Strana I
MONUMENTA CONCILIORUM GENERALIUM SECULI DECIMI QUINTI EDIDERUNT CAE SAREAE ACADEMIAE SCIENTIARUM SOCII DELEGATI. CONCILIUM BASILEENSE. SCRIPTORUM TOMI TERTII PARS II. VINDOBONAE TYPIS ADOLPHI HOLZHAUSEN C. AC R. AULAE ET UNIVERSITATIS TYPOGRAPHI MDCCCLXXXXII.

Strana II

Strana III
JOANNIS DE SEGOVIA, PRESBYTERI CARDINALIS TIT. SANCTI CALIXTI, HISTORIA GESTORUM GENERALIS SYNODI BASILEENSIS. Editionem ab ERNESTO BIRK inchoatam apparatu critico adiecto continuavit RUDOLPHUS BEER. VOLUMEN II. LIBER XVI.

Strana IV

Strana 399
(Incipit liber decimus sextus.) Incipit colleccio XVI. de eleccione pape, per sanctam synodum Basiliensem facta, et de procurata obediencia. Capitulum I. Prohemium colleccionis XVI., quanta sit neccessitas ex diuini iuris 5 auctoritate, vt papatus officium continue permaneat in ecclesia; exponunturque raciones vrgentes synodum Basiliensem, vt post deposicionem Eugenii pape quarti plenopere intenderet ad eleccionem Romani pontificis. vmmorum pontificum saluator noster, a clarissima inspeccione cunctorum sapien- cia, et Dei virtus ab operacione perfecta nominatus, quemadmodum fecit, ita et 10 docuit, id precipue declarans sermonibus suis, vt quod instituit officium, quod tri- buit donum, non marceat ocio, non vase operiatur, sed agendorum consideracione inuigilet, intendat et operetur, data quippe seruis suis, quibus negociari a domino potestate cuiusque operis remunerati sunt admodum, qui impleuere preceptum; et turpissima dampnacione mulctatus est, qui talentum sibi distributum abscondit 15 contra domini mentem, volentis eciam manu altera ex talento credito prouenire fructum. Vt namque in primis docuit apostolos suos: "non accendunt lucernam et ponunt eam sub modio, sed supra candelabrum, ut luceat omnibus, qui in domo sunt." Quoniam vero inter cuncta a saluatore nostro diuini muneris instituta officia eximie resplendet summi dignitas pontificatus, hanc profecto non sub lecto, sed supra 20 candelabrum poni voluit, vt omnes, qui ingrediuntur domum suam, lumen uideant. Siquidem monstrauit ex primaria sui institucione, vt in ecclesia continue resplen- deat papatus, et continue operetur, cuius officium est oues Christi pascere, cottidiano alimento egentes. Suo eciam firmauit exemplo, quando, priusquam suos discipulos corporali desereret presencia, Petro commisit pascendas oues suas. Is eciam, vt 25 aiunt, id ipsum imitatus fuit loco sui Clementem constituens; sed et quanta fuerit pasture huius neccessitas, plenopere docuerunt fideles primitiue tempore ecclesie, quouis summorum pontificum martirio coronato, alterum eligentes extemplo, non Scriptores III. 51

Strana 400
400 Liber XVI. Caput I. tam obediencie latitudinem attendentes, quam diuini adimplecionem mandati et in- stituendi neccessitatem officii. Si namque, vt impleret omnia, ascendens Christus in celum, quosdam dedit apostolos, quosdam autem prophetas, alios autem euangelistas, alios autem pastores et doctores in edificacionem ecclesie, ad salutare regimen, con- sumacionem ac perfeccionem fidelium, et horum officium permanere voluit, donec 5 occurramus omnes in virum perfectum vsque ad seculi consumacionem. Quoniam summi apostolatus dignitas supra singulos eiusmodi elucet gradus, illam haudubio permanere voluit, et continua resplendere operacione, propterea, quod officii cuius- que, quanto communior atque vniuersalior, quia diuinior, tanto magis neccessaria est operacio eius, quomodo solis quam planetarum, racionis quam sensus, et sicut 10 pre archydiacono episcopi, et regis pre duce aut comite officium reipublice magis incumbit. Papatus igitur, quia dignitate primum et causalitate vniuersalissimum est officium in Dei ecclesia, permanencia utique eius summe ac permaxime est nec- cessaria. Propter quod, vt non dampnentur cum abscondente talentum domini sui, quibus facultas competit prouidere, quatenus id faciant, maxima astricti sunt nec- 15 cessitate, ne id officium ecclesie vnquam desit. Quod licet sua vi ac honestate et opulencia multorum rapiat corda in concupiscenciam sui, et sic plurimis illud cupien- tibus diuturnior non fiat vacacio eius, vt tamen esse non debet, magna Constanciensis synodus, conterens in hoc multorum hereticorum adhuc et ypocritarum vanissimas cogitaciones, inter ceteros Iohannis Hus numero XXVI et XXVII sequentes dampnauit 20 articulos: „Non est scintilla apparencie, quod oporteat esse vnum caput in spiritualibus regens ecclesiam, quod semper cum ipsa militante ecclesia conuersetur". „Christus sine talibus monstruosis capitibus, per suos veraces discipulos, dispersos per orbem terrarum, melius suam ecclesiam gubernaret.“ „Apostoli et fideles sacerdotes domini strennue in neccessariis ad salutem regularunt ecclesiam, antequam pape officium 25 fuit introductum; sic facerent, deficiente per summe possibile papa vsque ad diem iudicii." Tanta igitur neccessitate declarata, vt fulgeat continuo in ecclesia dignitas papatus, sancta Basiliensis synodus, magni Constanciensis concilii plenopere imi- tatrix, cum Eugenium papam quartum propter sua demerita a summi pontificatus dignitate deposuisset, eleccioni futuri pontificis, prout decreuit, intendit, diuinam 30 implens legem, exemploque monstrare volens dictis articulis reprobatis aduersantem doctrinam veritatem esse catholice fidei, videlicet, quod preterito officio papatus et per dispersos ac eciam per insimul congregatos non melius Dei ecclesia guber- natur, quinymo iuxta ewangelicam doctrinam esse debet vnus fidelis seruus et pru- dens a domino constitutus super familiam suam, daturus illis cibum in tempore: 35 sic autem agens prouidebat sancta synodus eciam honori et nomini suo. Siquidem ab inicio concilio sub nomine pape litteris publicatis in orbem obiectum extiterat, quod post primam dissolucionem Basilee conuenientes velut locuste acephali de singulis Romane curie officiis inter se ipsos disponere non verebantur, omniaque attemptare non formidabant, que tantum pape ac sedi apostolice reseruata erant. 40 Post secundam vero non defuere acrius obloquentes, id fore studium Basilee congre- gatorum, deuoluta in eos administracione papatus perpetuum sibi velle constituere

Strana 401
Liber XVI. Caput I. 401 tribunal, ob idque et ipsum olim Eugenium deposuerant, et eligere alterum minime attendebant. Quod longius a vero distare narrata in proxima collectione demonstrant ; sed expectandum fuit per Lx dies iam a septennio determinatos, quibus transactis piissimi Dei clemencia misericorditer affuit, a pestilenti morbo liberans ciuitatem, 5 post factam presertim declaracionem in materia de sancta concepcione beatissime virginis. Vt vero audita cessacionis fama, qui vellent eleccionis adesse tempore, accedere omnes potuissent, adhuc expectatum est plus XL diebus, quibus non per- ceptum est magnam fieri diligenciam per quosdam requirentes, donec ipsi prouiderent, ab vlteriori abstinendum esse prosecucione; nec dicitur, si operibus contestantibus 10 quorumdam videbatur esse propositum, vt protraccior in dies fieret vacacio papatus; sed quod diebus expectacionis parte ipsius olim Eugenii eciam litteratorie electoribus imperii memorabatur, non esse amplius eam rem ducendam verbis, sed oportere, vt manus eciam armata contra Basilee congregatos apponeretur. Vltra vero communem racionem, quod nocuit, differre paratis, et instanter operandum esse, quodcumque 15 manus facere potest, inerat patribus permaxima neccessitas, negocio intendere elec- cionis, vt iuxta desideria eorum consumacionem acciperet reformacionis opus, propter quod fuerat concilium congregatum, eligendo in summum pontificem propositum sancte synodi exequentem, dum obseruari faceret canones editos ad reformacionem ecclesie, propter quorum violacionem et contemptum predecessor suus, quomodo Saul 20 propter inobedienciam a regno, fuerat a papatu deiectus. Erat demum eligendi ponti- ficis neccessitas vrgens, vt execucioni traderetur synodalis sentencia, nouiter electo iure sedem apostolicam adepturo, quam depositus occupabat de facto. Et rursus, vt confirmaretur veritas catholice fidei, videlicet determinacio de auctoritate generalium conciliorum, quam sancta synodus Basiliensis magnopere prosequebatur. Summo 25 quidem pontifice per concilium electo, illam profitente, nemo illi auderet resistere, permaxime attento, quod per ecclesiam tociens desuper facta extiterat declaracio, et post tam diutinam vehementissimamque resistenciam profitebatur illam pontifex summus, cuius precipue concernebat statum. Fuerunt eciam alie quamplurime nec- cessarie raciones, vt absque expectacione ulteriori sancta synodus eleccioni inten- 30 deret, conformiter agens generalibus synodis, nostris celebratis diebus. Siquidem in Pysano concilio sentencialiter depositis contendentibus de papatu Benedicto XIII. et Gregorio XII. sic nominatis decimo sequenti die cardinales intrarunt conclaue pro eleccione futuri pastoris. In sancta vero Constanciensi synodo ingressus conclauis dilacionem accepit, sed nec tantam, vt in Basiliensi, propter contraferencias tunc 35 magnas, si per cardinales dumtaxat, aut per eos aliosque per concilium deputatos fienda esset eleccio. Item Romanorum rege et cum eo nacionibus quibusdam conte- stantibus primo fieri decreta reformacionis, cardinalibus autem et nacionibus aliis allegantibus, esse precipuam ecclesie reformacionem quam primum illi prouidendum de capite. Vt vero in Pysano, ita in Constanciensi minime expectatum est, quod 40 primum obediencia omnino subtraheretur dicto B. iam bis deposito, sed illo secundum se adhuc tenente sedem electus fuit Martinus papa quintus. Quemadmodum eciam viuente Saule, notificata illi sentencia sue eleccionis, continuo fuit electus in regem 51*

Strana 402
402 Dauid, quamplurimas plurimo quoque tempore persecuciones passus, priusquam tronum regni pacifice possideret. Exemplo vero isto commode tribuente exposicionis causam id dicendum se offert, vt quemadmodum Dauid fuit electus supra humanam estimacionem, eciam prophete Samuelis, illum vngentis, qui respiciebat primo wltum et altitudinem stature fratris sui primogeniti, quasi dignitate regia, velut facies Priami digna imperio esset. Sed audiuit a domino, quod homo videt ea, que exterius patent, Deus autem cor intuetur, ita de electo per sanctam synodum contigisse videtur, multis constitutis in conclaui illi dantibus vota sua, qui, priusquam in- troiissent, quantum sentiri potuit, longe ab huiusmodi erant proposito. Vt vero communiter omnis eciam multitudo patrum, qui sustinuerant pondus diei et estus, illi 10 rursum tres ad eligendum ceteros electores per sanctam synodum deputati, quocirca multi videntes hanc mutacionem velut dextre excelsi animaduerterunt diuine proui- dencie insuperabile pondus experimento agnoscentes, quod non est prudencia, non est sapiencia, non consilium contra dominum, sed stat eius consilium, et fit omnis voluntas eius, in rebus profecto magnis ostendentis, quod ipse est Deus vincens 15 omnem scienciam, quodque solus in magnis mirabilia operatur. Etenim, si Deus res, quas condidit, sic administrat, vt eas agere proprios motus sinat, propter quod rapaces aues, leones aliasque feroces bestias iuxta prehabundanciam virium sinit occupare predas suas, hominem eciam in hominem iuxta suam fortitudinem preua- lere, vbi tamen potentissimi reges aut principes in bella conueniunt, sacri codices 20 sepissime attestantur, non secundum armorum potenciam, sed quod, prout ei placet, dat Deus dignis victoriam. Nec minus id frequentissime apparet in actibus humane voluntatis circa elecciones potentatuum ac eciam magnarum ecclesiasticarum digni- tatum, papatus presertim. Auribus quippe nostris audiuimus, sed et patres nostri narrauerunt nobis, electos fuisse multos in summos pontifices, de quibus nulla aut 25 minima, sed opposita existimacio, qui illis sua dederunt vota, confitentibus, quamuis de aliis proposuissent, mocioni tamen, que in eis in conclaui constitutis velut a Deo fieret, non potuisse resistere, et quasi coactos se illi conformasse, voti sui aliam reddere racionem nescientes, nisi quia sic, protunc illis visum est, fiendum esse. Hoc idem eis accidisse confessi fuere multi ex patribus sancte Basiliensis synodi, qui 30 ingressi conclaue ad eleccionem futuri pastoris, magnitudinem rei eisdem commisse, non illam mouentes digito, sustinentes autem magis super humeros, presensere, quam graue et quasi importabile esset onus. Etenim, iuxta determinacionem ecclesie factam in XXIII. sessione sancte Basiliensis synodi, in nulla profecto re magis do- mini nostri Ihesu Christi graciam vel iram assequi possunt, ad quos eleccio pertinet, 35 quam cum de vicario Christi preficiendo ouibus agitur, quas ita dilexit, vt pro ipsis mori et crucis tormentum pati fuerit dignatus. Incumbit namque ipsis tunc cogitare corde et attenta mente considerare, quantum sibi ipsis meritum vel demeritum, quantumque populo christiano fructum vel preiudicium bonum vel malum eligendo pontificem, facturi sunt. Itaque magnitudine considerata meriti et demeriti electorum 40 cuivis facile non est, quinymo difficile plurimum, iudicare quemquam ydoneum ad summi dignitatem apostolatus. De semetipso autem id iudicium ferre, an temerarium 5 Liber XVI. Caput I.

Strana 403
Liber XVI. Caput I. 403 sit, modo non dicitur. At vero, quoniam ydoneitas plurimum respicit temporis circumstancias, agendeque rei neccessitatem, cum diebus hiis super materia fidei tam periculosissima esset in ecclesia Dei contraferencia, egebatque sancta synodus auxilio, vt veritas per eam defensata non prosterneretur, prout tunc perceptum est, ingressorum conclaue id propositum erat, virum eligere, per quem in obseruanciam deducerentur canones synodales, facti ad reformacionem ecclesie, et manuteneretur veritas Constanciensis concilii de generalium auctoritate conciliorum. Quam ob causam visum minime eis fuit eligere quemquam de cardinalibus Ytalie constitutis, cum omnes assensissent dampnacioni trium veritatum, facte in sexta bissessione 10 Florentina, eadem eciam vrgente racione de prelatis nacionis illius, nacionis pre- terea Germanice, quantum ad se illis conformantes eo, quod imperii electores depo- situm papam nominabant, et per cedulas neutralitatis determinacionem Constan- ciensis concilii in dubium vertere videbantur, dicentes controuersiam inter papam et concilium, quia in radice palam contraria predicabatur auctoritas, tenebrosam 15 aquam esse in nubibus aeris. Atqui Francie, Castelle et Aragonie regibus, duce quoque Mediolani instantibus, ne processus synodalis finem acciperet, perceptum fuerat a multis eorum subditis, eciam si eligerentur, ne illis essent offensi, non acceptaturos, nisi habito primum eorum consensu. Abhominati sunt autem patres, iniuriam hanc irrogari Christi magnificencie, vt electus in eius vicarium consensum 20 terrene deposceret potestatis, cum vni, non ex maioribus, sed aliis discipulis vocato, vt eum sequeretur, non permiserit primo sepelire patrem suum, alteri eciam, vt primum renunciaret hiis, qui domi erant. Siquidem maiores Christi discipuli, audita primum voce vocantis, continuo secuti sunt eum relictis retibus, alii eciam relin- quentes et patres secuti sunt eum, Matheus quoque surgens ex theloneo, relictis 25 omnibus. Non igitur tante dignitati quante vicariatus Christi esse ydoneum re- putarunt, quem perceperunt subiectum esse velle potestati seculari, regulande magis per summum pontificem. Porro, cum alii essent multi longe propositi alterius. humeros eorum fragiles presensere, vt tanti magnitudinem ponderis, quo tunc ec- clesia premebatur, deferre possent, auxilio videlicet cuiusuis eorum publicandam defensandamque ac prosequendam esse synodalis iusticie veritatem coram regibus et principibus, vt relicto olim Eugenio electo per sanctam synodum in summum pontificem obedire vellent. Quam vero ad hec aliaque onera subeunda papatus ydoneus reputaretur electus per sanctam synodum, precipue autem, vt eius opera pax fieret ecclesie, reformacioque plenum habitura esset effectum, quia synodalia 35 decreta et epistole habunde preferunt, aliasque dicenda occurrent, subsidet calamus in colleccione ista XVI., narraturus de modo eleccionis per sanctam synodum statuto. eleccioneque et electi consensu, necnon et prosecucione in quam pluribus ambas- siatis, pro assequenda obediencia longius abscedente, que a multis putabatur prope, vt primo consanguinei sui obediendi aliis formam preberent. 5 30

Strana 404
404 Liber XVI. Caput II. Capitulum II. Littere Romanorum regis et protectoris concilii, vt supersederetur ab eleccione, oratore illius profitente concilii iusticiam in articulo mortis, noti- ficaturque de vnione Grecorum eciam per eos non approbata etc. Octobrio mense processione vna, duabus sessionibus, et celebratis congrega- cionibus XIII, incorporati fuere Iohannes archiepiscopus Tarentasiensis, Perceuallus Bellicensis, Georgius Augustensis, Iohannes Ypporregiensis episcopi, Steffanus monasterii noui Pictauiensis, Guillelmus Chassangine, Gerardus sancti Eugendi Lugdunensis, Iohannes sancti Michaelis, Iacobus Secusie, Iohannes Staffarde, Iohannes sanctorum Vitalis et Constancie Taurinensis, Guillelmus Altariste, Petrus de Tela Lausanensis, Perceuallus sancti Steffani Vercellensis, Iohannes sancti Sul- 10 picii Bellicensis, Michael sancti Mauricii Sedunensis abbates, Iohannes de Valle in theologia, Henricus de Saccenago in vtroque, Bartholomeus de Prouanis, Sigismundus de Bellonis in canonico, Guillelmus de Hese in ciuili, Nicolaus Melke in medicina doctores, Guido Hordi, Guillelmus Rolandi, Wernerus Chaues, Andreas Flagelleti et Ferdinandus de Sallis in decretis licenciati, Iohannes de Monte Canuto de Renuerso, 15 Stephanus Nicolai de Alexandria ordinis sancti Anthonii preceptores, Theodericus sancte Marie de Goansella ordinis sancti Benedicti prepositus, canonici octo, priores nouem et alii XXVI. Sancta synodus recepit litteras Romanorum regis sub data X. Augusti, significantis stupefactum se et merito conturbatum, quia non admissis remediis, in dieta Maguntina conceptis, conuerterat se ad prosecucionem proces- 20 suum contra papam, dominum suum. Ne vero tanta mala ex scismate prodeuncia in suis consurgerent diebus, seriosius obnixiusque exhortatus ex intimis deprecaretur, quatenus ab ulteriori processu contra ipsum papam tanquam patres pacifici absti- nere vellent; mitteret enim e vestigio oratores suos, litteras eiusmodi secuturos pro tractandis vna cum aliorum principum oratoribus mediis aptissimis, pacem ecclesie, 25 vt speraret, parituris. Scripsit eciam Conradus de Winsperg, concilii protector, quod illa esset Romanorum regis intencio, vt ab eleccione supersederetur. Arelatensis vero multa aliorsum deduxit, exhortando patres, vt per concilium ad vlteriora, eciam ad eleccionem faciendam, procederetur. Similiter et Vicensis episcopus. XVIII° autem die, ante publicacionem prefate littere regis in generali congregacione, Bernardus 30 Wincken, qui ex parte nacionis Germanice fuerat, in societate episcopi Lubicensis in generali congregacione retulit, quod in exposicione ambassiate per synodum illi concesse coram rege Romanorum, quando raciones et motiua allegauit, quare sancta synodus ad deposicionem pape processerat, Signensis episcopus, olim Eugenii nuncius, replicauerat, demonstrans, omnia per concilium sancte et iuste facta fuisse. 35 Qui rediens cum litteris regis ante exitum Vngarie tactus morbo pestilenti, prius- quam sumeret corpus domini, fraterne alloquens astantes predixerat, vt Deum ora- rent pro illis, qui manebant cum Gabriele, papa quondam, quia, prout ipse credebat, omnia extiterant iuste et sancte facta per synodum Basiliensem, magna cum pacien- cia ante deposicionem expectantem correccionem illius, cui adherentes saluari non 40 5

Strana 405
Liber XVI. Caput II. 405 poterant, nisi desisterent a sua opinione. Eandemque professionem iterum fecisset ante sacramentum extreme vnctionis. Suscepit item synodus litteras regis Francie commendaticias super particularibus causis, ducis quoque Britanie, item ducis Austrie Friderici, vt de persona Tridentini episcopi patriarchali ecclesie Aquilegiensi proui- deretur, supplicantis. Fuerunt rursus notificate per litteras directas cardinali Arela- tensi de publicacione sentencie deposicionis, facta Florencie, Bononie et aliis multis locis Ytalie per affixionem in valuis ecclesiarum, quod eciam attestabatur nuncius ad hec missus. Alius vero concilii nuncius publicus magister Eneas de Senis, desti- natus ad episcopum Tridentinum, retulit post presentacionem decretorum deposicionis 10 factamque seorsum proposicionem episcopo et capitulo responsum obtinuisse, quod gracias agerent concilio, de notificacione certificantes, quod de cetero per neminem dominii illius obediretur Gabrieli deposito. Referebant eciam alie littere oratoris cuiusdam regis Francie, directe cardinali Arelatensi, bissessioni sexte Florentine non interfuisse oratorem aut procuratorem alicuius principis; sed et in publicacione 15 libelli „Moyses" per lectorem illius omisso verbo: „episcopus", dicto autem solum : „Eugenius seruus seruorum“, acclamatum fuisset: episcopus, episcopus, quodque Armeni, de quibus magna fuerant verba, solum essent homines quinque brutales, qui non facta discussione fuissent admissi in sessione; quodque audisset imperatorem Gre- corum coram presidente cardinalium et multis prelatis dicentem, non per eum stetis- 20 se, quominus discuteretur de essencia et bonitate ac sapiencia diuina, de quo aliter Latini, aliter Greci sentirent. Legatum vero Iulianum de Cesarinis obiecisse tunc de matrimonio et sacramento confirmacionis, sed stupentibus cunctis imperatorem astute respondisse, dixisseque oportere haberi aliud concilium ycumenicum, vt super pre- dictis de essencia, bonitate ac sapiencia diuina determinaretur. Alie vero littere 25 eciam ad Arelatensem attestabantur, quod Greci, transeuntes Bononiam, multis dixissent se non fore obligatos ad tenendum vnionem, Florencie publicatam, quoniam papa promisisset eis ycumenicum concilium, quale non fuerat Ferrariense aut Flo- rentinum. Postmodum autem illarum copiis destinatis ad cardinalem Arelatensem, per litteras ex Modono Achaye huius preceptori Flandrie et Hannonie ordinis Ihe- 30 rosolimitani directas, significatum extitit, quod, non obstante accessu imperatoris et prelatorum de Grecia ex Florencia regressorum, vnio ipsa Constantinopoli publicata non fuisset grata, nec vllo modo approbata, sed repudiata et derisa multis verbis turpibus et obstinatissimis, atque in manifestam sue pertinacie approbacionem, virum illum, qui iam multis elapsis annis, cum esset Grecus, fecerat se Latinum, vti sole- 35 bant in ecclesia sancte Sophie profanum et maledictum anathema cantare, sic eciam post dictam vnionem fecissent, quodque ipsi vnioni publice contradiceretur in Con- stantinopoli, ita, vt prelati et seculares in multitudine copiosa haberent dicere, quod non intenderent fidem suam venditam esse pro denariis. Inter alia vero gesta synodi mense isto preuia deliberacione deputacionum ante recessum oratorum, qui ad Franciam, 40 Dyonisii de Sabrenays et Nicolai Amici, oratorum studii Parisiensis, die XVII. huius, patribus eciam respondentibus per verbum "placet“, conclusum extitit, vt expediretur per bullam pragmatica sanccio Francie, iuxta deliberatas per concilium qualificaciones. 5

Strana 406
406 Liber XVI. Caput III. Capitulum III. Exhortaciones due presidentis concilii, ad electionem fore proce- dendum, nec expectandum dietas Germanie, vtque non doctissimus, sed potens eligeretur, ad eligendumque alios xxIx fuerunt deputati tres synodales electores. Isto preteritoque mensibus inter patres concilii magnopere deliberaciones captate fuerunt, vt concorditer materia transiret de eleccione facienda summi ponti- ficis. Septima namque mensis preteriti commissione facta deputatis pro stabilimento concilii, vt auisarent et referrent modum future eleccionis, post inter se ipsos maturam frequenter habitam collacionem prima die mensis huius forma decreti posita est ad deliberandum in deputacionibus, que tribus placuit. In ea vero de communibus, cum difficultates fuissent ingeste, qui huius cum aliarum deputatis conuenientes, quia 10 trahere eos non potuerunt iuxta commissionem sibi datam, assenserunt forme con- cepte; et die quinta commissum est deputatis, vt illam aliorumque decretorum aptarent formas. Die vero sequenti eciam in generali congregacione cum de oppor- tunitate temporis ad intrandum conclaue per quosdam magni fierent sermones, vt primo expectaretur conclusio diete Francfordie, tenende per electores imperii, 15 ambassiatores quoque regis Romanorum, cardinalis Arelatensis, occasione data, quod vni ex patribus obiectum fuerat in dieta Maguntina neutralitatem consuluisse, commemorans labores et constanciam patrum, contestabatur, non decere quemquam consulere viam neutralitatis, et hereticum fore, si patres non prouiderent ecclesie, ne ita conculcaretur; eoque expectandum non esse iudicium dietarum, quas ab 20 experimento sensissent semper alias parere, sed procedendum ad eleccionem summi pontificis. Ipse autem in presencia imperatoris aut electorum si persisteret, eadem hec intrepide eis diceret, qui non alium timebat, nisi Deum, potentem animam per- dere in gehennam. Etenim minime curaret de beneficiis presentibus et aliis tempo- ralibus bonis, sed de veritate, fide et iusticia, quas prosequebatur concilium, defen- 25 sandis, omnibus scientibus, quam notabiles personas de domo sua perdidisset pestis tempore. Oportebat tamen eum perseuerare, quando Gabriel ita acerbe perseque- batur ecclesiam et fidem, nec patres aduertere debere ad iniurias verbales, quemad- modum se, qui, vt omnes sciebant, in congregacione, in deputacione, in domo aliisque locis multa audiebat obprobria, secundum carnem quamuis displicencia, tollerare 30 tamen proposuerat pro seruicio Dei et ecclesie. Quoniam autem non solum de oportu- nitate temporis, sed que essent persone intrature conclaue, quarum numerus iam erat deliberatus, quia preter cardinales XXXII varie fiebant locuciones, et propterea differebatur conclusio decreti de eligendi modo, die XIII., ex vnanimi deliberacione omnium sacrarum deputacionum nominati et electi sunt Thomas abbas de Scocia, 35 Iohannes de Segobia et Thomas de Corcellis pro electoribus summi pontificis, data eis plenaria facultate, si vellent, assumendi secum vnum, duo uel tres alios, prout eis videretur, ipsique et assumptus vel assumpti per eos haberent potestatem et facultatem mandato, vice auctoritateque sancte Basiliensis synodi nominandi et eligendi restantes electores futuri Romani pontificis et alios officiarios, in forma 40 5

Strana 407
Liber XVI. Caput III. 407 decreti specificatos, ita tamen, quod nullus per eos eligendus electus censeretur, nisi a maiori parte ipsorum eligencium nominatus foret; quodque ipsos restantes electores reciperent ac nominarent ex toto corpore concilii, habendo respectum ad naciones et deputaciones, quantum fieri posset, iuramentum prestituri, vt eligerent 5 viros timoratos etc., electosque non reuelarent vsque ad publicacionem eorumdem in generali congregacione aut sessione, eleccione per ipsos facta eorum clausa sigillis reponenda sub fida custodia in loco tuto vsque ad publicacionis diem. Qui tres non admissis allegatis per eos excusacionibus, vt tantum onus eorum infirmis humeris non imponeretur, recommittentes se oracionibus patrum iuramentum ab eis requi- 10 situm prestiterunt. Requisiti vero post hoc fuere die vII° per concilii promotorem eciam coram notario et testibus, vt nominacioni personarum iuxta commissionem eisdem factam intenderent, die autem XXIII. mensis constitutis ipsis tribus in maiori ecclesia, Georgius Augustensis et Nicolaus Grossetanus episcopi, abbates quidam et alii nacionis Ytalice, commemorantes eisdem fuisse commissum a concilio eligere 15 personas intraturas conclaue, habito ad naciones respectu, proposuerunt, ne forte putarent, de nacione Ytalica concilio non adesse sufficienciam numeri personarum, quod ipsi presentabant se eisdem; intimantes vero concilio interesse notabiles personas de Ytalica nacione, supplicabant requirentes, vt dicta nacio non haberetur contemptui alias, quod protestabantur, Grossetano episcopo adiciente dictum ipsis 20 fore, quod de nacione Hyspanica iam suppleuissent defectum Ytalice nacionis. Requisicioni huic trium parte respondit Thomas de Corcellis, animaduertere se magnitudinem oneris a concilio inpositi, quod vtinam aliis; sed intendebant taliter operari, vt bonam redderent racionem memoresque essent clausule, haberi respectum ad naciones. Rogabant autem, prout eorum decebat grauitatem, non adhibere aures 25 credulas huiusmodi diccionibus. Illi autem de requisicione ac responsione testimonia publica petiere. Quomodo autem ipsi tres processerint in eleccione aliorum xxIx, refertur in die publicacionis illorum. Sed commissione eis facta, cum iam concor- datum esset de maxima putata difficultate, triduo sequenti conclusa est forma de eligendi modo aliorumque decretorum in eadem sessione publicatorum. Fuerunt 30 eciam conclusa decem capitula iuranda per electores pape, mutatis mutandis, prout in Constanciensi concilio ordinata fuere, conformiter ad c. „Vbi maius“ et extra- uagantem Clementis VI., incipientem „Licet in constitucione Gregorii“, rigorem illius temperantem, quantum ad cibaria et familiares, sed quantum ad hec Basilee limitata, quia singulus electorum Constancie duos, hic autem solum qui prelati, alii 35 vero vnum erant habituri; quantum vero ad exitum, prout continetur in forma de- creti: „Consolabitur." Erat autem vltimum capitulum, quod custodes conclauis iura- turi essent, capitula ipsa sine fraude, dolo et inuiolabiliter facere obseruari, nec cardinales et alios electores vltra ipsa capitula coartare nec permittere per alios coartari. Hiis autem conclusis, cum adhuc sessio differretur propter contraferencias 40 circa condempnacionem libelli „Moyses“, quem vt hereticum condempnari plurimum instabat cardinalis Arelatensis, super hoc et aliis per eum specificatis, quibus arbi- tratus est reddere racionem debere aut suadere posse, die XXII. personaliter visitauit Scriptores III. 52

Strana 408
Liber XVI. Caput III. IV. 408 omnes deputaciones, in quarum de fide exordiens, quanta fecisset tam Rome quam Basilee in fauorem concilii, causabatur non debere reputari tanquam suspectum nec calumpniandumve eidem de accessu multitudinis Sabaudiensis, et quod impe- diret sessionem. Etenim per concilium fuisset conclusum de noua conuocacione pre- latorum fienda, sed fuerat per deputatos pro stabilimento concilii auisatum, vt scriberetur affectuose prelatis, de quibus sperabatur esse venturos, et ita ipse fecerat per Germaniam, Burgundiam et Franciam, qui tamen non venissent. Sed dux Sabaudie, qui deuotissimus princeps ecclesie erat, eam iuuaret in neccessitatibus misissetque tempore deposicionis et tunc suos. Imponeretur eciam sibi, quod intro- duxisset materiam de condempnacione libelli, vt eleccio differretur; id enim seque- 10 batur iudicantibus multis ante condempnacionem citandos omnes, qui illi interfuerant bissessioni. Sed nouerat Deus, quod illud fecisset pro bono, vt omnes retraherentur a credendo illi libello. Et sic conclusum extiterat semel per omnes deputatos ac eciam in omnibus deputacionibus, sed vnus solus in altera distraxisset, ipse vero semper staret ad obedienciam concilii. Et conuertens se ad ymaginem crucifixi 15 secundo ac tercio iurauit, quod circa materiam eleccionis pape multum desideraret eligi talem, per quem conseruaretur ecclesie status, non autem, qui conseruare non posset, quia satis esset miseria nunc in ecclesia, et, si ille non haberet, vnde se sustentaret, quomodo per eum conseruaretur ecclesie status? Quocirca ipse publice dicebat ac forcius clamaret in tempore neccesse fore eligi potentem, et si alius eligi 20 deberet, nunquam consentiret. Causabatur rursus, cum presidens esset et cardinalis, consuetumque erat cum omnibus deputatis cardinales interesse et presidentem con- cilii, de eo tamen fieri extimacionem tanquam de cane, quia non communicaretur ei de personis eligendis ad intrandum conclaue, sic igitur reputaretur tanquam suspec- tus, quia de ipso non confideretur. Nunquam autem hoc meruisset circa concilium, 25 a quo per indirectum, quod facere vellet, recedere cogebatur. Post quod verbum statim subiunxit hoc non se facturum, alloquens patres: „Non vos relinquam orphanos“, peciitque veniam humiliter, si quem ex patribus illius deputacionis vn- quam offendisset. Non vero expectato responso recessit, dicens se iturum ad alias deputaciones et forcius acclamaturum in generali congregacione, quod et fecit, in 30 deputacionibus expresse contestando, quod non expediret eligi aliquem in theologia magistrum, quamuis doctissimum, sed potentem, sustentaturum statum ecclesie. 5 Capitulum IV. Sessio XXXVII. de modo eligendi per concilium summum ponti- ficem professioneque facienda per eum. Post hec autem facta per Arelatensem requisicione in congregacione generali, 35 vt condempnaretur dictus libellus „Moyses", materia remissa ad deputaciones, biduo sequenti celebrata est sessio XXXVII. sancte synodi Basiliensis, cantante missam Georgio episcopo Augustensi, et post completas cerimonias cum euangelio „Vos estis sal terre" Ludouico Lausanensi episcopo in ambone solito legente, decreta tria approbata, ut moris, per verbum „placet“, sequentis tenoris. 40

Strana 409
Liber XVI. Caput IV. 409 Sequitur tenor trium decretorum XXXVIIe sessionis de eleccione summi pontificis, et primo de reuocacione protestacionum et intelligenciarum quarumcumque contra synodales acciones. Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congre- 5 gata, vniuersalem ecclesiam representans, ad futuram rei memoriam. Quoniam in opere neccessario, quod fauente superna gracia aggressuri sumus, in eligendo sum- mum pontificem et prouidendo saluti ecclesie in gloriam omnipotentis Dei non solum querere oportet, que ad ipsius operis consumacionem promouent, verum eciam im- pedimenta tollere, que felici progressui rerum agendarum aduersari aut officere 10 possunt, vel quomodolibet contraire, vt purius, sincerius et liberius ipsa eleccio summi pontificis fiat, omnes et singulas protestaciones, que possunt puritati, since- ritati, libertati et efficacie eiusdem eleccionis et eligendi per sacrum concilium summi pontificis obediencie plenarie obuiare, necnon conuenciones, pacciones, pro- missiones, obligaciones, iuramenta, condicta, intelligencias et intendimenta, vbicum- 15 que, qualitercumque et per quoscumque, cuiuscumque gradus, status, condicionis et preeminencie, eciam si imperiali, regali, cardinalatus, archiepiscopali, ducali aut alia quacumque ecclesiastica vel mundana prefulgeant dignitate, in aduersum huius eleccionis factas et facta fiendas et fienda ex habundanti dampnat, reprobat et annullat, prout eciam de se ipsis nulla nulliusque roboris vel momenti existunt, 20 mandans sub obtestacione diuini iudicii et sub excommunicacionis pena, quam in contrarium facientes ipso facto incurrant, et precipiens, ne quis talia facere, vel iam factis vti aut eadem obseruare quouis modo presumat. Omnesque et singulos ab huiusmodi promissionibus et obligacionibus quibuscumque eciam iuramento vallatis eadem sancta synodus ad cautelam et ex habundanti absoluit et relaxat et, prout 25 hec de facto processerunt, absolutos et relaxatos esse declarat. Datum in sessione nostra publica, in maiori ecclesia Basiliensi solemniter celebrata, nono Kalendas Nouembris anno a natiuitate domini MOCCCCXXXIX°. 137. 1439. 24. Oct. De modo et tempore eleccionis summi pontificis, numero et qualitate electorum illius, deque professione facienda per ipsum. Sacrosancta etc. ad futuram rei memoriam. Consolabitur dominus Syon et 138. 1439. consolabitur omnes ruinas eius, ait Ysaias propheta, et ponet desertum eius quasi de- 24. Oct. licias, solitudinem eius quasi ortum domini, gaudium et leticia inuenietur in ea gra- ciarum accio et vox laudis, quod iam aspirante singulari gracia spiritus paracliti in ecclesia conspicere speramus et videre pastorem bonum constituendum a domino super 35 familiam suam, qui sapienti et fideli regimine releuet ipsam ecclesiam a languoribus suis, quos ex inutili et dampnosa administracione hactenus perpessa est. Et licet diuersis temporibus diuersi modi super eleccione Romanorum pontificum obseruati 30 52*

Strana 410
410 Liber XVI. Caput IV. sint, prout neccessitas et utilitas ecclesie exposcebat, nunc tamen cura rei huius sub direccione omnipotentis Dei incumbit huic sancte synodo, congregate pro reforma- cione ecclesie et salute omnium fidelium in nomine Christi saluatoris, qui ait „Vbi sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi ego sum in medio eorum.“ Et iam post edicionem salubrium decretorum et sacrorum canonum atque iustam deposi- cionem illius, qui ipsos canones et decreta spernebat ac paruipendebat, sancte reformacioni et restauracioni legis domini ac publice salutis vehementer obsistens, superest virum talem querere a domino et cum beneplacito sue benignitatis eligere, per quem desiderata cunctis gentibus ipsa reformacio atque salutaris gubernacio ecclesie Dei in salutarem reducantur effectum. Nam et singulariter futuro pastori 10 incumbit bene regendi neccessitas, dum regens in exemplum sui predecessoris, ob eius dampnosum regimen eiecti, ante oculos positum habebit. Dudum quoque in quarta sessione huius sancte synodi, celebrata XII. Kalendas Iulii anno a natiuitate domini MCCCCXXXII. statutum fuit de eleccione Romani pontificis, si sedem apostoli- cam hoc sedente concilio vacare contingeret in hunc modum: Hec sancta synodus 15 statuit, decernit atque diffinit, quod in euentum vacacionis sedis apostolice, hoc sacro generali durante concilio, eleccio summi pontificis in loco istius sacri concilii fiat, et interdicit, ne alibi celebretur, in contrarium attemptata quauis auctoritate, eciam si papali, non obstantibus quibuscumque constitucionibus editis vel edendis aut aliis in contrarium facientibus, ac si de ipsis esset de verbo ad verbum facienda 20 mencio specialis aut iuramento firmata existant, quibus ex certa sciencia derogat et decernit nulla et irrita esse, nullius roboris vel momenti ipso iure. Contrarium vero attemptantes, tam actiue quam passiue, quoad eleccionem Romani pontificis et ad quascumque alias dignitates inhabiles, et omnibus habitis dignitatibus per- petuo priuati et infamie et eciam excommunicacionis sentenciam incurrant ipso 25 facto. Quod si forsan aliqua de facto pretensa eleccio presumeretur, tam electus pretensus, tam illi adherentes, cum pro tali gerentes, supradictas penas incurrant. Absolucionem vero omnium et singulorum, qui premissas sentencias aut aliquam earum incurrerint quoquomodo dicta sancta synodus, tantummodo preterquam in mortis articulo, sibi reseruat, decernens presens decretum ligare, afficere vim et 30 effectum habere et sortiri post quadraginta dies continue proxime secuturos a die publicacionis eiusdem. Deinceps autem in nostro decreto septime sessionis ordinatum fuit, quod in euentum predictum vacacionis sedis apostolice, hoc sedente generali concilio, ante Lx dies a tempore ipsius vacacionis continue computandos, ad elec- cionem Romani pontificis minime procederetur, quem terminum Lx dierum, postquam 35 vacauit ipsa sedes per deposicionem Gabrielis, olim Eugenii pape quarti, hec sancta synodus duxit expectandum decreuitque effluxo illo termino eleccionem Romani pontificis in hoc sacro concilio esse fiendam, modis et formis per ipsum concilium declarandis, prout in decreto nostre tricesime quinte sessionis plenius continetur. Cum autem iam post eiusdem termini lapsum adhuc per plures dies ad eleccionem 40 prefatam procedere distulerimus, ecclesiaque acerrimos dolores paciatur, dum pro- telatur sedis apostolice diuturna vacacio, et differtur noui pastoris eleccio, ipse 5

Strana 411
Liber XVI. Caput IV. 411 quoque, qui iustissime depositus est, variis artibus ecclesiam conturbare conatur et apostolice sedis primatum nephanda presumpcione tenere et occupare in graue scandalum ecclesie et magnum periculum fidei et religionis christiane; qui pertina- ciam suam in dies magis ac magis hominibus manifestando mense Septembris 5 proxime preterito horrendam inuectiuam aduersus veritates fidei in hanc sanctam synodum eiusque fautores et defensores promulgauit, non correccionem seu emenda- cionem proferens, sed omnem incorrigibilitatem et pertinaciam ostendens, atque propriis factis toti mundo manifestans, quod neccesse est ecclesie catholice de pru- denti et fideli pastore prouidere, qui eam a persecucionibus tam reprobi hominis 10 defendat fidemque conseruet ac iusticiam et veritatem contueatur animasque pre- cioso sanguine Christi redemptas, quas prefatus Gabriel seducere nititur, dirigat in viam salutis. Nam sicut res ipsa indicat, plura et maiora scandala in dies euenirent, nisi per auxilium gracie Dei de remedio prouideretur opportuno. Ad quod sperandum et de ydoneo pastore prouidendum neccessitas fidei maxime nos 15 impellit. Volens itaque tandem hec sancta synodus post maturam et longam expec- tacionem exsoluere debitum obsequium domino Deo suo et saluti atque neccessitati ipsius ecclesie, vt tenetur, prouidere, ad laudem et gloriam beatissime trinitatis, patris et filii et spiritus sancti, statuit, decernit et declarat eleccionem Romani ponti- ficis fiendam et celebrandam esse pro hac vice per hoc sacrum generale concilium 20 Basiliense seu eius auctoritate, modis et formis infrascriptis. Et primo, quod vna cum dilectissimo ecclesie filio Ludouico, tituli sancte Cecilie, sancte Romane ecclesie cardinali Arelatensi vulgariter nuncupato, presente et presidente in hoc sacro con- cilio et aliis ipsius sancte Romane ecclesie cardinalibus, si qui ante consumatam eleccionem futuri summi pontificis aduenerint et adherentes huic sacro concilio 25 eidem eleccioni interesse voluerint, alii tam de prelatis, quam ceteris honorabilibus ecclesiasticis iuris in sacerdocio aut saltem dyaconatus ordine constituti, vsque ad numerum triginta et duorum, per eandem synodum ad predictam eleccionem facien- dam in nostra generali congregacione ac in sessione publica nominandi et deputandi potestatem habeant, prout secundum Deum et consciencias suas eisdem videbitur, 30 hac vice libere eligendi summum pontificem auctoritate huius sancte synodi ita, vt ille absque vlla excepcione ab vniuersali ecclesia summus pontifex habeatur, qui ab omnibus predictis sic debentibus pro hac vice eligere aut saltem a duabus parti- bus ipsorum fuerit electus et consensum, vt infra dicetur, prestiterit; nec valeat eleccio, nisi due partes predictorum in ipsum electum consenserint et conuenerint, 35 qui omnes pro hac vice eligere debentes tanto attencius sinceris mentibus et expur- gatis conscienciis ydoneum et perutilem pastorem eligere curent, quanto ecclesiam in maioribus neccessitatibus positam conspiciunt, ad solum Deum oculos dirigentes, qui in districtissimo examine de tanto et tam arduo negocio, ex quo pendet salus vniuersalis ecclesie, reddituri sunt racionem. Ordinat insuper, statuit et decernit 40 hec sancta synodus, quod supradicti eligere debentes die sequenti post nominacio- nem eorum in congregacione generali conueniant omnes in maiori ecclesia Basi- liensi, in qua missa et sermo solemnes celebrentur et fiant, prout est de more fieri

Strana 412
412 Liber XVI. Caput IV. in die, quando intratur conclaue; tenebiturque eodem die publica sessio, et ibi omnes suscipiant eukaristie sacramentum ac iuramentum prestent, quod in vicesima tercia sessione huius sancte synodi extitit ordinatum. Quibus peractis sine redeundo in domos suas intrent conclaue ad hoc ordinatum in domo huius ciuitatis Basiliensis, in qua sacra deputacio pro communibus teneri consueuit ad eleccionem huiusmodi celebrandam, et consequenter presentandum ac intimandum, ceteraque faciendum, obseruandum et prosequendum, que in presenti decreto expressa sunt, et que in ceteris hic non expressis alia decreta huius sancte synodi, necnon alie constituciones atque ordinaciones, videlicet tam in corpore iuris clause quam extrauagantes, que hactenus obseruari consueuerunt de cardinalibus et aliis electoribus Romani ponti- 10 ficis, statuunt et decernunt. Que omnia saluis expressis in predicto decreto volumus in suo robore permanere et eciam in predictis ad eligendum pro hac vice deputatis et deputandis locum habere, quemadmodum de cardinalibus in predictis decretis, constitucionibus et ordinacionibus statutum et ordinatum reperitur, sed nullum eis- dem expressis quouis modo preiudicium generare. Electus autem in papam presen- 15 tata sibi eleccione, si presens in hac ciuitate fuerit, per aliquos ex ipsis electoribus, eciam si cardinales non fuerint, vel extra ciuitatem per aliquos ex ipsis vel alios ad hoc presentantes mandatum ab eis, in presencia notarii et saltem decem personarum requisitus, teneatur infra diem naturalem ab hora requisicionis consentire ac iurare, modo et forma inferius descriptis; alioquin eius eleccio pro infecta habeatur. Volu- 20 mus autem, quod si contingeret ipsum electum huiusmodi eleccionem non acceptare seu ei non consentire, modo et forma et in tempore ordinatis, quod prefati ad eli- gendum ordinati ad alterius eleccionem procedant, priusquam exeant conclaue, si prefatus electus in hac ciuitate fuerit. Si vero fuerit extra ciuitatem, eo casu infra triduum post noticiam habitam in concilio et per ipsum concilium in congregacione 25 generali declaratam de recusacione per electum facta, iterum intrent conclaue pro eleccione alterius facienda, omnibus modis et formis, sicut superius dictum est. Et si quis ipsorum electorum a tempore primi ingressus conclauis inantea recederet a concilio, vel decederet, aut impedimentum haberet, per quod non posset eleccioni interesse, vel eciam conclaue intrare nollet, alius loco eius surrogetur de eadem 30 nacione, per ipsos ad eligendum deputatos aut per maiorem partem ipsorum, qui habe- bit communicare et iurare, prout prefati deputati aut maior pars ipsorum ordinauerit; duretque potestas omnium et singulorum predictorum absque alia noua deputacione electorum, donec eleccio per eos facienda realiter per consensum electi sortita fuerit effectum. Hanc autem formam et modum eleccionis approbat, statuit, ordinat et de- 35 cernit hec sancta synodus pro hac vice et ad omnem scrupulum submouendum omnes et singulos in eadem synodo presentes et venturos, et qui ei adherebunt quantum ad huiusmodi eleccionis opus et totalem effectum ab omnibus sentenciis excommunicacionis, si quas forsitan incurrerint et quibuscumque censuris a iure vel ab homine generaliter vel specialiter, eciam a conciliis generalibus, vel summis 40 pontificibus promulgatis, absoluit ipsosque ad omnes actus in eadem synodo agen- dos actiue et passiue, quatenus opus est, habilitat et habiles esse declarat. Volens 5

Strana 413
Liber XVI. Caput IV. 413 eciam, vt specialiter in omnibus ad eligendum deputatis aut deputandis, vt pre- mittitur, locum habeat constitucio Clementis quinti, que ordinat, vt nullus ex cardi- nalibus cuiuslibet excommunicacionis, suspensionis et interdicti pretextu a dicta eleccione repelli valeat; ceteris eiusdem concilii decretis in hiis, que superius ex- 5 pressa non sunt, semper saluis, supplens ex certa sciencia et ex plenitudine pote- statis omnes et singulos defectus, si qui forsan interuenerint in premissis, ac eciam suspendens omnia iura positiua in conciliis generalibus et a summis pontificibus edita et statuta et ordinaciones, consuetudines et priuilegia, quibuscumque concessa et penas contra quoscumque ordinatas et eis derogans, in quantum effectum presentis 10 decreti impedire possent, quoquomodo in contrarium facientibus, non obstantibus quibuscumque. Preterea, cum neccessitas rerum ac circumstancie temporis id ex- poscant, vt hec sacra synodus et ipse summus pontifex, per Dei graciam in proximo assumendus, quam maxime vnum sint, eadem caritate et vnanimi consensu, quam pluribus ad hec vrgentibus racionibus, ordinat et decernit, vt electus in summum 15 pontificem, priusquam aliquid graue in hiis, que pertinent ad administracionem papatus, exerceat, insignia coronacionis sue assumere debeat in loco huius sacri concilii, ad quem, si absens fuerit, infra terminum sibi assignandum per deputatos ad eligendum, vel maiorem partem eorumdem, venire teneatur. 20 Sequitur forma consensus, professionis et iuramenti prestandi per ipsum electum in summum pontificem. In nomine domini amen. In nomine sancte et indiuidue trinitatis, patris et 139. 1439. filii et spiritus sancti. Ego N., electus in papam, omnipotenti Deo, cuius ecclesiam 24. Oct. suo presidio regendam suscipio, et beato Petro, apostolorum principi, corde et ore profiteor, quamdiu in hac fragili vita constitutus fuero, me firmiter credere et tenere 25 fidem catholicam secundum tradicionem apostolorum, generalium conciliorum et aliorum patrum, maxime autem octo conciliorum vniuersalium, videlicet primi Ni- ceni, secundi Constantinopolitani, tercii Ephesini primi, quarti Calcedonensis, quinti et sexti item Constantinopolitani, septimi item Niceni, octaui quoque Constantinopo- litani; necnon Lateranensis, Lugdunensis, Viennensis, Constanciensis et Basiliensis, 30 generalium eciam conciliorum, et illam fidem vsque ad vnum apicem inmutilatam seruare et vsque ad animam et sanguinem confirmare, defensare et predicare, ritum- que pariter sacramentorum ecclesiasticorum ecclesie traditum omnimode prosequi et obseruare. Polliceor eciam fideliter laborare pro tuicione fidei catholice et extir- pacione heresum et errorum, reformacione morum, execucione et obseruacione 35 decretorum Constanciensis et Basiliensis conciliorum ac pace in populo christiano. Iuro eciam prosequi celebracionem conciliorum generalium ac confirmacionem elec- cionum iuxta decreta sacri Basiliensis concilii. Hanc autem professionem mea manu subscripsi, et tibi, omnipotenti Deo, cui in die tremendi iudicii redditurus sum de hoc et aliis meis operibus racionem, pura mente super altare offero, quam in primo

Strana 414
414 Liber XVI. Caput IV. publico consistorio solemniter repetam. Datum in sessione nostra publica, in maiori ecclesia Basiliensi solemniter celebrata, nono Kalendas Nouembris anno a natiui- tate domini M°CCCCXXXIX°. Aliud decretum eiusdem sessionis, ne bona eligencium et electi in papam rapiantur. Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime con- gregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Cum ea, que laudabiliter pro reprimendo conatus malignancium ordinata sunt, nullatenus negligi deceat, sed pocius diligenti seruari studio, sacrum canonem dudum in con- cilio Constanciensi editum aduersus illos, qui bona electorum seu eciam eorum, qui famabantur de nouo electi in summos pontifices, capere vellent, innouat sancta syno- 10 dus sub huiusmodi tenore : Omnis etas ab adolescencia sua prona est ad malum, ad id presertim, ad quod cupiditatis et auaricie stimulo incitatur. Fiunt autem, et facte sunt leges, vt earum metu humana refrenetur audacia, tutaque sit inter improbos innocencia, et refrenetur nocendi facultas. Cum itaque nonnunquam euenisse com- perimus, quod electo Romano pontifice nonnulli pretextu cuiusdam abusiue licencie 15 res et bona sic electi, quasi culmine diuiciarum adepto falso pretendentes occu- panti concedi, nedum illius sic electi, ymmo aliquando nonnullorum, quos electos esse mendaciter confingunt, domos, res et bona illorum, necnon aliquando bona cardinalium aut electorum Romani pontificis et aliorum in loco conclauis existen- cium, eciam violenter inuadunt, recipiunt, occupant et transportant, lucrifacta exi- 20 stimantes; ex quibus, si permitterentur, plura pericula, scandala, rapine, furta, et nonnunquam homicidia sequerentur, nos igitur tam scelerate temeritatis et audacie viam precludere et huiusmodi periculis et scandalis obuiare volentes prefatum dampnantes sceleratum abusum talia fieri hoc edicto prohibemus, statuentes, quod quicumque, cuiuscumque status aut condicionis existat, contra hoc presumpserit 25 attemptare aut ad hoc auxilium, consilium vel fauorem prebere, penas, quas in violentos raptores et occupatores huiusmodi iura atque apostolice et imperiales con- stituciones statuunt, et eo ipso excommunicacionis sentenciam incurrant, a qua, nisi per hanc sanctam synodum aut futurum Romanum pontificem, preterquam in mortis articulo et facta satisfaccione, absolui nequeant, et omni officio, beneficio, priuilegiis 30 ac dignitate ecclesiastica et mundana feudisque et rebus aliis, si que aut quas in Romana vel aliis ecclesiis obtinebit, sit priuatus, et intestabilis, actiue et passiue, existat, ciuitas vero, que in premissis culpabilis fuerit, ecclesiastico subiaceat inter- dicto, huic adicientes sanccioni, vt domini temporales rectoresque et officiales ciui- tatis vel loci, vbi eleccionem Romani pontificis contigerit celebrari, illa imminente 35 premissa fieri sub grauibus penis publice et realiter prohibeant, et prohibicionem diligenter faciant obseruari, ceteris constitucionibus circa talia editis in suo robore duraturis. Et quia nunc imminet eleccio Romani pontificis per hanc sanctam syno- dum seu eius auctoritate celebranda, vbi obseruacione et execucione prefate con- 140. 1439. 24. Oct. 5

Strana 415
Liber XVI. Caput IV. V. 415 stitucionis opus est, nos omnia et singula predicta agendi et exequendi illis personis tam ecclesiasticis quam secularibus, que postmodum in nostra cancellaria nomina- buntur, plenam et liberam committimus et concedimus facultatem et potestatem, decernentes litteras super hoc fieri cum censuris et aliis remediis iuris, eciam cum 5 inuocacione brachii secularis et clausulis opportunis. Datum in sessione nostra publica, in maiori ecclesia Basiliensi solemniter celebrata, nono Kalendas Nouembris, anno a natiuitate domini MOCCCCXXXIX°. Aliud decretum eiusdem sessionis de suspensione audiencie causarum et licium. Sacrosancta generalis synodus Basiliensis etc. ad futuram rei memoriam. 10 Ne variarum rerum occupacio actum salubrem eleccionis futuri pontificis impediat aut perturbet, decernit hec sancta synodus, vt ad tam neccessarium et tam salubre eleccionis negocium attencius procedatur, audienciam et omne causarum et licium exercicium in hoc sacro concilio preter audienciam camere a die, quo deputati ad eligendum summum pontificem intrabunt conclaue, et deinceps vsque ad publica- 15 cionem eleccionis ipsius summi pontificis inclusiue suspendenda esse, eademque hoc presenti decreto suspendit et prohibet, irritum decernens et inane, quicquid in con- trarium fuerit attemptatum. Datum in sessione nostra publica, in maiori ecclesia Basiliensi solemniter celebrata, nono Kalendas Nouembris, anno a natiuitate domini MOCCCCXXXIX°. 141. 1439. 24. Oct. 20 Capitulum V. Refragacio, vt metropolitanis non concederetur potestas dispensandi in postulacionibus, publicacioque acceptata de xxIx electoribus et officialibus conclauis, raciocinacione secuta, vt inter prelatos et doctores sorte distribuerentur camere conclauis. Post sessionem predictam cum iam a multis diebus forma fuisset concepta 25 decreti de supplendis defectibus per ordinarios in eleccione pontificalium et aliarum dignitatum, vtque neccesse non foret electores vocari vltra dietas duas constitutos, quod concederetur metropolitanis posse dispensare super defectu etatis vel alio quouis defectu persone, non previa instancia „accessit" sed „abscessit“, commemo- rato eis, per Constanciense et Basiliense concilia multa, que obstantibus ordina- 30 cionibus apostolice sedis non licebant, ordinariis remissa fuisse, vt de fructibus medii temporis, de spoliis ac procuracionibus per cameram apostolicam non reci- piendis, de confirmandis eleccionibus, de collacione beneficiorum, sublacione gracia- rum expectatiuarum, causarum diffinicione, ac non soluendis annatis, et in hoc decreto de supplendis defectibus eleccionum, ideoque iam satis eis forent concessa. 35 Etenim, vt veneracioni esset apostolica sedes, maxime conueniret christiane religioni. Illis igitur desistentibus, forma decreti conclusa est vnanimiter. Quo vero Scriptores III. 53

