Strana I
MONUMENTA CONCILIORUM GENERALIUM SECULI DECIMI QUINTI EDIDERUNT CAESAREAE ACADEMIAE SCIENTIARUM SOCII DELEGATI. CONCILIUM BASILEENSE. SCRIPTORUM TOMI TERTII PARS PRIOR. VINDOBONAE TYPIS ADOLPHI HOLZHAUSEN C. R. AULAE ET UNIVERSITATIS TYPOGRAPHI MDCCCLXXXVI.

Strana II

Strana III
JOANNIS DE SEGOVIA, PRESBYTERI CARDINALIS TIT. SANCTI CALIXTI. HISTORIA GESTORUM GENERALIS SYNODI BASILIENSIS. Ad fidem codicum manuscriptorum nunc primum edidit ERNESTUS BIRK. VOLUMEN II. LIBER XIII—XV.

Strana IV

Strana 1
(Incipit liber tredecimus.) Incipit colleccio XIII. de suspensione pape instanciisque principum, vt amplius non procederetur. Capitulum I. Sequitur exordium. Exordium iuxta doctrinam ewangelii principi domus Dei non credenti, cui debet, vel non recte sencienti de operibus fidei, scandalizanti quoque et a bono opere retrahenti officium esse interdicendum, et sic contigisse Eugenio pape quarto. Lusti iudicis et magistri boni viam Dei in veritate docentis ewangelia erudite declarant. Si princeps domus domini, cui debet, non credat, aut non recte senciat de fidei operibus superioremque suum increpans ab opere retrahat bono, seu scandalizet: quamdiu sic permanserit, officium, quo primo vtebatur, illi esse inter- cipiendum. Primi nobis exemplum est Zacharias, pater Iohannis Baptiste, aliorum vero trium primus summorum pontificum, apostolus Petrus. Ille quidem, cum sanctuarii esset princeps, quamuis iustus esset ante Deum, incedens in omnibus mandatis eius et iustificacionibus sine querela, dum officio suo recte vtebatur, propterea, quod angelo non credidit, mutus effectus, donec perfecte credidit, ab sacerdotali officio, cuius erat benedicere Deum et populum, fuit interceptus. Multum namque sacer- dotum principem dedecet tenebra incredulitatis, qui in doctrina fidei aliorum esse lux debet et, quomodo aliis noctu ferens lucernam, si illam extinguat, donec reac- cenderit, subiacet exprobracioni, propter quod Zacharias errata corrigens, quando manifestauit se recte credere, quod ab angelo audierat de nato filio, scribens Scriptores III.

Strana 2
2 Liber XIII. Caput I. „Iohannes est nomen eius", apertum est illico os eius et lingua eius, et loquebatur benedicens Deum restituto eidem benedicendi officio, a quo propter incredulitatem suam interceptus fuerat. Petrus denique apostolus, quamuis ob magnitudinem fidei a Christo predicatus beatus, quando non recte sensit de eius opere bono, sustinenda vtique passione pro salute humani generis ab illa Christum auertere conatus, sicut coram discipulis transgressus, ita coram eis correptus a Christo, Sathan vocatus extitit. Et cum nulla societas sit Christi ad Belial, velud abiciens a se ipso retroire iussit eum racione illi manifestata, quia saperet non, que Dei, sed que hominum; et quoniam Christum a bono retrahens opere scandalum sibi esset, quarum singula causarum digna erat, vt interciperetur eidem primi apostolatus officium, quo in Christi societate vtebatur. Etenim, si scandalizanti vnum ex pusillis in Christum credentibus expedit, vt mola asinaria suspensa in collo eius in profundum maris demergatur, merito et officio et eius societate intercipi debebat, qui scandalum Christo erat; nec minus, si non, que Dei, sed sapiebat que hominum, ac per hoc non recte de fide senciens, qui magister fidei erat futurus in societate omnium Christianorum. Hec autem vltima duo, quod scandalum esset et, que Dei sunt, non saperet, audire meruisset Petrus, si dumtaxat verbo conatus fuisset retrahere Chris- tum ab opere bono; sed vltra hec increpauit Christum, tamquam male acturum manusque in eo apposuit velud impediens toto posse: quamobrem vocatus est Sathan, qui „aduersarius“ interpretatur. Et, quia nemo patitur in propria domo aduersarium suum esse magistrum illius, racione maxima Petro intercipiebatur officium primi apostolatus iusso ire retro Christum, qui eidem aduersaretur; sed non permanens in eodem proposito statim restitutus est acquiescens doctrine, quam tunc Ihesus dixit discipulis suis, si quis post se venire vellet, abnegaret semetipsum tollensque crucem suam sequeretur eum. Quod et Petrus fecit ascendentem Christum in Ihe- rusalem mortem passurum cum aliis secutus, quamuis et ipsi timerent, id quod magistro euenturum quoque esse discipulis, hoc reuelante secretum Marcho euan- gelista, quod erant in via ascendentes Iherosolimam, et precedebat illos Ihesus et stupebant et sequentes eum timebant. Sed et Petrus, qui primo Christum ab ascensu retrahebat, quod sequencium illum ascendentem in Iherosolimam postremus non esset, manifeste demonstrans Christo ait „ecce nos relinquimus omnia et secuti sumus te, et rursus paratus sum et in carcerem tecum et in mortem ire". Audiuit autem, vt ipse conuersus aliquando confirmaret fratres suos, que vtique perfectissima operacio est suscepti officii apostolatus. Prohemialiter dicta hec sint ad colleccionem istam numero XIIIam referentem de suspensione Eugenii pape quarti. Attendere namque per semetipsum quiuis potest superius relata conmemorans, si premisse cause alieque plures in eius concurrerent persona, vt merito intercipiendum illi esset officium administracionis papatus. Profecto non credidit sancte synodo, cui obedire tenebatur, notificanti eidem per oratores suos de ydoneitate locorum electorum per sanctam synodum pro ycumenico celebrando concilio. Vnde a multis inuestigantibus dissidii causam reputata est incredulitas hec, velut radix prima propaginans postmodum grauissimum scisma duarum congregacionum sub nomine generalis concilii aliorum-

Strana 3
Liber XIII. Caput I. 3 que racio subinde malorum sequencium. Etenim, cum primo omnia in pace agerentur, si papa Basiliensi acquieuisset eleccioni, Greci honestate et magna, quam pacie- bantur, neccessitate vnionem desiderantes acceptassent aliquem ex locis per conci- lium electis; sed, cum papa exprobrauerit Auinionem septennio ante in litteris prime sue dissolucionis iudicatam per eum aptam pro celebracione generalis con- cilii, Sabaudiam quoque, eciamsi per concilium et Grecos nominatam, non curauit, quia voluit ad locum sibi placitum Grecos conducere, illis profecto contestantibus fieri non posse vnionem eorum, nisi per generale concilium voluntate euersa in neccessitatem, qualis illius erat villam ementis, vt exiret illam visurus. Sanguis sanguinem tetigit, ansa anse iuncta est, et neccessitas neccessitatem traxit durante Basiliensi synodo aliam fieri congregacionem sub nomine concilii generalis. Quod vtique longe aberat, si papa concilio credidisset. Nec tamen credere loca ydonea illa esse ad vnionem Grecorum tante erat difficultatis, quante Zacharie filium gene- raturo, cum senex esset, et vxor sua processisset in diebus suis. Quod autem syno- dum sanctam conatus fuerit auertere ab opere bono, non quolibet, sed magno, quia opere fidei ad vnionem ordinato, Grecorum disputaciones inter legatum et Panormi- tanum, clarissimos viros, satis et plus quam satis ostenderunt; et cum nullam ad- miserit ex sex peticionibus concilii inter illas denegato, quamuis in fauorem fidei saluo conductu pro accessu Grecorum concesso per omnes, a quibus petitus fuerat, principes christianos; et cum ciues Auinionenses impediuerit, ne concilium adiuua- rent, promissa reddentes; et cum parcialem conclusionem a nonnullis in concilio factam aparituram grauissimam ecclesie diuisionem approbauerit; et cum hiis non sufficientibus non dicitur, si supplantans, sed concilium preueniens ambasiatam contra ambasiatam in Greciam miserit, retracturus Grecos, ne venirent ad aliquem ex locis per concilium electis, itaque, vt synodum retraheret a prosecucione boni operis Grecorum, vt dudum Petrus in Christum; et verba dedit et manus apposuit, verba certe increpacionis, quibus referte sunt littere dissolucionis secunde. Vtrum vero in eiusmodi impedimento, ne concilium prosequeretur Grecorum vnionem, cen- seatur sapere, que Dei sunt vel hominum, in commemoratis disputacionibus aliisque plurimis locis auctenticis sepe dicitur, vt suum conseruaret statum dissoluereque posset concilium Basiliense, papam se intromisisse de conducendo ad se Grecos; fuisse autem in ea re scandalum sancte synodo, dicere non est opus, sepissime de hoc facto sermone in decretis, epistolis ac responsionibus synodalibus. Premissis igitur circa personam Eugenii pape quarti, vt synodalia indicant gesta, se habentibus, cum illa emendare se velle nullo demonstrauerit indicio, sancta synodus processit aduersus eum suspendens ab administracione papatus; cuius suspensionis vltra pre- dictas fuerunt et alie cause plurime synodali narrate decreto: illarum vna sistente architectonica, vt tota religio christiana, quod et fecit, non assentiret congregacioni Ferrariensi, quam sancta Basiliensis synodus in sessione sua xxIxa declarauerat non generale concilium, sed fore conuenticulum scismaticorum. Percipiebat namque omnem pape conatum, vt quomodo orientalis, ita omnes principes prelatique occiden- talis ecclesie ad dictam congregacionem, velud ad generale et ycumenicum conci- 1 *

Strana 4
4 Liber XIII. Caput I. lium, conuenirent, aut mitterent quam plurimis literis conuocatoriis et nunciis desuper magna cum sollicitudine destinatis; nec enim satis fuerat primas secundasque, sed tercias maiori cum sollicitudine destinabat inclusis literis sue declaracionis, inserte superius purificatas fuisse condiciones, sub quibus dixerat se concilium dissoluisse de accessu sperato Grecorum; aut, si contra eum vel aliquem ex suis oratoribus pro- cederetur, in huiusmodi literis exhortando et precipiendo, quatenus oratores a Basilea reuocarent Ferrariam destinantes, proutque ordinauerat, inchoata iam ipsa Ferra- riensi congregacione infra dies sequentes duos, sessio vel antisessio celebrata extitit infrascribendi tenoris. Fuit igitur pronunciata per sanctam Basiliensem synodum suspensio ab administracione papatus, vt illa intellecta nemo obediret literis eius in approbacionem Ferrariensis congregacionis, que erat velut altare sacrilegum erecta in religione christiana contra altare legittimum. Quam graue autem quamque dampnabile sit in Dei ecclesia altare contra altare erigere, vt, si quis primo sedente rectore aliam episcopalem, archiepiscopalem seu patriarchalem erigat sedem, omissa de hoc decretorum et iuris canonici allegacione grauissimas erigentibus infligencium penas, exemplum nobis prebet diuina scriptura, libro Iosue referente, quod filii Israel, hoc est decem tribus, audientes filios Ruben et filios Gad dimidiamque tribum Manasse redeuntes ad possessionem suam edificasse circa Iordanem altare, arbitrantes extru- xisse, vt super illud offerrent holocausta et sacrificia. Conuenerunt omnes in Sylo, vbi erat altare Dei, vt ascenderent et dimicarent contra illos, sane intellecto, quod non fecissent, vt diuidentes se ab aliis super illud offerrent, magis autem, vt esset in testimonium, quod citra et vltra Iordanem habitantes omnes essent populus vnus. Placuit sermo paratis in prelium et Deum laudantes ab omni pugna contra eos destiterunt, qui primo conuenerant, vt delerent terram possessionis eorum. Itaque eo ipso, quod populus Dei audiuit altare erectum esse contra altare, vt et altare et actores illius deleret paratus ad pugnam, inmediate conuenit ad locum, vbi erat altare legittimum, tamquam tale ab omnibus primo recognitum et veneratum. In ecclesia autem sancta Dei pugna primum agitur non acris verberacione armis fer- reis, sed gladio verbi diuini, quem venit dominus mittere separaturus non recte de fidei operibus sencientes a recte credentibus, eciam si patres a filiis et fratres a fratribus. Hoc enim gladio, qui penetrabilior est omni gladio ancipiti, Ysaia teste visitat dominus super Leuiathan serpentem tortuosum occidens eum, vt sic vineam suam, que domus Israhel est, seruet die ac nocte. Quoniam igitur Eugenius papa quartus erigere conabatur, quin ymmo iam erexerat altare contra altare congrega- cionem Ferrariensem, que generale non poterat esse concilium durante sancta Basi- liensi synodo ab omnibus christianis pro generali concilio recognita et venerata, hec legittima congregacio gladio munita diuini sermonis, vt illam nouiter erectam de- strueret, certam habens noticiam papam erexisse non velud in testimonium, quod illa et Basiliensis congregatio istique adherentes et illi fauentes vnum essent, sed quod illa ordinata extitisset ad eadem opera, propter que Basiliensis synodus insti- tuta fuerat et sic, que posita erat in ruinam multorum, primo ab ea monitum contra actorem processit congregacionis illius, suspendens ab administracione papatus, vt,

Strana 5
Liber XIII. Caput I. 5 sicut predictum est, fideles agnoscentes se absolutos ab obediencia illius, literas vocacionis eius minime attendentes congregacionem per ipsum erectam non accede- rent in diuisionem populi christiani, cuius conseruabatur vnitas, et fides catholica roborabatur vna dumtaxat congregacione recognita pro concilio generali legittimo. Vbi vero due existerent sub nomine generalis concilii, diuisio fidelis populi et fluc- tuacio succedebat fidei catholice, que cum firmissime credat Christum adesse gene- rali concilio, propterea, quod est in medio congregatorum in nomine suo: cuius illarum congregacionis esset in medio, quam multis dubium fiebat, cum adherentes congregacioni Basiliensi dicerent : „Ecce hic est Christus“, fauentes autem Ferra- riensi: „Ecce illic“; propter quod nullo reputato certo tribunali, ad quod recurre- retur pro difficilibus et ambiguis declarandis, sicut populo fideli diuisio, ita et catho- lice fidei fluctuacio parabatur. Subuenit autem diuina misericordia non paciens, vt christiana religio congregacionem ipsam Ferrariensem reputaret concilium esse generale, duplici ad hoc testimonio suffragante, quoniam Ferrariensem congrega- cionem nulla extra Ytaliam prouincia accessit, nec tamen, que intra Ytaliam omnis, rege Aragonum, qui tunc in Neapolitano regno erat, et duce Mediolani concilio Basiliensi adherentibus; et quoniam dissolucione ereccioneque Ferrariensi attemp- tatis non obstantibus firmi in concilio manserunt, qui primo aderant ambasiatores omnium regum et principum, excepto Burgundie ducis. Remanserunt nempe amba- siatores imperatoris Romanorum, qui vltra permanenciam illius parte auisabant patres, vt prouiderent, ne passim concilium dissolui contingeret, Francie quoque regis, qui conformans se decretis Basiliensis concilii publice proclamari fecit nemi- nem subditorum iturum esse ad congregacionem Ferrariensem, desuper exhortatus multos reges et principes. Manserunt eciam ambasiatores Castelle, Aragonum, Por- tugalie, Scocie, Dacie, Nauarre et Polonie regum. Qui vero Anglie et Cypri, iam diu recesserant ante. Remanserunt preterea archiepiscopi, episcopi, abbates, magi- stri et doctores aliique graduati et in dignitatibus constituti canonici et alii incor- porati. Vtque veritas manifesta fiat, preter Dignensem et Portugalensem episcopos et Nicolaum de Cusa, qui a concilio recesserant, parte pape Grecos inducturi, item legatum Iulianum cardinalem sancte Sabine concilii presidentem, Ioannem de Palomar aliosque suos familiares nec non Tiburtinum episcopum, Ottonem de Co- lumna prothonotarium, Symonem de Valle aliosque tres vel quatuor, vix plures, qui prelati essent vel graduati aut in dignitatibus constituti a concilio recesserunt Basiliensi, post illius ereccionem Ferrariensi incorporandi congregacioni; ab Ytalia autem extra dominia regis Aragonum et ducis Mediolani quidam eciam episcopi Basileam venerunt; sed de illis non fit mencio, licet incorporatis alio ten- dente eorum spiritu. Permanentibus igitur, qui primo in Basiliensi concilio quamuis multis pape fauentibus diuisio fieret christiani populi, ne illa fluctuaret, magnum robur erat catholice fidei subsistencia synodi Basiliensis, presertim quantum ad veritatem determinatam per magnam Constaciensem synodum de auctoritate gene- ralium conciliorum, quam vt sustineret neccesse fuit sancte synodo per suspensio- nem illius ab inpugnacionibus Eugenii pape quarti se ipsam defendere. Siquidem

Strana 6
6 Liber XIII. Caput II. attencius considerans vtriusque gesta reperiet, quod non primo percuciens, sed grauissime percussa ab eo, ne interiret in sui defensionem, aliquando repercussit, quod alibi opportunum erit explicare. At vero id notissimum est, quod proxime, priusquam suspenderetur eo eciam tempore, quo presidens eius hortabatur patres a processu desistere, papa Eugenius maximas duas intulerat synodo plagas et de- clarans patres concilii penas in literis dissolucionis contentas incidisse et erigens Ferrariensem congregacionem sub nomine concilii generalis. Ipse autem post hoc officio, quo primum vtebatur, suspensus extitit, et quia credere nolens, cui debuit, et quia retrahens ab opere bono et quia in scandalum semper manens et adhuc in- crepans et in superiorem manum apponens. Quomodo autem in suam Ferrariensem congregacionem sancta synodus non consensit, gesta narrabunt sequencia ordine seruato, vt leuiora primum, postremo narrentur grauiora gesta Ianuarii mensis, quo suspensio facta extitit. Capitulum II. Incipiunt acta MCCCCXXXVIII. anni, de obitu Sigismundi imperatoris Romanorum benediccioneque a sancta synodo suscepta per successorem in regnis Bohemie, Vngarie etc. Anno a natiuitate domini nostri Ihesu Christi millesimo quadringentesimo tricesimo octavo, ab inicio vero mundi secundum Hebreorum quinque mille centum nonaginta octo, secundum vero Grecorum conputacionem sex mille nongenti XLVI., indiccione prima, pontificatus Eugenii pape quarti anno septimo, concilii quoque Basiliensis, Ianuario mense celebratis processione vna et congregacionibus XII in- corporati fuere iuramento consueto procuratorie Tertonensis et Brandenburgensis episcopi et Michael beate Marie de Rosis Gerundensis dyocesis, personaliter sancti Petri in Silva Parentine diocesis abbates, Ioannes de Fonte in theologia magister, Nicolaus de Pruneta vtriusque iuris, Ioannes de Corcellis, Andreas Hasselman decretorum doctores, Petrus Guffer in decretis, Cristoforus de Lugano in legibus licenciati, Vlricus Bremode prepositus de Werda Salczeburgensis, frater Bertran- dus de Mediolano, prior sancti Martini de Gazo, presidens monasteriorum reforma- torum ordinis sancti Benedicti in Lombardia, canonici quatuor, priores quatuor et alii septem. Sancta synodus recepit literas legati sui constituti in regno Bohemie episcopi Constanciensis magnopere conmendantis publicacionem decreti de commu- nione eucharistie, quantum ad non conficientes sub altera tantum specie, quamque fuerit expediens desuper conclusione illa ecclesiam suam fecisse determinacionem, foretque neccesse quantocius per synodum suos mitti oratores ad regnum, vt ipsum decretum reciperetur, alias quoque Vicensis episcopi, synodalis oratoris ad impera- torem Sigismundum significantis obitum eius fuisse in opido Znoyme, marchionatus Morauie die nona mensis Decembris proxime transacti anno domini MCCCCXXXVIII (sic), et sic regnorum Sigismundi ipsius Vngarie LI°, Romanorum XXVII., imperii vero

Strana 7
Liber XIII. Caput II. anno quinto. Significat eciam, quod in regnis Bohemie et Vngarie filiam suam, vxorem ducis Austrie Alberti instituerat heredem, et quod Vngari deferebant corpus eius in Vngaria sepeliendum, ipseque Vicensis episcopus adhuc permanere vellet in studio vniuersitatis Wiennensis, informaturus publice de iusticia synodali. Per alias quoque literas significabat obtulisse Iohanni Francisco, in vtroque doc- tori, oratori pape, disputacionem publicam super iusticia synodalis processus, illum vero respondisse, cum miles esset, ad eum pertinere factum armorum, quodque transisset vnus seruiens armorum parte pape deferens Lx bullas eius conuocatorias ad Ferrariensem congregacionem. Nacione autem Germanie expensas magnifice tribuente celebrate fuerunt per sanctam synodum pro Sigismundo ipso Romanorum imperatore, exequie solemnes modo consueto in obitu summi pontificis aut cardi- nalium, tabernaculum candelis desuper, circuitum vero eius et mediam ecclesie nauem illustrantibus in torticiis et armis illius impressis pannis sericis, quatuorque prelatorum maioribus in quatuor angulis oraciones decantantibus. Die vero XXV. recepit literas Alberti Vngarie, Bohemie, Dalmacie etc. regis credenciales in per- sonam Iohannis de Dick vtriusque iuris doctoris, oratoris sui, exponentis fuisse destinatum ad intimandum sacre synodo eleccionem et assumpcionem illius ad regnum Vngarie et kalendis Ianuarii coronam illius suscepisse in Alba regali, honestaque oracione magnas domino suo laudes perorans reconmendabat eum, regna omnesque fortunas suas sacro concilio, offerens eundem semper assistere velle eius- que nomine laudata humilitate petens a sacra synodo benediccionem. Retulit pre- terea venisse responsurum ad certas peticiones eidem porrectas nomine concilii tempore sui ducatus, presertim, vt de pecuniis indulgenciarum collectarum in patria sua responderetur Roberto de Martellis, mercatori Florentino, creditori concilii de duobus milibus ducatorum, quod sibi placeret. Residuum autem cum non tantum esset, ut fama publicaret, supplicabat sibi concedi, attento, concilii oratorem, qui indulgencias publicauerat, predicasse, casu, quo Greci non venirent, pecuniam ex indulgenciis collectam patrie remanere debere pro neccessitate rei publice. Ipse autem rex multas magnasque fecisset expensas in resistencia contra Bohemos, cum oratoribus quoque concilii, ac ingressu et permanencia imperatoris Prage, necces- sarias ad opus fidei cum Bohemis. Arelatensis vero cardinalis primus in concilio prelatorum commendans regis et oracionem proponentis respondit, prout requisis- set, dandos per concilium esse deputatos ad conferendum cum eo. Sequenti vero die dominico facta est synodalis processio omni cum solemnitate, clero et po- pulo concurrente, pro assumpcione Alberti ipsius ad prefata regna Vngarie et Bohemie; et oratore predicto humiliter petente Gurcensis episcopus, qui missam celebrauit, vtrum id facturus esset, interrogacioni eius a patribus responso per ver- bum: „Placet nomine sancte synodi" prefato regi in personam dicti Iohannis ad- geniculate illam recipientis dedit benediccionem regibus dari consuetam, prout in pontificali. Mense quoque isto lata est sentencia synodalis in causa Sagiensis ecclesie in personam Iohannis de Pruscia ab annis iam duobus magnas dante vexa- ciones concilio.

Strana 8
8 Liber XIII. Caput III. Capitulum III. De prima bissessione Ferrariensi causam dante suspensionem pape non differri. Duo autem principaliter in sancta synodo mense isto Ianuarii acta fuere: pronunciacio suspensionis ab administracione papatus et relacio de facto missionis galearum ad conducendum Grecos. Magnam autem dedit causam, vt petita proro- gacio suspensionis non fieret, quoniam patres intellexerunt papam semper ac magis continuare propositum suum de ereccione congregacionis Ferrariensis; quin ymmo iam illam firmasse; propter quod ad habendam integre noticiam gestorum sancte Basiliensis synodi, cum recti iudex existat sui, et obliqui contrariorumque eadem sit disciplina, permaximo, quin velut summo inuicem sibi contrariantibus gradu Basiliensi legittima et aduersaria Ferrariensi congregacionibus, vt sancte Basi- liensis synodi acciones illius quoque facta referri condecet. Siquidem octaua die mensis huius inchoata Ferrariensi congregacione biduo sequenti sessio, siue magis bissessio publica in ea facta est, prout scriptura sequens enarrat. Prima bissessio Ferrariensis. 106. 1438. 10. Jan. „Ad laudem omnipotentis Dei, exaltacionem catholice fidei, pacem quoque et tranquillitatem et vnitatem tocius populi christiani sancta vniuersalis synodus per ipsius Dei graciam, auctorizante beatissimo domino Eugenio papa quarto, in hac ciuitate Ferrariensi in spiritu sancto legittime congregata vniuersalem ecclesiam representans, presidente vice et nomine ipsius sanctissimi Eugenii reuerendissimo in Christo patre domino Nicolao tituli sancte Crucis in Ierusalem, sancte Romane ecclesie presbytero cardinali, apostolice sedis legato, illius inherens firmissimo fundamento, qui apostolorum principi dixit: ,Tu es Petrus, et super hanc petram edi- ficabo ecclesiam meam', sollicita seruare vnitatem spiritus in vinculo pacis, vt simus vnum corpus et vnus spiritus, sicut vocati sumus in vna spe vocacionis nostre. Atten- densque multa superiori tempore acta, tam apud olim Basiliense concilium et post illius translacionem per aliquos nulla ibidem auctoritate perseuerantes, quam eciam per prefatum beatissimum papam dominum Eugenium, presertim circa negocium sanctissime vnionis occidentalis et orientalis ecclesie, videlicet decretum decime none sessionis dicti olim Basiliensis concilii, quod incipit: �Sicut pia mater', cui sanctis- simus ipse dominus Eugenius per suas literas assensum prebuit; item quandam cedulam conuencionalem super eleccione loci pro concilii Basiliensis translacione, fienda inter patres ipsius concilii grauiter dissidentes communi omnium consensu firmatam et concordatam, cuius vigore ad decretum xxV. sessionis dicti olim concilii processum est, quod ita exorditur: ,Hec sacrosancta synodus inter sue congregacio- nis exordia" etc., quod instanter a congregatorum oratoribus requisitus sanctissimus ipse pontifex per suas literas in generali consistorio Bononie dictis oratoribus pre-

Strana 9
Liber XIII. Caput III. 9 sentibus publicatas, confirmauit pariter et recepit; item literas eiusdem beatissimi domini Eugenii sub die XIIII. kalendas Octobris proxime preteriti in generali con- sistorio Bononie publicatas, in exordioque huius continuate synodi solemniter lectas, quibus Basiliense concilium de consilio et assensu reuerendissimorum sancte Ro- mane ecclesie cardinalium, prelatis eciam tunc in curia existentibus, id consulentibus et laudantibus, ad hanc ciuitatem Ferrariensem transtulit; item literas declaracionis eiusdem tercio kalendas Ianuarii translacionem predictam proxime subsecutas, que omnia hec sancta synodus in actis eiusdem ad perpetuam memoriam de verbo ad verbum registrari mandauit, prout in eisdem actis plenissime continetur. Quibus omnibus et aliis plurimis, debita meditacione pensatis ac per diuersos tractatus mature discussis, declarat translacionem ac declaracionem predictas fuisse et esse legittimas et iustas et racionabiles, ac vrgente neccessitate ad tollendum impedi- mentum prefate sanctissime vnionis occidentalis et orientalis ecclesie, atque eciam ad euitandum scissuram in Dei ecclesia iam iminentem pro euidentique vtilitate tocius rei publice christiane fuisse et esse factas, et consequenter hanc sanctam synodum ad ea omnia, pro quibus dictum olim Basiliense concilium ab inicio fuerat institutum, presertim pro futuro ycumenico concilio pro ipsa sanctissima vnione pre- dicta in presenti ciuitate Ferrarie in spiritu sancto (esse) legittime congregatam et stabilitam continuacionemque deinceps et prosecucionem ad predicta omnia habere debere; translacionemque ipsam cum declaracione, vt premittitur, laudat, suscipit et approbat, exhortans et requirens omnia et singula ipsius sancte synodi supposita presencia et futura, quatenus circa predicta peruigili cura et sollicito studio inten- dant, ex quibus ipso largiente, qui cepit in nobis opus bonum, ad eius gloriam et salutem tocius populi christiani cuncta dirigantur et fiant. Declarat insuper hec sancta synodus, quod, cum notoria neccessitas et euidens vtilitas supradictarum causarum ipsum sanctissimum Eugenium ad translacionem ipsam coegerint et im- pulerint, sub decreto octaue et XIe, vel cuiuscunque alterius sessionum dicti olim Basiliensis concilii merito non includi, decernensque omnem illam congregacionem, que Basilee post translacionem supra dictam perseuerauit, omnemque aliam congre- gacionem, que ibi vel alibi, quam in ciuitate ista Ferrariensi sancta hac synodo perseuerante sub nomine generalis concilii forsitan conueniret, illegittimam pocius et reprobam tumultuacionem et conuenticulam esse censendam et censeri debere, nullaque auctoritate concilii generalis posse consistere. Omnia insuper et singula, que ab ipso translacionis tempore in dicta Basiliensi ciuitate sub nomine generalis concilii acta sunt, aut ibi vel alibi sub nomine generalis concilii, vt premittitur, in futurum attemptari forsitan contingeret, cassat, irritat et anullat irritaque, cassa et nulla nulliusque roboris vel momenti esse decernit. Si quid tamen in materia Bohe- morum post translacionem predictam per predictos Basilee congregatos vtiliter actum fuisse cognouerit, id eciam cum supplecione defectuum approbare intendit. Vt autem omnia et singula ipsius sancte synodi supposita ab omni grauamine tuta seruentur omnique timoris, molestie et iniurie suspicione semota in bonis eius ope- ribus Deo seruire valeant, omnes et singulos, qui, quocumque modo vel causa olim Scriptores III.

