schismate Tractatus, Argent. a. MDXLV, p. 12. 27 tantum om. V. 31 sq. formidinem, quas Deus prae ceteris suo rerseruauit examini. Non habet apud illum reus de allegationis nitore subsidium, quando ipsorum factorum vtitur eo teste quo iudice contextus Decreti IX. III, 14. 37. XL] XI V. 1100 l. 8 fuissent V. 13 dicens quod Ed. 15 sq. dicens, quia Ed. 42 gerit V. 1101 l. 24 Sicut in q. VII Ed. Sicut sacerdotes contextus Decreti. 25. 26 Nunc—illo c. om. V. 33. 34 iuncta gloss. que intellegit illum textum Ed. textus BV. 39 VIII V. of. cap. 41 Grat. et § 10. 40 inmunis cf. Decr. XVII, 6 Grat. et § 1 fin. 1102 l. 6 obstat quod si dicatur, quod glossa in dicto c. si Papa Ed. 7 si om. V. 9 tacituro V. 10 suo V. 18 et om. V. 20 tex. ad c. fi. LXXVI. di. vbi quod Ed. 26. di. om. V. XXIV] XXVI V. 40 minor V. 1103 l. 10 II III Ed., recte. 20 casibus non V. 35 vel eleccionibus V. 1104 1. 22 confessus fuit Ed. 23 se om. V. 25 ibi V. 28. Distinxi, ut huius contextus ratione exposcitur. At corrupta esse verba apparet collato contextu Gratiani: committens etiam potestati pontificum, vt sive propositum vellent audire negotium, sive nollent, etc.; depositum vellent audire negotium sive non Ed. 35 Auditum Ed., recte. 39 LXXXIX V. 1105 l. 12 confixus V. concilio] loco V. 27 in concilio V. concilio B. 31 fuit V. 33 et om. Ed. 1106 l. 3 designauit V. 5 Scitis] Si alicuius zelus Ed. zelus versionis gallicae (Parisiis, MDCXCVII) p. 343. Recte Scelus, cf. Decr. II, I. 21. 32 spons. et statuit Ed. 42 Visus V. ibi] vbi V. 1107 l. 10 anti- quis est decretum Ed.; decretum fuerat ... non oporteret (oportere) contextus Decreti c. 9, C. III, q. VI. 14 voluerint Ed. voluerunt Decr. l. c. 19 habent V. 22 Daibertum] Da prohi- bitum BV. 30 Sed] Et V. 40 ibi] ita V. 1108 l. 9 illam om. V. 30 Ep. 43, VII. 19. 1109 l. 11 precipert V. 12 sinat V. 27 s. auctoritas est scripturarum — particularis insti- tutio contextus Decreti, XI, 8. 28 XII Ed., recte. Augustiniana desiderantur. 1110 l. 5 Christi, vt apostolus Ed. 19 de constitutis V. 23 s. consilium Ed. per consilium meum. Et hoc dictum videtur de Saul illo, quem vtique ipse Dominus elegerat, et regem fieri iusserat contextus Decreti (allato illo Osee c. 8. v. 4) c. 18, C. VIII, q. I. 37 Super hiis Versio gallica. Caput male indicatum, in cuius contextu nihil plane sentenciae commemoratae inuenitur, cf. Decretal. III, 34, 8. 41. 42 subueniret V. 1111 l. 4 Si cum Cornelius male adductum, cum in hoc capite agatur „de dote“, cf. Dig. 46, 3, 82. 14 hominem Ed., recte, cƒ. Dig. 17, 1, 30. 36 probat. et in § fin. Instit. de poen. temere litigantium ad Ed. 1112 1. 1 pape V. 5 quod] quam BV. 18 eundem V. 26 ad om. BV. 34 remuneratur Ed. 1113 l. 10 alterum et om. BV. 23 quibus V. 1114 l. 4. 6 sit, vt — contempnantur Ed. contempnitur BV. 7 spiritui B. 23—27 Vnde — di. om. V. 27 fidei om. V. 42 vt] et V. 1115 l. 1 monitus V. 25 corpus morbus inuadat Ed. et contextus Decreti. 