Strana 416
416 Liber XVI. Caput V. ad reprobacionem libelli „Moyses" iuxta prenarrata concordatum fuit. Die itaque XXVII. mensis huius concluso, vt biduo sequenti sessio pro formis decretorum publi- candis et intrando conclaue teneretur, per diem ante in generali congregacione conclusis formis decretorum, priusquam fieret publicacio electorum, abbas de Scocia, Iohannes de Segobia et Thomas de Corcellis ad hoc deputati excusaciones fecerunt, supplicantes attendi non ad inprudenciam, sed eorum fidelitatem, si qua ex contentis in cedula nominacionis personarum omnibus grata non essent, quia forte aliter quam suum foret iudicium se vel alios, de quibus arbitrarentur, non fuisse nominatos. Nominacionem autem fecerant coassumpto Cristanno de Gretz Regine in theologia magistro, presidente hiis diebus nacioni germanice, quorum 10 omnium vnanimi consensu omnes persone in cedula expresse nominate fuissent, habito respectu, vt eius tenore apparebat, ad naciones et, quantum possibile fuit, eciam ad deputaciones, quodque eorum fuisset studium haberi informacionem super omni bona honestate electorum, vtque forent de distantibus, quantum possibile erat, regionibus et preeminentes honore, quatenus eleccio in hiis, que prope, et in hiis, 15 que longe, condignum ipsorum eligencium haberet testimonium. Siquidem cum cardinali Arelatensi essent episcopi XII, essent quoque abbates et alii doctores, quorum commendacio virtutum omnibus nota foret. Quo vero ad vices gerentem camerarii ad custodiam conclauis, visum fuerat eis de Ludouico Lausanensi epi- scopo, qui loco cardinalis Arelatensis Constancie dum vicecamerarius in eleccione 20 Martini pape V., Rome autem cum camerarius esset, in eleccione olim Eugenii pro eo officium exercuisset, quod eciam vt id Basilee ageret, aptus foret, si sacro pla- ceret concilio, eaque de causa ipsum inter electores non numerauerant. Placuit autem tunc omnibus, vt sic fieret ex deliberacione deputacionum, secuta eciam con- clusione. Dictis vero eiusmodi sermonibus, per Michaelem Galteri, notarium sacri 25 concilii, allatam cedulam ex domo dicti Iohannis de Segobia sub custodia sigillatam quatuor sigillis ipsorum electorum, illis recognitis coram patribus, ipse Iohannes de Segobia perlegit, in effectu continentem, quod dicti tres synodi sancte seruitores minimi, coassumpto et coelecto dicto magistro Cristanno, desiderantes implere mandatum eisdem factum super eleccione et nominacione electorum futuri Romani 30 pontificis, et officiariorum pro conclaui de toto corpore concilii, tam de prelatis, quam de ceteris ecclesiasticis, habito respectu eisdem iniuncto iuxta tenorem syno- dalis commissionis, se ipsis comprehensis elegerant vsque ad numerum XXXIIorum ; horum autem nomina aliorumque officialium in eadem cedula descripta erant hoc non exponenda loco, quia illa specificantur in decreto. Perlecta vero dicta cedula 35 velut inspiracione subita percepta est quietacio in animis omnium patrum, quorum multi, indiciis ac verbis eorum euidenter significantibus, vel dispositi erant ad contradicendum, aut de magna futura turbacione erant anxii. Arelatensis autem, cuius animus euidencioribus indiciis a triduo magnopere anxiabatur, eciam con- quieuit, abinde commendans personas quatuor electorum ex nominacione persona- 40 rum facta per eos, que vnanimiter placuit, nemine saltem expresse contradicente. Die vero ista de sero in domo Arelatensis conuenientibus omnibus electoribus 5

Strana 417
Liber XVI. Caput V. VI. 417 nominatis, dicturis si acceptare vellent, aut minime, vtque fieret distribucio came- rarum, omnes preter vnum acceptarunt eleccionis officium. Super secundo delibe- rantibus, vt communiter prelatis omnibus distribuendas eis fore cameras superiores numero sistentes pari, vt ipsi erant xIx, ad quod non attenderant eorum electores, per doctores allegatum est id non decere, et quia essent officio consimiles, et quia inde diuisio oriri posset, vt, sicut loco, ita dissentirent opinione, et quia inter cardi- nales, quamuis alii episcopi, alii prespiteri, alii dyaconi, sorte tamen diuiderentur camere conclauis, et quia in Constanciensi concilio, vbi simile erat conclaue supe- rius et inferius, quamuis antiquissimi et magne excellencie fuissent cardinales multi, 10 sorte tamen facta fuisset diuisio camerarum cum illis ac prelatis et doctoribus, et quia ingressuri erant ad eligendum vnum intenturum, precipue ad reformacionem ecclesie, non licebat in ipso ingressu infringi laudabilem ecclesie consuetudinem, cameras conclauis sorte diuidi, et quia suspicio oriri posset, si pro voto eligerent, superiores coniunctos loco conuenisse de persona eligendi. Ipsi quoque superiores 15 attendere deberent, quam fauorabiliter pro se ipsis deliberarent, qui, licet numero plures, quia XIx contra XIV, decebat tamen eos condescendere racioni, quia iuxta morem concilii vota doctorum votis prelatorum connumerabantur. Arelatensis autem multum instetit, vt sorte camere diuiderentur, Dertusensis quoque et Visensis epi- scopi, prout factum fuit ista die, iam noctu sorte distribuente eas, Lausanensi epi- 20 scopo camerarii vices gerente. 5 Capitulum VI. Sessio XXXVIII. de reprobacione libelli Moyses, concessione facta ordinariis, supplendi omnes defectus circa elecciones factas iuxta decretum Basiliense, confirmacioneque synodali electorum summi pontificis. Die vero sequenti deputacionibus tentis pro surrogacione Marsiliensis epi- 25 scopi, Aquensis loco, aliisque conclauis introitum et que agenda in concilio erant concernentibus, celebrata est XXXVIII. sessio sancte Basiliensis synodi, cui inter- fuerunt collegia omnium ecclesiarum et monasteriorum ciuitatis cum apparamentis et reliquiis, Iohannes comes de Dyerstein locumtenens protectoris, Ludouicus de Lanse prouincialis Elsacie, baliuus ordinis beate Marie Theutonicorum, magistri 30 ciuium et chunftarum Basiliensium multique alii nobiles et milites eciam non Theutonici. Celebrauit autem missam de spiritu sancto cardinalis Arelatensis, factoque sermone per magistrum in theologia Marchum Bonifilii, de materia elec- cionis exhortantem, post communionem magna cum honestate, ordine ac deuocione omnes XXXII electores sacramentum eucharistie sumpsere de manibus celebrantis, 35 osculantis singulos post sumpcionem. Missa vero finita communicarunt alii plures, videlicet clerici cerimoniarum et multi ex familiaribus electorum. Celebrataque abinde congregacione, qua facta extitit conclusio super formis decretorum post 53*

Strana 418
418 Liber XVI. Caput VI. obseruatas cerimonias letaniarum cum euangelio decantato „Ego sum pastor bonus" vsque "vnum ouile, et vnus pastor“, Lausanensis episcopus in ambone legit decreta tria approbata iuxta consuetudinem per verbum "placet“ forme sequentis. Sequitur tenor trium decretorum XxXVIIIe sessionis, quorum primum de reuocacione libelli Moyses, palam deducta falsitate contentorum in eo, deque grauissimis penis contra illo vtentes. 5 Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime con- 142. 1439. gregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. In Esdra 30. Oct. scriptum est: „Veritas magna et forcior pre omnibus; omnis terra veritatem in- uocat, celum eciam ipsam benedicit; veritas manet, inualescit in eternum et viuit 10 et obtinet in secula seculorum; non est apud eam accipere personas neque differen- cias, sed que iusta sunt facit omnibus iniustis.“ Cuius quidem veritatis fortitudinem dum inpugnare conatur Gabriel, quondam dictus Eugenius papa quartus, iusto iudicio a papatu depositus, se ipsum magis deicit et prosternit. Qui nuper apud Florenciam, prout per summariam informacionem accepimus, libellum quendam, 15 qui incipit: „Moyses, seruus Dei,“ promulgauit, in quo translacionem pretensam huius sacri concilii in Ferrariam, quam erroneam in fide pluribus decretis et epi- stolis nostris lucidissime declarauimus, necnon ereccionem scismaticam conuenticuli Ferrariensis sub nomine generalis concilii, hoc sacro durante concilio, in vim pre- fate translacionis attemptatam, maiore semper cum pertinacia defendere et appro- 20 bare conatur, adiciens, quod a recta linea per amfractus erroris exhorbitauimus, quodque concilium Constanciense in malignum sensum et a sana doctrina penitus alienum pertraximus in hoc, quod declarauimus per sessionem nostram, XVII. Kalen- das Iunii proxime preteriti celebratam, tres veritates, quarum tenor sequitur: Veritas de potestate concilii generalis, vniuersalem ecclesiam representantis, supra papam 25 et quemlibet alterum, declarata per Constanciense et hoc Basiliense generalia con- cilia, est veritas fidei catholice. Veritas hec, quod papa concilium generale, vniuer- salem ecclesiam representans, actu legittime congregatum super declaratis in prefata veritate aut aliquo eorum sine eius consensu nullatenus auctoritatiue potest dis- soluere, aut ad aliud tempus prorogare aut de loco ad locum transferre, est veritas 30 fidei catholice. Veritatibus duabus predictis pertinaciter repugnans est censendus hereticus. Conatur quoque ipse Gabriel post predicta per eum sic asserta sub ob- scuritatibus verborum mundum inuoluere, dicens se dampnare et reprobare veritates predictas ad sensum Basiliensium, quem, inquit, facto demonstrant, neque illum sensum explicans, nec in quo sensu eas approbare velit, manifestans. Que fortassis 35 ideo subticet, quoniam manifeste videt verba dictarum veritatum adeo clara esse et aperta, sicut sunt, que de nulla obscuritate notari merito possint, nec ad multi- plices pertrahant sensus, et per consequens, quod ille primus sensus, iuxta quem se dicit reprobare dictas veritates, nullatenus allegari potest. Hoc autem notum facimus

Strana 419
Liber XVI. Caput VI. 419 vniuersis, quod nullum sensum in hiis habet hec sancta synodus nec habere wlt, nisi quem sacra synodus Constanciensis habuit in declaracionibus suis, sensum verum et catholicum, quemque semper habuimus in declaracionibus per nos factis in 2°, vndecima, duodecima, vicesima nona et aliis sessionibus nostris ac epistolis 5 synodalibus, pariter cum cardinalibus sancte Romane ecclesie, patriarchis, archi- episcopis, episcopis, oratoribus principum, abbatibus, doctoribus, qui in nostro cetu affuerunt, fideliter et vnanimiter credentibus, quod concilium habet potestatem in- mediate a Christo, cui papa obedire tenetur, prout veritas prefata in concilio Con- stanciensi declarata diffiniuit; quodque hec veritas est iuris diuini, quod papa ipse 10 concilium generale, vniuersalem ecclesiam representans, legittime congregatum eo modo, quo frequenter declaratum est, sine eius consensu dissoluere aut de loco ad locum transferre non potest. Neque aduersus has veritates preualere potuit Gabriel ipse, qui pretensam dissolucionem huius sacri concilii sine eius consensu prima vice per eundem Gabrielem attemptatam, hoc sacro concilio eidem ex parte Dei 15 omnipotentis precipiente atque mandante, iudicialiter reuocare compulsus est, ac in sua adhesione eam declarauit nullam, irritam et inanem, ipsaque non obstante con- cilium legittime congregatum fuisse ac prosecucionem habuisse et habere debere, reuocando eciam expresse litteras incipientes: „Deus nouit,“ que suo nomine facte dicebantur et aduersus huius sacri concilii, ac aliorum conciliorum auctoritatem varios 20 errores continebant. Item duas litteras suas, incipientes: „Inscrutabilis“ et: „In archano“, alias eciam quascumque ac quidquid per ipsum ac suo nomine in preiudi- cium aut derogacionem huius sacri concilii Basiliensis seu contra eius auctoritatem factum et attemptatum seu assertum erat ecclesiaque catholica tunc in pace con- quieuit, tenens firmiter esse verum et catholicum, quod papa absque consensu concilii 25 ipsum dissoluere aut transferre non potest; cognoueruntque cuncti fideles quod ac- quiescere oportet iudicio generalis concilii summum pontificem, cum post tam diutur- nam resistenciam duorum annorum, quibus ipsam dissolucionem idem Gabriel iusti- ficare conabatur, acquieuit iudicio sacri concilii, presentans iudicialiter coram eodem formam sue confessionis, quemadmodum sacrum concilium ordinauit, reuocando 30 expresse, vt dictum est, quecumque asserta per eum aut nomine suo in contrarium; possuntque omnes catholici nunc videre, quanta plaga inferretur ecclesie Dei, si reuocaretur in dubium illa declaracio facta in concilio Constanciensi, vigore cuius deposicio Iohannis vicesimi tercii et priuacio Benedicti a iure papatus, si quod habe- bant, sic in suis obedienciis nuncupatorum, ac eciam eleccio Martini, cui successit 35 olim Eugenius, facte sunt, a quibus consequenter omnes creaciones cardinalium, promociones prelatorum et aliorum ordinum et graduum ecclesiasticorum facte sunt, quantumque declaracionis eiusdem et auctoritatis date a Christo conciliis generali- bus vigor deperiret, si summi pontifices possent concilia, dum congregata essent, transferre de regione in regionem sine consensu ipsorum et eisdem conciliis preci- 40 pere, vt dissoluerentur aut discederent, eciam si nollent, quociens liberet ipsis pontificibus. Verum in hac reprobacione dictarum veritatum, quam idem Gabriel facit in prefato libello, intelligere possunt omnes fideles, quomodo iam id verificatur,

Strana 420
420 Liber XVI. Caput VI. quod a septem annis in sua duodecima sessione ipsius de ipso Gabriele predixit hec sancta synodus, cum ait: „Et quantum ex verbis factisque colligi potest, nil aliud pretendere videtur, nisi vt ecclesiam pessundet, iusque sibi et successoribus faciat non solum abrogandi ritum sacrorum conciliorum et ea pro libito dissoluendi, sed et ipsorum decreta spiritu Dei promulgata, a quibus status pendet vniuersalis ecclesie irritandi et abolendi, et presertim declaracionem illam, quod in hiis, que ad fidem, extirpacionem scismatis et generalem reformacionem ecclesie in capite et in membris pertinent, quilibet, eciam si papalis dignitatis, decretis generalis concilii subicitur." Hec in prefata duodecima sessione habentur, que nunc idem Gabriel aperte manifestat; vnde omnes intelligere possunt, quam iuste hec sancta synodus 10 hucusque eidem restitit, conspiciens animum obduratum, quo auctoritati conciliorum generalium factis et verbis resistebat, in contempnendo eciam et violando volunta- rie sacros canones, pro salute animarum editos, de quibus ait Damasus papa: „Violatores canonum voluntarie a sanctis patribus grauiter iudicantur et a spiritu sancto, instinctu cuius ac dono dictati sunt, dampnantur, quoniam blasphemare in 15 spiritum sanctum non incongrue videtur, qui contra eosdem canones, non neccessi- tate compulsi, sed libenter, vt premissum est, aliquid aut proterue agunt, aut loqui presumunt, aut facere volentibus sponte consenciunt. Talis enim presumpcio mani- feste vnum genus est blasphemancium in spiritum sanctum." Reprobat insuper pre- fatus Gabriel et dampnat suam deposicionem, ad quam hec sancta synodus iuxta 20 disposicionem prefate veritatis in concilio Constanciensi declarate post longam ex- pectacionem et maturam examinacionem iudicialem processit propter heresim, scisma, symoniacam notoriam prauitatem, periurium et contemptum ac violacionem assiduam synodalium decretorum, concernencium reformacionem generalem ecclesie in capite et in membris, quibus incorrigibiliter scandalisabat ecclesiam Dei, a quibus 25 quidem nequaquam se in prefato libello expurgat, sed conuicia et maledicta in hoc sacrum concilium et supposita eius referre conatur, et sentenciam in iudicem ferre, a quo legittime condempnatus extitit, et postquam per ecclesiam hereticus iudicatus est, veros catholicos doctrinam ipsius ecclesie inuariabiliter tenentes hereticos ap- pellare presumit, sicut mos est condempnatorum de heresi, vt suis iudicibus male- 30 dicere et heresim obicere soleant, cum veritate fuerint manifestissima superati. Ad que omnia pleniorem responsionem fecimus in responsione synodali, data in nostra generali congregacione, Nonis huius mensis Octobris. Renouat eciam penas, quas aduersus supposita huius sancte synodi eo, quod sue pretense et erronee translacioni non parebant, iam dudum anno priore in conuenticulo Ferrariensi promulgauit. Cum 35 itaque ex dicto libello omnibus constare possit, quomodo prefatus Gabriel in crimine heresis ac scismate, de quibus condempnatus est, se pertinacius obduratum redde- bat et magis ac magis se hereticum comprobet, vniuersis et singulis Christi fideli- bus hec sancta synodus precipit atque mandat, vt iuxta verbum Moysis serui Dei, dicentis: „Recedite a tabernaculis hominum impiorum,“ a tabernaculo et consorcio 40 ac omni adherencia ipsius Gabrielis, tanquam a Chore, Dathan et Abyron, auctori- bus scismatis, recedant cum effectu, illumque omnino deuitent iuxta preceptum apo- 5

Strana 421
Liber XVI. Caput VI. 421 stoli in epistola ad Tytum, qua dicit: „hereticum hominem post primam et secundam correccionem deuita, sciens quia subuersus est, qui eiusmodi est et delinquit, cum sit proprio iudicio condempnatus. Nam eciam iuxta doctrinam Iohannis in 22 canonica sua non habenti doctrinam ecclesie, nec est dicendum aue, omnesque huic diuine sen- tencie non acquiescentes merito pertimescere habent, quoniam in districto examine diuini iudicii reddituri sunt racionem, si participacionem, adherenciam et fauorem dicto Gabrieli, per generale concilium condempnato, tamquam heretico prestent. Et quoniam, vt ait beatus Gregorius, illa capitula recipi non debent, quorum dampnan- tur auctores, ne ex doctrina prefati libelli, quem in confirmacionem sue heresis et 10 scismatis dictus Gabriel post suam condempnacionem effecisse dicitur, quempiam fidelium in hac re seduci contingat, hec sancta synodus districcius inhibet, precipit atque mandat omnibus et singulis Christi fidelibus, cuiuscumque dignitatis, eciam si cardinalatus, patriarchalis, pontificalis aut alterius cuiuscumque ecclesiastice vel se- cularis, eciam si vniuersitates, communitates vel collegia fuerint, ne prefatum libel- 15 lum publicare, predicare, approbare seu defendere presumant, seu eidem quouismodo assentire, credere aut fauere vel eo vti seu vtentibus eo consilium, auxilium aut fa- uorem prestare, neque eciam pretensis censuris seu sentenciis innouacionis, decla- racionis, dampnacionis et reprobacionis, nunciacionis, confirmacionis et disposicionis in eodem libello quomodolibet contentis, quas nullas ac nullius penitus roboris vel 20 momenti esse decernimus et declaramus, obedire, attendere seu ea obseruare aut vigore eorundem seu aliorum quorumcumque mandatorum vel concessionum aut in- dultorum quascumque dignitates, eciam si cardinalatus, patriarchales, archiepiscopa- les, episcopales fuerint, vel beneficia aut alia quecumque bona suppositorum huius sancte synodi et eidem adherencium quouismodo impetrare, occupare aut detinere, 25 eciam si motu proprio eis concessa dicantur, vel ipsos sic impetrantes, occupantes vel detinentes ad possessionem eorum recipere vel admittere seu eos in eisdem sus- tinere quouismodo presumant, sub penis fautorie scismatis et heresis, necnon aliis penis excommunicacionis, priuacionis ab omnibus dignitatibus, eciam si, vt premit- titur, cardinalatus, patriarchales, archiepiscopales aut pontificales fuerint, beneficiis 30 et officiis et inhabilitacionibus ad easdem et interdicti dudum in octaua, tercia de- cima et vicesima nona ac aliis sessionibus huius sancte synodi in talia facientibus promulgatis, quas hec sancta synodus innouat, et quas omnes et singuli predicti ipso facto incurrant, nec ab alio, quam ab hac sancta synodo, preterquam in mortis articulo valeant de predictis absolui. Et si qui huic sacro concilio incorporati aut 35 ei adherentes vigore mandatorum prefati Gabrielis, olim Eugenii, post eius suspen- sionem ab administracione papali emanatorum suis dignitatibus aut beneficiis qui- buscumque spoliati essent aut spoliarentur in futurum, possint nichilominus sine alia cause cognicione aut requisicione alterius auctoritatis, possessiones huiusmodi dignitatum et beneficiorum per se vel per alios reintrare et recuperare, aliis penis, 40 contentis in decretis nostris, semper in suo robore duraturis. Datum in sessione nostra publica, in maiori ecclesia Basiliensi solemniter celebrata, tercio Kalendas Nouembris, anno a natiuitate domini M'CCCCXXXIX°, apostolica sede vacante. 5

Strana 422
422 Liber XVI. Caput VI. Aliud decretum eiusdem sessionis de concessione facta ordinariis supplendi omnes defectus circa elecciones factas iuxta decretum Basiliense. Sacrosancta generalis synodus Basiliensis etc. ad perpetuam rei memoriam. Magna nobis est sollicitudo, vt elecciones pastorum, quibus incumbit regere gregem dominicum, rite celebrentur, et, quantum possibile est, cuncta remoueantur, que ipsarum puritati obuiare possunt. Quia vero sepius contingit hactenus monasterio- rum et ecclesiarum prelatis decedentibus et eorum corporibus tumulatis propter expectacionem absencium, vocandorum ex locis longinquis, ecclesias ipsas et mona- steria vacancia interim dispendia plurima suscepisse et propter diuturni interim expectati temporis spacium varia rogamina et precum subornaciones factas fuisse, 10 vnde ecclesiis sepius magne iacture prouenisse noscuntur, statuit et ordinauit hec sancta synodus, quod de cetero ad elecciones de personis ad ecclesiarum et mona- steriorum regimina faciendas, vbi absentes hactenus vocari consueuerunt, non teneantur illi de capitulo vel conuentu, in quo eleccio facienda fuerit, aliquos vocare absentes in locis vltra duas dietas ab ipsa ecclesia vel monasterio distantibus 15 existentes, canonibus aliter disponentibus non obstantibus quibuscumque, et idem in eleccionibus ad quascumque dignitates faciendis intelligatur. Per hoc tamen priuilegiis, statutis et consuetudinibus illarum ecclesiarum et monasteriorum, in quibus ad ipsas elecciones faciendas prelati, religiosi aut alii de aliis ecclesiis aut monasteriis vocandi sunt, non intendimus in aliquo derogare; predicta quoque in 20 casu eleccionum dumtaxat volumus intelligi, aliis casibus, in quibus absentes vocandi sunt, in disposicione iuris communis remanentibus. Insuper, quoniam in modo et forma eligendi ecclesiis et monasteriis prelatos, maxime, cum in eorum eleccionibus per viam scrutinii proceditur, multa requiruntur a iure obseruanda, quorum omissio huiusmodi elecciones nullas reddit vel saltem annullandas, vnde dispendia et quam- 25 plurima discrimina eisdem ecclesiis et monasteriis hactenus sepenumero euenerunt et continuo imposterum euenire possent, ad obuiandum eisdem discriminibus et dispendiis statuit hec sancta synodus, quod superiores, ad quos earundem eleccionum spectat confirmacio, elecciones quaslibet huiusmodi, dummodo illas alias a maiori parte capitulorum seu conuentuum, ecclesiarum et monasteriorum huiusmodi, prius 30 tamen vocatis vocandis et communione suscepta ac iuramentis prestitis primitus, iuxta formam decreti nostri desuper editi de personis ydoneis, celebratas cognouerint, super reliquis formam concernentibus iuxta tradicionem canonum, absque tamen malicia et fraude obmissis ad confirmacionem huiusmodi eleccionum procedere, et cum taliter electis, cum ipsarum qualitas et ecclesiarum vtilitas persuaserit, vt iidem 35 ecclesiis et monasteriis eisdem preesse ipsasque in spiritualibus et temporalibus regere et gubernare valeant. In postulacionibus tamen quorumcumque nullatenus iuramenta et communio, sicut nec in eleccionibus obmittantur constitucionibus eisdem 143. 1439. 30. Oct. 5

Strana 423
Liber XVI. Caput VI. 423 in contrarium facientibus, non obstantibus quibuscumque. Datum Basilee, in ses- sione nostra publica, in maiori ecclesia Basiliensi solemniter celebrata, tercio Kalendas Nouembris, anno a natiuitate domini M'CCCCXXXIX°. 5 Sequitur aliud decretum eiusdem sessionis de confirmacione synodali electorum summi pontificis. Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime con- 144. 1439. gregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad futuram rei memoriam. Nuper in 30. Oct. decreto nostre XXXVIIe sessionis, super eleccione Romani pontificis promulgato, inter cetera statuimus, quod vna cum dilecto ecclesie filio Ludouico tituli sancte Cecilie, 10 cardinali Arelatensi vulgariter nuncupato, et aliis cardinalibus sancte Romane ecclesie, si qui ante consummatam eleccionem aduenirent et ipsi eleccioni interesse vellent, alii xXXII, tam de prelatis quam de ceteris honorabilibus ecclesiasticis viris assumerentur, qui pro hac vice, auctoritate huius sancte synodi ipsum Romanum pontificem eligere haberent ita, vt ille ab vniuersali ecclesia summus pontifex habea- tur, qui a duabus partibus omnium predictorum fuerit electus, inter quos xxXIIes nominauimus et elegimus dilectos ecclesie filios Thomam abbatem de Dondrayna ordinis Cisterciensis dyocesis Candide Case, Iohannem de Segobia archydiaconum de Villaviciosa in ecclesia Ouetensi, Thomam de Corcellis canonicum Ambianensem in sacra theologia magistros, committentes eisdem plenariam facultatem eligendi, 20 si vellent, ac assumendi secum vnum, duos aut tres alios, prout eis videretur, qui assumpti et electi similem et eandem secum potestatem haberent et facultatem, man- dato, iure et auctoritate huius sacri Basiliensis concilii nominandi et eligendi restantes electores ipsius futuri Romani pontificis et eciam alios officiarios pro conclaui nec- cessarios, ita, quod nullus per eos eligendus aut nominandus censeretur esse electus 25 et nominatus, nisi a maiori parte predictorum eligencium nominatus esset et electus. Quibus iniunximus, vt reciperent et nominarent ipsos restantes electores ex toto corpore concilii, habendo respectum ad naciones et deputaciones in hoc sacro con- cilio existentes, quantum fieri posset, recepimusque ab ipsis tribus prenominatis iuramentum, quod eligerent viros timoratos et ydoneos, quodque non reuelarent 30 electos per ipsos vsque ad publicacionem eorumdem in congregacione aut sessione, sed ipsam eleccionem sic per eos factam, clausam sub eorum sigillis reponerent in aliquo loco tuto sub fida custodia vsque ad ipsam diem publicacionis. Volentes autem tres predicti deputati nostri commissionem sibi per nos factam exequi, co- assumpto sibi dilecto ecclesie filio Cristanno de Gretz Regine in theologia magistro, 35 preposito ecclesie sancti Petri in Brunna Olomucensis dyocesis, die quinto Kalendas Nouembris in domo fratrum minorum Basiliensium conuenientes, elegerunt et nomi- narunt tam de prelatis quam de ceteris vsque ad complementum numeri XXXII ipsis in eodem numero ex nostra ordinacione comprehensis, quos in certa cedula descrip- serunt et eandem clausam sub sigillis eorum in loco tuto sub fida custodia re- Scriptores III. 15 54

Strana 424
424 Liber XVI. Caput VI. posuerunt vsque ad diem publicacionis fiende. Subsequenter vero die quarto Kalendas eiusdem mensis Nouembris in nostra generali congregacione, ad hoc specialiter indicta, prefatam cedulam aperientes nominacionem et eleccionem sic per eos factam publicauerunt, in qua persone infrascripte nominate et deputate sunt ab eisdem pro electoribus futuri Romani pontificis: Iohannes archiepiscopus Tarenta- siensis, Otto Dertusensis, Georgius Vicensis, Franciscus Gebennensis, Ludouicus Visensis, Bernardus Aquensis, Guillermus Vercellensis, Georgius Augustensis, Iohannes Ypporregiensis, Fridericus Basiliensis, Ludouicus Taurinensis ecclesia- rum episcopi; Aleramus sancti Benigni Fructuariensis ordinis sancti Benedicti Yp- porregiensis dyocesis, Conradus de Lucella Cisterciensis ordinis Basiliensis dyo- 10 cesis, Raymundus Conchensis ordinis sancti Benedicti Ruthenensis dyocesis, Petrus sancti Cucufatis eiusdem ordinis Barchinonensis dyocesis, Thomas de Dondrayna ordinis Cisterciensis Candide Case dyocesis, Anthonius Arularum ordinis sancti Benedicti Eluensis dyocesis monasteriorum abbates; Iohannes de Segobia archi- diaconus de Villauiciosa in ecclesia Ouetensi, Cristannus de Gretz Regine prepo- situs sancti Petri in Brunna Olomucensis dyocesis, Nicolaus Tibour penitenciarius Constanciensis prouincie Rothomagensis, Thomas de Corcellis canonicus Ambia- nensis, Iohannes de Valle rector ecclesie parrochialis de Pleuor Leonensis dyocesis in theologia magistri; Guillelmus Hugonis archidyaconus Metensis doctor legum, frater Iohannes de Monte Canuto preceptor domus sancti Anthonii de Renuerso 20 Taurinensis dyocesis, Deyzelaus archidyaconus Cracouiensis, Bernardus de Bosco legum doctor canonicus Ylerdensis, frater Bartholomeus de Prouanis preceptor domus de Clauacio sancti Anthonii Ypporregiensis dyocesis, Iohannes Wiler deca- nus ecclesie Basiliensis, Raymundus Albioli canonicus Tirasonensis decretorum, Henricus de Iudeis legum doctores, Iacobus de Saltzburga licenciatus in iure cano- 25 nico canonicus Ratisponensis. Omnes supradicti in sacerdocio constituti sunt. Nomina vero personarum, quas in aliis officiis neccessariis pro conclaui deputauerunt, sunt hec: Ludouicus Lausanensis episcopus pro locumtenente camerarii; pro custodibus conclauis Perceuallus Bellicensis, Nicolaus Grossetanus episcopi, Iohannes sancti Michaelis de Clusa ordinis sancti Benedicti Taurinensis, Franciscus Habundancie 30 ordinis sancti Augustini Gebennensis dyocesum monasteriorum abbates, Franciscus de Fuste ordinis minorum magister in theologia, Wilhelmus de Constancia legum doctor canonicus Spirensis, Iohannes de Turicella decanus Segobricensis, Theode- ricus Nagel canonicus Rigensis. Pro clericis cerimoniarum gracia Eneas de Senis Tridentine, Michael Brumen Beluacensis ecclesiarum canonici, notarii apostolici. Pro promotoribus Hugo Barardi, Iohannes Sletzenrode, pro procuratore fiscali Robertus Magnani, pro soldano Petrus de Atrio. Deinceps autem loco Bernardi epi- scopi Aquensis, qui allegatis per eum pluribus causis ab ingressu conclauis et of- ficio eleccionis, ad quod deputatus erat, se excusauit, habita deliberacione in sacris deputacionibus, loco eius in nostra generali congregacione nominauimus et deputa- 40 uimus Ludouicum episcopum Marsiliensem. Hanc itaque nominacionem, eleccionem et deputacionem tam debencium eligere summum pontificem quam officiariorum 5 15 35

Strana 425
Liber XVI. Caput VI. VII. 425 neccessariorum pro conclaui presenti decreto eadem sancta synodus approbat et confirmat eamque validam esse atque in omnibus vim, robur et effectum habere debere decernit et declarat, supplens ex certa sciencia et de plenitudine potestatis omnes et singulos defectus, si qui forsan interuenerint in premissis. Datum in ses- 5 sione nostra publica, in maiori ecclesia Basiliensi solemniter celebrata, tercio Ka- lendas Nouembris, anno a natiuitate domini M'CCCCXXXIX°. Capitulum VII. De iuramento prestito per electores pape cerimoniisque in in- gressu et egressu conclauis, expresso eleccionis ac publicacionis modo, et qui preter electum septem tamen habuerunt voces ad papatum. Post publicacionem vero dictorum decretorum iuramentum ordinatum in XXIII. sessione, lecta primo publice eius forma, electores prestiterunt omnes, verba neccessaria iuramenti dantes et genibus flexis tangentes librum ewangeliorum, quem Arelatensis tenebat in manu. Ipse vero Arelatensis prestitit ante eos perlecta iura- menti forma et preloquens aggrauando supra se iuramentum penamque eius, si 15 prece, precio, odio vel fauore intendebat eligere, sed iuxta neccessitatem temporis eum, per quem crederet ecclesiam releuari. Custodes eciam perlectis capitulis decem iurarunt pertinencia ad custodiam conclauis. Abinde cantato „Te deum laudamus“, procedentes de ecclesia processionaliter vsque ad domum conclauis, patres inferio- res concilii primo loco et consequenter post crucem, que cardinalis erat Arelatensis, 20 comitatam per Lausanensem episcopum locumtenentem camerarii cum custodibus ecclesiasticis non prelatis, Arelatensis cum aliis electoribus bini et bini cantantes „Veni creator spiritus“ sequentibus eos aliis prelatis concilii iuerunt ad locum con- clauis, in cuius introitu aderant custodes et in circuitu ac platea multitudo magna armatorum ciuium Basiliensium. Intrauerunt autem, qui mansuri erant, nullo eorum 25 postea exire permisso, quamuis quidam ex prelatis de sero intrare fuerint permissi visitacionis gracia. Post vero ingressum per Arelatensem dictis oracionibus, prout in pontificali, ad domus benediccionem, singuli adierunt cellulas suas, hora iam tercia post meridiem, quas locumtenens camerarii visitauit, et clausa est porta con- clauis circa horam octauam. Die autem sequenti per multos ex electoribus in came- 30 ris mane summo abinde celebrata communi missa post inuocacionem spiritus sancti dictis ymno "Veni creator spiritus" et oracionibus, proponente cardinali Arelatensi, electores deliberarunt de conuencionis loco horaque ponendi se ad lectum, surgendi ac sumendi refeccionem, et quod presidens esset Arelatensis. Qui plenius pericula exponens, que diebus hiis ecclesia et fides paciebantur, multipharie allegabat nec- 35 cessitate eligendum fore in pontificem potentem genere et diuiciis, per quem firma- retur ecclesie status, quia neccesse foret statim habere quadraginta milia ducatorum ad mittendas ambassiatas, patres vero concilii possent eciam recolligere se in eius dominio pro defensione eorum. Super hoc autem iterum facta conuencione plurima 10 54*

Strana 426
426 Liber XVI. Caput VII. copiosius dicta fuere, an de potencia vel pocius sciencia et virtutibus consideracio habenda foret circa personam eligendi pastoris, quodque oportebat eligere contrarias habentem virtutes ad vicia, quibus olim Eugenius destruxerat ecclesiam, ex ipsaque eleccione gloria Dei, edificacio animarum et pax ecclesie sequeretur, quibus omnino contrariabatur, si mundus intelligeret practicam mundanam interuenisse ad eleccio- nem. Aliaque pluriora ac seriosius, multis ipsorum expositorum verborum acrimonia plenis tum per singulos electores hanc vel illam suadentes partem dicta fuere isto et sequenti diebus. Deliberacione igitur preuia, vt forma eligendi esset per viam scru- tinii, die prima Nouembris celebrata missa communi per Tarentasiensem archiepi- scopum et facta inuocacione spiritus sancti, modus tentus in Constanciensi concilio 10 descriptus per cardinalem sancti Marci in libro de gestis illius fuit Basilee obser- uatus, vt electores singuli cedulas suas posuerint in bacino argenteo supra mensam, capite loci, vbi Arelatensis et superiores sedebant, sistente, quas Arelatensis non ex personarum ordine, sed prout occurrebant ad manum, legit, scribentibus nomina eli- gencium et electorum, Augustensi episcopo, Iohanne de Segobia, Metensi archidya- cono et Iacobo de Saltzburga, qui id fecerunt singulis diebus, quamuis eciam pauci alii id ipsum postmodum egerint. Pro ista vero die non fuit repertum, vt aliquis habe- ret duas partes eligencium. Similiter contigit diebus secundo, tercio et quarto, qui- bus nulla facta fuit nominacio per modum accessus, inhibente decreto Basiliensis con- cilii, nisi completo sexto scrutinio singuloque dierum nisi scrutinium vnum. Modus 20 autem eligendi fuit communis ordinatus per concilium Basiliense, vt nullus vltra tres nominaret, aliqui vero firmi permanserant, vnum dumtaxat nominantes. Preter vero personam electi alii, qui communiter in singulo scrutinio nominabantur, haben- tes diuersimode vltra duas voces, nullus tamen vltra sex, fuerunt de Fuxo, Arela- tensis et ad Vincula cardinales, Coloniensis et Lugdunensis archiepiscopi, Vicensis 25 episcopus, administrator ordinis Christi, patruus regis Portugalie, dominus Cartusie, Iohannes de Segobia et Thomas de Corcellis. Die vero quinto hora, qua processio cleri et reliquiarum, prout singulis diebus factum extiterat, circa domum conclauis pertransibat, perlectis cedulis scrutinii repertum est, quod in personam Amedei ducis Sabaudie, decani militum Ripalie, vota concurrerent XXVI. Quia igitur plus 30 quam duas partes haberet vocum et sic absque vlla excepcione electus in summum pontificem censendus erat, per nominatores illius exhortati fuere septem ex inferiori- bus, quorum tres electores aliorum fuerunt vt simul concurrere vellent in eligendo eum. Quibus respondentibus fore satis per eos laudari eleccionem factam ab aliis, sed aliquid eos retraheret, quare ipsi non eligerent, vocati communi consensu intro- 35 ierunt conclaue comes de Dyersteyn, prouincialis Elsacie, magistri ciuium et chunftarum Basiliensium ac Lausanensis episcopus et Iohannes de Turicella. In quorum presencia tamquam testium Arelatensis commemorans gesta ante ingressum conclauis in eoque, sed specialiter de celebracione missarum, deuocione et oracioni- bus, deque scrutiniis factis, retulit hora, qua in processione cantabatur die isto 40 „Veni creator spiritus“ electores magna cum deuocione eleccionem fecisse, quon- iam facto scrutinio repertum fuerat electum fuisse in Romanum pontificem Ame- 15

Strana 427
Liber XVI. Caput VII. VIII. 427 deum Sabaudie ducem. Conmemorauit eciam, quod prima die habuisset voces XVI, sequenti XIX, Martis vero et Mercurii XXI, die vero isto Iouis XXVI. Ipse igitur, qui presidens omnium erat nomine eorum, qui nominauerant, eligebat eum et nominauit in summum pontificem, notificans, quod omnes tam eligentes quam alii approbarent 5 et laudarent dictam eleccionem tanquam pro tempore competentem; rogabatque de eleccione ipsa publica confici instrumenta per notarios, qui fuerunt magister Eneas de Senis, Michael Brumen clericus cerimoniarum et Iohannes Bernardi notarius archidyaconi Metensis. Post prandium autem circa horam terciam, ruptis cum secu- ribus fenestris, supra ostium conclauis posita cruce in media fenestra, stantibus 10 prelatis in pluuialibus et mitris, aliisque electoribus in suis habitibus, Arelatensis ex fenestra ad multitudinem populi alta voce clamauit dicens: Annuncio vobis gaudium magnum. Summarie post hoc referens de eleccione facta in personam ducis, breuissime autem virtutes eius commemorans contestabatur eleccionem hanc esse ad gloriam Dei, ecclesie vtilitatem, consolacionem concilii et ciuitatis Basi- 15 liensis, cuius prudenti regimine tamdiu in ea tanta libertate concilium permanserat. Interpretacione denique facta theutonico ydeomate per decanum Basiliensem, in- tonante Arelatensi cantatum est „Te deum laudamus“ per electores adhuc constitu- tos in conclaui, a quo, resonante produccius pulsacione campanarum tocius ciuitatis, exierunt hora quarta, recipiente eos processione concilii et omnium collegiorum 20 ciuitatis armatorumque multitudine, circa conclaue et in platea sistente, proutque in ingressu, bini et bini intrarunt ecclesiam. Et cantato „Te deum laudamus“ solemniter dictis de Virgine ac pro electo et ciuitate oracionibus in ambone con- stitutis Arelatensi cardinali, Tarentasiensi archiepiscopo, episcopo Dertusensi, Fructuariensi abbate, Iohanne de Segobia et Basiliensi decano, per Arelatensem 25 facta est relacio, que supra, predicentem quanta ex dicta eleccione commoda euen- tura forent; et laudatis specialiter ciuitate Basiliensi ac custodibus conclauis, de quibus, facta interpretacione per decanum Basiliensem et notariis attestantibus coram ipsis gesta a promotoribus concilii, requisitis testimoniis post datam bene- diccionem ab Arelatensi, singuli suas repecierunt habitaciones. 30 Capitulum VIII. Littere regis Castelle ad concilium post presentatas litteras deposicionis et de heresi olim Eugenii, quod vellet deliberare, electorumque imperii eciam saluum conductum imperio vacante concedencium concilio. Exe- quie generales pro defunctis patribus tempore pestis, littereque neutralitatis per electores seruari mandate. 35 Mensibus Nouembrio atque Decembrio celebratis processione vna, vna ses- sione et XVIII congregacionibus incorporati fuere Guillelmus Sedunensis episcopus, Aymonetus de Prouanis, Iohannes Pincardi doctores, frater Thomas Basdij, Iohannes de Domnaparia, frater Iohannes Rosseti, Oliuerius de Pellan in decretis, Oliuerius Cuessin, permanens vsque ad finem concilii, in legibus licenciati, Henricus Esperlini

Strana 428
428 Liber XVI. Caput VIII. Sedunensis, Anselmus Fausonay Valerie Sedunensis decani frater, Iordanetus de Fastchio sancti Petri de Turillo Taurinensis prepositus, frater Bartholomeus de Bolea cantor Cesaraugustanus, canonici XIIII, priores septem et alii XXVI. Sancta synodus recepit litteras regis Francie, supplicantis confirmari eleccionem de persona Guillermi de Malestricto ad ecclesiam Cenomanensem, Regis vero Castelle sub data Octobris significantis, recepisse cum harum portitore Philippo de sancto Albino in de- cretis licenciato litteras eidem destinatas, que fuerunt synodalis responsio, incipiens „Rem grauissimam", decretum deposicionis et epistola de tribus veritatibus et quinque conclusionibus de heresi notantibus papam olim Eugenium. Dicebat autem, quod hiis intellectis considerans negocium, de quo in eis mencio fiebat, esse nimis 10 arduum intendebat illud communicare tribus statibus regnorum suorum, specialiter eorum prelatis et cum eis consulere, vt in toto fieret, quod expediret ad seruicium Dei et bonum commune; regine quoque Aragonum pluriumque dominorum magno- rum regni illius in fauorem electi ad abbaciam Montisferrati; ducis item Britannie conmendaticias plures ; ducis autem Heydelbergensis et aliorum electorum imperii 15 datas post noticiam habitam eleccionis facte de persona ducis Sabaudie, conceden- cium saluum conductum sacro concilio, vacante imperio, quod vacabat mortuo rege Romanorum Alberto die XXVII. Octobris in .. regni Vngarie; litteras quoque trium electorum imperii spiritualium, significancium, quomodo disposuissent inten- dere ad pacem componendam inter magistros Pruscie et Almanie ordinis Theutoni- 20 corum, hunc illo non paciente se magistrum vocare. Desuper autem fuerat dieta indicta Nurenberge synodali auctoritate; supplicabant igitur, vt illa non esset eis impedimento. Recepit item litteram Tridentini episcopi, excusantis se non posse intendere ambasiate per litteras concilii eidem iniuncte ad pacem componendam inter Romanorum et Polonie reges propter inminens periculum terris ecclesie sue 25 in medio constitutis dominiorum ducis Mediolani et Venetorum inuicem bella gerencium, vtroque optante terras ecclesie sue obtinere, vt aduersario preualere posset. Iuxta vero mandata concilii in synodo episcopali sua publicauerat deposi- cionem olim Eugenii et alias concilii litteras. Facto autem mandato, vt obseruarentur, posuerat in ymo turris pane tribulacionis et potu lacrimarum sustentandos tres nun- 30 cios illius, publicantes inuectiuam „Moyses" et alias litteras eius. Per vnam vero aliam litteram, lectam in generali congregacione scribebat cardinali Arelatensi, quod procedendum esset ad eleccionem summi pontificis, et videbatur sibi convenire, vt dux Sabaudie esset. Fuit autem mensibus hiis confirmata eleccio de persona .. ad ecclesiam Lubicensem et facta prouisio ecclesie Geropolitane de persona Vlrici, 35 vt suffraganeus esset suus, supplicante Ratisponensi episcopo; ecclesie vero Ceno- manensi de persona supranominati Wilhelmi, cassata prouisione facta per olim Eugenium; ecclesie quoque patriarchali Aquilegiensi de persona Alexandri Triden- tini episcopi, ita vt retinere posset eciam istam, donec possessionem illius iuriumque eiusdem in totum vel in maiori parte pacifice foret assecutus, quod specialiter de eo 40 spes erat fauore fulcito ducum Austrie nepotum suorum, in quorum dominiis quam plurima bona illius ecclesie sita erant. Non vero fuit expectata eleccio propterea, 5

Strana 429
Liber XVI. Caput VIII. 429 quod capitulum predicte ecclesie obediebat Eugenio deposito, nec presentacio Romanorum regis, imperio hiis diebus vacante. Die autem XXVIII. Nouembris cele- brata fuit conciliariter solemnis missa pro defunctis patribus, concilii anno isto pestilencie morbo Basilee aut prope vel in legacione constitutis, sermone facto per 5 Thomam de Corcellis prosequentem verbum libri Machabeorum. „Qui cum pietate dormicionem acceperant, optimam haberent repositam graciam", tales fuisse con- testantem, qui cum magna constancia perseuerantes periculo exposuerant animas suas ad defensionem fidei et auctoritatis ecclesie, ac pro patriis legibus salutaris reformacionis per sanctam synodum facte, nominatis specialiter, quorum merita 10 commendauit, Aquilegiensi patriarcha, Lubicensi, Constanciensi et Ebroicensi epi- scopis, Ludouico de Vrbe prothonotario, Virgiliacensi Bellaliga, et Dedona abbati- bus paucisque aliis. Per litteras autem particularium personarum Arelatensi directas cum innotuisset, quod ad celebracionem diete in Francfordia inchoanda die v. No- uembris personaliter conuenissent Maguntinus et Coloniensis et parte regis Roma- 15 norum Patauiensis, Augustensis, Ratisponensis et Chimensis episcopi, Conradus de Winsperg pluresque alii cum eis, nominati sunt ex parte concilii oratores ad eandem magister Iohannes Pulchripatris et magister fabrice Basiliensis, horum ambassiata prosecucionem non habente, quoniam ante accessum dieta dissolucionem accepit, obitu percepto Romanorum regis Alberti. Cum vero tempore edicionis illius iam rex 20 mortuus fuisset, scriptura neutralitatis ibidem concepta non sub data et quorum nomine, quia Romanorum regis et omnium electorum imperii, necnon archiepiscopo- rum, episcoporum, principum et prelatorum Germanice nacionis, sed, prout innotuit, publico edicto sub data Sabbato post festum Katherine anno currenti publicata est prelocucio, quod electores cum consensu et adhesione archiepiscoporum et quorum- 25 dam episcoporum ac principum per Germaniam constitutorum de mense Decembris conuenissent et protestati fuissent, prout in sequenti cedula continetur incipiente: „Attendentes.“ Sequitur tenor cedule neutralitatis. Attendentes et si sacrorum generalium conciliorum sedisque apostolice honor 30 et auctoritas vt principibus catholicis sancte matris ecclesie filiis in cunctis agendis semper insideat animis, totum in hoc iactamus cogitatum, vt inter fluctuantes mor- talium sentencias, quas, proch dolor, presens ad nos ecclesie scissura cottidie defert contrarias, sic recti tramitis incedamus protecti clipeo, sic sedem honoremus apostolicam, vt sacrorum conciliorum non ledatur auctoritas, et sacras sic gene- 35 rales colamus synodos, vt apostolica sedes, quam inter cunctas primam credimus, non iuris sui preeminencia deprimatur. Sed, quod dolenter referimus, adeo sacrum Basiliense concilium et sanctissimus dominus noster se mutuo inque se inuicem contrariis processibus inseuiunt, mandata atque decreta tam aduersa conficiunt, vt non solum quid in ea re verius, iustius sanctiusque tenendum sit nos ipsi pro- 40 babiliter ignoremus, quinymo confusio status multiplicatur ecclesie, succrescunt 145. 1439. 24. Oct.

Strana 430
430 Liber XVI. Caput VIII. scandala, fidelium hominum perplexantur animi, dietim grauior serpit diuisio, nisi celeri aliquo occurratur antidoto. Dato libello repudii ecclesie vnitas tam in superio- ribus potestatibus quam singulis fidelium conuentibus extra mundi terminos exula- bit. Sacrum namque concilium non solum sanctissimo domino nostro Eugenio pape nullam papalis dignitatis administracionem attribuit, quinymo priuacionem predicat, et vt priuatum et depositum reputari sibique non obediendum cunctis principibus et fidelibus christianis palam maximarum penarum formidine conatur precipere. Vice versa sanctissimus dominus noster nullam Basiliensi generali concilio auctoritatem deferre, quinymo conciliabulum, et ad alia pretendit loca translatum, inhibens nichilominus penis non mediocribus, ne quisquam cuiuscumque dignitatis etc. con- 10 cilium audeat Basiliense profiteri, prout in bullis, litteris et processibus parcium, quas, quantum pro nobis faciunt, hic non repetimus et pro expressis haberi volu- mus plenius continetur. Euenit, proch dolor, vt quidquid altera parcium sua eciam auctoritate agitat, altera non solum hereticum dicit et scismaticum, quinymo in maximam fidei catholice vtriusque auctoritatis lesionem, scandalum et confusionem 15 tocius orbis palam et publice promulgare non veretur. Nos itaque, vt catholici principes et fideles sancte matris ecclesie et sedis apostolice deuoti filii, huius nostre matris condolentes angustiis, fidos nostros indefesse multiplices nunc soli, nunc aliorum regum et principum assistencia, precibus et protestacionibus hactenus labores inpendimus, et quantumcumque in tanta perplexitate animorum potuimus, 20 spe future pacis neutri parcium quidquam obediencie impendere distulimus, quod vt dum tandem desiderauimus, minus profuisse conspicimus, et quod tanta sinceri- tate extinguere conati sumus, ex vtriusque partis adherencia amplius, quod dolentes referimus, conspicimus dilatari, animaduertentesque consideramus, quod si quo- modo inantea sacri Basiliensis concilii mandatum obediendo recipimus, contra 25 sanctissimi domini nostri Eugenii nos potestatem erigimus, illi contradicimus, sue- que resistimus auctoritati. Et si quando sanctitatis sue precepto paremus, sacrum nos Basiliense concilium scismatis et heretice prauitatis fautores reputat; hec nostrorum diuersitas vires excedit ingeniorum, hic os in celum tollere veremur. Has duas ecclesie preeminencias, nostre nolentes inniti prudencie, nequaquam pos- 30 sumus, volumus vel intendimus quomodolibet diffinire, nec tam tenebrosam in nubi- bus aeris questionem in tanta profecto contrarietate processuum, edictorum, manda- torum, requisicionum merito perplexi, velut inter recia prouoluti pisces latebras vndique pertimescentes nescimus, in quam partem declinare. Timoratis igitur vndi- que querentes grauati consulere conscienciis, ne, dum vnum amplectimur, in alte- 35 rius laqueum grauiter incedamus, confusioni eciam tocius fidei catholice et ecclesia- stici status et innumerabilibus in populo scandalis, que exemplo vtriusque partis propter adhesionem premissorum prouenire cotidie cernimus, et que dietim, proch dolor, nisi occurreretur, grauiora expectaremus, possibilibus nobis remediis occur- rere cupientes, sacri Constanciensis concilii attenta constitucione super prouisione 40 scismatis edita, que incipit „Frequens“ etc., ceterisque inter nos aliosque reges et principes intelligenciis confisi supradictis causis, aliisque suis loco et tempore

Strana 431
Liber XVI. Caput VIII. 431 clarius explicandis alias per nos factas protestaciones renouantes, in hiis scriptis conuenimus, dicimus et protestamur, quod inantea nullum edictum, sentenciam, processum seu aliud mandatum quodcumque parcium predictarum contra aut in se inuicem aut alios quosque seu quemcumque seu cuiuscumque statum, digni- 5 tatem, beneficium, officium, bona, res, ius vel accionem, preiudicium seu gra- uamen quomodolibet directe vel indirecte respiciens, cuiuscumque dignitatis, con- dicionis et status, eciam si papalis fuerit, occasione presentis dissidii fulminatis, et si qui ferrentur aut fulminarentur in futurum, siue contra decreta alias per nos acceptata, siue alias quomodocumque quorumcumque effectuum existant, in 10 terris et dominiis nobis et dicionibus nostris subiectis nequaquam recipiemus publicarique seu affigi permittemus. Quinymo impetrantes, promouentes, eciam si motu proprio concederentur, recipientes, vtentes, publicantes seu affigentes, in iudicio quomodolibet dantes vel allegantes eo ipso ex omnibus dominiis et terris nobis subiectis censeantur relegati et bona eorum ipso iure confiscata; 15 vltra hoc, si extranei fuerint, penis condignis arbitrio ordinariorum moderandis arcius puniantur. Verum cum non solum ex supradictis causis, mandatis, pro- cessibus, sentenciis siue edictis, quinymo eciam ex singularibus aliis concessio- nibus, sentenciis, processibus siue mandatis, qualiacumque sint, aut quibuscum- que nominibus censeantur, sic, vt premisimus, in fonte et origine contrarietas 20 et perplexitas generetur, quinymo experiencia nos diuturna edocuit statum non solum vniuersalis, sed et aliarum ecclesiarum confundere grauiter, scandala ir- reparabilia generari, et partes hincinde contendentes per multorum assistenciam multipliciter in suis extremitatibus confouere, edicimus, quod similiter inantea nullius partis processus, mandatum, sentencias, decreta etc., que per se aut 25 alios sua auctoritate in quibuscumque causis vel negociis, eciam actu pendenti- bus, post tempus huiusmodi fieri contingeret, in terris aut dominiis nostris nulla- tenus recipiemus, quinymo publicantes, affigentes seu alio quouis modo vtentes penas supradictas eo ipso incurrant, in penitenciarie litteris et aliis omnibus in foro consciencie suo quemque iudicio relinquentes. Nolumus tamen per premissa 30 ea, que per vtramque partem rite facta aut concessa fuerint, in aliquo ledere, sed illa in omni suo robore cum effectu durare et firmiter obseruare, sicque nostra tam spiritualia quam secularia ordinabimus consistoria, vt cuique petenti expedite, quomodolibet cessantibus impedimentis, iusticia ministretur, in peni- tenciarie litteris et aliis in foro penitencie consciencie sue quemque iudicio re- 35 linquentes etc. Vt autem pia et sincera omnium nostrum clareat intencio, ne- que quisquam nos vt acephalos viuere aut sine superioris auctoritate stare velle sinistre forsan suspicetur, dicimus expresse et protestamur, quod per dictas conuenciones, ordinaciones seu ad inuicem consensus non intendimus, neque volumus ab obediencia sacrorum generalium conciliorum, sacri Basiliensis con- 40 cilii, aut eciam sancte sedis apostolice quomodolibet recedere; sed in tantis contrarietatibus, angustiis, scandalis et perplexitatibus, vt ad pacem et vnionem deueniatur, cicius animos nostros suspensos tenere, donec per aliud sacrum Scriptores III. 55

Strana 432
432 Liber XVI. Caput VIII. IX. generale aut ycumenicum concilium aut alias de consilio litteratorum et docto- rum nostrorum sacrique Romani imperii optimatum, quid agendum, cui pocius obediendum sit, conclusum fuerit seu determinatum. Ad quod efficiendum labo- res nostros, quantum iniunctis nobis incumbit officiis, solum Dei, sancte matris ecclesie et sedis apostolice respectu, Deo nobis auxiliante, operam dabimus 5 laboresque nostros fidos et sollicitos impendemus. Capitulum IX. Septima bissessio Florentina de vnione dicta Armenorum, per olim Eugenium quadriduo ante appellatis cardinalibus. Habita iam noticia eleccionis facte de persona ducis Sabaudie, per olim Eugenium ex diuersis nacionibus nominati sunt in cardinales XVII, quorum 10 multi non acceptarunt; quadriduo autem sequenti in congregacione Florentina publicata est bissessio septima de vnione appellata Armenorum continencie longioris. Nec defuit diligencia actoris parte, vt desuper in latina ecclesia velut pro exultacione et gaudio processiones fierent solemnes. Sed non fit semper, quomodo cogitat humana voluntas. Tenor sequitur scripture illius. 15 Sequitur tenor septime bissessionis Florentine. Evgenius episcopus, seruus seruorum Dei, ad perpetuam rei memoriam. 146. 1439. Exultate Deo adiutori nostro, iubilate Deo Iacob omnes vbique, qui nomine 22. Nov. censemini christiano. Ecce enim iterum dominus recordatus misericordie sue alium dissidii lapidem nongentis et amplius inueteratum annis de ecclesia sua 20 auferre dignatus est, et qui facit concordiam in sublimibus, et in terra pax est hominibus bone voluntatis, optatissimam Armenorum vnionem sua ineffabili miseracione concessit; benedictus Deus et pater domini nostri Ihesu Christi, pater misericordiarum et Deus tocius consolacionis, qui consolatur nos in omni tribulacione nostra. Intuens namque piissimus dominus ecclesiam suam, modo ab 25 hiis, qui foris sunt, modo ab hiis, qui intra, non paruis agi turbinibus, vt inter ipsas respirare angustias et ad resistendum forcior assurgere valeat, multis eam cotidie modis consolari et roborare dignatur. Nam et pridem magnam illam Grecorum vnionem, multas longe lateque continencium naciones et linguas, hodie vero hanc ipsam Armenici populi, qui per septentrionem et orientem in magna copia diffusus est, in eodem fidei et caritatis vinculo cum sede aposto- lica stabiliuit. Hec profecto tam mira et magna sunt diuine pietatis beneficia, vt non solum pro vtroque, sed ne quidem pro altero satis dignas sue maiestati referre gracias possit intellectus humanus. Quis non vehementer admiretur, vno eodemque tempore tam breui duo sic preclara et tot seculis desiderata opera 35 30