Strana 10
10 Liber XIII. Caput III. Basiliensi synodo sub obligacionibus aut vinculis quibuscunque se astrinxerint iuramentis, quibus plena et libera facultas huic sancte synodo obediendi et eius honorem ac comodum prosequendi impediretur, vel scrupulus illis quomodocunque induceretur, ab illis absoluit, liberat atque relaxat absolutosque et liberos esse, ac iuramenta relaxata declarat. Statuit eciam hec sancta synodus, ordinat et decernit neminem, cuiuscumque status aut dignitatis existat, ordinaria quauis vel delegata, nisi a sede apostolica, iurisdiccione ex quacumque causa vel occasione, eos omnes et eorum singulos tam seculares, quam religiosos, (eciam) ordinum mendicancium, qui nunc in presenti synodo existunt vel erunt in posterum, aut qui Romanam sequun- tur curiam, cum in proximo ex sanctissimi domini Eugenii cum curia sua ad ciui- tatem istam indicta translacione per affixionem cedularum, secundum antiquam ipsius curie transferende seruatam consuetudinem in ipsa synodo futuri sint, in ipsorum dignitatibus, officiis, administracionibus, priuilegiis, honoribus, beneficiis bonisque aliis turbare presumpserint, aut ne fructibus eorum, vt antea fecerunt, libere vti valeant, impediendo, aut dignitates, officia, administraciones, honores vel beneficia ipsa, cuiuscumque priuacionis causa vel colore quesitis, aliis conferendo. Omnes et eorum singulos, eciam si cardinali, patriarchali, archiepiscopali vel epi- scopali dignitate prefulgeant, aut capitula, collegia, conuentus vel vniuersitates fue- rint, nulla alia premissa monicione excommunicacionis, suspensionis et interdicti sentencias ipso facto decernit incurrere; quorum absolucionem, nisi in mortis arti- culo, soli Romano pontifici reseruat, decernens nichilominus, quod, si infra tres dies collacionem seu collaciones ipsas, vel impedimenta predicta proxime sequentes non resipuerint, illos, quorum dignitates, officia, administraciones, honores et beneficia contulerint, vel quibus alias impedimenta, vt supra, prestiterint, plenarie, vt prius fuerant, reintegrando, suis ecclesiis et beneficiis quibuscumque, siue illas aut in titulum, commendam, vel administracionem habuerint, sint ipso facto priuati ad illa- que et omnia alia perpetuo sint inhabiles, nisi a Romano pontifice nouas ipsorum beneficiorum prouisiones et habilitaciones obtinere meruerint. Eos insuper omnes et singulos, qui dignitatum, officiorum, administracionum bonorum et beneficiorum predictorum, collaciones eciam motu proprio factas acceptare, aut possessionem per se vel alios intrare, aut ratas habere presumpserint, jure eciam, si quod in illis antea sibi conpetiisset omnibusque aliis suis beneficiis, que in titulum, commendam, siue administracionem obtinuerint, ipso facto priuatos et ad illa omniaque alia perpetuo inhabiles fore et per Romanum pontificem restitui et habilitari posse decreuit. Monet insuper et requirit hec sancta synodus omnes et singulos, qui in generalibus con- ciliis de iure interesse tenentur, Ferrariensem presentem synodum, vt premittitur, continuatam pro hiis, de quibus supra dictum, exequendis quam primum se conferre procurent. Datum Ferrarie in nostra solempni sessione in maiori ecclesia cele- brata, anno a natiuitate domini M° CCCCXXXVIII., quarto Idus Ianuarii, pontificatus sanctissimi domini Eugenii pape quarti anno septimo.“

Strana 11
Liber XIII. Caput IIII. 11 Capitulum IIII. Instancia ducis Mediolani, vt processus contra papam continua- retur, vt vero minime id fieret, electorum imperii votaque patrum desuper et media pacis per illos aperta. Ad publicacionem autem suspensionis pape, quo actore Ferrariensis con- gregatio gloriabatur, et deprimebatur sancta Basiliensis synodus, ordine hoc pro- cessum est. Die vltima Decembris post vesperas solemniter decantatas Franciseus de Barbauariis, orator ducis Mediolani, patribus synodaliter consedentibus vigore credencialis litere tunc perlecte notificabat illum omni cum humilitate reconmen- dare se concilio sacro, semetipsum atque statum suum, illa offerens ad decus et amplitudinem concilii, subiuncto, quamuis crederet patres concilii nil de contingen- tibus preterire, hortabatur tamen eos ad constanter inceptis perseuerandum, quon- iam multi principes agnoscentes iusticiam concilii laudarent synodalem proces- sum; obtulitque in fine relacionis sue parte ducis non solum statum et omnia sua, sed eciam personam ad exequendum quecumque per concilium desuper ordinanda, affirmans ad hoc conuenire regem Aragonum multosque principes alios; quam- obrem autem terminum acceperit oblacio eiusmodi, narranda inferius indicabunt, duce ipso et rege Aragonum consequenter pre ceteris instantibus, vt post suspen- sionem in processu supersederetur. Die vero Ix. oratores electorum imperii pre- sentata litera credenciali per Ottonem de Lapide, in theologia doctorem, cum the- mate: „In mansuetudine suscipite insitum verbum“ oratione facunda alloquebantur offerentes primo electores ipsos ad omnia concernencia honorem ecclesie, concilii ac patrum, exponentes consequenter, quod diebus hijs videretur scintilla scismatis, olim sopiti, oriri propter dissidium inter concilium et papam; et quoniam circa hoc vellent, quantum in ipsis erat, prouidere et specialiter vacante tunc imperio, prop- ter quod magis ad eos spectare videbatur, ideo deprecabantur suspendi proces- sum pape et intendendum esse per patres ad aliquos desuper pacis tractatus. Ad hec Panormitanus archiepiscopus ex deliberacione deputacionum imposito sibi onere respondebat, resumens in decem particulis illorum proposicionem, principaliter vnum deducens multipharia habundantissimaque racionum et iurium allegacione nullatenus decere, quin ymmo id esse ad destruccionem honoris et auctoritatis ecclesie, exinanicionem quoque reformacionis, ad quam concilium congregatum fuisset, et quam electores ipsi tociens fieri requisissent, si suspenderetur pape pro- cessus, qui alias nunquam trahi monicionibus potuit, vt corrigeret abusus curie Romane, tamque copiose conclusionem hanc inuestiuit, vt oracionem produxerit ab hora nona vsque post vndecimam. Qua hora dum patres prandere cepissent, Iu- lianus tituli sancte Sabine, sancte Romane ecclesie presbyter cardinalis, sedis apostolice auctoritate in Germania legatus et presidens in Basiliensi concilio a loco huius recessit, marchione de Rötelin cum multis armigeris sociante. Sed patres 2*

Strana 12
12 Liber XIII. Caput IIII. audientes recessum interrupto prandio comitati sunt eum, tractim attingentes vide- licet cardinalis Arelatensis oratores, regum Francie, Hyspanie, Aragonum alio- rumque principum, et omnes fere patres in promptu equitaturas habentes. Reces- serunt autem cum eo animo, quo ipse, vt apparuit, concilium deserendi Tyburtinus episcopus et Otto de Columpna prothonotarius, Iohannes de Palomar et Symon de Valle juris doctores, duoque aut tres minoris status eius familiares incorporati. Re- cessit eciam Heinricus Diest in theologia magister, canonicus Wormaciensis ; sed hic die vIII. Marcii sequenti anno coram patriarcha Aquilegiensi, concilii tunc legato, Maguncie consistente, excusauit recessum suum, quasi videndi curiositate humiliterque petens in graciam admitti, professus velle semper tenere cum con- cilio, benigne exauditus est. Alii vero ex patribus concilii cum presidente ipso, quod in noticiam communem venerit, recesserunt nulli. Arbitratus est autem se- cum iturum fore, pro quo maxime laborauit sancti Petri ad vincula cardinalem aput monasterium de Badem sistentem, et presertim illo motiuo tamquam Greci iam venissent ad portum; sed non facile ei credidit. Cum vero post recessum illius magnam facerent instanciam dicti oratores electorum imperii pro responsione alia specifica magis et scripto eis danda, biduo sequenti in domo Arelatensis delibera- turi conuenientes patres, primus ille dicebat pro voto suo non suspendendum esse pape processum; quin ymmo procedi oportere ad iustificacionem, probando vera esse contenta in monitorio. Etenim papa scripserat per Iohannem Franciscum, ora- torem suum, Sigismundo imperatori duodecim in illo contenta conficta et mendosa esse, itaque pro honore ecclesie, ne calumpniam pateretur, neccesse erat continuare processum decernenda suspensione in termino assignato. Patriarcha vero Aqui- legiensis, quod sepe ab electoribus imperii data fuissent eiusmodi verba spei, ideoque non curando de trufis procedi oportere. Lugdunensis vero archiepiscopus, quemadmodum, si vulnerato alicui tribus letalibus plagis, diceretur, quod adhuc expectaret interfici, nec se defenderet, sed daret opportunitatem vulneratori ad se interimendum, ita cum concilio ageretur. Nam papa letaliter percusserat concilium in confirmacione false bulle, conficte per Tarentinum, in mittendo denique galeas ad Constantinopolim, ambasiatam quoque scismaticam contrariam ambasiate con- cilii, et rursum concilium dissoluendo. Tamen adhuc diceretur, quod supersederet, vt papa interim conueniret ad Ferrariensem congregacionem, congregaturus exer- citum ad totaliter interimendum concilium, quod igitur non supersedendum, sed procedendum esset. Nam quod sanctus Petrus, predecessor eius, dixerat in cano- nica sua, poterat verificari de eo carnis reuersus ad vomitum, qui dissolucione prima per eum reuocata nunc iterum facere temptauerat. Preter hec exposita tria dicens illa nesciebat de aliis vulneribus quatuor, Decembrio et isto mensibus sy- nodo per papam inflictis, declaracione incursus penarum contentarum in bullis dis- solucionis ordinacione inchoande Ferrariensis congregacionis, tercia quoque voca- cione ad illam, et quod illa incepta primaque eius bissessio celebrata fuerat. Si hec sciuisset, asserto proflicto exclamasset amarius, sed hec die isto latencia patres. nota fuerunt ante promulgatam suspensionem. Etenim Ferrariensis coacta congre-

Strana 13
Liber XIII. Caput V. 13 gacio duabus ebdomadis suspensionem precedens semetipsam gestaque pape de- super notoriauit. Post votum autem dicti archiepiscopi acucius stimulantis vox succedebat Burgensis episcopi, velut stringentis frenum, exordientis se cupere, vt sic patres cogitarent de mente sua, quomodo ipse de illis, eciam si aliud dicerent, quam ipse. Dicebat autem materiam processus tanti esse periculi, quod, nisi statim a principibus obediretur suspensioni, auctoritas ecclesie contempneretur. Qui in Romana (curia) conuersarentur pape obedientes magis se firmaturos in obediencia illius, ne scismatici reputentur; ideoque maturius deliberandum esset. Panormita- nus vero archiepiscopus et Ludowicus prothonotarius plenipharie allegabant contes- tantes, quam plures esse et neccessarias causas, quare papa suspendendus foret ab administracione, et propter contumaciam et propter abnegacionem notoriam iurisdiccionis concilii, quam tamen per adhesionem fuerat confessus, id ipsum comu- niter aliis dicentibus prelatis, sed Lubicensi et Warmiensi episcopis, quomodo Burgensis. Fuit autem conclusum crastino patres conuenire audituros ab orato- ribus electorum imperii, si, que haberent pacis media, merito acceptanda, sin autem, quod illis responderetur, iustificando synodalem processum. Illi autem aperuerunt tamquam media pacis ea, de quibus in responsione synodali fit mencio; vtrum autem opportuna aut satis essent, biduo patres concilii conuenere, desuper conferentes et XVII. die in presencia patrum deputatorum; ne forte responsione audita irritarentur, Arelatensis cardinalis et Panormitanus archiepiscopus, multo sermone oratoribus ipsis domestice exposuerunt in effectu substanciam responsionis publice et in scriptis eo die sero date in generali congregacione, qua lecta in eorum presencia per notarium concilii Ludouicus prothonotarius aliam responsionem per se conceptam eciam legit. Voluerat namque, vt illa fuisset nomine concilii data, quod patribus visum non extitit, sed quod pro maiori informacione post datam re- sponsionem concilii posset illam legere. Capitulum V. Responsio Ludouici prothonotarii, data ad requestam electorum imperii, quare non erat in processu pape supersedendum. Cuius effectus hic est, oracionem factam per oratores ipsos tres particulas continere. Ad quarum primam de mansuetudine iuxta verba thematis dicebat sac- ram scripturam priuilegia sex tribuere mansuetudini, quotatis desuper capitulis biblie; prosequebatur autem sanctam synodum vsam fuisse mansuetudine ad per- sonam Eugenii pape, quia tempore prime dissolucionis post datum sibi terminum LX. dierum, infra quem non adheserat, et sic potuerat declarasse eum fore su- spensum; magna cum mansuetudine concesserat postea dilaciones, et quia post suam verbalem adhesionem, cum indixisset conuenticulum Ferrariense, et sic non tenentem ecclesie vnitatem iuxta Cipriani doctrinam potuerat illico immediate

Strana 14
14 Liber XIII. Caput V. dignitate papatus priuare; et quia in sua dissolucione secunda dixerat concilium aduersus eum vsurpasse iurisdiccionem tamquam in contumacem, potuisset in eum ferre sentenciam excommunicacionis; et quia proteruiter contumax citatus super criminibus comparere nolens supposita concilii excommunicauerat, quod erat, velut sanctam synodum anathematizare, potuerat eo ipso a papali administracione sus- pendi iure canonico disponente episcopum vocatum, qui ecclesiam suam malis moribus et dilapidacionibus scandalizat, si iudicis presenciam per contumaciam adire contempnit, in primo litis ingressu sentenciam suspensionis pati posse. Quia igitur nullo istorum remediorum sancta synodus vsa fuerat post magnam expecta- cionem, seueritate pocius quam mansuetudine vti deberet, allegatis de hoc testi- moniis decem in volumine decreti Celestini pape, Prosperi, apostoli Pauli, Ieronimi, Augustini episcopi et Gregorii. Ad secundam vero particulam oracionis, suadentem patres inmemores esse debere offensarum summi pontificis, discernens alterius esse generis iniuriam; que fit hominibus, et que fit ecclesie, Deo ac spiritui sancto, di- cebat illarum, que in personas eorum facte essent, patres non memorantes, eas, que in ecclesiam et Deum, vlcisci debere, allegans sex de hoc testimonia, vel vbi supra, et presertim testimonium Alexandri pape, dicentis crucifigere Deum, qui eum in suis sacerdotibus persequerentur. Applicabat autem papam Eugenium scandali- zare ecclesiam in decem, quod in sua pretensa dissolucione diceret, concilium ad- versus eum iurisdiccionem vsurpasse, quod citatus, vt se de criminibus purgaret, in iudices suos anathematis sentenciam protulisset, quod vnitatem ecclesiasticam scindere moliretur, pronunciando aliud concilium, quod ecclesiam dehonoraret con- ducendo ad se Grecos, pro quorum transfretacione sancta synodus innumeros per- pessa labores magnum thesaurum exposuisset, et quia decreta synodalia contemp- neret et sic spiritum sanctum, cuius inspiracione edita essent; contempnebat autem vtens reseruacionibus reuocatis elecciones preueniens, annatas recipiens vt prius, iam tamen dampnatas, et quia cardinalem extra locum concilii et absque eius consensu durante synodo creauit; quia igitur spernens patres locum tenentes apostolorum Deum spernere censebatur, cum tangens illos, tangat eciam pupillam oculi Dei: quomodo misericordiam et mansuetudinem diceret cum eo obseruari, aut quomodo amaret Deus multos rogare pro vno continue offendente, cuius nulla appa- rerent penitencie signa, ymmo continue maior contumacia, in suoque errore maior appareret perseuerancia? Et preterea, quia detestabile scisma faceret allegatis de- super textibus iuris, concludebat eum dignum esse pena desuper disposita. Ad terciam vero particulam dicte oracionis, vt a processu supersederetur, respondebat in sancta synodo duos pendere processus contra Romanum pontificem citacionis, vt a criminibus notorie ecclesiam scandalizantibus se purgaret, et monicionis, vt infra assignatum iuris terminum dissolucionem attemptatam reuocaret. Suspendi primum, quod non videbatur ecclesie militanti multimoda Romani pontificis trans- gressione Deum offendente continuo; namque, si vlcio differetur illius, ira Dei ad- uersus omnes Christi fideles prouocaretur, Augustini testimonio desuper allegato aliorumque multorum; et quoniam ex suspensione processus via eidem aperiebatur

Strana 15
Liber XIII. Caput V. 15 ad longiorem perseueranciam in suorum deformitate morum, quod et illi damp- nosum et nociuum esset Christi fidelibus, cum tanto grauiora sint peccata, quanto diucius retinerent infelicem animam alligatam. Secundus eciam processus proro- gari non deberet, quia esset in potestate pape illum non incurrere, si reuocare volet attemptatam per eum dissolucionem, nec dignus erat synodali beneficio de- linquens in synodum, sicut frustra legis auxilium inuocat, qui delinquit in legem, esset item indignus tali beneficio, quoniam ecclesiam scandalizaret, illam in duo diuidens, neque dignus erat, vt porrecta pro eo supplicacio exaudiretur, qui non dubitaret committere sacrilegium; nec quisquam sani capitis arbitraretur id expe- diens fore concilium suspensionem tollere, dum Romanus pontifex vulneri synodali gladium fixum teneret dissolucionis, euellere nolens ecclesiaque tacente, nec se defendente, iam censerentur porte inferi aduersus illam preualere, cum nichil plus taciturnitate officeret prelatis ecclesie, qui tanto diligencius ad corrigendum sub- ditorum excessus deberent assurgere, quanto dampnabilius eorum offensas dese- runt incorrectas in detrimentum ecclesie, cui nemo amplius noceret, quam qui peruerse agens nomen et ordinem dignitatis tenet et rursus, quod sanguis pereun- cium animarum de manibus patrum, si correccioni non intenderent, requireretur; quomodo propheta dixit regi Achab, quoniam dimisisset de manu sua regem Syrie, virum dignum morte, quod anima eius esset pro anima illius, ipse adhuc pontifex in heresim laberetur, offendens illum articulum "vnam sanctam ecclesiam" per erec- cionem congregacionis alterius, quoniam asserens eodem tempore duos Petri suc- cessores. Dicebat preterea verbum pacis predicatum ab ipsis electoribus imperii dulce esse atque iocundum, sed, nisi haberet duo preuia magis ad dissidium, atten- debat, hoc est, vt auctoritas vniuersalis ecclesie remaneret illesa, et potestas Ro- mani pontificis seruaretur intacta; atqui, nisi fieret iudicium de papa Eugenio aut ipse de se faceret illud attemptatam, reuocans dissolucionem, contraria illis duobus euenirent; nam quicumque Romanus pontifex in futurum laxans habenas in perni- ciem vniuersalis ecclesie sua abutetur potestate, vniuersa sibi vendicans, quando sentiret non sibi neccesse alteri reddere racionem, quod nec conueniret ecclesie auc- toritati vel pape potestati, quoniam pax huiusmodi origo esset criminis et litis ; nec pacis tractatorem decebat aperte expetere, quod exploratum non haberet velle facere alteram partem; sed officium eius erat vtriusque discrepantis iura rimari et pro quo iusticia sederet minus offenso indicare pacem. Contestabatur denique iustum non esse sanctam synodum, velut submittentem se, et, quasi in preteritis non recte egisset, oratores mittere ad curiam pape pro facienda loci eleccione, super quo, vt sancta synodus respondere posset, volebat primum audire oratores suos ex Grecia reuersos. In fine autem allegans dicebat quinque pertinere ad principes seculi allegatis desuper iuribus, quibus tacite instruebantur electores im- perii assistere debere iusticie synodali, exposita compendio ad peticionem electo- rum imperii substancia. Concepte responsionis huiusmodi per Ludouicum de Vrbe prothonotarium tenor sequitur de verbo ad verbum responsionis date nomine con- cilii sub bulla postmodum expedite.

Strana 16
16 Liber XIII. Caput VI. Capitulum VI. Synodalis responsio exhibita auctentice oratoribus electorum ad instanciam eorum factam, vt supersederetur in processu pape Eugenii quarti. "Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legittime con- gregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad futuram rei memoriam. Audiuit hec sancta synodus affeccionem deuotissimam venerabilium archiepiscoporum et cete- rorum illustrium principum electorum sacri imperii ad pacem et quietem ecclesie, quam vos, egregii ipsorum oratores, in nostra generali congregacione diserta ora- cione reserastis. Vicissim quoque audierunt discreciones vestre zelum sincerum, quem eadem sancta synodus ad ipsius ecclesie salutem et pacem semper gessit, velut per venerabilem archiepiscopum Panormitanum ex ordinacione huius sacri concilii fuit in eadem congregacione lacius explicatum. Deinceps pro affectu, quem ad pacem in cordibus nostris gerimus, ab eisdem discrecionibus vestris inter depu- tatos huius sacri concilii quesitum est, vt media ad pacem ipsam opportuna velletis apperire. Nam hec sancta synodus eciam media intendebat gratis animis ample- xari, per que auctoritas ecclesie seruaretur illesa, et reformacio tantis repetita temporibus, et pro qua in conciliis Constanciensi, Senensi et isto Basiliensi tot sunt adhibiti labores, aliquem tandem fructuosum sortiretur effectum ad Dei glo- riam et animarum salutem. Vos vero, pacis inueniende spem habere dixistis, si suspenderetur processus aduersus dominum Eugenium papam quartum inchoatus, et interim opera daretur per dominos vestros illustres, vt ipse dominus sanctissimus dissolucionem pretensam concilii per eum attemptatam reuocaret, et ea, que aduersus hoc concilium egerat, de quibus atque eciam de iusticia ipsius concilii dominos ve- stros plene informatos esse commemorastis, vtque insuper idem dominus sanctissi- mus Eugenius decreta synodalia susciperet et de congregando concilio pro Grecis se non intromitteret, sed fieret apud Grecos ipsos instancia, vt venirent ad aliquem trium locorum (electorum) per concilium. Quod si obtineri non posset, videretur de aliquo tercio loco eligendo, qui et concilio et pape tutus et accomodus foret. adi- cientes, quod ad papam super hiis oratores destinaremus, et tandem, si concordia aliter non posset inueniri, super ipsius loci tercii eleccione concilium et papa in ali- quos compromitterent. Quibus per vos et optima intencione et zelo, vt credimus, ex- pressis, matura deliberacione prehabita duximus hoc modo respondendum. Lau- damus et conmendamus plurimum deuocionem venerabilium archipresulum et cete- rorum illustrium vestrorum dominorum atque vestram, quam simul et iusticiam huius sacri concilii attencius considerare et pacis media inuenire conari conspi- cimus; laboribus ipsorum et vestris gracia est habenda. Nos quoque ea cupimus efficere, que ad pacem salutarem consequendam et piorum vestrorum desideriorum consumacionem efficaciora sint. Speramus autem Dei Christi fauente clemencia pacem ipsam nobis et vobis pariter desideratam inueniri posse, si sororem pacis, iusticiam, non prorsus abiecerimus. Nam ita iusticia et pax osculate sunt atque 107. 1438. 17. Jan.

Strana 17
Liber XIII. Caput VI. 17 tali vinculo federate, vt quisquis vnam sine altera querit, neutram valeat amplecti. Si constantibus animis viam iusticie et veritatis ingrediamur, auctoritatem ecclesie et determinaciones fidei iam in pluribus conciliis promulgatas atque per vniuer- salem ecclesiam approbatas totis viribus defendamus, que concorditer acclamant Romanum pontificem teneri obedire vniuersalibus conciliis in hiis, que pertinent ad fidem, ad extirpacionem scismatis et reformacionem ecclesie in capite et in membris ac pertinentibus ad ea, vt, quod veritas ipsa declarata sonat, opere im- pleatur, pacem optimam et nunc et in futurum vniuersa ecclesia consequetur. Nec Romani pontifices pro libito sue voluntatis implendo aduersus vniuersales synodos tanta bella mouebunt in continuam perturbacionem ecclesie, sed benigne amplexa- buntur, que vniuersali consensu sunt constituta pro edificacione ipsius ecclesie et animarum salute. Ipsi quoque hoc peracto a synodis vniuersalibus omni fauore et honore tractari merebuntur. Inducunt nos preterita existimare de futuris dominum Eugenium papam quartum facilius ad pacem hanc inclinari posse pro salute anime sue et tocius ecclesie, si processus inchoatus per hanc sanctam synodum con- tinuetur, quam si eodem processu suspenso nudis precibus de hoc interpelletur. Me- ministis, vt credimus, dum altera vice concilium dissoluerat, neque precibus inclite memorie domini Sigismundi imperatoris, nec archipresulum et ceterorum illustrium principum sacri Romani imperii electorum, aut quorumlibet aliorum ad huiusmodi reuocandam dissolucionem induci potuisse, donec ad suspensionem ipsius ab ad- ministracione papali hec sancta synodus procedere decreuit. Vbi vero nunc longe grauiora, longe duriora peregit et semel reuocatam dissolucionem iterum attemp- tauit, quid putandum est ex dilacione processus euenturum, nisi duriorem ipsius in cepto proposito persistenciam? Iam semel post eius accusatam contumaciam dila- cionem Lx dierum ad instanciam prefati imperatoris ac illustrium dominorum vestro- rum dedimus, et post lapsum illorum adhuc aliis plurimis diebus expectauimus. Quid iste dilaciones profecerint, vos ipsi conspicitis. Interim literas et nuncios ad diuersas regiones misit in huius concilii expugnacionem, interim plurimos (ad) adeundum pretensum Ferrariense concilium conuocare studuit; in scissuram ecclesie interim laborauit, vt Grecos ad locum, quem vellet, posset adducere, vt sub vmbra con- uocacionis eorum correccionem effugere et obedienciam, quam huic sancte synodo exhibere tenetur, eludere valeret. Cuius rei assequende gracia iam aduersus hono- rem ecclesie latine plurima scandala per ipsum dominum Eugenium atque suos in oculis Grecorum conmissa sunt, et nunc in foribus est scisma inauditum duorum conciliorum per ereccionem illius pretensi concilii Ferrariensis. Iam imminet sperate reformacionis extinccio, auctoritatis vniuersalis ecclesie prostracio, si non celeriter occurratur; neque aliud nobis remedium superest, quam vt per continua- cionem processus et iustam suspensionem ab administracione papali ipse dominus Eugenius ad viam iusticie et semitam veritatis reducatur, per quam pax gratissima non tantum in hoc tempore, sed et in diebus futuris donetur populo Dei. Nec ista suspensio est ipsius deposicio: adhuc illa differetur, nec ad eam, nisi cum magna maturitate, hec sancta synodus procedere intendit, et interea illustrium dominorum Scriptores III. 3

Strana 18
18 Liber XIII. Caput VI. vestrorum pia deuocio apud ipsum dominum Eugenium laborare poterit, vt pacem ecclesie donet, longe quoque facilius Deo adiuuante sua tunc consequenter desi- deria; vehemenciusque ipsum dominum Eugenium ad pacis amplexus excitabunt inminente deposicione sua, si non assenserit precibus ipsorum, quam si suspende- retur processus. Erit enim per Dei graciam hec suspensio non letalis vulneracio, sed medicina salutaris, habebitisque in vlteriori dilacione, quod a nobis exposcitis, tempus prosequendi salubria media pacis, ad quorum cupitos amplexus hanc sanc- tam synodum semper paratam inuenietis. Offert autem hec sancta synodus vene- rabilibus archiepiscopis et ceteris illustribus dominis vestris plurimo honore dignis- simis quidquid ad pacem et prosperitatem sacri imperii et omnium prelatorum atque principum inclite nacionis Germanie efficere poterit, exhortans in domino deuociones eorum, vt saluti ecclesie ac paci semper intendant benignosque fauores et auxilia huic sancte synodo iugiter largiantur, et cum bona concordia atque de- bita diligencia talem futurum imperatorem eligere curent, qui languoribus vniuer- salis ecclesie sua aduocacione subuenire possit, et vniuersum populum Dei inter presencium temporum calamitates consolari ad ipsius Dei omnipotentis gloriam et honorem, qui est benedictus in secula. Datum Basilee in congregacione nostra generali, XVI. kalendas Februarii, anno a natiuitate domini MOCCCC tricesimo octauo." Agitaciones patrum, vtrum aut non cum decreto de suspensione pape, de causis in partibus terminandis, collacione beneficiorum per ordinarios et reuocacione expecta- tiuarum decreta simul publicarentur. Post dictas responsiones in generali congregacione, vt pretactum est, pub- licatas, sequenti die ciues Basilienses in ordinaria congregacione supplicarunt, eciam supersedendum esse a processu pape. Post quorum supplicacionem, cum iam deliberatum extitisset in deputacionibus, conclusum est, vt decerneretur sus- pensio ab administracione papatus, datis deputatis super conficienda forma decreti, reuocacione quoque facienda literarum pape de declaracione incursus penarum et celebracione Ferrariensis die octaua mensis ordinata, vt inciperet. Materia vero hac, vt fieret suspensionis decretum, concurrente, non exilis facta est diligencia, sed eximia solicitudo per multos Gallice et Germanice nacionum, vt simul cum illo promulgarentur decreta duo magni vtique ponderis et iam diutissime agitata, tam inter deputatos, quam in deputacionibus super diffinicione causarum in par- tibus, reuocacione graciarum expectatiuarum et collacione beneficiorum per ordi- narios. Super quibus multi, quibus placebat suspensionis decretum, resistenciam fecerunt magnam, inter cetera allegantes, quod remouere concessionem graciarum expectatiuarum a summo pontifice esset in heresim labi, cum hoc esset Romane ecclesie detrahere privilegium. Cum vero data illis multipharia responsione non- dum acquiescerent, exemplo dato ipsius Eugenii pape, tacuere; siquidem ille ab