28 peccanti, qui furatus fuerat regulam auream vt ibi dicit gloss. Ed. 34 discrimine V. 1116 l. 8. 9 Georgium V. 20 Ad BV. 24 processum fuit, ipse Ed. 31 si V. 42 scelus Decret. 1117 l. 3 Si qui Ed., recte cf. c. 15. 15 approbauerat, in quo cauetur, quod Ed. 1118 1. 12 et om. V. 27 qui Ed. et contextus Codicis (I, 3, 3). 1119 1. 24 XXIV Ed., recte esset] est V. 1120 l. 6 filii spiritum B. 19 Vulnerato om. Ed., recte. 24 vt dicto B. 32—35 et sic— accussari om. V. 1121 l. 4. 5 que— inchoatum om. V. 11 illud V. 18 claruerunt V. 26. 27 negligentia Ed. 1122 l. 1 Si—sanctas om. V. 7 reliqui B. 10 pre- dicacionis BV. 34 LXV. Ed., recte. 1123 l. 14 nec in deo V. 17 legistis imperatores anteces- sores Ed. et contextus Decreti. 22 septima] prima Ed. 25 vera Ed. 27 interierunt V. 31 XCVI Ed., recte. 1124 l. 5 legittima V. 20 facit—de elec. om. V. 23 quod om. V. 31 Sancta V.

Strana 1202
1202 1125 l. 2. 3 abbates presbiteros om. B. 15 possint V. 31 Amen. Finis Tractatus Panormitani de Concilio Basiliensi. Premissa in effectu fuerunt proposita in Francfordia Maguntinensis Diocesis per Reverendissimum in Christo Patrem et Dominum Dominum Nicolaum divina miseratione sacro sancte Romane Ecclesie tit. Basilice XII. Apostolorum presbyterum Cardi- nalem, Panormitanum vulgariter nuncupatum, sacri Basiliensis Concilij legatum, in presentia oratorum serenissimi Principis Domini Friderici de Domo Austrie Romanorum Regis et Do- minorum sacri Romani Imperij Electorum videlicet Dominorum Episcopi Augustensis, Episcopi Chimensis, Marchionis de Rotelen et ceterorum per dictos Regem et Electores etc. deputatorum de Mense Iunij Anno Domini MCCCCXLII°. Ed. 1126 l. 1 ss. cf. p. 1205. 7 etc. om. B. 13 ex quo quia V. q. I] recte V (cap. 42). 14 patet] recte statuta patrum cf. XXV. I. (cap. 7). 17 iura BV. preposuerunt V. 33 subsidiis V. 1127 l. 2 comminuat BV. 12 dilaniarent V. 20. 21 dedicat V. 20. 23 XXIV q. VII. recte XXXIII q. V (cap. 35). 27 a om. V. 29 ani- mum V. 1128 l. 19. 20 maritimo—loco om. V. 32 et om. V. 1129 l. 10. 11 Auinionenses porrexerunt V. 22 non] modo V. 1130 l. 2 adhortacionem V. 22 nominati V. 24 conuocato V. 1131 l. 4 sunt V. 18 cassandum V. 38 remanserint V. 1132 l. 28 laudate BV. 29 declaracionis et deliberacione V. 1133 l. 1 solite in V. 10. 11 XVII—dubium om. V. 15 secutus esse partem V. 34 hoc om. V. 1134 l. 10 vt] et V. 13 dilaniauit V. 16 tamen ad vt V. 24 re feria V. inter haec verba spatium reliquit B. 1135 l. 10 Synodus] cf. Decr. XV, 1 § 7 (sic). 1136 l. 21 in om. B. 36 rexerunt et recesserunt V. 39 remanserant V. 1137 l. 2 non est om. V. 3 di. Nulla maxime Allegationum (praeposi- torum) epitome, cod. Vindob. 4701 fol. 399r. 3. 4 sed pocius Epit. 10 cognouerunt V. 1138 1. 31 obtenebrans BV. 1139 1. 8 primo om. V. 24 totum Epit. fol. 399" concilium BV. 31 caput Epit. fol. 400r; om. BV. 32 iudicandi Epit. 39 ecclesia reperiuntur facit Epit. 1140 l. 2 militauit V. 21 Hanc eciam presumpcionem Epit. fol. 400v. 37 et om. V. 39 congregata contextus Decreti. 1141 l. 7. 