Strana 433
Liber XVI. Caput IX. 433 in hoc sacro concilio fuisse tam feliciter consummata? Vere a domino factum est istud, et est mirabile in oculis nostris. Que enim hominum prudencia vel industria nisi gracia Dei et cepisset et perfecisset, has tales ac tantas res ex- plere potuisset! Laudemus igitur et toto corde benedicamus dominum, qui facit 5 mirabilia magna solus, ipsique psallamus spiritu, psallamus et mente oreque et opere, quantum sinit humana fragilitas, pro tantis muneribus gracias agamus, orantes et obsecrantes, vt quemadmodum ipsi Greci atque Armeni vnum cum ecclesia Romana effecti sunt, ita fiant cetere naciones, presertim Christi carac- tere insignite, et totus denique populus christianus omnibus odiis bellisque ex- 10 tinctis mutua inuicem pace ac fraterna caritate quiescat et gaudeat. Ipsos autem Armenos magnos laudum preconiis dignos esse merito censemus: vt primum enim a nobis ad synodum accersiti sunt, tanquam ecclesiastice auidi vnitatis spectabiles, deuotos et doctos suos oratores cum sufficienti mandato, de suscipiendo videlicet, quidquid spiritus sanctus hanc sanctam synodum illustra- 15 uerit, ex remotissimis regionibus per multos labores marisque pericula ad nos et hoc sacrum concilium destinarunt. Nos vero tota mente, vt nostrum pastorale decebat officium, cupientes tam sanctum perficere opus, sepe cum ipsis orato- ribus de hac sancta vnione contulimus, et ne vel parua huic sancte rei dilacio fieret, deputauimus de omni statu huius sacri concilii viros iuris diuini et hu- 20 mani doctissimos, qui cum omni cura studioque et diligencia rem istam cum ipsis pertractarunt oratoribus, ab eis accurate inquirentes eorum fidem, tam circa diuine vnitatem essencie et diuinarum personarum trinitatem, quam domini nostri Ihesu Christi humanitatem et septem ecclesie sacramenta et alia ad fidem orthodoxam et ritus vniuersalis ecclesie pertinencia. Multis itaque adhibitis 25 disputacionibus, collacionibus et tractatibus, postque non mediocrem testimo- niorum inspeccionem, que ex sanctis ecclesie patribus et doctoribus deducta sunt, et earum, de quibus agebatur, rerum discussionem, tandem expedire iudi- cauimus, ne vlla in futurum de fidei veritate apud ipsos Armenos hesitacio esse valeat, atque idem per omnia sapiant cum sede apostolica, vnioque ipsa 30 stabilis ac perpetua sine vllo scrupulo perseueret, vt sub quodam breui com- pendio orthodoxe fidei veritatem, quam super premissis Romana profitetur ec- clesia, per hoc decretum sacro hoc approbante Florentino concilio ipsis oratori- bus ad hoc eciam consencientibus traderemus. In primis ergo damus eis sanctum symbolum, a centum quinquaginta episcopis in ycumenico Constantinopolitano 35 concilio editum, cum illa addicione „filioque" ipsi symbolo, declarande veritatis gracia, et vrgente neccessitate licite ac racionabiliter apposita, cuius tenor talis: „Credo in vnum Deum, patrem omnipotentem, factorem celi et terre" etc. Hoc autem sanctum symbolum, sicut apud Latinos mos est, ita decernimus per omnes Armenorum ecclesias intra missarum solemnia, singulis saltem dominicis 40 diebus et maioribus festiuitatibus decantari vel legi. Secundo tradimus diffini- cionem quarti vniuersalis concilii Calcedonensis, in quinto postea et sexto vni- uersalibus conciliis renouatam de duabus naturis in vna Christi persona, cuius 55*

Strana 434
434 Liber XVI. Caput IX. tenor talis est. Sufficeret quidem sapiens hoc et salutare diuine gracie sym- bolum ad plenam cognicionem et confirmacionem pietatis; de patre enim et filio et spiritu sancto perfeccionem docet et domini humanacionem fideliter accipien- tibus representat. Sed quoniam hii, qui conantur reprobare predicacionem veri- tatis per proprias hereses, nouas voces genuerunt, et hii quidem presumentes corrumpere misterium dispensacionis domini, que propter nos facta est, alii vero introducentes confusionem permixtionemque, et stulte confingentes vnam esse naturam carnis et deitatis, et portentuose dicentes passibilem vnigeniti diuinam naturam, ob hoc volens claudere illis omnem machinacionem contra veritatem, presens nunc sancta et magna atque vniuersalis synodus predicacionem hanc 10 docens ab inicio inmobilem decreuit ante omnia fidem trecentorum decem et octo sanctorum patrum remanere irrecusabilem, et posteriore tempore propter illos quidem, qui pugnant aduersus sanctum spiritum, corroborat doctrinam de substancia spiritus, traditam a patribus centum quinquaginta, apud Constanti- nopolim congregatis, quam illi omnibus notam fecerunt, non quasi inferentes, 15 quod aliquid minus esset in precedentibus, sed eorum intellectum de sancto spiritu scripturarum testimoniis declarantes aduersus eos, qui dominacionem eius respuere temptauerunt. Propter illos autem, qui moliuntur corrumpere dispensa- cionis misterium, et impudenter delirant, dicentes purum hominem esse illum, qui ex sancta Maria virgine natus est, suscepit epistolas synodicas beati Cyrilli, quondam presulis ecclesie Alexandrine ad Nestorium et ad orientales congruas existentes, ad conuincendum Nestorii vesanias et ad interpretacionem eorum, qui salutaris symboli mentem pio zelo nosse desiderant. Quibus eciam con- sequentissime coaptauit epistolam magne et senioris vrbis Rome presulis, bea- tissimi ac sanctissimi Leonis pape, que scripta est ad sancte memorie archi- 25 episcopum Flauianum, ad perimendam Euthicis malam intelligenciam, vtpote congruentem illius magni Petri confessioni et existentem nobis communem quandam columpnam aduersus praua dogmata, et ad confirmacionem rectorum dogmatum. Hiis enim, qui in duos filios dispensacionis diuine misterium discer- pere nituntur, obsistit, et illos, qui passibilem deitatem vnigeniti ausi sunt 30 dicere, a sacro cetu expellit, et hiis, qui in duabus naturis Christi tempera- mentum aut confusionem exquirunt, resistit, et eos, qui dicunt serui formam, quam ex nobis assumpsit, celestem esse aut alterius alicuius substancie, vt dementes abigit, et qui duas quidem ante vnicionem naturas domini fabulantur, vnam vero post vnicionem confingunt, anathematizat. Sequentes igitur sanctos 35 patres vnum eundemque confiteri filium dominum nostrum Ihesum Christum, consonanter omnes docemus eundem perfectum in deitate, eundem perfectum in humanitate, Deum vere et hominem eundem ex anima racionali et corpore, consubstancialem patri secundum deitatem et consubstancialem nobis eundem secundum humanitatem per omnia nobis similem absque peccato, ante secula 40 quidem de patre genitum secundum deitatem, in nouissimis autem diebus eun- dem propter nos et propter salutem nostram ex Maria virgine, Dei genitrice, 5 20

Strana 435
Liber XVI. Caput IX. 435 secundum humanitatem, vnum eundem Christum, verum filium domini vnigeni- tum in duabus naturis inconfuse, immutabiliter, indiuise, inseparabiliter agno- scendum, nusquam sublata differencia naturarum propter vnicionem, magisque salua proprietate vtriusque nature et in vnam personam atque subsistenciam 5 concurrente, non in duas personas partitum siue diuisum, sed vnum et eundem filium vnigenitum Deum, verum dominum Ihesum Christum, sicut ante prophete de eo et ipse nos Ihesus Christus erudiuit et sanctorum patrum nobis tradidit symbolum. Tercio diffinicionem de duabus voluntatibus duabusque Christi ope- racionibus in predicto sexto concilio promulgatam, cuius tenor talis est. Suf- 10 ficeret quidem et reliqua, que in ipsa diffinicione concilii Calcedonensis superius enarrata sequuntur vsque ad finem, post quem sequitur in hunc modum: Et duas naturales voluntates in eo, et duas naturales operaciones indiuise, incon- uertibiliter, inseparabiliter, inconfuse secundum sanctorum patrum doctrinam adeque predicamus, et duas voluntates naturales non contrarias, absit iuxta 15 quod impii asseruerunt heretici, sed sequentem humanam eius voluntatem, et non resistentem vel reluctantem, sed pocius et subiectam diuine eius atque omnipotenti voluntati. Oportebat enim carnis voluntatem moueri, subici vero voluntati diuine iuxta sapientissimum Athanasium: sicut enim eius caro Dei verbi dicitur, et est, sicut ipse ait, „quia descendi de celo, non vt faciam 20 voluntatem meam, sed eius, qui misit me, patris“, suam propriam dicens voluntatem, que erat carnis eius. Nam et caro eius propria facta est. Quemad- modum enim sanctissima atque inmaculata eius caro deificata est, non est perempta, sed in proprio sui statu et racione permansit, ita et humana eius voluntas deificata est, non est perempta, saluata est autem magis secundum 25 deiloquum Gregorium dicentem: „Nam velle illius, qui in saluatore intelligatur, non est contrarium Deo; deificatum est totum." Duas vero naturales operaciones indiuise, inconuertibiliter, inconfuse, inseparabiliter in eodem domino Ihesu Christo, vero Deo nostro glorificamus, hoc est diuinam operacionem et humanam operacionem secundum diuinorum predicatorem Leonem apertissime asserentem; 30 agit enim vtraque forma cum alterius communione, quod proprium est, verbo scilicet operante, quod verbi est, et carne exequente, quod carnis est. Nec enim in quoquam vnam dabimus naturalem operacionem Dei et creature, vt neque quod creatum est in diuinam educamus essenciam, neque quod eximium est diuine nature ad competentem creaturis locum deiciamus. Vnius enim eius- 35 dem tam miracula quamque passiones cognoscimus secundum aliud, et aliud eorum, ex quibus est naturis, et in quibus habet esse, sicut admirabilis in- quit Cyrillus. Vndique igitur inconfusum atque indiuisum conseruantes, vnum sancte trinitatis breui voce cuncta proferimus et post incarnacionem dominum nostrum Ihesum Christum verum Deum nostrum esse credentes, asserimus duas 40 eius esse naturas in vna eius radiante subsistencia, in qua tam miracula quam- que passiones per omnem sui dispensacionem conuersatus, non per fantasiam, sed veraciter hec demonstrauit ob naturalem differenciam in eadem vna sub-

Strana 436
436 Liber XVI. Caput IX. sistencia cognoscendam, dum vtraque natura cum alterius communione indiuise et inconfuse propria vellet atque operaretur, iuxta quam racionem et duas naturales voluntates et operaciones confitemur, ad salutem humani generis con- uenienter in eo concurrentes. Quarto, quoniam hactenus ipsi Armeni preter has tres Nicenam, Constantinopolitanam et Ephesinam primam synodos nullas alias vniuersales postea celebratas, nec ipsum beatissimum huius sancte sedis anti- stitem Leonem, cuius auctoritate ipsa Calcedonensis synodus extitit celebrata, [congregata] susceperunt, asserentes eisdem fuisse suggestum tam synodum ipsam Calcedonensem, quam memoratum Leonem secundum dampnatam Nestorii heresim diffinicionem fecisse, instruximus eos et declarauimus huiusmodi falsam 10 fuisse suggestionem, ipsamque synodum Calcedonensem et beatissimum Leonem sancte et recte veritatem de duabus in vna Christi persona naturis superius descriptam diffiniuisse contra impia Nestorii et Euthicis dogmata; iniunximusque, vt ipsum beatissimum Leonem, qui vere fidei columpna fuit, et omni sanctitate et doctrina refertus tanquam sanctum et in cathalogo sanctorum merito de- scriptum de cetero reputent et venerentur, atque non solum dictas tres synodos, sed omnes alias vniuersales auctoritate Romani pontificis legittime celebratas, sicut et ceteri fideles reuerenter suscipiant. Quinto, ecclesiasticorum sacramen- torum veritatem pro ipsorum Armenorum tam presencium quam futurorum faci- liori doctrina sub hac breuissima redigimus formula: Noue legis septem sunt 20 sacramenta, videlicet baptismus, confirmacio, eucharistia, penitencia, extrema vnccio, ordo et matrimonium, que multum a sacramentis differunt antique legis; illa enim non causabant graciam, sed eam solam per passionem Christi dan- dam esse figurabant, hec vero nostra et continent graciam et ipsam digne suscipientibus conferunt. Horum quinque prima ad spiritualem vniuscuiusque 25 hominis in se ipso perfeccionem, duo vltima ad tocius ecclesie regimen multi- plicacionemque ordinata sunt. Per baptismum enim spiritualiter renascimur, per confirmacionem augemur in gracia et roboramur in fide; renati autem et robo- rati nutrimur diuine eucharistie alimonia. Quod si per peccatum egritudinem incurrimus anime, per penitenciam spiritualiter sanamur; spiritualiter eciam et 30 corporaliter, prout anime expedit, per extremam vnccionem. Per ordinem ec- clesia gubernatur et multiplicatur spiritualiter, per matrimonium corporaliter augetur. Hec omnia sacramenta tribus perficiuntur, videlicet rebus tanquam materia, verbis tanquam forma, et persona ministri conferentis sacramentum cum intencione faciendi, quod facit ecclesia, quorum si aliquod desit, non per- 35 ficitur sacramentum. Inter hec sacramenta tria sunt: baptismus, confirmacio et ordo, que caracterem, id est spirituale quoddam signum a ceteris distinctiuum in anima inprimunt indelibile, vnde in eadem persona non reiterantur, reliqua vero quatuor caracterem non inprimunt, et reiteracionem admittunt. Primum enim sacramentorum locum tenet sanctum baptisma, quod vite spiritualis ianua 40 est; per ipsum membra Christi ac de corpore efficimur ecclesie; et cum per primum hominem mors introierat in vniuersos, nisi ex aqua et spiritu renasca- 5 15

Strana 437
Liber XVI. Caput IX. 437 mur, non possumus, vt inquit veritas, in regnum celorum introire. Materia huius sacramenti est aqua vera et naturalis, nec refert frigida sit an calida; forma autem est: „Ego te baptizo in nomine patris et filii et spiritus sancti“ non tamen negamus, quoniam et per illa verba „baptizetur talis seruus Christi in 5 nomine patris et filii et spiritus sancti“, vel „baptizatur manibus meis talis in nomine patris et filii et spiritus sancti“, verum perficiatur baptisma; quoniam cum principalis causa, ex qua baptisma virtutem habet, sit sancta trinitas, instrumentalis autem sit minister, qui tradit exterius sacramentum, si ex- primitur actus, qui per ipsum exercetur ministrum, cum sancte trinitatis in- 10 uocacione perficitur sacramentum. Minister huius sacramenti est sacerdos, cui ex officio competit baptisare, in casu autem neccessitatis non solum sacerdos vel dyaconus, sed eciam laycus vel mulier, ymmo paganus et hereticus bapti- sare potest, dummodo formam seruet ecclesie et facere intendat, quod facit ecclesia. Huius sacramenti effectus est remissio omnis culpe originalis et actua- 15 lis, omnis quoque pene, que pro ipsa culpa debetur. Propterea baptizatis nulla pro peccatis preteritis iniungenda est satisfaccio, sed morientes antequam culpam aliquam committant, statim ad regnum celorum et Dei visionem perueniunt. Secundum sacramentum est confirmacio, cuius materia est crisma confectum ex oleo, quod nitorem significat consciencie, et balsamo, qui odorem significat bone 20 fame, per episcopum benedicto. Forma autem est: „Signo te signo crucis et con- firmo te crismate salutis in nomine patris et filii et spiritus sancti.“ Ordinarius minister est episcopus, et, cum ceteras vncciones simplex sacerdos valeat ex- hibere, hanc nonnisi episcopus debet conferre, quia de solis apostolis legitur, quorum vices tenent episcopi, quod per manus imposicionem spiritum sanctum 25 dabant, quemadmodum actuum apostolorum leccio manifestat. „Cum enim audis- sent,“ inquit, „apostoli, qui erant Iherosolimis, quia recepisset Samaria verbum Dei, miserunt ad eos Petrum et Iohannem, qui cum venissent, orauerunt pro eis, vt acciperent spiritum sanctum; nondum enim in quemquam illorum venerat, sed baptizati tantum erant in nomine domini Ihesu; tunc imponebant manus 30 super illos et accipiebant spiritum sanctum"; loco autem illius manus imposicio- nis datur in ecclesia confirmacio. Legitur tamen aliquando per apostolice sedis dispensacionem ex racionabili et vrgenti admodum causa simplicem sacerdotem crismate per episcopum confecto hoc administrasse confirmacionis sacramentum. Effectus autem huiusmodi sacramenti est, quia in eo datur spiritus sanctus ad 35 robur, sicut datus est apostolis die penthecostes, vt videlicet Christianus audacter Christi confiteatur nomen, ideoque in fronte, vbi verecundie sedes est, con- firmandus inungitur, ne Christi nomen erubescat confiteri et precipue crucem eius, que Iudeis est scandalum, gentibus autem stulticia secundum apostolum; propter quod signo crucis signatur. Tercium est eucaristie sacramentum, cuius 40 materia est panis triticeus et vinum de vite, cui ante consecracionem aqua modicissima admisceri debet. Aqua autem ideo admiscetur, quoniam iuxta testimonia sanctorum patrum ac doctorum ecclesie pridem in disputacione ex-

Strana 438
438 Liber XVI. Caput IX. hibita creditur ipsum dominum in vino aqua permixto hoc instituisse sacra- mentum. Deinde, quia hoc conuenit dominice passionis representacioni. Inquit enim beatus Alexander papa V. a beato Petro: in sacrificiorum oblacionibus, que intra missarum solemnia domino offeruntur, panis tantum et vinum aqua permixtum in sacrificium offerantur. Non enim debet in calice domini aut vinum solum aut aqua sola offerri, sed vtrumque permixtum, quia vtrumque, id est sanguis et aqua, ex latere Christi profluxisse legitur, tum eciam, quod con- uenit ad significandum huius sacramenti effectum, qui est vnio populi christiani ad Christum. Aqua enim populum significat secundum illud apocalipsis: „Aque multe populi multi". Et Iulius papa secundus post beatum Siluestrum ait: „Calix 10 dominicus iuxta canonum preceptum vino et aqua permixtus debet offerri, quia videmus in aqua populum intelligi, in vino autem ostendi sanguinem Christi; ergo cum in calice vinum et aqua miscetur, Christo populus adunatur et fide- lium plebs, in quem credit, copulatur et iungitur". Cum ergo tam sancta Romana ecclesia a beatissimis apostolis Petro et Paulo edocta, quam relique omnes 15 Latinorum Grecorumque ecclesie, in quibus omnis sanctitatis et doctrine lumina claruerunt ab inicio nascentis ecclesie sic seruauerint et modo seruent, incon- ueniens admodum videtur, vt alia queuis regio ab hac vniuersali et racionabili discrepet obseruancia. Decernimus igitur, vt eciam ipsi Armeni se cum vni- uerso orbe christiano conforment, eorumque sacerdotes in calicis oblacione pau- 20 lulum aque, prout dictum est, admisceant. Forma huius sacramenti sunt verba saluatoris, quibus hoc confecit sacramentum. Sacerdos enim in persona Christi loquens hoc conficit sacramentum; nam ipsorum verborum virtute substancia panis in corpus Christi et substancia vini in sanguinem conuertuntur, ita tamen, quod totus Christus continetur sub specie panis et totus sub specie vini, sub 25 qualibet quoque parte hostie consecrate et vini consecrati separacione facta totus est Christus. Huius sacramenti effectus, quem in anima operatur digne sumentis, est adunacio hominis ad Christum, et quia per graciam homo Christo incorporatur et membris eius vnitur, consequens est, quod per hoc sacramentum in sumentibus digne gracia augeatur, omnemque effectum, quem materialis cibus 30 et potus, quoad vitam agunt corporalem, sustentando, augendo, reparando et de- lectando, sacramentum hoc, quoad vitam operatur spiritualem, in quo, vt inquit Vrbanus papa, gratam saluatoris nostri recensemus memoriam, a malo retrahi- mur, confortamur in bono et ad virtutum et graciarum proficimus incrementum. Quartum sacramentum est penitencia, cuius quasi materia sunt actus penitentis, 35 qui in tres distinguuntur partes, quarum prima est cordis contricio, ad quam pertinet, vt doleat de peccato commisso cum proposito non peccandi de cetero. Secunda est oris confessio, ad quam pertinet, vt peccator omnia peccata, quo- rum memoriam habet, suo sacerdoti confiteatur integraliter. Tercia est satisfac- cio pro peccatis secundum arbitrium sacerdotis, que quidem precipue fit per oracionem et ieiunium et elemosinam. Forma huius sacramenti sunt verba absolucionis, que sacerdos profert cum dicit: „Ego te absoluo.“ Minister huius 5 40

Strana 439
Liber XVI. Caput IX. 439 sacramenti est sacerdos, habens auctoritatem absoluendi vel ordinariam vel ex commissione superioris. Effectus huius sacramenti est absolucio a peccatis. Quintum sacramentum est extrema vnccio, cuius materia est oleum oliue per episcopum benedictum. Hoc sacramentum nisi infirmo, de cuius morte timetur, dari non debet, qui in hiis locis inungendus est: in oculis propter visum, in auribus propter auditum, in naribus propter odoratum, in ore propter gustum vel locucionem, in manibus propter tactum, in pedibus propter gressum, in renibus propter delectacionem ibi vigentem. Forma huius sacramenti est hec: „Per istam vnccionem et suam piissimam misericordiam indulgeat tibi dominus 10 quidquid deliquisti per visum", et similiter in aliis membris. Minister huius sacramenti est sacerdos; effectus enim est mentis sanacio, et, in quantum anime expedit, ipsius eciam corporis. De hoc sacramento inquit beatus Iacobus aposto- lus: „Infirmatur quis in vobis? inducat presbiteros ecclesie, vt orent super eum, vngentes eum oleo in nomine domini: et oracio fidei saluabit infirmum et alle- 15 uiabit eum dominus, et, si in peccatis sit, dimittentur ei.“ Sextum est sacra- mentum ordinis, cuius materia est illud, per cuius tradicionem confertur ordo, sicut presbiteratus traditur per calicis cum vino et patene cum pane porreccio- nem, dyaconatus vero per libri euangeliorum dacionem, subdyaconatus vero per calicis vacui cum patena vacua superposita tradicionem et similiter de 20 aliis per rerum ad ministeria sua pertinencium assignacionem. Forma sacer- docii est talis: „Accipe potestatem offerendi sacrificium in ecclesia pro viuis et mortuis in nomine patris et filii et spiritus sancti“ et sic de aliorum ordinum formis, prout in pontificali Romano late continetur. Ordinarius minister huius sacramenti est episcopus; effectus est augmentum gracie, vt quis sit 25 ydoneus Christi minister. Septimum est sacramentum matrimonii, quod est signum coniunccionis Christi et ecclesie secundum apostolum dicentem: „Sacra- mentum hoc magnum est; ego autem dico in Christo et ecclesia.“ Causa efficiens matrimonii regulariter est mutuus consensus per verba de presenti expressus. Assignatur autem triplex bonum matrimonii; primum est proles 30 suscipienda et educanda ad cultum Dei; secundum est fides, quam vnus con- iugum alteri seruare debet; tercium indiuisibilitas matrimonii propter hoc, quod significat indiuisibilem coniunccionem Christi et ecclesie. Quamuis autem ex causa fornicacionis liceat thori separacionem facere, non tamen aliud matri- monium contrahere fas est, cum matrimonii vinculum legittime contracti per- 35 petuum sit. Sexto, compendiosam illam fidei regulam per beatissimum Athana- sium editam ipsis prebemus, cuius tenor talis est: Quicumque wlt saluus esse, ante omnia opus est vt teneat katholicam fidem etc. Septimo, decretum vnio- nis cum Grecis consummate pridem in hoc sacro ycumenico Florentino concilio promulgatum, cuius tenor talis est: „Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei 40 ad perpetuam rei memoriam. Consenciente ad infrascripta carissimo filio nostro" etc. Octauo, cum inter alia sit eciam cum ipsis Armenis disputatum, qui- bus diebus festiuitates annuncciacionis beate Marie virginis, natiuitatis Iohannis Scriptores III. 5 56

Strana 440
440 Liber XVI. Caput IX. Baptiste et consequenter natiuitatis et circumcisionis domini nostri Ihesu Christi ac presentacionis eiusdem in templo seu purificacionis beate virginis Marie celebrari debeant, satisque dilucide veritas patefacta fuerit tam sanctorum patrum testimoniis quam consuetudine ecclesie Romane et aliarum vniuersaliter apud Latinos et Grecos; ne igitur in tantis celebritatibus dispar sit christiano- rum ritus, vnde perturbande caritatis occasio possit oriri, decernimus tanquam veritati et racioni consentaneum, vt iuxta tocius reliqui orbis obseruanciam ipsi eciam Armeni festum annuncciacionis beate virginis Marie die XXV. Marcii, natiuitatis beati Iohannis Baptiste XxV. Iunii, natiuitatis vero secundum carnem saluatoris nostri XxV. Decembris, circumcisionis eiusdem prima Ianuarii, epi- 10 phanie sexto eiusdem Ianuarii, presentacionis domini in templo seu purificacio- nis Dei genitricis secunda Februarii debeant solemniter celebrare. Hiis omnibus explicatis predicti Armenorum oratores nomine suo et sui patriarche et omnium Armenorum hoc saluberrimum synodale decretum cum omnibus suis capitulis, declaracionibus, diffinicionibus, tradicionibus, preceptis et statutis omnemque 15 doctrinam in ipso descriptam, necnon quidquid tenet et docet sancta sedes apostolica et Romana ecclesia cum omni deuocione et obediencia acceptant, suscipiunt et amplectuntur. Illos quoque doctores et sanctos patres, quos ec- clesia Romana approbat, ipsi reuerenter suscipiunt, quascumque vero personas et quidquid ipsa Romana ecclesia reprobat et dampnat, ipsi pro reprobatis et 20 dampnatis habent, profitentes tanquam veri obediencie filii nomine, quo supra ipsius sedis apostolice ordinacionibus et iussionibus fideliter obtemperare. Lecto autem solemniter in nostra et huius sancte synodi presencia memorato decreto mox dilectus filius Narses Armenus nomine ipsorum oratorum in ydeomate Armenico publice hec, que sequuntur, legit, que in continenti dilectus filius Basilius ordi- 25 nis minorum, noster et ipsorum Armenorum communis interpres, publice sermone Latino in hunc modum ex scripto legit: „Beatissime pater et sanctissima synode. Totum hoc sanctum decretum, quod nunc latine coram vestra publice lectum est presencia, fuit nobis pridie de verbo ad verbum in nostro ydeomate clare expositum et interpretatum; quod quidem optime nobis placuit ac placet. Ad 30 maiorem autem nostre mentis expressionem eius effectum summatim repetimus. In ipso continetur primo, qualiter populo nostro Armenorum traditis sanctum symbolum Constantinopolitanum cum illa addicione „filioque“, vt in ecclesiis nostris diebus saltem dominicis maioribusque festiuitatibus intra missarum solem- nia decantari seu legi debeat. Secundo, diffinicionem quarti vniuersalis concilii 35 Calcedonensis de duabus naturis in vna Christi persona. Tercio, diffinicionem de duabus Christi voluntatibus et operacionibus in sexto vniuersali concilio pro- mulgatam. Quarto, declaratis, quod ipsa Calcedonensis synodus et beatissimus Leo papa recte de duabus in vna persona Christi naturis veritatem diffiniuerunt contra impii Nestorii et Euticis dogmata, iubetisque, vt ipsum beatissimum Leo- 40 nem tamquam sanctum et fidei columpnam veneremur atque non solum has tres synodos Nicenam et Constantinopolitanam et Ephesinam primam, sed et omnes 5

Strana 441
Liber XVI. Caput IX. X. 441 alias vniuersales auctoritate Romani pontificis legittime celebratas reuerenter suscipiamus. Quinto, breuem formulam septem sacramentorum ecclesie, videlicet baptismi, confirmacionis, eucharistie, penitencie, extreme vnccionis, ordinis et matrimonii, declarando, que sit cuiuslibet sacramenti materia, forma et minister, 5 quodque in sacrificio altaris, dum calix offertur, vino paululum aque admisceri debet. Sexto, quandam compendiosam beatissimi Athanasii fidei regulam, que incipit: „Quicumque wlt saluus esse“ etc. Septimo, decretum vnionis concluse cum Grecis in hoc sacro concilio pridem promulgatum, continens, qualiter spiri- tus sanctus ex patre et filio eternaliter procedit, et quod illa addicio: „filio- 10 que“ licite et racionabiliter ipsi symbolo Constantinopolitano fuit apposita, quod- que in pane triticeo, azimo vel fermentato corpus domini conficitur, quod eciam credendum sit de penis purgatorii et inferni ac vita beata et de suffragiis, que pro defunctis fiunt; item de plenitudine potestatis sedis apostolice tradita a Christo beato Petro et suis successoribus atque de ordine patriarchalium sedium. 15 Octauo decernitis, vt de cetero Armeni has festiuitates infrascriptis diebus more vniuersalis ecclesie celebrare debeant, videlicet annuncciacionem beate Marie virginis XXV. Marcii, natiuitatem beati Iohannis Baptiste xxV. Iunii, natiuitatem saluatoris nostri secundum carnem XXV. Decembris, circumcisionis eiusdem prima Ianuarii, epiphanie sexta eiusdem Ianuarii, presentacionis domini in templo seu 20 purificacionis beate Marie secunda Februarii. Nos igitur oratores nomine nostro nostrique reuerendi patriarche et omnium Armenorum, sicut et vestra sanctitas in ipso decreto attestatur, hoc saluberrimum synodale decretum cum omnibus suis capitulis, declaracionibus, diffinicionibus, tradicionibus, preceptis et statutis omnemque doctrinam in ipso descriptam necnon quidquid tenet et docet sancta 25 sedes apostolica et Romana ecclesia cum omni deuocione et obediencia accepta- mus, suscipimus et amplectimur, illos quoque doctores et sanctos patres, quos ecclesia Romana approbat, reuerenter suscipimus. Quascumque vero personas et quidquid ipsa Romana ecclesia reprobat et dampnat, nos pro reprobatis ac dampnatis habemus, profitentes tanquam vere obediencie filii nomine, quo supra, 30 sedis apostolice ordinacionibus et iussionibus fideliter obtemperare. Datum Florencie in publica sessione synodali solemniter in ecclesia maiori celebrata, anno incarnacionis dominice M'CCCCXXXIX., decimo Kalendas Decembris, ponti- Lazarinus. ficatus nostri anno nono. Capitulum X. Littere concilii ad reges, prelatos, principes et vniuersitates 35 de eleccione in papam Amedei ducis Sabaudie decani militum Ripallie. Narratis per synodum vel eam concernentibus gestis, Nouembrio atque Decembrio currentibus, sancta synodus principaliter intendit, vt eleccio pape eius auctoritate facta debitum sortiretur effectum. Secundo namque die post exitum conclauis cantata missa de trinitate, vt de eleccione ipsa Deo gracie 56*)

Strana 442
442 Liber XVI. Caput X. redderentur, ac pro successu prospero sacri concilii, die quarta facta est solem- nis processio per circuitum maiorem ciuitatis, in qua mitrati prelati xLIIIIOr affuere, collegiaque ciuitatis omnia et populus in tota multitudine sua sermone in wlgari facto, gesta specificante eleccionis predicte. Pro cuius notificacione extra locum concilii facienda destinate sunt quam plures synodales littere ad reges et principes aliosque tenoris sequentis. 5 Sequitur tenor litterarum destinatarum ad reges et principes aliosque pro noti- ficacione eleccionis facte de Amedeo duce Sabaudie in papam Felicem quintum nominatum. 146.*) Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime 10 congregata, vniuersalem ecclesiam representans etc. Intellexit plenius tua de- uocio, quomodo hec sancta synodus iam nouem annis ad salutem ecclesie et reformacionem eius in capite et in membris ad perducendas animas in eternam gloriam reprimendosque abusus in dampnacionem pertrahentes multo studio laborauit cum omni paciencia et mansuetudine aduersitates plurimas et queque 15 pericula sustinens propter honorem Christi, in cuius nomine congregata existit, et cum quanta iusticia et veritate processit ad deposicionem Gabrielis dicti Eugenii pape quarti propter causas notorias, de quibus per plures litteras et epistolas nostras ac eciam notorietatem factorum ipsius Gabrielis non paruam noticiam habere potuit tua circumspeccio. Post prefatam vero deposicionem per 20 quatuor menses et amplius habita est dilacio, priusquam ad vlteriora procede- retur, et tandem, cum extrema fere neccessitas saluti hominum prouidere et languoribus ecclesie subuenire nos vrgeret, sub confidencia diuini auxilii et direccione spiritus paracliti ad eleccionem summi et Romani pontificis pro- cedendum duximus, deputatisque et ordinatis per nos triginta tribus omni ex- 25 cepcione maioribus cardinalatus, archiepiscopali, episcopali, abbaciali, preclaris- que graduum et scienciarum titulis prefulgentibus, illi post peracta missarum solemnia, post suscepcionem diuine eucharistie et solemnem iuramentorum ex- hibicionem, celebrata solemni et publica sessione processionaliter a maiori ecclesia Basiliensi prodeuntes, vnum conclaue ingressi sunt, vbi longo examine 30 pluribus diebus discusserunt, quis pro regimine salutari ecclesie hoc tempore potissimum assumendus videretur, et circumferentes oculos mencium suarum in omnes regiones orbis tandem nullum vtiliorem, nullum comodiorem pensatis qualitatibus et circumstanciis rerum et temporum atque disposicione hominum assumi posse viderunt, qui fidem conseruet atque amplificet, mores reformet, 35 decreta synodalia et sacros canones pro salute hominum exequatur, ecclesiam pacificet, in statum tranquillum serenamque perducat, concordiam christianorum principum effectualiter prosequatur, quam est Deo deuotus et magne religionis et probitatis Amedeus dux Sabaudie, decanus militum in solitudine Ripallie sub [1439.] [Nov.]

Strana 443
Liber XVI. Caput X. 443 religioso habitu Deo famulancium, vir prudencia et discrecione famosissimus, pacis amator, cultor sanctitatis et iusticie, consolator pauperum, clemens, mansue- tus, in litteris et scripturis eruditus, cui dominus dedit fortitudinem, sapienciam et intelligenciam, volens, sicut pie credimus, omnia verti in obsequium ecclesie 5 sue sancte, cui talem reseruauit ministrum, vt in hoc tempore illam consolare- tur et sanaret languores eius. Hic vir post laudabilem populorum sibi a do- mino commissorum gubernacionem in omni pace et iusticia, post coniugalem vitam cum vnica et virgine in omni honore et fideli obseruacione sacramenti matrimonii deductam, post generose prolis educacionem virtuosam ad laudem 10 Dei et patrie sue salutem in solitudinem se contulit, vacans deuocioni et ora- cioni in omni castitate et timore Dei bonis operibus et caritatiuis intentus, simul seruiens Deo omnium creatori et prudentibus consiliis suos dirigens vni- uersos. Ex quibus magnam spem concipimus bone gubernacionis ecclesie per eum affuture, qui domui sue tam laudabiliter prepositus extitit, et qui tanto 15 tempore in pacifica et religiosa administracione non solum domesticorum suorum, sed eciam grandium populorum probatus est, feliciter recturus existimatur cum Dei auxilio vniuersam ecclesiam, sicut fidelis seruus et prudens, quem con- stituit dominus super familiam suam. Letari igitur et exultari debet merito vni- uersus orbis, cui talem pastorem, ducem et rectorem dominus donare dignatur, 20 vt pascat gregem Christi in sanctitate et iusticia et habundancia pacis, vigeant- que sub eius regimine fides, religio, morum honestas, restauretur cultus domini amplificeturque, defendatur et protegatur, quinymmo ab vniuersis erroribus et peruersitatibus liberetur ecclesia; benedicat dominum omnis terra et laudet gloriosum nomen eius, qui non deserit sperantes in se, qui ecclesiam suam, 25 quantiscumque persecucionibus impeditam, turbinibus agitatam, doloribus af- flictam nullatenus vinci aut superari permittit, sed cum ea semper est vsque ad consumacionem seculi, et suas consolaciones ei prestat in tempore opportuno. Ad consolacionem itaque tue deuocionis, qui Dei nostri honorem et hominum salutem magno zelo prosequitur, prefati dignissimi Amedei in pastorem et sum- 30 mum pontificem vniuersalis et Romane ecclesie eleccionem factam tibi nuncciat hec sancta synodus, vt bonum in ecclesia Dei et christiana religione inchoatum omni studio pietatis et caritatis fouere et prosequi cures, sicut optimam spem gerimus; omnesque tuos inducas, vt postquam ipse Amedeus consensum suum eleccioni facte prestiterit, facilem et promptam obedienciam eidem prestent pro 35 salute ipsorum, semper iudicio huius sancte synodi adherentes, quam represen- tare vniuersalem ecclesiam fidelibus semper animis recognouerunt, que per labores semper concupiuit, vt repressis abusibus et deformitatibus vniuersa ec- clesia felici et Deo placenti regimine gauderet ad ipsius omnipotentis gloriam et salutem omnium animarum, conseruarenturque generalium conciliorum aucto- 40 ritates, per quas errores extirpari, deformata reformari potissime conuenit, et sedes apostolica omnesque gradus ecclesie virtute et sanctitate pollerent ac omni reflorerent honore atque in bonis spiritualibus et temporalibus habunda-

Strana 444
444 Liber XVI. Caput X. XI. rent; que omnia per domini misericordiam affutura speramus, sine intermissione ipsum exorantes, vt pastorem electum et omnem populum christianum dirigat in beneplacito voluntatis sue, coronans eos in misericordia et miseracionibus atque tuam deuocionem in omni salute et prosperitate conseruet. Datum Basilee. Capitulum XI. Sessio xxxIX. de confirmacione eleccionis synodalis in papam 5 Amedei ducis Sabaudie. Post vero premissam conceptam litterarum formam celebrata est ses- sio XXXIX., in qua decantata missa per Dertusensem episcopum et completis cerimoniis cum ewangelio „Ego sum pastor bonus“ cardinalis Arelatensis, assistentibus ei Visensi et Augustensi episcopis, in ambone constitutus, appro- 10 batum postea, vt moris, per verbum „placet“ decretum legit forme sequentis: Sequitur tenor decreti xXXIXe sessionis de confirmacione eleccionis in papam Amedei, ducis Sabaudie. Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime 147. 1439. congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. 15 17. Nov. Deus patrum nostrorum et dominus misericordie, qui fecit omnia verbo suo, etsi de omnibus a se creatis prouidenciam gerat, cuncta certo gubernans ordine, speciali tamen cura dilectam suam ecclesiam semper dirigit, pro qua vnigeni- tum suum dedit, consolans eam iugiter per spiritum paraclitum, qui ipsam in affliccionibus adiuuat, in persecucionibus confortat, in tribulacionibus letificat, 20 nec eam quibuslibet temptacionibus seculi huius vinci aut superari permittit. In cuius glorioso nomine congregata hec sancta synodus auctoritate duorum precedencium conciliorum et duorum Romanorum pontificum, dum restauracio- nem legis domini et sanctorum canonum reformacionemque morum sollicito per- quisiuit studio, simul eciam extirpacionem heresum pacificacionemque christiano- 25 rum principum multis prosequens laboribus varias aduersitates pertulit et propter veritatem et iusticiam plurimas persecuciones perpessa est. Adiuuante tamen virtute Dei sedulo perseuerauit in prosecucione sancte reformacionis ecclesie pro honore Dei et salute omnium animarum. Cum autem hoc opus felices pro- gressus habere non posset propter aduersitates et resistencias plurimas, quas 30 Gabriel, olim Eugenius papa quartus, in contrarium opponebat, decreta salubria et sacros canones contempnens et paruipendens auctoritatemque generalium conciliorum verbis et factis conculcans, determinaciones fidei catholice per ec- clesiam factas pertinaciter impugnando et abusibus variis atque criminibus ecclesiam Dei notorie et incorrigibiliter scandalizando, prout in processibus 35 super hoc deductis lacius continetur; Vbi tandem aput eum nulla proficiebat

Strana 445
Liber XVI. Caput XI. 445 ammonicio: oportuit ad alia iuris remedia recurrere et a summo pontificio, quod nimium dampnose et inutiliter administrabat, eundem deponere. Post quam deposicionem cum quatuor menses et amplius essent effluxi, considerantes, quam grauibus sit onusta dispendiis, quot et quantis sit plena periculis ecclesie 5 Romane prolixa vacacio, sicut exacti consideracio temporis edocet, ad eleccio- nem noui pontificis procedere duximus, repetitis prius in nostra publica sessione tricesima septima illis, que dudum de eleccione summi pontificis in hoc concilio fienda in euentum vacacionis sedis apostolice ipso concilio durante in quarta et septima sessionibus eiusdem sancte synodi statuta et ordinata fuerant, et 10 facta solemni declaracione, quod pro hac vice ipsa eleccio Romani pontificis fienda et celebranda erat per hoc sacrum Basiliense concilium, seu eius aucto- ritate atque eciam ordinato per decretum prefate XXXVII. sessionis, quod vna cum dilectissimo ecclesie filio Ludouico tituli sancte Cecilie, sacrosancte Romane ecclesie presbitero, cardinali Arelatensi vulgariter nuncupato, presente et presi- 15 dente in hoc sacro concilio, et aliis ipsius sancte Romane ecclesie cardinalibus, si qui ante consummatam eleccionem futuri Romani pontificis aduenirent et ad- herentes huic sacro concilio eidem eleccioni interesse vellent, alii tam de pre- latis quam de ceteris honorabilibus ecclesiasticis viris in sacerdocio aut saltem dyaconatus ordine constituti vsque ad numerum triginta et duorum per eandem 20 synodum ad predictam eleccionem faciendam in generali sua congregacione ac in sessione publica nominandi et deputandi potestatem haberent, prout secun- dum Deum et suas consciencias eisdem videretur hac vice libere eligendi sum- mum pontificem auctoritate huius sancte synodi ita, vt ille absque vlla ex- cepcione ab vniuersali ecclesia summus pontifex haberetur, qui ab omnibus 25 predictis sic debentibus pro hac vice eligere aut saltem a duabus partibus ipsorum esset electus et consensum suum iuxta formam in eodem decreto ordi- natam prestaret. Secundum cuius decreti disposicionem triginta duo archiepisco- pali, episcopali, abbaciali dignitatibus et gradibus ac scienciarum titulis in- signiti, nominati et deputati in nostra generali congregacione, ac demum in 30 sessione publica, quorum nomina, dignitates, gradus et ordines hic haberi volumus pro sufficienter expressis, die tercio Kalendas huius mensis Nouembris celebrata missa solemni per prefatum cardinalem Arelatensem ac per singulos ipsorum, suscepto diuino eucharistie sacramento de manu eiusdem cardinalis in presencia tocius cleri et populi, et iuramentis solemnibus prestitis, ipsi 35 pariter cum eodem cardinali conclaue intrauerunt in ea domo ciuitatis Basi- liensis, in qua deputacio pro communibus teneri consueuit. Vbi cum magna deuocione septem diebus insistentes quinque scrutinia successiue de mane di- uersis diebus celebrata missa et inuocata spiritus sancti gracia peregerunt, et tandem facto quinto scrutinio ea hora, qua processio huius sacri concilii domum 40 prefatam circuibat cantando ymnum „Veni creator spiritus“ compertum est religiosum et nobilem virum Amedeum, ducem Sabaudie, in solitudine Ripallie Gebenensis dyocesis iam a pluribus annis in virtute continencie honeste con-

Strana 446
446 Liber XVI. Caput XI. XII. uersantem, et virtutum domino in spiritu humilitatis ac simplici et humili habitu deseruientem in summum pontificem vniuersalis et Romane ecclesie esse electum iuxta prefati decreti tricesime septime sessionis disposicionem. Que quidem eleccio postmodum, aperta fenestra conclauis, fuit per predictum cardinalem Arelatensem publice nuncciata, decantatoque „Te deum laudamus“ per omnes supradictos ad eligendum deputatos concorditer super eleccione ipsa dominum glorificantes et oracionibus conuenientibus subiunctis, ipsi a conclaui exierunt in pluuialibus et mitris aliisque habitibus decentibus, prout statui vniuscuiusque competebat, concomitantibusque prelatis et aliis suppositis huius sacri concilii ac processionibus omnium collegiorum et conuentuum huius 10 ciuitatis Basiliensis cum reliquiis et decentibus ornamentis populique multi- tudine copiosa ecclesiam maiorem Basiliensem adierunt. Vbi ipsi prelati et alii de sacro concilio vnanimiter domino gracias retulerunt, iteratoque sepe- dictus cardinalis Arelatensis, in ambone presentibus omnibus electoribus depu- tatis et in hoc consencientibus atque id ipsum approbantibus retulit, quomodo 15 ipsa eleccio rite et canonice fuerat celebrata, notariis apostolicis, qui in con- claui fuerant, eciam idem attestantibus. Que omnia considerans hec sancta synodus et spem magnam gerens in domino, quod prefatus Amedeus pro sapiencia, experiencia, iusticia, clemencia et ceteris virtutibus suis plurimos fructus salutis efficiet, in populo Dei fidem conseruando, mores reformando 20 pacemque componendo inter christianos principes atque populos velut sanctitatis amator et pacis cultor, qui cum omnibus pacem et cum nullo differenciam aut discordiam habere famatur, domui sue bene et laudabiliter prepositus grandium- que populorum prudentissimus gubernator et in rebus ecclesiasticis et spirituali- bus non mediocriter exercitatus, habita super hoc in quatuor deputacionibus sup- 25 positorum huius sacri concilii concordi et vnanimi deliberacione, et demum in congregacione generali conclusione subsecuta, ipsam eleccionem laudat, recipit et approbat et ex abundanti et ex certa sciencia hoc presenti decreto notificat et confirmat, declarans eundem Amedeum absque vlla excepcione ab vniuersali ecclesia teneri, haberi et reputari debere electum in verum et legittimum sum- 30 mum et Romanum pontificem, et hoc ipsum per presentis decreti publicacionem ad noticiam volumus deduci cunctorum. Datum in sessione nostra publica, in ecclesia maiori Basiliensi solemniter celebrata, xv. Kalendas Decembris, anno a natiuitate domini M°CCCCXXXIX°. Capitulum XII. Responsio electi ad litteras concilii de eleccione eius auisantis, 35 mittendos ad dietam Bituricensem in Francia ambassiatores, excusacionesque Arelatensis cardinalis, non imponendum eidem transferre velle concilium. Parte concilii litteratorie notificata synodali eleccione de persona eius reuerendissimo patri ac illustrissimo principi Amedeo, duci Sabaudie, cuius 40

Strana 447
Liber XVI. Caput XII. 447 adierunt presenciam Franciscus Gebennensis et Ludouicus Lausanensis episcopi, XXII. Nouembris sancta synodus litteras audiuit illius, in summa continentes, recepisse ad eum destinatas eleccionem de persona eius factam significantes; desiderare vero capacem tanti esse boni, quo nichil excelsius, quodque expecta- 5 ret cum tremore ambassiatores concilii ad intimandum eleccionem ituros. Qui autem primas litteras ad eum duxerat Steffanus Plouerii, referebat Gebennensem et Lausanensem episcopos exposuisse eidem facta in conclaui, et ante eleccio- nem suadentes eleccionem gratam esse debere, vt calamitatibus, quas ecclesia paciebatur, prudencia suaque virtute succurreret; quodque Stephanus ipse dice- 10 bat eciam perorasse cum themate „Veni, impone manum super eam, et viuet“. Eiusmodi litteris ac relacioni Arelatensis generalia respondit, electi laudata persona, sub cuius littera credenciali ad Vicensem episcopum, abbatem de Scocia, Iohannem de Segobia, Thomam de Corcellis et archidyaconum Meten- sem per doctorem Humbertum de Chissiaco expositum est, quod electi ex parte 15 auisabatur, vt prefati quinque ituri essent ad dietam Bituricensem, tenendam in Francia prima Decembris; quodque dux Mediolani eidem significasset, si contingeret eligi in summum pontificem, quod adhereret ei effectualiter, qui licet sentiret regem Francie sibi adhesurum, vellet tamen ille, vt cum honore id fieret, ideoque de huiusmodi ambassiata auisabat, quoniam deceret preter Dyonisium et Nicolaum Amici Gallicos nunccios concilii iam missos ex aliis nacionibus aliquos ituros esse. Declaracione vero habita Vicensis respondit ambassiatam hanc videri non utilem esse nec decere ante consensum electi, ideoque primum presentandam sibi eleccionem per ituros ex parte concilii. Et abinde, si neccesse videretur, nomine electi aut concilii vel vtriusque ambas- 25 siata fieri posset. Siquidem non acceptata per eum eleccione, si reintrare con- claue oportebat, magnus defectus reputaretur, ex electoribus deficientibus quin- que, nec expectari deberet per electum, vt primum haberetur principum consensus, quia sic non tam gratulandum eidem, quomodo si pro ecclesie ser- uicio statim onus subiret. Desuper vero istis a prenominatis Stephano et Hum- 30 berto pluribus factis replicacionibus, quibus non defuerunt responsiones, die altero in domo presidentis constitutis prestancioribus concilii proposita est mate- ria per Arelatensem, non facta mencione, quod auisasset electus, vtrum deceret mitti per concilium prefatos quinque. Multis autem ad predicta consequenter racionibus allegatis per Vicensem episcopum preter duos omnes concluserunt 35 non expedire, vt solemnis ambassiata in Franciam mitteretur, nisi post presen- tatam eleccionem et consensum electi, sed quod de nouitatibus, videlicet obitu imperatoris, dissolucione Francfordensis diete et quomodo ad obtinendum electi consensum per concilium festinabatur confestim auisarentur oratores concilii Dyonisius de Sabrenays et Nicolaus Amici. Quorum missiva ad concilium 40 tercia die innotuit applicuisse eos Bituris X. Nouembris, nisi paucorum ibidem reperta congregacione, neque certitudinaliter adhuc sciri de inchoacione diete, sed quod expectabantur accessuri oratores Gabrielis. Isto eciam xxVII°, prout 20 Scriptores III. 57

Strana 448
448 Liber XVI. Caput XII. iam XIII° diebus mensis huius Nouembris fecerat cardinalis Arelatensis, pro- hemians, notissimum fore omnibus, quam fideliter ecclesie et fidei seruiuisset, in concilio permanens tempore famis et pestis, nullius temporanee potestatis formidans indignacionem, et si periculi tempore firmus, quanto moderno pocius felicitatis. Quapropter non credebat facta sua sinistre imputari debere. Intel- lexerat tamen a multis, vt eciam palam de eo diceretur conari ad transferen- dum concilium a Basilea in locum alterum, iamque misisse bona sua, nec redire intenderet, ideoque instaret ad exinanicionem concilii mittendos esse ad elec- tum tot tamque solemnes concilii patres. Cum vero de hiis sentiret delatum se apud ciues, dicens, quod pro sui excusacione ad consulatum miserat episcopos 10 quosdam et plures alios, contestabatur, iureiurando frequenter se astringens, hec nunquam voluisse, sed neque cogitasse, quinymmo mandauerat fieri proui- sionem neque bona sua extra misisset, sed dimittebat ea in domo sua in ea mansuro electo Sistaricensi. Et vellet committere ciuibus bonorum suorum omnium custodiam, que tamen, vt notum erat omnibus de concilio satis, erant 15 tam in preciositate ornamentorum ecclesiasticorum, quam in libris et aliis. Multos vero ex patribus in ambassiatam ire decebat, quorum dum constituti essent apud electum, alii in ambassiatis mittendi ad principes erant, alii cum electo mansuri. De eius namque dicione prelati omnes in concilio erant con- stituti preter paucos abbates, alii vero ad concilium essent venturi confestim, 20 quorum ipse primus foret dicens cum iuramento ad patres „Non derelinquam vos". Post hec multa locutus est de excellencia persone electi, laudans virtutes eius, prudenciam et magnificenciam, suadens autem in omni modestia cum eo agendum, quia nunc ecclesiam suscipere non erat, sicut tempore, quo Gabriel fuerat in papam electus, ecclesia tunc constituta in omni prosperitate et habun- 25 dancia. Ipse autem electus decanus esset militum Ripallie, sed decanatus iste non qualiscumque, quia valeret tricenta milia florenorum. Cum vero hiis diebus susciperet papatum in maximum obsequium Deo et ecclesie, taliter esset agen- dum, ne propter ecclesiam exheredaret filios suos. De sero autem conuenienti- bus electoribus in domo Arelatensis, proposita materia de modo prouidendi 30 pape et aliis loco annatarum dictum est, quod intendendi ad hoc per concilium non esset opportunum tempus, sed quemadmodum per Arelatensem fuerat sua- sum in conclaui de neccessitate eligendi ipsum ducem, propterea, quod con- cilium indigeret pro mittendis ambassiatis et aliis neccessitatibus quadraginta milibus florenorum, neque per alium prouideri posse, nisi per eum, et quia 35 oporteret procurari obedienciam, si primo auisaretur de onere, multi per hoc retrahi possent, nec ex intencione deputacionum electoribus fuerat commissum super re ista vniuersali et quasi perpetua prouidere posse, sed solum pro ea, que instabat ad mittendum ambassiatas, ideoque deliberacio super hoc differre- tur vsque ad electi consensum. 5 40

Strana 449
Liber XVI. Caput XIII. 449 5 Capitulum XIII. Legacio synodalis ad requirendum consensum electi: cardi- nalis vnus, episcopi septem, abbates quatuor, doctores in theologia quatuor, in iure sex, tresque magni nobiles magnifice tractati omnes eundo, stando et redeundo, deque proposicionibus coram electo et difficultatibus motis per suos consiliarios. Die igitur XVIII. in generali congregacione dicto per Arelatensem, quare de pluribus regnis ac prouinciis et in tanto numero, quia propter rei magni- tudinem, excellenciam mittentis synodi et electi, ad quem mittebantur, per eum, necnon Vercellensem, Dertusensem, Marsiliensem et Basiliensem episcopos, qui- 10 bus concilium facultatem dederat, nominati sunt in ambassiatores concilii ad electum XxV: cardinalis Arelatensis, Dertusensis, Vicensis, Gebennensis, Visen- sis, Marsiliensis, Augustensis et Basiliensis episcopi, abbates Conchensis de Lucella, sancti Benigni et de Scocia doctores, Iohannes de Segobia, Thomas de Corcellis, Iohannes de Valle, Cristannus de Gretz Regine, Metensis et 15 Cracouiensis archidyaconi, decanus Basiliensis, Henricus de Iudeis, Bernardus de Bosco, Iacobus de Saltzburga, quorum designaciones in decreto XXXVIIIe ses- sionis specificate fuere. Item comes de Dyerstein ac prouincialis de Elsacia custodes conclauis et magnificus miles Guillelmus de Grünenberg, data illis inferius specificanda potestate, quorum singulis numerum suorum designantibus 20 seruitorum summa fuit ducentorum septuaginta equestrium. Qui die tercia De- cembris post celebratam missam de spiritu sancto per Tarentasiensem archi- episcopum, dictamque super eos coram ipso adgeniculatos benediccionem de- scriptam in pontificali pro peregrinantibus, a domo Arelatensis per medium ciuitatis circuitum facientes recesserunt. Tercio autem die recessus eorum oc- 25 currit Argensis episcopus electi ex parte suasurus, priusquam sibi presentaretur eleccio, declarandum per concilium fore de prouisione papalis status, ne infamia sicut aliis accresceret, committi symoniam in prouisionibus et aliis ad papam pertinentibus. Commissionem cum seorsum exposuisset in via aliquibus sibi familiarius notis, remissus ad Arelatensem paulisper manentem retro respon- 30 sum ab eo accepit, quoniam ecclesia honorasset ducem, eligendo eum in papam, decebat hoc eidem intimari; ipse tandem respondere posset, quod sibi videre- tur, materia profecto hac quamuis omnibus fere nota posita minime ad legato- rum communem deliberacionem. Qui post ingressum ad loca ducalis dominii magnifice omnes tractati fuerunt expensis illius, recepti magna cum solemnitate 35 Gebennis per clerum et ciues, Thononii autem per maiores dominos dicionis, Sabaudie in magno numero equorum, mille fere, et precioso apparatu, oratori- bus nocte ista parte magistri hospicii ducalis enceniatis magnifice cera, con- feccionibus, caseo et volatilibus adeo, vt eciam qui de statu doctorum habuerunt 57*