Strana 19
Liber XIII. Caput VII. 19 inicio sui pontificatus diu stetit, nolens concedere gracias expectatiuas propter exorbitancias et abusuum multitudinem, que dicebat illis earumque execucioni inmixta esse. Cum igitur ipsemet Eugenius detraheret illud priuilegium sedi apo- stolice, qui allegacionem illam induxerat, interroganti respondisset, propterea hereticum non fuisse, adiectum est, quod, sicut medio anno steterat nolens con- cedere, et non fuisset hereticus, ita eciam, si pro tempore sui papatus illas nunquam concessisset, quodque synodo generali competeret, quod summo pontifici circa re- formacionem ecclesie. Quemadmodum igitur papa, si illas noluisset concedere, nec labi in heresim censeretur, nec detrahere Romane ecclesie priuilegium, ita neque celebrantes generale concilium, si pro reformacione ecclesie statuerent illas per summum pontificem non concedendas, super hoc Constanciensi synodo inter XVIII arti- culos reformacionis ecclesie tercium annumerante de collacionibus beneficiorum et graciis expectatiuis, non quidem ampliandis, quam pocius tollendis. Post multas igitur inter deputatos super hiis decretis inuicem collaciones concordes omnes fue- runt, tam super materia, quam super forma. Capitulum VII. Protestaciones Hyspanorum contra suspensionis decretum, et cerimonie seruate in proclamacione pape. Celebrataque est sessio XXXI. sancte Basiliensis synodi; ante vero lecturam decretorum in ordinaria ipso die congregacione Conchensis, Burgensis et Ebro- nensis episcopi, oratores regis Castelle legi fecerunt cedulam, referentem mansue- tudinem et expectacionem concilii circa papam super reuocacione prime dissolu- cionis, narratis seriosius datis tunc terminis dilacionum; cumque eisdem videretur, sic eciam expedire, supplicabant supersederi in processu, offerentes se laboraturos pro pace et concordia inter concilium et papam. Si autem non exaudirentur, protes- tabantur, si scisma vel aliud malum in ecclesia oriretur ex pape suspensione, id non esse imputandum regi suo, a notariis requisito testimonio suspensionem ipsam fieri, eis non consencientibus aut consulentibus. Similem protestacionem fecit Velascus Fernandi, legum doctor, orator regis Portugalie. Lectis post hec decretis nemine contradicente conclusio facta est per patriarcham Aquilegiensem, et ab- inde celebrata missa per Nicolaum archiepiscopum Panormitanum, completis solitis cerimoniis cum decantato euangelio: „Arborem fici habebat quidam plantatam in vinea sua" vsque „gloriose fiebant ab eo“, Albinganensis episcopus, in ambone con- stitutus, legit decreta ipsa tria de diffinicione causarum, primo de reuocacione ex- pectatiuarum et collacionibus beneficiorum consequenter, postremo de suspensione Eugenii pape quarti ab administracione papatus, seruatis acclamacionibus et rela- cionibus de noncomparicione pape vel alterius pro eo, fieri consuetis in medio concilii et ad valuas ecclesie per episcopos Lauentinum et Marsiliensem. Et tunc Panormitanus archiepiscopus, in ipso actu presidens concilii, habundanti sermone 3*

Strana 20
20 Liber XIII. Caput VII. conmemorans contenta in decreto aliaque plura de magnitudine contumacie aliisque demeritis pape, alloquebatur patres sentenciam illam suspensionis necessariis ra- cionibus et causis ad id vrgentibus per sanctam synodum pronunciari debere, vtque moris Albinganensi episcopo, qui legit ipsum decretum interrogante, sancta sy- nodus respondit per verbum "placet“, suspensaque fuit carta ipsius decreti plum- bata inmediate ad valuas ecclesie. Tenor sequitur trium decretorum publicatorum. Sessio XXXI., in qua lecta fuerunt tria decreta, et primo decretum de causis. 108. 1438. 24. Jan. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime con- gregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad futuram rei memoriam. Ecclesiastice sollicitudinis studio iugiter inuigilare conuenit, vt fraterna claritas in clero ac populo christiano vigeat, nec quisquam per vexacionem et afflicciones indebitas proximum suum opprimere permittatur, sicque iusticia ordine debito cuilibet ministretur; et vt viris dolosis auferatur nocendi licencia, et quies ac tranquillitas rectorum non fa- cile perturbetur. Inoleuerunt autem hactenus per intollerabilium vexacionum abusus permulti: dum nimium frequenter a remotissimis eciam partibus ad Ro- manam curiam, et interdum pro paruis et minutis rebus ac negociis quam plurimi citari et vocari consueuerunt, atque ita expensis et laboribus fatigari, vt nonnun- quam comodius arbitrarentur iuri suo cedere, aut vexacionem suam graui dampno redimere, quam in tam longinqua regione licium subire dispendia. Sic facile ex- titit calumpniosis opprimere pauperes, sic beneficia ecclesiastica plerumque minus iuste per licium amfractus obtenta sunt, dum iustis possessoribus, seu quibus illa de iure competebant, neque opes, neque facultates ad illos sumptus sufficere po- terant, quos longinqua profeccio ad Romanam curiam et litis agitacio in eadem deposcebant. Confunditur eciam exinde ordo ecclesiasticus, dum ordinariis iudi- cibus sua iurisdiccio minime obseruatur, pecunie et facultates regnorum ac prouin- ciarum hoc pacto non parum diminute sunt; et quod vniuerso ecclesiastico ordini admodum nocere compertum est, hii, quos ad summa negocia christiane religionis sublimitas dignitatis euocabat, minus illis reddebantur intenti, dum ipsorum mentes nimium occupabat assidua causarum multitudo. Que attendens hec sancta synodus et pro reformacione ecclesie Dei in capite et in membris iuxta potestatem sibi a domino concessam inuigilans, vt omnia deinceps ordine congruo peragantur ad salu- tem animarum et pacem ac quietem cunctorum, statuit et decernit, quod in partibus vltra quatuor dietas a Romana curia distantibus omnes quecumque cause, exceptis maioribus in iure expresse enumeratis, et eleccionum ecclesiarum cathedralium et monasteriorum, quas inmediata subieccio ad sedem apostolicam deuoluit, apud illos iudices in partibus, qui de iure aut consuetudine prescripta vel priuilegio cognicionem habent, terminentur et finiantur. Et ne sub vmbra appellacionum, que nimium leuiter et nonnunquam friuole hactenus interponi vise sunt, atque eciam in

Strana 21
Liber XIII. Caput VII. 21 eadem instancia ad prolongacionem licium multiplicari, materia fouendis iniustis vexacionibus relinquatur, statuit hec sancta synodus, quod, si quis offensus coram suo iudice habere non possit iusticie complementum, ad inmediate superiorem recursum habeat, nec ad quemcunque, eciam ad papam omisso medio, neque a grauamine in quacumque instancia ante diffinitiuam sentenciam, quomodolibet appelletur, nisi forsitan tale grauamen extiterit, quod in diffinitiua recuperari nequiret, quo casu non alias ad inmediatum superiorem liceat appellare. Si vero quispiam a sedis apostolice inmediate subiecto ad ipsam sedem duxerit appellandum, causa per rescriptum vsque ad finem litis inclusiue in partibus conmittatur, nisi forte propter defectum iusticie aut iustum metum eciam in partibus conuicinis, de quibus in conmissione exprimendis legittimo prius documento alias, quam per iuramentum, summarie constiterit, apud ipsam sedem foret merito retinenda, et quidquid in con- trarium huius saluberrimi factum vel attemptatum fuerit, sit nullum ipso facto, liti- gantesque, qui contra fecerint, in expensis condempnentur, Romane vero ecclesie cardinales, vicecancellarium, camerarium, magnum penitenciarium, prothonotarios et alios sedis apostolice officiales, actu in Romana curia suis officiis insistentes, hoc decreto non intendimus comprehendi. Ne tamen in dissolucionem vel trans- lacionem presentis concilii, aut ereccionem conuenticuli Ferrariensis vel alibi sub nomine concilii generalis, quam dominus Eugenius papa quartus efficere conatus est, vel conaretur in futurum, causas ipsas, et maxime incorporatorum aut incorpo- randorum in hoc sacro concilio, quas hec sancta synodus remitteret aut non reci- peret, in curiam ipsius domini Eugenii, aut prefatum conuenticulum Ferrariense vel aliud de facto trahi contingeret in fomentum dissolucionis, translacionis et erec- cionis predictarum, voluit eadem sancta synodus causas quascumque pendentes et commissas, aut eciam quascumque causas incorporatorum aut incorporandorum, aut alias per appellacionem deuolutas aut deuoluendas, nec non illas, que obserua- cionem decretorum ipsius sancte synodi concernunt, apud eandem sanctam synodum ipsa durante, seu, donec aliter fuerit ordinatum, tractari saluis eciam aduocacio- nibus causarum pendencium in Romana curia per quecumque nostra decreta factis aut faciendis, decretis eciam aliis et ordinacionibus eiusdem sancte synodi in suo robore permanentibus. Datum in sessione nostra publica, in ecclesia maiori Ba- siliensi solemniter celebrata, nono kalendas Februarii, anno a natiuitate domini MCCCCXXXVIII.“ Decretum de reuocacione graciarum expectatiuarum et collacione beneficiorum per ordinarios. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime con- gregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Placuit diuine pietati hoc tempore animos hominum, qui variis abusibus irretiri ceperant, vehemencius excitare, vt salus quereretur cunctorum et per synodum vniuersalem 109. 1438. 24. Jan.

Strana 22
22 Liber XIII. Caput VII. mores ecclesie in melius reformarentur, cum salutari direccione capitis et membro- rum in viam iusticie et sanctitatis. Quod vt facilius atque ordinacius fieret, et ne pretextu variarum opinionum aut Romani pontifices, aut alii quicumque non satis vniuersalibus conciliis obedirent, predisposuit eadem (diuina) pietas in sacro Con- stanciensi concilio synodorum vniuersalium iurisdiccionem ita declarari, vt nulli relinqueretur ambigendi occasio, cum decreto solemni diffinitum extitit vniuersale concilium habere auctoritatem inmediate a Christo, cui quilibet, cuiuscumque status et dignitatis, eciam si papalis fuerit, obedire tenetur in hiis, que pertinent ad fidem, ad extirpacionem scismatis et reformacionem ecclesie Dei in capite et in membris ac pertinentibus ad ea. Cum autem hec cura reformande ecclesie huic sancte vniuer- sali synodo Basiliensi incumbit, hoc vnum singulari solicitudine prosequendum arbitratur, vt per singulas ecclesias ministri instituantur ydonei, qui scienciis et vir- tutibus effulgeant ad Christi gloriam et vniuersi populi christiani edificacionem salutarem. Cui rei graue impedimentum hactenus afferre visa est graciarum expec- tatiuarum multitudo, que grauem ordini et statui ecclesiastico perturbacionem variasque inordinaciones ac plurima discrimina conperitur iniecisse. Ex hiis enim frequencius dati sunt ecclesiis ministri non probati nec cogniti, vacaturorumque beneficiorum expectacio, sicut antiqua iura testantur, occasionem desiderande mortis aliene prestare solet, quod plurimum preiudicat animarum saluti. Sed et insuper lites innumere et contenciones inter seruos Dei excitantur, rancores et iurgia nutri- untur, pluralitatis beneficiorum fouetur ambicio, facultates ac pecunie regnorum et prouinciarum mirum in modum exhauriuntur, pauperes discurrendo ad Romanam curiam innumerabiles vexaciones subeunt, et inter viarum discrimina nonnunquam spoliantur, occiduntur, ac variis affliguntur pestibus, atque eciam suis patrimoniis aut parentum opibus exhaustis graui egestati subiacere coguntur. Plurimi absque iusto titulo beneficia sibi vendicant, et non, quibus iure debentur, illi obtinent, sed nonnunquam hii, quibus aut circumueniendi proximum maior astucia, aut ad liti- gandum facultas suppetit vberior. Sub inuolucionibus quoque prerogatiuarum antelacionum aliorumque gracias huiusmodi concomitancium fraudes plurimas et decepciones contingit inueniri; iuuenibus eciam, qui studio literarum et virtuosis operibus intendere deberent, datur materia euagandi; qui sepius per licium am- fractus et varios discursus racione graciarum ipsarum turbantur et inquietantur, ordinariis collatoribus suum ministerium subtrahitur, et confunditur ecclesiasticus ordo, dum vnicuique sua iurisdiccio non seruatur; Romani pontifices, dum officia inferiorum sibi nimium vendicant, a maioribus et magis fructuosis operibus vniuer- sale bonum concernentibus retrahuntur, neque inferiorum direccioni atque correc- cioni inuigilant, sicuti publica vtilitas exposcit. Que omnia grauem confusionem statui clericali et sacerdotali in dispendium diuini cultus et preiudicium publice salutis afferunt, possentque grauiorem in futurum afferre ruinam, rebus hiis in dete- riora iugiter prolabentibus, nisi prouideretur in aduersum. Volens itaque hec sancta synodus super hiis opportunum remedium adhibere, statuit et decernit, vt Romanus pontifex, qui pro tempore fuerit, eas deinceps gracias expectatiuas aut nomina-

Strana 23
Liber XIII. Caput VII. 23 ciones, nullo modo nullaue ex causa concedat, cum ipse pre ceteris, ne sit tantorum occasio malorum, abstinere debeat. Frustra enim inferioribus inhiberetur, si ipse, qui aliis debeat preesse omnium bonorum et virtutum exemplar, non abstineret. Vt enim ille sanctissimus et doctissimus Leo papa inquit, tocius familie domini status et ordo mutabitur, si, quod requiritur in corpore, non inuenitur in capite; integritas enim presidencium salus dinoscitur esse inferiorum, cessentque de cetero iam facte et tam ipse quam eciam fiende, si que fiant, nulle sint ipso facto, exceptis illis gra- ciis et nominacionibus, super quibus processus iam sunt expediti, quas ex certis racionabilibus causis in octo mensibus, quibus hactenus cursum consueuerunt, habere tollerandas duximus, donec aliter fuerit ordinatum. Reseruaciones eciam particulares, quecumque fuerint, beneficiorum vacaturorum tam per Romanos pon- tifices, quam per legatos sedis apostolice de cetero nulle sint ipso facto. Non tamen intendit prohibere hec sancta synodus hoc presenti decreto, quominus futuri Romani pontifices tempore pontificatus sui modo honesto et conuenienti de vno beneficio ad collacionem, in qua fuerint decem beneficia, et de duobus, vbi fuerint quinquaginta et vltra, disponant, ita tamen, vt in eadem ecclesia cathedrali vel collegiata duas prebendas suo tempore non conferant, vt qualificaciones graduato- rum inferius designate in ipsis prebendis suum valeant sortiri effectum. Neque eciam collaciones per preuencionem fiendas intendit impedire decreto nostro de reseruacionibus quo ad cetera, et aliis decretis huius sancte synodi in suo robore duraturis. Vt vero ceteri, ad quos beneficiorum, dignitatum, personarum, officiorum et administracionum collacio, seu queuis disposicio spectat, ad prouidendum literatis viris et sciencia perornatis specialius astringantur, voluit eadem sancta synodus certas qualitates virorum literatorum et graduatorum designari, quibus certo ordine debeat prouideri, prout inferius annotatur, adiciens, quod, si per prelatos et doc- tores alicuius nacionis in hoc concilio existentes pro bono sue nacionis aliter circa huiusmodi qualificaciones disponendum videatur in futurum, quidquid per illos fuerit ordinatum et in generali congregacione presentis concilii conclusum, ex nunc prout ex tunc ratum et firmum habeatur et vim decreti habeat, ac si in presenti decreto de verbo ad verbum expressum foret. Quod si quis cuiuscumque status, eciam si cardinalatus, patriarchalis, pontificalis aut alterius cuiuslibet dignitatis, contra predictum ordinem et qualificaciones, vt premittitur, designatas vel desig- nandas, de ipsis beneficiis, dignitatibus, personatibus, officiis et administracionibus quovis modo disposuerit, eo ipso sit irritum et inane, collacioque huiusmodi ac proui- sio seu queuis disposicio ad superiorem proximum deuoluatur, qui similiter habet prouidere; quod si non fecerit, ad alium superiorem deuoluatur gradatim vsque ad summum pontificem ascendendo. Non volumus tamen ordinarios collatores et eos, ad quos presentacio seu alia queuis disposicio beneficiorum spectat, in quatuor mensibus, in quibus prefate gracie expectatiue vel nominaciones cursum non habent, donec ipse gracie vel nominaciones ad eorum collacionem, prouisionem, presenta- cionem seu disposicionem concesse cessauerint, ad qualificaciones infra scriptas obseruandas astringi.

Strana 24
24 Liber XIII. Caput VII. Sequuntur qualificaciones et ordo in conferendis beneficiis per ordinarios, vt supra tactum est. Primo, cum per generalis concilii statuta sancte ordinatum existat, quod quelibet ecclesia metropolitica teneatur et debeat vnum habere theologum, qui sua doctrina et predicacionibus fructum salutis afferat, ordinat hec sancta synodus, quod extendatur eciam huiusmodi ordinacio ad ecclesias cathedrales, taliter vide- licet, quod quilibet collator ipsarum prebendarum teneatur et debeat canonicatum et prebendam, quam primum facultas se obtulerit et inueniri poterit, vni magistro licenciato vel in theologia baccalario formato, qui per decennium in vniuersitate priuilegiata studuerit, et onus residencie ac lecture et predicacionis subire voluerit, quique bis aut semel ad minus per singulas ebdomadas cessante legitimo impedi- mento legere habeat, et quociens ipsum in huiusmodi lectura deficere contigerit, ad arbitrium capituli in subtraccione distribucionum tocius ebdomade puniri possit, et, si residenciam deseruerit, de alio prouideatur. Verumtamen, vt liberius studio vacare possit, nichil perdat, cum absens fuerit a diuinis. Insuper, vt in qualibet ecclesia cathedrali vel collegiata, eciam vltra predictam prebendam theologo, vt premittitur, assignandam tercia pars prebendarum conferatur graduatis alias ydo- neis, modo et forma infrascriptis, sic tamen, quod prima vacatura huiusmodi gra- duato, et deinde post alias duas sequens eo modo conferatur, et sic deinceps videlicet magistris et licenciatis seu baccalariis formatis in theologia, qui per decennium in aliqua vniuersitate priuilegiata doctoribus seu licenciatis in altero iurium, vel medi- cina, qui per septem annos in sua facultate studuerint in vniuersitate, vt supra, magistris seu licenciatis in artibus cum rigore examinis, qui per quinquennium in aliqua a logicalibus inclusiue et supra in artibus, vel in alia superiori facultate studuerint, nec non in theologia, qui per sex annos vel in vtroque aut in altero iurium bacalariis, qui per triennium, si nobiles ex vtroque parente et ex antiquo genere, alias autem per quinquennium consimiliter in aliqua vniuersitate priuile- giata ad minus suum studium fecerint, qui de predictis gradibus tempore et nobilitate supradictis fidem facere teneantur collatori per legittima documenta. Exhortamur tamen ordinarios collatores, quod in conferendis beneficiis huiusmodi, presertim quoad dignitates, respectum habeant singulariter ad magistros nec non ad licenciatos et bacalarios formatos in theologia, in dignitatibus vero non electiuis personatibus, administracionibus et officiis dictarum ecclesiarum idem ordo, modus et forma in omnibus obseruentur. Quod si quis ex dictis qualificatis tempore vaca- cionis prebende seu dignitatis huiusmodi alias duas obtineat prebendas, alia vel aliud beneficium seu beneficia, quod vel que residendo in altero ipsorum et horis diuinis interessendo valeret seu valerent, vsque ad summam seu extimacionem ducentorum florenorum de camera; similiter, quicumque duas prebendas cathedrales obtinuerit, nullatenus in ipsa tercia parte includi seu apprehendi censeatur. In eccle- siis autem parrochialibus, que in ciuitatibus aut villis muratis existunt, instituantur

Strana 25
Liber XIII. Caput VII. 25 persone, sicut supra qualificate, aut ad minus, qui per tres annos in theologia, vel altero iurium, seu magistri in artibus, qui in aliqua vniuersitate priuilegiata studen- tes fuerunt et huiusmodi gradum adepti fuerint: si tales potuerint inueniri, qui voluerint beneficiis huiusmodi deseruire. Et, vt facilius inueniri possint, statuit hec sancta synodus, quod quolibet anno, durante tempore quadragesime omnes et singuli hoc modo qualificati de ipsa diocesi, et alii, qui voluerint, habeant per se vel per procuratorem sua nomina exhibere illis, ad quos beneficiorum curatorum collacio vel presentacio spectat, seu eorum vicariis. Quod si non fecerint, collacio seu pre- sentacio vel disposicio aliter, quam vt premittitur, facta non propter hoc irrita censeatur. Et similiter in collacione tercie partis prebendarum superius memorata intelligatur, si tot graduati seu qualificati modo premisso potuerint inueniri, tenean- turque, vt premittitur, ipsi graduati et qualificati sua nomina tempore predicto ipsis, ad quos beneficiorum disposicio spectat, seu coram vicariis exhibere per se vel procuratorem; quod si non fecerint, collacio seu presentacio vel disposicio aliter, quam vt premittitur, facta non propter hoc irrita censeatur. Si autem illi, ad quos beneficiorum queuis disposicio spectat, contra supradictarum qualificacionum desig- nacionem et ordinem aliquod beneficium contulerint, seu ad ipsum presentauerint, vel quomodolibet disposuerint, sit ipso facto irritum et inane, velut superius pre- missum est. Et nichilominus per concilia prouincialia, cum in hiis defecerint, aut eciam personis non ydoneis quoquo modo prouiderint, iuxta tenorem constitucionis concilii generalis, que incipit „Graue de prebendis , corrigantur et debite puniantur. Illi vero, ad quos beneficiorum regularium spectat collacio seu disposicio, preter- missis indignis eadem religiosis ydoneis conferant et assignent. Quod si aliter fecerint, per eorum superiores et capitula prouincialia corrigantur et debite puni- antur. Datum in sessione nostra publica, in maiori ecclesia Basiliensi solemniter celebrata, nono kalendas Februarii, anno a natiuitate domini M°CCCCXXXVIII." Decretum tercium promulgatum in eadem XXXI. sessione, de suspensione domini Eugenii pape. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime con- 110. 1438. gregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad futuram rei memoriam. Audiuit 24. Jan. omnis ecclesia iam a plurimo tempore, quo pacto hec sancta synodus inter cetera ob reformacionem ipsius ecclesie Dei in capite et in membris specialiter congre- gata, cum sua decreta salubria passim contempni prospiceret, abusuumque deformi- tatem continuari atque plus solito inualescere in diuine maiestatis offensam et vniuersi sacerdocii ac tocius christiane religionis ruinam miserabilem, videretque periculosissimum scisma per ereccionem alterius pretensi concilii isto durante et alia plurima scandala imminere populo Dei, ac vniuerso orbi perturbacionem non modicam ex resistencia, quam aduersus debitam reformacionem ecclesie et salubria huius sancte synodi opera dominus Eugenius papa quartus, diuisionem assiduam Scriptores III.

Strana 26
26 Liber XIII. Caput VII. faciendo et libitum proprie voluntatis decretis et ordinacionibus synodalibus pre- ferendo prestare videbatur, impulsa est post longam plurium annorum expecta- cionem super regimine ecclesiastico salubrem prouisionem querere et ipsum domi- num Eugenium inducere, vt ea, que saluti ipsius et vniuerse ecclesie congruebant, in tantis tamque vrgentibus neccessitatibus agere curaret, cum hoc ipsum eidem sancte synodo maxime liceret, atque incumberet ex ea auctoritate, quam a Christo inmediate suscepit, cui vniuersi fideles cuiuscumque status, eciam si papalis existat, obedire tenentur, in hiis, que pertinent ad fidem, extirpacionem scismatis et refor- macionem ecclesie in capite et in membris, veluti determinacio vniuersalis ecclesie in sacris scripturis fundata, et in celeberrimo Constanciensi concilio promulgata diffiniuit, adiciens, quod quicumque contumaciter ipsi vniuersali concilio obedire contempserit, in predictis et pertinentibus ad ea condigne penitencie subiciatur et debite puniatur, ad alia iuris remedia, si opus fuerit, recurrendo. Et tandem pridie kalendas Augusti nouissime preteriti decreuit hec sancta synodus terminum Lx die- rum peremptorie prefigere, infra quem prefatus dominus Eugenius coram eadem synodo per se vel per alium compareret, si qua super predictis et aliis in dicto monitorio expressis ceterisque in futurum proponendis, que pro tunc non sine racio- nabili causa tacebantur, pro sui excusacione vel defensione duceret proponenda. Quo termino elapso siue dictus dominus Eugenius compareret, siue non, hec sancta synodus ad vlteriora procedere decreuit, cognoscendo et terminando, prout ecclesie sancte Dei spiritu sancto dictante videretur expedire. Sed, quod cum dolore referi- mus, ipse dominus Eugenius infra assignatum terminum neque per se neque per alium comparere voluit, aut minimam excusacionem, si quam haberet, transmittere, ymmo correccionem effugere volens, dissolucionem et translacionem concilii, quam de iure non poterat, de facto pendente termino attemptauit. Cum tamen iam altera vice dissolucionem huius concilii per eum attemptatam reuocasset, declarans eam irritam et inanem, dicensque ipsum concilium pro reformacione ecclesie in capite et in membris inchoatum, continuatum fuisse (et) prosecucionem habere debere, perinde, ac si nulla dissolucio facta fuisset. Quibus attentis, elapso dicte citacionis termino, suam contumaciam in publica sessione promotores et procurator fiscalis huius sacri concilii accusarunt, exigenteque iusticia hec sancta synodus in eadem sessione con- tumaciam ipsius domini Eugenii sufficienter accusatam declarauit ipsumque contu- macem reputauit, decernens eius absencia non obstante ad vlteriora procedendum fore, prout ipsi sancte synodo videretur, consideratis neccessitatibus et vtilitatibus vniuersalis ecclesie. Et quamquam attenta contumacie magnitudine eadem sancta synodus absque vlteriori expectacione in ea re procedere potuisset, volens tamen nichilominus cum omni mansuetudine et benignitate procedere, ad instanciam inclite memorie Sigismundi imperatoris, et venerabilium archiepiscoporum ceterorumque illustrium principum electorum sacri imperii, per Lx dies adhuc censuit differendum, vt per huius sancte synodi pacienciam probaretur, si ipsius domini Eugenii animus ad salutem sui ipsius et vniuersalis inclinari valeret. Confestim autem plenius inno- tuerunt ea, que aduersus hanc sanctam synodum et eius supposita in pretensa dis-

Strana 27
Liber XIII. Caput VII. 27 solucione iam attemptata ipse dominus Eugenius perpetrauerat, transferendo hoc sacrum concilium in ciuitatem Ferrariensem, si contra ipsum aut aliquem suorum oratorum vlterius procederetur, et precipiendo sub penis et censuris grauissimis, quas tamen inferre non poterat suppositis huius sacri concilii, vt ab eo discederent. Qua in re decreta sacri concilii Constanciensis et istius manifeste violabat, trans- ferendo concilium pro libito voluntatis, preter consensum ipsius, ac eciam vsurpando sibi auctoritatem supra sanctam synodum, de reformacione ecclesie in capite agen- tem, non recte senciens, vt videbatur, de auctoritate sacrorum conciliorum et deter- minacionibus vniuersalis ecclesie fidem concernentibus, tam in ipso Constanciensi concilio, quam in isto promulgatis super obediencia, quam summi pontifices synodis vniuersalibus exhibere tenentur; ac eciam scisma introducens et aliud concilium durante isto erigens, quod non fore concilium, sed conuenticulum scismaticorum iam precedentibus decretis fuerat declaratum, ad dissolucionem concilii, iam semel per ipsum reuocatam, iterum redeundo et eo modo dissolucionis ac penarum adiec- cione supra concilium iurisdiccionem in facto reformacionis assumendo, se non con- cilio, sed concilium sibi obedire teneri factis suis protestando ; merebaturque tanta- rum tamque grauium offensarum in ecclesiam Dei et scandalum ipsius iam pluries attemptatum ac preiudicium fidei multitudo, vt illico in ipsum dominum Eugenium iusti iudicii sequeretur vlcio pro ipsius et vniuersalis ecclesie salute. Sed non im- memor hec sancta synodus materne pietatis adhuc expectare voluit, si forte ipse dominus Eugenius a tanta inobediencia resipiscens conuerteretur ad cor, euiden- tissimisque iuribus et racionibus declarauit hanc dissolucionem et translacionem nullas penitus esse nulliusque roboris et momenti cum omnibus inde secutis. Inter- missa quoque celeriori condignarum infliccione penarum, hec sancta synodus eas dumtaxat penas aduersus prefatum dominum Eugenium eo tunc promulgare duxit, que aduersus Romanos pontifices sacra generalia concilia dissoluere et perturbare temptantes ordinate fuerant, vt videlicet, nisi infra quatuor menses a die dissolu- cionis et translacionis per eum attemptatarum resipisceret cum satisfaccione reali, ab omni administracione papali esset ipso facto suspensus; que quidem papalis administracio ad generale concilium deuolueretur, et, si hanc penam per duos menses sustineret animo indurato, post quatuor predictos menses contra ipsum vsque ad priuacionem inclusiue per concilium generale procederetur. Quas penas hec sancta synodus ipsum dominum Eugenium, si non resipisceret cum satisfaccione reali, vt premittitur, declarauit et non solum declarauit, sed eciam expresse decre- uit incursurum. Cum vero iam et prior terminus sexaginta dierum indultorum post contumaciam accusatam, et alius quatuor mensium post diem pretense dissolucionis et translacionis huius concilii per ipsum dominum Eugenium attemptatarum elapsi sint, et pendentibus ipsis dilacionibus nulla correccio aut emendacio conspiciatur prouenisse, ymmo pocius continuacio abusuum et deformitatum in offensam diuine maiestatis et interitum animarum rebellioque et inobediencia domini Eugenii ad- uersus sanctam synodum vniuersalem et decreta ipsius, procuracio insuper assidua ereccionis illius pretensi concilii Ferrariensis per transmissionem literarum ad 4*