8 eciam cum causam V. 10. 11 reseruauit scilicet potestatem Epit. 12 Clubum V. cf. Migne XXX, 169. 16 ecclesie] esse Epit. 22 papa vt in — complicatorio Epit. fol. 401r. 30 qui BV. 32 accusatores Epitome et contextus Augu- stinianus (cf. Migne XLIII, 610); Anulinum Aug.; Anullum Epit. 37 venire] de iure BV. 1142 l. 5 enim om. V. illo antiquo scismate Epit. 8 facilius et securius ad Epit. v"] vna V. 10 ibi om. V. 11 remediis V. ne pariat Epit., reportat BV. 23. 24 condicionem iuris spatio relicto BV. secundum cuiusque condicionem nam iuris Epit. 35 dicunt quia Christo, omissa voce Deo Epit. 38 quomodo] quoniam Epit. 1143 1. 4 et in c. V. 5 1. q. 1. quali] locus corruptus. 7 ss. . mala christiani lavacri sanctitate tolluntur, quo mundat ecclesiam suam Christus, vt exhibeat eam sibi non in isto saeculo sed in futuro, non habentem maculam aut rugam aut aliquid eiusmodi . . text. Aug. (XXXIV, 39; Migne XLIV, 435.) 9 dicunt et tamen in illa sunt, quoniam et ipsi fatentur habere pec- 25 q. 1] „Qui" 15 ecclesie V. cata, si verum dicunt profecto, Epit. et text. Aug. q. 1. qn. Epit. Recte XI, III. (23): Quando ergo vir ecclesiasticus, et prudens, atque intel- ligens, multas impietates in ea, quae vocatur domus Dei, esse cognouerit etc. q. n] recte q. v (11). 28 pontificem B. 30 tanquam] nunquam BV. 31 Epicerie Epit. 35 matris] nostris V. eligatur Epit. 36 eximet V. 41 vt] aut V. et—timetur Epit. 1144 l. 1 non potest esse sentencia iuste V. 11 militantem V. 16 etc. om. B. 24 scinduntur V. 28 cf. Act. X, 14 (Ed. Par. 1714, V, 1103). 30 cum om. V. 31 predicare et confirmare V. 35 L. c. III, 580. 36 communi Epit. quoniam BV. 38 omnium V. 1145 l. 2 tempore 4 L. c. III, 697. 6 vno eodemque om. V. 3. 4 ponitur sancta Calcedonensis om. V. verbo Epit. 10 VIII] VII Epit. fol. 403e, recte. 17 cf. Cod. canonum Eccl. Afric., ed. a. 1614, p. 85. 18 ad perniciem plebium Ed. 24 ss. Perfecte creduli facti sumus, et certificati sumus omnes ex epistola quae modo lecta est coram nobis, quia non fictus, sed

Strana 1203
1203 verissimus vicarius est throni Alexandriae; propter quod et recipimus eum, et glorificamus Deum universorum, qui quod deerat universali synodo supplevit et eam nunc perfectissimam demonstravit Conc. Const. IV, Act. IX. (Acta conc., ed. Parisiis 1714, V, 886.) 27 recte Gregorius, cf. Decreti contextum. 33 cf. L. c. V, 1106. 1146 l. 17 sumpmus V. 18 deest extitit periculosus Epit fol. 403v. 23 fratrum Epit., recte, cf. cap. 19. 30 populi] apostolici V. 1147 l. 7 L. c. IV, 327. eius] eos BV. 8 encyclicam epistolam Ed. 19 Per] Propter Epit. fol. 404r. 26. 27 conuocare xvn di § Hinc eciam 1 q. v. Epit. fol. 404" sentencia male inuersa, cf. dist. alleg cap. 6. 39 autem non fuerunt V. 1148 1. 4 possit V. 13 misso V. 34 quasi V. 1149 l. 20 hereditare BV. 35 aiunt] autem V. 1150 1. 10 habuerunt V. 23 ad 40. 41 pro colore—Constanciense concilium om. V. hec] adhuc Epit. fol. 405r. 34 Primo quia est Epit. 36 inuitis Epit., recte cf. Decret. (cap. 13). 