Strana 450
450 Liber XVI. Caput XIII. intorticia quatuor et candelas, caseos quatuor, perdices totidem et de aliis venatilibus. Die autem XV. Decembris deliberacione captata, vt in ea compari- cione electo non presentarentur littere credenciales concilii, ne terminus decreto assignatus currere inciperet, sed per Arelatensem exordio facto Vicensis epi- scopus generalia esset propositurus, oratores associati, vt die hesterno, per nobiles Sabaudie a sinistris eorum equitantes visitarunt electum in solitudine Ripallie commorantem, qui preuia processione canonicorum exiit obuiam prope ecclesiam, vbi facta commemoracione de sancto Mauricio, benediccione data et pronuncciatis indulgenciis, prout Gebennis, septem annorum, electo et Arela- tensi ad dexteram eius duabus kathedris in capite aule refectorii canonicorum, 10 electoribus vero sedentibus e latere a dextris et a sinistris. Exposito per Arela- tensem, quare a concilio destinati, quodque die ista litteras credenciales non presentarent, quia iniuncta non explicaturi, laudauit eleccionem personamque electi, qui semper fauisset concilio, neque vnquam spreuisset ecclesiam, matrem suam, verbo secunde persone et singularis numeri, cum ad electum ipsum ser- 15 monem dirigeret, in ista vsus locucione. Cum vero rogasset audiri Vicensem episcopum, is premisse forme locucione vsus cum themate „Inclina domine aurem tuam et exaudi me", concluso in singula parcium quasi synodus electum alloqueretur, protestacione facta, quod non intenderet intimare eleccionem, nec requirere de prestando assensu, oracionem prosecutus eleccione commendata, 20 motiua quatuor explicans illius per electores, vt asseruit, habita, eminenciam videlicet virtutum electi, in heremitica vita degentis, iusticiam, que resplendu- erat eminencius semper in ipso, eoque agente in dominio Sabaudie, prosapiam denique eius ex sanguine regis Francie latere vtroque, postremo ecclesie nec- cessitatem ad defensionem veritatum fidei et auctoritatem generalium conciliorum. 25 Suadebat autem habendam esse fiduciam de plenissima obediencia secutura racione veritatis ac iusticie, quam sancta synodus prosequebatur, illam impedire nequeunte cum suis Gabriele deposito, qui nunquam emendacionem, sed maiora semper scandala perpetraret. Electus vero breuissimo sermone respondens com- misit regenti cancellario suo plenius dicere, qui generaliter respondit, adaucto 30 sermone assignans audienciam petitam in diem tercium, hora prima post meri- diem. Quo priusquam oratores adirent electi presenciam, per consiliarios eius fuerunt tres aperte difficultates de forma professionis ; vtrum verbum illud „Iuro eciam prosequi celebracionem conciliorum generalium“ annotaret clau- sulam precedentem comprehendi sub iuramento, namque electus cupiebat per- 35 sonas, que pro seruicio ecclesie tamdiu laborauerant in concilio, prout bene merite erant, promouere ad electiuas dignitates; super mutacione quoque ha- bitus, quia multis videretur decens in suo habitu heremitico Basileam accessu- rum esse, vt confunderentur dicentes de statu laycali in papatum assumptum. De mutacione item nominis ne fieret, sed vocaretur Amedeus primus. Hiis 40 responsum extitit potestatis non esse oratorum mutare aliquid ex decreto, sed quod neccesse erat integram fieri in illo ordinatam professionem. Similiter et 5

Strana 451
Liber XVI. Caput XIII. XIV. 451 de mutacione habitus, quia per tradicionem insignium papalium de papatu in- uestiebatur et accipiebat possessionem illius. De nomine eciam, quia sic fuisset consuetum ab origine ecclesie consuetudine hac fundata ex Christi accione nomen Symonis mutantis in nomen Petri, quando illi dixit: „Tu es Symon 5 filius Ioanna, tu vocaberis Cephas“, quod interpretatur Petrus. Obtulerunt autem oratores se daturos operam, vt sancta synodus decerneret nomen Ame- dei inter Romanorum pontificum nomina futuris temporibus ponendum fore, vt impositum in cathalogo eorum illud per summos pontifices pro tempore cano- nice eligendos assumi posset. Quod et sancta synodus magnis commemoratis 10 laudibus de eius persona nomen Amedei exponens iuxta wlgarem interpretacio- nem Amans deum decreuit sub data x° Kalendas Februarii anni sequentis. Fuit rursus difficultas altera de rasione barbe, sed vt non fieret, consiliarii illi ex animo perstitere. Capitulum XIV. Persuasiones, requisiciones et instancie pro acceptanda 15 eleccione post trinam excusacionem deuote acceptata per electum appellatum Felicem papam V., deque inuestitura et reuerencia papali, et cum obedien- ciarum quarumdam recognicione. Hora igitur assignata ordine et loco prescriptis, electo assistentibus principe Pedemontium et comite Gebennarum, natis eius, Arelatensis summaria 20 prefacione presentauit litteras credenciales, quibus lectis per secretarium ducalem Guillermum Bolomerii, per magistrum Eneam de Senis, conclauis notarium, lecta est bulla facultatis oratorum, dictis xxV in ea nominatis, qui omnes preter vnum, in via mortuum, erant presentes, vt maior pars omnium qui pre- sentes essent, presentare possent eleccionis decretum, requirere electi consensum 25 et consencientem in papam recipere, de papatuque inuestire, vtque papa cum eorum consensu priusquam coronacionis insignia reciperet, intendere posset ad recuperacionem patrimonii ecclesie, et vt eciam possent obligando bona ecclesie habere pecunias ad ambassiatas mittendas, et ad alia neccessaria et generaliter, vt alia grauia electus agere valeret, que comode differre non poterant vsque 30 post coronacionem. Abinde per Thomam Chesneloti primo XXXVIIe sessionis, et per Arelatensem eleccionis decretis plumbatis ac per Thomam de Corcellis cedula professionis in papiro perlectis, parte synodi exposito, quod presentabant eleccionem et requirebant eius consensum, Vicensis episcopus cum themate „Inclina domine aurem tuam et exaudi verba mea“ perorauit quinque raciones, 35 quare electus consentire deberet, inclinans aurem suam ad verba synodi propter doctrinam Christi, in euangelio dicentis: „propter hoc relinquet homo patrem et matrem et adherebit vxori sue“, quomodo exiens a patre ipse et in mun- dum veniens deserta synagoga ecclesie ipsi adheserat; et quia pro illa semet-

Strana 452
452 Liber XVI. Caput XIV. ipsum tradiderat, apostolo docente, vt eam foueret; et quoniam eleccio de per- sona eius iam intimata fuisset principibus, ne eo non consenciente fieret irritum verbum synodi, quod esset vt verbum domini in eternum manens; et quia, vt Christus factus est obediens patri, electus obedire deberet ecclesie matri sue et iuxta decretum pape Calixti illius adimplere mandatum, cum sola obedien- cia sit, que meritum fidei possidet; postremo, quia tanquam Aaron vocatus esset a Deo, nec debeat recusare suscipere regimen ouium Christi. Post hec Conradus, prothonotarius Basiliensis ciuitatis nomine trium oratorum illius com- pendiose laudans eleccionem et offerens ciuitatem ad seruicium et obedienciam electi supplicauit pro eius consensu statim prestando. Idem fecit ex parte trium 10 concilii oratorum laycorum, offerendo castra, vasallos et omnia ipsorum bona ad mandatum eius. Arelatensis deinde referens gesta in conclaui quasi mira- biliter a Deo facta, quibus similia non vidisset, tanta caritate, deuocione et ordine Pisis, Constancie aut Rome, quibus interfuerat in eleccione pape plura commemorans, quare neccesse haberet consentire eleccioni, genibus flexis 15 supplicabat assentire debere confestim. Id eciam fecere se humiliantes omnes electores illius, prelocuto ab Arelatensi, id non facere nomine oratorio, sed nominibus propriis, nequeuntes terminum diei concessum a concilio abbreuiare vel prorogare. Post supradictorum exposicionem consultacione cum suis astanti- bus habita electus respondit audisse plene lecturam bullarum et requisiciones. 20 Quoniam vero in rebus arduis neccessaria deliberacio esset, et re, que ab eo exigebatur, nulla in terrenis maior foret, mirandum non erat, si habere vellet terminum ad deliberandum. Nam et beatissima virgo Maria post annuncciacio- nem angeli de incarnacione filii Dei non dedisset consensum, sed primo volu- erat informari. Rogabat igitur terminum concedi pro deliberacione. Que proferens 25 verba humiliauit se, genua semiflectens. Quali modo verbis istis auditis Arela- tensis oratoresque omnes supplicauerunt, vt adstatim exhiberet consensum, sed ille eciam secundo respondit terminum ei permitti. Facta vero tercia instancia per concilii oratores ac ciuitatis Basiliensis, habita cum suis breui consultacione, facto signo crucis, et deinde iunctis manibus orandi modo flexis genibus re- 30 spondit se assentire eleccioni de eo facte; sed hoc plenius explicandum foret per regentem sue cancellarie Petrum Marschandi. Qui in medio constitutus cum themate "Hic michi fructus operis est, et quid eligam ignoro. Coartor autem e duobus“ perorauit raciones periculi et dampni, quare acceptanda non erat eleccio, si attenderet ad sensum carnalem, quia iuxta temporalem felicitatem 35 nullo egeret, felix existens prole, dominio, pace subditorum et cum omnibus principibus, habundancia item diuiciarum, amore et beniuolencia omnium. Ex- posuit deinde causas, quare acceptanda esset, vt Deo obsequeretur in tanta ecclesie neccessitate ad defendendum fidem, veritatem et iusticiam eius, ideo- que preualente spiritus racione cum tremore fiduciam habens in Deo eleccio- 40 nem acceptaret, illi consenciens. Inter hec aliaque plura sacris litteris, iure communi et oratoribus magni nominis decorata proposicione commendabat electi 5

Strana 453
Liber XVI. Caput XIV. 453 laudes; presertim semper fuisse crucis amatorem et veneratorem, applicato pro singulari eius laude versu ympni „Vexilla regis“, paucis mutatis dicens, quod vexilla ducis prodeunte fulget crucis misterium, quo vere crucis portitor sumptus est pontificio. Vltimo autem eius parte gracias referebat creatori omnium ac 5 synodo Basiliensi et electoribus, qui talem eum existimarunt, ciuitati quoque Basiliensi tam laudabiliter se habenti ac eidem et oratoribus secularibus de oblacionibus factis per eos. Consequenter cardinalis Arelatensis, expositis laudi- bus de actis eius strennue, dum esset in milicia seculari; simili quoque modo per antecessores suos eciam contra infideles. Nam auus suus mare transierat 10 et expugnatis ciuitatibus multas contra infideles habuisset victorias, allegans, quia, sicut nouus homo efficitur papa, ita nouum nomen habere deberet iuxta ewangelium de Petri nomine, quamuis nomen Amedeus gratissimum foret, quia interpretaretur amans Deum, quo multi Sabaudie principes fuerant vocati. Ipse quoque electus sic vocari desideraret; satis erat, vt decerneretur per concilium 15 ponendum fore in cathalogo summorum pontificum, quo possent vocari eius successores. Quamuis nomen Amedei tam insigne foret, quia tamen mutari oportebat ab eo, peteret, quo vellet vocari nomine. Nam eiusmodi esset con- suetudo, vt electus in summum pontificem sibi eligeret nomen. Suadente autem, vt vellet appellari Felix, quia electus in die sancti Felicis, iamque tres pre- 20 cessissent hoc nomine, qui pro fide agonizassent, cum elegit sic vocari, vocatus- que est Felix papa quintus, posito altari portatili coram eo flexis genibus legit cedulam sibi presentatam professionis sue: „In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Ego Felix electus in summum pontificem" etc. Qua perlecta integre, perfecte et intelligibiliter in presencia omnium astancium subscripsit se propria 25 manu. Indutus igitur papalibus vestimentis et calciatus cum pluuiali precioso et mitra aurifrisiata, papali cruce precedente in locum reuersus priorem, alciori sedit throno, cui Arelatensis benediccione illi data, vt in pontificali anulum siue sigillum piscatoris eidem tradens, dixit se inuestire eum de papatu vniuersalis et Romane ecclesie, vt preesset vrbi et orbi, quodque ponebat eum in posses- 30 sione papatus, recipiensque eum in talem facta reuerencia, vt moris est cardi- nalium, eidem tanquam pape obedienciam exhibuit osculatus pedem, manum eius sub cappa et maxillam. Duo autem filii eius consequenter postque electores et oratores concilii seculares, ciuitatum quoque Basiliensis, Bernensis et Fri- burgensis. Deductus est autem in ecclesiam cantando „Te deum laudamus“, 35 vbi iterum per cantores eius, facta per eum oracione secreta super faldistorio, cantato responsorio cum versiculo: „Elegit eum dominus in sacerdotem sibi,“ per Arelatensem, dictisque oracionibus papam concernentibus intronisatus est super altare sancti Mauricii, vbi recepit ad osculum pedis, manus et oris, quos in aula non receperat. Redeuntes autem Thononium oratores repererunt carrerias 40 ignibus et intorticiis ad portas fenestrasque resplendentes, magna cum leticia cunctorum, resonante campanarum continua pulsacione.

Strana 454
454 Liber XVI. Caput XV. Capitulum XV. Educcio pape a solitudine Ripallie, oblaciones eius ad serui- cium ecclesie, totum suum, bona et corpus interessencia eius diuinis officiis, et dimissio ducatus aliorumque dominiorum filiis suis et germano, deque tractatis cum ipso per legatos concilii super agendis. Die vero sequenti oratoribus euntibus ad ipsum et associantibus papa 5 eductus de Ripallia venit Thononium moraturus cerimoniis solitis, equitante papa, obseruatis equis albis, panno rubeo coopertis, cruce et eucharistia cum XXIIIIor in- torticiis precedentibus, Augustensi episcopo velut sacrista comitante ; portabantur eciam capelli rubei per scutiferos honoris. Cardinalem vero Arelatensem ba- culum rubeum habentem in manu sequebatur papa cum pluuiali et mitra sub 10 pallio aureo, sustentato per oratores seculares concilii, principe Pedemoncium et comite Gebennarum dextrantibus equum, ac multis baronibus oram tenenti- bus pluuialis. Ipse autem data benediccione, prout moris, a dextris stantibus et sinistris, specialiter nate sue regine Cicilie et aliis cum ea stantibus in Ripallia, prospicientibus per fenestras, fere iam noctu Tononium applicuit copio- 15 sissima multitudine luminarium crepusculum illustrante. Tercio vero die post acceptacionem, Thoma de Corcellis alloquente oratores concilii, huius parte gracias egerunt sanctitati sue, dignate suscipere papalis onus officii, multipharie suadentes, vt Basileam accederet insignia coronacionis assumpturus; vtque re- commissa forent beneficencie sue concilii supposita, que hactenus fideliter labo- 20 rauerant, officiales presertim. Post que Metensis archidyaconus concilii parte recommittebat sanctitati sue effectualem execucionem synodalis sentencie super Lausanensi ecclesia late pro Ludouico de Palude contra Iohannem de Pran- gino commemoratis racionibus sex, quare id deceret, et responsione data in contrarium obiectis. Respondit autem papa, prout tenebatur, agere se Deo 25 gracias, sacro concilio et oratoribus ipsis de honore in personam eius, de labo- ribus preterea ab eisdem susceptis, affirmans dispositum se offerre corpus et bona sua ad honorem Dei et vtilitatem ecclesie, sed per quem modum hoc ipse imponebat humeris eorum, quod verbum in altera eidem facta proposicione con- firmauit, super ecclesia vero Lausanensi, quod intenderet causam illam termi- 30 nare per concordiam vel iusticiam commissurus aliquibus, vt effectualiter com- pleretur. Cum autem in principio allocucionis Thomas de Corcellis genua flectere vellet, non permisit, racione exposita, quia elector fuisset, et quia synodi orator, et quia super commissis a concilio propositurus. Secus autem si pro priuatis practica secuta continuo; nam Dertusensem et Vicensem episcopos 35 permisit coram eo stare adgeniculate super rebus eorum loquentes. Diebus vero istis multe habite sunt collaciones per paucos ex oratoribus ad hoc deputatos cum consiliariis pape de bulla facienda, de mittendis litteris et ambassiatis,

Strana 455
Liber XVI. Caput XV. 455 de exhibendo processu synodali contra Gabrielem, omniaque pertinencia ad robur eleccionis, vtque fieret confirmacio per concilium, mencione facta de ac- ceptacione papatus, mandando eidem, vt indubitato summo pontifici, obediri per cunctos fideles. Vigilia autem natiuitatis, cum papa vesperis interfuisset here- miticam retinens barbam, illa deposita matutinum inchoauit, datusque est ensis et pilleus principi Pedemoncium leccionem eidem distributam cantanti gratis- sime. Protector vero concilii Conradus de Winsperg in die sancti Iohannis coram sanctitate sua proposuit electoribus constitutis in dieta Francfordensi, quod per litteras cardinalis Arelatensis habuerat notificasse eleccionem de per- 10 sona eius placitam quam pluribus eorum, eoque exhortante nichil ibidem fuisse actum in preiudicium sue beatitudinis. Sed consensu electorum comes palatinus Reni dedisset quas exhibuit litteras, eidem committens proteccionem concilii, quemadmodum in mandatis habuisset a clare memorie Alberto rege Romanorum. Fuerant autem presentate patribus concilii die Xx. Decembris. In die vero epi- phanie post missam cardinalis Arelatensis habunde commendans dicionis Sa- baudie excellenciam, ipsius commemorata origine a Beroldo Saxonie duce, nepote Ottonis imperatoris tercii, misso, vt patriam predonibus expurgaret, qui primo fuerat comes Mauriane, inde Gebenensis, filiusque eius Sabaudie, post vero generalem commendacionem designans pape personam ab illis descenden- 20 tem laudabat, quoniam magna cum iusticia et pacifice dominia Sabaudie gu- bernasset XLVI annis. Ipse autem dixit de XLVIII°, laudatis denique virtutibus et prudencia filiorum suorum, ac sui germani illegittimi, exhortacioneque facta, vt in senectute sua honorantes eius mandatis in omnibus obedirent. Supplicauit ex parte Sabaudie, quoniam iam spiritualibus intendere deberet, vt ipsis daret 25 temporalem administracionem. Quos genuflexos, stantes ante ipsum, tenens eorum manus inter suas et abinde relaxans liberauit a patria potestate, fecit- que Ludouicum seniorem ducem Sabaudie etc., Philippum vero comitem Geben- narum nepotemque suum Amedeum principem Pedemoncium dominum Nicie ac Vercellarum et Humbertum germanum suum comitem Montis rotundi, et pre- 30 dicens se confidere acturos eos iuxta verba domini, Arelatensis dato osculo benedixit eos, Guillielmo Bolomerii secretario suo alta pronunciante voce eorum titulos ac specificante et attestante, quod papa faceret ducem et comites pre- dictos ac principem cum clausulis et modificacionibus, prout in instrumentis desuper concordatis continebatur descriptis in rotulo, quem ostendit plura ha- 35 bentem folia papiri. Cum vero illi fuissent induti habitibus iuxta suarum exi- genciam dignitatum donauit enses ab eis tunc vibratos, duci autem cum vagina deaurata. Cui comites ipsi prestiterunt homagium, fidelitatem iurantes. Cardi- nalis vero Arelatensis in apparamento pluuialis et mitre, cantatis super eos benediccionibus, prout in pontificali, aqua benedicta aspersit, magnificenciori 40 isto pre die natalis exhibito coram papa conuiuio dictis principibus, quos ante- cedebat Arelatensis, et qui remanserant concilii oratoribus; siquidem preter illos de patria Sabaudie maior pars recesserat, secunda Ianuarii solutis per Scriptores III. 5 15 58

Strana 456
456 Liber XVI. Caput XV. 148. 1439. 31. Dec. magistrum hospicii pape, quas fecerant Thononii constituti, expensis et acceptis pro sex diebus vsque in Basileam eorum reditum. Super prouisione vero facienda pape et aliis Romane curie officiariis post multas habitas difficultates auisatum extitit, vt fieret modo postea decretato in XLII. sessione. De creacione vero cardinalium, quod sancta synodus licenciam pape concederet eciam priusquam Basileam intraret, prout tunc auisatum fuit de mense Marcii, pluribus postea assignatis dilacionibus. Super denique officialibus instituendis, ne qui sub olim Eugenio retraherentur ab obediencia, quod de principalibus officiis non pro- uideret, sed constitueret vicegerentes. Fuit eciam auisatus modus circa ad- ministracionem iusticie et collacionem beneficiorum, ne ex distancia pape a 10 concilio dissensio oriretur, presertim, vt in concilio non prouideretur de bene- ficiis vacantibus in sua dicione. Adhuc et post multas contraferencias maioribus secularibus e domo pape pre quibusdam ex patribus concilii assencientibus de- liberatum extitit, vt in litteris pape concilio scribendis nomen synodi preponere- tur. Scripsit vero sancte synodo, regibus ac principibus prelatis ac vniuersitati- 15 bus studiorum sub tenoribus, qui sequuntur: Felix electus, seruus seruorum Dei, carissimo filio Alfonso, regi Aragonum illustri, salutem et apostolicam benediccionem. Cognouit vniuersus orbis, quanto labore quantaque sollicitudine vsque in hodiernum diem celebrata extitit sancta synodus Basiliensis, quam omnes reges orthodoxi vniuersalem ecclesiam re- 20 presentare confessi sunt et oratores ad eandem transmiserunt, vt pro reforma- cione ecclesie in capite et in membris, quam admodum neccessariam arbitra- bantur, atque salute publica christiane religionis virtuose decertarent. In hoc ipsum concurrit duorum predecessorum nostrorum summorum pontificum aucto- ritas et tocius christiane religionis assensus, et nos, cum in minoribus essemus 25 constituti, oratores nostros pariter cum ceteris principibus orbis in eadem sancta synodo habere curauimus totoque animo desiderauimus, vt illa sancta opera, publicam salutem concernencia, in que aspirabat ipsius sancte synodi desiderium et in quorum prosecucione iam fere nouem annis cum multis labori- bus et anxietatibus occupata extitit, felices progressus et votiuam consumacionem 30 acciperent. Tandem vero diebus istis ad nos missi sunt per eandem sanctam synodum nunccii plurimi, et nouissime aduenerunt: dilectus noster filius Ludo- uicus tituli sancte Cecilie, sancte Romane ecclesie cardinalis Arelatensis legatus de latere et venerabiles fratres nostri episcopi septem, abbates quatuor, aliique in theologia magistri ac vtriusque iuris doctores legati et oratores eiusdem 35 sancte synodi vsque ad numerum viginti et duorum insignium ecclesiasticorum virorum, necnon Iohannes comes de Dierstein, locumtenens protectoris imperialis ipsius sancte synodi, Ludouicus de Lanser prouincialis per Elsaciam ordinis beate Marie Theutonicorum, Wilhelmus de Grünenberg miles, cum quibus erant magistri ciuium ciuitatis Basiliensis nouus et antiquus, aliique ex parte eiusdem 40 ciuitatis ad nos destinati. Qui neccessitates ecclesie diffusis sermonibus nobis ex- posuerunt, recitantes labores magnos tam diuturno tempore pro salute vniuersalis 5

Strana 457
Liber XVI. Caput XV. 457 ecclesie et tocius christiane religionis impensos necnon aduersitates plurimas in contrarium procuratas, et quomodo auctoritas ecclesie atque conciliorum gene- ralium, eandem representancium, multipliciter contempnebatur, paruipendebatur et oppugnabatur in magnum preiudicium fidei et christiane religionis atque vni- uersorum catholicorum principum, quibus plurima detrimenta fieri possent, si homo quispiam ad ministerium apostolice dignitatis assumptus posset de tota ecclesia pro libito sue voluntatis agere potestatem sibi datam in edificacionem, vertendo in destruccionem, resistendo diffinicionibus catholice fidei, leges sanctas et ordinaciones ecclesie, salutem omnium concernentes, paruipendendo et volun- 10 tarie infringendo, quodque grauissimum est, auctoritatem ipsam conciliorum op- pugnando, que pro ipsius fidei et tocius christiane religionis conseruacione et stabilimento donata est a Christo saluatore nostro. Non enim tantum vni prouin- cie, regno aut patrie, sed omnibus res ista periculum ferre videbatur, si sic aduersus conciliorum libertatem [et conciliorum] et robur iudiciorum suorum 15 preualeret vnius hominis voluntas, possentque reges et principes orbis per hanc viam plurimum dampnificari, quemadmodum et aliquando ex nimia seueritate summi pontificis in regiam dignitatem euenisse refertur. Sed insuper grauis nota et preiudicium honori eorum immineret, qui sanctam synodum Basiliensem et eius auctoritatem verbis et factis recognouerunt, et nos pariter cum eisdem 20 in minoribus eramus, si eadem synodus cum sua auctoritate corruere et in vituperium christianorum ita prosterni permitteretur. Ex qua re, dum amplius non pertimescerent aliquam correccionem a conciliis generalibus summi ponti- fices, quanta mala in futurum sequi possent, nemo est, qui non videat; vnde maxime tenentur principes catholici vsque ad animam et sanguinem resistere, 25 ne sic frangatur neruus ipsius auctoritatis conciliorum, quantum ipsi diligunt fidem orthodoxam, salutem ecclesie et omnium christianorum atque eciam pro- prium honorem. Exposuitque nobis prefata synodus per litteras, nunccios et oratores, cum quanta expectacione quantaque paciencia inpugnacionem huius auctoritatis tam neccessarie vniuerso orbi sustinuerat a predecessore nostro, qui 30 tamen eidem synodo, postquam ipsius dissolucionem sine consensu eius semel attemptauerat, solemnem adhesionem fecit, dissolucionem illam reuocans de- claransque ipsam irritam et inanem, recognoscendo ipsius sancte synodi aucto- ritatem atque reuocando quitquid contra eandem auctoritatem per ipsum aut suo nomine factum, attemptatum seu assertum erat, pollicitus eciam per suas 35 auctenticas litteras deinceps abstinere a grauaminibus ipsi synodo et suppositis eius ac adherentibus eidem inferendis. Et nichilominus, sicut ex parte eiusdem sancte synodi exponebatur, post hec non solum diffinicionibus et ordinacionibus ecclesie, sed suis propriis dictis multipliciter contraueniens scismata concitauit, fidem lesit, reformacionem sibi ac toti orbi salutarem et neccessariam abiecit, 40 maiores abusus et deformitates assidue in contemptum ecclesie nutriendo, quam corripientem audire noluit, auctoritatem sepedictam conciliorum eneruare et prosternere modis multiplicibus laborauit, nimium dura incorrigibilitate in hiis 5 58 *

Strana 458
458 Liber XVI. Caput XV. perseuerans. Et vt facta sua subtiliter cooperire posset, minusque homines per- ciperent plagam et iacturam, quam in hiis toti ecclesie afferebat, quesiuit Grecos ad se trahere et impediuit, ne in locum per sanctam synodum nomi- natum venirent, sicut cum eis conuentum erat, vnde in ecclesiam latinam graue scisma et diuisionem periculosissimam fecit, reduccionemque speratam ipsorum Grecorum retardauit atque non mediocriter perturbauit, volens sub hoc colore auctoritatem conciliorum generalium prosternere atque facta ecclesie redigere in libitum sue voluntatis, sicque sub apparencia boni, cuius euentus et permanen- cia in incerto versabantur, stabilimentum et firmamentum ecclesie hoc pacto periclitacioni exponere moliebatur. Et iam de facto diram persecucionem com- 10 mouerat in supposita sancte synodi per pretensas excommunicacionis, interdicti, priuacionis, inhabilitacionis censuras ac sentencias, mandando eciam illos spo- liari, qui existentibus Basilee victualia deferrent, et scribens per litteras suas bullatas, vt in ipsos tanquam in hostes fidei christiane fieret persecucio, qui pro fide, pro auctoritate ecclesie, pro reformacione morum et salute publica 15 virtuose decertabant, vocans ipsam sanctam synodum synagogam perfidorum et aliis multiplicibus iniuriis eam afficiens, quam tamen reges et principes veluti representantem vniuersalem ecclesiam venerabantur, que tam grauia nullatenus sine iactura et detrimento irreparabili ipsius ecclesie Dei et reipublice christiane tollerari potuerunt. Ex quibus et aliis vrgentissimis causis neccesse habuit illa 20 sancta synodus auctoritate sibi a Christo data, quam omnes fideles christiani recognouerunt post ipsius nostri predecessoris diuturnam contumaciam ad iuris remedia recurrere, et primum super eius suspensione ab administracione papali ac deinde prolixis dilacionibus indultis super eius deposicione a papatu iustam proferre sentenciam. Deinceps quoque vlteriori expectacione quatuor mensium 25 habita eadem sancta synodus considerans diuturnam vacacionem sedis aposto- lice plenam esse periculis et plurimis onustam dispendiis ad alterius pontificis eleccionem procedere decreuit, premissis quampluribus solemnitatibus in hoc ipsum congruentibus, et aliis circa hoc neccessariis et opportunis, prout eandem sanctam synodum per litteras suas tue deuocioni lacius aperuisse intelligimus. 30 Tandemque, vt aliorum gestorum, que plurima sunt, recitacionem transeamus, deputati per eandem sanctam synodum cardinalatus, archiepiscopali, episcopali, abbaciali dignitatibus variisque graduum et scienciarum titulis insigniti ex omni nacione habita rerum diligenti et matura discussione pro perquirenda salute vniuersi orbis factisque pluribus scrutiniis per diuersos dies intra conclaue, 35 quod huius rei gracia more in talibus consueto subierant, nos licet inmeritos ad summi apostolatus apicem eiusdem sancte synodi auctoritate vocarunt et elegerunt. Fuitque deinceps ipsa eleccio per eandem synodum in suis deputa- cionibus ac generali congregacione ac sessione publica vnanimiter laudata et approbata, atque eciam ex habundanti ratificata et confirmata, super qua pre- 40 fati legati et oratores nos multipliciter requisierunt, vt eandem eleccionem ac- ceptaremus et in ipsam nostrum prestaremus consensum. Erat autem non parum 5

Strana 459
Liber XVI. Caput XV. 459 graue nobis tante rei pondus assumere, qui iam a pluribus annis occupaciones extrinsecas et sollicitudines effugere decreueramus, solitariamque mansionem delegeramus ad quietem nostre grandioris etatis, neque nos vllatenus sufficere arbitrabamur in tante administracionis vniuerse ecclesie curam gubernacionem- 5 que gerendam. Allegarunt autem illi, quos synodus transmiserat graue nobis fore peccatum, et non mediocrem diuine maiestatis offensam, ex cuius largiflua bonitate multa graciarum munera multorumque bonorum copiam suscepimus, si vocacionem hanc contempneremus, si ecclesie in neccessitatis tempore seruire recusaremus, cuius conculcabatur auctoritas, veritas et iusticia oppugnabantur, 10 aut languoribus et doloribus eius pro nostris viribus subuenire refugeremus, pro qua Christus Deus noster sanguinem suum preciosum fundere dignatus est. Plurima quoque pericula vniuerse reipublice christianorum imminere ferebant ex ipsa nostra recusacione, et pro neccessitate orthodoxe fidei, defensione veri- tatis, prosecucione vnitatis ecclesiastice ad euitacionem scismatum, repressionem 15 malorum imminencium, promocionemque bonorum in gloriam Dei, creatoris nostri, nos instantissime orabant, obsecrabant et requirebant, quatenus matri ecclesie, ex qua spiritualiter nati sumus, nostra in affliccionibus suis non de- negaremus obsequia. Quibus plene auditis et intellectis leuauimus oculos nostros ad eum, qui habitat in celis, vt nostri misereretur, nobisque donaret facere 20 voluntatem suam. Tandem vero resistere non valuimus pietati ecclesie nos vo- cantis in opus ministerii huius, quinymo attendentes plurimas neccessitates eiusdem ecclesie corpus et bona nostra pro salute et honore ipsius offerre duximus, nec refugere sollicitudinem et laborem aut illius nostram preferre quietem, si bono communi christianorum in aliquo auxiliari posse videbamur. 25 Neque enim ad hoc capescendum ministerium opes ecclesie, que nulle vel pauce ex patrimonio vel ex obuencionibus aderant, nos impulerunt, nec mun- dana oblectacio, cum res plena esset anxietatum et laborum; satis quidem nobis ex diuino munere rerum temporalium copia suppetebat et poteramus in tranquillitate grata reliquos vite dies agere. Verum non nobis solis nati 30 sumus, neque nostri existimus, sed illius, qui nos redemit precio magno, cuius beneplacito obtemperare pocius desiderantes, quam nostre voluntati, con- sensum nostrum eleccioni, celebrate per sanctam synodum, prout fuimus requi- siti, sub confidencia quoque superni auxilii et diuine pietatis, gubernacula sedis apostolice suscepimus, non parum sperantes tuam deuocionem in hoc tante rei 35 pondere nobis semper prompta ferre auxilia, que pro ipsa auctoritate concilio- rum generalium multos labores impendit atque sanctam ipsam synodum Basi- liensem, in spiritu sancto legittime congregatam, representantem vniuersalem ecclesiam, assidue recognouit, vt sic te atque ceteris principibus atque prelatis orbis adiuuantibus ministerium nobis iniunctum ad salutem cunctorum exercere 40 valeamus, quod vna cum zelo fidei orthodoxe et bono communi religionis chri- stiane, cui toto corde et omni potestate a domino nobis concessa seruire inten- dimus, singulariter eciam pro tuendo principum honore suscepimus in gloriam

Strana 460
460 Liber XVI. Caput XV. diuine maiestatis, que suam ecclesiam vsque ad consumacionem seculi seruare dignatur in terris. Non mireris, quod bulla, exprimens nomen nostrum non est appensa presentibus: nam hii, qui fuerunt hactenus electi in Romanos ponti- fices ante sue consecracionis et benediccionis solemnia in suis bullandis litteris modum hunc obseruare consueuerunt. Datum Thononii Gebenensis dyocesis, 5 pridie Kalendas Ianuarii, suscepti a nobis apostolatus officii anno primo. Littere Felicis pape V. ad synodum Basiliensem de acceptata synodali eleccione sua. Sacrosancte generali synodo Basiliensi, vniuersalem ecclesiam represen- 149. 1440. tanti, Felix electus seruus seruorum Dei. Vocem vestre sacre concionis veluti 10 2. Jan. de excelso lapsam audiuimus per legatos et oratores eiusdem nuper descen- dentes in solitudinem Ripallie Gebennensis dyocesis, vbi vitam quietam sibi nostra delegerat grandior etas, qui preclaris sermonibus aperuerunt, quo ordine quibusque modis ad euocandum fragilitatem nostram in summi pontificii apicem processit cetus vester celeberrimus. Nos vero non parum admirati sumus, 15 qualis esset tante rei nuncciacio, quidue impulisset tanti ministerii pondus nostris non satis fortibus humeris imponere, et optabamus longioris temporis donari inducias, vt super aggressu grandissime rei huius pleniorem delibera- cionem captare liceret. Vehementer autem instetit vestra vrgentissima sollici- tudo, vt dilaciones amputaremus, moras tolleremus et seruicium Christi nostri 20 saluatoris, ad quod euocabamur, non differremus subire, quin pocius relictis omnibus, que ab eo distrahere nos poterant, diuine misericordie vocacionem in omni promptitudine obediencie sequeremur; super hoc quoque nos obnixis re- quisierunt animis. Contremiscebat quidem cor nostrum pro importabilis oneris magnitudine, sed vicerunt perualide illorum instancie, vicit et precipue synodi 25 in spiritu sancto legittime congregate veneranda auctoritas, que vniuersalem ec- clesiam verissime representat ita, vt etsi nichil in nobis esse sentiremus, quod ad sublime culmen apostolice dignitatis capescendum sufficeret, tamen con- fidentes in miseracionibus eius, qui vocat ea, que non sunt, tanquam ea, que sunt, et infirma nonnunquam eligit, vt ostendat mirabilem magnificenciam virtu- 30 tis eius in filiis hominum: cum nobis minime liceret matri nostre, vniuersali ecclesie, ex qua spiritualiter nati sumus, in tempore aduersitatum suarum plurimarum nostra denegare obsequia, dum ad eadem prestanda euocamur aut nostram preferre neccessitati reipublice christiane religionis, presertim, vbi con- culcacio auctoritatis ipsius ecclesie et sacrorum generalium conciliorum, fomenta- 35 que grauium scismatum et alia grandia pericula imminere allegabantur, si hanc vocacionem nostram sequi recusaremus et ipsius sancte synodi, que tantos labo- res in prosecucionem publice salutis impendit, preces et requisiciones neglige- remus, ad omnem obedienciam nos paratos reddere duximus, et quitquid nobis

Strana 461
Liber XVI. Caput XV. 461 ex alto concessum est, in obsequium ipsius creatoris nostri et ecclesie sue omni cura, studio et diligencia conuertere scientes, quoniam quecumque habemus ex largiflua eius bonitate processerunt, vt pro beneplacito voluntatis sue ad ipsius honorem et gloriam cuncta offeramus. Sed nec parum fiducie adiecerunt pre- 5 cum iam effusarum et effundendarum in conspectu domini sperata nobis auxi- lia, per que supernam clemenciam in huius ministracionis opus nobis propiciam fieri confidimus, et vniuersa nostra accio in ipso exordium et consumacionem accipiat, qui est alpha et o, principium et finis. In nomine itaque summe trini- tatis, patris et filii et spiritus sancti, prefate eleccioni auctoritate vestre sancte 10 concionis celebrate de persona nostra ad summum pontificatum Romane et vniuersalis ecclesie consensum nostrum prestitimus et professionem fecimus iuxta formam decretorum vestrorum, prout fuimus per vestras deuociones re- quisiti, non glorie aut honoris vel rerum huius seculi cupidine ducti, sed obsequendi neccessitate impulsi, et affectu publice salutis pro viribus nostris 15 prosequende, cum fauente diuina largitate multorum temporalium bonorum nobis copia suppeteret, potuissemusque deinceps vitam auxiliante Deo quie- tam ducere absque hoc, quod nos tantis exponeremus laboribus, res quoque ecclesie satis turbate viderentur, nec ex patrimonio eius aut aliis obuencioni- bus facultates in promptu adessent. Verum eo cicius nos ipsi ecclesie Dei 20 seruire putauimus oportere, dum ad hoc nos euocat diuina dignacio, quo in maioribus aduersitatibus eandem positam conspicimus, parati corpus et bona pro ipsa exponere, pro qua saluator noster preciosum sanguinem suum fundere dignatus est. Quem exoramus, vt sacrum vestrum cetum, quem inter aquas fluctuacionum huius seculi velut alteram archam Noe conseruare dignatus est, 25 in habundanciorem salutem dirigat tocius vniuersi et nobis semper agere donet, que sint accepta sue inmense maiestati. Cuncta autem in hiis rebus gesta plenius referre poterunt dilecti filii nostri tituli sancte Cecilie, cardinalis Arelatensis vulgariter nuncupatus, legatus de latere et alii legati oratores vestri necnon eciam alia, que nostrum accessum futurum in Basileam et nego- 30 cia interim agenda et disponenda concernunt, que diligenter et celeriter ex- pedire velit vester cetus, dictis prefatorum legatorum et oratorum exhibendo credencie plenam fidem. Datum Thononii Gebennensis dyocesis, quarto Nonas Ianuarii, anno a natiuitate domini MOCCCCXL., suscepti a nobis apostolatus of- ficii anno primo. Dicta hec fuerunt anticipacione et compendii gracia, futuro mense rela- cione eorum facta pluries sancte synodo gesta, cuius, prout post regressum suum de dieta Bituricensi in Basileam scripta per notarios repperit, harum scriptor colleccionum intendit referre, aduertens quoque summarium effectum scripturarum, quas de gestis concilii ab amicis absens et in presencia post- 40 modum habuit. 35

Strana 462
462 Liber XVI. Caput XVI. Capitulum XVI. Gesta Basiliensis concilii anni MCCCCXL. Sentencia lata contra pape Eugenii oratores in Constantinopoli, se appellantes concilii ambassiata, solemnis eciam super eleccione Romanorum regis. Relacio de gestis per oratores concilii cum papa, cui concessum est, vt extra locum concilii cardinales posset creare. Anno igitur a natiuitate domini MOCCCCXL., Ianuario mense, congregacio- nibus celebratis XII, Benedictus abbas sancti Laurencii extra muros Tridentinos procuratorie, Conradus de Bussenaw electus Argentinensis Alemanie, et per Liuoniam ordinis Theutonicorum magistri, Anthonius de Thosabetis, Petrus de Subiecto, Anthonius Oliuerii, Humbertus Anglici doctores, Lambertus de Ressi, 10 frater Yuo de Marcelo Cisterciensis in decretis licenciati, Gaufridus Henrici baccalarius in vtroque, Conradus Ragelndorffer prepositus beate Marie in Royth Ratisponensis dyocesis, Thomas de Winhali preceptor Tricastrinensis, Ernestus Bradenbach abbreuiator permanens vsque in finem concilii, canonicus vnus, prior vnus et alii decem incorporati fuerunt sancte synodo. Que litteras recepit 15 pape designatas superius, litteras quoque regis Francie, ducis Borbonii, Andega- uensis et Vindomie comitum in fauorem Guillermi de Malastricto, vt cassaretur prouisio de dicta ecclesia alias facta quam auctoritate Basiliensis concilii; Regine quoque Aragonum, Britannie et Gelrensis ducum commendaticias, comi- tum rursus XIII in fauorem electi Argentinensis. Prouisum autem per synodum 20 fuit ecclesie Ciuitatensi in Sardinia de persona Laurencii Scapulart ordinis fratrum predicatorum, fuitque lata sentencia, relacione facta per Aquensem epi- scopum super abbacia Montisferrati pro Anthonio dudum abbate Arularum. Altera rursus priuacionis eorum a dignitatibus et beneficiis, inhabilitacionisque contra Petrum Dignensem et Anthonium Portugalensem ac Nicolaum de Cusa 25 et Rodericum Dydaci decanum Bracarensem sic tunc appellatos, quoniam in adduccione Grecorum ex Constantinopoli nominauerant se sacri Basiliensis con- cilii oratores, nullas desuper habentes litteras concilii seu auctoritatem. Fue- runt denique ex parte pape et consequenter concilii destinati ambassiatores in Francfordiam ad dietam, que ibidem tenebatur per electores imperii pro 30 facienda eleccione regis Romanorum, Vicensis et Argensis episcopi, Ludouicus marescallus Sabaudie, archydiaconus Metensis et Iohannes de Bachenstein et Mermetus Arnandi pape scutifer, qui iurarunt fideliter laborare pro honore, statu et auctoritate vniuersalis ecclesie, Basiliensis concilii et Felicis pape, eorumque vices et vires interponere circa eleccionem futuri Romanorum regis. 35 Mense isto principaliter patres vacauerunt relacionem audientes eorum, que in ambassiata ad electum gesta fuerant. Etenim cum preteriti mensis die xx. litte- ram accepissent synodalium oratorum succincte referentem eleccionis iam factam

Strana 463
Liber XVI. Caput XVI. 463 acceptacionem, XXVII. die id ipsum, et quomodo magnifice fuerant tractati, rela- tum extitit per quosdam nobiles Basilienses, qui vna cum ambassiatoribus con- cilii et ciuitatis videndi causa accesserant. Die vero prima huius vigore littere credencialis ipsorum ambassiatorum concilii Franciscus de Fusche in theologia 5 magister de presentacione eleccionis exhortacioneque, necnon educcione pape a solitudine Ripallie copiosius retulit. Sed et omnia singulaque post ambassiate recessum a concilio, gestaque dictaque per concilii oratores, per papam quo- que ante et post acceptacionem deliberata insuper et auisata cum ipso habun- dantissime relata fuerunt post regressum ad concilium XVII. die huius, cardinali 10 Arelatensi, congregacionibus tribus continuo celebratis, in singula earum incho- ante, et prosequente Thoma de Corcellis, et illo terminante, adhuc eciam in fine mensis referente et exhortante de creacione cardinalium, priusquam ad concilium veniret, per papam fienda. Similiter et de prouisione per synodum facienda pape, cardinalibus et aliis officiariis curie Romane. Fuit autem primum 15 concessum illico sub data IIII° Kalendas Februarii, preinserto, quia raciones expresse in decreto quarte sessionis pro tempore currenti non militarent contra personam Felicis pape, vt, priusquam Basileam veniret, insignia coronacionis recepturus, aliquos fama preclaros ac sciencia seu magne nobilitatis generosi- tate conspicuos iuxta exigenciam decreti XXIIIe sessionis in sancte Romane ec- 20 clesie cardinales assumere et publicare posset, insigniis et honoribus cardina- latus ac emolumentis vsuros. Fuit eciam post dispensatum, vt duos vel tres, quamuis ex vna dyocesi pro illa vice dumtaxat posset creare. Mense quoque Aprilis quatuor per eum publicatos Ludouicum Lausanensem, Bartholomeum Nouariensem episcopos, Walramum de Moerss electum Traiectensem, Alfonsum 25 Carillo prothonotarium sancta synodus approbauit, eciam si qui interuenissent, supplens defectus omnes. Sub data vero v1° Idus Ianuarii bulla fuit lecta in generali congregacione, in qua Felix electus preloquens, quamuis disposuisset Basileam personaliter accedere, vt cum concilio vnum esset ad prosecucionem publice salutis cum fratribus et dilectis filiis suis ibidem congregatis, in agro 30 dominico laboraturus, tamen, quoniam accessus eius adhuc differebatur, cupiens bonorum, que ibidem agebantur, fieri particeps, suoque et apostolice sedis nomine inibi presidentem habere Ludouicum cardinalem Arelatensem, suum et apostolice sedis legatum ex certa sciencia constituens ad presidendum in dicto concilio, tanquam pacis angelum destinandum prouidebat prouiditque suo apo- 35 stoliceque sedis nomine et auctoritate in dicto concilio presidendi, necnon omnia et singula, que ad generalem reformacionem ecclesie in capite et in membris pertinentibusque ad ea: extirpacionem heresum, necnon pacem et concordiam principum et tocius populi Christiani, pertinere nosset, promouendi, proponendi et cum consensu, deliberacione approbacioneque Basiliensis concilii tractandi, 40 ordinandi, deliberandi, statuendi, disponendi, terminandi, decernendi, decidendi, declarandi et exequendi. Insuper contradictores omnes et rebelles, cuiuscumque status et quauis ecclesiastica vel mundana, eciamsi regali, cardinalatus vel Scriptores III. 59

Strana 464
464 Liber XVI. Caput XVI. XVII. pontificali dignitate fulgerent, per censuram ecclesiasticam et alia iuris remedia, appellacione postposita, compescendi auxiliumque brachii secularis inuocandi, necnon omnia et singula cum consensu, deliberacione et approbacione ipsius concilii, vt premittitur, agendi, gerendi et faciendi, que circa premissa videret neccessaria fore et quomodolibet opportuna, et que Romane et apostolice sedis nomine in generalibus conciliis presidentes, in predictis per omnia facere et gerere consueuerunt, auctoritate apostolica plena et libera concessa facultate cum clausula: „Ratum et gratum“ etc. Quale vero fuit de eiusmodi bulla iudicium, describit Aprilius mensis. 5 Capitulum XVII. Responsio non grata per electores data oratoribus concilii 10 et pape, illam bonis verbis Maguntino archiepiscopo colorante, alia quoque ambassiata in Franciam et instrucciones. Sex congregacionibus sessioneque vna celebratis Februario incorporati fuere Iohannes abbas de Pomeriis Argentinensis, Thomas Bonaquema electus monasterii sancti Lamberti Cameracensis dyocesum, Guttwinus in decretis, 15 Petrus Pichoti, Iohannes Tzenwilchen in legibus licenciati, canonici quatuor, prior vnus et alii sex. Sancta synodus recepit litteras regis Francie commenda- ticias prioris et conuentus monasterii Grandemontensis, item Conradi de Wins- perg, protectoris sui imperialis, significantis die purificacionis hora decima ante meridiem electum fuisse in Romanorum regem Fridericum, ducem Austrie, quod 20 innotuit plenius xv. die, relacione facta per Vicensem et alios oratores ab ea regressos non tanta cum gratitudine, quanta cum spe ad dietam illam destina- tos. Siquidem exposuere, non potuisse obtinere obedienciam electorum imperii pro Felice papa quinto, allegancium non posse contrauenire specificate superius intelligencie et neutralitati, inter ipsos cum aliquibus principibus facte. Super 25 quo Maguntinus litteras scripsit sub die XIII. huius cardinali Arelatensi, quam- uis oratores concilii responsa, que confidebant facta sine dolo et cum sinceri- tate grata, non reportassent, moleste non ferret. Etenim discordiarum et di- uisionum incendia in nacione Germanie posita absque illius dispendio abolere erat neccesse summa cum circumspeccione, vt non resideret indiuisa. Pro cuius 30 rei firmissima execucione, vtque auctoritas sacrorum conciliorum, in quibus ecclesiastice libertatis monarchiam solidatam fore non ambigebat, illibata custo- diretur iuxta sue debitum professionis per semet sibique fauentes, operam faceret toti mundo gratam et sue reuerendissime paternitati merito acceptam. In hiis litteris conmissa credencia Rodulpho de Rudeshem, qui pro excusacione 35 date responsionis alia atque alia, prout in litteris ostensis per eum, quas archi- episcopus scribebat, exposuit, dictam responsionem non amare suscipiendam fore, quoniam speraret, quod res ipsa ad bonum dirigi et iuxta condignum sacro concilio et vniuersali ecclesie ad vota et complacenciam prouenire deberet,

Strana 465
Liber XVI. Caput XVII. XVIII. 465 pro quo cum suis proficue laborare vellet. Committebat autem, vt sic pre- dicta conduceret, quod archiepiscopus ipse notari non posset de alio, quam omni bono, ad quod sua intencio dirigeretur. Qui eciam per alias super ab- bacia Fuldensi et per alias supplicauit concilio, vt super eleccione Argenti- 5 nensis ecclesie, sub spe concordie supersederetur, quomodo factum extitit, Augusto vero sequente prouisum. Fuerunt autem expensis pape, quomodo ad Francfordensem Ianuario, ita et hoc mensibus ad dietam Bituricensem in Fran- ciam destinati concilii nomine et pape ambassiatores Franciscus Gebennensis episcopus, Iohannes de Grolea prothonotarius, Thomas abbas de Scocia, Iohan- 10 nes de Segobia, Nicolaus Amici, Thomas de Corcellis, Guillelmus de Con- stancia in theologia ac iure doctores, instrucciones habentes pro iustificanda sentencia deposicionis synodalique eleccione ac pro obediencia pape obtinenda, et dissuasuri omniphariam, priusquam obediencia decretis synodalibus exhibere- tur, instanciam, si que fieret super assignacione tercii loci ad celebracionem 15 concilii generalis. Dicto vero episcopo concessa sub data XIIII° Kalendas Aprilis extitit synodalis facultas de iure legatis de latere competens, specificatis in ea quam multis casibus, et expressius, quantum ad absolucionem eorum, qui solue- runt annatas, et qui ad conuenticulum Ferrariense vel Florentinum conuenerant, eciam in casibus sancte synodo reseruatis, vt conuenticulis ipsis abiuratis, et 20 pro legittimo recognito concilio Basiliensi, rehabilitatis conferret beneficia, que possiderent absque preiudicio iuris quesiti et in quibus non haberent competi- torem. Mense quoque isto magnopere laboratum est super prouisione pape fa- cienda, de quo in sequenti referetur; super confirmacione rursus acceptate elec- cionis per papam mandatoque desuper faciendo, vt per cunctos fideles illi 25 obediretur. Vt vero synodus attestaretur de consensu prestito professioneque facta per eum in pluribus congregacionibus, testimonia publica et auctentica exhiberi oportuit eciam per alios, quam per ambassiatores concilii, multosque notarios demonstrata lectaque per notarium concilii Michaelem Galteri originali cedula professionis, quam legit et proprie manus subscripcione firmavit electus. 30 Captata denique deliberacione per deputatos et desuper concepta forma con- sensu habito deputacionum iterumque per deputatos reaptata sessio XL. sancte Basiliensis synodi celebrata extitit, decantata missa per Ludouicum Lausanen- sem episcopum et completis cerimoniis cum euangelio: „Ego sum pastor bonus" Guillelmus Vercellensis episcopus per verbum „placet“ approbatum decretum 35 legit tenoris sequentis. Capitulum XVIII. Sessio XL. de obediencia prestanda pape electo auctoritate concilii. Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. 150. 1440. 26. Febr. 59*

Strana 466
466 Liber XVI. Caput XVIII. Cum, sicut ait beatus Hylarius, proprium esse ecclesie soleat, vt tunc vincat, cum leditur; tunc intelligat, cum arguitur; tunc secura sit, cum superata vide- tur, — archa enim, per quam ecclesia designatur, eleuata est in sublime, — confidit hec sancta synodus, quod ille, qui post nubilum dat serenum, inclitam sponsam suam, succedentibus turbacionum fluctibus agitatam, oculo clemenciori ex alto respiciet, non ferens eam in sui nominis iniuriam diucius conculcari. Ipsa etenim synodus posuit in domino spem suam, et factus est protector eius, nec misericordiam suam abstulit, qui variis aduersitatum generibus congrua appo- suit remedia; prementibus quidem grauibus calamitatibus et irruentibus per- secucionibus aduersus ecclesiam ipsam et auctoritatem eius, excitauit eandem 10 sanctam synodum spiritus paraclitus, vt ad eleccionem noui pastoris et Romani procederet pontificis, qui se opponeret murum pro domo Israhel. Que quidem eleccio tandem cum solemnitate congrua in eadem synodo rite et canonice celebrata extitit de persona sanctissimi Felicis V., tunc Amedei ducis Sabaudie ac decani militum in solitudine Ripallie Gebennensis dyocesis in humilitatis 15 spiritu domino famulancium, prout in decreto tricesime none sessionis dicte synodi super hoc confecto plenius continetur, cuius tenor talis est: „Sacro- sancta generalis synodus, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans. Deus patrum nostrorum et dominus misericordie" etc. vsque in finem. Post cuius quidem decreti publicacionem prefata synodus 20 dilectissimum ecclesie filium Ludouicum tituli sancte Cecilie presbiterum, cardi- nalem Arelatensem wlgariter nuncupatum, de latere et alios legatos et oratores suos, videlicet plerosque episcopos, abbates, magistros et doctores iuris diuini et humani, nobilem virum Iohannem comitem de Dyerstein, protectoris dicte synodi imperiali auctoritate deputati vices gerentem, ac certos milites ad 25 eundem electum transmittendos duxit, vt sibi ipsi eleccionem prefatam presen- tarent et consensum eius exposcerent et requirerent iuxta formam, in decreto XXXVIIe sessionis prefate synodi statutam et ordinatam. Quibus quidem legatis et oratoribus in prefati electi presencia constitutis, ipsumque presentato sibi, videlicet die Iouis, decima septima mensis Decembris, anno a natiuitate domini 30 millesimo quadringentesimo tricesimo nono, decreto eleccionis predicto ex parte eiusdem synodi supplicum precum instancia repetitis vicibus requirentibus, qua- tenus pro consolacione ecclesie Dei in maximis hiis temporibus aduersitatibus et tribulacionibus consensum prestare aliaque, ad que iuxta decretum XXXVIIe sessionis huiusmodi tenebatur, facere et adimplere dignaretur, idem electus 35 tunc in magna, vt cernebatur, spiritus anxietate constitutus et merore con- spersus, cum hinc desiderium quietis, cui sub suaui contemplacione deposita temporalium negociorum cura vacare delegerat, in solitudine predicta retraheret et humane condicionis infirmitas onerum et laborum magnitudinem refugeret, hinc vniuersalis ecclesie auctoritas et reipublice neccessitas impelleret, et licet 40 diucius trepidauerit, ignorans, quid consulcius ageret in premissis, post multi- plices seorsum cum grauibus personis habitas consultaciones, metuens eciam, 5

Strana 467
Liber XVI. Caput XVIII. 467 vt dicebat, ne ipsius sic ad vniuersalis ecclesie et reipublice ministerium nec- cessitate exigente vocati contradiccionis reluctacio Diuinam contra se indigna- cionem prouocare et grauioris forsan dispendii in ecclesia Dei occasionem induceret, non honoris rerum cupidine ductus, sed obsequendi neccessitate im- 5 pulsus, et affectu publice salutis procurande in humilitatis spiritu tanti oneris sarcine humeros supposuit et se apostolice sollicitudinis iugo submisit, elec- cionique de eo facte genibus flexis exortisque lacrimis, eciam infra statutum ad hoc in decreto tricesime septime sessionis huiusmodi terminum, ad laudem Dei omnipotentis deuote consensit et humiliter acquieuit ac per dictum cardi- 10 nalem, quo vocari vellet nomine interrogatus, prout moris est, in Romanum pro tempore pontificem electo „Felix“ nomen duxit eligendum, chlamide et capucio, quibus tunc vtebatur, depositis, eciam genibus flexis professionem iuxta prefate xXVIIe sessionis continenciam atque formam emisit et propria manu subscripsit die et anno superius expressis. Cuius quidem professionis 15 tenor talis est: „In nomine sancte et individue trinitatis, patris et filii et spiritus sancti: Ego Felix, electus in papam, omnipotenti Deo, cuius ecclesiam suo presidio regendam suscipio, et beato Petro, apostolorum principi, corde et ore profiteor, quamdiu in hac fragili vita constitutus fuero, me firmiter credere et tenere fidem catholicam secundum tradicionem apostolorum et generalium 20 conciliorum et aliorum sanctorum patrum, maxime autem octo conciliorum vni- uersalium, videlicet primi Niceni, secundi Constantinopolitani, tercii Ephesini, quarti Calcedonensis, quinti et sexti item Constantinopolitani, septimi item Niceni, octaui quoque Constantinopolitani, necnon Lateranensis, Lugdunensis, Vienensis, Constanciensis et Basiliensis generalium conciliorum, et illam fidem 25 vsque ad vnum apicem immutilatam seruare et vsque ad animam et sanguinem confirmare, defensare et predicare, ritumque pariter sacramentorum ecclesiasti- corum ecclesie traditum omnimode prosequi et obseruare. Polliceor eciam fide- liter laborare pro tuicione fidei catholice et extirpacione heresum et errorum reformacione, morum execucione et obseruacione decretorum Constanciensis et 30 Basiliensis conciliorum ac pace in populo christiano. Iuro eciam prosequi celebracionem conciliorum generalium et confirmacionem eleccionum iuxta de- creta Basiliensis concilii. Hanc autem professionem meam mea manu subscripsi et tibi omnipotenti Deo, cui in die tremendi iudicii redditurus sum de hoc et aliis meis operibus racionem, pura mente super altare offero, quam in primo 35 publico consistorio solemniter repetam.“ Quibus peractis cardinalis aliique legati et oratores predicti iuxta commissionem et potestatem eis traditam ipsum electum, depositis sibi indumentis consuetis, per tradicionem vestis albi coloris et anuli de papatu inuestierunt, ac alba pluuiali, mitra ceterisque ornamentis papalibus congruentibus induerunt et in cathedra posuerunt; ipseque cardinalis 40 aliique episcopi et ceteri prelati, principes, comites, barones et nobiles reueren- ciam et obedienciam Romanis pontificibus exhiberi solitas sibi exhibentes in processione solemni, cruce precedente more papali, vt decuit, ad ecclesiam

Strana 468
468 monasterii sancti Mauricii, ordinis sancti Augustini, in dicta solitudine constitu- tam, procedentes, et dum ipse electus fuit ante altare prostratus, diu orauit et ymni „Te deum laudamus“ decantacione finita et "pater noster“ et aliis suf- fragiis et collecta consuetis per dictum cardinalem dictis, eundem electum in- tronizarunt, ipsum super altare maius dicte ecclesie eleuantes. Demum ipse electus astantibus ibidem solemnem benediccionem dedit et indulgencias con- cessit, in hiis omnibus decentibus et congruis solemnitatibus obseruatis. Que quidem premissa omnia sex notariis publicis et decem ad hoc specialiter requi- sitis testibus, plerisque prelatis, principibus, comitibus, baronibus, nobilibus, magistris, doctoribus et aliis insignibus et notabilibus viris ibidem presentibus 10 et astantibus, gesta fuere, prout in instrumentis publicis, quorum tenores ipsa synodus presenti decreto habet et haberi vult pro sufficienter expressis, plenius continetur. Prefata igitur sacra synodus, que eleccionem Felicis tunc Amedei huiusmodi eius solemni decreto cunctis Christi fidelibus publicare curauit, con- sensum per eundem electum dicte eleccioni prestitum ad summi apostolatus ac- 15 ceptacionem hoc presenti decreto publicat et ad noticiam deducit et deduci vult singulorum ipsasque eleccionem, acceptacionem, consensus prestacionem, profes- sionem, inuestituram et intronizacionem gratas et ratas habens auctoritate vni- uersalis ecclesie ex certa sciencia approbat, roborat et confirmat, decernens et declarans eidem electo tamquam vnico vero et indubitato ecclesie Romane 20 pastori ab omnibus Christi fidelibus de neccessitate salutis obediendum fore et debere obediri, ac eisdem Christi fidelibus quacumque, eciam si imperiali, cardinalatus, patriarchali, regali, pontificali, abbaciali seu alia quauis ecclesia- stica vel mundana dignitate prefulgeant, aut principatus, ducatus, marchionatus, comitatus et cuiusuis alterius dominii titulo pociantur, necnon ciuitatum com- 25 munitatibus et oppidorum, villarum et locorum et studiorum quorumcumque vni- uersitatibus et ecclesiarum tam metropolitanarum, aliarum kathedralium, quam collegiatarum capitulis et monasteriorum conuentibus, necnon ordinum mendi- cancium generalibus, ministris et prouincialibus ac quibuscumque aliis cuius- cumque dignitatis, preeminencie, gradus, ordinis vel condicionis fuerint, sub 30 obtestacione diuini iudicii, necnon excommunicacionis, suspensionis et interdicti, ac priuacionis omnium dignitatum, honorum et officiorum ecclesiasticorum et temporalium iuriumque feudorum et beneficiorum ecclesiasticorum quorumcum- que, penis, quas et alias iuris penas cardinales, patriarche, archiepiscopi, epi- scopi, abbates, generales, ministri et prouinciales magistri et doctores, capitula, 35 conuentus ceterique supranominati et alii ecclesiastici quicumque mandatis huiusmodi inobedientes seu in aliquo contrauenientes ipso facto incurrant. Ad ipsas vero penas contra reges, principes, duces, marchiones, comites, barones, milites et alios dominos temporales et seculares personas quascumque, qui similiter inobedientes et rebelles fuerint, ipsa sancta synodus vniuersalis eccle- 40 sie, seu ipse Felix sua apostolica auctoritate procedere curabit. Iusticia medi- ante auctoritate Dei omnipotentis et eiusdem vniuersalis ecclesie districte pre- 5 Liber XVI. Caput XVIII.