Strana 28
28 Liber XIII. Caput VII. diuersas regiones, et conuocacionem plurimorum ad concilium, quod fore conuenti- culum scismaticorum iam declaratum conmemorauimus, ex quibus et auctoritatis sacrorum conciliorum pessundacio et reformacionis ecclesie Dei extinccio et induc- cio scismatis inauditi per ereccionem alterius pretensi concilii isto durante concilio, ac denique determinacionem ecclesie vniuersalis paruipensio in lesionem irrepara- bilem catholice fidei sequeretur, nisi diuina pietas sue ecclesie in tantis languoribus subueniret. Vrgetur tandem hec sancta synodus, ne tanta mala dissimulando assen- sum illius prestare videatur, et ne facilitas venie incentiuum tribuat delinquendi, cum leuiora remedia non proficiunt, vtiliorem et salubriorem adhibere medicinam, atque post varias expectaciones tandem saluti vniuersalis ecclesie prouidere, et ad suspensionem domini Eugenii ab administracione papali, quam penam sacra Con- stanciensis synodus Romanis pontificibus in variis casibus censuit inferendam, pro- cedere, alias penas duriores adhuc pro sua mansuetudine differendo, vt saltem per compulsionem iusticie cum temperamento misericordie ipsius Romani pontificis animus ad ea, que sunt salutis et pacis, in reformacionem debitam ecclesie vniuer- salis et anime sue, ac tocius populi christiani salutiferam edificacionem ipsiusque ecclesie futuris temporibus pacificacionem gratissimam, et auctoritatis sacrorum conciliorum conseruacionem, valeat inclinari. In virtute igitur omnipotentis Dei, in cuius nomine hec sancta synodus congregata existit, et a quo inmediate potestatem super vniuersos fideles cuiuscumque dignitatis, eciam si papalis existant, vt pre- missum est, accepit, eadem sancta synodus predictum dominum Eugenium papam quartum manifestum contumacem et in aperta rebellione persistentem, ac notorie incorrigibiliterque ecclesiam Dei scandalizantem, omnibus premissis tam coniunctim quam diuisim attentis, ab omni administracione papatus in spiritualibus et tempora- libus suspendit, ac suspensum esse declarat, processura tandem ad vlteriora vsque ad sentenciam finalem inclusiue, si opus fuerit, ipso domino Eugenio amplius non vocato, prout vtilitati et neccessitati ecclesie spiritu sancto dictante conspexerit expedire. Omnem autem ipsius papatus administracionem in hiis omnibus, que in spiritualibus et temporalibus ad solum papam et sedem apostolicam de iure perti- nere noscuntur, eadem sancta synodus ad se ipsam decernit et declarat esse deuo- lutam, ne propter gubernacionis defectum ecclesia interim varia discrimina pati possit, decernens irritum et inane, quidquid durante hac suspensione per ipsum dominum Eugenium racione papatus factum fuerit vel attemptatum. Omnes quoque reges, principes, comunitates et alios quoscumque, cuiuscumque status et dignitatis existant, hec sancta synodus monet et requirit et eisdem in virtute obediencie et sub diuini obtestacione iudicii mandat. Ecclesiasticis vero personis quacumque dig- nitate, eciam si cardinalatus, patriarchalis aut pontificalis prefulgeant, sub penis, quas ipso facto incurrant, excomunicacionis et suspensionis ab omnibus dignitati- bus, beneficiis et officiis, quocumque nomine nuncupentur, eciam si forent metro- politane aut cathedrales ecclesie, siue in titulum siue in commendam obtineant, vicariis autem, gubernatoribus, vasallis, feudatariis et subditis Romane ecclesie sub pena priuacionis in ipso facto omnium feudorum et aliorum quorumcumque iurium

Strana 29
Liber XIII. Caput VII. 29 et priuilegiorum, que ab ipsa Romana ecclesia obtinent, districte precipit, vt durante hac suspensione, pretextu cuiusuis iuramenti subieccionis aut promisse fidelitatis, eidem domino Eugenio nullatenus obediant, ipsos quoque ad huiusmodi iuramenta et promissiones durante ipsa suspensione nullatenus astringi declarat, sed ad hoc sacrum concilium in omnibus recurrant, pro quibus ad Romanum ponti- ficem recurrere soliti sunt. Intendit enim hec sancta synodus munde, iuste ac sancte neccessitatibus quorumcumque prouidere. Mandat preterea in virtute sancte obedien- cie et sub pena priuacionis, quam ipso facto incurrant, omnium suorum beneficiorum, dignitatum, officiorum, conmendarum, pensionum et graciarum quarumcumque ex- pectatiuarum, omnibus et singulis sancte Romane ecclesie cardinalibus, archiepi- scopis, episcopis et aliarum ecclesiarum prelatis, officiariis curie et clericis, quibus- cumque in (curia) Romana existentibus, cuiusuis status et condicionis existant, qua- tenus infra XLta dies proxime sequentes post diem presentis sessionis a curia Romana recedant, et deinde cardinales, patriarche, archiepiscopi et episcopi et alii ecclesias- tici, prout de iure vel consuetudine ad generale concilium ire tenentur, sub penis iuris iter suum sine fraude continuando ad hoc sacrum concilium arripiant, reliqui vero, qui ad generale concilium non tenentur venire, ad residendum et Deo seruien- dum in propriis beneficiis, vel ad hoc sacrum generale concilium sine more dispen- dio et omni fraude cessante se transferant et accedant, decreto nostro, quod incipit „Conpaciens“ et aliis quibuscumque huius sancte synodi in suo robore duraturis. Omnes autem causas tam ecclesiasticas spirituales, quam eciam prophanas ciuiles et criminales atque mixtas, inter quascumque personas cuiuscumque status aut condicionis existant, in Romana curia pendentes, ab ipsa Romana curia hec sancta synodus in eo statu, in quo sunt, ad se aduocat et aduocatas esse vult et declarat, expresse inhibens omnibus iudicibus, auditoribus et commissariis quibuscumque predicte curie, eciam si cardinalatus, patriarchali, pontificali aut alia quauis digni- tate, ne in prefatis causis procedere aut quidquam agere quouis modo presumant. Quodsi post noticiam huius decreti nostri quidquam fecerint, penas excomunicacio- nis ipso facto incurrant, ab ipsius excomunicacionis sentencia huic sancte synodo, dumtaxat ipsa durante, absolucione reseruata aut cognicione iusti impedimenti, si quod allegaretur, quare a Romana curia ad hanc sanctam synodum accedere deben- tes non accesserunt, aut recedere debentes non recesserunt; cuius quidem impedi- menti allegatas causas intendit hec sancta synodus diligenter cum benignitate scrutari. Quidquid autem contra hanc aduocacionem et inhibicionem attemptari contigerit, ipso iure decernit irritum et inane. Et vt fraudibus, que excogitari possent, obuietur, quia cum datarum anticipacionibus presentis suspensionis ac huius decreti nostri elusionem litere papales vel aliorum ipsius auctoritate sub data ante ipsius suspensionem produci possent: nisi ante huius decreti nostri promulga- cionem fuerint intimate vel publicate, eis nulla fides adhibeatur et pro nullis habe- antur. Decernit tandem hec sancta synodus huius decreti publicacionem in presenti sessione factam eiusque affixionem in valuis maioris ecclesie Basiliensis vim habere monicionis, citacionis et execucionis, et ita vniuersos artare, ac si personaliter

Strana 30
30 Liber XIII. Caput VIII. apprehensi, et eis intimatum fuisset. Datum in sessione nostra publica in ecclesia maiori Basiliensi solemniter celebrata, nono kalendas Februarii, anno a natiuitate domini M°CCCCXXXVIII.“ Capitulum VIII. Nominacio xII personarum concilii, vt intenderent super tempo- ralitate Romane ecclesie, eorumque potestas, et quid actum vigore illius. Quoniam autem in decreto suspensionis declarabatur omnem administracio- nem papatus deuolutam esse ad concilium, et inter alia specialis cura et sollicitudo patribus inerat, vt subditi Romane ecclesie in dominio temporali concilio, non vero pape iam suspenso obedirent, omnibus patribus ad id vacare non valentibus in sacris deputacionibus, deliberacione habita postremo die mensis huius conclusum est, quod duodecim essent deputati ad administracionem tocius temporalitatis Ro- mane ecclesie competentis. Nominacio quorum extitit multum difficilis, sed remissa ad dominos de duodecim, qui auisamentum dederant, deputati sunt tres ex qualibet nacione: Ytalica Panormitanus archiepiscopus, Ludouicus prothonotarius et Matheus Albinganensis episcopus; Gallicana cardinalis Arelatensis, Lugdunensis archiepi- scopus et abbas Virgiliacensis; Germanica patriarcha Aquilegiensis, Lubicensis et Warmiensis episcopi; Hyspanica Vicensis et Visensis episcopi et Ioannes de Sego- bia. Hiis, seu maiori parti eorum et surrogatorum in concilio pro tempore presen- cium, prout de hoc expedita est postmodum bulla, commissum fuit, vt in ciuitate Bononiensi, exarcatu Rauenatensi, prouincia Romaniole aliisque ciuitatibus, castris, dominiis, terris et locis, ad Romanam et vniuersalem ecclesiam nullo medio perti- nentibus vbilibet constitutis, legatos et gubernatores quoscumque neccessarios cum plena potestate post iuramentum per eos concilio prestandum nominarent et consti- tuerent, ac omnia alia et singula facerent et exequerentur, que pro regimine et gubernacione terrarum et dominiorum neccessaria forent, seu quomodolibet oppor- tuna concessa in huiusmodi plena et libera facultate, quodque ipsos legatos et gubernatores constituendos per eos absoluere possent a quibuslibet censuris et dis- pensare cum eis, remitterentque offensas, per eos factas concilio, et reconciliarent iuramentumque ab eis per se vel per deputandos recipere possent. Quid vero con- missionis huius vigore disposuerint, sperato deficiente eisdem auxilio, narracio abbreuiato sermone complectitur. Continuo etenim, quo deputati fuere, arbitrantes ducem Mediolani iuxta ea, que suus exposuerat orator, omnes fauores et auxilia comodaturum, vt suspensionis decretum traderetur execucioni, et sic administracio temporalitatis Romane ecclesie, quam permaxime eorum potestas respiciebat, a papa auferretur, positaque ad mandatum concilii papa cogeretur acquiescere decre- tis, auisarunt duos esse in Ytaliam mittendos legatos: cardinalem sancti Petri ad Vincula, vt auxiliante rege Aragonum, Romam patrimoniumque regeret, Bononiam vero, exarcatum Rauenne aliaque citra montes Walramus postulatus Traiectensis, frater Coloniensis archiepiscopi, plurimum gratus, vt affirmabatur, duci Mediolani.

Strana 31
Liber XIII. Caput VIII. 31 Cardinalis autem sancti Petri desuper hiis auisatus honesta excusacione gracias egit, Walramus autem, quid responderit, non tam scriptori constat, sed affirmat, quod hiis interfuit consiliis, qui pergrandia concilio obtulerat orator ipse ducis Mediolani, Franciscus de Barbauariis, ad quem attendebant tam ducis quam regis Aragonum ambasiatores, onereque eis dato, vt pro hoc instantes secreto auisarent dominos suos responsum desuper habituri. Non dicitur ad presens de rege Ara- gonum, quia in regno Sicilie agente longius, sed a duce Mediolani pro speratis fauoribus, quamuis tunc a multis non intellecta plus quam publice responsio data extitit Marcio mense, protestacione per dictum Franciscum interposita, affirmantem intencionem fore ducis, per concilium non procedi amplius contra papam, sed patres contentos manere debere sola pape suspensione. Ex quo verbo, tamquam intelligeret deesse actuali suspensione adhuc, putatum est, vt auxiliis suis admini- stracio deuolueretur effectualiter ad manus concilii, aliorsum tamen, vt monstrauit experiencia, illius tendente proposito. Mense quippe Maio die xx. absque sanguinis effusione capta fuit Bononia, Ymola et alie quedam terre ecclesie per Nicolaum Pizelinum, capitaneum principalem ducis, qui, prout oratores ducis publicarunt, in concilio comunicata illius copia per triduum ante literam destinauerat ad papam Eugenium, vt, quoniam certificatus esset per sanctitatem coram cardinalibus et multis nobilissimis hominibus, ac per totam eius curiam, publice dictum esse eum recessisse a seruicio domini sui ducis, firmatumque cum sanctitate sua et Venetis, quodque reuelauerat tractatum, quem tenebat in Bononia et publicauerat ciues illi assencientes, quodque de hoc doleret miratus pape clemenciam quesiuisse et que- rere cum tanta prodicione eum diffamare et cum simili iniquitate auferre ab ipso graciam domini sui ducis, existimatam per eum supra omnem rem de mundo. Quia igitur sciret, quod nullam obligacionem a sanctitate sua haberet aut practicam, per quam posset dicere ad seruicia esse eius aut alterius cuiuscumque preterquam du- cis, hiis aliisque multis generis huius narratis, et quoniam alias quesiuerat filium suum auferri ab eo, et tunc destruere et auferre suam reputacionem, protestabatur, notificans sanctitati sue, quod abinde esset ei inimicus, facturus contra sanctitatem suam per directum vel indirectum, quantum sibi esset possibile et semper cum augmento status sancte matris ecclesie; versa vice autem disgraciaretur sanctitati sue, si versus eum non fecerit similiter. Die vero predicto XX. May, quo Bononia extitit capta, Basileam applicuit Ysidorus de Rosate, nuncius ducis, qui vna cum Francisco de Barbauariis, datis literis credencialibus et instruccionibus sub data die XII. illius, exposuerunt prefatis dominis de duodecim ducem habere tractatum, vt Bononia alieque multe ecclesie terre redderent se ad manus concilii, et quod auisans sic expedire requirebat, vt ad regimen illius aliarumque terrarum ecclesie legatus per concilium constitueretur cardinalis de Vrsinis, diebus illis extra curiam pape sistens de eo, vt dicebatur, male contentus. Super quo magnis consultacionibus habitis, ne forte aliud agi et aliud concipi, et quoniam de illo non credebatur, vt fauorabilis esset auctoritati, quam patres manutenebant generalium conciliorum, nichilominus concessa est facultas plenissima legacionis de latere pro dicto domino

Strana 32
32 Liber XIII. Caput VIII. de Vrsinis in literis descripta forma iuramenti prestanda, priusquam huiusmodi vteretur facultate fidelem et obedientem semper esse vniuersali ecclesie generali, concilio Basiliensi actu legittime congregato, ipsamque vniuersalem ecclesiam representanti, eiusque ordinaciones et mandata edita et edenda suscipere ac defen- dere, ac ab aliis, vt susciperentur atque defenderentur, sollicitum semper esse, intellecto de mandatis ac ordinacionibus a tota sancta synodo vel maiori parte numero, non aliqua pretensa iuris ficcione; ciuitates item et alia loca in legacione sua consistencia ipsius concilii nomine in gubernacionem suscipere et nulli alteri, eciam si papalis aut imperalis dignitatis, consignare, nisi sancte synodo vel cui mandaret legittime et sufficienter constituto de eius mandato ad eiusque beneplaci- tum libere ac sponte dare et restituere pure, simpliciter ac bona fide; nec dare operam directe vel indirecte vt ad alterius manus absque mandato sancte synodi quoquo modo peruenirent; iuramenta vero solita prestari per officiales et custodes castrorum nomine concilii recipere et recipi facere, idemque fieri in preconizacioni- bus atque bannis et similibus; thesaurarium quoque et alios officiales per papam Romanum poni solitos, si per synodum constitui contingeret, suscipere reuerenter pecunias et quoscumque redditus prouenientes, excepto salario suo quingentorum ducatorum pro mensa et oneribus consuetis conseruari, omni studio se facere et ad mandatum synodi de illis ordinari ac disponi ipsique synodo per specialem nun- cium, quanto cicius comode posset, incorporari. Cum huiusmodi clausula iuramenti sub bulla concilii litere expedite, tradite fuere ipsi nuncio ducis. Sed, prout cogita- tum est, ita euenit, vt forma iuramenti eidem non placeret, qui primo auisarat, vt patres ad sui caucionem et securitatem ponerent clausulas et condiciones eisdem visas competere. Siquidem, vt ferebatur, cum hec ad noticiam eius deuenerunt, mortuo cardinali de Vrsinis, dux requisiuit cardinales sancte Crucis et sancte Sabine, vt comunis apud patres erat existimacio, preter pape personam concilio Basiliensi pre aliis minime affectos cum simili potestate constituendos esse in lega- tos et moderari, quin et omnino remitti in omnibus predictam iuramenti formam contestatus, se de eis confidere tamquam fideliter acturis ad ecclesie vtilitatem, et si agerent contra opinionem et fiduciam suam, quod ipse foret contra eos velletque ab eis capere terras ecclesie, dicto Francisco, qui primas attulerat literas, vltra hec exponente sub litera credenciali principem dominum suum tante esse liberalitatis et fidei, quod, si concilium eidem scriberet omnia se conmittere fidei sue, religioni et magnificencie, tunc omnia prosperarentur, meliusque id fore, quam nimis astringere cum iuramentis. Etenim patres summe confidere debebant de circumspeccionibus illorum, et ipsi, qui in partibus erant presentes, melius cognoscere poterant, quam in absencia patres; ideoque satis erat eis conmittere et stare conscienciis eorum, vt in omnibus facerent, prout sibi videretur ad seruicium Dei et vtilitatem Basiliensis concilii, et sic vniuersalis ecclesie. Visum est autem prefatis dominis duodecim, quoniam de more esset legaciones cum iuramento conmitti, formam illam iuramenti ordinatam vnanimiter in generali congregacione remitti non debere; vtque omni ex parte prouideretur, litere date sunt pro dictis duobus sancte Crucis et sancte Sabine

Strana 33
Liber XIII. Caput VIII. 33 cardinalibus, similibus concessis facultatibus ac literis Albinganensi oratori ducis, et Lausanensi episcopis destinatis ad ducem, casu, quo illi acceptare nollent, hiis daturum auxilia et fauores, vt legati essent ad gubernacionem dictarum terrarum. Qui post diutinam moram ac replicaciones in curia ducis, manibus vacuis ad con- cilium rediere, magna spe per eos non exposita, vt auxilio ducis administracio ter- rarum ecclesie, eciam illarum, quas suus acceperat capitaneus, sub nomine fieret concilii. Quod innotuit die nona Decembris in generali congregacione perlecta cedula date sibi responsionis ducalis ad peticiones factas nomine concilii, continen- cie huius, vt, quamuis papa fuerit semper aduersarius et inimicus ipsius, et contra eum tot tantaque mala quesiuisset et fecisset, ne tamen fieret scisma, supersederi peteret in processu pape, intendique per concilium ad practicam tercii loci non con- siderato vel attento, quod res in longius transiret. Petebat autem id super quo fuerat concilii parte requisitus, fieri vnum Rome et alium Bononie legatos ad regen- dum terras ecclesie ita, quod vtraque legacio vtrique conmitteretur per mittendas ad ipsum ducem quatuor bullas concilii, nominatis ad hec per eum sancti Petri et de Columpna cardinalibus. Ad recuperacionem vero bonorum cardinalis Arelatensis, que Bononie perdiderat, quando aduersus eum ibidem legacionem pro Martino papa agentem ciuitas Bononiensis insurrexerat, postulato fauore eius et auxilio, respon- dit, quod nunquam se intromisisset, nec intromittere intendebat super terris ecclesie, sed desuper hoc vellet scribere ad capitaneum suum; similiter de facto thesaurarii Angeli de Roma constituti nomine concilii, vt reciperetur. Quod vero ex introitibus Bononie et aliarum terrarum ecclesie pro expensis dictorum episcoporum recupera- rentur sexcenti ducati, horum vtique nec non bonorum cardinalis Arelatensis recu- peracio, admissioque dicti thesaurarii et administracio terrarum ecclesie Romane sub nomine concilii pari passu retro abiere. Subiungebat eciam prefata cedula ducalis responsionis, quod pro celebracione concilii in alium locum offerebat omnes terras dominii sui, eciam Mediolanum, cum omnibus fauoribus, quoscumque alii do- mini concederent, vt concilium celebraretur in terris eorum, et, si loca dominii sui non placerent, fieri translacionem petebat Pisis, Florencie aut Veneciis, vel loco alio quocumque, dummodo in Ytalia sistente. Parte vero concilii responsum extitit, non oportere mitti, vt petebatur, pro bullis legacionis in personas sancte Crucis et sancte Sabine cardinalium, quoniam illas penes se haberent ipsi oratores Albin- ganensis et Lausanensis episcopi apud eum constituti, reddere parati, quandocum- que illi vel eorum alter vellet iuramentum ordinatum prestare; quodque cardinalis sancti Petri iam diu fuerat eidem duci oblatus per concilium; similiter Walramus electus Traiectensis et, quando placeret, eidem bulle statim haberentur. Nec respon- debatur de diligencia parte ducis facta circa dominum de Columpna; item, quod oratores ipsi, Albinganensis et Lausanensis episcopi, post eorum recessum a concilio acceperant ducalem oratorem obtulisse ducem fore contentum, vt modificata iura- menti forma alter ipsorum episcoporum haberet legacionem. Quo vero ad materiam de precipitacione processus iam concilium respondisset oratori suo epistola specifi- cata inferius, incipiente „Legisti per hos dies“ eique et aliis oratoribus principum Scriptores III. 5

Strana 34
34 Liber XIII. Caput VIIII. super materia de celebracione concilii alio in loco. Regraciabantur preterea celsi- tudini eius de oblacione terrarum suarum, ac eciam Mediolani. Quantum vero ad peticionem, quod dumtaxat in Ytalia celebraretur concilium, auisabant de literis scriptis per eum Romanorum regi, electoribus et nacioni germanice se fore conten- tum, vt tam in Almania, quam alibi concilium maneret. Spe quoque non suffragante per ducem ipsum magnam fieri diligenciam pro administracione terrarum ecclesie sub nomine concilii, pecierunt restitui destinatas alias eidem bullas pro de Vrsinis, de Cypro et de Columpna cardinalibus, si nullus eorum in legatum concilii per eum acceptabatur. Cuius parte eciam non respondebatur ad alias concilii peticiones, vt dignaretur reuocare, si qui sui erant oratores Ferrarie constituti, quodque ex suis dominiis aut per illa non permitteret illuc recurrere aut transire. Capitulum VIIII. Relacio Ioannis de Ragusio, oratoris concilii, de gestis apud Grecos triennio, quo fuit super eorum vnione, deque preuencione legacio- nis pape. Expositis, que precesserunt, quantum ad publicacionem suspensionis pape, relacio sequitur eorum, que gesta sunt per concilii legatos, destinatos ad conduc- cionem Grecorum. Quamuis etenim multa dicerentur de accessu eorum iam ad portum Veneciarum, nondum certitudo habebatur, quid Greci maluissent, vel con- placentes pape in galeis per eum missis venire, aut sua complentes promissa in galeis concilii. Sed die tercia mensis huius sancta synodus missiuam accepit Lau- sanensis episcopi sub data Nicie XVIII. Decembris, notificantis Visensem epis- copum, capitaneum et Ioannem de Ragusio applicuisse ibidem tercio ante die, solli- citosque esse in habendis equis statim ad concilium accessuros. Qui XIx. die ingressi sunt, honoris gracia obuiam illis euntibus patribus concilii preter cardi- nalem Arelatensem, Aquilegiensem patriarcham et Conchiensem episcopum. Pa- tribus vero occupatis vsque, tenta fuit predicta sessio de suspensione ab admini- stracione papatus aliorumque decretorum duorum, in quorum publicacione non fuit difficultas minor. Prefati legati relacionem distulerunt vsque ad diem XXIX., qua Ioannes de Ragusio a triennio, quo fuerat pro synodo in Grecia constitutus, rela- cionem fecit suam in tres diuisam partes: de accessu, permanencia et gestis in recessu post aduentum contrariarum ambasiatarum. Prime fuerunt commemora- tiue; namque omnia ferme per suas literas concilio iam notificarat. Referebat igitur recessisse a concilio vna cum Symone Freyron et Henrico Mengher in natali Ioannis Baptiste anno XXXV. Et cum applicuissent Constantinopolim XXIIII. Sep- tembris, quamuis a principio sui accessus magnum fuerat eis dubium de cambio nouem milium ducatorum, ciues tamen Perenses intellecta fama et veritate socie- tatis mercatorum de Medicis, quibus tradite pecunie fuerant, taliter providerant, vt nullus extiterit propterea defectus. Fuerat autem eis maius impedimentum da- tum per Cristoforum Garatono, pape oratorem, suggerentem Grecis, vt in Basi-

Strana 35
Liber XIII. Caput VIIII. 35 leam non consentirent pro ycumenico concilio, et quod Basiliensis synodus, quas promiserat, facere non poterat expensas. Hiis vero non obstantibus cum vidisset Grecos ratificare velle conuenta in concilio per oratores suos, adhuc suadebat, vt in ratificacione duas adderent condiciones: quod papa personaliter esset presens in concilio ycumenico, et quod intra Ytaliam dumtaxat celebraretur. Sed in istis, quo- modo in aliis, non preualuisset, Grecis ad dicta sua nolentibus attendere. In secunda vero parte relacionis sue notificabat, quomodo post recessum ex Constantinopoli dicti Henrici Mengher, qui Basileam applicuerat, Nouembrio mense anni XXXVI., duo ipsi, Ioannes et Symon, Constantinopoli remanentes prouidissent de expensis oratoribus missis per imperatorem Constantinopolitanum ad patriarchas Alexandri- num, Antiochenum et Iherosolimitanum, ad aliosque principes et prelatos obediencie orientalis. Et cum iuxta extimacionem mercatorum Latinorum, sistencium Constan- tinopoli, duo amplius, quam opus foret, fuisset petitum pro expensis, ipsis de hoc auisantibus, responderat imperator residuum expensarum peti, vt munera darent hiis, ad quos mittebantur. Que munera iuxta morem patrie intelligebantur sub nomine expensarum, quoniam sine illis nuncii non consueuerant conparere, ad quos mitterentur. Quodque post obitum dicti college Symonis diucius expectata ratifica- cione sessionis XXIVe, quando illam receperat duplicatis scripturis auctenticis, Gre- cis propterea singulare fuerat et magnum gaudium, et abinde imperator misisset duos oratores suos, Ioannem Dissipato et Manuelem, ad solicitandum execucionem decreti conuencionalis, pro quorum expensis Ioannes ipse dederat mille ducentos, quos non dedisset, nisi quia percipiebat ipsum Ioannem Dissipato boni esse animi super materia vnionis. Magna rursus anxietate Grecis ipsoque Ioanne expectanti- bus noua a dictis oratoribus vel concilio, quid actum extitisset super dicta exe- cucione mense Augusto transacto, proxime per literas ipsius Ioannis Dissipato intellecto, Florenciam fuisse electam ex vnanimi consensu concilii et pape, per- maxima exultacio fuerat omnibus Grecis. Referebat preterea per primos nuncios portatis procuratoriis trium patriarcharum, quoniam erant in diminuta forma, fecisse cum imperatore, vt iterum nuncii mitterentur pro aliis procuratoriis in forma com- petenti, et quamuis requisitus, non tamen pro secunda vice dedisset expensas. Tercio referebat de accessu contrariarum ambasiatarum pape et concilii, et quod pre- uenientibus Coronensi, Dignensi et Portugalensi episcopis visis literis ad se directis presidencium sancti Petri et legati cardinalium, Tarentini quoque archiepiscopi, audita eorum credencia et viso decreto ostenso per illos credens eis laborauerat, vt Greci venire vellent in galeis pape, que statim applicuerant, in quibus tanquam legatus pape erat Tarentasiensis archiepiscopus et cum eo Nicolaus de Cusa, qui eidem Ioanni dixerant, papam ordinasse cum imperatore Romanorum et aliis prin- cipibus, vt retraherent suos a Basilea, et papa ipse dissoluens Basiliense concilium faceret aliud Padue vel Ferrarie. Interrogati vero ab eo, cum dicerent se missos de consensu concilii, quare non ostenderent aliquam bullam eius, et quomodo Coro- nensis, qui iunior erat, precederet ipsos Dignensem et Portugalensem episcopos, respondissent id facere in conplacenciam pape, qui expensas dabat, concilio ne- 5*

Strana 36
36 Liber XIII. Caput VIIII. queunte illas facere. Et tandem aduenientibus galeis concilii, quoniam manifeste conprehenderat illos sibi vera non dixisse, interposuerat se pro concordia habenda inter illos, quia Tarentasiensis archiepiscopus, tanquam pape legatus, dicebat se velle procedere ad fulminacionem penarum contra concilii oratores, qui eciam ad- uersus illos pape procedere intendebant, non minori fulciti potestate. Quod si contigisset, impingi oportuerat vtrimque magna conuicia et inproperia, redundancia plurimum in obprobrium ecclesie latine, publicacione eiusmodi Constantinopoli facta, peruentura ad noticiam Grecorum, Turcorum aliorumque infidelium scismaticorum et hereticorum. Deo igitur operante, magno tamen labore suo, ab eiusmodi processi- bus cessatum fuisset, qui imperatori Constantinopolitano et patriarche multas alle- gauerat causas et raciones, vt consentirent Basilee celebrari ycumenicum concilium pro vnione inuicem ecclesiarum, quam ipsi dicebant se tantopere desiderare; expo- sito, quamuis ambasiata concilii et pape discordarent, in aliis consenciebant. Tamen, vt, si Grecis placeret Basilee esset locus ycumenici concilii, qui tanquam pre aliis idoneus ab vtraque parte concorditer fuisset electus, aut, si nolebant Basileam, vt consentirent in Sabaudiam primo nominatam per eos. Responsione autem data eidem per imperatorem, quod intellexissent de Sabaudia, que in Ytalia erat, tunc multa vrgencia et grauia desuper replicauerat, inter alia dicens imperatori, quod dicti Ioannes et Manuel ab eo missi ad concilium, fuissent pocius exploratores, quodque eidem imperatori non erat honoris, vt propter vnionem Grecorum procu- randam, latina ecclesia diuisionem pateretur, quam ipse facile concordare poterat, consenciens in Basileam. Qui responderat, ambasiatores concilii non attulisse omnia conuenta, non habentes tricentos balistarios, neque promissam pecuniam, tandem, quod Ioannes ipse auisatus per quosdam Grecos nobiles palatinos captiuari debere, vt redderet pecunias concilii, quas penes se habebat, extimatas ad tria milia duca- torum, statim in parua nauicula transisset ad Peram, eoque ibi sistente conpletum fuerat signum sibi datum de capcione eius, quoniam inmediate nocte illa domus sue habitacionis vallata et invasa extiterat per xV balistarios; et Tarentasiensis archi- episcopus, quando habere eum non potuit, conatus fuerat iurisdiccionaliter procedere contra eum, vt haberet personam et bona. Sed responso per ciues Perenses se id non permittere, sicut nec permiserunt, propter saluum conductum eidem concessum, per exhortacionem plurimum laborauerat multa promittens, deinde conminatus, vt pecunias illi daret, quod non fecit, quamuis multa sibi offerrentur, si cum galeis pape voluisset venire. Elegerat autem pocius venire ad concilium, a quo missus fuerat, racionem sue villicacionis redditurus. Postremo autem, vt moris oratorum concilii, referebat de honoribus, muneribus et humanitatibus sibi collegisque suis per viam exhibitis. Et Constantinopoli, vbi primis nouem diebus cum applicuisset, priusquam imperatori se presentassent, prout de more omnes expensas illis fecisset, et quamdiu Constantinopoli permanserant, concesserat eis domum cum lectisterniis et integra suppellectili gratis. Obtulerat eciam facere expensas pro omni tempore, sed non consensissent. Narrabat insuper de magnis honoribus collegis et sibi exhi- bitis, presertim ad funus dicti Symonis. Completa vero eiusmodi relacione cardinalis