41 et om. V. 1151 1. 1 Putabant V. 13 in nullum] a nulla Epit. fol. 406r, legas a nullam. 28 textus sicud vir Epit. (cap. 11). 31 vnI q. dico notanter Epit. fol 406r. 35 ipsi BV, ipsos Epit. 36 iuuarentur] iuramentum V. 37 enim] eciam Epit. 38 XXIII] XXIV V. 39 vt] vtpatet Epit. ibidem om. V. 41 cf. L. c. V, 1099. 42 patriarchatus Epit. 1152 l. 2 temporis Epit. episcopis BV. 3 exspectacionem Epit. 11 tribus om. V. 24 eorum Explicit 29 Iunii Francfordensi in dieta extracta 1442. Epit. 25 „Bulla missa vni- uersitati Montispessulane" inscriptum est Apographum libelli in cod. Vindobonensi 4954 fol. 253" ss. 29 Margolonensis V. 30 dubitamus V. 39 viri sacri] viriliter Apogr. 1153 l. 7 elapsi V. 12 pietas V. fideles dicens Apogr. fol. 254r. 13 Mumbres V. 14 proficerent V. 16 periculosissima inminencia cernentes Apogr. 17 optime V. 19 quasi B, quando V, quoniam Apogr. 20 sedes] fides BV. 23 de pio om. BV. Exhibet ea verba index ca- pitum. 34 negando V. 35 quia V. 36 Excidisse videtur vox propagare. dubitant V. 1154 l. 17 eam] eciam V. 21 contentum V. 31 confectus V. 34 Basiliensium om. V. 35 autem duas BV. 40 ipsam V. 1155 l. 13 propinquiorum temporum Apogr. fol. 254r, recte. 17 peruenirent] ponentur Apogr. 1156 1. 6 Diffinitum enim est contextus responsionis (Mon. II, 241). 15. 16 ecclesie—potestatem om. V. 41 incriminator BV. 1157 l. 32 reprobare V. 33 sua V. 37 opinionum V. 1158 l. 2 sanctisque doctoribus om. V. 6. 7 scismatum et heresum inuentores Apogr. fol. 254". 10 eorum om. V. 18 vt—pretereant BV. Apogr., et pretereunt text. Cypr. De unitate ecclesiae XII (Hartel I, 220; Migne IV, 524 sq.) 19 sub dolo V. 23 vnanimitati textus Cypr. vnami“ Apogr. 24 mandauerat] mandauit et monuit text. Cypr. et Apogr. 27 paucis] pacatis cum text. Cypr. 34 in] cum text. Cypr. 30 affuit ipsis resolutis Apogr. fol. 255r, affuit ipse text. Cypr. 40 verbis om. Apogr. et Apogr. 35 concordia] concordi prece text. Cypr. et Apogr. 1159 l. 1 sunt Apogr. 7 Corracio V, Coruario e corr. Apogr. 9 Iohannes de Genduno et in marg. Gonduno Apogr. fol. 255". 14 frontibus V. 15 Fuerunt heresiarche Apogr. 16 qui terrarum vbique Apogr. 20 alias circumuallare quae verba glossema sapiunt om. Apogr. 36. 37 verba hec expressa capitulo hoc datam V. 1160 l. 2. 3 de hoc certi- ficari de hoc V. 24 ita] ibi V. 1161 l. 25 domus] unius text. Cypr. l. c. 30 nobis text. Cypr. 34 nati V. 1162 l. 2 fuit om. V. 4 oris text. Cypr. 7 recedit Vulg. (II, 9) 11 nunc] autem V. 28 belli] zeli text. Cypr. sibi igitur pacem promittunt inimici text. Cypr. 29 sacerdotum? Secum esse Christum text. Cypr. 34 regenerauit regnatura est text. Cypr. 1163 l. 15 agunt] arguit V. 35 apostolo quoniam vnus Apogr. fol. 255v. 40 nos] non V. 1164 l. 7 adhuc] ad ipsum Apogr. fol. 256r. 11 confirmauit Apogr. 18 Leo dictam synodum Apogr. 19 conuocatam Apogr. fol. 256v. 21 faccionis Apogr. auctori- bus om. V. 24 Lucensius Apogr. 29 presidentes suo nomine subscripsissent Apogr. 30 eam synodum ad Apogr. 1165 l. 10 constanciam V. 16 ac] vt V. 17 enim V. 28 sit om. V. 32. 33 ita— ecclesia om. V. post summus fortasse excidit pontifex, cf. 1165, 13. 1166 Scriptores III. 152