Strana 469
Liber XVI. Caput XVIII. XIX. 469 cipit atque mandat, quatenus eidem electo vnico et indubitato dicte Romane ecclesie pastori reuerenter, vt tenentur, obediant et intendant. Et insuper omnia et singula indulta, litteras, processus, sentencias, censuras et mandata pretensos per Gabrielem, olim Eugenium papam quartum, qui tanquam scis- 5 maticus, hereticus et aliis diuersis criminibus, quibus ecclesiam incorrigibiliter scandalizabat, irretitus ab omni honore et dignitate papali per prefatam syno- dum iusto iudicio depositus et ammotus extitit, seu eius auctoritate quomodo- libet concessa, promulgata de facto, que premissis obuiare possint, prout sunt, cassa, irrita et inania nulliusque roboris vel momenti fore decernens pariter et 10 declarans vniuersis Christi fidelibus supradictis sub prenominatis et aliis in decreto deposicionis et ammocionis dicti Gabrielis, quod incipit: „Prospexit dominus de excelso sancto suo“, contentis, vtpote fautorie scismatis et heresis, et aliis eciam iuris penis, quas contrafacientes et rebelles ipso facto incurrant, inhibet, ne prefato Gabrieli sic deposito et amoto eiusque mandatis, nunciis, 15 litteris ac inde secutis processibus, sentenciis et censuris, pretensis quomodo- libet, obediant, pareant seu ea exequantur aut exequi faciant, seu procurent vel eidem Gabrieli seu nunciis, mandatis et pretensis processibus, sentenciis et censuris suis huiusmodi vtentibus vel ea exequentibus assistenciam, auxilium, consilium vel fauorem prestare presumant, decretis aliis eiusdem synodi in suo 20 robore nichilominus duraturis. Datum Basilee in sessione nostra publica, in maiori ecclesia Basiliensi solemniter celebrata, quarto Kalendas Marcii, anno a natiuitate domini MOCCCCXL°. Capitulum XIX. Quam grata fuit eleccio synodalis in regno Polonie, deque non acceptata promocione cardinalatus per Cracouiensem episcopum; post- 25 que resistencias Germanice nacionis et oratorum Parisiensis studii conclusum est de prouisione pape facienda et officiariis curie Romane. Celebratis conuencionibus quatuor mense Marcio incorporati sunt Bertran- dus, electus in abbatem Montisrampulli Vicensis dyocesis, Iacobus . . . in theologia magister, Gaufridus Lebel in legibus licenciatus, Oliuerius Manden, 30 baccalarius in vtroque, frater Iacobus decanus in Lentenay Lugdunensis dyo- cesis, canonici duo, priores tres et alii vII. Synodus audiuit litteras regis Francie super negocio ecclesie Cenomanensis, Frederici item ducis Austrie electi in Romanorum regem, datas XXVI. Februarii, supplicantis, vt Conradum Zerdylier cancellarium suum per eum ad preposituram sancti Steffani Wien- 35 nensis institueret, statuto non obstante electum ecclesie illius esse debere canonicum prebendatum, alias quoque itidem supplicantis Patauiensis episcopi ordinarii. Innotuit preterea per litteras archydiacono illius directas ab episcopo et decano Cracouiensi, quod nuncius destinatus per illum ipsos et alios regni

Strana 470
470 Liber XVI. Caput XIX. Polonie ipsumque regem multum exhilarauerat propter habitam noticiam elec- cionis facte de persona ducis Sabaudie, quoniam sperarent eum, cuius pruden- cia toto patebat orbe, patriamque suam tanto tempore pacatissimam tenuerat, ecclesiam Dei potentissime recturum ac religiosissime. Sed de consensu eius, quia nichil sentirent, magna erat ipsis perplexitas, maxime cum ex Florencia scriberetur eisdem, vt eleccioni penitus dissensisset ita, quod opus erat elec- cione noua. Agebant autem gracias concilio in persona dicti archidyaconi electi ad conclaue honoranti, regnum significantes iam fuisse ordinatum de prouinciali synodo ac generali parlamento regni habendo, vt abinde per regem et regnum ad electum oratores mitterentur. Decanus autem in litteris suis affirmabat, 10 quia olim Eugenius ad vltimum recurrens extremum volens sibi aucupari fauo- res principum, inter alios cardinalem creauerat Cracouiensem episcopum, quod dissuadebant ei, vt non acceptaret. Episcopus vero ipse per litteras suas signi- ficabat dicto archidyacono incluso illarum copia per nuncium Brande Placentini et Iuliani sancti Angeli cardinalium recepisse litteras eorum, significancium 15 eidem, qualiter per papam, vt episcopus ipse referebat, auctoritate sacri con- cilii depositum creatus fuerat in cardinalem. Quam quidem nouitatem, quia sacro concilio displicibilem et contra eius saluberrima decreta attemptatam sciret, nichil eum mouere potuerat, vt gratam habuisset. Nichil etenim ita carum, ita decorum existimaret, quam vt reformacio in ecclesia Dei habere 20 posset execucionem. Scripserat igitur illis patribus graciarum acciones de tanto affectu, vtque non egre ferrent, si dignitatem non acceptabat, postquam vellet ecclesie vniuersalis in nullo ledi aut ignominiam verti auctoritatem. Significa- bat eciam duos episcopos et octo barones notabiliores regni Vngarie venire ad regem Polonie, vt in regem eorum assumerent, quodque illis diebus per gentes 25 regis Polonie ex Tartaris, qui iuxta morem regni terras intrauerant, cesa fuerant tria milia preter captos, et quos absorbuerant fluctus Dymestris fluuii. Significabatur eciam per olim Eugenium nouum fuisse institutum collectorem in regno Polonie, sed quod repulerant eum, quamuis intendentem fulminare processus. Vt autem primus Nicolaus Spismetz colligeret, quod declaratis nullis 30 processibus illius ordinaretur per concilium sine eius mandato de denario sancti Petri nullus responsurus. Cum vero mense isto per papam ad electum in Romanorum regem Argensis episcopus, marescallus Sabaudie, doctor Mermetus Arnandi et nobilis Iohannes marescalli destinarentur, sancta synodus, prout auisamentum accepit, eciam eosdem nominauit in oratores suos, litteras creden- 35 ciales eis conmittens, facultate in spiritualibus concessa Argensi episcopo, prout ipse fecerat de fideliter laborando iuramentum ab aliis recepturo. Fuit autem, prout precedenti, sic eciam mense isto ab eo proposito distrahentibus suppositis Germanice nacionis, ambassiatoribus quoque Parisiensis studii magno- pere laboratum, vt conclusio synodalis haberetur de prouisione pape facienda 40 et officiariis Romane curie. A tercia quippe die Februarii ex parte Germanice nacionis instancia facta extitit, vt per supposita deputacionum super dicta 5

Strana 471
Liber XVI. Caput XIX. XX. 471 materia non deliberaretur, sed assignarentur deputati audituri deputatorum illius raciones et causas, quare dicta prouisio fieri non debebat, aut quod in eius deliberacione supersederetur. Allegabant enim non facta intimacione principibus et prelatis eorum non decere, vt assensum prestarent, et quia beneficia Germa- nice nacionis perpetue subicienda non erant seruituti, hactenus in plena con- sistencia libertate, et quia alterius essent condicionis, quam in ceteris nacioni- bus, quamplurimis eorum beneficiorum imposicionem aliquam sufferre nequeun- tibus. Similia grauioraque hiis quantum ad consensum regis et vniuersitatis suorum non mediocri conatu Parisiensis studii allegabant oratores, in deputa- 10 cionibus frequenter verbo et scriptis contrastantes aut supersederi requiren- tes, publica facta vocacione et requisicione, vt omnes iurati Parisiensi studio, quorum in concilio magnus erat numerus, desuper conuenirent cum eis de- liberaturi. Sed Arelatensis cardinalis circumspeccio, ne huiusmodi fierent con- uenciones, illis multum obstitit. Die vero XI. huius in generali congregacione 15 alias de inpressione et violencia protestantes obtinuerunt legi, requisicionem nomine vniuersitatis, suppositorumque eius et adherere volencium, inter cetera allegantes, archiepiscopos et episcopos dicti regni congregatos fore in dieta Bituricensi pro factis Gallicane et vniuersalis ecclesie, ideoque super dicta prouisione expectandum finem diete illius, quatenus saltem concernebat ipsum 20 regnum, ad cuius destruccionem et desolucionem propter guerras ineffabiles- que strages, incendia, inuasiones etc. respectus habendus foret; et quia non in Galliis, sed in Germania fiebat moderacio, vt beneficia, valorem quinque marcharum non excedencia, a dicta prouisione libera essent, occasione per hoc data, vt inter naciones ipsas Germanie et Francie dissensiones fierent. 25 Adheserunt autem eorum protestacioni Guillelmus Metensis et canonicus Ver- dunensis ac de Ligneyo archidyaconi nomine capitulorum suorum, quorum protestaciones presidens concilii cassauit, notariis inhibens, ne desuper instru- menta conficerent. Sed materia conclusionem accepit, quibusdam modificacioni- bus per deputatos datis. 5 30 Capitulum XX. Dati sunt deputati, auisaturi de vnanimitate post eius acces- sum conseruanda inter concilium et papam, cassata bulla eius de presidencia cardinali concessa Arelatensi. Aprilis decursu congregacionibus quinque tentis incorporati sunt per procuratorem N. abbas de Cussiano Elnensis dyocesis, Poncius de Sancta cruce, 35 Petrus Loqueti doctores, Iohannes Strigauelli, Iohannes Quissan, Iohannes Lesewe, Iohannes Sanizet in decretis, Iohannes Bubart, Petrus Delaboure in legibus licenciati, Leobinus Padeokan, Youo Iohannon baccalarii in vtroque, Guillelmus Andree Delabour Dollensis, Henricus Burschereph sancte Marie 60 Scriptores III.

Strana 472
472 Liber XVI. Caput XX. Halberstadensis decani, Gaspar de Eyschede, vicedominus Caminensis, canonici tres, priores tres et alii XII. Quoniam autem de aduentu pape ad concilium in proximo sperabatur, episcopi septem, electus vnus, abbates duo et doctores septem deputati fuerunt diuersarum nacionum vna cum Arelatensi presidente concilii, qui auctoritatem, honorem ecclesie et sanctitatis sue concernencia aui- saturi et celeriter in deputacionibus relaturi pro vnitate conseruanda et pace inter concilium et papam. Auisarunt autem, vt ad papam mitteretur parte con- cilii legatus de latere cardinalis Arelatensis cum facultatibus, que plenissime fuerunt, alias eidem, dum ad presentandum eleccionem accessit, concessis, vtque cum eo mitteretur tanquam legatus missus episcopus Dertusensis, qui a con- 10 cilio recesserunt maxima decorati comitiua. Die vero tercia huius, octaua pasce, post missam lecta bulla presidencie, specificata Ianuario mense, concessa a papa Felice cardinali Arelatensi, concilii promotor iuxta morem notarios requisiuit, vt inter gesta concilii annotarent, registrandaque foret. Post recessum autem dicto- rum legatorum die II. in generali congregacione desuper dicta bulla inter 15 quosdam prelatos dissensione controuersiaque verbali facta, dati fuere deputati, vt agitata secrecius quo fieri posset inter se discuterent sineque scandalo et absque relacione aliqua in deputacionibus, quo possent melius, concordarent. Decima vero die Iunii in generali congregacione Vercellensis episcopus expo- suit, quoniam nonnulli de predicta bulla presidencie publice obloquebantur, 20 illam male sonare dicentes, attento, quod Felix papa contentus esset, vt reforma- retur, vnaque alia conueniens, et in debita forma conciperetur eciam pro futuris generalibus conciliis, quod idem episcopus de consilio et assensu plurimorum prelatorum desuper congregatorum et in presencia electi Sistaricensis, Francisci de Fusche, Iacobi de Salczburga et fratris Nicolai Iaqueri a prelatis deputato- 25 rum bullam ipsam in registro bullarum sacri concilii registratam cassauerat penitus et annullauerat. Quocirca requirebat Tarentasiensem archiepiscopum tunc presidentem concilii, vt eius promotoribus mandaret, quemadmodum de lectura dicte bulle a notariis concilii instrumenta fieri et redigi apud acta requisierant, eiusmodi requisicionem reuocarent et annullarent, quod et promo- 30 tores ipse fecere. Cumque ita placuisset congregacioni, presidens notariis eciam mandauit nomine et auctoritate sacri concilii, vt actum prescriptum de suis manualibus delerent. Fuerat autem commissum, vt conueniens forma litterarum et pro sedenti actu Basiliensi et pro futuris conciliis conciperetur, sed post de- liberaciones multas nec ad effectum peruenit. 5 35

Strana 473
Liber XVI. Caput XXI. 473 Capitulum XXI. De obediencia ordinis Cartusiensis reddita pape et concilio Basiliensi, deque prouisione adhibita, vt propter differenciam obedienciarum ordo non diuideretur. Prouisio eciam Basilee facta super victualibus, ne cariora fierent accessu pape. Percurrente Maio in congregacionibus quinque concilio vniti fuere frater Iohannes Blondelli, prepositus Montismeliani Parisiensis, Stephanus Forreit archidyaconus Pomerancie Bladislauiensis dyocesum, canonici duo et alii XVIII. Terciadecima vero die Michael Balduini et Ludouicus . . . relacionem fece- runt in generali congregacione de ambassiata eisdem commissa parte concilii 10 et pape ad capitulum ordinis Cartusiensis, quod per ipsum Michaelem cum themate „Apprehendite disciplinam, ne quando irascatur dominus et pereatis de via iusta“, exposito illis de iusticia sacri concilii circa deposicionem olim Eugenii de legittimaque eleccione et acceptacione papatus facta per Felicem quintum, super obediencia sacro concilio eidemque prestanda votiuum obtinue- 15 rant responsum, quod opera subsecuta confirmarunt illico . . . priores, ambas- siatores ac procuratores dicti ordinis parte id ipsum profitentes. Qui aliique duo post celebratum capitulum Lausanam, vbi papa manebat, venientes pro et nomine ordinis obedienciam eidem fecerunt. Pro ipsa vero obediencia reddita concilio et pape, vt Deo exhiberentur graciarum debite acciones, die sequenti 20 in concilio cantata extitit solemnis missa eciam cum organis, datique fuere deputati, vt pro recognicione deuocionis huius ordini ipsi a concilio exhibere- tur aliquod indultum spirituale. De mense autem Februario anno XLII. prior Cartusie Franciscus per litteras suas significauit Cartusienses fratres de Ytalia, Basiliensi concilio et Felici pape subici nolentes, pluries inter se consilia et 25 tractatus habuisse, vt ordinem diuiderent, se ab eo aliisque catholice sencienti- bus penitus separando; quod vbi senserat, illico non absque laboribus et ex- pensis congregauerat capitulum priuatum alterique parti scripserat, a qua obtinuerat responsum, non se processuram ad aliquid faciendum de nouo, si per priorem ipsum remedia reperiri possent, quibus eorum consciencie conten- 30 tari valerent. Quoniam vero sentiret multos in consciencia lesos aut scrupulo- sos super factis ecclesie nolentes ad plenum, sicut se et alios sentire, ideo salua meliori deliberacione videretur ei neccessarium et opportunum, quatenus per litteras Arelatensis vel presencium scriptoris exarari mandarent, quod sanctissimus Felix papa viue vocis oraculo concederet priori ipsi et conuentui 35 Cartusie omnibusque ad eam pertinentibus domum personis licenciam parti- cipandi actiue et passiue cum omnibus tam ordinis quam aliis ecclesiasticis aut secularibus ad eos venientibus, intrantibus eciam ad diuina ac celebrare volentibus, quod esset ad lucrifaciendum personas pro obediencia Felicis pape 60* 5

Strana 474
474 Liber XVI. Caput XXI. et concilii Basiliensis; quodque concederet priori ipsi cum potestate subdele- gandi auctoritatem absoluendi et reconciliandi in forma ecclesie consueta quos- cumque scismaticos vel sanctitati sue vel Basiliensi concilio inobedientes tam de ordine quam extra ac super irregularitate dispensandi, rehabilitandi ac re- stituendi in gradum pristinum cum clausulis assuetis. Super huiusmodi autem requisicione prouisum fuit, quanta potuit honestate, datis desuper deputatis eciam concilii auctoritate cum potestate concludendi, facultate de hiis concessa ad tempus ipsi priori. Prout autem horum commentarius accepit ex litteris cardinalis sancte Crucis Cartusiensis professi ad priorem domus de Anayago in regno Castelle, directis ex Florencia Kalendis Augusti, anno predicto XLII°, 10 Iunio mense anni huius Flandrensis et Papiensis priores ad curiam olim Euge- nii et ad ipsum per priorem Carthusie destinati significarunt, in capitulo apud Cartusiam celebrato diffinitum fuisse atque conclusum ordinem ipsum Cartu- siensem omnimodam prestare obedienciam olim Eugenio pape quarto, de qua conclusione ipse informatus erat, eoque omnia negocia dicti ordinis reposuerat 15 in voluntate ac disposicione prioris ipsius, quemadmodum per prius erant. Quia vero domus ipsa Cartusie alieque constitute in locis, vbi erat obediencia con- cilii Basiliensis, ipsum Felicem, quamdiu papatus fungebatur nomine, vt talem confitebantur, vtrum ab ipso olim Eugenio quitquam expositis simile obtinuerint, non significat, quia referenti non constitit. At diebus hiis, quibus obediencia 20 concilio et pape Felici nomine prefati ordinis prestita est, cum Basileam trans- irent ministri quidam eorumque socii ordinis minorum celebraturi capitulum generale in obediencia olim Eugenii, per auditorem camere concilii Rudolphum de Rudesheim, arrestati fuere, liberati tamen paululum postea, datis ad proui- dendum desuper deputatis per sacras deputaciones. Dati quoque fuere deputati 25 alii cum ciuibus tractaturi super locacionibus domorum et preciis rerum vena- lium, vt in aduentu pape maiori multitudine congregata patres concilii detri- mentum non sentirent. Concordarunt autem mense futuro, vt nullus emere de- beret blada aliaque victualia, priusquam deferrentur ad locum deputatum, panis vero coctus iuxta verum valorem venderetur, nullaque gabella nouiter impo- 30 nenda; circa vinum seruaretur antiqua consuetudo, similiter et super vendendis carnibus antiqua ciuitatis statuta; in vendicione quoque piscium et aliorum quo- rumcumque, quodque illis seruatis cuivis liceret vendere bestias generis cuius- cumque ad macellandum. Seruaretur preterea debita taxacio circa conduccio- nem domorum, iuxtaque priores ordinaciones apothecarii species venderent et 35 sutores calciamenta pro precio, quo vendebant, antequam Basilee celebraretur concilium, ceteris artificibus vltra debitum operas suas non vendituris. De lignis vero, feno et paleis conueniens fieret precium, vtque ducati quatuor pro quinque florenis Renensibus reciperentur, nullis gabellis quouis modo absque consensu concilii et pape imponendis. Concessus quoque fuit a ciuibus saluus 40 conductus, ad instanciam pape in pleniori forma preconcesso, ab inicio con- cilii presertim, quantum ad iurisdiccionem specificate magis. 5

Strana 475
Liber XVI. Caput XXII. 475 5 Capitulum XXII. Certitudine habita de proximo pape accessu ad concilium, solito grauior fuit inter patres differencia super exercicio iurisdiccionis, eciam prelatorum discessu a congregacione, dum deliberata deputacionum concludenda erant; tandem pace omnium facta est ordinacio conformiter ad preeminenciam synodalis auctoritatis. Iunii decursu congregacionibus factis septem, aggregati fuere concilio Fredericus sancti Panttaleonis Lucanensis, Tilmannus Zennonis Valentinensis dyocesum abbates, Iohannes Baccardi in theologia, Petrus Zumlufft, Arnoldus de Ropperg in iure canonico, Thomas Corontzerumo in medicina doctores, 10 Sampson Fortym licenciatus in legibus, Iohannes Boueti, Steffanus Brossandi baccalarii in vtroque, Humbertus de Francfordia, cantor ecclesie Grandisuallis, canonicus vnus, priores quatuor et alii quatuordecim. Sancta synodus recepit litteras Romanorum regis in fauorem Iohannis Pauwen directas cardinali Arela- tensi et Argensi episcopo, protunc absentibus; ducis quoque Alenconii com- 15 mendaticias. Primaque die Rodulphus auditor camere, exhibitis litteris pro sacro concilio et inclita nacione Germanica accessum pape proxime futurum significantibus, relacionem fecit, quod missus per Germanicam nacionem in concilio constitutam illius parte raciones et causas exposuerat pape, quare decens, honestum vtileque foret ad obedienciam pro eodem secuturam in Ger- 20 manica nacione, vt ad concilium gressus suos quantocius appropinquaret, ob- tinueratque responsum votiuum. Quo patres exhilarante parte concilii ipsi Rodulpho in dicto accessu per papam auditore camere facto congratulabatur de eleganti sua atque fideli proposicione Vicensis episcopus, per quem necnon Aquensem episcopum et dictum auditorem facta relacione de vacacione eccle- 25 sie . . ., vt suffraganeus episcopi Myndensis foret dicte ecclesie prouisum ex- titit de fratre Henrico, ordinis predicatorum professore. A duobus preterea mensibus post lecturam dicte bulle de presidencia mencione sepe facta in sacris deputacionibus, datis quoque pluries deputatis, vt iurisdiccio et auctori- tas concilii circa supposita eius solita plenaque gauderet libertate, mature et 30 quamplurime habite sunt deliberaciones non absque magnis agitacionibus, sumen- tibus incrementum XVII die huius. Lecto etenim concordato dominorum de XII tenoris infrascripti Vercellensis episcopus et consequenter Iohannes de Bachen- stein referebat, quod materia hac introducta in deputacione pro communibus, presidens illius sub penis periurii et heresis per impressionem et stimulacionem 35 nimiam requisitus concludere a maiore parte votorum compulsus fuerat pluribus ex suppositis vota sua suspendentibus et recedentibus. Causabantur igitur inualiditatem et nullitatem conclusionis illius, velut contra ordinaciones esset et libertatem concilii; adicientes, quamuis in ipso concordato mencio fiebat die

Strana 476
476 Liber XVI. Caput XXII. proximo deputatos fuisse desuper concordes, deputatos tamen pro communibus non vocatos nec interfuisse, et dato interfuisse, ipsis neque aliis non affuisse concludendi potestatem, quia non conclusam in generali congregacione. Require- bant igitur Tarentasiensem archiepiscopum concilii presidentem, ne spreta et contempta deputacio illa censeretur supersedere a conclusione, contra quam, si fieret, protestabantur de inualiditate et nullitate, presidens vero dicte depu- tacionis Guido Querquent seriem gestorum et facte conclusionis narrauit, qui cedulas per notarium pro tenenda deputacione hesterno die affigi fecerat, dicta huius confirmante Iacobo Hurgulini notario dicte deputacionis, ampliante vero et roborante vno ex suppositis deputacionis illius Francisco de Bosset in vtro- 10 que doctore. Abinde Vicensis episcopus plura media aperiens, vt materia cum maiori concordia concludi, dictaque deputacio suam cum grauitate conclusionem facere posset, exhortabatur pro die hac synodalem differri conclusionem. Re- sponso autem a quibusdam „placet“, a quibusdam vero aliis „non placet“ con- tinuo concilii presidens Tarentasiensis archiepiscopus aliique prelati omnes 15 preter de Pomeriis abbatem et cum ipsis eciam nonnulli alii incorporati reces- serunt a generali congregacione, manentibus in ea fixis quampluribus magistris et doctoribus et aliis, per quos allegatis habunde racionibus et causis, quare materia concludi debebat, apunctuatum tamen fuit, vt sequenti die tenerentur deputaciones pro generali habenda congregacione, et qui in deputacione pro 20 communibus suspenderant, vota sua deliberarent, si vellent, vt conclusio mature et cum pace fieri posset. Deliberacione igitur habita per sacras deputaciones in congregacione generali, lecto ipso concordato, quamuis plures fuerint alter- caciones, presidens Tarentasiensis archiepiscopus instantissime a promotoribus concilii requisitus concordatum ipsum more solito nomine et auctoritate sacri 25 concilii conclusit. Post quam conclusionem Franciscus de Fusche, theologie et ordinis minorum professor, coram tota congregacione commemorans, que die hesterno post recessum prelatorum per alios ipsumque dicta fuerant, profiteba- tur non obstante dicto recessu, quod illa multitudo suppositorum, que reman- serat, fuerat et erat vera congregacio, verum concilium representans, conclu- 30 dereque potuisset, si voluerat, super deliberatis deputacionum, et talis conclusio fuisset valida, sed bonis respectibus et pro honestate maiori supersederant a conclusione. Id ipsum profitebatur consequenter Nicolaus Iaquerii ordinis pre- dicatorum, apud acta concilii registrari petentes eiusmodi professiones. Biduo autem sequenti, cum deputacio pro communibus ad ipsum concordatum quinque 35 auisasset addiciones, aliis deputacionibus non acceptas, pro execucione conclu- sionis predicte, vt per mensem auditori camere assisterent, quemadmodum singu- lis mensibus, quamdiu permansit concilium, obseruatum ad vnguem extitit, de- putati fuerunt Vicensis et Aquensis episcopi, Secusie et Lucellensis abbates, pro inferioribus vero suppositis concilii archidyaconus Metensis, Augustinus de 40 Insula, Stephanus de Nouaria et Andreas Hasselman, iuramento prestito ad- missi in generali congregacione. Dicti autem concordati tenor subscribitur. 5

Strana 477
Liber XVI. Caput XXII. 477 Ordinacio synodalis in plenum fauorem auctoritatis generalium conciliorum supra potestatem pape, operis continuati exercicio perhibens testimonium. In primis, quod auditor camere huius sacri concilii Basiliensis seu eius locumtenens pro tempore eciam post aduentum S. d. n. pape Felicis ad hoc 5 sacrum concilium solus et in solidum, et nullus alius habeat et exerceat ac habere et exercere possit iurisdiccionem coherciuam in quoscumque incorpora- tos et incorporandos huic sacro concilio cuiuscumque dignitatis et preeminencie, eciam si sancte Romane ecclesie cardinales existant et eorum familiares con- tinuos commensales, exerceaturque ipsa iurisdiccio in predictos per ipsos audi- 10 torem, et seu eius locumtenentem sub nomine et auctoritate ipsius sacri concilii tantum, prout modo fit et hactenus factum est, cum modificacionibus et limita- cionibus infrascriptis, videlicet, quod in causis criminalibus contra quemcumque ex predictis incorporatis vel incorporandis siue per viam inquisicionis vel de- nunciacionis, aut quocumque alio modo in ipsis procedatur, non procedat, nec 15 procedere possit ad capturam vel detencionem persone, vel eciam sentenciam contra aliquem ex ipsis incorporatis aut incorporandis ferendam, si ille, contra quem procedi deberet, fuerit abbas vel episcopus aut superior, nisi de consilio et consensu quatuor prelatorum singulis mensibus per sacras deputaciones de- putandorum, et si fuerit inferior abbate, nisi de consilio et consensu quatuor 20 aliorum notabilium virorum, similiter per sacras deputaciones singulis mensibus deputandorum vel maioris partis eorum, habendo respectum ad singulas nacio- nes. Per hoc tamen non censeatur prohibitum, si excessus et delicti grauitas hoc requireret et periculum fuge delinquentis imminere videretur, quin possit ipse auditor vel eius locumtenens quemcumque ex premissis incorporatis vel 25 incorporandis arrestare, et eciam diligenter facere custodiri, sed ipsius arresta- cionem et custodiam quamprimum poterit dictis deputatis intimare teneatur et secundum ipsorum consilium et consensum vel maioris partis eorum de illius sic capti custodia vel eius relaxacione et vlteriori processu deliberare. Predicta omnia locum habeant similiter et seruentur eciam, quoad quoscumque ambas- 30 siatores eciam non incorporatos et eorum familiares, qui ad hoc ipsum sacrum concilium venirent et in hac ipsa ciuitate starent occasione ipsius sacri con- cilii. Iurabit autem ipse dominus auditor et eius pro tempore locumtenens etc. in manibus presidentis sacri concilii modis, quibus supra, et non alias iurisdic- cionem huiusmodi in personas predictas exercere, necnon quatuor modo pre- 35 misso pro tempore eligendi similiter iurabunt requisiti consulere. Quodque quam cito auditor seu locumtenens fuerit super execucione iurisdiccionis huius- modi per dictos quatuor vel maiorem partem requisitus, parabit se in continenti fideliter modo premisso ad huiusmodi iurisdiccionem exercendum, cessantibus quibuscumque dolo, amore, odio et fauore. Quodque eciam postquam dominus

Strana 478
478 Liber XVI. Caput XXII. auditor seu eius locumtenens et dicti deputati, vt supra, iurauerint, teneantur sibi locum seu tribunal eligere pro huiusmodi iurisdiccione in casibus predictis exercenda et in eodem loco facta requisicione conuenire. Officiales quoque omnes sanctissimi domini nostri, siue sint ecclesiastici siue seculares, qui in Romana curia iurisdiccionem quamcumque exercere vel execucionem facere consueuerunt, quocumque nomine censeantur et quacumque prefulgeant digni- tate, priusquam ad aliquod ipsorum officiorum in hoc sacro concilio exercen- dum admittantur, similiter iurabunt in manibus dicti domini presidentis, quod nichil penitus contra ordinacionem huiusmodi attemptabunt, sed illam obserua- bunt et tenebunt sine dolo et fraude. Et amplius iurabunt dicti Romane curie 10 officiales, quod ad mandatum cuiuscumque nullum penitus capient vel incar- cerabunt aut manus imponent in aliquem ex predictis, nisi de speciali man- dato ipsius auditoris vel eius locumtenentis sibi in scriptis tradendo vel eciam de mandato ipsius sacri concilii, in ceteris omnibus quibuscumque decretis sacri concilii in suo robore duraturis. Super hac ordinacione post aduentum pape, 15 ut sui officiales illam iurarent, per dominos de XII auisamentis porrectis in deputacionibus quam plures facte fuerunt deliberaciones, conclusione secuta in generali congregacione presertim, vt soldanus pape iuraret; dilacionem vero negocium accepit. Abinde captata est vnanimis deliberacio in deputacionibus sacris, quam lectam in generali secunda congregacione Septembris Arelatensis, 20 dicens, quod esset bonum supersedere, non concludit. Erat autem substancie huius, vt omnes pape familiares, continui, domestici et in domo commensales, camerarius, thesaurarius et eorum locatenentes, clerici, collectores, succollectores et notarii camere apostolice tam incorporati quam incorporandi in quantum de- linquerent in exercicio sui officii et non alias, cantores eciam capelle, et si 25 qui eciam alii ausu temerario intra cancellos pallacii papalis committerent reale et enorme crimen, habito respectu ad qualitatem delicti ipsius et non ad locum vel personam aut furtum, dum tamen in flagrancia ipsorum crimi- num deprehenderentur, subicerentur pape correccioni; alias autem in omnibus et per omnia remaneret premissa conclusio synodalis firma, perfecta et integra, 30 ita tamen, vt soldanus pape nec per se nec per alium posset capere aliquem ex incorporatis vel incorporandis, aut eorum familiares nisi de supradictis essent, et si de facto contingeret, teneretur libere et absque aliqua exaccione dimittere ac parti lese pro iniuria decem florenos realiter soluere, et in hoc facto subiceretur iurisdiccioni et cohercioni auditoris camere sacri concilii. Non vero hac vice dumtaxat, quinymmo persepe super huiusmodi sol- dani exercicio facte sunt multe deliberaciones seriosius, non tamen semper effectum sortite, vt iuraret; aliquando tamen propter eius excessum synodali auctoritate posito interdicto. 5 35

Strana 479
Liber XVI. Caput XXIII. XXIV. 479 Capitulum XXIII. Accessus factus pape ad concilium magna cum honestate, datique sunt deputati ad cum eo et cardinalibus intendendum rebus agendis. Quarto vicesimo die mensis huius interuenit diu iam desideratus ingres- sus Felicis pape V., obuiam illi a ciuitate longius exeuntibus prelatis et aliis 5 incorporatis concilii, comite de Dyerstein, prouinciali Elsacie ordinis Theutoni- corum, Rodulpho de Ramstein, burgimagistris, comitibus, nobilibus et aliis per- multis, reuerenciam qui eidem fecerunt in campis, sociato cardinalibus Arela- tensi et de Varambone, nato suo, comite Gebennarum, in preciosissimo apparatu architenencium aliorumque armatorum, marchione de Saluciis, marescallo Sabau- 10 die, Bernensi, Friburgensi, Solodrensi ambassiatoribus et aliis quamplurimis, singulari vero dignis inspeccione militibus, qui secum degerant in solitudine Ripallie, barba et solito habitu, quo et ipse ante assumpcionem papatus vte- batur, splendentibus. Extra vero portas ciuitatis introitum eius honorauere Ba- siliensis episcopus in pontificalibus totusque clerus cum reliquiis et paramentis, 15 seculares autem cum cereis et intorticiis, horum notabilioribus pallium annexum in particis sustentatum desuper papam deferentibus. Prelati vero et alii in- corporati concilii sequebantur eum vna cum hiis ex Sabaudia venientibus quam- pluribus ecclesiasticis reputatumque pro miraculo, velut extitit, vt nimia con- densacione nubium celum obumbrante, donec intrauit ecclesiam, pluuia non 20 descendit, tanta defluens extunc vehemencia, vt qui eum associarunt vix repe- tere potuerint domos suas. Parte autem concilii deprecatus dominico sequenti die misse conciliari interfuit, data post finem misse populo solemni benedic- cione, et attestante cardinali Arelatensi concilii presidente, quoniam pro insigniis papalibus suscipiendis et aliis negociis ecclesie feliciter exequendis ad reque- 25 stam synodi in ea constitutus papa vellet omnia cum beneplacito patrum diri- gere, dati sunt deputati, cum quibus vna cum cardinalibus sanctitas sua de modo et tempore coronacionis fiende et aliis conferre posset, pertractata in deputacionibus relaturis. 30 Capitulum XXIV. Octaua et nona bissessiones Florentine de processu contra papam electoresque eius. Florencie autem publicata est nona bissessio congregacionis aduerse, octauam includens processus inchoati feria quarta maioris ebdomade, et con- sumpti die dominico, de qua re in actis concilii reperi factam mencionem primo septimo die mensis futuri. Tenores vero illarum sequuntur. Scriptores III. 61

Strana 480
480 Liber XVI. Caput XXIV. Monitorium ac iudicium olim Eugenii sueque bissinodi Florentine contra Felicem papam quintum electoresque eius. Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, ad perpetuam rei memoriam. Quoniam iuxta sanctorum patrum sentenciam publice peccantes coram omnibus arguendi sunt, vt ceteri timorem habeant, pridem pro publico pestiferi scisma- tis delicto aduersus sanctam sedem apostolicam et sanctam Romanam eccle- siam, omnium Christianorum matrem et magistram, per Amedeum olim Sabau- die ducem et suos complices perpetrato, ipsos tanti sceleris auctores et eorum sequaces palam et in facie ecclesie vna cum hoc sacro Florentino concilio synodaliter redarguimus et detestati fuimus, quamquam iuxta sacros canones in 10 ipsos manifestos ac notorios sacrilegos mox debite seueritatis sentencia proferri potuisset. Nichilominus ipsorum magis conuersionem, quam vindictam, et salu- tem pocius, quam punicionem cupientes cum quanta potuimus caritate ac man- suetudine ipsos rogauimus, monuimus et requisiuimus, vt ad cor redirent, et a tanta iniquitate resipiscerent, pollicendo eis veniam graciamque et paterne pie- 15 tatis affectum, alias, si huiusmodi piissimis nollent monitis acquiescere, penis tanto flagicio dignis ipsos decernebamus esse plectendos, prout in monitorio aduersus eos promulgato plenius continetur, cuius tenor in hunc sequitur modum. Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei. Multa sanctorum patrum veteris ac noui testamenti exempla nos admonent, vt crimina, presertim grauia 20 et que in scandalum et diuisionem publicam tendunt populi nobis commissi neque pretereamus silencio, neque vllatenus impunita relinquamus. Si ea enim, quibus vehementer Deus offenditur, insequi et vlcisici differimus, ad irascendum vtique diuinam pacienciam prouocamus. Nam et culpe nonnulle sunt, in quibus culpa est relaxare vindictam. Iustum quidem esset et iuri consonum, et iuxta 25 sanctorum patrum sentenciam, vt qui diuina contempnunt mandata et inobe- dientes paternis existunt sanccionibus, seuerioribus corrigantur vindictis, qua- tenus et ceteri talia committere vereantur, et omnes gaudeant fraterna concor- dia, cunctique sumant seueritatis atque honestatis exemplum. Nam si, quod absit, ecclesiaem sollicitudinem vigoremque negligimus, perdit desidia discipli- 30 nam, et animabus fidelium permaxime nocebitur. Resecande sunt ergo putride carnes et scabiosa ouis a caulis repellenda est, ne tota domus, massa, corpus et pecora ardeant, corrumpantur et pereant. Nam et Arrius teste beato Iero- nimo in Alexandria vna scintilla fuit, sed quoniam non est oppressus, per totum orbem eius flamma plantata est. Propterea in persona beati Petri Romanis 35 pontificibus a saluatore nostro ligandi ac soluendi date sunt claues, vt a via veritatis et iusticie declinantes debitis ligentur et coherceantur penis. Aposto- lice quippe auctoritatis exemplo didicimus errantes et alios in errorem mitten- tes per censuras ecclesiasticas Sathane esse tradendos, vt spiritus eorum salui 151. 1440. 23. Mart. 5

Strana 481
Liber XVI. Caput XXIV. 481 fiant et vt tam ipsi quam reliqui blasphemare desistant; et, vt beatus inquit papa Sixtus, memores sumus sub illius nomine presidere ecclesie, cuius con- fessio a domino Ihesu glorificata est, cuius fides nullatenus heresim vnquam fouet, sed omnes quidem hereses destruit. Intelligimus autem nobis aliter non licere, quam vt omnes conatus nostros ei cause impendamus, in qua vniuer- salis ecclesie salus infestatur. Sane proximis diebus in congregacione generali huius sacri concilii vniuersalis nobis in eo presidentibus dilectus filius magister Iustinus de Planta legum doctor et fisci nostri aduocatus nomine dilectorum filiorum magistri Iohannis de Prato legum doctoris, ipsius sacri concilii pro- 10 motoris, et magistri Venture de Castello, fisci camere apostolice procuratoris, in legibus licenciati, publice lamentabilem quandam sub hiis verbis querelam exposuit: „Quamquam, beatissime pater, vosque alii reuerendissimi reuerendi- que patres, in hoc sacro ycumenico concilio in spiritu sancto legittime congre- gati, vnam sanctam catholicam et apostolicam Romanam ecclesiam spiritus 15 sanctus ex persona domini nostri Ihesu Christi in cantico canticorum designat, dicens: „vna est columba perfecta mea“ et vna est mater siue electa genitrici et vas eleccionis, apostolus Paulus hanc ecclesie vnitatem ipsiusque vnitatis sacramentum ostendit, inquiens "vnum corpus et vnus spiritus, vna spes voca- cionis, vnus dominus et vna fides, vnum baptisma et vnus Deus,“ et beatus 20 Ciprianus ait: „Vnum caput et vna origo et vna mater fecunditatis copiosa adulterari non potest; Christi sponsa incorrupta et pudica est, vnam domum nouit, vnius cubilis sanctitatem casto pudore custodit,“ et alio loco idem Ciprianus ait: „Non habet ecclesiasticam ordinacionem, qui ecclesie non tenet vnitatem,“ et vt Pelagius ex verbi preclarissimi doctoris ecclesie beati Augu- 25 stini asserit, quoniam ecclesia nulla esse non potest, restat, vt ea sit, que in apostolice sedis per successionem episcoporum radice constituta. Nichilominus ab ipsis, vt ita dixerim, ecclesie incunabulis, quorumdam pestiferorum hominum effrenata libido hanc sanctam ecclesie vnitatem scindere et lacerare temptauit, aduersus quos et diuina primum et sanctorum post ea patrum auctoritas in- 30 surrexit. Quisquis ergo hanc sanctam et immaculatam ecclesie vnitatem sacri- lega et dyabolica persuasione temerare presumpserit, hic, vt sacri canones edocent, alienus est, prophanus est, hostis est, habere non potest Deum patrem, qui vniuersalis ecclesie non tenet vnitatem, nec potest is cum aliquo conuenire, qui cum corpore ipsius ecclesie et cum vniuersa fraternitate non conuenit. 35 Namque cum propter ecclesiam Christus passus sit, et ecclesia sit corpus Christi, non est dubium, quod, qui ecclesiam diuidit, Christi corpus lacerare connititur. Hinc in scismaticos illa vindicta domini voluntate profertur, vt Chore, Dathan et Abyron contra virum dei Moysen scisma facientes, hyatu terre viui absorti sunt, ceteri celesti igne consumpti; ydolatria vero gladio 40 punita est et exustio libri bellica cede et peregrina captiuitate. Denique, quam sit inseparabile vnitatis sacramentum, et quam sine spe sint et perdi- cione sibi permaximam Dei indignacionem acquirant, qui scisma faciunt et 5 61*)

Strana 482
482 Liber XVI. Caput XXIV. relicto vero ecclesie sponso alium sibi pseudoepiscopum constituunt, in libris regum scriptura diuina declarat, vbi cum a tribu Iuda et Benyamin decem tribus scisse fuissent, indignatus est, inquit, dominus omni semini Israhel et dedit eos in direpcionem, donec abiceret eos a facie sua. Indignatum dominum esse dicit et eos in perdicionem dedisse, qui ab vnitate dissipati alterum sibi regem constituissent, et tanta indignacio domini extitit aduersus illos, qui scisma fecerunt, vt eciam cum homo Dei ad Ieroboam missus esset, qui ei peccata sua exprobraret atque vlcionem futuram predicaret, panem aput illos edere et aquam bibere vetaretur. Quod cum non custodisset et contra preceptum domini prandisset, statim diuina censura percussus est, vt inde regrediens impetu et 10 morsu leonis in itinere necaretur. Ex quibus, vt beatus Ieronimus asserit, nullus iam dubitauit facinus scismatis sceleracius esse commissum, cum sit grauius vindicatum. Sane cum olim in generali Constanciensi concilio inuetera- tum illud ac perniciosissimum scisma, quod ecclesiam Dei et christianam reli- gionem magno cum animarum interitu, et non solum hominum, sed multarum 15 quoque vrbium et prouinciarum strage crudeli et diuturno morbo afflixerat atque vexauerat, fuisset per omnipotentis Dei ineffabilem misericordiam multo- rumque regum et principum tam ecclesiasticorum quam secularium multarum- que vniuersitatum aliorumque Christi fidelium infinitis laboribus et angustiis expensarumque fluuiis tandem aliquando sedatum, et vniuersalis ecclesia tam 20 per eleccionem felicis recordacionis domini Martini, quam post eius obitum per indubitatam, sinceram, vnanimem atque canonicam sanctitatis nostre ad aposto- latus apicem assumptam crederetur optata cunctis pace gaudere, ecce rursus cum Iheremia propheta multis cum lacrimis dicere compellimur: expectauimus pacem, et ecce tribulacio; ac iterum cum Ysaia: expectauimus lucem, et ecce 25 tenebre. Nonnulli siquidem perdicionum filii et iniquitatis alumpni, pauci numero et auctoritate leues, Basilee, eciam post translacionem concilii, quod ibidem aliquamdiu viguerat, per sanctitatem nostram iustis et euidentibus, vrgentibus et neccessariis ex causis canonice et legittime factam, ymmo sanctissimam et vniuerso christiano populo desideratissimam Grecorum et tocius orientalis ec- 30 clesie vnionem totis viribus et omni dolo, astucia et fallacia impedire conati sunt. Nam cum predicti scandalorum patratores, qui Basilee remanserint, Grecis ipsis in promissionibus defecissent et ab ipsorum Grecorum et orientalis eccle- sie oratoribus percepissent, serenissimum principem dominum Iohannem Paleo- logum, Romeorum imperatorem et bone memorie Ioseph Constantinopolitanum 35 patriarcham cum aliis pluribus prelatis ceterisque ecclesie orientalis viris ad locum pro celebrando ycumenico concilio electum esse venturos, ac sanctitatem nostram plures prelatos et oratores cum nonnullis galeis multisque sumptibus et expensis destinasse; ad disturbandum prefatorum imperatoris et Grecorum aduentum quoddam detestabile monitorium contra sanctitatem nostram et reue- 40 rendissimos dominos meos, sancte Romane ecclesie cardinales, decernere ausi sunt, et expost, cum predictos imperatorem et patriarcham aliosque orientales 5

Strana 483
Liber XVI. Caput XXIV. 483 venire percepissent, quandam sacrilegam suspensionem ab administracione papa- tus contra sanctitatem nostram de facto sentenciam protulerunt. Quibus aliisque eorum nephariis conatibus ausibusque non obstantibus, cum nostra huiusque concilii peruigili cura, multisque laboribus assumptis, variisque dubitacionibus 5 adhibitis tandem diuina miseracio concessisset, vt predictum Grecorum et orien- talis ecclesie scisma, quod per quingentos ferme maxima cum tocius christiani populi iactura durauerat, de medio ecclesie tolleretur, et optatissima vnio, quod fieri vix posse credebatur, occidentalis et orientalis ecclesie summa cum con- cordia sequeretur, ex tam sanctis nostris et huius sacri concilii operibus, que 10 pocius vehementissime admirari et summis cum laudibus et exultacionis iubilo, prout tota reliqua christiana religio fecerat, venerari debebant et gracias altis- simo de tam mirabili dono referre, crudeliores et obstinaciores effecti, volentes pocius predicte nequissime belue eorum iam inceptum incendium cum tocius reipublice christiane ruina ad execucionem deducere, in reprobum sensum dati 15 fame sue prodigi et proprii persecutores honoris effecti, temeritate pestifera sancte Romane ecclesie ac inconsutilem domini tunicam, quantum in eis est, scindere moliti sunt et ipsius pie et sancte matris vterum viperinis morsibus laniare. Horum dux et princeps ac tocius tam nephandi operis architectus ex- titit primogenitus ille Sathane infelicissimus Amedeus, Sabaudie dux, qui iam 20 diu ista animo suo premeditans et, vt a plerisque asseritur, prestigiis sorti- legiis ac fantasmatibus nonnullorum infelicissimorum hominum ac muliercula- rum, qui suo saluatore relicto retro post Sathanam conuersi demonum illusionibus seducuntur, qui wulgari nomine „stregule" vel „stregones" seu „Waudenses" nuncupantur, et quorum in patria sua permagna copia esse narratur, seductus 25 dudum ante aliquos annos, vt monstruosum se caput in ecclesia Dei erigi ali- quando faceret, heremite habitum, vel pocius falsissimi ypocrite assumpsit, vt sub ouina pelle et agni specie rapacissimi lupi feritatem indueret ac demum procedente tempore ipsis Basilee existentibus confederatus vi, fraude, precio, pollicitacionibus et minis magnam ipsorum Basiliensium partem, que sue dicioni 30 siue tyrannidi supposita erat, vt se in ydolum et Beelczebub, ipsorum demo- niorum principem, aduersus sanctitatem nostram, verissimum Christi vicarium et Petri successorem indubitatum in Dei ecclesia prophanarent, induxit. Ita- que eundem infelicissimum Amedeum insaciabilis et inaudite cupiditatis homi- nem et quem auaricia, que secundum apostolum est ydolorum seruitus, ex- 35 cecauit illa sceleratissima synagoga perditissimorumque hominum colluuies et tocius christianitatis erubescenda sentina, certis ad hoc nephandissimis homini- bus vel pocius demonibus, sub hominum specie et figura latentibus, pro electo- ribus seu prophanatoribus, deputatis tandem in ydolum; et veluti quondam Nabugodonosor statuam in Dei ecclesia erexit, ipseque eciam suorum facino- 40 rum furiis agitatus in profundum omnium malorum descendens more Luciferi: „Ponam,“ inquit, „sedem meam in aquilone et ero similis altissimo" et sic pre- dictam eleccionem, ymmo verius prophanacionem de se factam, quam per prius

Strana 484
484 Liber XVI. Caput XXIV. tanta mentis estuantis animi anxietate quesiuerat, summa et detestabili auidi- tate amplectens papalia indumenta, ornamenta et insignia assumere et induere ac pro Romano et summo pontifice se gerere, tenere et exercere et a quibus- dam pro tali se facere venerari non horruit, et insuper litteras suas bulla plumbea Romanorum pontificum more bullatas, in quibus se Felicem, cum sit omnium infelicissimus mortalium appellat, et cum quibus in plebem Christi di- uersa suarum pestium venena conatur effundere, ad quamplura diuersa mundi loca scribere et destinare non expauit. Quid hic primum querar, beatissime pater et sacratissima synode, aut quid primum accusem, aut qua vi vocis, qua grauitate verborum, quo dolore animi, aut qua oracionis procella tantum 10 facinus deplorem? Que oracio tante effluencie vbertate decurrens scelus hoc deterrimum, nedum satis digne defleuerit? Sed exprimi non potest profecto hec res pre magnitudine facinorum, nec enarrari: vincit namque officium lingue tanti sceleris magnitudo. Sed, vt video, beatissime pater et reuerendissimi reuerendique patres, iam tempus magis est remedii, quam querele. Ecce enim 15 sancta mater ecclesia, que in persona sanctitatis tue, sui indubitati sponsi, sin- cera ipsius vnitate et pace gaudebat, reseratis lacrimarum fontibus, multis cum suspiriis ac singultibus ad te, sponsum suum, et ad reuerendissimos reueren- dosque patres, qui estis in partem sollicitudinis et ad sacrum ycumenicum con- cilium euocati, clamare et vociferare compellitur: miseremini mei, miseremini 20 mei, saltem vos, amici mei, viscera namque mea amaritudine sunt repleta. Nam vineam Dei Sabaoth wlpes exterminant et Christi inconsutilem tunicam impii lacerant. Exurgat ergo Deus et dissipentur inimici eius! Et tu, beatis- sime pater, cum omnia predicta sint adeo notoria, publica et manifesta, quod nulla possint tergiuersacione celari, nec excusacione defendi, in virtute altis- 25 simi vna cum hoc sacro concilio exurge, et iudica causam sponse tue et memor esto obprobrii filiorum tuorum. Accingere gladio super femur tuum, potentissime, intende prospere, procede et regna. Et dic vna cum propheta „Persequar inimicos meos et non reuertar, donec consumam et confundam, vt non consurgant; cadent sub pedibus meis.“ Nec enim decet tam nepharium 30 facinus abhominandumque portentum vlterius sub dissimulacione transire, ne forte impunita temeritas atque malicia inueniat successorem, sed pocius presen- tis transgressionis exemplar retrahat alios ab offensa, exemplo [atque] ipsius Moysi, viri Dei, per sanctitatem vestram et sacram hanc synodum vniuersi populi christiani dicendo: „Recedite a tabernaculis hominum, ne inuoluamini in 35 peccatis.“ Exemplo eciam beatissimi Leonis pape, predecessoris tui, qui secun- dam Ephesinam synodum submouit ac Dyoscorum suosque fautores et sequaces in Calcedonensi, quam ipse instituit, synodo condempnauit, aliorumque summo- rum pontificum predecessorum tuorum, qui semper insurgentes in Dei ecclesia hereses et scismata cum ipsorum auctoribus, fautoribus et sequacibus a Dei 40 ecclesia et sanctorum communione fidelium et sacratissimo corpore eliminaue- runt et aliis multiplicibus et condignis penis exigente iusticia afflixerunt, hanc 5

Strana 485
Liber XVI. Caput XXIV. 485 nouam rabiem in tuam ac sancte Romane ecclesie, sponse tue, iniuriam et tocius populi christiani apertissimum scandalum conflatam, hoc sacro appro- bante concilio et auxiliante, condigna penarum exaggeracione vlciscere et pre- dictos impios tam prodigiosi sceleris patratores vnacum eorum heresiarcha, infelicissimo Amedeo et nouo in ecclesia dei Antichristo, cum omnibus eorum fautoribus et adherentibus, et presertim nephandissimis eius electoribus, seu verius prophanatoribus omnipotentis Dei ac beatissimorum Petri et Pauli apo- stolorum eius et tua auctoritate perpetuo anathemate a liminibus sancte Dei ecclesie remoue ac segrega. Abiciatur ipse omnesque predicti, sicut Antichristus 10 et inuasor et destructor tocius christianitatis, nec aliqua ei omnibusque pre- dictis super aliquo modo audiencia reseruetur; sint ecclesiastico et mundano gradu et dignitate quacumque ipsi eorumque posteri et successores sine re- tractacione priuati, omnesque perpetuo anathemate et excommunicacione dam- pnati existant, et cum impiis, qui in iudicio non resurgent, reputentur, omni- 15 potentis Dei contra se iram senciant, et sanctorum apostolorum Petri et Pauli, quorum ecclesiam presumunt confundere, in hac vita et futura furorem sen- ciant. Fiat habitacio eorum deserta et in eorum tabernaculis nullus in- habitet. Fiant filii eorum orphani et vxores eorum vidue; orbis terrarum pugnet contra eos, et cuncta sint eis elementa contraria. Abiciantur et exter- 20 minentur, abhominenturque ab omnibus, vt eis perpetua egestate sordentibus sit merito mors solacium et vita supplicium, et omnium sanctorum merita illos confundant et in hac vita super eos apertam vindictam ostendant; cum Chore, Dathan et Abyron debitam suscipiant porcionem. Et tandem, nisi ad cor re- uersi dignos penitencie fructus egerint et sanctitati tue et vniuersali ecclesie 25 pro tantorum reatuum inmanitate digne satisfecerint, cum impiis in infernas tenebras recondantur ad eterna supplicia, digno Dei iudicio destinati. Nos autem et vniuersi Christi fideles, qui predictos heresiarchas eorumque nephan- dissimum ydolum et Antichristum abhominamur et meritis blasphemiis execra- mur, et te Christi vicarium et dignissimum ecclesie sponsum confitemur, deuota 30 reuerencia et constanti fide et obediencia veneramur, omnipotentis Dei gracia protegat et auctoritate beatorum apostolorum Petri et Pauli et tua ab omnium peccatorum vinculis absoluat et hac peregrinacione omnibus benediccionibus repleat, et sua tandem ineffabili miseracione ad eterna gaudia perducat. Amen." Nos, vt primum fide dignorum relacione tandem percepimus impietatem 35 fore commissam, magno quidem, prout decebat, dolore ac merore afflicti sumus, cum pro tanto ecclesie scandalo nuper exorto, tum pro animarum eorum, qui talia perpetrarunt, interitu, et presertim Amedei antipape, quem in visceribus amplectabamur caritatis, cuiusque preces et desideria, quantum cum Deo potui- mus, exaudire semper conati fuimus. Et cum iam dudum aduersus huiusmodi abhominacionem iuxta nostri pastoralis officii debitum in animo gereremus, salutaribus prouidere remediis, nunc tam publice in facie ecclesie insurgere et tanto sceleri obuiare disponimus. Quamobrem, vt res ista tam enormis et exe- 5 40