Strana 37
Liber XIII. Caput X. 37 Arelatensis, conmendans personam et gesta ipsius Ioannis, congratulatus ei offerebat concilium habiturum ipsum recommendatum verbo et opere, qui tam fideliter con- missam sibi peregisset legacionem. Capitulum X. Relacio de gestis per legatos et capitaneum, donec cum classe in Greciam applicarunt. Biduo autem postea Visensis et Lausanensis episcopi, oratores concilii, qui Greciam iuerant, per organum Iacobi Hugulini notarii testimonium de hiis redden- tis legentisque similiter et Thome Chesneloti, aliquando mane et sero relacionem fecerunt suam tribus completam diebus. Quam diuiserunt in quatuor partes, refe- rente prima a die recessus eorum vsque ad exitum ex Auinione, altera vsque ad introitum Constantinopoli, tercia de gestis ibidem, et postremo de abinde recessu vsque quo Basileam applicuerunt subiuncto, de muneribus et honoribus per eos in via et Constantinopoli racione ambasiate concilii sibi factis. De prima parte non conmemoratur propterea, quod, licet non omnia, maiora quidem substancialia magis multa de illis superius enarrata fuere. De secunda autem succincte trans- eundo refertur, quod eisdem in Nicia existentibus capitaneus proposuit, quomodo propter nimios calores et pressuram tricenti balistarii Constantinopolim ducendi in galeis comode portari non poterant. Ideo cum ad eos portandum vna nauis nec- cessaria esset, vnaque galea ad discooperiendum transitus pro eorum securitate, voluisset habere quatuor milia ducatorum, ipsique nolebant dare, nisi tria milia, quorum mille, dum esset in Ianua ciuitate, procuraturi dari duo milia per concilium. Ipse autem capitaneus nauem et galeotam secum duxerat, sed dicta nauis cum cer- tis balistariis in portu Pisano, vt relatum ipsis oratoribus, extiterat, per Catalanos quosdam capta fuerat, nec ex post visa. Cum vero recessissent a portu Ville Franche, sexta Augusti prope insulam Albinganensem visis quatuor galeis armatis, in puncto missa vna galea, vt exploraret, fuerat detenta per illos, dimissa autem inmediate, habita noticia, quod esset legacionis concilii. Sed cum ille fuissent regis Renati, sequenti die magno cum applausu reuerenciam fecerunt, decimaque octaua Augusti Parmensis episcopus, constitutus in prioratu sancti Benigni prope portum Ianuensem, redire ad galeas noluerat vltra nauigaturus, propterea, vt dicebat, quo- niam capitaneus monstram galearum et balistariorum sibi facere denegauerat, quod non habundancius in hac secunda parte referebatur. Requisiciones erant facte per oratores concilii contra capitaneum, vt viam acceleraret in diuersis locis compu- tatis, protestacionibus plus XII contra eum factis, qui contra eos aliquando protesta- batur de bona diligencia per eum facta, et quod neccesse erat de victualibus et aqua reficere galeas, aliasque causas et occasiones pro se allegans et tandem, quod tercia die Octobris attigissent apud menia vrbis Constantinopolitane. Quibus prepa- rantibus se ad ingressum, nobilis cuiusdam Greci diligenter sciscitantis, qui, vnde essent et quo tenderent, rogatu, vt portum non ingrederentur, donec aduentum

Strana 38
38 Liber XIII. Caput XI. eorum imperatori nunciaret. Cum prandium fecissent, superuenerunt alii Greci duo, nunciantes Venetos cum quatuor galeis infra portum existere, in puncto ipsos in- vadendi; qui exhortabantur, vt contemplacione imperatoris pro illa nocte eodem loco pausare vellent. Responderant autem se non timere eos tanquam amicos repu- tantes, sed infestare, si vellent aut nocere, realiter contra eos se defenderent; nichilominus mandatum habentes a concilio imperatori complacere, quod expectare vellent. Interim autem a fide dignis perceperant capitaneum ipsarum galearum Venetorum publice dixisse habere in mandatis a comunitate sua, vbicumque galeas sacri concilii inueniret, illas, si posset, inuaderet. Atqui ciues Perenses, mittentes ad eos viros quosdam notabiles, obtulerant eis succursum nauis vnius cum quin- gentis balistariis. Sed mediatoribus imperatoris requirentibus, et Ioanne de Ragusio oratore concilii, petitam ab eis securitatem, vt Venetis non nocerent, quia de ver- bali non contentabantur, in scriptis et sub manu notarii dederant. Et sic erectis banderiis in pulcherrimo ornatu cum sono tubarum et hystrionum valde honorifice transeuntes, ante ciuitatem Perensem reuerencia eisdem facta per omnes habitatores illius supra menia existentes, intrauerant portum Constantinopolitanum vniuerso populo eius ad menia et litus maris discurrente: tantusque fuerat apparatus, vt Veneti, Ianuenses et ceteri, ac eciam emuli ibidem existentes contestati fuerint, honorabiliores nec magis ornatas nunquam alias vidisse galeas. Circa vero horam vespertinam portum ingressi parte imperatoris, turba multa militum et nobilium Grecorum ad eos veniente, conducti fuerant honorifice ad hospicia preparata man- dato imperatoris. Venerant eciam nuncii archiepiscopi Tarentasiensis, Portugalensis et Dignensis et Coronensis episcoporum, parte pape Constantinopoli existencium, ad quos vice versa biduo post eciam ipsi miserant suos. Capitulum XI. De exposicione legacionis synodalis coram imperatore et patri- archa Constantinopoli primaque eorum responsione. Tercio deinde loco relacionis prefati oratores, legentibus, vt premittitur, no- tariis, narrarunt. Cum intrassent Constantinopolim die quarta Octobris, sequenti die comitati multis militibus et nobilibus Grecorum, visitauerant imperatorem in pala- cio, assistentibus ei dispoto fratre suo et consiliariis; exhibentesque reuerenciam et honorem, et vna cum salute concilii ex parte omnipotentis Dei benediccionem, presentauerant ei literas duplicatas concilii, affirmantes se venisse ad complendum omnia compactata, et alia concernencia legacionem suam pro eius aliorumque Gre- corum conduccione ad locum ycumenici concilii. Qui receptis literis reuerenter responderat se congaudere de eorum aduentu, assignata proxima die ad explican- dam legacionem. Similique modo preceptor Puliaci regis Francie, et capitaneus Nicodus ducis Sabaudie nominibus, credenciales literas presentauerant. Et demum ipsi oratores concilii, affirmantes cum literis concilii, Francie et Aragonie, nec non Sabaudie et Mediolani ducum aliorumque principum, premississe heraldum quendam

Strana 39
Liber XIII. Caput XI. 39 ducis Sabaudie, notifficaturum propinquum ipsorum aduentum, dicebant se infor- matos, prout multi marinarii fide digni testifficabantur, heraldum ipsum, qui in- trauerat galeas Venetorum, ibidem Constantinopoli nomine pape existentes positum fuisse ad torturam, neque postea vnquam visum aut repertum; deprecabantur igitur maiestatem suam non egre ferre, si non habuisset cicius noua de aduentu eorum, defectu eiusmodi non sacro concilio, sed illis imponendo, qui eundem nuncium de- tinuerant; et ex hoc maiestatem suam attendere posse, quo zelo et animo talium perpetratores procedere conarentur. Altero vero die, vt primo honorifice associati, cum explicare vellent sermone latino proposicionem suam, arbitratus illam prolixam fore, et, quia latinam linguam non intelligeret, imperator optauerat illam sibi dari transferendam in Greco, que vnum folium papiri ab vtraque parte scriptum con- tinebat, multis suasionibus refertam invitacionis modo et laudibus super ydoneitate loci electi pro celebrando ycumenico concilio, sub themate „Veni dilecte mi, egre- diamur in agrum“, quasi sancta sinodus alloqueretur imperatorem cetumque Gre- corum, vt e Grecia venirent in locum ycumenici concilii, pro facienda ecclesiarum occidentalis et orientalis invicem vnione. Ipsa igitur proposicione tradita, quod oratores concilii certifficarunt imperatorem in primis, nullos alios ambasiatores ex parte sacri concilii preter se diebus illis ad suam maiestatem fuisse transmissos, sed ipsi solum ex parte sacri concilii venissent ad exequendum in omnibus et per omnia compactata inter concilium et Grecos; cumque fulciti essent de omnibus, que offerebant eidem imperatori, si venire cum eis vellet in alterum locorum electorum, Basileam videlicet, pro qua multas suasiones fecerant, Auinionem vel Sabaudiam, quam recusare non poterat, daturos se statim eidem xv milia ducatorum pro suo et aliorum Grecorum aduentu, et decem milia pro custodia ciuitatis in eius absencia, duasque galeas subtiles cum tricentis balistariis. Offerebant rursus eum aliosque Grecos se adducere et associare vsque ad alterum dictorum locorum, auisantes eum, vt bene aduerteret de Florencia, vel loco altero per emulos, vt pretendebatur, electis, quoniam illuc ire aliud non esset, nisi vacuum et sine fructu redire, prop- terea, quod illuc nunquam accederent Gallicana, Germanica et Hispanica naciones, nec eciam Ytalia tota. Vtque verba factis comprobarent, exhibuerant bullam princi- palem legacionis sue, affirmantes se habere expresse in mandatis a concilio quos- cumque alios ad eam conduccionem Grecorum, velud oratores concilii se represen- tantes, tamquam falsarios repellendi, et presertim Portugalensem, Dignensemque episcopos et Nicolaum de Cusa, pro quorum verificacione duas bullas concilii im- peratori directas, quarum vnam per dies aliquos retinuerant, quodque Nicodus de Menthone capitaneus verus et vnicus esset classis concilii, de quo ipse eciam alias presentauerat bullas. Presentauerant eciam auream bullam imperatoris plumbeam- que patriarche, eorum manibus subscriptas de conpactatis inter concilium et eos, offerentes se impleturos omnia, prout iam dixerant. Exposuerant insuper, quomodo iuxta desiderium imperatoris papa prebuisset consensum suum, vt concilium iuxta conpactata vnionem prosequeretur. Exhibitis quoque literis declarabant, quomodo papa ab inicio eius dissoluerat Basiliense concilium, sed quia absque eius consensu

Strana 40
40 Liber XIII. Caput XI. fecerat; oportuerat eum monitum reuocare dissolucionem, approbantem omnia facta concilii et facienda, item quomodo eleccio loci facta fuisset per patres concilii iuxta conpactata et iuxta desiderium ipsius imperatoris, vt cum galeis suis vsque ad locum peruenire posset, vtque pecierat nulla fuerat electa comunitas; postremo autem, vt clare perciperet secure posse venire et stare ac redire, quodque reges et principes cuperent prosecucionem concilii effectu, manu pari presentarunt publice literas saluorum conductuum sigillis et nominibus eorum roboratas, videlicet sacri concilii, Romanorum imperatoris, Francie, Aragonie et Cecilie regum, cardinalis quoque de Fuxo, legati in Auinione apostolici, Alberti Austrie, Sabaudie et Medio- lani ducum, principis quoque Pedemoncium et Basiliensis, Florentine, Venetorum, Ianuensis et Senarum comunitatum. Vtque euidencius constaret de diligencia con- cilii, repetentes oblacionem de adimplendis compactatis seorsum primo, simul deni- que oratores et capitaneus protestabantur publice venisse ad perficiendum ea, que parte sacri concilii super ipsorum Grecorum accessu ad locum erant complenda, associaturique imperatorem, patriarcham et alios Grecos, quodque non stabat per eos, quin omnia complerentur desuper hiis, a notariis testimonium petentes. Impe- rator autem responderat exposita omnia bene intellexisse, neque rem hanc nouam, sed digestam diu et vtrimque notissimam fore, et, quamuis paratus erat statim respondere, tamen deliberaret melius, diem responsionis eisdem intimaturus; et tunc preceptor Puliaci, ac Nicodus Francie regis et ducis Sabaudie nominibus cre- dencias suas exposuerant, quod ex parte concilii suadentes. Consequenter die altero associati multis presbyteris, cardinalibus vero eius obuiam venientibus et recipien- tibus graciose, in introitu visitauerant in ecclesia sancte Sophie patriarcham, cathedre ornate insedentem, astantibus eidem cardinalibus, archiepiscopis, episcopis, pres- byteris et monachis numero octuaginta vel centum. Qui gracioso tactu manuum, amplexu et osculo pacis acceperat eos et collocatis cardinalibus eius a sinistris, a dextris vero constituti ipsi oratores proposuerant, requisiuerant et protestati fuerant literas presentantes oblacionesque et alia facientes, prout coram imperatore, mutatis mutandis. Ipse autem patriarcha, dicens exposita omnia clare intellexisse et menti conmendasse, responderat omnia sibi placere, sed mentem suam valde turbatam esse repletamque dolore; et magnam habere ambiguitatem, literas ex parte pape primo, et consequenter ex parte sacri concilii recipientem, propter quod magna con- fusione concepta, mentem suam colligere non poterat, aut in firmo collocare, quia, si tantum recepisset literas concilii, adstatim respondisset, sed necessarium illi erat ambarum virtutes literarum examinare cum bono ordine et moderamine, quia non nisi cum iusticia volebat procedere et veritate; propter quod optabat ad clariffican- dam mentem suam literas presentatas dimitti sibi de latino in grecum transferendas, vt illis visis suum daret responsum, et pollicebatur se velle sua adimplere promissa, quodque facile erat se dare ad viam et recessum; nec videbatur sibi neccessarium venire ad profunditatem rei huius ante literarum examinacionem, iuxta Salomonis dictum „Da sapienti causam et sapiencior erit“. Ad proposita vero de capcione heraldi dicebat se bene audiuisse, venisse quemdam, qui sibi multas ex parte sacri

Strana 41
Liber XIII. Caput XII. 41 concilii portare debebat literas, quas desiderans nunquam habuerat, concludens nichil aliud scire de dicto heraldo. Oratores vero concilii gracias illi agentes de publica audiencia data benignaque responsione et affeccione, quam ad eam rem se dicebat habere, multum suam conmendauerant paternitatem, optantem habere veri- tatem negotii, bullasque et literas examinare, quas quanto diligencius examinaret, veritate reperta cicius daret expedicionem rei; siquidem et oratores ipsi in veritate venissent, cum iusticia et veritate mori volentes. Quo audito verbo patriarcha con- memoratus discordiam esse inter eos et aliam partem, papam, exhortabatur ad pacem atque humanam collocucionem, et specialem haberent mente sua, alias non deside- rante, nisi vt Deus daret vnionem inter ipsos, et illa habita vnionem generalem Deus ministraret fieri. Cui responderant, cum nemine discordiam habere et sperare pater- nitatem suam veritate comperta illam amplecti; pro qua habenda vellent ei tradere copias tabellionatas omnium scripturarum exhibitarum per eos, ostensuri bullas ori- ginales quandocumque placeret, ex quibus copiatis paucas habere curauerat. Capitulum XII. De interlocucionibus multis per legatos cum imperatore et suis deputatis, hiis proponentibus habendam pacem cum oratoribus pape, illis requi- rentibus iurata compleri. Die vero sequenti, hoc est octaua Octobris, cum vocati adiissent imperatoris responsionem accepturi, habentes secum ex ciuibus Perensibus interpretem vnum, illo non admisso, responderat diligenter examinasse literas presentatas, inter quas erat aurea bulla sua et patriarche plumbea, intellexisseque proposita per eos; sed, cum tempus in dictis bullis contentum lapsum iam fuisset, desuper mille respon- siones fieri posse, quodque alia loca essent nominata, quam in suis expressa literis. Verum, quia illa via non sibi bona videbatur, non intendebat disputaciones facere, vel alia ad impedimentum tendencia, sed quod inter ipsos et aliam partem pape, qui venerant, neccessaria esset concordia. Ad quod statim responderant multis verbis vti nolle, cuius erat ipse propositi, sed quantum ad tempus lapsum concilium percepisset ab oratoribus suis, pocius eidem gratum fore venire Septembrio vel Octobrio mense, oratorque suus in concilio constitutus dixerat se habere potestatem prorogare tempus ; quo vero ad locum, si eidem placeret, coram suis deputatis clare ostenderent eleccionem a compactatis minime discrepare, seque nichil acturos cum alia parte, sed cum serenitate sua compactata impleturos. Post que inter impera- torem et ambasiatores ipsos dialogus productus est longe, imperatore de pace inter partes, et ambasiatoribus de adimplecione compactatorum multa facientibus verba. Imperator, ex quo ad se solum venisse dicebant oportere eum bene considerare, que ad bonum tendencia finem ; quia igitur negocium reputabatur sanctum, neccessaria esset concordia. Ad que respondentibus primo generalia, cum imperator non esset contentus, dixerant se paratos audire, quecumque generalia et particularia aperire et declarare vellet; et tunc imperatorem respondisse opus non esse, vt illa solus Scriptores III. 6

Strana 42
42 Liber XIII. Caput XII. diceret; sed, quia cuperet causam ecclesie sine scandalo fieri, oportere considerari modum, per quem omnia pacificarentur. Ambasiatores: ex parte concilii omnia paci- fica esse et clara, eoque requirerent eum sua adimplere velle promissa. Imperator: scire bene, que promisisset, nec in illis deficeret, sed neccessariam esse concordiam inter ipsos et aliam partem. Ambasiatores: se nescire cum aliqua parte habere discordiam, nam et concilium pro pace tocius orbis laboraret. Sed scire cuperent, si eos acceptare vellet vt concilii ambasiatores, et ad concilium venire, vbi queuis differencia pacificari posset, offerentes, vt sepe, velle omnia adimplere et in ea re conuenire, vt celeriter procederetur. Imperator: celeritatem bonam esse, sed quando bene et commode fieri non potest, melius esset tardare. Ambasiatores: quod pars aduersa non tali modo, vt ipsi, comparuisset; etenim presentassent scripturas claras, sicut sol erat, per quas vna cum oblacionibus credebant omnia adimpleuisse, para- tique erant, quod restabat, nominare portum. Suplicabant igitur eidem, quoniam yems appropinquaret, super petitis dare responsum. Imperator: quod sinodus futura reputata per ipsos vniuersalis, prout sibi videbatur, discors erat, ideo partibus discordantibus, concilio videlicet et papa, nesciret, quid respondere. Ambasiatores: licet papa non personaliter affuisset concilio, tamen semper per suos presidentes ; et cum suis ad concilium primo destinatis oratoribus fuisse concordatum, vt per se vel suos concilio ycumenico papa interesset. Petebant igitur aliquos literatos ordi- nari per eum, visuros de iusticia et bono iure concilii. Imperator: vt predixerat, se desiderare plurimum pacem fieri inter partes, cum presentes essent, superfluumque sibi videri aliam intrare materiam, vel alia verba proferre. Ambasiatores: durum sibi esse imponi discordiam eis. Nam licet in antiquis conciliis magne aliquando fuerint discordie, tenuit tamen conclusio partis maioris: et ita, quamuis papa disso- luerat prima vice concilium, adherens tamen postea reuocasset acta per eum, ap- probans gesta per concilium et gerenda. Imperator : magnam se videre inter partes discordiam, cuius esse iudex nollet; sed videre sibi neccessariam fore concordiam, et, quia nollet scisma vel scandalum, hortaretur eos respicere solum facti vtilitatem, ideoque cogitarent; ipse quoque id vellet, vt bona fieret pax, quoniam, si veniretur ad compactata, ipse haberet difficillimas et infinitas responsiones. Et si dicerent teneri eum ad promissa, forte tunc diceret se non teneri, materia hac genitura multa verba alia; sed hanc esse vltimam viam, vt inter ipsos partemque aliam, cum qua nullam collacionem consideracio ad pacem haberetur. Ambasiatores: credere se nullam cum nominatis per eum partem aliam habere inimiciciam aut discordiam, sed omnem pacem; nam et se inuicem per internuncios visitarent, et, quia illi nichil se habebant intromittere de negocio, nec ipsi cum eis agere quicquam, sed, quia sere- nitati sue placeret desuper cogitare, contenti essent expectare ad placitum, nichil aliud cogitare scientes, nec expectantes aliud, quam responsum suum, quo breuius fieri posset, supplicantes.

Strana 43
Liber XIII. Caput XIII. 43 Capitulum XIII. Alie interlocuciones grauiores, et significata vltima imperatoris super danda responsione voluntas. Referebant denique oratores ipsi, quod post allocucionem premissam vsque ad XVIIam mensis Octobris datis deputatis per imperatorem, cum illis conuenerant pluries, quemadmodum cum imperatore, vtrum ad pacem inter eos et ambasiatores pape, vel ad examinacionem compactatorum intendendum esset, tam longius collacio- nibus invicem factis, vt aliquando tercia noctis hora ad hospicia sua redirent. Die primo post multa, deputatis affirmantibus, quamuis primo venissent galee pape, nec habuisset noticiam de galeis concilii accessuris vsque tunc, imperatorem cum eis nulla pacta aut promissiones fecisse. Atqui die altero patriarcha exhortante eos, vt imperator fecerat, ad pacem et allegante discordiam patrum in concilio, notando in hoc parcialem conclusionem de eleccione Florencie et Vtini ab aliis decretum con- cilii appellatum, velut fuisset roborata sigillo et manu cardinalis sancti Petri ad vincula, Visensis episcopus, qui virum gestaque nouerat eius, contestabatur illud verum non esse, adhuc eciam nec subscriptam manu notariorum concilii, qui erant septem; et si eidem ostenderetur, eo ipso volebat perdere ecclesiam, quam tenebat; nec minus constanter ipse et Lausanensis episcopi affirmabant, isto se ad carceres obligante, de concordia post illam parcialem conclusionem inter partes facta super bullacione literarum concilii, quomodo ex vnanimi consensu omnium patrum con- cessa, eisdem potestate, decreta eleccionis locorum Basilee, Auinionis et Sabaudie plumbata fuissent per cardinalem sancti Petri ad vincula, archiepiscopum Panormi- tanum et Burgensem episcopum. Conuenissent eciam cum imperatore per eum vo- cati, illis dicentem intellexisse, quod in certo colloquio habito cum aliquibus eorum ad pacem tenderent, quod specialius scire vellet. Responso vero illi, colloquium fuisse, quis portus propinquior esset, Gaiete aut Veneciarum, quodque, si ipse de- scenderet in portu Gayetano constituto, ibidem pax tractari posset. Similiter eciam fuerat dictum de bullacione decretorum, vnanimi consensu facta. Imperator aiebat verba hec non tendere ad pacem, nec se multum curare de portubus predictis, qui forte sibi non placerent. Secundo autem conuencionis die, quod deputati parte im- peratoris proposuerant tria: a principio negocii imperatorem nunquam fecisse, nec facere velle separacionem inter concilium et papam, sed cum vtroque pro ycumenico concilio tractasse; antequam vero exiret ex Constantinopoli, neccessariam sibi videri, pro qua laborauerat, concordiam inter ipsos et partem aliam. Sed cum istam viam non acceptarent, imperatorem esse contentum exire, et nauigare cum ambabus parti- bus ad aliquam ciuitatem infra gulphum Veneciarum, inibi pace tractanda. Nam diebus hiis transire illum periculosum erat multorum senectuti et debilitati Greco- rum. Si vero illuc concordia haberi non posset, tunc vnicuique liceret ire, quo vellet. Responderant autem interrogati procedere ista de mandato imperatoris, sed de hiis non habere scripturam ab imperatore, cuius erat moris absentibus, non vero presen- tibus deputatis dare in scriptis conmissionem. Ad que ambasiatores tunc, prout 6*)

Strana 44
44 Liber XIII. Caput XIII. vice altera, coram imperatore respondissent salua eorum reuerencia, primum non esse verum, sed imperatorem tractasse dumtaxat cum concilio et non cum papa, prout constabat per literas auctenticas ab eisdem ostensas tam pape, quam imperatoris. Ad pacem autem, quod alias respondissent, non debere eos intendere, cum nemine guerram habentes, sed eciam instrucciones concilii preterire non vellent de naui- gando eciam infra gulphum, quod illud non conueniebat compactatis, nec ille esset portus, ad quem iuxta illa descendere debebant; propter quod offerentes, vt sepe, omnia adimpleturos rogabant videri compactata; et si iuxta illa reperirent debitum esse imperatorem et alios Grecos venire cum galeis concilii, ita se declararent; si vero argumentacionibus et questionibus persistere intenderent et non venire, opta- bant de licencia imperatoris recedere, sacro concilio gesta huiusmodi relaturi. Illi autem responderant offerentes, quod primo, et adicientes, quod infra gulphum impe- rator constitutus pro pace componenda inter concilium et papam laboraret, qui vnam partem talem ac tantam, sicut aliam reputaret. Imponebant eciam galeas concilii non venisse infra mensem Maii, sed Octobris, quo et Nouembrio periculosum erat nauigare. Quod autem ambasiatores concilii assentirent, ut Romeorum imperator, de cuius vnione agebatur, et adhuc in Grecia constitutus, interponeret se ad trac- tandum pacem inter concilium et papam, semel hoc secundoque (et) tercio seriose expo- situm extitit. Sed oratores concilii de adimplendis responderant conpactatis. Repli- cassent vero deputati ipsi tria de neccessitate in medium esse deducenda, locum, tempus et pacem, horum trium neccessarium magis, vnoque deficiente solo impe- ratorem ad compactata amplius non obligari. Cumque de lapsu temporis ambasia- tores dixissent Ioannem de Ragusio scripsisse, quoniam ante suum recessum volebat recondita esse omnia grauamina et alia, ideoque pocius gratum erat imperatori Sep- tembrio vel Octobrio, quam Maio venire galeas concilii; de hoc eciam ambasiator suus in concilio dixisset. Respondebant Ioannem de Ragusio ab imperatore non habere mandatum, nec solum tempus, sed alia compactata essent, sicut de galeis et de balistariis dimittendis, quod impletum non erat, et sic imperator non obligaretur. Sed erat contentus oratores concilii in sua galea venire vsque ad dictum locum infra gulphum, et in eorum galeis ex orientalibus ac sua et patriarche familia mul- tos. Et forte, dum nauigarent, temporis disposicio demonstraret, quid esset agen- dum. Etenim, si primo venissent galee concilii, cum illis exiuisset; et si non venis- sent, cum galeis pape; sed quia vtriusque partis venerant arma ecclesie deferentes, cum vnica esset ecclesia, vt appareret vnitas, imperator cum vtraque parte vellet exire. In altera demum conuencione, post allocuciones multas, deputati per expres- sum dixerant imperatorem conclusisse ire in galea sua propria cum galeis pape, sed rogabat eos, vt suam maiestatem vsque infra gulphum sociare vellent, ituri si vel- lent, in galeis ipsius imperatoris, vel ambo ipsi episcopi in vna dumtaxat ex galeis concilii, illum associaturi. Ad que responderant mandata concilii et instrucciones preterire non posse, sed vltra hoc dubitauerant, ne deterius sibi contingeret, receptis eorum galeis, quoniam forciores erant, octo galeas habentes, et recens sibi erat me- moria eorum, que contra personam Ioannis de Ragusio conati fuerant. Tunc autem

Strana 45
Liber XIII. Caput XIV. 45 deputati dixerant, ex quo istam viam non acceptarent, in eorum libertate esse cum galeis suis recedere. Capitulum XIV. Responsio data ore imperatoris, requisicioque, vt expensas solueret, et super implecione compactatorum acerrime disceptaciones, vtque faceret iusticiam de homicidio heraldi, in vna ex galeis pape interempti. Ambasiatores autem concilii, cupientes responsionem hanc ab ore imperatoris audire, in eius presencia resumentes breui compendio dicta eis per deputatos eorum- que responsa, requisierant, vtrum processissent de mente et voluntate eius. Qui re- sponderat verum esse, quod nunquam voluerit venire ad illam viam examinacionis compactatorum, non ex eo, quia non posset defendere se, multaque in contrarium allegare, sed non erat opus querere, quare hanc repulisset viam, quia notorium erat, ne discordia publicaretur. Etenim primo pax fienda erat neccessaria multum pro- vtilitate negocii, propter quod illam viam de pace inter eos tractanda elegisset. Nam et oratores pape valde diligenter, similiter et oratores concilii, et tantum vnam partem, sicut aliam, et, quamuis iret cum oratoribus pape, nemo deberet credere hoc facere eum propter non bonum. Atque oratores dixerant, quod secundum iuristas, cum partes litigarent, producenda sunt iura eorum, et, si venisset ad examinacionem compactatorum, per se vel per deputatos, forte consciencia sua iudicante, secundum illa dictasset, sicque cessasset omnis discordia et dubietas, si que aderat. Ad que imperator iuxta conscienciam iudicandum esse, sed viam illam compactatorum in- trare nolebat propter causas predictas. Cum vero multiplici colloquio vtrimque ha- bito oratores aperte vidissent, responsa eis data per deputatos processisse ex mente imperatoris, quodque verba eius tendebant ad licenciandum eos, requisiuerant eum, quatenus pecunias pro congregando ecclesiam orientalem per concilium eidem ex- peditas restitueret iuxta compactata, ex quo venire nollet cum galeis concilii, quod- que ad petendum illas mandatum haberent similiter et amplas galeas ad reponen- dum. Responderat autem, quod, si sciuisset talia eos dicturos et petituros, tales viros eis anteposuisset, qui bene respondissent, ad quos eciam illud expectaret. Nec ex- plicauerat, qui essent viri illi, sed intellexisset de Dignensi et Portugalensi epis- copis, qui se gerebant pro oratoribus concilii. Facto abinde modico silencio, delibe- racione habita dixerat, quia oratoribus ipsis non placebat, que melior sibi vide- batur via eis aperta, si aliqua dicere vellent, quod intrarent materiam. Ad quod ambasiatores, si materiam intrare volebat, placeret serenitati, quod liberum esset eis secure et absque periculo allegare, quecumque vellent pro tuicione iurium suo- rum; nam hoc esset de more Latinorum. Etenim, quia verba latina forte aliter so- narent in greco, cum modum Grecorum nescirent, ideo verba eorum reputare vellet pro honeste et reuerenter dictis, pacienter ferens eos mandata per sacrum concilium executuros; nam et ambasiatores sui, quecumque voluerant, libere dixissent et pro- posuissent. Ad que imperator, quod putabat eos tales esse, qui nichil dicerent aut