Strana 1204
1204 5 alia multa V. 1167 l. 29 huius om. V. 32 prout om. V. 37 1. 2 Scit] Sicut V. spem] fieri V. 1168 l. 25 illa om. V. 29 nisi quod V. 33 nouerit V. 35 de omni eccle- sia fas habeat Apogr. et text. Gel. (Migne LIX, 66) et decreti (c. 18, C. IX, Quaest. 3). 38 ss. apostolica sedes frequenter, vt dictum èst, more maiorum, eciam sine vlla synodo praecedente, et absoluendi, quos synodus inique damnauerat, et damnandi nulla existente synodo quos oportuit, habuerit facultatem text. Gel. 1169 1. 2 presulum certe damp- nauerat Apogr. et text. Gel. 3 Itemque sanctissimum Apogr. fol. 259r Itemque sanctae memoriae text. Gel. 4 Grecorum congregacione dampnatum Apogr. et text. Gel. 8. 9 corruerant Apogr. et text. Gel. 14 veri] rerum Apogr. 18 correpcionem Vulg. (Tit. 3, 10). 29 interpretandi, dispensandi a Apogr., recte, cf. infra, p. 1170, 33. 31 domini om. V. 32 cf. Decreta seu rescripta Nicolai Papae I. (sic) ex Gratiani volumine per Ioan- nem Cochlaeum in vnum collecta et in viginti titulos distributa. De Romana Ecclesia et sede apostolica tit. IV. (I. Dist. 22, c. 1, Mediolanensibus.) Omnes, sive patriarchae cuius- libet apicem, sive metropolis primatus ... instituit Romana ecclesia. Illam vero solus ipse fundauit, et supra petram fidei mox nascentis erexit, qui beato Petro, aeternae vitae clavi- gero, terreni simul et coelestis imperii iura commisit (Migne CXIX, 1185). Ceterum cƒ. Decreti textum. 40 tradito Apogr. 1170 l. 1 imperatorem Grecorum Apogr. 2 cf. Migne CXIX, 948. posuit humanus non valet amouere conatus et quod Deus statuit Apogr. fol. 260r et ed. Migne l. c. 6 possint V. 7 perpetua sunt diuinitus Apogr. ipsum] nostrum Apogr. vestrum ed. Migne l. c. 35 Per concilium autem contextus responsionis. 38 Extexeiq Mansi XXIX, 276. 1171 1. 1 ss. cf. Mon. II, 243. 3 specialiter non includeretur V. 7 sunt contextus responsionis (Mon. II. 253). et om. V. vt aut V. 18 Videtis dilecti filii Apogr. nostri veri catholici Apogr. 22 auctoritas nos satis Apogr. quia] qui Apogr. 25 in] et Apogr. 25. 26 Basiliensi concilio submouendo et Ferrariensi substituendo Apogr. 27 extiterunt V. 32 eiusdem fidei vnitate Apogr. fol. 260v. 33 contigisse Apogr. cogitasse BV. 34 nichil denique Apogr. 1172 l. 3 cum] omni Apogr. fol. 257r (hac parte contextus librarii errore male anticipata). 10 prospicientes Apogr. 11 propterea a nobis V. 12 adicientes Apogr. fol. 257v. 16 per nos] ita Apogr. prout Apogr. 18 accesserit Apogr. cedimus V. 19 Sublata est illud V. 20 Greci quasi quingentis Apogr. 21 discesserant Apogr. patrum nostrorum Apogr., recte. 23 Cui immortales gracias agimus quod Apogr. 24 speramus] confidimus Apogr. 1173 l. 24 sua BV. 1174 l. 10 scandala: verumtamen vae homini illi Vulg. (Matth. XVIII, 7). 27 dicunt BV. 30 perspicimus Apogr. 31 sit] est Apogr. 