Strana 486
486 Liber XVI. Caput XXIV. crabilis in ipso ortu, adiuuante domino, cuius res agitur, radicitus extirpetur, vna cum ipso sacro concilio siue invitacione, quod possumus, iuxta canonicas sancciones adhibemus remedium. Attendentes igitur memoratam promotoris et procuratoris peticionem esse iustam, ac diuino et humano iuri consonam, licet predicta nulla possint tergiuersacione celari, nec alia foret informacio necces- saria, ad maiorem tamen cautelam certitudinemque premissorum sacro appro- bante concilio, nonnullis insignibus viris ex omni ipsius sacri concilii statu commisimus, vt se super premissis diligenter informarent, et que per huius- modi reperirent informacionem, nobis et ipsi sacro concilio referrent. Idem vero commissarii super premissis, quantum pertinet ad huiusmodi scismatice 10 prauitatis indagacionem, diligenti habita inquisicione nobis et ipsi sacro con- cilio in synodali congregacione ea, que per fide dignarum personarum exami- nacionem repererant, fideliter retulerunt. Et quamquam super hiis tam publi- cis, manifestis ac notoriis sine alia expectacione per penarum seueritatem iuxta sancciones canonicas in predictos flagiciosos et scandalosos homines animad- 15 uerti potuisset, nichilominus nos et hec sancta synodus omnipotentis Dei imi- tantes clemenciam, qui non wlt mortem peccatoris, sed vt magis conuertatur et viuat, omni, qua possumus, pietate vti decreuimus, quantum in nobis est, agere, vt proposita mansuetudinis via ad cor reuertantur, et a predictis resi- piscant excessibus, vt ipsos tandem sicut filium illum prodigum ad gremium 20 ecclesie reuertentes benigne recipiamus et paterna caritate amplectamur. Ipsum igitur antipapam et ipsius electores, seu verius prophanatores, et quoscumque eidem Amedeo credentes, adherentes et receptatores et quoquomodo fauentes per viscera misericordie Dei nostri, et per aspersionem preciosi sanguinis domini nostri Ihesu Christi, in quo et per quem humani generis redempcio et sancte 25 matris ecclesie edificacio facta est, ex toto corde hortamur, precamur et obsecra- mus, vt ipsius ecclesie vnitatem, pro qua ipse saluator tam instanter orauit ad patrem, violare amodo desistant, fraternam quoque dileccionem et pacem quanto cicius et tam accurate idem redemptor ex hoc mundo iturus discipulis commendauit, et sine qua nec oraciones, nec ieiunia, nec elemosine Deo ac- 30 cepta sunt, scindere et lacerare expauescant, et a predictis quanto cicius tam perniciosis et scandalosis prorsus desistant excessibus, inuenturi profecto apud nos et hoc sacrum concilium, si effectualiter paruerint, prout tenentur, paterne in omnibus caritatis affectum. Et vt ipsos, si forte iusticie et virtutis amor non retrahat, penarum terror ac rigor coherceat discipline, prefatos Amedeum 35 antipapam, electores, ymmo prophanatores, credentes, adherentes, receptatores et quomodolibet fauentes, eodem sacro approbante concilio, requirimus et monemus in virtute sancte obediencie et sub anathematizacionis et criminum heresis ac scismatis et lese maiestatis, et quibuscumque contra tales ab homine vel a iure inflictis penis districte precipiendo mandamus, quatenus infra quin- 40 quaginta dies proxime sequentes ipse Amedeus antipapa pro Romano pontifice vlterius se gerere ac nominare desistat, nec per alios, quantum in ipso est, 5

Strana 487
Liber XVI. Caput XXIV. 487 haberi aut nominari paciatur, insigniis papalibus et aliis ad Romanum pontificem quoquo modo spectantibus nullatenus vti de cetero presumat. Memoratos vero electores, ymmo prophanatores, adherentes, receptatores et fauentes, ipsi Ame- deo in hoc scismatis crimine non assistant, nec credant, adhereant vel faueant 5 quoquo modo, per se vel per alios, directe vel indirecte, nec quouis quesito colore. Sed tam ipse Amedeus, quam predicti electores, credentes, adherentes, receptatores et fautores nos in verum Romanum pontificem ac Christi vicarium et Petri legittimum successorem habeant, recognoscant et venerentur nobisque tanquam patri et pastori animarum suarum reuerenter pareant et intendant ac 10 de hiis infra predictum terminum, vbi nos et hoc sacrum concilium residere contigerit, legittime certificare studeant ita, vt de eorum vera obediencia nullus dubitacionis scrupulus valeat remanere. Alias, si Amedeus, eligentes, credentes et adherentes, receptores ac fauentes predicti secus, quod absit, egerint seu pre- missa omnia et singula infra terminum predictum cum effectu non adimpleue- 15 rint, extunc, prout exnunc, et exnunc, prout extunc, huiusmodi penas incurrere ipso facto volumus et decernimus, et nichilominus contrafacientes predicti con- iunctim vel diuisim quintadecima die prefatum terminum inmediate sequenti, si non fuerit feriata, alias proxime sequenti compareant personaliter coram nobis et ipso concilio ad videndum et audiendum se et quemlibet eorum, eciam nomina- 20 tim, quos et sic citamus videre, declarari scismaticos, blasphemos et tanquam hereticos et reos criminis lese maiestatis et censuras et penas predictas incur- risse et alias infligi, prout iustum fuerit et iusticia suadebit; certificantes eosdem et eorum quemlibet, quod siue venerint, siue non, et se non paruisse ostende- rint, ad declaracionem dictarum penarum iusticia mediante procedemus, eorum 25 contumacia vel absencia non obstante processuri vlterius ad aggrauacionem et reaggrauacionem, prout iusticie rigor postulauerit et eorum demerita exegerint. Vt autem huiusmodi nostra monicio ac citacio ad eorundem monitorum ac cita- torum aliorumque, quorum interest, noticiam deducatur, cartas siue membranas eam continentes ecclesie sancte Marie Nouelle de Florencia ac palacii nostri 30 apud eandem ecclesiam siti et ecclesie cathedralis Florentine portis siue ianuis affigi faciemus, que monicionem eandem, quasi sonoro preconio et patulo iudicio publicabunt, et hiisdem monitis, quod ad ipsos non peruenerint, vel eandem monicionem ignorauerint, nullam possunt pretendere excusacionem vel ignoran- ciam allegare, cum non sit verisimile quo ad eos remanere incognitum vel oc- 35 cultum, quod tam patenter omnibus publicatur. Volumus eciam et apostolica auctoritate decernimus, quod huiusmodi nostra monicio in eisdem valuis seu portis intimata perinde valeat et plenum robur obtineat firmitatis, dictosque monitos perinde arceat, quacumque constitucione contraria non obstante, ac si eisdem monitis et eorum singulis intimata ac insinuata personaliter et principali- 40 ter extitisset. Ne tamen moniti predicti curiam Romanam et dictum locum con- cilii deinde omnibus patriam siue locum minus tutum et super premissa vel alias vel inimicicias vel ex causis aliis imminere periculum in veniendo, stando Scriptores III. 62

Strana 488
488 Liber XVI. Caput XXIV. XXV. et redeundo ad excusacionem siue velamen forsan allegent, ipsos tenore pre- sencium assecurantes vniuersos et singulos patriarchas, archiepiscopos, episcopos et alios ecclesiarum et monasteriorum prelatos ac clericos et personas eccle- siasticas, necnon duces, marchiones, principes, potestates et capitaneos et quoslibet alios officiales atque eorum locatenentes, necnon communitates, vni- 5 uersitates, ciuitates opidorum, castrorum, villarum et aliorum locorum tenore presencium requirimus et exhortamur, ipsisque patriarchis, archiepiscopis, epi- scopis et aliis prelatis ceterisque subditis nostris districte mandamus, quatenus post prefatam monicionem omnibus et singulis in veniendo ad concilium ipsum vel ad dictam curiam occasione predicta morando in ea et ab ipsa recedendo 10 in personis et bonis ac rebus eorum nullam inferant, nec ab aliis, quantum in eis fuerit, permittant inferri iniuriam vel offensam. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre citacionis, monicionis, voluntatis, requisicionis, ex- hortacionis, processus et mandati infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignacionem omnipotentis et beato- 15 rum apostolorum Petri et Pauli eius se nouerit incursurum. Datum Florencie, in sessione publica, solemniter in ecclesia beate Marie Nouelle celebrata, anno incarnacionis dominice M'CCCCXL°, die XXIII. mensis Marcii, pontificatus nostri anno decimo. Capitulum XXV. De libero exercicio officii papatus in concilio, datis desuper 20 regulis honestis. Peragrante Iulio, factis congregacionibus vII, incorporati fuere Ogerius Maurianensis, Aymericus Montisregalis episcopi, Henricus in Hermonster Argen- tinensis procuratorie, Medina Tullensis dyocesum abbates, Stephanus ordinis predicatorum in theologia et decretis, Iohannes Grallerus in theologia ordinis 25 Cisterciensis, Amedeus Alberti in vtroque, Michael Mathie de Steldulff in de- cretis, Guillermus Fabri in legibus et medicina, Danchardus Rennbolt in medi- cina doctores, Fernandus Humbardi in decretis, Yuo Volpis, Philibertus de Rupe in legibus, Leobardus Schiualo in medicina licenciati, Yuo Ambrosii bac- calarius in vtroque, Anthonius Marschandi Pynerolii Taurinensis, Iohannes Haben 30 sancti Pauli Monasteriensis prepositi, Martinus Lefranc secretarius pape Felicis, canonici octo, priores duo et alii Xxx. Deputato Aquilegiensi patriarcha, patruo Romanorum et Polonie regum legato de latere in regnis Polonie, Vngarie, Bohemie et ducatu Austrie, cum eo vero eciam aliis doctoralis gradus, die nona sancta synodus ordinauit, vt papa Felix apud eam constitutus liberum haberet 35 exercicium collacionis beneficiorum penitenciarie, camere et cancellarie, vt tamen id fieret ordine et forma tempori congruentibus, statutis desuper regulis, qua- rum describitur tenor.

Strana 489
Liber XVI. Caput XXV. 489 Regula ac ordinaciones de exercicio officii papatus in concilio. Quia summo studio curare debent patres sacri concilii, vt plenarie obe- diatur et vbique sanctissimo domino nostro Felici quinto, in summum pontificem per ipsum sacrum concilium electo, et cum tali modo, quod vbi adhuc sue sanctitati plene non obeditur, huius sacri concilii obediencia conseruetur, et nullatenus minuatur, et non minori studio querere debent, quod omnibus diffe- renciis et dissensionibus, que quouis modo suboriri possent, occurratur et pro- uideatur, speraturque per infrascripta in premissis oportune prouideri, atque eciam, vt patres sacri concilii possint liberius ad ea, propter que ipsum sacrum 10 concilium et principaliter congregatum extitit, intendere, placet eisdem patribus ac toti ipsi sacro concilio, quod ipso sacro concilio durante procedatur per modos infrascriptos. Primo videtur, quod sanctissimus dominus noster conferat beneficia in hoc sacro concilio cum modificacionibus, que sequuntur. In primis assumet aliquos referendarios notabiles et scientificos viros, qui habent fideliter referre 15 et consulere sue sanctitati super singulis supplicacionibus porrigendis, in quibus nomen referendarii porrigentis cum summario supplicacionis apponatur, seruatis in omnibus decretis sacri concilii. Item supplicaciones, que porrigentur sub hac forma: „Supplicatur sanctitati seu beatitudini vestre" etc., signentur cum appo- sicione nominis et signorum, prout sue sanctitati videbitur; et expediantur littere 20 sub bulla et plumbo sue sanctitatis. Ille autem, que porrigentur sub hac forma: „Supplicatur sacro concilio aut vestris reuerendissimis paternitatibus“ etc., sig- nentur per „fiat aut concessum" absque apposicione alia quacumque, et expe- diantur sub bulla et plumbo sacri concilii, prout partes impetrantes voluerint, hoc tamen addito, quod, si videbitur domino nostro sanctissimo pro bono sacri 25 concilii et sue sanctitati, quod alter referendariorum in presencia ipsius signare habeat, hoc eciam auctoritate ipsius sacri concilii fieri possit. In premissis autem, siue fiant littere sub bulla sacri concilii, siue sub bulla sanctissimi domini nostri pape, seruetur circa taxam decretum de annatis, ad hocque de- putetur talis taxator, qui iuret secundum illud decretum huiusmodi litteras 30 taxare, fiantque superinde regule, quas eciam taxator seruare teneatur et si- militer super salario abbreuiatoris fiant regule, que eciam obseruentur. Circa penitenciariam primo videtur deferendum sanctissimo domino nostro, vt vnum vel duos penitenciarios assumat, qui in omnibus et per omnia officium huius- modi exerceant auctoritate sacri concilii et sue sanctitatis, et in expedicione 35 supplicacionum porrectarum sanctitati sue seruetur stilus curie, in aliis vero, que porrigentur sacro concilio nominent se penitenciarios sacri concilii, et in ipsarum litterarum taxacione seruentur ordinaciones sacri concilii iam facte vel eciam in posterum faciende per sacrum concilium et dominum nostrum, depu- tenturque tales taxatores, qui ordinaciones predictas iurent seruare. Circa can- 40 cellariam primo dominus vicecancellarius signabit commissiones de iusticia, que 5 62*)

Strana 490
490 Liber XVI. Caput XXV. XXVI. porrigentur sub hac forma: „Supplicatur v. r. p.“ etc. vel „huic sacro Basi- liensi concilio hoc modo audiat talis“ etc. et ipse auditor, vt commissarius sacri concilii, dictam commissionem recipiat et causam ipsam audiat et expe- diat etc. Ille autem, que porrigentur sub hac forma: „Supplicatur sanctitati vestre vel beatitudini“ etc. signentur hoc modo: „De mandato domini nostri pape“ etc. et ipse iudex, vt auditor domini nostri sanctissimi, causam talem audiat et de ea cognoscat etc. Exhortetur tamen dominus vicecancellarius, qui multiplicibus negociis est neccessario alias impeditus ad hoc, vt negocia bene transeant cum honore sanctissimi domini nostri et sacri concilii, vt velit vti opera talium virorum, quando sibi facit fieri relaciones commissionum vel signat 10 ipsas commissiones, et taliter signare, quod non sequantur causarum inuoluciones et protelaciones et clamores multorum euitentur. Item deferatur sanctissimo do- mino nostro, vt vltra illos auditores per suam sanctitatem iam assumptos eligat alios ad sue sanctitatis beneplacitum, qui habeant causas audire, sub quacum- que forma committantur. Item, quod omnes cause episcopales et alie, que hic 15 tractantur et tractabuntur, sacro concilio durante, terminantur eciam in tribus instanciis sub illis modo, iurisdiccione et auctoritate, sub quibus iam inchoate sunt et inchoabuntur. Item cause appellacionum interpositarum ab extra ad sacrum concilium committentur ipsis auditoribus sub prima forma tamquam commissariis sacri concilii, et idem suo casu de illis, que interponentur ad 20 sanctissimum dominum nostrum. In prouinciis tamen, vbi dominus noster habu- erit plenam obedienciam, omnia ad sanctitatem suam deferantur et sub bulla et nomine suis expediantur etc. Item, si contingeret aliquem contendencium aliquod releuamen in causa sua querere, habeatur recursus ad consistorium tenendum per sanctissimum dominum nostrum vel ad sacras deputaciones, et 25 cesset penitus officium precognitorum. Item, quod in causis restitucionum ad- uersus tres sentencias vel ad appellandum ad idem per omnia, vt supra in- mediate dictum est, procedatur. Item circa bullam sacri concilii deputentur per sacras deputaciones quatuor clauigeri, qui iurent et faciant, prout hactenus est obseruatum. Quoad cameram dominus noster sanctissimus ordinet camerarium 30 et clericos camere ac pertinencia ad eandem, prout sibi placuerit, salua tamen et integra manente conclusione sacri concilii nuper super libertate et cohercione suppositorum sacri concilii ac familiarium et aliorum facta. 5 Capitulum XXVI. Sessio XLI. de annullacione fulminacionum ex aduerso contra papam Felicem eiusque electores factarum. 35 Ad noticiam sacri concilii delata promulgacione facta in nona bissessione Florentina contra Felicem papam v. eiusque electores, prout moris, circa mate- rias alias sessionaliter decretandas per deputatos et per deputaciones delibera-

Strana 491
Liber XVI. Caput XXVI. 491 cionibus captatis, data potestate cardinali Arelatensi indicendi congregaciones et desuper sessionem post generalem congregacionem ea die tentam, celebrata est XLI. sessio sancte Basiliensis synodi. Decantauit autem missam Taurinensis epi- scopus et completis cerimoniis cum euangelio „Attendite a falsis prophetis“, 5 Montisregalis episcopus in ambone constitutus, quomodo in aliis approbacione secuta per verbum „placet", legit decretum tenoris subscripti. Tenor decreti XLI. sessionis contra libellum Gabrielis. Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. 10 Licet, vt sacrorum canonum aperte testatur auctoritas, condempnatis de heresi et ab ecclesia Dei precisis nulla super katholicos iudicandi sit attributa vel permissa potestas, ac fidelibus Christicolis queuis illorum communio sub grauis- simis iuris Diuini pariter et humani penis sit penitus interdicta; quia tamen in- ualescente hominum malicia ac humani generis inimico omnium heresum satore 15 procurante plerumque nonnulli taliter dampnati sic suos obdurant animos, in sua pertinacia gloriantes, et vniuersalem ecclesiam ac sibi deuotos sub pretenso colore sentencie iudicialis libellis, scandalis et contemptibus plenis in vniuerso afficere et perturbare non verentur, non solum debitum, sed et neccessarium reputamus, vt contra dampnabiles huiusmodi ausus debita ordinemus antidota 20 dignaque animaduersione contra talium fautores arcius exurgamus. Nuper si- quidem, dum Gabriel, olim Eugenius quartus nuncupatus, multiplicia et enor- mia crimina vniuersalem ecclesiam Dei scandalisancia, que adeo notoria erant, quod nulla tergiuersacione celari poterant, perpetrauerat et ecclesiam audire ac preceptis, statutis et ordinacionibus synodalibus obedire contempneret: hec 25 sancta synodus neccessarium esse iudicans, vt cui pia non proderat correccio, debita non parceret abscisio, postquam in multa longanimitate, paciencia et mansuetudine post plures ammoniciones expectauerat eundem, vt salutarem emendacionem et criminum predictorum correccionem efficeret, tandem, cum amplius differre non posset, quominus fidei catholice et saluti vniuerse christiane 30 religionis sub auxilio spiritus paracliti prouideretur, eadem sancta synodus in sessione publica, Basilee, septimo Kalendas Iulii, anno a natiuitate domini MOCCCCXXXIX°, solemniter celebrata, per suam sentenciam inter alia dictum Ga- brielem fuisse et esse notorium et manifestum scismaticum et hereticum, ac diuersis aliis criminibus vniuersalem ecclesiam scandalisantibus irretitum, eum- 35 que propterea a papatu et Romano pontificio ipso iure priuatum esse declarauit et pronunciauit ac ipsum ab eisdem amouit et deposuit, inhibendo singulis Christi fidelibus sub grauibus penis tunc expressis, ne eidem Gabrieli sic pri- uato et deposito tanquam summo pontifici obedirent, parerent vel intenderent, aut eum quouis modo sustinerent vel receptarent aut auxilium, consilium vel 152. 1440. 23. Jul.

Strana 492
492 Liber XVI. Caput XXVI. fauorem prestarent, prout in sentencia et decreto desuper confectis plenius continetur. Cum autem, sicut accepimus, nuper quedam famosa scriptura, scan- dalosa, iniuriosa, scismatica, a fide deuia et heretica, quam ipse sentenciam diffinitiuam appellat, que incipit: „Quoniam iuxta sanctorum patrum senten- ciam" etc., per quam dictus Gabriel inter alia sanctissimo domino Felici quinto in Romanum pontificem electo, vero, vnico et indubitato Christi vicario et eius- dem Felicis V. electoribus per hoc sacrum concilium cum debita maturitate et prouidencia circumspecta ad hoc tunc ordinatis ac aliis, qui conclaue pro elec- cione Romani pontificis in hac sancta synodo ingressi fuerunt et in ea inter- uenerunt, eisque credentibus et adherentibus conuicia plurima et turbaciones in 10 suis personis, dignitatibus, beneficiis et rebus temere et calumpniose inferre molitus, decernendo et declarando eos fuisse et esse inhabiles ad eadem, licet de facto nomine ipsius Gabrielis emanauerit et publicata fuerit in vniuersalis ecclesie et dicti Felicis V. ludibrium, dedecus et contemptum: Nos, attendentes, quod illorum scripta recipi non debent, quorum dampnantur auctores, et ne ex 15 dicta scriptura pretensa, per quam idem Gabriel se pertinacius obduratum ac magis et magis hereticum et omni crudelitate repletum comprobat, quempiam fidelium in hac re seduci ac turbari contingat, hec sacrosancta synodus, volens, vt tenetur, super hoc salubriter prouidere, pretensam scripturam ac quitquid ex ea secutum est, declarat fuisse et esse omnino irrita et inania nullumque de- 20 buisse ac debere sortiri effectum seu nocumentum vel notam afferre cuiquam, vel quomodolibet attulisse, ipsaque, quatenus processerunt de facto, et que in posterum sequi possent, in irritum reuocat, cassat et annullat. Inhibet quoque, mandat et precipit vniuersis et singulis Christi fidelibus, cuiuscumque status, gradus, ordinis, dignitatis vel condicionis fuerint, eciam si imperiali, regali, 25 ducali, cardinalatus, patriarchali, pontificali seu alia quauis ecclesiastica vel mundana dignitate prefulgeant, ac ciuitatibus, vniuersitatibus, communitatibus et villis, opidis, castris et collegiis quibuscumque sub fautorie scismatis et heresis et excommunicacionis, quoad singulares, interdicti vero, quoad ciuitates, vniuersitates, communitates, villas, opida, castra et collegia predicta, necnon 30 priuacionis omnium et singulorum dignitatum, beneficiorum, officiorum, priui- legiorum et bonorum ecclesiasticorum et mundanorum, ac inhabilitacionis ad eadem, aliisque in dicto et ceteris nostris decretis contentis penis, quas contra- facientes et rebelles ipso facto incurrere volumus, ne scripturam et in ea con- tenta huiusmodi acceptare, publicare, predicare, approbare seu defendere, aut 35 eisdem quouis modo consentire vel fauere, nec eis obedire seu attendere vel obseruare, aut eorum seu quarumcumque aliarum pretensarum priuacionum ac processuum inde secutorum, eciam quascumque censuras continencium, per ipsum Gabrielem dampnatum factorum aut imposterum forsan faciendorum pre- textu dignitates, beneficia, personas, res et bona Felicis quinti electorum et 40 aliorum in eadem pretensa scriptura quoquomodo comprehensorum quouis modo impetrare, occupare, inuadere, perturbare vel detinere, aut ipsos impetrantes, 5

Strana 493
Liber XVI. Caput XXVI. XXVII. 493 5 inuadentes, perturbantes, capientes vel detinentes ad possessionem seu alias re- cipere, admittere seu eos in illis sustinere aliasque ipsis ac dicte scripture ac in eis contentis aliisque premissis assencientibus et illis vtentibus seu ea publi- cantibus et defendentibus auxilium, consilium vel fauorem prestare quoquo- modo audeant vel presumant, nec premissa, quantum in eis est, execucioni de- mandari permittant. Datum Basilee, in sessione nostra publica, in maiori ecclesia Basiliensi solemniter celebrata, decimo Kalendas Augusti, anno a natiuitate domini MOCCCCXL. Capitulum XXVII. De obedienciis pluribus pape redditis, deque saluo con- 10 ductu concilio dato per Romanorum regem cum expressione „eciam si pre- eminencie papalis“. Die sexta mensis currentis omnes nobiles circumquaque Basileam com- morantes obedienciam dedere Felici pape. Decima autem Iohannes Gronwalt, vicarius Frisingensis, consiliarius et consanguineus Alberti, comitis Palatini, 15 Bauarie ducis, cum themate „Non transgrediaris terminos, quos constituerunt patres tui“, exhortatus Felicem papam pro obseruacione decretorum, exemplo allegato sui predecessoris, propter illorum contemptum depositi, exhibito de- super pleno et sufficienti mandato nomine prefati ducis eiusque subditorum sacro concilio, ipsique adhesit pape reuerenciam et obedienciam professus. Qui 20 de cathedra, in qua sermonem fecerat, descendens, in testimonium obediencie pedes osculatus et manus pape receptus est ad osculum oris. Id ipsumque primo fecerat, dum papa Lausane erat constitutus, vbi eciam nomine ducis Austrie Alberti, germani Romanorum regis, obedienciam habuit, triumque comi- tum parcium illarum. Die autem xv., in generali congregacione perlecta est 25 littera originalis salui conductus, dati concilio per regem Romanorum, apportati per Argensem episcopum vna cum aliis oratorem concilii et pape ad eum destinatum. Illius tenor sequitur. Tenor salui conductus Friderici, regis Romanorum. Fridericus, Dei gracia Romanorum rex semper augustus, Austrie, Styrie, 30 Karinthie et Carniole dux, comes Tyrolis etc. Notum facimus per presentes, quod, dum in hoc graui seculo Romani culmen imperii diuina disposicione con- scendimus, et nostre supplicaretur pietati per insignes sacri Basiliensis concilii oratores, quatenus illi de saluo conductu et securitate nostris prouidere ac ipsum in nostram proteccionem suscipere dignaremur, animo nostro attenta con- 35 sideracione reuoluimus dissidium in ecclesia sancta subortum difficilius tolli, 153. 1440. 2. Mai.

Strana 494
494 Liber XVI. Caput XXVII. XXVIII. pacemque durius reparari posse, si dissoluto ipso concilio patres in eo congre- gati huiusmodi durante dissidio se disiungerent; et quoniam in tanta rerum perplexitate consulcius deliberare statuimus, et nichilominus pro viribus et potencia ad pacis dulcedinem in ecclesia sancta fideli mente intendere, pura deuocione zelantes cunctis eius fidelibus procurare salutem, securitatem prestare ac libertatem debitam conseruare, idcirco omnes et singulos, tam ecclesiasticas quam seculares personas, cuiuscumque gradus, status, condicionis, preeminencie aut dignitatis, eciam si papalis aut regalis existant, in prefato sacro concilio manentes, illic accedentes et ab eo recedentes cum omnibus bonis et rebus suis, familiaribus, seruitoribus quibuscumque eorumdem in nostram et sacri Ro- 10 mani imperii plenam securitatem et saluum et securum conductum ibi manendi, illic accedendi et abinde recedendi, tociens, quociens vnicuique fuerit opportu- num. Mandamus quoque vniuersis et singulis venerabilibus et illustribus principi- bus ecclesiasticis et secularibus, marchionibus, burgrauiis, comitibus, baronibus, nobilibus, castellanis, officialibus, scultetis, iudicibus, consulibus ciuitatumque et 15 comunitatum, opidorum, castrorum et villarum rectoribus et aliis quibuscumque nostris et sacri Romani imperii subditis fidelibus et dilectis, quatenus manentes in prefato sacro generali concilio, illuc accedentes et abinde recedentes pre- fatos cum predictis ipsorum bonis et rebus quibuscumque, familiaribus et serui- toribus, dum super hoc requisiti fuerint, in securitate atque saluo conductu 20 huiusmodi auctoritate nostra manuteneant et defendant, et, quantum in eis fuerit, non paciantur ab aliquo molestari. Datum Wienne, secunda die mensis Maii, anno domini MOCCCCXL, regni vero nostri anno primo, nostro quo in duca- tibus nostris hucusque vsi sumus sub sigillo. Prescripta recognoscimus. 5 Capitulum XXVIII. De singulari magnificencia exhibita in pape coronacione, 25 eiusque professione humili ad manutenendam fidei veritatem, generaliumque celebracionem conciliorum. Post vero notificacionem predicti salui conductus, in eo mencione facta, „eciam si preeminencie papalis“, attencius patres intendere super materia fiende coronacionis, concessa potestate Arelatensi et de Varambone cardinalibus, vt 30 pro complemento dicti officii ex prelatis assumerent suppleturos officia presbi- terorum et dyaconorum cardinalium, prout fecerunt Tarentasiensem archiepi- scopum, Dertusensem, Vicensem, Maurianensem, Vercellensem, Lausanensem et Basiliensem episcopos assumentes. Dieque XXIIII. in platea ante valuas ecclesie Basiliensis ciuitatis parte, ne quis insurgeret tumultus, vtque reprimeretur 35 electa iuuenum multitudine, ad mille numero constituta in armis, constructum ibidem tribunal, pannis, laneis alcius pendentibus a calore solis vel pluuia defensuris coaptatum clerus et nobilitas conscendit, existimati ad duo milia

Strana 495
Liber XVI. Caput XXVIII. 495 personarum, qui vero in ciuitate, ad quinquaginta milia, ita vt ciuitati defecerit vinum, sed non bibitoribus, quia ex villagiis continuo sibi apportatum. Ipsius igitur tribunalis loco excelsiori altari composito, plurimis preciosisque, vix similibus tantisque alias vno inspectis loco reliquiis ornato, Felix papa quintus 5 consecratus est, officium exercente episcopi Ostiensis Arelatensi et primi dya- conorum de Varambone cardinalibus. Ministrarunt autem pape manibus aquam dux Sabaudie, Gebennensis comes, nati eius, marchio de Röteling de Winsperg et Dyerstein comites et pape marescallus. Post vero impositam sibi coronam, appellatam regnum, auro gemmisque interlucentibus nimium resplendentem, 10 valoris tunc extimati xxx milium ducatorum, concessaque omnibus nomine con- cilii et pape indulgencia plena plenaria, processio facta extitit vsque ad con- uentum predicatorum, precedentibus primo in equis laycis et wlgari turba famulancium, nobilibus abinde militibus consequenter. Quarto autem barones incedebant loco, comites et marchiones, quinto Sabaudie suorum consilio comi- 15 tatus, qui proximo die fuerat ingressus, societate quatuor milium equestrium, extimacione communi, spectabilitate in equis et vestibus se ipsos aliosque vin- cere contendencium. Post vero tubicinarum mimorumque cohortem clerus seque- batur ciuitatis, pedes reliquias sanctorum vectitans, et puerorum cantancium candidus ordo, sequenti eos papilione vexilloque armorum ecclesie et scutiferis 20 honoris capellos portantibus. Hiis vero propinque naturalium loco militibus, col- legis pape in Ripallie solitudine, et post archam eucharistie mitratis prelatis propinquioribus, cardinalium loca tenentibus, ipsisque cardinalibus. Atqui vltimo loco pontifex summus, aureo tectus palleo, regnum in capite gestans et populis prestans benediccionem, marchione de Röteling et Conrado de Winsperg, pro- 25 tectore concilii, equum dextrantibus. Factaque in altera platearum cerimonia solita de reuerencia Iudeorum cum eorum lege, hora post meridiem tercia quie- tis magis quam prandii de equo descendit. Sequenti vero die dato presbiterio, prelatis singulis in mitra recipientibus aureum vnum et duos denarios, exhibito magnificentissimo conuiuio, ad pallacium hora quarta reuersus est. Triduo autem 30 post solemnia coronacionis generalem synodi congregacionem propterea indictam adierunt dux Sabaudie et comes Gebennensis, latina locucione committentes cardinali Arelatensi, vt pro eis verbum patribus faceret. Qui gestorum narra- cione preuia, de honore presertim pape, genitori suo eisque per sanctam syno- dum Germanicam nacionem et ciuitatem Basiliensem exhibito, eorum parte hiis 35 gracias egit, ipsorum ducis et comitis nobilitate ac virtutibus pleniori commen- datis sermone; at illis viceuersa cardinalis de Varambone, Iohannes de Bachen- stein et Conradus Knelin concilii Germanice nacionis et Basiliensis consulatus ex parte, postulataque humiliter licencia concilii et accepta benediccione die ista iidem principes e Basilea recessere. Die autem XXIX. in maiori ecclesia 40 loco generalis congregacionis celebratum est consistorium publicum, papa se- dente in medio, vbi concilii presidens die publice sessionis. Cuius parte cardi- nalis Arelatensis stans a latere dextro patres allocutus est papam velle motu 63 Scriptores III.

Strana 496
496 Liber XVI. Caput XXVIII. proprio, que summi pontifices in primo suo consistorio agere debebant, perficere, iuraturus decreta concilii puro corde et sincera mente ad laudem et gloriam ecclesie singularemque honorem concilii Basiliensis, eciam reiterando iuramen- tum professionis prestitum in acceptacione papatus. Post verba hec Stephanus de Nouaria aduocatus consistorialis oracione composita dampna explicante, que ex guerra inter patrem et filium Ludouicum et Ludouicum Bauarie duces, ac pro filii parte Patauiensem episcopum, marchionem Brandeburgensem et Henri- cum Bauarie ducem in Bauaria crassabuntur, bona quoque sperate nunciante, si pax fieret, supplicabat, vt sanctitas sua in id ipsum attendere dignaretur. Respondit autem dolere se et semper doluisse de guerris et differenciis ipso- 10 rum principum, noticiam habens de hiis, que inter principes ipsos Ludouicum et Henricum euenissent in sacro Constanciensi concilio; libenter itaque vna cum presenti synodo Basiliensi vices suas interponeret, vt pax inter eos cum effectu daretur, eciam si opus esset ad ponendas treugas, vt interim ad con- summacionem ipsius benedicte pacis laborare melius valeret. De responsione 15 hac aduocatus humiliter gracias agens vna cum magistro Enea de Senis, ad hec procuratorium habente, pro pallio dando patriarche Aquilegiensi instanciam, prout est moris, fecere, nichil ad hec respondente papa, sed Arelatensi consuetudinem referente, quod post huiusmodi peticiones, an dari vel non debeat pallium, summi pontifices requirerent consilium a cardinalibus. Arelatensis deinde legit 20 professionis formam iurandam per papam, positis in ea verbis illis execucione et obseruacione decretorum Constanciensis et Basiliensis conciliorum, que non reperiebantur scripta in cedula originali, lecta ore et subscripta manu pape. Vtrum vero industria aut casu euenerit nescitur; temerarii esset iudicii, alte- rum firmare. Id autem plena attestacione firmatur, quod ante edicionem de- 25 creti XXXVIIe sessionis, formam illam explicantis, non mediocres patrum fuere agitaciones, eorum multitudine optante, vt electus in summum pontificem ple- niori forma iuraret de obseruandis omnibus decretis Constanciensis et Basilien- sis conciliorum, sed quare id non conueniret, multipharia in deputacionibus ostensa raciocinacione, dictis verbis expressis differencia illa finem accepit. 30 Quomodo autem super ipsis verbis difficultas ingesta fuit, quia cedula illa per alterum ex notariis concilii scripta fuit die prestiti consensus pape, dum in- stancie fiebant pro acceptanda eleccione, potuit per inaduertenciam illa clausula pretermitti. Sed die ista cedulam ipsam professionis integre verba omnia con- tinentem papa per semetipsum legit et abinde per Erardum Ronsselli, concilii nota- 35 rium, perlecto decreto XI. sessionis papa ex cathedra surgens, ad altare constitu- tus, super missale apertum loco, vbi dicitur „Te igitur“ manus apponens vtramque iurauit, sed decretum modificacione, in quantum concerneret summum pontificem; subscripcio vero propria eius manu fuit: Ego Felix quintus episcopus, seruus ser- uorum Dei, ita iuraui et pollicitus sum vna cum decreto XIe sessionis Basiliensis 40 concilii, quod incipit: „Quoniam frequens“ ; hanc autem cedulam propria manu sub- scripsi, de quo actu a promotoribus concilii requisiti notarii testimonia confecere. 5

Strana 497
Liber XVI. Caput XXIX. 497 Capitulum XXIX. Responsio multorum principum et vniuersitatum ad papam, suscepisse litteras eius, synodalem eleccionem et consensum significantes, postque discessum vnius secuta conclusio vltima de prouisione pape et cardinalium. Avgusto decurrente habitis congregacionibus quinque prestitere iura- mentum solite incorporacionis Robertus de Adimaris de Florencia, Walteramus episcopus procuratorie N. et personaliter Robertus prothonotarius sedis aposto- lice, Bauarie duces, Gerardus Vrihus, Iohannes Gitznel in canonico, Franciscus de Quadratis in iure ciuili doctores, Ludolphus Horn licenciatus in decretis, 10 Andreas Husse archidyaconus Fuldensis, canonicus vnus et duo alii. Mense isto cum rediisset Guillelmus de Balina pape nuncius ad superiores Germanie partes destinatus cum litteris suis de acceptacione papatus, litteras responsiuas per eum reportatas, quod presentatas eisdem de manu dicti nuncii recepissent, ordinante papa sancta synodus audiuit, que omnes pape dirigebantur in earum 15 suprascripcione nominato sanctissimo domino nostro Felici, in summum ponti- ficem sacrosancte generalis synodi Basiliensis auctoritate electo. Fuerunt autem huiusmodi littere Polonie regis, Elizabeth regine Vngarie, Pauli de Rosdorff ordinis Theutonicorum generalis, magistri Vincencii Gnecznensis, Balduini Bre- mensis archiepiscoporum, Vlrici comitis Cilie necnon rectorum et vniuersitatum 20 Cracouiensis, Erffordensis et Lubicensis generalium studiorum. Die vero xV. Ste- phanus Bauarie dux et cum eo duo filii sui, Robertus prothonotarius sedis apo- stolice, coadiutor ecclesie Argentinensis et Fredericus post celebratam ab eo missam pape reuerenciam exhibentes professi fuerunt veram, plenam et legitti- mam obedienciam se concilio et pape exhibere, nomine vero procuratorio Con- 25 radi de Bussnaw electi et confirmati Argentinensis; id ipsum fecit Thomas Rode scolasticus Lubicensis. Per cessionem autem prefati Conradi papa ecclesie Argentinensi prouidit in episcopum et pastorem de persona dicti Roberti, pro- mocione ista quarto die confirmata auctoritate concilii. Quamuis autem apud papam et concilium facile eiusmodi promocio fuerit obtenta, non sic tamen pos- 30 sessio, ciuitate multas ingerente difficultates, quarum forte maior ex potencia eius, propter quod querelis eorum parte coram papa expositis per ambassiatores pape nomine ad id destinatis in pluribus dietis ad hoc indictis permaximi labo- res fuerunt habiti, priusquam pacifice obtinuisset non sine capitulis intelligencie respectu regiminis castrorum et alias cum ciuitate. In vltima vero generali 35 congregacione concluso, vt festum visitacionis beatissime virginis vniuersaliter celebraretur, non mutato die, quantum ad regiones, in quibus celebrari consue- tum erat pro hystoria ordinanda, auisaturi eciam de indulgenciis concedendis nonnulli deputati sunt patres. Mense isto super materia prouisionis pape post 63* 5

Strana 498
498 Liber XVI. Caput XXIX. XXX. deliberaciones et contraferencias magnas a Ianuario mensuatim fere continuatas, conclusione habita celebrata extitit sessio XLII. sancte Basiliensis synodi, de- monstrato in ea preteritarum difficultatum vestigio. Etenim frater Nicolaus Iaquerii ordinis predicatorum vsque in hos dies patribus bene visus, qui dum conclusio fieri deberet ista die, bis instanciam fecerat, vt audiretur, post missam decantatam per Vicensem episcopum in medium surgens cedulam papi- ream protestacionem in se continentem exhibuit, offerens pro arris notario pecuniam, vt instrumentum denegate audiencie conficeret desuper. Quoniam vero illa non lecta pro tenenda sessione ad ceremonias fieri consuetas proce- debatur, non esse libertatem in concilio, vt audiri posset, protestans recessit. 10 Post cuius recessum, vt legeretur cedula multis clamantibus, cantu letaniarum cessante, lecta fuit, patribusque visum est, vt enormis esset offensiua et scan- dalosa, presidente concilii cardinali Arelatensi eam multis racionibus impro- bante; vicarius quoque Frisingensis Iohannes Grunewalt, qui hiis diebus pre- sidens erat nacionis Germanice, protestatus veram plenamque in concilio esse 15 libertatem; Stephanus autem de Nouaria multa iurium allegacione atque racio- num ostendebat cedulam ipsam tanquam erroneam et scandalosam nullatenus admittendam. Non vero minus habunde in ea sessione presidens Vicensis epi- scopus, qui auctoritatibus multis allegatis iuris diuini et humani, ipsam redar- guens tanquam nullam, ineptam, presumptuosam, scandalosam, temerariam, pia- 20 rum aurium offensiuam et erroneam, dicebat se reicere, cassare et annullare auctoritate concilii, notariis inhibens, ne desuper instrumentum conficerent. 5 Capitulum XXX. Sessio XLII. de prouisione pape, cardinalium et officialium curie Romane. 154. 1440. 4. Aug. Post verba cuius, sessioni huic assistente clero ciuitatis cum paramentis et 25 reliquiis, post completa suffragia cum euangelio: „Dixit Symon Petrus ad Ihesum: ecce nos reliquimus omnia“, Montisregalis episcopus, in ambone consistens, ap- probatum per verbum „placet“, vt moris, decretum legit tenoris subscripti. Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime con- gregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad futuram rei memoriam. Inscru- 30 tabili diuine altitudinis prouidencia ad extollendum et conseruandum dominici gregis agrum in inuocacione sancti spiritus adunatos inter multiplices nobis incumbentes sollicitudines illa nos cura propensius angit et vrget, vt que pro christiane religionis incremento et rei publice vtilitate per nos summo studio edita sunt et decreta, votiue dirigi, ac firmiter valeant adimpleri, et vt Roma- 35 nus pontifex, decretorum huiusmodi executor et conseruator precipuus, illa tanto amplius tantoque liberius exequi possit et manutenere, ac alias felici regimini ecclesie Dei ardencius intendere, quo congrue prouisionis auxilio iuxta status

Strana 499
Liber XVI. Caput XXX. 499 sui exigenciam ab vniuersali ecclesia suffultus incumbencia sibi et suis onera expensarum grauissima comodius ac facilius conspexerit posse supportare. Cum itaque sanctissimus dominus Felix quintus, ad summi apostolatus apicem as- sumptus, non mundanarum rerum cupidine, cum patrimonium beati Petri et 5 terras Romane ecclesie, proch dolor, per alios tyrannide cerneret occupatas, allectus, sed diuine voluntati resistere non volens et ecclesie Dei in tam graui fluctuacione constitute pie compaciens iugum tanti oneris pro Dei reuerencia, fidei conseruacione et vniuersalis ecclesie consolacione suis humeris suscipiens propriis derelictis decreta huiusmodi cum omni humilitate susceperit, eaque et 10 fidem catholicam obseruare et manutenere pure et simpliciter iuxta mentem et tenorem eorumdem professus fuerit, ad prosecucionem tocius boni reipublice et tocius religionis christiane, necnon defensionem auctoritatis generalium concilio- rum et decretorum predictorum affectibus sinceris anhelans, grauiaque et in- portabilia expensarum onera in diuersis et magnis ecclesie Dei ingruentibus 15 negociis, presertim pro execucione illorum sanctorum operum, propter que eadem sancta synodus congregata, cum de patrimonio beati Petri nullam adhuc subuencionem habuerit, hactenus subierit et pertulerit, et grauiora neccessario dietim subire et perferre habeat, per que, vt confidimus et speramus, idem Felix papa patrimonium et terras ecclesie recuperare pacemque ecclesie dare 20 poterit, domino concedente. Attendens itaque hec sancta synodus, quod spiri- tualia sine temporalibus diu subsistere nequeunt, premissis et aliis diuersis racionabilibus et euidentibus causis permota, volens eciam, quod in decreto sue sessionis XIIe tercio Idus Iulii anno domini M°CCCCXXXIII. celebrate, quod in- cipit: „Sicut in construenda domo“ ordinatum est laudabiliter adimplere, hoc 25 irrefragabili decreto vsque ad quinquennium, a die date presencium computan- dum, quintum, et deinde ad aliud quinquennium extunc proxime secuturum, decimum denarium veri valoris annui secundum communem extimacionem quo- rumcumque fructuum, reddituum et prouentuum primi anni omnium et singulo- rum canonicatuum et prebendarum, dignitatum, personatuum, administracionum, 30 prestimoniorum, prestimonialium, porcionum et aliorum beneficiorum ecclesiasti- corum cum cura et sine cura secularium et regularium, cuiuscumque condicio- nis, ordinis aut religionis fuerint, et quocumque nomine censeantur, eciam si dignitates ipse patriarchales, archiepiscopales, abbaciales, prioratus, conuentua- les ac in metropolitanis seu in cathedralibus maiores post pontificales aut in 35 collegiatis ecclesiis principales et electiue fuerint, a dicta die in antea siue per obitum aut liberam seu ex causa permutacionis, resignacionis vel alias quouis modo et qualitercumque, preterquam per priuacionem causa reformacio- nis aut resignacionem simplicem in foro consciencie seu per opcionem preben- darum in ecclesiis, vbi illarum opciones fieri consueuerunt, vbicumque in 40 Romana curia vel extra vacancium, oneribus neccessariis illis pro tempore in- cumbentibus deductis et cotidianis distribucionibus necnon xenodochiis paupe- rum, hospitalibus, in quibus hospitalitas actu tenetur, leprosariis quoque et

Strana 500
500 Liber XVI. Caput XXX. aliis in titulum beneficii concedi non solitis dumtaxat exceptis, a quibusuis capitulis, collegiis, conuentibus et personis ecclesiasticis et secularibus, exemptis et non exemptis, cuiuscumque dignitatis, status, gradus, ordinis seu condicionis existant, illa pro tempore possidentibus aut fructus, redditus et prouentus huius- modi ex statutis vel consuetudinibus, commendis seu alias percipientibus pro vna infra sex, et alia medietatibus infra alios sex menses eiusdem primi anni sanctissimo domino Felici pape quinto suisue collectoribus ac succollectoribus, per eum deputandis, realiter et cum effectu persoluendum et per eos exigen- dum, leuandum, colligendum et recipiendum eidem domino Felici pape pro sua ac cardinalium et officialium predictorum prouisione, auctoritate vniuersalis ec- 10 clesie, tenore presencium reseruat, constituit, deputat et assignat, statuens et decernens capitula, conuentus, collegia et personas ipsas ad solucionem quinti et decimi denarii huiusmodi dicto domino Felici pape eiusque collectoribus et succollectoribus modo premisso faciendam fore efficaciter obligatos. Quod si infra vnum mensem a die, quo collectores vel succollectores huiusmodi in 15 ecclesia cathedrali se quintum vel decimum denarium huiusmodi ab illis debi- toribus recipere paratos obtulerint et publicauerint, quemlibet terminum pre- dictorum sequencium in solucione huiusmodi defecerint, negligentes seu remissi fuerint, singulares persone excommunicacionis, capitula vero, conuentus et col- legia huiusmodi suspensionis a diuinis sentencias eo ipso incurrant; a qua qui- dem excommunicacionis sentencia ab alio quam a nobis, aut dicto domino Felice papa, seu cui ille id duxerit committendum, preterquam in mortis articulo con- stituti, nisi prius de tunc debito, vt premittitur, denario eidem domino Felici pape V. eiusue collectoribus et succollectoribus satisfecerint, aut desuper cum eis concordauerint, absolucionis beneficium nequeant obtinere. Et si capitula, 25 conuentus, collegia et persone predicte excommunicacionis et suspensionis sen- tencias huiusmodi per tres menses dictum mensem inmediate sequentes animo, quod absit, sustinuerint indurato, extunc eorum ecclesie, monasteria et loca ecclesiastico sint supposita interdicto tam diu et quousque a sentenciis, vt pre- fertur, absolui et interdictum huiusmodi meruerint relaxari, non obstantibus 30 quibuscumque constitucionibus et ordinacionibus apostolicis ac statutis, vsibus et consuetudinibus ecclesiarum, monasteriorum, prioratuum, locorum et ordinum quorumcumque iuramento, confirmacione apostolica vel quacumque alia firmitate vallatis, litteris quoque, graciis, priuilegiis, libertatibus, exempcionibus, indultis et concessionibus capitulis, conuentibus et collegiis predictis eorumque ecclesiis, monasteriis, prioritatibus, dignitatibus, locis et personis in genere vel in specie sub quacumque verborum forma vniuersalis ecclesie apostolica vel alia quauis auctoritate factis et concessis, eciam si de eis et eorum totis tenoribus in pre- sentibus specialis et expressa mencio fienda foret, et que, quoad hoc eis nulla- tenus suffragari volumus, ceterisque contrariis quibuscumque, aut si capitulis, 40 conuentibus, collegiis et personis predictis communiter vel diuisim quomodo- libet indultum existat aut interim indulgeri contingat, quod ad solucionem seu 5 20 35

Strana 501
Liber XVI. Caput XXX. 501 prestacionem denarii huiusmodi aut cuiuscumque alterius oneris vel subsidii non teneantur et ad id compelli, aut quod interdici, suspendi vel excommuni- cari, seu ipsi eorum loca interdici non possint per litteras non faciendo plenam et expressam, ac de verbo ad verbum de indulto huiusmodi eorumque ecclesiis, 5 monasteriis, dignitatibus, beneficiis, locis, personis et ordinibus propriis mencio- nem. Vult tamen et assentit hec sancta synodus, quod si aliqua nacio, regnum vel prouincia modum prouisionis huiusmodi sibi non conuenire senserit aut allegauerit onerosum, prefatus dominus Felix papa auditis illius racionibus et considerandis debite ponderatis cum eadem nacione aut eius personis, prout 10 racionabiliter expedire videbitur, conuenire et cum eis concordare possit. Et quitquid cum eo sic conuentum aut concordatum fuerit, id ipsa sancta synodus ratum et gratum proinde haberi decernit et declarat, ac si de hoc in presenti decreto plena et expressa mencio haberetur, quodque denarius predictus, voca- cione predicta quocienscumque infra primum annum huiusmodi in quacumque 15 nacione occurrente et eo durante, vltra semel nullatenus exigatur, nec quisquam ad illum soluendum amplius teneatur. Insuper vult et decernit hec sancta synodus, quod si capitula, collegia et conuentus ac ecclesiastice secularesue persone cuiuscumque dignitatis, status, ordinis seu condicionis existant, fructus, redditus et prouentus primi anni huiusmodi aut aliquam illorum quotam siue 20 partem ex statutis, consuetudinibus seu priuilegiis, aut alias quouismodo leuare et percipere consueuerunt, per hoc prefato domino Felici in exaccione huius- modi denarii nullatenus preiudicetur, districcius inhibendo capitulis, collegiis, conuentibus et personis ipsis sub sentenciis et penis supradictis, ne illos vel illam in preiudicium dicti denarii pro eo anno quoquomodo petere vel exigere 25 audeant seu presumant. Per hoc tamen hec sancta synodus capitulis, collegiis, conuentibus et personis predictis, quominus annis, dictum primum vocacionis annum sequentibus, illos et illa pro ea parte, que ad imposicionem denarii huiusmodi eis defecerit, petere et exigere valeant, non vult nec intendit pre- iudicium generari. Preterea, cum nonnulli nacionis Germanice apud nos con- 30 stituti nacionem ipsam pre ceteris plus fore grauatam coram nobis allegaue- rint, si in ea denarius huiusmodi absque alia moderacione exigi deberet et leuari, hec sancta synodus, hiis et aliis racionabilibus causis mota, beneficia quecumque et qualiacumque infra dictam nacionem consistencia, valorem quin- que marcharum argenti secundum communem estimacionem eorum neccessariis 35 oneribus deductis non excedencia hoc decreto nullatenus includi nec de illorum fructibus, redditibus et prouentibus denarium huiusmodi solui leuarique seu exigi debere decernit et declarat, volens et statuens, quod si de vero valore in premissis quinque hesitari contigerit aut contendi, collectores seu succollec- tores huiusmodi vnam et is, cui solucio denarii huiusmodi pro tempore incum- 40 bit, aliam personas pro discussione dubii et contencionis huiusmodi eligere, et si illos discordare contigerit, loci ordinarius aut eius in spiritualibus vicarius seu officialis generalis; si vero occasione metropolitane vel cathedralis ecclesie

Strana 502
502 Liber XVI. Caput XXX. dubium aut contencio exorta fuerit, casu discordie huiusmodi capitulum cum altera personarum sic electarum dubium huiusmodi habeant terminare; quarum quidem personarum ac in casu discordie huiusmodi ordinarii seu eius vicarii et capituli predictorum sentencie et determinacioni partes hincinde stare et parere sine omni contradiccione debeant et teneantur. Ceterum hec sancta synodus collectoribus et succollectoribus denarii pretacti pro tempore deputatis sub obtestacione diuini iudicii et excommunicacionis pena, quam contrafacientes incurrere vult ipso facto, districcius inhibet, ne quidquam vltra denarium huius- modi a personis pro tempore soluentibus et debentibus pretextu cedule, quitan- cie seu liberacionis per ipsum de eo, quod sibi solutum fuerit, facte petere vel 10 exigere audeant vel presumant; sed quod de competenti salario eis per came- ram dicti domini Felicis pape assignando contenti remanere debeant, decernit, vult et ordinat, quodque collectores et succollectores ipsi sic in exigendo dena- rium huiusmodi modum obseruent, quod persone de indebito grauamine non immerito querulari cogantur, ac propterea calices, libri, iocalia et alia orna- 15 menta ecclesiastica nullatenus impignorentur, distrahantur vel alienentur. Vult tamen et decernit eadem sancta synodus, ne personas, sentenciis predictis pro tempore illaqueatas, vltra modum in absolucione obtinenda ad curiam veniendo grauari contingat, quod prefatus dominus Felix papa quintus collectoribus et succollectoribus ipsis vel aliis, prout opus et expediens videbitur, personas sic 20 ligatas a censuris huiusmodi absoluendi et interdictum relaxandi et tollendi plenam et liberam concedit facultatem. Teneanturque ipsi collectores et suc- collectores solucione dicti denarii facta capitula, conuentus et collegia ac personas predictas a sentenciis et censuris predictis gratis et sine difficultate absoluere, interdictumque forsan positum similiter tollere et relaxare. Pro cuius quidem 25 absolucionis, sublacionis et relaxacionis litteris eciam sigillatis, si predicti eas habere voluerint, eciam si per notarium fuerint subscripte ad soluendum vltra sextam partem vnius floreni de camera nullatenus astringi valeant vel compelli. Eos autem, qui contrafecerint, excommunicacionis sentenciam incurrere voluit ipso facto, quodque post decennium a dicta die computando assignacio prouisio- 30 nis huiusmodi cesset penitus et expiret; capitulaque, conuentus, collegia et per- sone predicte ad solucionem denarii huiusmodi racione dignitatum et aliorum beneficiorum extunc inantea vacaturorum decetero nullatenus teneantur, decer- nens omnes et singulos processus, penas, sentencias et censuras, quos et quas contra capitula, conuentus, collegia et personas huiusmodi ob non solucionem 35 racione beneficiorum post decennium vacaturorum huiusmodi per quemcumque, eciam si papali dignitate prefulgeat, quauis auctoritate fieri, ferri et promulgari contigerit, irritos et irritas ac irritum et inane, quitquid in contrarium scienter vel ignoranter fuerit attemptatum. Datum Basilee, in sessione nostra publica, in ecclesia maiori Basiliensi solemniter celebrata, pridie Nonas Augusti, anno 40 a natiuitate domini MOCCCCXL°. 5

Strana 503
Liber XVI. Caput XXXI. 503 Capitulum XXXI. Deliberaciones patrum coram papa contra neutralitatem electorum imperii, sed agentibus Arelatensi cardinali et Argensi episcopo supersessum. Congregacionibus quinque factis Septembrio mense incorporati fuerunt 5 procuratorie Iacobus sancti Andree episcopus, Iohannes Paniter decanus Dunckel- densis, Iacobus Andreti cantor Sedunensis, canonicus vnus, prior vnus et alii duo. Sancta synodus recepit litteras ducis Britannie commendaticias, Walrami quoque electi Traiectensis in cardinalem assumpti, offerentis se venturum ad concilium mense isto, quo facte fuerunt intercessiones concilii ad papam, quod 10 incorporatis benemeritis prouideret de reseruatis vacantibus beneficiis, quod notarii concilii scribe fierent coram auditoribus rote, quod dignaretur creare aliquos in cardinales vel creatos publicare. Fuitque dispensatum, vt non ob- stantibus quibusdam qualificacionibus, in decreto sessionis XXIIIe de creacione cardinalium expressis, posset aliquos assumere in cardinales, de quibus eidem 15 videretur, quod essent vtiles aut neccessarii ecclesie et sanctitati sue. In cuius presencia per cardinales Arelatensem et de Varambone aliosque tam ex pre- latis quam ex inferiori statu concilii ad hec magis ydoneos reputatos XIII°, XIIII., XVII. ac XVIII. diebus mensis huius magne raciocinaciones ac delibera- ciones fuerunt habite super facienda reprobacione neutralitatis, concepte et fir- 20 mate per electores imperii. Deducte vero per eos raciones non specificantur, quia scriptas non reperi. Id autem multorum percepi sermone, fere omnes in eandem conuenisse sentenciam secuta minime conclusione, magnopere obstante cardinali Arelatensi, qui desuper a Maguntino archiepiscopo preter commemora- tas superius litteras recepit et credenciam per auditorem camere, quod neutrali- 25 tas illa concepta fuisset bono zelo, terminandamque speraret ad honorem eccle- sie et fauorem concilii; fuitque per Iohannem Bachenstein ostensa coram papa, cardinalibus et deputatis concilii copia instrumenti cuiusdam sub nomine ipsius archiepiscopi super materia ecclesie Argentinensis in data et alias mencione facta de pontificatu Felicis. Reprobacioni item neutralitatis ipsius restitit epi- 30 scopus Argensis . . . . saluum conductum, quem obtinuerat a Romanorum rege. Satis vero putatum est, vt epistola fieret synodalis Nouembrio conclusa, men- cionem faciens neutralitatem sustinendam non esse: sed generalia minus speci- ficata a quam multis non formidantur? Preteritis mensibus et isto multopere deliberaciones captate fuere in deputacionibus super tollendis commendis, vtque 35 extincte nunquam resurgerent, sed non in conclusionem deuentum fuit. Narrata hec fuerunt de gestis Basilee responsoque ad ambassiatas in Germania. Scriptores III. 64