Strana 46
46 Liber XIII. Caput XIV. facerent, nisi que decerent coram imperatore dici et fieri, ipse autem mores atque consuetudines, sicut sui patres predecessores, volebat seruare et tenere, secundum quod ipsi dicere et facere possent; nec vellet aliqua eos dicere vel facere, nisi se- cundum Grecorum mores et consuetudines. Quibus auditis dixerant se habere in mandatis a concilio protestandi de iure suo, eoque contra eundem nomine concilii protestabantur de dampnis, expensis et interesse, ex quo venire nollet cum eis. Et tunc imperator, indiciis vultus id demonstrantibus, male contentus responderat, quod nunquam talia verba reciperet, eciam ab imperatore Romanorum, nec a quibuscum- que principibus orbis, prout nec recipiebat, nec esset de more atque consuetudine ipsius et Grecorum, sic protestari ; quodque nil vlterius dicerent, nisi sibi placeret. Ad quod replicauerant, oratores suos, quorum aliqui ibi aderant, testimonium dare valentes, cum fuissent in concilio, dixisse et protestatos fuisse libere et secure, quid- quid voluerant, idcirco putantes id posse facere cum sua maiestate, et protestati fue- rant et protestabantur, et finaliter sencientes imperatorem persistere circa obseruan- ciam, eorumque verbis et protestacionibus concipere displicenciam, considerantes aliter proficere aut obtinere non posse, ne ad maiorem iracundiam forte damnosam prouocarent, pecierant ab eodem gratam suam licenciam cum galeis concilii rece- dendi, offerentes, si scribere concilio vellet, literas suas libenter portare secum et presentare concilio. Qui responderat se scribere velle, prout et fecit. Capitaneus autem post hec eciam presentibus oratoribus imperatori proposuerat a principio sui aduentus eidem notifficasse heraldum Sabaudie ducis, Piemont nuncupatum, per con- cilium et plures principes cum literis missiuis ad eum fuisse destinatum, regis Fran- cie insignia deferentem, necnon Burgundie et Sabaudie ducum, ac ipsius capitanei, qui testes habebat fide dignos, deponentes heraldum ipsum in insula Cretensi intrasse galeas pape, que Venetorum dicebantur, illam videlicet, in qua erat archiepiscopus Tarentasiensis, assertus ipse legatus et capitaneus galearum; ibidemque ligatum fuisse torture subiectum; quodque iidem testes viderant partem literarum eidem de predictorum mandato ablatarum, et insignia in camera puppis dicte galee. Aliam vero partem dicebat Nicodus ipse habuisse imperatorem. Cum igitur dicti Taren- tasiensis et capitaneus galearum pape, qui hanc perpetrauerant violenciam, essent in dicione eius, supplicabat imperatori, vt de predictis punicionem et iusticiam sibi ministrare vellet, relaturo principibus, quorum insignia heraldus ferebat, de bona iusticia per eundem sibi ministrata; et si ista ex aduerso negarentur, offerebat se probaturum. Ad que imperator, quod inquisiuisset de dicto heraldo diligentissime, allocutus Tarentasiensem et capitaneum predictos, qui non negauerant quendam captiuasse virum, sed propter alias causas, et in quadam naui apud Venecias eum misisse. Dicebat igitur se fecisse suam possibilitatem, neque aliud circa hoc facere posse. Capitaneus autem replicauerat, fama referente, heraldum ipsum in portu Con- stantinopoli submersum fuisse, quod vergebat in maximum obprobrium predictorum principum; quare requirebat iusticiam sibi ministrari, offerens se coram maiestate sua in presencia dictorum Tarentasiensis et capitanei, probaturum sufficientissime hec, si negarentur. Ad hec autem imperator, quod prius respondens dicebat fecisse,

Strana 47
Liber XIII. Caput XIV. 47 quod potuerat, cum multa diligencia, nec aliud posset, quia illi dicerent se illum captiuum misisse Venecias. Ab hora autem vesperorum vsque ad terciam horam noctis productis sermonibus hiis, quod recepta per eos licencia tactu manuum ab imperatore et suis consiliariis redierant in hospicia sua. Die vero sequenti labora- uerant, vt possent patriarcham adire, responsionem audituri suam, sed non fuerat eis concessa audiencia, quamuis dixerat se missurum pro eis. Qui biduo sequenti aui- sati fuerant per quendam notabilissimum virum, vt quam primum possent ad Peram se transferrent, personis bonisque eorum citissime prouisuri. Qua die cum ipsi expec- tauerint alloqui patriarcham, capitaneus galeas transulit, velud preparaturus eas, et altero die mane cercius de periculo auisati cum paucis familiaribus nauigauerunt ad galeas concilii circa Peram existentes, occurrente eis Ioanne de Ragusio, qui pro- pria et eorum pericula imminencia declarauerat. Illico vero, vt applicuerant ad por- tum Perensem, mandauerat patriarcha eisdem, quod eum possent adire, sed periculo obstante regressi non fuerant. Miserant autem ad imperatorem ipsumque patriar- cham Iacobum de Valperga, consiliarium capitanei et Adam Tegularii, priorem de Vsesse, domesticum Lausanensis episcopi vna cum notario, qui repetentes habita coram sua maiestate in vltima expedicione, quoniam circa restituenda octo milia ducatorum dubie respondisset; dicebant se venisse ad illa repetendum. Quibus responderat imperator, cum peccuniam illam oratores concilii repeterent nomine ecclesie, et similiter alii oratores pape, ipse cum nullo agere habebat, nisi cum eccle- sia, que bene sibi prouideret, et que sua sunt quereret. Dixerat insuper ex compac- tatis se in nullo obligari, nec ad aliquam obseruanciam eorum astringi propter tria: tempus, locum et pape consensum. Etenim non venissent in conuento tempore, locus- que alius fuerat electus, quam in decreto nominaretur, suique oratores per expressum in concilio fuerunt protestati, eum nunquam venturum ad illum locum electum, et ideo concilium merito debuerat alium elegisse locum. Dicebat rursus papam non consensisse eleccioni, prout debebat, concludens, quod minimo istorum trium defficiente liberabatur ab omni obseruacione compactatorum. Namque, et si venis- sent nomine sacri concilii, allegassentque pacem et vnionem habere, percipiebat tamen non esse integram pacem et vnionem; sciebat quoque plures non consen- sisse eleccioni, et multos de concilio ad papam recessisse. Missi autem dixerant imperatori sepissime iam ad omnia illa per oratores concilii fuisse responsum et diffuse disputatum, nec venisse ad bellandum, sed quia erant in precinctu reces- sus, nolebant, prout nec decebat, recedere sine expressa licencia et gracia sue maiestatis, quam ab eo petentes offerebant eos portaturos literas suas concilio et principibus latinis, si scribere vellet. Et tunc imperator dixerat sibi esse placitum, vt recederent, dederatque literas suas per illos portandas. Consequenter dicti nun- cii patriarcham accedentes facta excusacione, quoniam oratores ad eum non rediis- sent, recitauerant omnia habita cum imperatore, et quomodo conclusiue respon- derat se velle ire cum galeis pape, infra gulphum Veneciarum dumtaxat. Quia vero paternitas sua pollicita fuerat respondere velle, vtrum venire et compactata seruare vellet, aut non, venissent suscepturi responsum eius. Qui responderat

Strana 48
48 Liber XIII. Caput XV. eis, que imperator tractauerat, et responderat illa se facere velle, nec aliud dicere aut posse respondere, seque non esse memorem illam fecisse pollicitacionem, sed quod semper insteterat pro concordia facienda cum parte alia. Videntes autem responsionem suam conformem esse date per imperatorem, dixerunt illi, quod impe- rator teneretur concilio ad restitucionem octo milium ducatorum, quos ab eo repe- ciissent, vtque allegare non posset ignoranciam, sue notificabant paternitati, illis ad hec respondenti, de huiusmodi pecuniis se non intromittere, habitu ordineque suis hoc requirentibus, et sic nichil ad eum; sed imperator circa hec se defenderet, cum ad eum expectaret. Nomine vero sacri concilii et oratorum protestati fuerant de viola- cione compactatorum, dampnis, expensis et interesse, quia imperator et ipse venire noluerant cum galeis concilii, quodque per oratores ipsos non staret, quin eos ad concilium ducerent; cumque citissime essent discessuri, offerebant eos portaturos literas eius. Responderat autem se velle mittere illas ad eorum galeas. Die vero vltima Octobris, in ecclesia prope pretorium ciuitatis Pere, loco tuto ab eis reputato coram episcopo Trapesondarum, nec non potestate et pluribus ciuibus Perensibus, ac multis nobilibus comitiue eorum, oratores ipsi solennem fecerant protestacionem de premissis, quam in Constantinopoli secure facere non potuerant, et inmediate post regraciacionem exhibitam ciuibus Perensibus pro benigna eorum tractacione, galeas ingressi fuerant animo recedendi. Capitulum XV. Munera exhibita legatis concilii per Latinos et Grecos, distancia grandi multum in pondere, litereque Grecorum absoluencium se a compactatis cum concilio. De quarta vero parte relacionis eorum succincte precurret sermo, preteritis differenciis multis inter ipsos oratores et capitaneum habitis in portu de Syo, vbi galee concilii remanserunt, et pro maiori parte qui in eisdem iuerant, non facta rur- sum mencione de disturbio satis magno in naui, quod contigit, cum patronus nauis acceperat arma eorum, qui in societate capitanei, quia timebat plurimum, ne ipse naui, quia potencior, dominaretur. Id igitur solum commemoratur, quod prima die Nouembris circuitu facto per portum Constantinopolitanum et ante galeas Venetorum, que pape dicebantur, oratores concilii et capitaneus in galeis, prout accesserant, recedentes a portu Perensi applicuerunt ad portum de Syo octaua mensis eiusdem, et abinde XXII. exeuntes in naui quadam Ianuensi, applicuerant xv. Decembris ad portum de Monacho, dieta vna Nicie propinquum, Basileam autem, visitato duce Sa- baudie, XIX. Ianuarii. Retulerunt eciam dedisse ciuibus Auinionensibus viginti tria milia ducatorum, que Iacobus de Aurelyanis et alii ciuitatis oratores in concilio con- stituti coram eodem confessi sunt recepisse. Postremo autem in relacione sua, cum maxima pars congratitudinis beneficiorum constituta sit in eorum commemoracione, cetui sacro referebant pro honore concilii honores et munera in viagio suo recepta per eos. Soludro in accessu et regressu fuisse eis propinata vina habundanter, Pater-

Strana 49
Liber XIII. Caput XV. 49 niaci quoque in domo prioratus, quem possidebat frater Lausanensis episcopi, gratis honorifice tractatos, Gebennensi eciam in domo episcopali, quamdiu ibi fuerunt, eorum duo et omnibus cum tota familia solenni exhibito (conuiuio), in Thononio per Sabaudie ducem filiosque suos, principem Pedemoncium et comitem Gebennarum, vltra honorificencias magnas, de piscibus grossis et vino habundanter fuisse eis pro- pinatum. Item a preposito Montisiouis de vino, quamdiu ibi fuerunt, in Lugduno per officiales archiepiscopi conducti honorifice in ecclesia, tanquam fuissent cardinales, et in domo archiepiscopali tractati magnifice, fecissent in eorum recessu de vino optimo, pane et piscibus, refertis eorum nauibus vsque ad Auinionem. Capitulum quoque Lug- dunense optima vina et maximos pisces ad nauem eorum miserat; quod et fecerat epi- scopus Viennensis transeuntibus illis ante ciuitatem, similiter et Valentinus episcopus. In Auinione autem multum honorauerat eos cardinalis de Fuxo die pasce, ministrato eis solempni conuiuio et, quamdiu ibi fuerunt, de vino eius pro personis eorum, quorum Lausanensis curauit semper habere. Ciues autem Auinionenses propinauerant eis qua- tuor dolia vini peroptimi, intorticia multa et confecciones in habundancia. In recessu vero ab Auinione, in opido Bellicare dominus Tanequini magnificentissimum prandium eis dederat, qui in Arelato per nepotem cardinalis Arelatensis, Hugulinum Almandi, dominum de Arbengo, in palacio recepti et tractati humanissime fuerant, de vino et pane habundanter posito ad galeas. In Nicia rursus, quamdiu ibi steterant, per Niciensem episcopum et capitaneum sepius invitati, vino, piscibus et pullastris in copia propinatis. In Messina Sicilie per archiepiscopum, eos in galeis visitantem cum clero et cruce, ad ecclesiam et in palacio suo fuerant recepti, munifica eis ministrata collacione. In insula denique Metelin dominus illius panem et vinum et carnes ad singulas galeas in copia transmiserat. In Constantinopoli autem Romeorum imperator pro iocundo aduentu panes multos, duas ydrias terreas vini, mutones quatuor et gallinas XII, lepores duos totque perdices, intorticia quatuor, confecciones, racemos et fructus alios ambobus simul episcopis propinauerat. Et post dies aliquos vnum magnum piscem marinum, regressusque de venacione vnum leporem et vnam perdicem, postea dimidium cer- uum eciam cum cornibus. In recessu denique pro ultimo vale miserat ad galeas Vi- sensi vnum falconem, et Lausanensi episcopis vnum leporem, capitaneo vnam sellam equi cum tabornio, vnum ensem et massam de aurato ad modum Turchie, vnum quoque falconem et Iacobo de Valperga alium. Patriarcha autem in principio ad- uentus propinauerat eis duas ydrias vini, gallinas XVIII, panes, racemos, fructus et intorticia quatuor. Post vero relata hec oratoris, ipsis presentarunt literas ab impe- ratore et patriarcha Constantinopolitanis directas, quarum imperatoris tenor sequi- tur, altera patriarche sistente, mutatis mutandis eiusdem effectus. Littera imperatoris Constantinopolitani. „Sacrosancto generali concilio Basiliensi. Ioannes, in Christo fidelis imperator 111. 1437. et moderator Romeorum Paleologus, semper Augustus, sacrosancto generali concilio 25. Oct. Basiliensi salutem in domino. Vestre galee cum vestris ambasiatoribus ad nos vene- Scriptores III.

Strana 50
50 Liber XIII. Caput XVI. runt, qui nobis literas vestras presentarunt, ex quarum tenore et eorum relacionibus significauerunt adimplesse, que eis per vos extiterunt commissa. Ad que breuiter respondemus, quod, si per vos fuissent ex parte vestra adimpleta, que scripta fuerunt et conuenta inter nos et vos tempore debito, et nos ex parte nostra fecissemus et adimpleuissemus, que nobis incumbebant sine aliqua excepcione. Et quia confidimus in Deo, quod non solum nunc, qui facere habemus cum sanctitate vestra, qui estis persone grauissime et graues et de tali sancto proposito, sed eciam cum minimis personis et de quacumque re agere haberemus, semper obseruaremus omnia, que simplici verbo promisissemus. Sed quia res non fuit per vos expedita et completa tempore debito, et in aliis quam plurimis non obseruatum ex parte vestra, ideo et nos fecimus, quod et nunc facimus, et accedimus ad partes occidentales propter ipsum bonum, quod a principio proposuimus, si Deus velit, pro vnitate et bono ec- clesie Dei, et bono omnium christianorum, et in nullo cessabimus seu deficiemus pro- consummacione istius sanctissimi operis. Propterea rogamus, quantum possumus, vt et sanctitas vestra prouideat circa hanc rem tam sanctam et magnam et animarum salutem respicientem, et tunc huius gracia erunt vobis merita a Deo, et ab hominibus laudes. Si autem hec res sancta impediatur propter aliquod humanum, tunc maxima incomoda infallanter euenient toti christianitati, et, quod peius est, nulla spes relin- quetur, vt in futurum fieri possit aliquo modo. Iterum rogantes sanctitatem vestram, vt circa hanc rem opportune cogitetur, et omnes vires vestras ad presens interponatis, vt hec res sancta ad finem, omnibus postpositis impedimentis, perducatur, sicut et a principio fecistis. Datum in vrbe nostra Constantinopolitana M°CCCCXXXVII. die vi- cesima quinta Octobris etc. Capitulum XVI. De nouo presidente concilii cardinali Arelatensi, commissioni- busque contra nominantes se concilii oratores, sed et declaracione solempni regis Francie contra Ferrariensem congregacionem. Prefata relacio finem accepit die quarta Februarii mensis, in quo sancte synodo incorporati fuere Bernardus Freyre, decretorum doctor, canonici quatuor et tres alii. Quarta decima vero die, habita desuper deliberacione in sacris deputacionibus, mense iam transacto post Iuliani recessum conclusum est, vt Ludouicus tituli sancte Cecilie. sancte Romane ecclesie presbyter cardinalis, Arelatensis vulgariter nuncupatus, vnicus esset concilii presidens, iuxta decretum XVII sessionis, cum esset primus om- nium residencium in concilio prelatorum. De eadem hora acceptans officium, longiori exhortacione patres alloquebatur, vt magna cum maturitate in sacris deputacionibus deliberare vellent super agendis, se iuxta prefatum decretum offerente, et ita volente concludere deliberata omnia, in quibus quatuor aut tres conuenirent deputaciones. Fuerunt autem de presidencia eius litere expedite, et registro papalis inserte pro- cessus, attestante sancta sinodo, donec aliter ordinandum duceret, constituere eum presidentem vnicum in omnibus sessionibus, congregacionibus aliisque conciliaribus

Strana 51
Liber XIII. Caput XVI. 51 actibus tam publicis quam priuatis presidendi, necnon omnia, que ad generalem reformacionem ecclesie tam in capite quam in membris, extirpacionem heresum, pacem populi christiani, reduccionem ecclesie orientalis, et in pertinentibus ad ea, expedire prospiceret, auisandi, proponendi, tractandi, ordinandi, deliberandi eaque et queuis concessiones, diffinitiones, statuta et ordinaciones per concilium seu depu- tatos eius pro tempore deliberata et concessa, iuxta modum et ordinem in talibus laudabaliter conseruatum et obseruandum synodali auctoritate concludendi ac vigorem et robur obtinere faciendi, nec non omnia alia et singula in premissis seu ad ea pertinentibus, decretis tamen et ordinacionibus synodalibus semper saluis, faciendi, disponendi et exequendi, plena et libera sibi concessa facultate cum clausula „ratum et gratum“ etc. Item post factam racionem per deputatos concilii cum Nicodo capi- taneo galearum super salario et expensis eius, die XXIIII associatus honorifice per multos milites et alios, que acceperat, restituit in manibus presidentis vexillum cum armis ecclesie et baculum capitaneatus. Facta desuper oracione per Iacobum de Valpergia commendantem personam, gesta fidemque eius et insignem magnificen- ciam, quam ad gloriam latine ecclesie ostenderat, in apparatu galearum concilii, quas duxerat in Constantinopolim ; agebat autem gracias cetui patrum de sibi facto honore obsequia sua offerenti ad mandatum concilii, que presidens commemorauit cum amplificacione. Racio autem capitanei, prout deputatis hiis visum est, — sed post venit in dubium, — ascendebat, vt sinodus ei deberet... ciuibus vero Auinionen- sibus, qui ab oratoribus e Grecia reuersis XXIII milia, deque indulgenciis et decima septem milia ducatorum recepisse confessi sunt, per deputatos concordato pro damp- nis eorum et interesse dandum XIII milia, obligacio facta est quarta die Marcii, con- cilium ipsis debere quinquaginta tria milia, de quibus, vt altero manet referendum loco, pauca receperunt. Racio autem Ioannis de Ragusio fuit, cum ipse aliique duo oratores in Greciam destinati recepissent per cedulam cambii nouem milia ducatorum, quorum mille ad soluendum debita, que priores concilii oratores contraxerant, octo milia pro expensis specificatis in decreto xIx sessionis; pro expensis vero suis MCCCC, qui post reditum dederat ad mandatum concilii octingentos ducatos Venetos et quin- gentos de camera Roberto de Martellis, societatis Cosme de Medicis. Facto igitur calculo per Albinganensem episcopum et abbatem Virgiliacensem de mense Maii, concessa est illi quitancia a concilio de predictis, ac de bonis Symonis Freyron, college sui defuncti Constantinopoli. Cum vero in relacione ipsorum oratorum magna fuisset acta querela aduersus Tarentasiensem archiepiscopum de gestis per eum contra concilium, et propter factum heraldi in naui eius ad torturam positi, vtque dicebatur captis literis in mari submersi, commissum extitit Ludouico de vrbe pro- thonotario et Gracionopolitano episcopo, vt auctoritate concilii contra eum proce- deretur super impedimentis, que prestiterat in prosecucione conduccionis Grecorum. Fuerat eciam primo commissum auditori camere, vt super facto dicti heraldi inqui- sicionem faceret, et processum contra quos reperiret culpabiles. Fuit preterea die octaua Marcii commissum, vt procederetur contra Dignensem et Portugalensem epi- scopos, ac Nicolaum de Cusa, qui profecti in Greciam parte pape dixerunt se esse 7*

Strana 52
52 Liber XIII. Caput XVI. concilii oratores. Die autem XVIII habita iam noticia plena de publicacione literarum pape infra scriptarum, concessa est potestas quatuor ex patribus, vt prouidere possent concilii auctoritate contra eiusmodi literarum publicatores. Mense vero isto Februarii oratores synodales Dionisius de Sabrenays et Stephanus Plouerii, in theologia et iure canonico doctores, apud regem Francie constituti per literas suas intimarunt, in consilio regis Francie captatam fuisse conclusionem, vt manuteneretur per regem sinodalis eleccio, facta de Basilea, Auinione et Sabaudia, vtque inhiberetur, prout inhibitum fuerat regio clamante preconione, eius subditi mendicantes, qui ad id per generales suos compellebantur, ad congregacionem accederent Ferrariensem. Super quo literas publicas scripsisset imperatori Romanorum multisque christianis princi- pibus sibi confederatis, hortatus, eiusdem esse propositi; regem vero Castelle signi- ficasse eiusdem cum eo velle esse propositi in factis ecclesie. Et quantum perce- pissent, animus regis paratus erat, eciam vsque ad sanguinem pro defensione auctori- tatis generalium conciliorum. Intellexerant eciam a multis prelatis et aliis in curia sua gratum eisdem fore ac laudare, vt contra papam, qui concilium dissoluerat, pro- cederetur, prout inceptum extitisset iuxta decretum XIe sessionis. Tenor vero se- quitur literarum per regem Francie descriptarum ad imperatorum Romeorum, cuius effectus erant, que ad principes alios. Litera regis Francie contra Ferrariensem congregacionem. 112. (1438). 30. Jan. „Serenissimo principi Romeorum imperatori, fratri nostro karissimo, Karolus, Dei gracia Francorum rex, salutem etceptis vnionis operibus felicem consummacionem. Pax nostra Christus dominus, qui et dudum vtraque fecit, vnum medium parietem materie soluens, vt duos in semet ipsum conderet populos, spiritum caritatis con- ciliacionisque occidentali et orientali ecclesiis hiis ipsis diebus immittere visus est, vt vtraque admodum solicita fuerit, pacis vtrimque legaciones misse, concordata inuicem capitula, electa per sacrum Basiliense concilium ciuitas Auinionensis pro celebracione ycumenici concilii, destinati eiusdem Basiliensis concilii oratores cum necessariis pecuniis et galeis ad serenitatem vestram, cuius cor excitauit Deus in hoc sanctum vnionis opus, e regione, qui in seipsum diuisus est zizania scandalorum, dissensionum, discordiarum, vt ab inicio seminare molitur, posteaquam per oratores prefatos, lacius dudum vestre scripseramus serenitati. Accepimus sanctissimum patrem, summum pontificem modernum, proprios nuncios galeasque Constantino- polim destinasse, vestram exorasse serenitatem, vt ad locum veniret Ferrarie, vt- pote in quem sacrum Basiliense concilium transtulisset. Quibus rebus et magnatum et spiritualium virorum corda nimium turbata sunt, et ducta in stuporem, quippe que contra decreta gesta sint sacri Basiliensis concilii, cui ipse summus pontifex adhesit, cuius et decreta laudauit et approbauit, dictam proinde translacionem pre- tensam locique Ferrarie nominacionem seu eleccionem idem sacrum concilium cas- sauit et anullauit, ymo vero cassam nullamque declarauit firmauitque se illo ne- quaquam transferre. Cui et nos conformantes nullum e regno nostro permittere in

Strana 53
Liber XIII. Caput XVII. 53 locum illum Ferrarie, pretextu dictarum translacionis et eleccionis, ullatenus con- uenire confidimus. Et principes sanguine, federe, amicicia nobis iunctos id ipsum facturos iustum est et nobis de vestra serenitate sentire. Capitula inter sacrum Basiliense concilium vestreque serenitatis oratores primum firmata, demum et per eandem serenitatem ratificata, que et illibata seruabit non Ferrariam, sed in eum cum suis pro celebrando ycumenico concilio conueniet locum, qui iudicio sacri Ba- siliensis concilii nominatus est et electus, insignem videlicet ciuitatem Auinionensem, locum amenum, pacis, securitatis et capacitatis amplissime, copia victualium refertum, qui et mediterraneo mari propinquus est et regno nostro contiguus; qui et velut in centro positus occidentalis ecclesie Hyspanorum, Ytalicorum, Germanorum accessui conuencionique quadam se commensuracione prebeat ydoneum simul et rebus ge- rendis. Nos vero regnum nostrum, in quo apostolatus diuini illius vestri Ariopagite Dyonisii signa manent, subditosque in caritatis, humanitatis fauorisque officia vestre serenitati regia liberalitate offerimus, feruens vestra caritas ad hoc sancte vnionis opus omnem in Deo suo transgredietur murum, ad hanc speramus, obsecramus per caritatem Christi et premissorum intuitu, et nostri contemplacione conueniet ciuitatem Auinionensem, si quomodo vestro ministerio aliis cooperantibus optatam in Dei ec- clesia videamus vnitatem. Beati oculi, qui hanc videre meruerint; redire etas illa aurea videbitur, felices, qui vinculo hoc vnientur caritatis. Quid fidelibus desideran- cius, quid accepcius Christo, quando illud vel precipuum migraturus ex hoc mundo ad patrem geminatis precibus orauerit, vt vnum essent ipsius discipuli, non ipse tantum, sed et qui per verbum eorum in eum essent credituri. Exauditur autem pro- sui reuerencia tantum nos ipsi in obsequium rei huius bonos emulatores exhibeamus, sibi ad gloriam, nobis ad meritum, fidelibus cunctis ad salutem. Datum Turonis XXX. die mensis Ianuarii.“ Capitulum XVII. De gestis omni conatu per papam, vt patres violencia expelle- rentur a concilio, et quomodo illius voto non successit effectus. Continuato, vt ceptum est, ordine vtrimque gesta referri sancte Basiliensis et illi aduersantis, mense isto, die octaua Venecias applicuerunt imperator et patri- archa Constantinopolitanenses aliaque multitudo Grecorum, qui preterita concilii le- gacione venire elegerant in galeis Venetorum parte pape destinatis, statimque die septima accessus eorum papa Ferrarie constitutus bissessionem tenuit secundam congregacionis illius, cuius incluso tenore quam plurimas literas scripsit ad partes Germanie, presertim, vt persecucio fieret patrum in sancta synodo congregatorum, quarum multe peruenerunt ad manus presidentis concilii, specialiter directe mar- chioni de Rötelin, quo associante cum multitudine armatorum Iulianus presidens a concilio recesserat, preterito mense litera ista aliisque multis circumstanciis mani- feste indicantibus, quid significarent verba illius in replica contra responsionem archiepiscopi Panormitani, dicentis cardinali Arelatensi, quia sermo erat de pace,