32 XXII BV. 33 continet veritatem oportet ewangelio sacris doctoribus conciliisque concordet debet Apogr. 1175 l. 5 verbis Apogr. fol. 258r 8 conuocaretur mirum si Apogr. 9 cedere BV. 11 et atque corr. ex et Apogr. 20 et est V. 22 vt tot patrum Apogr. 23 possint Apogr. 25. 26 scripturas V. 27 censeantur Apogr. 29 magnis V. 30 conseruatam Apogr. 35 irritum] rectum Apogr. fol. 260v verum vel vtrum text. Aug. (Migne XLIII, 128). 37 scribuntur Apogr. et text. Aug. 39 deterioremque Apogr. 41 fue- runt] fiunt Apogr. et text. Aug. sunt] fiunt Apogr. quae fiunt ex vniuerso text. Aug. 1176 l. 2 superbie sine vlla inflata ceruice arrogancie sine vlla contencione Apogr. fol. 261 et text. Aug. 7 mors V. veros BV. 11 cf. Migne XXXV, 1535. 27 doctoris V. 32 hic) hoc V. Ceterum cf. contextum responsionis (Mon. II, 242 et 244). 1177 l. 8 et] vt V. 16 secundum] et in V. 20 dico autem vobis, quia quicumque dimiserit Vulg. (Matth. XIX, 9). 22 cf. I. Cor. VII, 13 est om. V. 31 sunt V. 37 Eciam] sciencia V. 1178 1. 2 sed de translacione V. 12 allegauerunt V. 1179 l. 35 antiqui qui sunt V. cf. Vulg. XV, I (Eliphaz) et 10. 36 iam] omnes contextus Greg. (Migne LXXV, 1002). 37 Ioannes, qui ait: Ex contextus Greg. l. c. 1180 l. 8 quoniam] qui V. 16 informantem contextus Clem. (I., cap. un. ex). 21 Saul V. Plaoul Mansi (XXVII, 399). 31 mitre] mittere V. 1181

Strana 1205
1205 1. 10 Ceterum ut aliquid de Apogr. fol. 261r, recte, cf. infra 1182, 6. 12 Iohis XXIII Apogr. 13 sola convenerit Apogr. aliquantum temporis Apogr. 15 convencionis sue ple narium Apogr. 16 aut plenarie Apogr. 19 ipsis] tempus Apogr. ibidem Apogr. 22 con- currerunt Apogr. reclamare Apogr. 30 inmutare] minuere Apogr. fol. 261". 31 possunt V. 33 magistra] magna Apogr. 36. 37 ipsum huius legis Apogr. 1182 l. 1 concilium om. V. 8 fuerant V. 18. 19 Gabriel Senensis cf. Mansi XXVII, 817. 33 renunciari V. 38 arti- culis V. 1183 l. 9 supplicabantur V. 1184 1. 20—22 censerentur—Constanciensem om. V. 1185 l. 3 catholice om. B. 36 referentes V. fuerit V. 1186 l. 16 de] in V. 20. 21 in eadem—facta om. V. 1187 l. 1 reputatum V. 36 mature contextus bullae Mon. II, 72. 37 aggravatos et reaggravatos l. c. 38 publici l. c. armatas l. c. 1188 l. 2. 3. similibus expresse audienciam l. c. 4 fuisse om. V. 17 prescripta fuerat omissis articulis BV, cf. Dia- rium Guilelmi Filastri (Finke, Forschungen und Quellen zur Geschichte des Konstanzer Konzils, p. 171). 27 et] in l. c. 1189 l. 4 est enim dirigere B. 23 inmortalis] minor talis BV. 36 ista] illa alias illa BV. fortasse in archetypo: ista al illa. 1190 l. 6 possint V. 34 lacerarent BV. 37 sciencie cleritas et veritatis lumen inducit ac debitum professionis constringit Apogr. fol. 262r. 39 ecclesias Apogr. nostri Apogr. 40 nostri Apogr. 41 filialem. Propugna- culum firmum fidei estis et ut Christi milites tutele sue fidei militatis. Apogr. 1191 l. 2. 3 fides et christiane Apogr. 