Strana 504
504 Liber XVI. Caput XXXII. Capitulum XXXII. De protelacionibus per regem Francie super dieta Bituri- censi, assecuracioque ipsius et collateralium principum ad olim Eugenium, vt quibuscumque disputacionibus non obstantibus vellet manutenere statum eius, declarantibus oratoribus id secuturum, si fauorizaret super regno Cecilie regi Renato. 5 Cum vero mense isto redierint oratores concilii et pape ad dietam Bi- turicensem in Francia destinati, gesta ibidem succinccius explicantur. Die ita- que xxV. Februarii anni currentis Gebennensis episcopus, Iohannes de Grolea prothonotarius, abbas de Scocia, Iohannes de Segobia, Nicolaus Amici, Thomas de Corcellis et Wilhelmus de Constancia, in iure hic, illi in theologia docto- 10 res, applicantes Bituris reppererunt ibidem pro celebracione diete congregatos regem expectantes : patriarcham Anthiochenum, Maleacensem, Bitterrensem, Aga- thensem, Montisalbani et Apamiarum episcopos, oratores quoque olim Eugenii, Iohannem de Torrecremata, ab eo post deposicionem nominatum in cardinalem, archiepiscopum Florentinum Meldensem, qui alias, Dignensem episcopum et 15 Iohannem Franciscum de Veneciis militem et doctorem. Triduo autem sequenti, proclama eciam tuba resonante per vicos ciuitatis factum extitit a rege, noti- ficante de inobediencia trium non ex minoribus regni sui suorumque sequa- cium, qui non permittendi essent introire ciuitatem: si autem vi niterentur, in- dulgebat occisionem eorum. Inhibebat eciam, vt non admitteretur delphinus 20 natus eius. Quod igitur propter nouitatem hanc non potuisset accedere, signi- ficabat clero ibidem congregato, sed eius propositi esse ad veniendum ebdomada illa aggredi iter. Idem eciam intimauit XV. Marcii. Die vero XIX. Aprilis appli- cuerunt Viennensis archiepiscopus, Pictauensis et Magolonensis episcopi cum Remensi archiepiscopo cancellario regni, qui per oratores supplicatus, vt vellet 25 audire credenciam exponendam parte concilii et pape, respondit se destinatum a rege pro habenda consultacione cum ibidem congregatis super habenda pace perpetua cum Anglicis vel aliqua temporanea prouisione, super quo responden- dum erat in dieta tenenda prope Calesium termino prefixo per totum mensem Maii. Fuerat eciam missus, vt congregatis intimaret de propinquo recessu regis, 30 ad quem cum esset statim redditurus, vt audiret credenciam intendere non posset. Qui dedit congregatis spem infra octo dies post regressum eius regem venturum. Sed in hoc termino per litteras regis significatum est de impedi- mentis accessus eius, assignatis postea diuersis dilacionibus retardati vsque XXIIIam diem Augusti. Interim autem diligencia facta per synodales et pape 35 oratores audienciam habere non potuerunt a congregatis, sed et illa parum aut nichil profutura cause erat, pro qua fuerant destinati iuxta copiam ex Florencia destinatam pape Felici, et per eum oratoribus suis, litterarum a rege Francie

Strana 505
Liber XVI. Caput XXXII. 505 et aliis destinatarum olim Eugenio per nuncium in eis nominatum, qui Bituris transiuit Maio mense. Quarum litterarum effectus est et regis primo, quod ne sanctitas sua admiracionem reciperet de longa per eum protelacione facta in responsione fienda suis oratoribus, pro statu ecclesie et sanctitatis sue ad eum destinatis. Curauerat dilectum consiliarium suum et camballanum Amengas Chapperon destinare, expositurum hac de causa, mandasse suum generale et tocius cleri consilium Bituris congregari, cumque obstantibus certis impedi- mentis minime vacare potuisset, infra breue temporis spacium dictam ciuitatem accederet, vt clero presente et assistente consilio in factis predictis conclusio- 10 nem accipere valeret Deo gratam et vtilem pro statu ecclesie et sanctitatis sue, quam certam reddebat suorum more predecessorum, qui pro statu ac de- fensione ecclesie et sedis apostolice indefesse laborauerant, velle opem et ope- ram dare salubrem, et in hac materia pro sanctitate sua, quam puro corde dilexerat, semper tantum facere, quod de eo bene contenta esset. Insuper licet 15 pluries facta carissimi fratris sui regis Renati recomendauerat, tamen quia facta eius reputabat propria et eius personam tanquam suam caram haberet, ab eius recommendacione cessare non valens sanctitatem suam toto cordis affectu deprecabatur, quatenus illum factaque eius iugiter recommissa haberet, vt inde in factis sanctitatis sue attencior et obligacior redderetur. Erat littera alia 20 Karoli de Andegauia, dicti regis Renati germani, diebus hiis acceptissimi regi Francie, qui mencionem faciens de nuncio et predictis litteris regis significa- bat, quod illo audito sanctitas sua cognoscere posset sinceram dileccionem affeccionemque intimam, quas dominus suus, rex, erga sanctitatem suam semper gessit atque gereret. Ipse enim omnino disposuerat agenda suam sanctitatem 25 tangencia tanquam sua propria cordi gerere atque fauere, nec ad aliam partem aliquo modo declinare, sed vt negocium salubrius fieret et honorificencius, con- uocauerat consilium ecclesie Gallicane in ciuitate Bituricensi, vbi infra paucos dies intendebat personaliter interesse inibique ipsi negocio ad intencionem sue sanctitatis finem dare. Nec dubitaret propter presenciam emulorum aut argu- 30 mentorum copiam, que in materia succedere possent, regem, qui omnimode erat determinatus et dispositus fauere sanctitati sue et effectualiter eam sustinere, ad partem declinare aliam, quam suam, et hoc in verbo principis et veritatis attestabatur. Ipse autem procurator defensor eiusdem sanctitatis futurus erat tam erga regem quam alibi, non solum in dicta materia, sed aliis, ita vt cogno- 35 sceret, quod ipse et tota domus Andegauie seruitores et filii deuoti essent sanctitatis eiusdem, cui humillime supplicabat, vt agenda domini et fratris sui regis Sicilie, quem sciebat in regno suo iniuste molestari, recommissa speciali- ter haberet, vt ipse et omnes dictum regem in affinitate tangentes obligarentur ad antidota seruicia eidem sanctitati impendenda. Fuerunt eciam alie due lit- 40 tere eiusdem effectus, in quarum altera Renatus rex auunculus, in altera frater nominatur. Quid vero intenderent huiusmodi recommendaciones, notificant cla- rius littere oratorum ipsius olim Eugenii, significancium iam septimum agere 64* 5

Strana 506
506 Liber XVI. Caput XXXII. XXXIII. mensem dilacionibus ipsis datis in dies, sed bonis verbis mencioneque facta de dicto nuncio, qui scutifer erat Renati regis et fidelissimus Carolo Andegauie; item de Remensi archiepiscopo, qui sinceram mentem regis Francie et Karoli coram ipsis declarauerat, apud eosque insteterat pro recommissione Renati regis attestabantur, quod tocius rei huius summa hec foret, si sanctitas sua regi Renato indilate subuenisset, esset aperte hoc regnum lucrata, et simul cum eo vnitatem ecclesie et scismaticorum exterminium, si autem non fieret celeris prouisio, materia forte alio diuerteret. 5 Capitulum XXXIII. Peticiones sex oratorum olim Eugenii, vnaque oblacio velle celebrare concilium Auinione aut alio Francie loco, proposicionesque 10 illorum ac synodalium oratorum publice coram rege et clero tam conformes, vt fuerunt omnino inuicem contradicentes. Post habitam noticiam de premissis litteris regis aliorumque principum, ad olim Eugenium destinatis, ac de predicta nona bissessione Florentina ora- tores eius solito magis presumentes, per indirectum publicare cupientes scripta 15 dicte none bissessionis, eorum secundus Spalatensis dudum archiepiscopus litte- ratorie monuit officialem Bituricensem, vt cassari ex prothocollis notariorum faceret testimonium de publicacione quarundem litterarum sub nomine Felicis pape quinti, in eius audiencia publica exhibitarum, vocando illum antipapam et scismaticum. Ex parte vero congregatorum prouisum est, vt supersederetur, 20 vtque eciam in ea ciuitate non publicarentur littere fulminacionis Florentine contra Felicem papam V. electoresque eius. Cumque Claremontensis episcopus, locumtenens cancellarii regii, Bituris applicuisset, tercia die Augusti oratores olim Eugenii eidem sex dederunt peticiones: vt olim Eugenio nomine regni obediencia prestaretur, sicut in principio sui pontificatus; vt in proposicionibus 25 publicis prima et tercia audiencia illis exhiberetur, et, si plures fierent, vltima semper; vt reuocaretur pragmatica sanccio, quoniam in ea plures essent erro- res, ostendendi ad barbam archiepiscopo Turonensi, cuius instancia fuerat ac- ceptata; vt in totum destrueretur congregacio Basiliensis; vt eisdem intimaren- tur littere Romanorum regis, inserte superius de conuocacione diete Maguntine; 30 vtque per ipsos nuncios nominarentur oratores regii ad illam dietam destinandi. Offerebant autem parte ipsius olim Eugenii, quod vellet celebrare concilium Auinione aut alio Francie loco. Post vero regis ingressum in dicta ciuitate facta eidem per synodales oratores reuerencia et supplicato, quoniam haberent litteras concilii et pape, quod audienciam assignare dignaretur, respondit velle 35 desuper auisare. Requisitus autem desuper hoc confessor eius Castrensis epi- scopus non magnam dedit spem, dicens regem esse in precinctu ad recessum, eoque ad prestandam audienciam intendere non posse. Replicacione vero, quod

Strana 507
Liber XVI. Caput XXXIII. 507 decebat seruari equitatem, iamque audiencia fuerat prestita aduersariis Andega- uis coram rege, excusabat nisi generalia proposuisse eos, commemoratis porro specialibus tunc per eos expositis, concludebat, quod minime proficeret audien- ciam prestari, quia nichil aliud esset, nisi conflictaciones vtrimque, sed face- 5 rent debitum suum audienciam petendo. Post igitur regis ingressum die quinta — fuit XXVIII. Augusti — per nuncios olim Eugenii propositum est coram rege, Meldensi episcopo gallice et Iohanne Francisco originalia, per eum allegata, latine legente. Quanto vero ex relacione postea innotuit cum themate epistole ad Tessalonicenses: „Rogamus vos per aduentum“ etc. allegauit, quoniam ec- 10 clesia regnum ac terribilis esset, vt castrorum acies ordinata, quod supremus eius monarcha summus pontifex haberet se ad modum regis, allocutus regem, vt quomodo ipse in regno suo, ita papa in ecclesia, quia monarcha foret, regi- men habens regale. Ideoque hereticum esset dicere, papam non habere pote- statem super ecclesiam, eciam collectam et congregatam, aut quod concilium 15 generale potestatem haberet supra papam, excepto casu heresis expresse, com- memoratis ad probacionem, que per Gracianum in volumine decreti recitantur, item dictis Basilii, que per Thomam referuntur in tractatu contra errores Gre- corum. Et quoniam papa esset ecclesie fundamentum, quod per ecclesiam cor- rigendus non esset, eciam si peccator foret, quia esset error, papam peccatorem 20 non posse caput ecclesie esse, omnesque sanctorum auctoritates, exponentes ec- clesie datas esse claues, intelligi debere, quod in persona pape. Tradiciones igitur Basilee congregatorum, quod essent heretice, ipsi vero condempnati tan- quam tales et scismatici, eorumque doctrine noue et fantastice in antiquis doc- toribus non fundate, sed in fantasticis, et, si tradiciones eorum valere deberent, 25 nunquam in ecclesia vnio aut esset aliquis princeps securus, nam si illi per- mittebantur papam deponere, ita esset de popularibus contra regem suum. Nec validum erat fundamentum affirmare, ecclesiam errare non posse, quia illa ne- sciretur, vbi esset, et fortassis querenda esset in campis, assercione ista pluries repetita. Et licet concilium generale ecclesiam representaret, illaque non erra- 30 ret, non propterea sequebatur idipsum concilio competere, sicut nec procurator regis habet omnem virtutem, quam rex. De rege ipso Francie, ad quem ser- monem dirigebat, contestatus, quod virtus curandi certam infirmitatem ei aderat, ponenti manum dexteram in vultum infirmi ad modum crucis, sed virtute hac eius procuratore carente. Preterea, quod pape correccio spectaret solum ad 35 Deum, et dicere, quod ipse eum non corrigeret, erat de Deo diffidere. In con- clusione autem dicebat olim Eugenium sancciorem esse illis, qui fuerant in concilio, qui confinxerant plura contra eum crimina, ignorata tamen per eum, sicut in domibus regum nescientibus eis multa fiunt per domesticos, et si rex subtraheret se ab obediencia olim Eugenii, eo ipso scismaticus et hereticus 40 esset. Post dictam proposicionem die sequenti eodemque loco assignata est audiencia, et rege in throno sedente, principibus scabello ad pedes eius, prela- tis a dextro et sinistro latere in bancis, e regione vero ad faciem regis seden-

Strana 508
508 Liber XVI. Caput XXXIII. tibus oratoribus concilii et pape, Thomas de Corcellis cum themate: "Vitam illam expectamus, quam deus daturus est illis, qui fidem suam nunquam mutant“ ab eo parte Basiliensis concilii, vniuersalem ecclesiam representantis, tria ex- posuit. Seruandam immutabiliter ydemptitatem fidei de generalium auctoritate conciliorum, declaratam per ecclesiam in Constanciensi et Basiliensi conciliis, commemorato, quod veritas hec defensata fuisset continue per christianissimum regnum Francie, deduxit autem allegacione copiosa scripture sacre et sancto- rum doctorum, specifice commemoratis auctoritatibus, in quibus fundatur, quanta fuerat neccessitas eam fieri declaracionem, quod generali concilio obedire tene- tur quicumque fidelis, eciam si papalis sit dignitatis, et quomodo fuit approba- 10 cio subsecuta sedis apostolice, demonstrante hoc in multis passibus extrauagante Martini pape V., incipiente „Inter cunctas“, data, Constanciensi concilio appro- bante. Approbauerat eciam ipse olim Eugenius per litteras sue adhesionis, qui post magnas resistencias reuocauerat per expressum tres bullas omnesque suas asserciones contra Basiliensis concilii auctoritatem et in hac parte respondebat 15 allegacionibus per episcopum Meldensem, in contrarium peticionibus Andegauis coram rege factis, per dictum archiepiscopum confutatis. 2° loco exposuit iusti- ficacionem synodalis sentencie de deposicione olim Eugenii, multipharie demon- strans, quam foret neccessarium, vt execucioni traderetur, quamque derogaretur diuino et humano iuri, si post deposicionem velut pape obediretur illi. Postremo 20 exposuit quam iusta, canonica et neccessaria foret eleccio facta per concilium de persona Felicis pape V., quam honeste commendans ad ea, que communiter in contrarium obiciebantur respondebat, vtque facta non esset per cardinales, deque persona principis prole fecundi aliisque generis huius. Peciit autem con- cilii nomine, quod regia auctoritate inhibicio fieret, ne in regno Francie predi- 25 caretur, disputaretur, aut publicarentur libelli contra dictam veritatem fidei, in duobus iam declaratam conciliis, Marciani imperatoris exemplo, qui simile edi- ctum fecerat super determinatis in concilio Calcedonensi. Et quoniam grauissi- mum periculum fidei et ecclesie immineret, nisi obediretur dicte sentencie syno- dali, adhuc in pugna contra fidem perseuerante ipso olim Eugenio et continuante 30 scisma grauissimum in ereccione conuenticuli sui, petebat consequenter, vt legit- timo concilio Basiliensi adherens mandaret exequi in dominiis suis dictam sen- tenciam deposicionis vtque declarata fides firmaretur locum habituris iusticia et veritate, quod adhereret Felici pape quinto, per concilium electo, tanquam legittimo et vnico summo pontifici auxilium, fauorem illique prestans plenam 35 obedienciam. Post eiusmodi exposicionem in singula particularum thema conclu- dendo, quoniam sic agentes rex suique regnicole expectaturi essent vitam illam, quam Deus daturus est hiis, qui fidem nunquam mutant ab eo. Regi vero ipsi, qui mitissime absque motu quouis audierat predicta, appropinquantibus principi- bus tribus et duobus episcopis, paulisper interlocucione habita sicut primo ex 40 ordine illis sedentibus, Claremontensis respondit regem audiuisse proposita omnia, qui eciam die hesterna pro altera parte alios, et quoniam materia hec 5

Strana 509
Liber XVI. Caput XXXIII. XXXIV. 509 multum ardua et multum erat difficilis, more predecessorum suorum, qui nun- quam heretici aut scismatici fuerant, sed pro integritate fidei et honore ecclesie laborantes semper, quomodo ipse eciam fecerat hactenus, intendebat habere deliberacionem cum suis clero et consilio super propositis, viam talem assump- 5 turus, que esset ad honorem Dei et bonum ecclesie. Capitulum XXXIV. Responsio regia vtrique data parti cum protestacione in scriptis, sed nec secutum votum aduersariorum, vt pro obediencia fierent processiones, multiplicateque darentur littere de iniusticia concilii Basiliensis ab eis desiderate. Svper dictis proposicionibus vtrimque factis, prout notificatum fuit mate- ria posita in deliberacione inter prelatos et alios, quorum non pauci fuere mendicantes, eorum varii varia, multi multa dixere; Castrensis tandem parte olim Eugenii et Montisalbani episcopi quasi pro Basiliensi concilio allegarunt, qui adeo erant indifferentes, vt supra mencionate conclusionis captate per regem 15 et olim Eugenio notificate Castrensis, qui regius confessor non esset nescius, et vtrum fuerit cooperator illius, non dicitur, qui suum iam conceptum aperuerat oratoribus synodi ac Felicis, affirmans, quod minime prodesset prestari audien- ciam per eos petitam. De alio vero, scilicet Montisalbani id dicitur, quod archi- episcopus ipse dudum Spalatensis sub data tercia Iulii, cuius littere propria 20 scripte manu intercepte fuerunt, notificabat Francisco de Padua cubiculario principali olim Eugenii, quoniam de episcopi Agathensis in dieta tunc constituti morte propinqua credebatur, si casus accideret, quod de ecclesia illa vacatura ab eo desiderata dignaretur illum consolari, vtque acciperet possessionem sine mora expedire, attestans, quod tuba veritatis eorum esset in vniuerso mundo, 25 qui coram regibus et principibus veritatem non taceret pugil inconuincibilis. Cum igitur essent concordes mente ipsorum duorum altercacione parti, cui ad- uersabantur, quantum faueretur, quilibet intelligere potest, vt quoque noticiam habente de regio proposito, expresso in litteris suis aliisque supra specificatis ad olim Eugenium. Igitur vtcumque circa deliberandi modum deliberanciumque 30 vota, necnon quot qualesue practice aperiebantur synodalibus oratoribus, que percepta fuere tunc, exprimere lacius nunc omittitur, sed conclusio secuta re- fertur. Die quippe secunda Septembris, rege, principibus ac prelatis oratoribus- que ipsis concilii et pape designatis loco et ordine consedentibus, data primum responsione oratoribus olim Eugenii, post illorum recessum cum rex eidem in- 35 terroganti dixisset, quod responsio gallice exponeretur melius, quia magis cum certitudine esset et omnes intelligerent, Claremontensis episcopus oratores ipsos concilii et Felicis alloquebatur, eos scire, quemadmodum rex tanquam christia- nissimus fauere voluit auctoritati generalium conciliorum, et specialiter Basiliensi 10

Strana 510
510 Liber XVI. Caput XXXIV. concilio, in quo tenuerat ambassiatores suos simul cum principibus aliis; at quia nimis sibi displicuerant diuisiones et discordie in ecclesia suscitate, inter- ponens se pro mediando, miserat ambassiatores suos ad concilium, scribens, ne procederetur ad deposicionem. Miserat eciam ad papam, quibus non obstantibus processum fuerat ad magnos actus, suspensionem, deposicionem et eleccionem. Super hiis autem cum noluisset aliquid facere sine consilio cleri de regno suo, illum, prout iam biennio in ea ciuitate Bituricensi congregatum haberet, de quorum consilio concluserat stare in obediencia Eugenii pape, cui hactenus obediuerat obedireque intendebat, cui supplicabat, vt infra annum congregaret generale concilium in Galliis, in loco apto pro tollendo diuisionem ecclesie. 10 Requirebat eciam oratores ipsos, vt sua ex parte dicerent dominis, qui Basilee, et domino Sabaudie taliter se habere in hac materia, ne procederetur ad fulmi- naciones et censuras, priuaciones etc., sed ad pacem ecclesie assentire vellent, vt fieret dictum concilium in Galliis, vtque non fierent aliqui processus contra illos, qui Basilee interfuerant de regno suo. Quantum autem ad dominum 15 Sabaudie, verum erat, quod suus esset consanguineus, diligeretque eum et honorem suum, nec vellet, vt fierent sibi aut dicerentur iniurie, sed in hac materia fidem concernente non vellet facere, nisi quod deberet; de quo spera- ret, quemadmodum hactenus prudenter se rexerat, sic eciam modo faceret, tali- ter se gubernaturus, vt commendari deberet: hiis verbis, quo percipi poterat, 20 significato eum pacienter expectare debere vsque ad determinacionem dicti con- cilii. Auisatusque huic respondens ipse per . . . de Stampis, subiunxit similia dicta fuisse ad oratores olim Eugenii, quod requireret rex, vt nullo modo pro- cederet contra consanguineum suum aut diceret iniurias, quia neque dici per- mitteret, eiusmodi plus mouentibus ad discordiam, quam ad pacem. Postremo 25 autem dicebat, regem fecisse in scriptis certam protestacionem, quam legi vole- bat in presenciarum, fuitque lecta per dictum . . . de Stampis. Responso autem per Gebennensem episcopum se et collegas audisse, que dicta fuerant, illa relaturos dominis, qui miserant eos, vocato ad se dicto Claremontensi episcopo rex et congregati principaliores recesserunt de loco. Facta est autem data re- 30 sponsione magnopere diligencia per oratores fautoresque olim Eugenii, vt domi- nica sequenti de reddita per regem obediencia solemnis fieret processio, sermo- que ad clerum et populum, Meldensi vero episcopo et Guillelmo Quadrigarii inuicem contendentibus super faciendo sermone tam sermo quam processio euanuerunt, oratoresque concilii et pape sicut et prius se habuere in ecclesiis 35 celebrantes. Nec euanuit minus eorum diligencia, vt de scriptura obediencie reddite inserta protestacio tolleretur, rege id ipsum denegante. Cum vero quas- dam, vt dicebant, obtinuissent litteras regias de reddita per eum obediencia, non inserta dicta protestacione, adiectis verbis per eos desideratis, quasi nullum dubium de expositis concilii parte ad consulendum congregatis fuisset, istarum 40 loco alie fuerunt per regium parlamentum edite, mencione in eisdem facta de Basiliensi concilio, deque instancia facienda per regem, vt infra annum in 5

Strana 511
Liber XVI. Caput XXXIV. 511 Galliis pro vnione habenda ecclesie celebraretur concilium generale, inserta, que facta publicataque extiterat protestacione. Tercie quoque littere velut ex equo inter concilium Basiliense et olim Eugenium diiudicantes ad officia regni Delphinatusque et potestates, vt priuaciones vtrimque facte non admitterentur, 5 sed tuerentur possessores, quibusuis mandatis aut sentenciis non obstantibus emanatis racione differenciarum ecclesie. Dicte vero protestacionis sequitur tenor. Copia protestacionis regis Francie, scripte per manum reuerendi in Christo patris domini Gerardi Castrensis episcopi, confessoris regis predicti. 30 In primis protestatur rex, quod, sicut christianissimus princeps, sequendo 10 vestigia patrum suorum, paratus est audire ecclesiam legittime congregatam. Item dicit, quod quia apud multos viros probos et graues dubitacio est non modica, an suspensio, deposicio et subsequens eleccio facte Basilee sint rite, iuste, canonice et legittime celebrate, dubium eciam est, si illa congregacio illis diebus, quibus hec agitata et facta sunt, sufficienter representaret vniuer- 15 salem ecclesiam, ad tantos et tam arduos actus exequendos, qui de proximo respiciunt totam ecclesiam; ideo rex, quia non est sufficienter informatus super predictis, perseuerat et manet in obediencia domini Eugenii, in qua nunc stat. Vbi autem debite informatus fuerit de meritis cause istius, siue per concilium ycumenicum aut aliud generale concilium, seu eciam per congregacionem eccle- 20 sie sue Gallicane, melius et extensius conuocande cum ducibus, baronibus aut confederatis suis aut in conuencione principum christianorum, tunc veritate comperta et discussa stabit cum ea et adherebit veritati catholice. Lecta et publicata bis in presencia prefati regis in congregacione nouissime in hac ciui- tate Bituricensi, pro facto ecclesie celebrata, assistentibus ibidem Karolo de 25 Andegauia, dominis de Lebreto, vicecomite de Louania, primogenito domini comitis Armeniaci, domino de Caluigniaco et pluribus aliis proceribus et viris peritissimis, presentibus secunda die Septembris anno domini MOCCCCXL°. Scriptum sub signo manuali mei secretarii regii subscripti ad hec deputati, sexta die Sep- tembris anno domini MOCCCCXL°. Collacio facta est cum originali. N. de Fryboys. Post regressum autem ex dicta dieta, aliis, qui remanserant, fortasse eiusmodi responsum primo notificare nolentibus, per abbatem de Scocia, Nico- laum Amici et Iohannem de Segobia, qui primo Basileam applicuerunt die XXIII. mensis huius Septembris, relacio secreto facta pape extitit coram Arela- tensi et de Varambone cardinalibus. Qui auditis responsione et protestacione 35 respondit, non sperasse, vt taliter contigisset, nichilominus confideret in Deo deque iusticia et veritate ac de Basiliensi concilio, vt illa prosequeretur, egit- que Deo gracias, vt perceptum est, corde toto de regressu prospero oratorum ipsorum, de quorum periculo dicebat se metuisse nimis et cogitasse de modo Scriptores III. 65

Strana 512
512 Liber XVI. Caput XXXIV. XXXV. liberacionis eorum, si captiui detenti fuissent. Quamuis autem de premissis non fuerit facta relacio publice coram patribus concilii, quid tamen actum fuerat, palam factum est breui successu temporis, cuius ordine, vt in premissis, con- tinuato. Capitulum XXXV. Littere regis Aragonum plus solito legittimitatem concilii 5 profitentis, responsioque firmata studii et capituli Coloniensis ad concilii fauorem; publicacio item solemnis cardinalium octo, quorum sex presentes statim acceptarunt, absentes quoque habita nocione. Institucio preterea con- cilii et studii generalis, commissio eciam synodalis, vt decreta gestaque magne synodi Constanciensis in publicam redigerentur formam, firmanda 10 plumbo Basiliensis concilii, et quomodo ad hoc deuentum est. Octobrio mense sex factis congregacionibus et incorporatis Alberto Gripes, cantore beate Marie Stetinensis Caminensis dyocesis, prioribus duobus totque aliis, recepit sancta synodus litteras regis Aragonum sub data Gayete octaua Augusti et prima Septembris, allegatis racionibus et causis, quare ab ecclesia 15 Cartaginensi dimembranda forent loca in regno suo Aragonie constituta, suppli- cantis, vt in opido Oriole dicte dyocesis erigeretur altera ecclesia cathedralis, vtque de illa prouideretur filio gubernatoris Valencie. In hiis vero litteris vltra solitum morem appellabat sacrosanctam generalem synodum Basiliensem in spiritu sancto legittime congregatam et eodem spiritu sancto rite continuatam, 20 vniuersalem ecclesiam representantem. Lecte preterea fuerunt littere regine Vngarie, pape Felici destinate, supplicantis, vt Zagrabricensi ecclesie proui- deretur de persona Petri de Koram, preposito dicte ecclesie, cancellario suo. Littere quoque Alberti, ducis Austrie, fratris regis Romanorum, congratulantis pape de suscepta iam coronacione et offerentis se ac pro dicto Petro suppli- 25 cantis. Altera eciam Alberti, Bauarie ducis, electi in regem Bohemie, quod non acceptauit, regraciantis pape, quia consanguineum suum vicarium Frisin- gensem constituisset referendarium, sed speraret adhuc de maiori promocione. Die primo mensis huius Lausanensis episcopus, vt moris, iurauit in generali congregacione, constitutus ambassiator nomine concilii et pape ad reges Ara- 30 gonum et Renatum pro tractanda inter eos pace et promouenda obediencia. Missusque est plena cum potestate ad Maguntinum archiepiscopum auditor camere, spe habita super deserenda neutralitate, obedienciaque reddenda con- cilio presertim. In fine autem mensis abbas de Scocia et Michael Balduini ex Colonia regressi retulerunt nomine concilii et pape exposuisse archiepiscopo et 35 clero prouincie synodalem iusticiam circa deposicionem olim Eugenii et eleccio- nem pape, responso eis dato per archiepiscopum Coloniensem, quod intendebat ea fideliter referre imperatori, dieta ad hoc indicta, vt ipse informatus de

Strana 513
Liber XVI. Caput XXXV. 513 agendis super causa ecclesie consuleret imperatori. Rector autem et vniuersitas studii Coloniensis responderant se libenti animo acceptare presentatam eis bullam de tribus veritatibus fidei et quinque conclusionibus olim Eugenium de heresi notantibus; iam enim composuerant tractatum annotatum inferius; nomine 5 vero capituli, quod responsionem acceperant eos velle attendere, ne in ea mate- ria facerent contra imperatorem Sigismundum, Albertum et modernum Frideri- cum Romanorem reges, qui Basiliensi concilio imperii nomine dedissent saluos conductus, nullamque velle eos incurrere maculam. Mense isto principaliter actum est de creacione cardinalium, ex parte deputacionum, vt id faceret, papa 10 instantissime supplicato, reddita illi postmodum magna congratulacione. Cum igitur sancta synodus dispensasset, vt qualificacionibus in decreto sessionis XXIII“ non obstantibus posset assumere in cardinales, de quibus sanctitati sue videre- tur, dispensacione hac quantum ad vnum dumtaxat proficiente, qui illegittimus erat; quodque creandi retinere possent quecumque beneficia eis competencia, 15 eciam si metropolitane vel patriarchales essent ecclesie, intimacione facta pre- cedenti die XII. mensis huius post celebratam missam in capella pape, consul- tacione habita super numero et personis publicandis cum cardinalibus aliisque deputatis concilii patribus aliorumque multitudine magna deinde constitutis in loco sessionis in pape presencia perlectis bullis dictarum dispensacionum; altera 20 eciam nomine suo, quoniam alios plures creasset cardinales, quorum aliqui si die isto publicarentur loco et honore quosdam publicandorum precederent, quod per nominacionem istam primo factam illis non preiudicaretur, habituris locum et honorem iuxta ordinacionem in creacione vtrorumque; oracione demum facta per cardinalem Arelatensem de neccessitate creacionis cardinalium, deque vir- 25 tutibus et ydoneitate publicandorum, conmemoratis seruiciis per eos factis ecclesie et dampnis, que sustinuissent, de speciali mandato pape scripto legit quos papa nominauerat in sancte Romane ecclesie cardinales. Nomina quorum sunt: Alexander patriarcha Aquilegiensis administrator ecclesie Tridentine, Otto Dertussensis, Georgius Vicensis, Franciscus Gebennensis, Bernardus Aquensis, 30 Iohannes Argensis episcopi, Iohannes vicarius Frisingensis, Iohannes de Segobia; omnes hii presbiteri cardinales. Factam vero nominacionem istam sex pape scutiferi, accedentes locum capitularem ecclesie, quo vltimi sex Basilee pre- sentes constituti erant, coram singulis genu flexo reuerenter intimarunt. Qui associati per vicecamerarium pape et alios intrarunt ecclesiam, Arelatensi et 35 de Varambone obuiam illis occurrentibus. In medio autem ecclesie constitutis papa allocutus est, nominando eos prescripto ordine in cardinales et commen- dans eorum virtutes, receptisque ad osculum pedis, manus et oris. Post lectam singillatim formam iuramenti XXIIIe sessionis, tactis sacrosanctis per eos iura- tam, papa imposuit super capita eorum cappellos, ammoniciones solitas, quo- 40 modo gerere se deberent, insinuans eis. Qui cantato: „Te deum laudamus“ dictis oracionibus et aliis cerimoniis completis per cardinales antiquos aliosque patres concilii associati fuere per medium civitatis vsque in domos proprias 65*

Strana 514
514 Liber XVI. Caput XXXV. eorum. Biduo autem sequenti dictam publicacionem in consistorio secreto facta est predictis sex apercio oris generis illius, cuius et clausio fuerat, data vide- licet a papa licencia, vt habere possent vocem in consistoriis et in collacioni- bus eleccioneque Romani pontificis, super hoc facecia quadam rogante eos, vt id facerent, quanto tardius possent. Cui Arelatensis respondit, quod circa id papa ipse, vt tardius fieret, laboraret eciam pro suo posse. Assignauit con- sequenter titulos eorum, primo sancti Laurencii in Damaso, secundo sancte Potenciane, tercio sancte Anastasie, quarto sancti Marcelli, quinto sanctorum martirum Nerei et Achillei, sexto sancti Sixti, septimo sancti Martini in monti- bus, vltimo sancti Calixti. Fuerunt autem omnes et antiqui et noui cardinales 10 dominica sequenti cum papa in prandio magnifice distributo. Cumque iam essent in competenti numero, promociones ecclesiarum et monasteriorum, que primo synodali auctoritate fiebant, relacione preuia in generali congregacione, facte deinceps fuere in consistorio secreto per papam et cardinales. Vnde et mense isto prouisum est ecclesie Florentine de persona Roberti Wlterani episcopi cum 15 reseruacione huius vsque adeptam possessionem illius vel maioris partis. Eccle- sie vero Mirapelensi prouincie Tolosane de Eustachio ad eam postulato, pro- uisione hac remissa ad Basiliense concilium. Item de titulari ecclesia Dadriensi Guilelmo ordinis minorum et theologie professori, confessori regine Sicilie, matris regis Renati. Item de monasterio . . . Mutuanensi fratri Angelo ordinis 20 sancti Benedicti penitenciario minori. Ex consulto deinde cardinalium iuxta morem laudatum quorumdam predecessorum suorum ac pro sua et patrum con- cilii exoneracione instituit papa consilium iusticie, semel in ebdomada sessu- rum in capella maiori ad audiendas relaciones grauium commissionum in causis iusticie. Fueruntque deputati vna cum vicecancellario Arelatensis, sancte Ana- 25 stasie, sancti Marcelli, sanctorum Nerei et Achillei et sancti Martini cardinales, et cum ipsis octo alii in corpore concilii, videlicet Montisregalis et Marsiliensis episcopi, Georgius de Canalibus, prior sancti Poncii, Wilhelmus de Constancia, Erardus Hugens, Augustinus de Insula et Luppus Vaschi de Portugalia; ad- uocatus vero pauperum quod esset Stephanus de Nouaria, fisci autem Francis- 30 cus de Boschis et procurator pauperum Marquardus Stiten. Ordinatumque fuit, vt primus conueniencium presideret, vtque conclusio non fieret, nisi de con- sensu maioris partis conueniencium, dummodo concludentes ad minus quinque essent, signatura fienda per vicecancellarium aut eius locumtenentem, conformi- ter ad eorum conclusionem; quodque supplicaciones de maiori iusticia per re- 35 ferendarios pape non presentarentur, sed remittende essent ad consilium iusticie, papa vero semel in mense teneret consistorium publicum pro faciendis commis- sionibus ecclesiarum aut monasteriorum vel in causis maioribus. Fuit eciam ordinatum de exercicio studii in curia secundum disposicionem iuris communis, vt vicecamerarius cancellarius studii esset, rector vero annalis Iohannes Giqueli 40 Brito, magister palacii Dyonisius de Sabrenays orator Parisiensis studii, vtque ex theologis et iuristis vnum corpus constitueretur, sed differencia esset, vt 5

Strana 515
Liber XVI. Caput XXXV. 515 theologi per theologos, iuriste per iuristas examinentur, et quod soluerent ex- pensas tam moderate pro gradibus assumendis, vt graduandi laudarent. Solemni autem missa de spiritu sancto cantata in conuentu sancti Francisci, vbi audito- rium erat causarum, fuit ipsum generale studium inchoatum die quinto mensis 5 sequentis. Die autem XXVIII. huius fuit reddita obediencia pape ex parte Ca- minensis episcopi ecclesie Romane inmediate subiecti per Iohannem Westfalli. prepositum dicte ecclesie, mandatum ad hoc habentem sufficiens parte episcopi et capituli, profitentem Basiliense concilium legittimum Felicemque papam V. vnicum et indubitatum esse Christi vicarium in terris, quodque dictus epi- 10 scopus, licet requisitus, nunquam neutralitati voluisset adherere. Die sequenti sancta synodus commisit cardinalibus sancte Anastasie, sancti Martini et sancti Calixti, episcopo Montisregalis, Conchensi et Habundancie abbatibus, Dyonisio de Sabrenays, Wilhelmo de Constancia, Stephano de Nouaria, Iohanni de Turi- cella et Andree Hasselman, quoniam in concilio Constanciensi multa salubria 15 decreta et constituciones vniuersali ecclesie statuique ecclesiastico vtilia et nec- cessaria facta fuissent, quorum aliquibus per Basiliense concilium innouatis alia in modica reuerencia haberentur propter eorum ignoranciam, quod igitur visi- tarent acta ipsius concilii Constanciensis in vnum volumen redacturi, vt aucto- ritate Basiliensis concilii innouarentur, firmanda plumbo seu bulla eius. Com- 20 missio hec, sicut magni ponderis, ita datis aliis atque aliis deputatis multum exegit temporis, vt daretur consummacioni. Tandem Nouembrio mense anni XLI. quibusdam predictorum et paucis aliis per synodum nominatis facta est diligencia super extraccione, de gestis concilii illius tribus repertis libris, vno penes Arelatensem de oracionibus coram synodo factis, alio penes sancti Petri 25 ad vincula, iam ex illo multis exemplatis composito per sancti Marci de gestis publicis et secretis tam cum imperatore et cardinalibus, quam nacionibus et ambassiatoribus principum, penes vero sancti Marcelli cardinales libro tercio, qui fuerat domini Ostiensis, vt communiter presidentis pro toto tempore con- cilii, et hic fuerat editus a prothonotariis et notariis datis per concilium ipsum 30 ad scribendum gesta publica. Ad hunc igitur librum precipue habitus est respectus super extractis, magna profecto abbreuiacione; nam et illi registra- uerant non sessiones tantum, sed et congregaciones, procuratoria eciam multo- rum principum et prelatorum, parcium quoque prosequencium causas coram concilio. Collacione autem diligencius facta conclusio per ipsos deputatos ad 35 hec habentes potestatem vnanimiter data est die quarto Februarii anni XLII., libroque ipso decretorum Constanciensis concilii redacto in publica forma, assi- stentibus aliis deputatis per cardinalem sancti Calixti, qui onus pre aliis ac- ceperat, de extractis plenior relacio in generali congregacione facta est, omni- bus grata patribus, nemine refragante. Et liber omnes sessiones continens 40 concilii illius duasque ex plurimis congregaciones et pauca de synodali elec- cione Martini pape V. plumbo sancte synodi Basiliensis fuit roboratus. Depu- tati vero vltimi et qui subscripserunt se in libro, vt plumbaretur, fuerunt

Strana 516
516 Ludouicus tituli sancte Susanne, Iohannes tituli sancti Calixti cardinales, Guil- lielmus Vercellensis, Thomas Dunckeldensis episcopi, Thomas de Corcellis, Marcus Bonifilii theologie et Iohannes de Bachenstein decretorum doctores. Liber XVI. Caput XXXV. XXXVI. Capitulum XXXVI. Publicacio aliorum sex cardinalium pronunciacioque trium legatorum in Germania et aliorum oratorum ad obedienciam procurandam 5 designata, speciali facultate concessa eis. Congregacionibus sex Nouembrio mense celebratis incorporati sunt Petrus de Barbo sancti Ruffini Mantuanensis abbas, canonici duo, prior vnus et de communi genere vnus. Duodecimo vero die habitis litteris ex Francia, tanquam acceptaturi essent dignitatem ipsam, papa constitutus in medio synodalis con- 10 gregacionis, consultacione primo habita cum cardinalibus ex primo creatis per ipsum, nominauit in cardinales presbiteros sancte Romane ecclesie Dyonisium patriarcham Antiochenum administratorem ecclesie Parisiensis, Amedeum Lugdu- nensem, Philippum Turonensem, Nicolaum Panormitanum archiepiscopos, Iohan- nem Nanatensem et Gerardum Castrensem episcopos, absentes omnes a loco. 15 Qua nominacione facta pronunciauit in de latere legatos cum insigniis, honori- bus et facultatibus consuetis ad partes Germanie Alexandrum sancti Laurencii in Damaso, Iohannem sancti Martini in montibus et Iohannem sancti Calixti presbiteros cardinales, vna vero cum dictis sancti Martini et sancti Calixti itu- ros collegas et oratores Alpium et sancti Steffani Vercellensis abbates, Wil- 20 helmum de Grünenberg baronem et Iohannem Marescalli nobilem, Nicolaum Amici, Thomam de Corcellis, et Franciscum de Fusche in theologia, Iohannem de Bachenstein et Franciscum de Bossis in iure doctores. Qui sancti Laurencii cardinali et Wilhelmo exceptis, quoniam absentes erant, iurarunt fideliter iuxta posse suum laborare pro veritate catholice fidei, honore auctoritateque Basilien- 25 sis concilii et pape, suscepta ab eo tunc publice benediccione. Biduo vero ante predicti cardinales aliique oratores preter laycos nominati fuerant auctoritate concilii in generali congregacione. Preter vero generales litteras legacionis de latere et alias de facultatibus spiritualibus in amplissima forma cardinalibus concessas ipsis et predictis oratoribus eorumque maiori parti, vt Romanorum 30 regem et alios quoslibet ecclesiasticos et seculares ad obedienciam concilii et pape perducere niterentur, idque vt facilius et melius adimplere possent sub nomine concilii ex certa sciencia, auctoritate vniuersalis ecclesie, similique modo nomine pape plena et libera facultas concessa est atque potestas, vt saluis fidei et veritatum per Constanciense et Basiliense concilium declarata- 35 rum integritate ac decretis tam personam Felicis pape V. quam generalem ecclesie statum et reformacionem concernentibus, cum quibusuis personis, eciam imperialis, regalis, cardinalatus, patriarchalis, pontificalis, ducalis, marchionatus

Strana 517
Liber XVI. Caput XXXVI. XXXVII. 517 aut alterius cuiuscumque ecclesiastice vel secularis dignitatis forent, exaltacio- nem fidei, animarum salutem, decretorum Basiliensis concilii obseruanciam procurandi, obedienciamque dicti Felicis pape perquirendi, ampliandi et promo- uendi, iuramenta eciam ac omnes et singulas cauciones neccessaria et oppor- 5 tuna prestandi, illaque ab omnibus et singulis predictis exigendi et recipiendi ac omnia et singula, que ad plenam pacem et concordiam in tota communitate fidelium reintegrandam et ampliandam et ad alia supradicta eisdem neccessaria viderentur aut quomodolibet opportuna, eciam si strictissimum et specialissimum mandatum exigerent, tractandi, ordinandi, deliberandi, promittendi, paciscendi, 10 componendi, concludendi, statuendi, disponendi, terminandi, decernendi, decla- randi et exequendi cum clausula „ratum et gratum" etc. Fuit autem concessa hec tam plenaria facultas, etenim monstrante litterarum iam insertarum tenore, cum Romanorum rex ad dietam Maguntinam in festo purificacionis inuitauerat omnes reges per se vel ipsorum oratores illo venire super factis ecclesie de- 15 liberaturos, volens de agendis habere primo consilium Germanice nacionis, aliam preuiam instituerat dietam Nurrenberge in festo Andree, significato per- sonaliter se inibi affuturum, et quoniam in hac dieta captata conclusio pream- bula quasi forte substancia futura erat deliberacionis illic faciende, hinc quo- modo rex ipse, ita concilium et papa voluerunt preuenire, disposicionem facturi 20 ad illam dietam Maguntinam. Prefatis autem legatis et oratoribus egressis Basileam die XIIII° cum citra opidum Scaphusen ex certo villagio ad Constan- ciensem episcopum pertinente gentes armorum equestres et pedestres exiissent. tanquam dictos legatos et oratores inuasure, que mediante dicto Wilhelmo de Grünenberg minime nocuere, alio eciam loco quibusdam ipsorum oratorum 25 facto timore noticia habita in concilio, processus ex hiis aliisque institutus est contra dictum episcopum, vt priuaretur, non vero obstante excusacione sua intercessione Romanorum regis, Maguntinensis et aliorum electorum imperii, simul qui obtinere conabantur episcopatum, sollicitante post X fere menses de instituto processu facta est coram papa relacio per cardinalem Aquensem; pari- 30 tate vero in consistorio secreto data votorum effectus minime est secutus. Capitulum XXXVII. Epistola synodalis de periculis, in quibus ecclesia labo- raret, contempta synodorum auctoritate, deque iusticia concilii Basiliensis et iniquitate olim Eugenii, nec sustinenda neutralitate. Mense preterea isto post deliberacionem diutinam in deputacionibus inter- 35 que deputatos pronunciata est synodalis epistola, doctrinalem exhortacionem continens super tribus punctis in eadem expressis, prout demonstrat tenor sequens illius. Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime con- gregata, vniuersalem ecclesiam representans, vniuersis Christi fidelibus salutem 155. 1440. 8. Nov.

Strana 518
518 Liber XVI. Caput XXXVII. et omnipotentis Dei benediccionem. Grande periculum et desolacionem in- auditam, que iam ecclesie Dei et vobis ipsis imminet, o Christi fideles, atten- dite et antiqui hostis iacula conspicite, quibus gregem dominicum magno pre- cio redemptum perimere conatur, vt deuocioribus animis auxilium diuine gracie imploretis; et quemadmodum exhortatur apostolus: „Accipiatis armaturam Dei, vt possitis resistere in die malo; in omnibus sumentes scutum fidei, in quo pos- sitis omnia tela nequissimi ignea extinguere,“ qui iam vehementi temptacione fundamenta ecclesie et religionis christiane concutere querit, volens conciliorum generalium auctoritatem euertere, per que fides orthodoxa et omnis vite atque accionis norma tradita est, et quorum vigore eadem fides atque regula discipline 10 christiane sustentari habent in terris, vt illis prostratis mala innumera super christianum populum inducere possit. Sed vt eam rem lucidius prospiciatis et non permittatis vos ipsos miserabiliter deperire, ecclesiamque matrem ve- stram tantis subici ruinis, primum vos considerare decet, quanta desolacio in fori- bus est quantaque periclitacio animarum imminet, si nunc ruat et prosternatur 15 conciliorum auctoritas. Deinde aperiemus, quomodo ipsa grauissime ruit, si illi fauor et obediencia prestatur, qui eandem conciliorum auctoritatem factis, verbis et scriptis iam a multo tempore conculcare non cessat. Postmodum obiecciones contra illius iustissimam suspensionem ab administracione papali et subsequen- tem deposicionem nullius esse momenti clarissime ostendemus, vt veritate plene 20 comperta quisque christianus intelligat, quid sibi agendum est de neccessitate salutis. Aduertite inprimis, o Christicole, et ante oculos vestros ponite miseran- dum et flebilem statum christiane religionis, si eo redacta fuerit, vt quisque in summo pontificio positus iam assecuratus sit, quod nullam correccionem a conciliis generalibus deinceps habeat pertimescere, quantumcumque ecclesiam 25 scandalizet et eius statum perturbet et decoloret, ita vt si omnes dignitates ecclesiasticas et beneficia venderet, si prelatos quousque inuitos transferret et pro libito voluntatis expelleret, reges et principes deiceret, moribus perniciosis animas hominum passim perimere laboraret, crudelitates perpetraret horrendas, legem Dei confunderet, queque salubria instituta euerteret, temporalia ecclesie 30 Romane et terrarum ecclesiarum particularium dissiparet atque alienaret, alia- que innumera flagicia, scelera et crimina notoria perpetraret, ac se incor- rigibilem redderet, catholica ecclesia in vnum congregata nullatenus illum a talibus cohercere possit, quinymo liberum esset ei quamlibet synodum eum reprimere volentem illico transferre vel dissoluere, persistentes in synodo contra 35 voluntatem eius persequi, excommunicare, priuare, inhabilitare, contumelia, in- iuriis afficere, inuasiones corporales aduersus eos excitare ac deinde, quitquid synodus statueret, preciperet, dictaret, ordinaret, penitus contempnere, abicere et reprobare. Conspicite pro Dei reuerencia, qualis ex hac re daretur introitus inimico humani generis ad subuertendum religionem christianam, dum sedu- 40 cendo vnum hominem posset christianitatem in desolacionem maximam deicere, mores peruertere, canones et regulas quasque dissipare, ecclesias, regna, 5

Strana 519
Liber XVI. Caput XXXVII. 519 prouincias conturbare ac bonis spiritualibus et temporalibus spoliare, viciorum- que immanitatem inducere. Aperite oculos et videte, qualis ex hoc daretur in- gressus antichristo. Sed considerate, quomodo ea res fidem catholicam confun- deret atque violaret, que est primum fundamentum ecclesiastici edificii, quo 5 euerso omnia corruunt, sine qua fide impossibile est placere Deo aut aliquam salutem consequi. Notum est enim, quomodo sacra Constanciensis synodus ad extirpacionem erroris, tanta pericula vniuerse ecclesie afferentis, diffiniuit et declarauit, innitendo sacris scripturis et doctrinis antiquorum conciliorum atque doctorum sanctorum, quod concilium generale, vniuersalem ecclesiam represen- 10 tans, potestatem inmediate a Christo habet, cui quilibet, cuiuscumque status et dignitatis, eciam si papalis, obedire tenetur in hiis, que pertinent ad fidem, extirpacionem scismatis et reformacionem ecclesie in capite et in membris, quodque si quis statutis et mandatis cuiuslibet concilii generalis legittime con- gregati obedire contumaciter contempserit in predictis et pertinentibus ad ea, 15 condigne penitencie subiciatur et debite puniatur, ad alia eciam iuris remedia, si opus fuerit, recurrendo. Deinceps felicis recordacionis Martinus papa V., approbante toto Constanciensi concilio, litteras suas vniuersis episcopis et in- quisitoribus mandauit, continentes, quod est de neccessitate salutis credere, generale concilium habere supremam auctoritatem in ecclesia, quodque quod- 20 libet concilium generale, et eciam ipsum Constanciense, representat vniuersa- lem ecclesiam, et quidquid approbauit et approbat in fauorem fidei et salutis animarum, est ab vniuersis Christi fidelibus approbandum et tenendum, et quitquid condempnat, esse fidei et bonis moribus contrarium, ab vniuersis Christi fidelibus pro condempnato tenendum et asserendum, loquens eciam de 25 illis, que circa principium ipsius concilii Constanciensis diffinita et approbata sunt, sicut prefate littere sue indicant, que expressam mencionem faciunt de declaracione facta circa principium ipsius concilii super communione diuine eucharistie sub vtraque specie et de condempnacione errorum et personarum eorundem Iohannis Wicleff et Iohannis Hus. Fuit autem deinceps premissa de- 30 terminacio de conciliorum auctoritate in hoc sacro Basiliensi concilio in pluri- bus sessionibus repetita, dum olim Eugenius concilium ipsum prima vice dis- soluere attemptauit atque in responsionibus synodalibus multipliciter declarata. Post que omnia sic declarata et in vniuersum orbem per epistolas aliasque litteras et nuncios synodales publicata, ipse tunc Eugenius huic sacro con- 35 cilio, doctrinam hanc notorie tenenti, predicanti et publicanti adhesit et ipsum fuisse legittimum ac legittime a principio sui continuatum professus est, con- fitens dissolucionem per eum factam irritam et inanem, quam tamen primo ex iustis causis et neccessariis factam esse publicauerat, ac eciam duas litteras suas in apostolico palacio contra hoc sacrum concilium et eius decreta promul- 40 gatas, in quarum vna dicebat, quod ante aduentum legatorum suorum existen- tes in synodo nulla erant sedis apostolice auctoritate suffulti, atque eciam de- signabat, quod ipso contradicente generalis synodi non habebant potestatem, Scriptores III. 66

Strana 520
Liber XVI. Caput XXXVII. 520 quodque multa et grauia disponere et statuere presumpserunt contra decreta sanctorum patrum et in apostolice sedis graue preiudicium, terciasque, in- cipientes: „Deus nouit“ suo nomine factas, in quibus quam plura contra aucto- ritatem conciliorum asserebantur, et quitquid per eum aut suo nomine in pre- iudicium aut derogacionem huius concilii Basiliensis seu contra eius auctoritatem factum, attemptatum seu assertum erat, cassans, irritans et annullans, nullasque et irritas fuisse et esse declarans, adiciensque, quod de cetero a grauaminibus ipsi concilio inferendis abstineret. Deinceps quoque post ipsius adhesionem, in sessione publica, presidente legato apostolico, assistentibus octo sancte Romane ecclesie cardinalibus, oratoribus regum et principum prelatorumque et doctorum 10 iuris diuini et humani copiosa multitudine eadem declaracio Constanciensis con- cilii renouata extitit. Vbi autem hec veritas concernens manifeste fidem et ius diuinum, sicut olim lucide in celebri responsione incipiente „Cogitanti“ et aliis pluribus responsum fuit, expresse disserens de auctoritate inmediate data a Christo ecclesie congregate et conciliis generalibus, tociens et tam solemniter 15 per vniuersalem ecclesiam declarata est et per concilia generalia, que summi pontifices consistorialiter declarauerunt fuisse legittima, eciam pro eo tempore, quo huiusmodi declaraciones ediderunt. Si autem post hec omnia ipse declara- ciones fidei et iuris diuini abiciantur ac veluti erronee deiciantur et concul- centur, impingaturque toti ecclesie error, que talia declarauit; quis non videt, 20 alias hereses, per ecclesiam sopitas, resuscitari et nouis suscitandis frena laxari, dum ex hoc via paratur, vt conciliis generalibus in declaracionibus fidei et diuini iuris amplius non credatur, sed in qualibet regione, in quolibet loco possint homines sectas, hereses et quaslibet malas doctrinas excitare, amplius non timentes suas adinuenciones per conciliorum generalium auctori- 25 tatem confutari? Vnde totus orbis in conturbacionem magnam deueniret et periclitabitur christianitas, que et olim, ante tempora Constantini, sicut testa- tur Ysidorus, feruente persecucione in varias hereses scissa est, quia non erat episcopis licencia conueniendi in vnum, nisi tempore supradicti imperatoris. Quod si tunc, non obstante, quod essent summi pontifices, vita et sanctitate 30 preclari, propter defectum congregacionis conciliorum generalium hereses ipse pullulabant, quanta nunc exurget heresum vorago, si amplius . . . acquiescatur atque illorum sic miserabiliter prosternatur auctoritas? O quanta christianitatis destruccio, o quanta fidei desolacio, quanta omnis religionis et pietatis abieccio, quanta euersio rerum publicarum, regnorum et prouinciarum, quantum naufra- 35 gium animarum! Plorate iam et ingemiscite omnes, inuocantes nomen domini, maiores cum minoribus et apertis oculis inspicite turbacionem venturam vni- uerso orbi, ruinamque vestram et desolacionem preuidete, si sic frangatur illa neccessaria conciliorum auctoritas. Sed et flete super vos, si sic prosternatur, quod omnium christianorum, tam summorum pontificum, quam principum chri- 40 stianorum prelatorumque religiosorum ac ceterorum christianorum erat supre- mum refugium in terris. Ad eorum nempe auxilium sepe numero confugerunt 5

Strana 521
Liber XVI. Caput XXXVII. 521 summi pontifices, dum a tyrannis persecucionem paciebantur, que iam amplius nulli venerabuntur aut reuerebuntur tyranni, si hoc tempore corruerint; per ipsa concilia sedes apostolica robur sue dignitatis et auctoritatis conseruabat, dum per eorundem conciliorum sentencias cunctis hominibus formidandas et venerandos canones omnes aduersarios fidei et sane doctrine atque bonorum morum corruptores arcebant et opprimebant. Ipsi quoque pontifices per eadem concilia dirigebantur, vt ambularent ad veritatem euangelii et potestate sibi data ad edificacionem vterentur. Vnde qui ipsorum conciliorum auctoritatem eneruare querunt, illi decorem, dignitatem, robur et auxilium apostolice digni- 10 tatis fidemque et salutem et bonas acciones summorum pontificum manifeste confundere moliuntur, atque in illam destruccionem adducere, de qua loquitur beatus Gregorius, dum post enumerata vniuersalia concilia subdit: „Cunctas vero, quas prefata veneranda concilia personas respuunt, respuo; quas vene- rantur, amplector, quia dum vniuersali sunt consensu constituta, se et non illa 15 destruit quisquis presumit absoluere, quos ligant, aut ligare, quos soluunt. Quibus verbis dictus Gregorius inmediate subiungit: „Quisquis ergo illud sapit, anathema sit.“ Vt vero de prelatis, ceteris ecclesiasticis et principibus secularibus, qui ad concilia refugium habuerunt, dicere obmittamus, quoniam prolixum esset nimium omnia enarrare, saltem illud homines conspiciant, quod 20 per huius sacri concilii labores regnum inclitum Bohemie Sigismundo Romano- rum regi restitutum fuit, quodque aduersus nonnullos, qui temporalia cunctis ecclesiis eripere religionesque tam mendicancium quam aliorum destruere cona- bantur, singulare presidium tam in dicto Constanciensi, quam in hoc sacro concilio inuentum est. Quid de scismatibus tollendis dicemus, si amplius con- 25 ciliis generalibus non obediatur, si plures contenderint de papatu, quilibet, qui se verum papam putabit, dicet se superiorem concilio, quomodo poterunt iudi- cari, quomodo coherceri aut reprimi, si viderint hoc modo prostratam ipsorum conciliorum auctoritatem? Quod si omnia inconueniencia enumerare vellemus, que secum afferret huius auctoritatis ruptura, non multis posset describi codici- 30 bus. Sed iam ad secundum explicandum transeamus, quomodo hec prosternitur auctoritas, quomodo ruina grauissima ecclesie et malorum ac turbacionum in- enarrabilis magnitudo paratur, si ille sustineatur et foueatur, qui huius aucto- ritatis se contemptorem, inpugnatorem et notorium persecutorem ostendit. Quis negare potest, o christiani, quod reformacioni ecclesie in capite et in membris, 35 quam totus orbis desiderabat et pro qua iam plura concilia generalia congre- gata fuerunt, durissime restiterit, de quo omnis anima dolere debet, ille, qui primus homines ad viam salutis inducere debuerat, olim Eugenius papa quar- tus, nunc Gabriel nuncupatus, quodque illa, que pro illa reformacione decreta et instituta erant per hanc sanctam synodum, a se abiecerit et contempserit 40 ita, vt nunquam vnum canonem synodalem reformacionem ipsam concernentem in execucionem efficaciorem deducere compertus sit, qui nullam penitus emenda- cionem in regimine ecclesie sue propter quamcumque ammonicionem aut correp- 5 66*