Strana 54
54 Liber XIII. Caput XVII. vt cum pace audiret. Nam congregati ipsi, ad quos loquebatur, viderent tempus in breui, quando desiderarent vnum diem filii hominis; multa namque, vt omnino eua- nesceret Basiliense concilium, precesserant tractamenta, vtque apparet ex litere ipsius tenore, quemadmodum de illo dicitur, fortasse multi alii se obtulerant obedi- turos voluntati pape circa patrum de Basilea expulsionem; et quominus opera se- queretur, haud defuit diligencia parte pape facta, publicatis circumcirca Basileam literis prefate bissessionis secunde, vna cum aliis in id ipsum exhortatoriis. Sed votis eius minime annuerunt Germanie ciuitates. Etenim responsum accepit nuncius in quibusdam opidis a Basilea non longe distantibus, quod ciues ipsi cum simplices et propterea differencias inter papam et concilium intelligere nescientes, eam tamen discernebant Basiliense concilium concessisse eis indulgencias pro salute animarum suarum, papam vero exhortari, vt spoliari transeuntes per vias et stratas publicas, ipsi autem nepotes filiique essent eorum, qui stratas publicas tutas esse volentes, latrones suspenderent rotauerantque itinerum inuasores, et a suorum parentum mo- ribus degenerare non vellent; magna laude propterea a multis commendati, quia velud consilio sapiencie acquiescentes preciosam substanciam transeuncium per terras eorum reperire non curarunt, vtque inuitabantur eorum spoliis domos suas implere. Ciues autem Basilienses deliberacione facta in eorum consulatu, cum re- quisiti essent concilii ex parte per Albinganensem et Warmiensem episcopos, die quarta sequentis Marcii, responderunt se non accepisse literas de ipsis actis per papam, sed tam illas, quam alias quascumque literas tangentes concilium deuen- turas ad eos statim concilio notifficarent. Quo vero ad securitatem certifficabant propter literas pape vel aliorum quorumlibet desistere nolle a saluo conductu con- cesso per eos, sed deffenderent ab omni homine, et pocius se morti exponerent, quam paterentur constitutis in eorum ciuitate concilii causa violenciam fieri. Ser- mone isto plurimorum dissoluente conatus et cogitatus precedentes, recens siquidem erat memoria animositatis ciuium probate, dum affuit Sigismundus Romanorum im- perator. Etenim cum homicida quidam confugisset ad eius palacium in ecclesia sancti Iohannis, que veneratur vt libertatis domus, loci dignitas aut presencia illius indempnitati adeo fauit, vt sequenti die iugularetur; qui tamen dicebatur esse de familia imperatoris. Cui eciamsi per literas pape recommendati fuissent sui ora- tores in consulatu constituti, audierunt a ciuibus non fore sibi neccesse ab eis petere saluum conductum. Nam si essent in eorum ciuitate pro concilio, gaudere poterant saluo conductu concesso per eos concilio et omnibus venientibus concilii causa. Si vero ab eis petebant saluum conductum acturi contra concilium, taliter se cum eis haberent, vt vellent pocius in inferno esse, quam in eorum ciuitate, qui de mandato imperatoris concessissent saluum conductum, et instante Martino papa quinto susce- pissent concilium. Sed et prefatis publicacionibus literarum papalium obstitit per electores concessus saluus conductus accedentibus, stantibus et recedentibus a con- cilio, dum imperium vacabat, quo tempore ille fiebant publicaciones suo omnimode frustrate conatu intra concilii locum, item saluus conductus regis Romanorum infra specifficandus. Obstitit eciam vigorose saluus conductus Frederici Austrie ducis,

Strana 55
Liber XIII. Caput XVII. 55 intra cuius territorium omni ex parte Basilea sita est. Scripsit namque intellexisse differencias inter concilium et papam, multumque doleret; subuenire autem volens, quantum in se foret, mittebat sancte synodo saluum conductum, alias concessum illum innouando. Obstitit preterea laudata virtus diligenciaque marchionis Badensis, adiuuante in hoc Argentinensi episcopo, qui sanctam sinodum literis suis assecura- runt ob reuerenciam honoremque concilii, et imperatoris, in graciam quoque mul- torum, quod vellent per territoria eorum tenere stratas securas. Quod experiencia comprobatum est illico, expugnacione oppidi vnius de manu predonis, liberatis duobus mercatoribus Ianuensibus, pro quibus instanciam sancta synodus fecerat. Hiis tamen non obstantibus, captata occasione a quibusdam querentibus non causam pro causa, alias id ipsum facturis, quam plures ex personis concilii captiuate fuere: primi autem Dyonisius de Sabrenays et Stephanus Plouerii, oratores concilii, a rege Francie redeuntes, prope Prisacum magna quinta feria, captiuatoribus respondentibus, se id fecisse dictarum occasione literarum, longe vero dissimilem altera postmodum alle- gantibus causam, vera illa sistente, vt abinde pecuniam haberent, qui summe ab eis postulate vix habuerunt partem decimam, et pro eorum expensis saluo conductu con- cesso per regem Romanorum literisque aliis, vt illos redderent vrgentibus eos. Fue- runt eciam duo Britones prope Basileam capti, qui redditi sunt cum bonis suis ciui- tati exeunti in armis castrum, quo tenebantur expugnature. Mense quoque Maii dux Bauarie Stephanus, velut mandatum pape impleturus, literas diffidatorias ciuitati mandauit, qui accepta responsione destitit. Sed nec magna preparamenta ciuitas fecit, velut se ab eo defensura, sciens multa impedimenta obstare hostili eius accessui ; in cuius dominiis inter Wormaciam et Spiram captiuati fuere Visensis episcopus et Ludouicus de Vrbe prothonotarius, sed agente comite palatino Reni imperii electore, sub cuius erant saluo conductu, continuo paucis elapsis diebus relaxati fuere cum omnibus bonis suis, paruis quibusdam exceptis. In eiusmodi autem captiuacionibus diebus hiis visa est accepcio personarum aliarum, vtique non sic Germanice nacionis detentis personis. Cum vero ad Germaniam papa miserit literas, vt persecucio fieret contra patres, non vtique sic fieri mandauit in nacione Francie, que iam pro sancta Basiliensi synodo, et contra suam Ferrariensem congregacionem, se declarauerat, sed sub eadem, datum notifficans accessum Grecorum, hortabatur metropolitanos ad comunem leticiam suffraganeis et populo sibi commisso illa referre inducereque, vt opus vnionis oracionibus ad Deum emissis, et processionum solempnitatibus nunquam ibidem ea celebratis causa, aliisque piis operibus adiuuarent in virtute obediencie et prestiti iuramenti, precipiens, vt confestim, quod tamen nec tarde fecere, iter assu- mentes ad ycumenicum concilium accederent, suffraganeis id ipsum precipientes. Tenor sequitur literarum bissessionis secunde et aliarum desuper literarum. Secunda bissessio Ferrariensis. 113. „Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, ad perpetuam rei memoriam. Ex- 1438. poscit debitum pastoralis officii, cui diuina fauente clemencia licet insufficientibus 15. Febr.

Strana 56
56 Liber XIII. Caput XVII. meritis presidemus, vt nepharios malignorum excessus, illorum presertim, qui tran- quillum statum ecclesie in varias periculosasque, nisi obuietur, procellas et pertur- baciones impellere satagunt, et Petri nauiculam fluctibus operire moliuntur, oportunis remediis reprimamus, ac ne in sui malicia gloriantes aliis occasionem malignandi prebeant, pro excessibus per eos commissis debite vlcionis penam infligamus. Nam, vt canonice continent sancciones, in culpis, que multorum trahunt iacturam, culpa est relaxare vindictam. Sane, cum in sacro olim Basiliensi concilio de loci eleccione pro futuro ycumenico concilio ageretur, et per eos, ad quos iure potestas eligendi (locum) erat, deuoluta, factum esset decretum ipsumque ambasiatores carissimi in Christo filii nostri Iohannis, Grecorum imperatoris, et venerabilis fratris Ioseph, patriarche Constantinopolitanensis, ibidem existentes acceptassent, ac nonnullis Auinionem vel alium locum nominantibus, ad quem prefati oratores nullo modo ire velle pro- testabantur, asserentes pro certo prefatos imperatorem et patriarcham ad dictum con- cilium, nisi personaliter interessemus, nullatenus accessuros, predicti, qui Auinionem petebant, veriti Grecos ipsos nequaquam ituros, quoddam decretum siue libellum famosum, quod monitorium appellant, aduersus nos, licet nulliter et de facto, in graue scandalum et scissuram ecclesie, (in) magnam tam sancti operis, vnionis videlicet Gre- corum, perturbacionem conflare temere ausi sunt, nosque pro vnitate ecclesie con- seruanda et dicta vnione Grecorum consequenda, predictum Basiliense concilium ex iustis et racionabilibus, necessariis et vrgentibus causis, de consilio et assensu venera- bilium fratrum nostrorum, sancte Romane ecclesie cardinalium, quam plurimis venera- bilibus fratribus et dilectis filiis, archiepiscopis, episcopis, electis et abbatibus apud sedem apostolicam existentibus id laudantibus et consulentibus, ad ciuitatem Ferra- riensem Grecis et nobis accomodam, sub certis modis et forma, vt illi a tam scanda- loso processu merito resipiscerent, auctoritate apostolica transtulimus, prout in literis superinde confectis lacius continetur. Ipsi vero omnem viam pacis spernentes et in suo obstinato proposito perseuerantes, literasque dicte translacionis et omnia in eis contenta parui pendentes, ac mala malis accumulantes, non solum racionabilem translacionem nostram ex dictis iustissimis et vrgentibus causis, vt premittitur, factam non acceptarunt, sed, vt infra certum tempus et (sub) suspensionis pena, predictam translacionem reuocaremus, monere iterata temeritate sunt ausi: quod quidem nil aliud erat, quam, vt tam sancti operis tamque christianis omnibus optabilis prosecu- cionem differre cogeremur. Hiis non sine animi displicencia intellectis, cum ea omnia non solum in destruccionem tam sancti operis, sed in manifestam ecclesie scissuram, vt premittitur, tendere videremus, translacionem per nos tam neccessario factam et condiciones in illa positas purifficatas fuisse, ac ipsum Ferrariense concilium inchoari ac legittimam prosecucionem habere debere, prout in aliis nostris literis continetur, plenius declarauimus. Ad illud inchoandum dilectum filium nostrum Nicolaum tituli sancte Crucis, sancte Romane ecclesie presbyterum cardinalem, nostrum et aposto- lice sedis legatum destinauimus, quod quidem in non paruo prelatorum numero le- gittime congregatum, in publica sessione, translacionem et declaracionem predictas legittimas, iustas ac racionabiles, ac vrgente neccessitate, ad tollendum impedimentum

Strana 57
Liber XIII. Caput XVII. 57 prefate sanctissime vnionis occidentalis et orientalis ecclesie, atque eciam ad euitan- dam scissuram in Dei ecclesia nunc imminentem, pro euidentique vtilitate tocius reipublice christiane fuisse et esse factas, solempniter declarauit, prout ex serie decreti superinde confecti liquide constat. Interea cerciores facti, predictos impera- torem, patriarcham et Grecos littoribus Ytalie appropinquare ad hoc ipsum Ferra- riense concilium Deo duce ea intencione et firmo proposito venimus, vt non solum hoc sancte vnionis opus, sed illa eciam, propter que concilium Basiliense fuerat congregatum, realiter et cum effectu adiuuante domino prosequeremur. Ad que eciam aduertens dilectus filius noster Iulianus tituli sancte Sabine presbyter cardinalis, apostolice sedis legatus, cum predictis, vt tam manifestis scandalis abstinerent, multis validissimis racionibus hortaretur, et pro eorum obstinata mente nullatenus audiretur, sed eos magis ad ipsa scandala in Dei ecclesia perpetranda paratos inspiceret, ne illorum impietatibus assistere videretur, inde discessit. Illi vero neque id considerantes, et nescientes in semitis pacis et iusticie dirigere gressus suos, iam- que cerciores effecti Grecos nullatenus ad eos accedere velle, ac littoribus Ytalie propinquasse, in sua cordis duricia perseuerantes, cum dictam Grecorum vnionem, pro qua nobiscum totis viribus, ingenio et industria laborare, ac nobis assistere de- buissent, aliter impedire et disturbare nequirent, peiora prioribus adicientes ad tantum temeritatis et audacie sunt progressi, vt nos a papali administracione sus- pensos esse plurimis regum et principum oratoribus, qui Basilee erant, tam nephan- dum scelus execrantibus et in contrarium protestantibus, cum sacrilegio declararunt et ad alia plura, licet nulliter et de facto procedere presumpserint. Nos igitur atten- dentes excessus eorum adeo notorios esse, vt non possint aliqua tergiuersacione celari, quodque error, cui non resistitur, approbari videtur, et locum pandit delin- quentibus, qui eorum conatibus non resistit, atque nequeuntes absque grandi Dei offensa, domini nostri Ihesu Christi et ecclesie sue sancte tot et tantos excessus, qui presertim sanctam et optimam vnionem Grecorum impedire et disturbare, et penitus tollere videntur, vlterius tollerare, aduersus prefatos in Basilea existentes, hoc sacro approbante concilio, in virtute altissimi iusticia mediante, quantum oporteat, proce- dendum. Quapropter matura deliberacione cum hac prehabita sancta synodo omnes et singulos Basilee sub pretensi concilii nomine, quod verius conuenticulum dici debet, contra translacionem et declaracionem predictas conuenientes, ac tam scanda- losa et nepharia presumentes, eciam si cardinalatus, patriarchali, archiepiscopali, episcopali, abbaciali aut alia quauis dignitate ecclesiastica vel seculari prefulgeant, penas excomunicacionis, priuacionis dignitatum, beneficiorum et officiorum, ac inha- bilitacionis ad futura in dictis nostris literis translacionis contentas, hoc sacro appro- bante concilio, incidisse decernimus et declaramus, decernentes insuper ac eciam declarantes irritum et inane ac nullius roboris vel momenti, quidquid per eos tam circa predicta quam contra curiam nostram sequentes, vel in sacro Ferrariensi con- cilio existentes, a die translacionis per nos facte, sub nomine concilii, vel alias attemp- tatum fuerit, vel in posterum quomodolibet contigerit attemptari, mandantes preterea ipso eciam approbante concilio, sub dictis penis et censuris et in virtute prestiti Scriptores III. 8

Strana 58
58 Liber XIII. Caput XVII. 114. 1438. 19. Febr. iuramenti, quo sancte sedi apostolice tenentur astricti, omnibus et singulis cardinali- bus, patriarchis, episcopis, electis et abbatibus et ceteris, cuiuscumque condicionis, status et gradus existant, in dicta ciuitate Basiliensi sub prefato pretextu concilii conuenientes, quatenus infra xxxta dies a die date huiusmodi decreti debeant rea- liter et cum effectu ab ipsa ciuitate recessisse, precipientes quoque magistro ciuium, consulibus, scabinis ciuitatem Basiliensem regentibus et gubernantibus ceterisque officialibus, quocumque nomine censeantur, quatenus infra predictum xxx dierum terminum predictos, non recedentes a ciuitate predicta, expellant, ac a se realiter et cum effectu abiciant. Quod si infra prescriptum terminum facere obmiserint, omnes et singulos presentes et officiales predictos excomunicacionis, populum vero et ciuita- tem prefatam ecclesiastici interdicti sentencias incurrere decernimus ipso facto, quo- rum absolucionem, nisi in mortis articulo, interdicti vero relaxacionem nobis specia- liter reseruamus. Omnibus insuper et singulis, ad quorum noticiam hec peruenerint, in virtute sancte obediencie et sub excomunicacionis pena precipimus et mandamus, vt nullus post dictum terminum ad dictam ciuitatem Basiliensem accedat, et pre- dictis in Basilea conuenientibus, qui nobis non obedientes fuerint aut contumaces, ipsis denegent mercimonia et cuncta ad vsum hominum neccessaria, mercatores quoque, qui olim causa dicti concilii ibi conuenerunt, cuiuscumque condicionis exi- stant, sub eadem excomunicacionis pena inde omnino discedant. Si qui vero hec nostra mandata contempserint, et elapso dicto termino Basilee in contumacia persi- stentibus aliqua forsitan portare presumentes, cum scriptum sit „Iusti tulerunt spolia impiorum“, possint tales bonis huiusmodi a quibuscumque Christi fidelibus impune spoliari, bonaque ipsa prius capiencium domino cedant. Verumtamen, quia ad cor redeuntibus gremium suum nunquam claudit ecclesia, si predicti in Basilea con- uenientes, vel ipsorum aliqui infra predictum terminum a die date presencium, vt pre- mittitur, ad cor redierint et a dicta ciuitate recesserint, predictas penas, quoad obe- dientes, sacro approbante concilio, plenarie remittimus, et plenarie relaxamus easque pro infectis ad eorum data et quecumque inde secuta haberi volumus, decernimus et mandamus, supplentes prefato approbante concilio omnes defectus, si qui forsitan ex solemnitate iuris in premissis, vel ex omissione aliqua intervenissent. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre constitucionis, declaracionis, mandati, remissionis, relaxacionis, voluntatis, solempnitatis decreti synodalis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumserit, indignacionem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli, apostolorum eius, se nouerit incursurum. Datum Ferrarie in generali sessione synodali solempniter celebrata, anno incarna- cionis domini nostri Ihesu Christi M°CCCCOXXXVII. quinto decimo kalendas Marcii, pontificatus nostri anno septimo.“ „Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, dilecto filio nobili viro Wilhelmo marchioni de Hochberg, domino de Rötelinge salutem etc. Summe placent nobis dilecte fili, fides et deuocio tua, quam erga nos ostendis, et oblaciones, quas per or- ganum dilecti filii magistri Petri Rentz in decretis licenciati fecisti. Sunt admodum grate nobis; facis tu quidem laudabiliter, vnde es maxime commendandus, qui offers

Strana 59
Liber XIII. Caput XVIII. 59 te propugnatorem pro ecclesia Dei aduersus iniquorum perfidam synagogam. Equi- dem nos tibi et sedes apostolica maxime obligamur ex hac tua sincera et sancta voluntate et ex operibus, que polliceris te prestaturum pro nostra et ipsius sedis status defensione. Ex qua re mercedem reportabis a Deo et a nobis, vltra graciarum acciones, condignam retribucionem. Ad reprimendam ergo Basilee congregatorum nequiciam et malignitatem velis incumbere totis viribus, ac primum reuocare omnem saluum conductum, si quem forsitan illis hactenus, cum concilium ibi erat, dedisti, ac postmodum, nisi resipuerint, lapso tempore per nos in literis nostris statuto, vide- licet post xV. Marcii proxime futuram, tractes tanquam nostros et fidei christiane hostes, qui cum essent positi ad pacem ecclesie et populi christiani, nil aliud agant, quam vt diuidatur ecclesia et gladius ponatur inter fideles. Copiam autem literarum prefatarum mittimus tibi presentibus interclusam. Datum Ferrarie anno incarna- cionis dominice M°CCCC'XXXVII, vndecimo kalendas Marcii. pontificatus nostri anno septimo." Capitulum XVIII. Litera regis Francie contestantis se velle fauere eleccioni synodali pro ycumenico concilio, auctoritatique generalium conciliorum, regis quoque Castelle mandatis suis a concilio non recedere. Item littera imperatoris Constantinopolitani contra concilium, allegacionibus e contra per Ludouicum factis. Gradiente Marcio, tentis congregacionibus nouem, adaucti fuere sacro cetui federe solito procuratorie Iacobus electus Segobricensis et abbas de Rosis Gerun- densis diocesis, Nicolaus Constancii doctor, Petrus Boneti, Petrus Ade in decretis, Theobaldus Tilonis, Nicolaus Bissalut in legibus licenciati, Bertoldus Sitenbeck ordinis Augustinensis, in theologia lector, Egecius Egliger sancti Andree Frisin- gensis, Iacobus Iackeri sancti Petri de Zancnio, Lemouicensis diocesis prepositi, Petrus Belliconis, preceptor sancti Anthonii Graciopolitanensis, canonici octo, prior vnus, et alii decem. Sancta synodus accepit sub insueta appellacione literas im- peratoris Romeorum infrascripti tenoris; item regis Francie datas XxX. Ianuarii, quod audiuisset grate oratores concilii iuxtaque sibi factam peticionem vellet stare, persistere et fauere nominacioni loci pro ycumenico concilio Basilee, Auinionis et Sabaudie, auctoritati quoque conciliorum generalium iuxta morem suorum pre- decessorum requirere, preterea desuper papam et cardinales, quibus acquiescere nolentibus papa dimisso concilio adhereret, facturus seruari decreta eius, aliam eciam oratorum synodalium responsa et fauorem regis speciffice magis notificancium; regis preterea Castelle, mandantis oratoribus a concilio non recedere, donec aliud ab eo in mandatis haberent, supplicantis vero sacre synodo supersedere in processu, quon- iam vellet oratores suos ad concilium et ad papam mittere super differenciis con- cordandis; Maguntini quoque et Coloniensis archiepiscoporum, supplicancium per sanctam synodum conferri coadiutori Herbipolensi Leodiensem archidiaconatum, 8*

Strana 60
60 Liber XIII. Caput XVIII. vacantem per obitum Brande cardinalis Placentini. Misit autem sancta synodus ad regem Anglie abbatem Bonimontis, ad electores autem imperii, qui Franckfordie congregabantur pro eleccione facienda regis Romanorum, vt concilio fauentes de- cretum suspensionis acceptarent, patriarcham Aquilegiensem, archiepiscopum Panor- mitanum et Warmiensem episcopum, per quorum literas significatum est concilio XVIII. die mensis huius, per omnes electores vnanimiter fuisse electum in regem Ro- manorum Albertum Vngarie et Bohemie regem. Significabant eciam desideratum fore eisdem electoribus, vt aduersus papam in aliquo non procederetur, quod et ipsi oratores supplicabant, donec accederent causas relaturi, ne electores irritarentur. In fine quoque mensis huius oratores ducis Sabaudie, abbas vnus et duo milites, vigore credencie literarum exponebant, illum optare, vt concilium cum papa pacem haberet ipsumque scire velle, quare non fuisset paritum dissolucioni concilii, facte per papam, et translacioni eius facte in Ferrariam. Ad hec autem ex commissione concilii pro ipsorum oratorum informacione respondit Ludouicus de Vrbe prothona- tarius, quam multis decretis allegatis super materia vnitatis et pacis, exponens papam nolle acquiescere paci, a tot iam annis monitum et requisitum per concilium, allegatis insuper racionibus et causis, prout alias exposuerat, quare papa concilium non potuisset dissoluere, in huiusmodi raciocinacionibus plus hora cum dimidia re- moratus. Fecit preterea mense isto alias allegaciones duas productas, non minus primam die vIII. contra scripturam bissessionis secunde Ferrariensis, plurima dedu- cens capitula et leges, quare nullum esset de iure, quidquid in ipsa promulgatum extiterat, magna vsus exageracione, animos incitando patrum, amplius expectandum non fore, sed procedendum esse iuxta demerita pape. Fecit et terciam XVIII. die contra literas imperatoris Constantinopolitani duas; aduersus primam, reportatam per oratores concilii, quod, licet Greci fundarent se concilium promissa eis in tem- pore non adimplesse, allegacio hec consona minime foret diuino iuri, quo deficienti, si postea implet, nichil imputatur de preteritis, iuri quoque positiuo eciam vigoroso secundum leges, quibus licitum est moram purgare, vbi ex dilacione nullum damp- num parti imminet, racioni quoque sibimet ipsis contradicentibus. Nam dicentes se liberos a contractu racione lapsus temporis, voluissent venire cum galeis pape et parui concilii, videlicet conclusionis parcialis legatorum hoc nomine intitulatis, cum eciam quoad illos tempus effluxerat. Contra vero secundam literam ex Veneciis dicebat decretum illud parui concilii non fuisse iustum, quoad naturam contractus, quia secundum Ioannem de Lignano, quando eleccio competit ex conuencione aut ex concessione superioris, per vnicam eleccionem expiraret ius eligendi; et quoniam ius eligendi locum competebat concilio, ex conuencione cum Grecis eleccione per concilium semel facta de Basilea, Auinione et Sabaudia per eos, qui erant parui concilii, eleccio iterum fieri non poterat; illorum tamen, qui elegerant, vnus et ex principibus erat ipse locutor. Sed veritas eciam ab aduersariis, cum libere loquuntur, lucidius manifestatur narracione superiore ostendente, quanta huic promissa tunc extiterant, vt dimissa ambasiata regis Aragonum, qua honorabatur, officio aduoca- cionis pro papa in concilio vteretur. Continuans vero allegacionem suam dicebat

Strana 61
Liber XIII. Caput XVIII. 61 Grecis obstare non solum allegatam proxime racionem iuris, sed honestatis, qua obligati amplius essent concilio, quam pape, et quia cum ipsis compactauerat, non vero papa, et quia ad expensas concilii congregassent prelatos suos in Constantino- poli, et quia Ioannes Dissipato et Manuel oratores imperatoris eciam expensis con- cilii fuissent destinati, qui tamen introduxerant diuisionem. Tercio adhuc Grecis obstaret racio vtilitatis, quia comodius extitisset fauores principum obtinuisse, quo- rum habuerant saluos conductus aliorumque omnium, nullo fere christianorum prin- cipum Ferrariensi adherente congregacioni. Sed et pace omnium dictum esset, notum foret nullam patriam equiorem magis absque hostilitate cum aliis, quam Sa- baudiam esse, que per concilium fuerat electa; neque Ferraria secura esse sub con- federacione et ad mandatum Venetorum, et quia sub directo dominio pape, de quo notum omnibus erat, quantum benignus et obliuiosus iniuriarum esset, aut vindi- catiuus, et vbi ipse deficeret, supervenisset ad locum Ferrarie pretensus cardinalis patriarcha Alexandrinus, completurus, vt erat sui moris, omnem crudelitatem. Dicebat rursus de elacione Grecorum se iactancium venisse, vt informarent Latinos tanquam errantes a veritate, quod ostendissent oratores patriarche Constantinopolitani, archi- episcopi duo ad papam premissi, qui in visitacione prima nec vnam remouerant cooperturam triplicem in capite habentes; dixerantque pape : "Patriarcha ycumenicus et vniuersalis ecclesie orientalis salutat te“; quodque iam Greci ostendissent ingra- titudinem aduersus concilium, partem facientes se cum papa, cum primo nominassent concilium, sed in eorum missiua congregacio intitulabatur. Concludebat autem patres bono et constanti animo esse debere, quia, vt in principio exposuerat sue collacionis, tribulacio quatuor magna opera operaretur, multisque tribulacionibus iustos affli- gentibus de omnibus liberaret eos dominus. Litera, aduersus quam predicta com- memorata fuere, sequitur et est talis. Litera imperatoris Constantinopolitani. „Reuerendissimis ac reuerendis archiepiscopis, episcopis et aliis patribus 115. 1438. Basilee congregatis. 25. Febr. Iohannes in Christo Deo fidelis imperator et moderator Romeorum, Paleologus, ac semper Augustus, reuerendissimis ac reuerendis archiepiscopis, episcopis et aliis patribus Basilee congregatis salutem. Olim, dum nostros oratores ad concilium Basiliense destinauimus, in hiis omnibus, que ad locum ycumenici concilii intencionis nostre plenissime instructos, fuerunt ab ipso concilio instanter requisiti, vt nomine nostro in ciuitatem Basiliensem consentirent. Ipsi autem mentis nostre conscii re- sponderunt ex racionabilibus causis non posse assentire. Post hec oratores ipsius concilii Constantinopolim venientes pro ratificacione decreti Basilee confecti, nos plurimum exhortati sunt, vt assensum nostrum prestaremus, quatenus in ipsa ciui- tate Basiliensi concilium ycumenicum celebraretur. Nos tunc nonnullas notorias et racionabiles causas, cur id facere non possemus, expressimus, quas eciam per alios oratores nostros vobis significare curauimus, vt de aliquo loco vtrique parti

Strana 62
62 Liber XIII. Caput XVIIII. accomodo melius deliberare possetis. Postmodum vero superuenerunt alii oratores, videlicet domini Dignensis et Portugalensis episcopi et Nicolaus de Cusa, a quibus pro Basilea instanter eciam requisiti fuimus, et eis idem, quod aliis, respondimus. Sed tandem volentes, que in decreto contenta erant, quantum in nobis est, consum- mare, die octaua huius mensis Venecias venimus cum maxima laborum difficultate, adeo, quod nobis impossibile esset, hoc tempore equum ascendere, et, si alio tempore cause suberant, propter quas ad locum illum non poteramus venire, nunc propter egritudinem nostram et graues labores perpessos maiores esse non possent. Cum autem nos, licet difficulter, et patriarcha et alii quam plures antiquissimi de tam longinquis partibus in medio yemis per tot pericula venimus, pro tanto bono nullus certe de ecclesia latina potest quauis occasione locum in terris Latinorum consti- tutum, ad quem nos accedimus, recusare. Decreuimus igitur ad ciuitatem Ferra- riensem pro execucione decreti in concilio Basiliensi promulgati proficisci; hortamur et requirimus vos et singulos christianos, qui in concilio interesse consueuerunt, vt pro tanto tocius christianitatis bono velitis iuxta tenorem decreti dicti illuc sine mora proficisci, vt nobis inuicem conuenientibus ista sacrata vnio tantopere ab vtraque parte desiderata tandem fieri possit, et res ista, prout optamus, felicem exitum asse- quatur. Datum ex Veneciis XXV. Februarii anno dominice natiuitatis M'CCCC°XXXVIII. Capitulum XVIIII. Tercia bissessio Ferrariensis de incorporacione Grecorum in illa. Continuacionis autem gracia, eciam si mense gesta futuro, de ipsis contin- gencia Grecis calamus refert. Cum applicuissent Venecias Februarii die octaua, concordio iam habito cum papa super desideratis per eos, prout significatum extitit, Ferrariam ingressi sunt die vIIa Marcii, factaque abinde bissessione tercia congre- gacionis illius, publicata est scriptura tenoris sequentis. Bissessio tercia Ferrariensis congregacionis. 116. 1438. 9. April. „Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, ad perpetuam rei memoriam. Magnas omnipotenti Deo gracias referre nos conuenit, qui antique miseracionis sue non immemor ecclesiam suam fecundioribus semper cumulat incrementis, et, licet hanc iactari interdum temptacionum et pressurarum fluctibus sinat, nunquam tamen patitur mergi, sed inter vndarum moles inuiolabilem seruat, facitque ineffabili cle- mencia sua, vt inter angustias varias robustior illa semper assurgat. Ecce enim occidentales et orientales populi, diu ab inuicem separati vnum concordie et vnitatis fedus inire festinant, et, quia se ipsis longo se dissidio auulsos, vt equum erat, mo- leste ferebant, post multa tandem secula, ipso vtique auctore, a quo omne datum optimum provenit, sancte vnionis desiderio corporaliter in hoc loco conveniunt. No- strum autem et tocius ecclesie munus est, et ecce intelligimus viribus omnibus eniti,