19 sed et V. 30 enim om. V. 33 et om. V. 1192 l. 8 eciam om. V. 39 nisi om. V. 1193 l. 21 dicto om. B. 22 vnitatem V. 28 concilio om. V. 1194 I. 3 Christianorum om. V. 29. 30 et—aut om. V. 1195 l. 21 pervenit V. 22 innotescat V. Tractatus inde a p. 1126 usque ad p. 1152 supra evulgati recensio Wuerdtwei- niana (Subs. Dipl. IX. p. 1—56) cum mendis scateat lacunisque quam plurimis, hisce in- dicatis adnotationem criticam onerare nolui, deprompsi autem quae memoratu digna visa sunt ex editione commemorata (correctis etiam quibusdam typothetae erroribus) haec: 1126 l. 13 vetantur, cap. in tantum 109 dist. 21 in tantum, sic et ex eo. 1127 1. 2 facile omnia comminuat, altiora. 26 dicentes se Concilium universale fuisse, Ecclesiam representasse, et cum authoritate plena conciliari ab ipsis Dominum nostrum depositum. 1128 1. 11 Basileae concilii causa. 25. 26 portum, ad quem ultimo debebit applicare, ad quem. 36. 37 leg. apostolici. 1130 l. 8 dantibus pro petitione. 1131 l. 11 leg. potuit, 27. 28 leg. n. s. nisi. 1132 l. 1. 2 erant, qui ad numerum XXX minus quam 14 layco aliquem. 19 dispersam, cui inspiravit. 23 protestationibus. 24 illa regis Alberti cavilla- retur. 1133 1. 2 leg. si. 21 leg. ex. 1134 l. 15. 16 operatus est, quomodo nullum fuit Concilium Basileae tamdiu, sed ordinatione Concilii translatum, tamen ad hoc ut. 30 non solutionis cassabatur, et. 34 leg. existentes non voluerunt. 1135 1. 7 advertendum, quod etiam id verum non est. 1136 l. 30 celebrandi, et conciliariter procedant, sicuti Ferrarie actum est. preterea si Basileense Concilium. 1137 l. 3 93 di . nulla . maxime. 1139 l. 32 iudicandi. 39 ecclesia reperiuntur, facit. 1141 l. 32 accusatores. 1142 l. 5 illo antiquo scismate. 8 facilius et securius ad. 10 inventum tempore scismatis. 14 papa propterea illam. 23 alios, secundum cuiusque. 1143 l. 7 dicentis. 30 membrum Ecclesie subest. 1144 l. 9 datam, sed datam pocius. 1145 1. 1 hoc ibi. V. Q. 4. 41 judicari potest, omnium. 1147 l. 8 hemiciclicam epistolam. 27 specialiter synodum convocare. 1148 1. 9 exegerit] exierit. 39 ope opere. 1149 l. 20 leg. nisi. 34 translatum loquuntur eciam de Conciliorum dissolucione fantastice, non adrectentes, dissolucionem quoad Caput concilii, cujus mandato collectio facta est, aliud non esse quam mandati sublacionem et ab- solucionem, ut quisque ad propria redire possit. quomodo potest papa notari, quasi horren- dum crimen incidisse, quia prelatis libertatem redeundi ad pastoralem curam prestitit, si 152*

Strana 1206
1206 quis gesta conciliorum veterum Canonice celebratorum legerit, ita reperiet, et eos, qui in hoc fundamentum vanum locarunt, juste deridebit; nee obstat, quod patres Constantienses sibi ipsis legem statuerunt, quam dissolvi nollent unione non peracta. ita enim poterant facere, et necessitas procurande unionis ita fieri exposcebat; nullo uno indubitato pontifice in universa Ecclesia presidente hoc secus. dicunt de bullis. 1150 l. 28. 29 ut homines, bestic tamen. 38 populi] papali. 1152 l. 4. 5 per nullam suspicionem. 12 provectus.