Strana 522
522 Liber XVI. Caput XXXVII. cionem effecit, sed assidue grauiores abusus adauxit in perdicionem animarum et detestabilis symoniace pestis fomentum? Quis negare potest, quod, quantum in se est, auctoritatem omnium generalium conciliorum conculcauit, dum euo- catus ad synodale iudicium diffiniuit, quod ex certa sciencia, auctoritate aposto- lica et ex plenitudine potestatis transferebat hoc sacrum concilium casu, quo procederetur contra ipsum aut aliquem oratorum presidencium, qui in concilio fuerant, cum tamen eo tunc tempore ipsum concilium generale verum ac legitti- mum reputaret? Quis dissimulare potest, quod eciam ipsi concilio auctoritatiue prohibuit, ne vltra dies xxx causam fidei, que cum Bohemis agebatur, tractaret, adiciens, quod omnes excommunicabat, priuabat beneficiis et inhabilitabat ad 10 eadem, qui deinceps post terminum, quem ipse tunc prefixit, actus conciliares Basilee exercerent, volens eciam ex ea causa esse derogatum quibuscumque declaracionibus, eciam sub nomine generalis concilii factis, et aliis in contra- rium facientibus, ex hiis prosternens et manifeste abnegans supradictam decla- racionem catholice fidei tam per sacrum Constanciense concilium factam, quam 15 per hoc Basiliense dudum, vt premittitur, renouatam, et se superiorem in hiis omnibus concilio designans. Vigore cuius pretense dissolucionis scisma horren- dum et grauissimam diuisionem consequenter in orbe posuit, erigens congrega- cionem Ferrariensem sub nomine alterius generalis concilii contra hanc sanctam synodum, postquam declarauerat condiciones in prefata dissolucione positas puri- 20 ficatas fuisse, scindens hoc pacto inconsutilem tunicam Christi et ecclesiam, quam in vnitate repererat, gladio seuissimo diuisionis et scismatis feriens; quod certe omnes debuerunt abhorrere christiani, quibus simile scisma nunquam compertum fuerat. Sed nec hiis contentus in hanc sanctam synodum varias persecuciones excitauit, mandans ciuibus Basiliensibus, vt eandem a sua ciui- 25 tate expellerent, alioquin se in ipsam ciuitatem interdictum et in gubernatores eius excommunicacionem proferre dicebat, inhibendo, ne quis victualia depor- taret ad eandem, et si qui portarent, spoliarentur, cederentque spolia occupan- tibus. Scripsit preterea, vt in eos de concilio fieret persecucio tanquam in hostes christiane fidei, vocans ipsam synodum iniquorum perfidam synagogam. 30 Que mandata adeo grauia fuerunt, vt vix filius perdicionis adueniens grauiora aduersus ecclesiam mandata ferre posset, si eam sentiret pro sustinenda fide et lege domini in loco aliquo congregatam. Que vero et quanta scripserit di- uersis principibus blasphemando eandem synodum et decreta eius, longum esset enarrare. Sed et quomodo patrimonium, terras et dominia ecclesie, que in 35 summa pace et prosperitate reppererat, ipse tractauerit, quas alienaciones fece- rit, quas guerras commouerit, parcialitates acceperit, quanteque crudelitates sub regimine suo in loca et in subditos ecclesie perpetrate sint, quomodo iura- menta sua solemniter in conclaui et post conclaue prestita infregerit, flebile est dicere. Et preterea, que vnquam maior incorrigibilitas, que maior pertinacia 40 in aliquo pontifice vel ministro ecclesiastico apparuit! Qui non solum in pre- dictis suis excessibus, quibus diuinam maiestatem et legem eius ac fidem 5

Strana 523
Liber XVI. Caput XXXVII. 523 catholicam tam notorie offendit et ecclesiam Christi in spiritualibus et tempora- libus sic conturbauit, afflixit, dampnificauit, diuisit et supra modum scandaliza- uit, obdurato permansit animo, verum eciam vult, hiis non obstantibus, ab omnibus innocens et iustus reputari, nulla vnquam emendacione, nulla correc- cione ostensa, quasi tantam cecitatem iam in populo Dei excidisse credat, vt tam grauia vicia velint pro virtutibus venerari. Videns autem hec sancta syno- dus ad ipsius emendacionem nec dulces admoniciones sepius ei per plures lega- tos et oratores transmissas nec longam pacienciam et benignam expectacionem nec citacionem iuridicam nec suspensionis ab administracione papali sentenciam 10 iustissimam proficere, tandem expectatis decem et septem mensibus post su- spensionem predictam neccesse habuit super deposicione ipsius a papatu iustum proferre iudicium, prout eidem ex auctoritate a Christo data incumbebat. Nunc vero aduertite, o Christi fideles, que deinceps erit in orbe conciliorum auctori- tas, si post hec omnia fouetur et sustinetur, qui non solum in tantis malis se 15 incorrigibilem prebuit, verum eciam eandem auctoritatem conciliorum prosternere laborauit et laborare non cessat, vt deinceps nec ipse nec aliquis successorum suorum per iudicium ecclesie corrigi valeat, sed possint pro libito voluntatis omnia agere absque timore correccionis fiende super terram. Qui et adhuc post suam deposicionem grauiora grauioribus addens tres declaraciones catholice 20 fidei de auctoritate conciliorum condempnare ausus est, cuiusque oratores iam per orbem aduersus auctoritatem aperte predicant, et tam ipsi quam nonnulli sibi fauentes disseminant libellos ac tractatus ad huius heresis diuulgacionem et suppressionem declaracionum catholice fidei, quas vniuersa tenuit ecclesia. Potestis autem, o cuncti christiani, hunc ignem, priusquam amplius accendatur, 25 extinguere, et fidei catholice ac vniuerse ecclesie pacem reddere, si sentenciis iustissimis huius sancte synodi, quam representare vniuersalem ecclesiam re- cognouistis, debitam prestiteritis obedienciam et viam veritatis ac iusticie effi- caciter amplexari curetis, in fauorem fidei et salutis ecclesie vniuerse. Si vero id non fiat, sed diucius prestetur obediencia ei, qui omnium horum malorum 30 caput est, si repulso ecclesie iudicio ille sustineatur, qui iuste condempnatus est, si impugnatori notorio fidei et auctoritatis conciliorum faueatur, si mani- festus persecutor congregacionis synodalis sustineatur, si mandata, statuta et precepta concilii generalis abiciantur, et rebellanti atque contumaci et incor- rigibili adhereatur, illeque post sentenciam deposicionis in eum latam pro capite 35 ecclesie reputetur, qui se ab ipsius ecclesie vnitate et corpore per fidei lesio- nem, per scismatis in ereccione alterius pretensi concilii perpetracionem sepa- rauit, et cui iam nullus color, nullus titulus papatus competere potest; si denique non auditur ecclesia iudicans et libellis illius, qui condempnatus est, blasphemias et enormes iniurias in sanctam synodum et existentes in ea con- 40 tinentibus aures prebentur: quis non videt dies illos malos horrendamque tur- bacionem tocius ecclesie, de qua superius disseruimus, in proximo adesse? Quanti reperientur, qui deinceps in conciliis generalibus ad defensionem fidei, 5

Strana 524
524 Liber XVI. Caput XXXVII. ad extirpacionem heresum, ad reformacionem morum, ad tuicionem iusticie et veritatis persistere vellent, si videant sibi priuaciones beneficiorum et persecu- ciones corporum, iniurias, obprobria, pretensas censuras et quascumque aduer- sitates imminere, illi autem, qui aduersus synodum hec perpetrauerit, obedien- ciam et fauorem finaliter dari? Sepelitur profecto, conculcatur et prosternitur, si res ita procedant, ipsa conciliorum auctoritas, et grauissimus dolor imminet omnibus christianis. Verum confidimus in domino, quod non sic ecclesiam suam in interitum ruere permittet, quinymo excitabit corda seruorum suorum, vt mise- reantur ipsius ecclesie et animarum suarum, nec fidem catholicam, veritatem et iusticiam sic opprimi paciantur. Sed neque hoc sustineri potest, quod qui- 10 dam obediencie neutralitatem consulunt obseruandam, et sicut ei, qui iuste per synodale iudicium condempnatus est, nequaquam obediendum est, sic concilio iudicanti obedienciam subtrahendam putant. Quomodo enim potest quisquis christianus excusari, vt ab omni iudicio ecclesie se subtrahat, cum de neccessi- tate salutis ecclesiam audire teneatur, sicut euangelica doctrina et omnis 15 sanctorum tradicio testatur? Quod si liceret cuiquam se a iudicio vnius con- cilii subtrahere, posset consimiliter et alteri concilio denegare obedienciam, nec in eorum sentenciis, siue pro fide siue pro quibuscumque rebus animarum salu- tem aut ecclesie statum concernentibus, vlla stabilitas vllaue efficacia habere- tur. Quilibet acta conciliorum examinare vellet ac de illis, prout ei videretur, 20 iudicare aut post iudicium vnius concilii aliud expetere, nullum interim debi- tum obediencie reddens, sicque frustraretur conciliorum auctoritas, et tandem neque ipsis neque summis pontificibus legittimam administracionem habentibus obediretur. Vnde in totum confunderentur ecclesiastica iudicia, periclitareturque christiana religio, nec deinceps concilia generalia quecumque mala reprimere 25 laborarent, si eorum sentenciis non obediri conspicerent. Neque locus est su- spensioni animorum in tam clara iusticia, in tanta obediendi neccessitate, dum per defectum obediencie periclitantur anime innumere et exemplum datur omnibus, vt deinceps nullis sentenciis prelatorum suorum sicuti nec synodorum obediant, sed animos suos per plura tempora suspendere velint; vnde omnis 30 iurisdiccio perire poterit, dum auctoritatem supremam ecclesie obmitti et ne- gligi videbunt. Si itaque communi bono ecclesie Dei consulere queritis, o Christi fideles, si presentibus malis finem imponere, si pacem consequi et felicem sta- tum tocius christianitatis intueri, date operam, vt cuncti vnanimiter viam veri- tatis sequantur, vt conciliis generalibus sua reddatur auctoritas, vt nullus eam 35 deneget synodo vniuersali obedienciam, ad quam tenetur de neccessitate salutis in hiis, que pertinent ad fidem, extirpacionem scismatis et reformacionem eccle- sie in capite et in membris. Sic cessabunt scismata, sic hereses extinguentur, mores reformabuntur, vigebunt concilia, sedes apostolica et virtutum dignitate et honore plurimo reflorebit, repellentur conatus antiqui hostis, breuiabuntur dies 40 mali et malorum grandium repelletur incursus, que, si secus fiat, super omnes christianos iam imminere conspicitis. Superest iam, vt eas obiecciones nullius 5

Strana 525
Liber XVI. Caput XXXVII. 525 ostendamus esse momenti, que ad illaqueacionem animarum et offuscacionem veritatis ac iusticie huius sancte synodi per nonnullos afferuntur. Allegant qui- dem hoc sacrum concilium de suo consensu fuisse translatum pro eo, quod concordauerat cum Grecis se transferre infra mensem, postquam aduenissent ad vltimum portum citramarinum, eisdem in Constantinopoli per oratores con- cilii nominandum pro celebrando ycumenico concilio in eo loco, quem hoc sacrum Basiliense concilium elegisset. Verum quantum reicienda sit hec obiec- cio, vos, Christi fideles, aduertite. Manifesta quidem nimis est veritas, quod Greci preualentibus practicis olim Eugenii persequentis synodum non ad por- 10 tum per oratores concilii eis nominatum venerunt, neque ad locum per con- cilium electum, sicut ipsi promiserant, venire voluerunt, ymmo scripserunt concilio per oratores eius in Constantinopolim missos se propterea cum eis et eorum galeis non venisse, quia tempus mittendarum galearum transactum erat, sic se absoluentes ab omni obligacione mutua, que inter concilium et ipsos 15 contracta erat; licet tamen se alteri oratorum prius dixissent de vlteriori ex- pectacione contentos esse, impedimentaque concilio prestita essent manifesta cum in conuencionibus initis cum eisdem expresse caueretur, omnia debere in- telligi sine fraude et dolo, ac legittimo impedimento cessante. Quod si ad re- questam olim Eugenii deinceps ire voluerint Ferrariam contra consensum con- 20 cilii, quis racione dicere possit concilium ex ea re ad se transferendum fuisse obligatum? Dum vero quidam vlterius obiciunt, quod concilium quadam vice conclusit, casu, quo Avinionenses certam pecunie summam infra mensem non traderent in pecunia numerata et de hoc infra duodecim dies sequentes non certificaretur concilium, quod tunc teneretur ipsum concilium ad eleccionem 25 alterius loci procedere et vniuersali ecclesie aliunde prouidere; quod dum ad- ueniente tempore non fieret, presidentes apostolici et alii quidam secum mino- rem partem concilii facientes tanquam ad ipsos deuoluta potestate concilii alium locum aliumque portum nominauerunt et oratores ad Grecos miserunt: sepe ad huiusmodi obiecciones per decreta et epistolas nostras responsionem 30 fecimus ostendimusque illas penitus esse inanes; manifestum est enim, quod concilium in ea conclusione cum nullo contractum fecit aut conuencionem, nullusque aderat, cum quo huiusmodi contractum celebraret, nullique dubium est quemquam cum se ipso contrahere non posse, cum inter spondentem reci- pientemque sponsionem debeat esse distinccio personarum. Vnde omnium illa- 35 rum obieccionum corruit fundamentum, sed tantum illam conclusionem intra se cepit concilium, quam et interpretari et mutare poterat iuxta causas occurren- tes, si pro salute ecclesie sibi ita agendum videbatur; nec aliquis sibi legem imponit, a qua recedere non possit, neque dicebatur in conclusione ipsa, quod in casu predicto minor pars haberet alium locum eligere, sed concilium, et si 40 aliquod dubium erat, quod interpretandum veniret aut si quid in hoc agendum vel deliberandum aut mutandum, nullatenus iudicio minoris partis standum erat, sed plurimorum sentencie acquiescendum, sicut mos antiquorum conciliorum et 5

Strana 526
Liber XVI. Caput XXXVII. 526 omnia patrum instituta edocent. Vnde et ex eo in vniuersum orbem turbacio grauissima excitata olim fuit, dum aliqui episcopi minorem partem concilii Ni- ceni facientes illis contradixerunt, que maior pars concluserat. Sed quid amplius illimet presidentes apostolici, qui sub pretextu conclusionis illius alium locum eligere voluerunt, eidem conclusioni, cum fieri deberet, contradixerunt, prote- stantes se non consentire in decretacionem loci Auinionensis, de qua expresse agebat dicta conclusio? Et vlterius pendente termino prefixo oratores olim Eugenii, archiepiscopus Cretensis et Iacobus de Rachaneto impediebant, ne ille pecunie darentur in Auinione, de quibus hec conclusio agebat. Scripserunt preterea Auinionenses, quomodo abbas Bonevallis et Raymundus Taloni de- 10 cretorum doctor ad eos missi ex parte concilii composuerant cum eis ex pote- state eis data a toto concilio, quod haberent decretacionem loci Auinionensis et imposicionis decimarum, priusquam pecunias suas exsoluerent; mandauerunt- que ipsi Auinionenses, quod illis habitis pro caucione eorum pecunias expedi- rent, de quibus oratores concilii missos ad eosdem cautos et securos fecerunt. 15 Iudicauit concilium, quod racionabiliter petebant, quodque attentis predictis, que superuenerunt ad noticiam ipsius concilii, et aliis pluribus ipsum mouenti- bus non erat procedendum ad eleccionem alterius loci, nec expediebat saluti ecclesie et bono rerum agendarum. Quod autem aliqui pauci ad eleccionem alterius loci temerarie procedere presumpserunt, se dicentes decretum agere 20 contra duplo maiorem partem concilii et amplius, scindentes et diuidentes, quantum in se fuit, ecclesie vnitatem, hoc prorsus illicitum et perniciosum fuit, sicut per solemne decretum sessionis nostre tricesime secunde demonstrauimus. Vnde et conatibus eorum extunc resistens hec sancta synodus decretacionem fecit in sessione publica super eleccione loci Auinionensis et aliorum sibi ad- 25 iunctorum, omnem aliam eleccionem seu nominacionem loci per quoscumque factam irritans. Deinceps quoque subsecuta est communis omnium nullo dis- crepante concordia, quod tres domini, inter quos erat vnus et primus legato- rum apostolicorum, haberent sigillare illud decretum, quod sigillandum esset sine preiudicio alicuius, et oratores mittere. Ipsi autem sigillauerunt decretum 30 concilii, mittentes ipsum per oratores in Auinionem, illo reiecto, quod per mino- rem partem factum fuerat. Cumque sit omnino a veritate alienum, quod duo decreta contrarii tenoris, ymmo et sibi inuicem contradicencia expresse, vno et eodem tempore simul a synodali iudicio emanauerint, quia spiritus sanctus per os generalis concilii contrarie loqui non potest, eo ipso, quod decretum con- 35 cilii super eleccione de Basilea, Auinione et Sabaudia consencientibus omnibus patribus, qui in concilio erant, eciam ipsis legatis sedis apostolice vera bulla plumbea synodali rite plumbatum est, manifestum est dictam cedulam legato- rum nullatenus vim decreti habere posse, quinymo dum quidam litteras super eo, quod per minorem partem factum fuerat, clamdestine bulla sacri concilii 40 de nocte surrepta sigillauerunt, declaratum est illas falso esse bullatas, et quod archiepiscopus Tarentinus olim presidens et orator ipsius olim Eugenii, qui se 5

Strana 527
Liber XVI. Caput XXXVII. 527 in hec operam cum effectu dedisse confessus erat, tanquam falsarius iuste con- dempnatus extitit. Sic igitur in ea re nullus hesitacionis scrupulus est, quod penitus nullius momenti fuerit, quod per illos paucos contra iudicium concilii actum est. Sed nec de hiis disputare neccesse est, cum eciam illud, quod per 5 eos paucos factum fuerat, abruperit ipse olim Eugenius, qui cum omnes patres existentes in concilio, tam sui legati quam alii, dictassent, vt concilium firmiter maneret Basilee vsque ad aduentum imperatoris et patriarche Grecorum ad vltimum portum, nichilominus ipse longe ante aduentum dictorum Grecorum hoc concilium, quantum in se fuit, abrupit et dissoluit, ex eo capite, quod 10 procederetur contra ipsum aut aliquem suorum, negans iurisdiccionem inmediate a Christo conciliis datam, et se, vt antea premissum est, supra concilium eri- gens in facto reformacionis et fidei. Quam pretensam dissolucionem cum non reuocasset infra quatuor menses, ymmo aliam congregacionem sub nomine generalis concilii interim apud Ferrariam fecisset, grauissimum scisma per- 15 petrans, suspensus fuit ab administracione papali ante aduentum predictorum Grecorum eo tempore, quo eciam illi de minori parte predictum concilium per- manere debere in Basilea dixerunt. Postquam vero legittime suspensus fuit per concilium, quis christianorum dubitat, quoscumque actus per ipsum in admini- stracione papali expletos nullos, irritos et inanes extitisse? Sic itaque volenti- 20 bus querere occasionem discedendi a sancta synodo nullus color cuiuscumque translacionis potest vllatenus suffragari; quod satis intellexerunt prelati, princi- pes, vniuersitates ac ceteri maiores partis orbis, qui nunquam ad conuencio- nem Ferrariensem vel Florentinam iam fere de tribus annis erectam accedere vel mittere voluerunt, sed illa reprobata sanctam synodum Basiliensem, velut 25 representantem vniuersalem ecclesiam, verbis et scriptis recognouerunt. Et cum dictam congregacionem Ferrariensem, erectam sub nomine generalis concilii hoc durante concilio, non generale concilium, sed fuisse scismaticorum conuenti- culum, prout in decreto nostre vicesime none sessionis manifestissime constat, ipseque Gabriel, quia caput illius scismatice conuencionis, et quia a papatu 30 legittime suspensus erat, iurisdiccionem papalem non poterat exercere, per ac- cessum ipsorum Grecorum, qui iam a pluribus annis ab ecclesia catholica diuisi erant, nullatenus dicta Ferrariensis conuencio legittima facta est, neque dici veraciter potuit, ipsam esse generale concilium vel ycumenicum, prout ipse illam intitulauit. Obiciunt deinde alii, quod in sancta synodo permanentes 35 pauci numero fuerunt ad exercendos actos iuridicos suspensionis ab administra- cione papali et deposicionis olim Eugenii, ac subsequenter eleccionis sanctis- simi domini Felicis pape quinti. Que quidem obieccio, si illi debeat suffragari, qui synodum persecutus est, qui omnibus modis homines ab ea subtrahere et separare laborauerit, et aduersus illos militet, qui tempore persecucionis per- 40 manserunt, qui omnes de orbe ad succurrendum et prouidendum ecclesie Dei per epistolas et oratores vocare integro fere biennio non cessauerunt, quis non videt ex hoc auctoritatem conciliorum prosterni et confundi? Nam semper Scriptores III. 67

Strana 528
528 Liber XVI. Caput XXXVII. summus pontifex, dum synodum rumpere volet, aliquos exinde abstrahere poterit: si autem alii permaneant, obicietur eis paucitas, sicque videntes se nichil pro- ficere posse synodum in totum deserent, permitteturque agere cuilibet summo pontifici quicquid libuerit, nec possibile erit, si quisquam eorum fidem offendat, scisma faciat aut quibuscumque malis ecclesiam scandalizet, remedium per generale concilium exhiberi. Sed numquid illi, qui non fugerunt, qui non de- seruerunt synodum in neccessitate, qui non fidem, veritatem et iusticiam con- culcari permiserunt, quique pro hiis sustinendis tribulaciones et dolores, pestem, guerram, penuriam et ceteras aduersitates subierunt, propterea culpandi sunt? Numquid apostoli, qui numero pauci cum Christo permanserunt in temptacioni- 10 bus suis, aliis discedentibus, ideo male egerunt? Nonne satis elucidatum fuit in supradicta synodali responsione, que incipit: „Cogitanti,“ consenciente in hoc et cooperante tunc legato apostolico, quomodo illi, qui permanerent in synodo vsque ad finem operis sui, comendandi essent, non autem illi, qui dis- cederent aut qui se ab ea diuiderent? Allegatumque: quomodo, dum Christus 15 dixisset: „Nisi manducaueritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis,“ non pauci, qui remanserunt cum Christo, sed illi, qui recesserunt reprehensionem meruerunt. Ibi quoque non obmissum est, quomodo recedente Iohanne vicesimo tercio a Constanciensi synodo, non illi defecerunt, sed commendati sunt, qui cum ipso concilio perstiterunt vsque in 20 finem. Nec tamen ita pauci fuerunt in hac sancta synodo, vt quidam existi- mant, cum in decreto suspensionis ipsius olim Eugenii ab administracione papali valde multi adessent, et inter eos regum et principum ambassiatores; decreta quoque de causis et de collacione beneficiorum in eadem sessione pro- mulgata sunt, que maior pars orbis receperit tanquam a generali synodo, vni- 25 uersalem ecclesiam representante; vnde nullus color, nulla excusacio aut tergi- uersacio potest cuiquam in diuino iudicio suffragari, quare illi suspensioni resistat, aut cur post eam illi, qui suspensus fuit, velit ex certo proposito in administracione papali obedire et actus tanquam non suspensi legittimos repu- tare. In actu quoque deposicionis fere tricenti fuerant, et tempore subsequentis 30 eleccionis grandis adhuc numerus erat, nec vsque hodiernum diem diuina pro- uidencia hanc sanctam synodum deseruit, quin competentem numerum prelato- rum, doctorum et aliorum notabilium virorum habuerit et adhuc hodie habeat. Sed preterea hec questio dudum diffinita et terminata est tam per synodum quam per summum pontificem tunc existentem, consencientibus in hoc cardi- 35 nalibus sancte Romane ecclesie et omnibus christianis. Nam cum tempore prime pretense dissolucionis pauci prelati essent in concilio, non numerum XIIII excedentes, neque medietas omnium suppositorum in concilio haberetur, que premissis actibus interfuit, ipse quoque tunc summus pontifex obiciebat eidem concilio numeri paucitatem per litteras suas diuulgatas in orbem, et nichilo- 40 minus determinatum est per omnes, quod hoc non obstante fuit pro tunc legit- timum concilium et legittime continuatum. Quod si in tali numero legittimum 5

Strana 529
Liber XVI. Caput XXXVII. 529 est concilium ex diffinicione canonica et apostolica, omnesque de neccessitate salutis legittimo concilio obedire tenentur, tanquam habenti potestatem in- mediate a Christo, vt premissum est, in pertinentibus ad fidem, ad extirpacio- nem scismatis et reformacionem ecclesie in capite et in membris, quis potest 5 iam sub colore paucitatis vel alio quocumque occasionem querere non obediendi concilio in actibus prefatis? Quod si deinceps liberum sit vnicuique de actis synodalibus recipere, que volet, que nolet abicere, reputare concilium velut habentem potestatem, cum placuerit, cum non placuerit, non reputare, non au- dire ecclesiam, nisi quomodo et quando voluerit, quis dubitat ex hoc omnem 10 auctoritatem conciliorum prosterni, omnem obedienciam illis debitam frustrari? Clarum est itaque has obiecciones nulli christiano suffragari, quominus iustis sentenciis per hanc sanctam synodum pro neccessitate salutis ecclesie promulga- tis plene obedire debeat. Que fideliter dicimus, veritatem manifestantes ad omnem conscienciam hominum, vt videntes horrenda pericula et cunctis seculis in- 15 audita, que ex conculcacione auctoritatis conciliorum et discessione a fide iam imminent, viam veritatis efficaciter amplectantur, fidem ipsam tueantur et con- stantibus animis iusticie adhereant, per quam impugnatores inimici repellantur, et omnia in pacem, quietem ac salutarem disposicionem reduci valeant. Ob- secramus itaque vos, Christi fideles, per misericordiam Dei, vt dum adhuc 20 tempus est, consulatis publice saluti; et sicut adhesistis huic sancte synodo eiusque auctoritatem recognouistis et insuper veritatem fidei, quam defendit, sustinuistis, dum ille, qui et nunc persequitur, temptauit prima vice ipsam dis- soluere, tenentes, quod hoc facere non poterat, sic et vos permaneatis et cum veritate stetis vsque in finem; sicque agatis, vt is, qui tantis laboribus aucto- 25 ritatem omnium conciliorum prosternere molitur, tandem ab hiis desistat et sue saluti consulat. Nec tale exemplum posteritati relinquatis, vt concilium, re- presentans vniuersalem ecclesiam per vos tanto tempore recognitum, et cui de neccessitate salutis tenemini obedire, paciamini in diebus vestris confundi et conculcari. Verum quoque pastorem catholice ecclesie, per eandem synodum 30 canonice electum, colite ac veneramini, cuius assumpcionem ad apostolatum fuisse neccessariam satis indicat aduersitatum magnitudo, que aduersus eccle- siam ita succreuerunt, vt vix alius inuentus fuisset, qui hoc tempore pondus huius ministerii sufferre valeret; sed eum donauit dominus, qui nunquam eccle- siam derelinquit, vt eius prudencia, paciencia et multiplici virtute cum auxilio 35 huius sancte synodi fides defendatur, auctoritas conciliorum conseruetur, iusti- cia vigeat, pax et tranquillitas ac omnis bona disposicio in statu ecclesiastico et christiana religione subsequantur. Pro quibus fauente altissimi gracia omnes labores nostros vsque in finem impendemus, multa aduersitatum genera nobis assidue irrogata pacienter pro nomine Christi sustinentes, qui maiora pro ecclesie 40 sue plantacione subire dignatus est, pro qua et discipuli eius grauissimas per- secuciones pertulerunt, omnemque operam nobis possibilem, de superno confisi auxilio dabimus, ne sic ecclesia, quam tanto precio Christus ipse Deus noster 67*

Strana 530
530 Liber XVI. Caput XXXVII. XXXVIII. acquisiuit, diebus nostris confundatur, nec in obprobrium et desolacionem chri- stiane religionis veritas fidei per christianos ipsos agnita, recepta et defensata sic miserabiliter relinquatur et prosternatur in terram, sed pocius illibata serue- tur, vtque hec sancta synodus tam solemniter inchoata, tantisque continuata laboribus felicem exitum accipiat ad salutem vniuersorum et gloriam Ihesu Christi saluatoris nostri, qui est benedictus in secula seculorum amen. Datum in congregacione nostra, in maiori ecclesia Basiliensi, sexto Idus Nouembris, anno a natiuitate M'CCCCXL°. 5 Capitulum XXXVIII. Pro synodali iusticia determinaciones generalium quinque studiorum Germanie, Parisiensis quoque, impediti prosequi, raciocinacione 10 desuper hiis apposita libertatem generalibus studiis adesse, si diuersarum nacionum plena fuerint suppositis. Quatuor Decembrio mense congregacionibus tentis incorporati fuere Hen- ricus de Bemel, doctor Hugo Humberti licenciatus in decretis, Guillelmus Tornelli sacrista Glandacensis, canonici tres, prior vnus, et tres alii. Sancta 15 synodus recepit litteras regis Aragonum, significantis certum modum concordie inter contendentes super ecclesia Segobricensi: non vero tam attendit Gisber- tus Pardo prouisus apostolicus, quam litis prosecucionem. Vnde et sequenti mense post relacionem triduo factam in generali congregacione per deputatos iuxta eorum vota post non mediocres agitaciones die XXVIII. pro dicto Gis- 20 berto promulgate fuerunt tres sentencie synodales. Mense preterea isto papa ex Heydelberga illos vocante, fauoreque sistente multorum nobilium ciuitatis, expulsis, qui primo erant de communitate vocati ordinis minorum, locati sunt in conuentu minorum Basilee, fratres appellati de stricta obseruancia. Quod vtique factum magnas pape nec remissiores aut diuturnas minus concilio dedit 25 vexaciones vsque ad suam ex Basilea translacionem. Voluerunt namque hii, quomodo illi, monialium regimen obtinere. Dati preterea sunt deputati super pacificacione ecclesie Herbipolensis, diu eciam vsque ad guerram acerrimam inter principes differencia desuper vigente. Sed de huiusmodi narracione ob- missa nunc abbreuiate scriptura hec reserat per successum anni huius factas 30 per vniuersitates generalium studiorum super causa ecclesie determinaciones. Fuerunt eciam alie determinaciones due facte de anno XLII. Primo igitur fama publicante, quod ad consultacionem archiepiscopi Salczeburgensis vni- uersitas Wiennensis studii determinauerat conclusiones infrascriptas, que eciam oratoribus Bituris constitutis in Francia diuulgate sunt, Erfordense, Coloniense 35 et Cracouiense studia generalia fecerunt consequenter. Veruntamen, quoniam postea a quibusdam assertum fuit, quod non vniuersitas ipsa Wiennensis, sed magistri quidam tractatum illum composuerant, ideo quantum ad hoc non

Strana 531
Liber XVI. Caput XXXVIII. 531 integre agnito, quis fuerit auctor de illo, non tam asseritur. Similiter nec de secundo appellato Cracouiensis studii, sed de aliis assignatis. Siquidem ad in- stanciam archiepiscopi Maguntini vniuersitas Erffordensis, dans super agendis in ecclesie causa consilium tractatum composuit, medium sexternum papiri 5 continentem. Ad requestam vero Coloniensis archiepiscopi vniuersitas hec alium breuiorem. Poscente autem consilium episcopo Cracouiensi, vniuersitas hec longiorem vltra duos cum dimidio continentem sexternos. De anno vero XLII. vniuersitas studii Lipczensis tractatum medium sexternum continentem; breuiorem autem vniuersitas studii Wiennensis ad instanciam Saltzburgensis 10 archiepiscopi. Preter has Germanie generalium studiorum vniuersitates aut super eas, quia velut mater illarum vniuersitas studii Parisiensis determinauit se pro Basiliensi concilio. Non vero fuit habitum testimonium in forma publica et auctentica, quoniam, vt synodalis orator seorsum patribus quibusdam horum- que scriptori retulit, percepto de huiusmodi facta per studium ipsorum declara- 15 cione, Remensis archiepiscopus, cancellarius regni Francie, Parisiis accedens inhibuit sub tali formidine ac terrore, vt notariorum nullus instrumentum con- ficere extiterit ausus, similiter et requirere illud ipse concilii orator, qui tamen iam preuenerat, concilio notificans deliberacionem captatam per suas litteras, decima Februarii lectas in generali congregacione, experiencia in hac re de- 20 monstrante, quantopere sit neccessaria multitudo aduenarum, vt assit libertas generalibus studiis pro habenda in eis determinacione vel habita publicanda, quantum ad fidei aliasque grauissimas inquisiciones. Siquidem priusquam multa generalia studia ex Parisiensi diminucione fundata extitissent, concurrente in eo multitudine suppositorum, tam Gallice, quam Ytalice, Germanice quoque et 25 Hispanice nacionum, quoniam sub rege Francie parentes, beneficia aut posses- siones minime tenebant, comminaciones eis graues non fiebant, fierique non poterant saltem, vt amicos, parentes, beneficia aut temporalia bona perderent, nisi sue conformarent se voluntati, ad ea, que foras regnum suum erant, non tam se protendente indignacione regia. Non censebant preterea honestati con- 30 gruere regales officiarii, vt subditis aliorum regum et principum fierent ex- asperaciones super iudicio questionum iuxta ipsorum ingenium et scienciam ex- plicando. In ipsa igitur vniuersitate Parisiensi multitudine tunc constituta ex- terorum, tam officiales ipsi, quam dignitas regia ad consilia iudiciaque dicte vniuersitatis permaxime attendebant. Eaque vniuersitas, vt lucerna super can- 35 delabrum posita, lucens domesticis eius omnibus, quod in cubiculis studiorum suorum de lege diuina audierant super tecta predicantibus, solemnes tunc de- stinabat ambassiatas ad prosequendam ecclesie vnionem, medium illud, quod sibi conueniens videbatur, coram competitoribus de papatu libere exponendo, rege quoque Francie et aliis multis principibus. Quemadmodum nunc delibera- 40 uerat se facturam, quantum ad sibi notam veritatem de legittimitate Basiliensis concilii, non vero secutus effectus est, ea forte causa, quoniam a tempore scis- matis illius inueterati, ab anno videlicet MOCCCLXXVIII° vsque M°CCCCXVII. per-

Strana 532
532 Liber XVI. Caput XXXVIII. manentis, racione differenciarum circa obedienciam ecclesie multiplicacione facta generalium studiorum, natali cespite quolibet optante ali, inter regiones proprias fere singuli declinant ad studium, suscepturi ibidem gradus. Tamque studencium personis quam parentibus eorum bonis temporalibus atque beneficiis sub diuersis dicionibus particularium principum constitutis multum certe occa- sionis prestatur, vt intra portas dicionesque principancium super ambiguo et difficili verbis variato iudicio in materiis, circa quas principes alteram partem volunt manutenere, iudicia vniuersitatum non tanta cum libertate fiant aut facta publicentur. Quocirca facile cuiquam intelligere est preeminenciam iudicii synodalis, quando ex omni parte christiane religionis conueniunt prelati, sapien- 10 tes ac doctissimi viri, maxima prestantes virtute, liberrimo fulciti saluocon- ductu, liberi quidem ab omni timore affliccionis parentum vel amicorum, aut perdicionis beneficiorum temporaliumque bonorum, longe a dominio loci, quo resident, consistencium. Siquidem Ysidori testimonio, quoniam ante Constantini tempora episcopis in vnum conueniendi licencia non aderat, in diuersas hereses 15 erat scissa christianitas, quam primum autem Niceno conuenere concilio, legi diuine se conformantes, diffinierant fidei catholice veritatem. De re vero hac se ipsam patefaciente pluri non facto sermone, vt de prefatis determinacioni- bus vniuersitatum compendiosa habeatur noticia, narracio sequitur gestorum Parisiis et summarium conclusionum ex tractatibus aliarum vniuersitatum, et 20 primo declaracio Parisiensis studii super ecclesie causa, sedente Basiliensi synodo. 5 Declaracio studii Parisiensis de legittimitate sancte Basiliensis synodi post coro- nacionem Felicis pape quinti. Ambassiator sacri generalis Basiliensis concilii pro parte eiusdem synodi 25 anno domini M'CCCCXL°, die XXII. mensis Decembris, in generali congregacione alme vniuersitatis Parisiensis, in fine sue proposicionis primo commendauit vniuersitatem de bonis instruccionibus et exhortacionibus pariter et diligenciis, quas continue fecit apud reges et principes pro bono vniuersalis ecclesie, pro fide catholica et manutenencia auctoritatis sacrorum generalium conciliorum et 30 inchoacione sacri concilii Basiliensis per diligenciam suorum oratorum, qui continue in eodem sacro Basiliensi concilio steterunt, diligencias plurimas super reformacione, pace populi christiani, reduccione Bohemorum et Greco- rum cum ceteris patribus concilii faciendo, sperans eadem synodus, quod eadem alma vniuersitas iugiter in suo sancto proposito continuabit, vt luceat 35 lux sua coram hominibus et videant opera sua, hoc est doctrinam et instruc- cionem suas bonas, et glorificent patrem suum, qui in celis est. Secundo peti- uit idem ambassiator pro parte eiusdem sacri concilii, quod cum perseueran- cia sit neccessaria ad salutem adipiscendam, quia qui perseuerauerit vsque in

Strana 533
Liber XVI. Caput XXXVIII. 533 finem, hic saluus erit, et nunc immineat maxima neccessitas perseuerandi in doctrina sua salutari, cum agatur de obediencia facienda sacro generali con- cilio, que quidem obediencia ad fidem pertinet iuxta declaracionem sacrorum Constanciensis et Basiliensis conciliorum pariter et Martini pape contra Wicle- uistas, sacro approbante Constanciensi concilio, sine qua fide secundum aposto- lum impossibile est placere Deo, quod placeat eidem vniuersitati more suo solito exhortari reges et principes christianitatis et maxime regem Francorum christianissimum patrem suum et ceteros principes regni per oratores suos, litteras et epistolas, quod semper in vera obediencia eiusdem sacri Basiliensis 10 concilii persistant, vt cum Deo pacem consciencie habeant, et pax et tranquilli- tas in Dei ecclesia seruetur. Post deliberacionem autem facultatum et nacio- num maturam et diuturnam singulis deliberacionibus, vt moris est, in communi publicatis et repetitis, tandem ipsa vniuersitas per organum magistri Guillermi Auberi dicte vniuersitatis rectoris conclusit, quod ipsa regraciabatur dicto 15 sacrosancto generali Basiliensi concilio de communicacione suarum litterarum, necnon et magistro Dyonisio, oratori eiusdem sacri concilii de suis exhortacio- nibus, quodque persistebat in adhesione et obediencia eiusdem sacri Basilien- sis concilii, vti et hactenus fecerat, et quod eciam peticionem premissam per ipsum magistrum Dyonisium nomine sacri concilii factam, concedebat, volens 20 exhortari reges et principes per litteras, epistolas etc., vt semper in vera obe- diencia eiusdem sacri concilii persistant, et maxime regem Francie, christianis- simum patrem suum. 5 Ex consilio vniuersitatis Wiennensis, dato domino archiepiscopo Saltzburgensi anno domini MCCCCXL.mo. Nemini, nisi hosti fidei orthodoxe dubium esse potest, quin sacrum con- cilium Basiliense legittimum habuerit inicium et processum, nec super hiis, que facta forent, vt de compactatis non seruatis alleganti in dissolucionem concilii standum aut credendum esset cuicumque, cuiuscumque dignitatis existe- ret, sacro concilio contradicente. Sacrum concilium Basiliense habuit potestatem 30 plenariam ad instituendum et prosequendum processum contra olim Eugenium quo ad eius suspensionem et deposicionem et alterius summi pontificis institu- cionem; nec potest sacro concilio obici racionabiliter indiscrecio nimie precipi- tacionis in tanto negocio. Quando est dissensio inter papam et concilium, non est licitum vtrique obedienciam subtrahere, vt in casu presentis neutralitatis, 35 sed in hiis, que fidei sunt aut ad scismatum extirpacionem aut morum reforma- cionem in capite et in membris ecclesie respiciunt, nunquam licet christiano homini a sacro concilio legittime congregato appellare, neque debet christianos principes mouere vnquam metus licium aut guerrarum, neque allicere pax ter- restris, seu quies policiarum secundum temporum quietem, vt pro eo relinquatur 25

Strana 534
534 Liber XVI. Caput XXXVIII. pax Dei, que exuperat omnem sensum, que non habetur, nisi in custodia et obseruancia legis diuine. Stantibus rebus, vt nunc, scilicet post eleccionem factam per concilium Basiliense, nichil aliud cuiquam suadendum est, nisi vt obediat et gratum habeat processum sacri concilii, laudet et approbet iuxta decreta conciliorum preallegata. 5 Ex consilio vniuersitatis Erffordensis, dato domino archiepiscopo Maguntino anno domini MOCCOCXLMo. Nullo modo conueniens erit in neutralitate vel vnione, quomodocumque nominetur facta per electores imperii diucius residere, sed alteri parcium nec- cesse est obedire. Quod sacro Basiliensi concilio et olim Eugenio contraria 10 precipientibus iterum ipsi sacro concilio et non ipsi olim Eugenio tenentur christiani obedire, quinymo ipsum priuatum papatu sentire. Quod eciam sanctis- simo domino Felici in papam auctoritate concilii electo, sepefati illustrissimi principes et ceteri tenentur et debent obedire. Ex consilio vniuersitatis Coloniensis, dato domino archiepiscopo Coloniensi anno 15 domini M'OCCCXL°. Ecclesia synodaliter congregata habet summam iurisdiccionem in terris, cui omne membrum ecclesie, cuiuscumque dignitatis fuerit, eciam si papalis, obedire tenetur. Nemo ecclesiam synodaliter congregatam sine ipsius ecclesie synodali consensu dissoluere vel transferre potest. Animorum suspensio prin- 20 cipum non recipiencium mandata vel processus iusticie generalis synodi aut sedis apostolice est, quam cito poterit fieri, de medio tollenda. Dicta animorum suspensio non est conformis iuri diuino, naturali nec humano, quia inducit scandala in ecclesia Dei, propter que, si durauerit, eneruabitur contemptibiliter potestas ecclesie in graue preiudicium fidei catholice. Quod nisi dicta animo- 25 rum suspensio cito tollatur, sic descendendo per vacillacionem periculosissimi dubii parabitur via tyrannidi antichristi. Super dubio, vt intelleximus, princi- palius orto, quia famatur synodum Basiliensem transtulisse se ipsam, quia de facto non sumus plene informati, consulendum est regi Romanorum, vt cum principibus in dieta congregandis desuper querant informacionem. Consistorium 30 summum et irrefragabile tribunal est ecclesia synodaliter congregata, in quo mala hiis diebus orta in ecclesia tolli debent. Ecclesia synodaliter congregata fuit indubie in Basilea et adhuc est, si non est legittime translata, ergo ante omnia procuretur desuper informacio certa.

Strana 535
Liber XVI. Caput XXXVIII. 535 Ex tractatu vniuersitatis Cracouiensis, misso episcopo Cracouiensi, eiusdem vniuersitatis cancellario, anno domini M°OCCCXLmo. Vnam sanctam ecclesiam catholicam in hiis, que fidei sunt et salutis, errare non posse confiteri cuilibet homini viatori est de neccessitate salutis. 5 Potestas ecclesie vniuersalis ac eciam cuiuslibet concilii generalis, legittime congregati, ipsam representantis, superior est potestate pape et qualibet alia potestate in terris, cui quilibet, cuiuscumque dignitatis, status aut condicionis, eciam si papalis existat, obedire et subesse tenetur, et si non obedierit, poterit condigna animaduersione puniri. Decreta vniuersalis ecclesie seu generalium 10 conciliorum, ipsam representancium, ab omnibus ecclesie membris quacumque, eciam si papali prefulgeant dignitate, sunt inuiolabiliter obseruanda. Sacra synodus Basiliensis in et a sui exordio vsque in presens fuit et est in spiritu sancto legittime congregata et instituta, quam nullus quicumque, eciam si dignitate papali prefulgeat, potuit sine eius consensu expresse dissoluere, ne- 15 que potest. Suspensio et deposicio de ipso Eugenio olim papa quarto, facte per concilium, censende sunt valide atque iuste, eleccioque ex post facta de domino Felice papa quinto ad Romanum pontificium per idem concilium cen- senda est canonica, qui solus pro Romano pontifice vero et indubitato ab omnibus viatoribus neccessario habendus est, eique obediencia prestanda est a 20 cunctis Christi fidelibus sub periculo salutis eterne. Ex secundo tractatu et breuiori eiusdem vniuersitatis Cracouiensis. 35 Quilibet homo viator sacrosancte Basiliensi synodo de neccessitate salu- tis tenetur obedire. Papa tenetur generalium conciliorum statuta et decreta recipere, approbare, seruare et defendere. Papa non potest immutare concilio- 25 rum decreta. Papa propria auctoritate sine consensu concilii non potest dissol- uere sacrum concilium. Quilibet homo viator de neccessitate salutis tenetur obedire sanctissimo domino nostro Felici V. Quilibet homo de neccessitate salutis subesse pape tenetur. Non tenentes Felicem V. post deposicionem Eugenii esse papam verum peccant mortaliter. Catholice credendum est, quod 30 sine auctoritate Felicis pape V. in actu vel voto nullus potest saluari. Summo pontifici malo saltim malicia morum de neccessitate salutis est obediendum. Quamquam pape et sacro concilio Basiliensi sit obediendum, tamen magis nec- cessario ad salutem sacro concilio Basiliensi, quam pape est obediendum, sal- tem si mandent contraria. Licet papa conuocet concilia, non tamen potestas eius est maior, quam conciliorum. Potestas sacri concilii est maior quam pape in auctoritate, iurisdiccione et execucione. Declaracio articulorum fidei non pertinet ad solam personam pape, sicut ad solum sacrum concilium. Scriptores III. 68

Strana 536
536 Liber XVI. Caput XXXVIII. Ex consilio vniuersitatis Wiennensis, dato domino archiepiscopo Saltzburgensi anno domini M°OOCCXLmoII°. Dicimus: quantum de iure et de facto hucusque noscere potuimus, non est nobis aliud visum, quam quod sacrum Basiliense concilium sit legittime in- choatum et continuatum, vnde pro constanti tenemus ipsum adhuc viribus et auctoritate subsistere et suam semper habuisse prosecucionem. Videtur nobis, quod in dieta futura Francfordensi racionabiliter non debeat aut possit esse difficultas de declaracione pro altero contendencium de papatu. Videtur nobis, quod in dicta dieta pro quondam dicto Eugenio non liceat fieri declaracionem, ymmo nec esset alicuius roboris, si in tali dieta fieret aut attemptaretur, pre- 10 sertim cum pro dampnato heretico sentenciatus et per orbem diffamatus existat. Videtur nobis, quod quondam Eugenio a nullo foret obediendum, eciam si con- cilium hodie desineret presidere, si eciam nullus alius pro summo pontifice in ecclesia Dei actu se gereret aut pretenderet sibi de summo pontificatu ius que- situm. Videtur nobis omnino, quod difficultates ecclesie tolli non possunt ad 15 presens, nisi in sacro Basiliensi concilio, cum nec ipsum transferri possit eo nolente nec aliud institui queat eo existente. Videtur nobis, quod pax ecclesie et reduccio tocius gregis dominici ad vnum pastorem et eciam in materia fidei pax procurari non possit, nisi in concilio generali ab omnibus aut maiori parte christianitatis laudato, quia ea, que in dietis fiunt aut facta sunt, auctoritate 20 carent, nec aliquem christianum iure ligare possent. 5 Ex tractatu vniuersitatis Lipczensis de anno domini M°CCCCXLII°. Tam potestas ecclesie est a Deo immediate quam synodi generales in spiritu sancto congregate. Potestas ecclesie vel concilii vniuersalis est superior seu maior in potestatibus humanis. Omnis in hoc mundo viator vniuersalis con- 25 cilii legittime congregati iudicio stare et eidem obedire obligatur. Concilium vniuersale congregatum legittime nullus homo mundi vel purus viator potest sine eius consensu dissoluere. Explicit colleccio XVI.

Strana 537
Adnotatio critica. Pag. 399 l. 4 Cap. I om. V. ut fere semper. 8 Post pontificum excidisse videtur vox princeps, rex seu simile aliquid. 400 l. 9 magis addidi. 11 preduceant comite V. 18 debeat B. 23 sparsos Documenta Mag. Ioannis Hus ed. Palacký, Pragae 1869, p. 229. 24 regularet Doc. 26 fuit foret Doc. ad] in Doc. 401 l. 5 concepcionis V. 7 est perceptum V. 18 exequente B V. 33 ingressis V. 34 in om. V. conferencias V. 402 1. 1 plurimoque V. 12 dextere V. 18 sinit sunt V. 27 in addidi. 29 nesciens V. 403 l. 3 est V. 4 eum V. 24 theoloneo V. 25 tanti V. 26 esse] est B V. 404 l. 1 supersederi B V. 3 non om. B V. 5 Percencillus V. 14 Wernerus om. B. 24 mit- terent B V. 405 l. 3 iterum V. 406 l. 24 parentibus B V. 36 Segeboia ut fere semper V. 407 l. 17 nobiles V. 21 se] seu V. 26 xxx V. 38 cortare B V. 409 l. 15 post qualitercumque addit et quoscumque V. 17 in aduersis V, in aduersus B. 410 l. 7 obsidens VB. 37 Romani] summi V. 411 l. 10 ac] et V. 12 Nam] non V. 413 l. 10 impendere V. 13 sint] fuit VB. 414 l. 8 seruare V. 12 stimulus B V. 16 culmine] in culmine V. 415 l. 9 etc. om. V. 28 previa] parva V. 416 l. 13 in reformacionem V. 42 de — omnibus om. V. 418 l. 9 et magna V. 11. 12 doctrinas V. 419 l. 2 quem] quomodo V. 420 l. 39 Moysi BV. 40 dicentes V. 421 l. 2 cum sit supplevi ex Tit. 3, cf. Mansi XXIX, 194. 30 interducti BV. 34 Et si qui om. BV, cf. Mansi l. c. col. 195. 38 causa V. 422 l. 8 vacandorum V. 423 l. 11 si qui om. BV. cf. Mansi l. c. col. 196. 18 Vila Vissasa B, Villa Nissasa V. 38 reprehensis V. 424 1. 34 in B a manu recentiore additum est : hodie is Eneas est Papa Pius II. electus anno 1458 de mense Augusti. 425 l. 14 super V. 27 benediccionum BV. 426 l. 7 tum] dum B V. 12 posuerunt V. 24 sex praebent libri, at cf. capitis titulum. 427 l. 18 perduccius V. 32 salvo conductu BV. 428 1. 42 plura B. 429 l. 25 ac] et V. 430 l. 12 non e suo addidit Mansi XXX, col. 1228. 20 potuimus] protinus BV, cf. Mansi l. c. col. 1229. 32 editorum BV. 431 l. 3 aut] ut V. 13 legantes V. 19 sicut] sic si vt B V. 24 partis] potest Mansi l. c. XXX, 1230. 432 1. 5 respectu om. V. 433 l. 25 postque post quam BV. 436 l. 7 congregata glossema eiciendum, cf. Mansi l. c. XXXI, 1053. 23 causabant] communicabant V. 439 l. 1 ordinaria BV. 440 l. 9 beati om. V. 13 dicti V. 40 impii] imperii V. 40 sq. beatissimum—columpnam om. V. 41 atque non solum om. V. 441 l. 22 attestabatur V. 25 apostolica om. V. 35 militum de- canus (sic) V. 37 concurrentibus V. 442 l. 10 in spiritu sancto om. V. 38 quam est addidi. 444 l. 20 tribulacionibus] affliccionibus male repetitum BV. cf. Mansi l. c. XIX, 198. 445 l. 1 summi pontificis B V. correxi, cf. Mansi l. c. col. 199. 446 1. 10 in processionibus V. 14 presentibus om. V. 447 l. 37 obmittendum V. 449 1. 38 casto et volatibus V. 450 l. 32 adiret BV. 451 l. 4 nomine V. 38 synagoga i. e. ecclesie V. 452 1. 40 fiducia V. 453 l. 23 qua] quia V. 455 l. 6 cantantem B V. 17 expugnaret BV. 19, 20 discedentem V. 32 specifice BV. 456 l. 18 salutis V. 457 l. 14 et conciliorum male repetitum, eiciendum. 32 sancte om. B. 460 l. 7 Littera B. 29 eius addidi. 461 l. 8 que V. 16 copiosa BV. 29 eciam om. V. 35 Data V. 462 l. 26 sic] si V. 463 l. 2 vna] V V. 10 eorum V. 21 duas V. 464 1. 5 Romani BV. 465 l. 10 sq. Thomas—Amici om. V. 19 vt] in V. 466 l. 7 enim V. 37. 40. hinc] huic BV. 41 trepidavit V. 467 l. 4 post honoris fortasse ex- 68*

Strana 538
538 cidit aut temporalium. 468 l. 15. dicte] die V. 38 reges et principes V. 469 l. 3 littera V. 471 1. 31 consecranda V. 472 1. 5 que BV. 474 l. 39 quovis modo] quo in synodo V. 479 1. 1 facto BV. 2 et om. V. 4 et aliis om. V. 22 data—bene- 13 potuerimus B. 30 ecclesiam BV. 483 1. 9 diccione om. V. 480 l. 11 nox BV. nostris] viris BV. 30 sive] sue B. 484 1. 1 tanto BV. 7 conantur BV. 32 atque male insertum. 40 alterum et om. V. 485 l. 8 luminibus V. 9 ac] et V. 39 sumus V. 486 l. 2 invitacione] mutacione V. 26 ecclesiae addidi. 488 1. 3 prelatos 491 I. 7 sessionis et clericos V. 4 duces et marchiones V. 490 l. 14 habebant V. om. BV., addit index. 492 1. 2 scripta Mansi, l. c. XXIX, 206. 32 honorum B V. 493 l. 1 possessionem eorundem, seu Mansi l. c. 495 l. 19 vexillo armorum V. 20 navalium BV; naturalium coiecit Zeissberg. 27 presbitero V. 39 princeps V. 497 1. 13 reportatasque presentatas V. 498 l. 15 protestatus] protestante B V. 22 adunati BV. 499 l. 5. per alias tyrannides Mansi, l. c. 207. 12 tocius om. B. 26 deinde) tunc V. 501 l. 29 cum iam nonnulli V. 502 l. 1 casus BV. 23 conventus om. BV. 39 Basilee om. BV. 503 l. 30 post Argensis exciderunt voces aliquot. 35 resurgen- tur V. 505 l. 1 Eugenium V. 4 sue om. V. 22 recognoscere V. 508 l. 21 quam quod V. 33 habiturus V. 509 l. 11 posita om. V. 24 mera V. 26 alteracione V. 511 l. 3 equo] quo V. 5 aut] ac V. 513 l. 19 bullis om. V. 515 l. 5 autem om. V. 18 quasi] quin B. 518 l. 13 et non permittatis om. BV, 517 l. 6 tota om. V. 28 et expelleret iniuste pro libito voluntatis Mansi, l. c. 33 Cf. Mansi XXIX, 356. catholica] omnis Mansi, l. c. 36 contumelia ac iniuriis Mansi, l. c. 519 l. 3 Sed et considerate Mansi, l. c., col. 357. 7 errorum — afferentium Mansi, l. c. 40. 41 existen- tium Mansi, l. c. 520 l. 14 ostensum Mansi, l. c. 18 autem] nunc Mansi, l. c. 26 maximam Mansi, l. c. 32 amplius conciliorum generalium diffinitionibus non credatur nec acquiescatur Mansi, l. c. In BV pro ea, qua instrumentum redactum est ratione (of. pag. 524, l. 28, et 526, l. 29) omnia Mansiana excidisse pro certo affirmare non ausim. 521 l. 8 vteremur BV. 15 quisque B V. 16 illud] aliud Mansi, l. c. 18 habebunt B V. 19 omnia] singula Mansi, l. c. 29 possit B V. 32 magnitudo] multitudo Mansi, l. c. 39 synodum om. BV. cf. Mansi, l. c. 42 ecclesie] curie Mansi, l. c. 522 l. 4 certa sua sciencia Mansi, l. c. 15 factum om. BV, cf. Mansi, l. c. 26 se om. BV, cf. Mansi, l. c. 523 l. 7 ei] et Mansi, l. c. 18 absque vllo timore Mansi, l. c. 20 cuius Mansi, l. c. 34 ille B V, cf. Mansi, l. c. 524 l. 4 qui haec aduersus synodum hanc Mansi, l. c. 11 consulunt obconsulunt obseruandam B V. 16 Quod liceret: si quisquam Mansi, l. c. 20 eis B V. 23 neque ipsis om. Mansi, l. c. 28 Defectum obediencie prestande fidei lesio et veritatis oppressio assidue succrescunt, periclitantur Mansi, l. c. 38 membris et perti- nentibus ad ea Mansi, l. c. 525 l. 13 mittendarum ipsarum galearum Mansi, l. c. 19 ipsius olim Mansi, l. c. voluerunt Mansi, l. c. 20 ratione vtens dicere Mansi, l. c. 36 causas] casus Mansi, l. c. 526 decretatione Mansi, l. c. quo ibid. 32 quod om. B V, cf. Mansi, l. c. 29 sigillare literas, de quibus agebatur, sine Mansi, l. c. 39 potuisse. Dum vero quidam Mansi, l. c. 527 l. 4 quod om. B V, cf. Mansi, l. c., col. 365. 6 dictitassent Mansi, l. c. 8 post Grecorum inserit Mansi, l. c.: plus quam per quatuor menses. 528 l. 1 volet om. BV, cf. Mansi, l. c. 23 eos plures regum Mansi, l. c. 29 actus eius Mansi, l. c. 38 medietas numeri Mansi, l. c. 529 l. 12 neccessitate fidei et vniuersae salutis ecclesie Mansi, l. c. 41 confisi om. BV, cf. Mansi, l. c. 530 l. 4 tamque BV. 7 nostra generali . . . Basiliensi celebrata Mansi, l. c. 531 l. 3 dans om. V. 5 archiepiscoporum BV. 8 Lupcensis B. 532 l. 21 declaracio] nacio B V. 534 l. 13 sepefati om. V. 18 si om. B.