Strana 63
Liber XIII. Caput XX. 63 vt hec felicia cepta iugi solicitudine felicem progressum exitumque consequantur, vt cooperatores gracie Dei et esse et dici mereamur. Denique carissimus filius Iohannes Paleologus, Romeorum imperator, vna cum venerabili fratre Ioseph Con- stantinopolitano patriarcha, et aliarum patriarchalium sedium apocrisariis magnaque cum archiepiscoporum et ecclesiasticorum nobiliumque multitudine octaua Februarii mensis proxime preteriti Venecias ad vltimum scilicet applicuit portum, vbi, sicut antea sepius fecerat, Basileam iustis ex causis racione ycumenici seu vniuersalis concilii celebrandi se ire non posse patenter expressit, idque Basilee congregatis per literas intimauit, exhortans et requirens omnes, vt in Ferrariam ad huiusmodi concilium celebrandum electam pro agendo tam sanctissime huius vnionis opere sese transferrent. Nos itaque, quibus hec sacratissima vnio cordi semper fuit, quique hanc summo studio perfici cupimus, decretum Basiliensis concilii cum Grecis ipsis conuentum, eleccionemque loci pro ycumenico celebrando concilio in eadem Basi- liensi synodo factum, ac per nos postea Bononie instantibus eciam ipsorum impera- toris et patriarche nunciis confirmatum et queque alia ad ipsum sancte vnionis opus spectancia, vt est officii et debiti nostri, exequi diligenter intendimus. Omni igitur modo et forma, quibus melius possumus, decernimus et declaramus, attento consensu dictorum imperatoris et patriarche omniumque in presenti existencium synodum sacram esse vniuersalem, seu ycumenicum concilium in hac Ferrariensi ciuitate omnibus libera et secura, sicque dictam synodum ab omnibus reputari et appellari debere, in qua sine vlla rixosa contencione et pertinacia, atque cum omni caritate sacrum hoc vnionis negocium tractandum, et Deo propicio, vt speramus, felici fine claudendum est, vna cum sanctis operibus reliquis, ad que peragenda synodus ista noscitur instituta. Datum Ferrarie in generali sinodali sessione solempniter in ec- clesia maiori Ferrariensi celebrata, anno incarnacionis dominice M'CCCC°XXXVIII quinto Idus Aprilis, pontificatus nostri anno octauo.“ Capitulum XX. Solicitudo Hyspanorum et Lombardorum, ne contra papam pro- cederetur, dilacione petita Lxxx et ux dierum, responsioque ad eos parte Galli- cane et Germanice nacionum. Quoniam autem XXIV. mensis huius Ianuarii terminus explebatur duorum mensium, quo iuxta decretum XIe sessionis, quia suspensionis penam per duos susti- nuerat, non resipiscens a dissolucione concilii per eum attemptata, papa veniebat priuandus, maxima sollicitudo multorum affuit, vt nulla desuper ferretur sentencia, sed tam in isto quam in processu contra eum super criminibus inchoato supersede- retur. Primi autem fuerunt oratores regis Hyspanie, Conchensis et Burgensis epi- scopi, qui dominico die nono mensis in capitulo maioris magna cum laude contestan- tes omnia hactenus per concilium acta rite et legittime, econtra autem omnia per papam facta fuisse: aduersus quem licet merito procedendum esset, quia tamen diebus hiis impedimentum foret vnionis Grecorum, supplicabant ex parte regis

Strana 64
64 Liber XIII. Caput XX. Castelle pro dilacione LxXX dierum. Pro qua dilacione nec minus sollicite instabant oratores ducis Mediolani, quorum Franciscus de Barbauariis, qui illius parte ante suspensionem hortatus fuerat patres ad constanter perseuerandum in processu ad- uersus papam inchoato, offerens non solum statum omniaque sua, sed eciam per- sonam ad exequendum quecunque per concilium desuper ordinanda, affirmans con- uenire ad hoc regem Aragonum multosque principes alios decima die huius in gene- rali congregacione, magniloquio iustificans ducis intencionem sic eciam a patribus iudicandam; sumpto exordio, quam horrendum nephas scisma esset, asserebat domi- num suum semper fuisse deuotum et obsequiosum ecclesie, et semetipsum testem producens, qui tunc erat secretarius eius, dicebat, quod licet potuisset habere ad manum suam Romam et Bononiam personamque pape, nunquam tamen dux ipse voluerat. At vero, quia ex processu pape scisma sequi posset, exaggeracione facta per enumeracionem malorum ex cladibus bellicis proueniencium, cum applicare dicta voluisset ad materiam processus pape, velud attonitus paululum extitit, et, vt ap- paruit, alio diuertens oracionem, quam cogitauerat, vsitato sermone dixit intencio- nem ducis fore, non amplius esse contra papam procedendum, sed concilium manere contentum debere cum sola suspensione et, quod expresse protestaretur, si prout supplicabat, non fieret, eum non consentire in quecumque mala abinde oritura, a notariis de hoc petito testimonio. Albinganensis vero episcopus, alter ambasiator, qui ex primioribus fuerat hactenus circa sinodalem processum, dicebat supplicacio- nem Francisci intelligendam esse, ne contra papam procederetur vsque ad duos men- ses, Mediolanensis autem archiepiscopus se id petere suo et nomine prouincie sue, se ipsum appellans Ytalie primatem. Cum vero procurator concilii de continuacione processus protestatus fuisset, sineque vlla commissione aut intelligencia interpretatus peticionem oratorum dicebat, proposita illius nomine non esse ex intencione ducis, sed quod illa faceret pro honestate quadam, vt oblocuciones cessarent contra eum, velud scisma procuraret. Similiter et procurator fidei, quod prosequi aduersus disso- lucionem erat prosequi articulum fidei „vnam sanctam ecclesiam", neque processui resistere conueniret. Ludouicus autem de Vrbe prothonotarius, qui nudius quarto incitauerat animos patrum, vt amplius non expectantes procederent iuxta demerita pape, surgens dicebat, quoniam confederacio esset inter ducem Mediolani et regem Aragonum, ex quo pro parte illius petebatur dilacio, quod in hoc ipse et Cathaniensis episcopus, oratores regis, essent conformes. Post quorum peticionem Arelatensis pre- sidens respondebat ex aduerso multa instancium peticioni minime conferencia, ipsi autem oratores ducis, quod nemo supplicancium fecerat supplicacionem in scriptis, in sacris deputacionibus presentarunt, super dicente Albinganensi placere principi suo, eciam si non diceretur ad peticionem eius, quod supplicabat, id fieri per con- cilium; cum vero patres deliberassent continuandum esse processum, presentandis articulis super verificacione criminum pape, in citatorio contentorum, per diem ante illorum produccionem in capitulo maioris, Ioannes de Vngaria nomine Gallicane et Germanice nacionum, coram presidente concilii ac deputatis in processu pape paucis- que aliis respondebat Conchensi et Burgensi episcopis super eorum peticione seorsum

Strana 65
Liber XIII. Caput XXI. 65 exposita in dictis nacionibus, gracias illis agens, quod voluissent adire et visitare eos, exhortatus consequenter de persistencia eorum in concilio; qui cum prelati essent, si vocati tenebantur ad synodum venire, quanto magis ab ea non recedere; et, si quis tenebatur defendere socium et amicum, obligacio vtique maior erat ad defen- dendum ecclesiam, matrem suam. Respondens autem eorum peticioni, dicebat pro- cessum contra papam inchoatum, quia negocium esset tocius concilii, superseden- dum vel procedendum esse, ad concilium pertinere, non vero ad ipsas naciones, eoque in deputacionibus peticionem porrigere posse. Responsioni huic multa conformiter superaddentibus, Lubicensi episcopo, Lugdunensi archiepiscopo et postremo cardi- nali Arelatensi, Conchensis abinde paulisper habita cum collega deliberacione dicebat quantum ad regraciacionem generalia, quo vero ad persistenciam episcopo- rum illud intelligendum esse ad prelatos in libertate constitutos, sed ipsi erant ad mandatum serenissimi regis Castelle. Quod vero dixerat de defendenda ecclesia, matre sua, ita ipsi putabant per suspensionem processus amplius defendi: nam ante processum sistente pace post citacionem multe in ecclesia secute fuerant differencie et diuisiones, cumque venissent tempore pacis, non decebat eos discedere in diui- sione, que sperabatur ex processu. Quamuis etenim diceretur non statim fiendam esse pape deposicionem, manifestum tamen erat, quoniam agebatur ad producendum articulos, post eorum probacionem statim esse futuram. Respondentes igitur dice- bant velle tractare pro mediacione et concordia inter concilium et papam, eoque proposuissent non existere in concilio, sed in aliquo loco non longe ab ipsa ciuitate, expectantes responsum a rege suo, nec per recessum suum concilium dissolueretur, sed adhuc maneret fortificatum. In fine autem subiungebat teste consciencia sibi videri recte hactenus fuisse actum per concilium; sed quod de facto suspensionis pape, videretur sibi posse teneri alium, quoniam iam in concilio prouideretur de officiis pape, ac de beneficiis, et reciperentur pecunie. Cui desuper vltimo verbo adstatim contradixit cardinalis Arelatensis, non vero super duobus aliis, quoniam ita erat diebus ipsis, magna cum solicitudine patribus intendentibus, vt modus dare- tur de regendo penitenciarie officio, deque facienda collacione beneficiorum cancel- laria, tam circa literarum expedicionem, quam audiencia causarum a pluribus iam annis ordinata in concilio, et de auditore camere ab anno primo. Burgensis autem episcopus, distinccius resumens dicta per tres loquentes, vltimo desuper illis multa eleganter dicebat. Quod vero hii arbitrati sunt a concilio recedere, vt interponerent se tanquam mediatores, adstatim die quarta frustrati sunt intencione sua, receptis literis a rege Castelle superius mencionatis, vt de concilio, donec aliud haberent in mandatis, non recederent. Capitulum XXI. Neccessitas promulgate epistole synodalis de tribus veritatibus fidei, et quare non credendum pape litteris. Cum vero diebus hiis magnus terror patribus incuteretur circumcirca Basi- leam, litteris pape, que pridem exponebantur, publicatis, vt fides illis non ad- Scriptores III.

Strana 66
66 Liber XIII. Caput XXI. hiberetur, sed intelligerent omnes bissessiones illas Ferrarienses aduerti minime de- bere, post deliberaciones inter deputatos, ac in deputacionibus die xv. mensis huius, lecta in generali congregacione placuit conclusaque fuit synodalis epistola tenoris sequentis: Responsio synodalis ad fundamenta et raciones prime et secunde sessionum conuen- ticuli Ferrarensis, ostendens, quod papa erigendo ipsum conuenticulum introduxit scisma in ecclesia Dei. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime con- gregata, vniuersalem ecclesiam representans, vniuersis Christi fidelibus salutem et omnipotentis Dei benediccionem. Vt inter varias fluctuum procellas, quibus naui- cula Petri, sacrosancta videlicet Christi ecclesia, agitatur, cuncti fideles portum veri- tatis conspiciant, in quo anime ipsorum salubriter quiescere possint in acquisicionem eterne salutis, nec timeant fluctus varios tribulacionum, que aduersus veritatem ipsam et ecclesie stabilitatem excitantur, sed vsque in aduentum domini stabiles atque firmi permaneant, apertissime coram omnibus viuentibus declarare duxit hec sancta sinodus, quid in fauorem defendende veritatis, ad status ecclesie conseruacionem et diuine legis obseruacionem indefesse prosequitur. Hec enim veritas est, quod Ro- mani pontifices concilia vniuersalia actu congregata dissoluere sine consensu ipso- rum conciliorum non possunt, neque de loco ad locum mutare aut prorogare. Hec iterum est veritas, quod concilium vniuersale potestatem a Christo inmediate habet, cui Romanus pontifex tenetur obedire, in hiis presertim, que fidem concernunt, extir- pacionem scismatis et reformacionem generalem ecclesie in capite et in membris, ac, pertinentibus ad ea. Hec est eciam veritas, quod Romanus pontifex non potest im- mutare ea, que ecclesie concernunt vniuersalem statum. Que quidem veritates sibi mutuo coherent. Si enim liceret Romano pontifici congregatum concilium dissol- uere, prorogare, de loco ad locum transferre, contra ipsius consensum et, dum in vno concilio agerentur, que sibi non placerent in facto fidei, aut generalis reformacionis, aut scismatis et talium huiusmodi, transferre ad alium locum sibi placitum et ibi homines congregare et, si ibi iterum non fieret, quod vellet, transmutare in alterum locum, sicque totam ecclesiam de loco ad locum ducere et reducere; quis non intel- ligit, ex hoc obedienciam ipsius ad vniuersale concilium, ecclesiam militantem repre- sentans, posse frustrari? Quomodo enim concilium papam in facto fidei, generalis reformacionis et ceteris iudicare poterit, si illud, vt iudicare ceperit, valeat per pa- pam dissolui aut mutari? Quis intellectus hoc capit, vt concilio in papam iurisdic- cionem exercere donatum sit a domino, et tamen concilium ipsum se in aliquo loco stabilire non possit, in quo huiusmodi iurisdiccionem exerceat, sed ex voluntate pape totaliter dependeat ipsius mutacio? Qualiter in hiis, que sunt fidei, obediet concilio, si concilium vniuersale pro declaracionibus fidei, extirpacionibus heresum congrega- tum, dum voluerit, in quemcumque locum citramarinum aut vltramarinum mutare possit contra consensum ipsius? Et iam dominus Eugenius papa quartus pridem in 117. 1438. 15. Mart.

Strana 67
Liber XIII. Caput XXI. 67 Constantinopoli conuencionem Latinorum cum Grecis haberi volebat, quam ipsi Greci synodum vniuersalem fore dicebant, quod in effectum deduci non potuit, dum hoc sa- crum Basiliense concilium nequaquam consensit, arbitrans ex ea re grauia detrimenta posse Latine ecclesie inminere. Quomodo denique ecclesiam congregatam audire compelletur Romanus pontifex, si ipsius congregacionem, prout ei videbitur, valeat mutare? Cuius ecclesie auctoritas respectu cuiuslibet fidelis cuiuscumque dignitatis ipsis verbis Ihesu Christi saluatoris nostri fundata est, dicentis Symoni Petro: „Si te non audierit, dic ecclesie, si ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publi- canus. Amen dico vobis, quecumque allegaueritis super terram, erunt ligata et in celo, et quecumque solueritis super terram, erunt soluta et in celis.“ Subdens post pauca: "Vbi duo vel tres congregati sunt in nomine meo, ibi ego sum in medio eorum." Ex quibus diuinis verbis auctoritatem esse attributam ecclesie congregate, et vniuer- sali concilio super quemcumque fidelem cuiuscumque dignitatis, ostenditur. Ad cuius ecclesie iudicium eciam Petrum, et in eo quemlibet successorem Romanum pontifi- cem Christus recurrere sic iubet, atque illius acquiescere iudicio, quod et doctorum et sanctorum doctrine declaracionesque sacrorum conciliorum plene affirmant. Et dum hiis nouissimis temporibus ex doctrinis male intellectis nonnulli argumenta et dubia aduersus auctoritatem ipsorum vniuersalium conciliorum afferre conarentur frequenter, eaque de Romano pontifice erga singulos dispersos scripta erant ad vni- uersalis concilii congregacionem applicantes, celeberrimum Constanciense concilium dubitacionum talium hesitacionem a mentibus fidelium sustulit, et viam futuris preclusit erroribus. Sed neque a principio nascentis ecclesie vsque in hoc tempus auditum est quempiam Romanorum pontificum hoc attemptare, vt concilium ecclesie, quod vniuersale reputaret, contra consensum ipsius, de loco ad locum ducere aut ipsum dissoluere presumeret. Nunquid beatissimus Petrus, apostolorum et discipu- lorum domini congregacionem, dum celebaretur, voluit aliquando ipsis invitis dissol- uere, aut in aliam mutare regionem? Nunquid aliquis aliorum id ipsum agere visus est, vsque quo advenit ipse dominus Eugenius, qui hanc sanctam synodum Basi- liensem, legittime congregatam in spiritu sancto, paulo post eius prima exordia dis- soluere et in aliud tempus prorogare, atque in ciuitatem Bononiensem transferre temp- tauit, dicens se ob causam reduccionis Grecorum id agere, sicuti ex tenore lite- rarum suarum super huiusmodi dissolucione factarum apparuit? Sed continue fuit ei declarata supradicta veritas, quod concilium congregatum dissoluere, prorogare aut transferre non poterat sine consensu ipsius. Et in secunda sessione eiusdem sancte synodi posita est eadem declaracio, vbi post recitacionem duarum declaracionum concilii Constanciensis hec verba ponuntur, premissis igitur et nonnullis aliis con- cilii Constanciensis attentis, presertim capituli, quod incipit „Frequens“ etc., preli- bata sinodus Basiliensis decernit et declarat, quod ipsa pro heresum extirpacione ac morum generali reformacione in capite et in membris, nec non pace inter Chris- tianos procuranda, vt premittitur, in spiritu sancto legittime congregata, per nullum quauis auctoritate, eciam si papali auctoritate prefulgeat, dissolui aut ad alium locum transferri, seu ad aliud tempus prorogari debuit, aut potuit, debet aut potest, 9*)

Strana 68
68 Liber XIII. Caput XXI. debebit aut poterit in futurum absque eiusdem synodi Basiliensis deliberacione et consensu. Hec habentur in prefata sessione. Deinceps autem, vt verbis illis vta- mur, que in decreto XIIe sessionis huius sancte synodi, in qua eciam septem sacro- sancte Romane ecclesie cardinales presentes erant, legatusque sedis apostolice presidebat, posita sunt, dominus Eugenius ad nos quatuor oratores transmisit, non, vt emendarent, sed errata defenderent, nosque increparent, vt mox sue pretense non paruissemus dissolucioni, quibus per responsiones huius sacri concilii veritas tam iuris diuini et humani, quod sine consensu concilii ipsum dissoluere nequierat, quam facti, quod cause pretense dissolucionis vere non fuerant, extitit luce clarius patefacta. Hec illo tunc diximus, commemorantes illam esse veritatem iuris diuini et humani, quod sine consensu concilii ipsum dissoluere nequierat, prout lacius in quadam responsione nostra, incipiente „Cogitanti“ etc. fuerat declaratum. Sed et quan- tum nobis cordi esset hanc iuris diuini et humani veritatem, prout tenebamur, defen- dere, et errori contrario resistere, in altera nostra responsione, que incipit „Sperauit" etc. data oratoribus ipsius domini Eugenii in nostra congregacione generali, in qua et ipsi cardinales numero septem et legatus apostolicus presentes aderant, aperte ostendimus, hec verba inter cetera proferentes: „Cassetur ergo concilium Constan- ciense et decreta sanctorum patrum, que declarant in hiis, que vniuersalem statum ecclesie concernunt, papam nichil posse inmutare“; frustra enim membranas occu- pant, si vnico verbo papa potest illa mutare et, quod deterius est, auctoritate eccle- sie talia posse videretur, si post huiusmodi contradiccionem inter concilium et papam ortam, concilium quasi victum liti cederet, et ipsum et alios Romanos pontifices in possessionem dissoluendi concilia poneret. Et post pauca sequitur „Mori maluimus quam tanto errori per ignauiam cedere“. Deinde subiungitur: „Hic articulus, de quo disceptamus, fidem concernit, qui sine interitu salutis negligi non potest, si dominus Eugenius ecclesiam sanctam non audierit, quam hoc sacrum concilium representat, oportebit tandem haberi, vt ethnicum et publicanum. Si ecclesiam amplius offen- dere non vult, recognoscere neccesse habet hoc verum fuisse et esse concilium, ipsum- que dissoluere nequiuisse.“ Hec sunt verba responsionis illius, que hic inserenda duximus, malentes antiqua repetere, quam noua proferre. Insuper declaratum est octaua sessione si Romanus pontifex aliud concilium erigeret durante isto, non fore concilium, sed scismaticorum conuenticulum. Deinde XI. sessione generaliter aduersus Romanos pontifices concilia generalia dissoluere, prorogare aut de loco ad locum mutare volentes, sine consensu ipsorum conciliorum, pene suspensionis et deposicionis decreta sunt. Demum autem, cum iam vltra annum et dimidium ipse dominus Eugenius aduersus prefatam veritatem repugnasset, precepit sibi et man- dauit hec sancta synodus per prefatum decretum XIIe sessionis, vt dissolucionem per eum attemptatam reuocaret, et hoc sacrum Basiliense concilium legittime inchoa- tum declararet, a tempore huiusmodi inchoacionis continuatum fuisse et esse, pro- secucionemque semper habuisse, continuarique ac prosecucionem habere debere; quod si non faceret infra terminum Lx dierum, ex tunc adueniente termino esset ab omni administracione papali suspensus. Tandem huic monicioni paruit et in forma

Strana 69
Liber XIII. Caput XXI. 69 sibi per hoc sacrum concilium in quarta decima sessione ipsius designata, reuoca- cionem fecit per suas literas more Romane curie bullatas, decernens et declarans de consilio et consensu cardinalium sibi tunc assistencium, generale concilium Basiliense a tempore predicte inchoacionis sue legittime continuatum fuisse et esse, prosecucio- nemque semper habuisse, continuari et prosecucionem habere debere ad predicta et pertinencia ad ea, perinde, ac si nulla dissolucio facta fuisset; declarans eciam prefa- tam dissolucionem irritam et inanem, reuocans insuper, cassans et irritans duas literas suas in pallacio apostolico promulgatas et tercias incipientes "Deus nouit“, et quid- quid suo nomine in preiudicium aut derogacionem predicti sacri Basiliensis concilii, seu contra eius auctoritatem factum, attemptatum seu assertum erat, eadem nulla et irrita fuisse declarando, addens, quod a nouitatibus et grauaminibus seu preiudiciis inferendis ipsi sacro concilio, vel suppositis eius et adherentibus eidem realiter et cum effectu desisteret. Quibus per dominum Eugenium sic solempniter decretis et declara- tis, arbitrati sumus eundem iam illi veritati mente integra, prout tenebatur, adherere, quod concilium vniuersale dissoluere non poterat sine consensu ipsius, dum illam dis- solucionem, quam vltra duos annos sustinuerat, et translacionem in Bononiam, quam- que per totum orbem publicauerat, quam eciam propter causam reduccionis Greco- rum factam esse dicebat, irritam et inanem esse decreuit, dicens, quod illa non obstante, sacrum Basiliense concilium a tempore inchoacionis sue legitime continua- tum (fuisse, quod quidem nullatenus legitime continuatum esse) poterat, si potestatem dissoluendi et transferendi sine consensu concilii ex causa, quam neccessariam arbi- trabatur, habuerat. Hic iam veritatem illam iuris diuini et humani, illum articulum, qui fidem concernit, vt premisimus, eciam dominus ipse Eugenius approbauit, tota ecclesia et populus christianus in hac veritate conquieuit. Sed, heu dolor vehemen- tissimus rursum vniuersam conturbat ecclesiam! Dum enim sacrum hoc concilium, videns maximam ecclesie desolacionem, cuius reformacioni et salutari gubernacioni pro honore Dei et salute animarum iam multis quesite laboribus, et toti populo chris- tiano desiderate, ipse dominus Eugenius multis annis obstiterat, qui ceteris omnibus viam salutis debuerat ostendere; videns eciam grauissimam scissuram, quam ipse do- minus Eugenius in ecclesia excitauerat, galeas et oratores in Greciam transmittendo aduersus legacionem huius sancte synodi ibidem destinatam, cum multa inpensa facul- tatum nostrarum et earum, que ex gratuitis subsidiis fidelium populorum collecte sunt, atque illa pertubando, que cum imperatore Romeorum et patriarcha Constanti- nopolitano eadem sancta synodus concordauerat, quibus et ipsa ex integro satisfecit, vt sic ipse dominus Eugenius posset ad locum, quem vellet, modis indebitis vniuer- sam perducere ecclesiam, vbi posset dictare, que sibi placerent, obedienciam huius sancte synodi et reformacionem subterfugiendo, decretaque concilii Constanciensis et istius ac veritates declaratas eludendo; qui et nunc Florenciam pro loco concilii habere volens, nunc illa relicta Bononiam aut Ferrariam, vel alium locum pro libito sue voluntatis assignare, iam ad id manifeste redibat, quod concilia vniuersalia de loco ad locum mutare et ducere vellet, prout ei videretur: videns sacrum concilium hec et alia plurima, que per ipsum dominum Eugenium in offensam diuine maiesta-

Strana 70
70 Liber XIII. Caput XXI. tis et tocius ecclesie de facto attemptari voluit, prout tenebatur, remedium appo- nere, et regimini ipsius ecclesie Dei prouisionem querere salutarem. Tunc ipse domi- nus Eugenius iterum de facto vniuersale concilium sine consensu eius dissoluere, et in ciuitatem Ferrariensem transferre se dixit, casu, quo contra ipsum aut aliquem suorum oratorum, presidencium in concilio, procederetur, asserens se hoc facere auctoritate apostolica, ex certa sciencia et plenitudine potestatis, iterum veritatem tantopere declaratam vehemencius oppugnare aggressus est, prefigens eciam termi- num triginta dierum, vltra quos hanc sanctam synodum in facto Bohemorum quid- quam agere prohibebat, et iurisdiccionem supra concilium assumens in hiis, que reformacionem generalem ecclesie, ac eciam fidem concernebant, atque illi veritati declarate expresse repugnans, que ipsum asserit teneri obedire vniuersali concilio in istis et pertinentibus ad ea, adiecitque ipse dominus Eugenius penas et censuras, si contra factum esset, totum decernens irritum et inane. Quis non videt hic veri- tatem conculcari, stabilitatem et firmitatem ecclesie prosterni, si non diuina clemen- cia ex alto prouideret, atque seruis suis in eius nomine congregatis virtutem resi- stendi prestaret, opponendique murum pro domo Israel, et ostendendi ex aduerso ad standum in prelio in die domini. Quid ultra? Dominus Eugenius se estimans exinde fieri forciorem, in hac expugnacione veritatis conuenticulum apud Ferrariam sub nomine concilii generalis erexit, scisma grauissimum realiter inducendo, quod quidem fore conuenticulum scismaticorum aperte fuerat declaratum, et id omnibus euidencius constare potest, considerantibus veritatis illius claritatem apertissimam, quod papa vniuersale concilium contra consensum ipsius concilii dissoluere non potest, aut de loco ad locum transmutare, quam omnes docti et indocti ex supra- dictis lucidissime conspicere possunt. Quid igitur neccesse est, vt fundamenta ipso- rum Ferrarie conueniencium conemur elidere, que in pretensa sua prima sessione posuerunt, allegantes decretum nostrum decime none sessionis per papam approba- tum, cui manifestissime illius conciliabuli ereccio contradicit. Nam in eo decreto cauetur, vt concilium Basilee firmum maneat, donec Greci ad portum applicuerint, qui portus similiter et locus futuri concilii non per papam neque per aliquem alium, sed per concilium aut eius oratores determinari debebant. Videant, si hoc obser- uauerunt, et qualis racio fundamentalis sue pretense sessionis fuerit, aduertant. Subiecerunt eciam de cedula, quam apud nos conclusam dicunt et conuencionalem appellant, quasi ex ea ereccionis talis conciliabuli velint apparenciam assumere. Sed si omnes cedulas huius sacri concilii ab ipsius exordio legant et relegant, nun- quam inuenient ex verbis aut scriptis aut intencione eiusdem concilii processisse, vt domino Eugenio concederetur, quod sub quocumque colore posset pro trans- mutacione concilii nunc Florenciam, nunc Bononiam, nunc Ferrariam assignare, aut ipsum, quando sibi videretur, dissoluere. Quod si de cedula illa loqui volunt, in qua concludebatur certum terminum ciuibus Auinionensibus assignari, infra quem pecuniarum expedicionem pro legacione mittenda in Greciam facerent et nobis intimarent, alioquin vniuersali ecclesie per alterius loci eleccionem prouideremus, non fuit illa conuencio cum aliquo, sed conclusio facta intra nos, vt Auinionenses

Strana 71
Liber XIII. Caput XXI. 71 ipsi eam expedicionem non nimium protelarent, cuius conclusionis interpretatio et declaracio, iuxta causas occurrentes et omnimoda disposicio ad ipsum concilium pertinebant, nec potestatem circa hoc disponendi in aliquem vel aliquos idem conci- lium transtulit. Dum autem pendente termino supervenit protestacio per presiden- tes apostolicos facta aduersus decretacionem loci Auinionensis, in cedula ipsa cum aliis locis Basilee et Sabaudie positam, que non paruam occasionem retrahendi ani- mos Auinionensium ab expedicione pecuniarum prestabat, dum plurima impedi- menta per dominum Eugenium et suos in Avinione huic expedicioni interim prestita sunt. Dum eciam ita accidit, vt nostri oratores in Auinionem applicantes non inue- nerint precipuos gubernatores ciuitatis, quorum durante absencia res expediri non poterat; quibus illuc redeuntibus tandem talis diligencia posita est, quod circa terminum assignatum ciues illi fidelissimi nobis intimarunt se contentasse capita- neum galearum nostrarum de triginta milibus florenorum, et cautos ac securos fecisse oratores nostros de toto residuo petite pecunie, prout et ipsi oratores nobis eo tunc suis literis intimarunt requirebantque Auinionenses, vt ad decretacionem eleccionis loci iam facte procederet concilium. Visum est autem ipsi concilio, quod attentis omnibus predictis prefati Auinionenses intencioni eiusdem concilii satis- fecerant, quodque prefata decretacio fieri debebat; nam et per hunc modum melius prouidebatur vniuersali ecclesie pro expedicione legacionis in Greciam, quam iterum intrando nouas et magnas difficultates eleccionis alterius loci, dimittendo omnia, que iam parata erant cum magnis sumptibus, et frangendo conuencionem cum capi- taneo galearum initam per totum concilium, cui et legatus apostolicus vexillum ecclesie et baculum peregrinacionis manu propria tradiderat, cui eciam tanta summa pecunie iam fuerat assignata. Nunquid ex hoc data fuit potestas alicui vel aliqui- bus, vt contra consensum duarum parcium concilii et amplius possent se synodum generalem, representantem vniuersalem ecclesiam, nominare et tradere totum conci- lium in manibus pape, vt ipsum in Florencia et deinde in Bononia aut Ferraria poneret, vel in quocumque loco, quem ipse tutum et sibi atque Grecis accomodum iudicaret, et pro quo galeas et peccunias faceret expedire. Nunquam enim auditum est in aliquo legittimo vniuersali concilio, quod minor pars se nominans generale concilium decretaret, que ad vniuersalis ecclesie statum pertinebant contra senten- tiam plurimorum, et, si hoc permitteretur, via periculosissima diuisionum in conci- liis vniuersalibus futurorum, et totalis destruccionis ipsorum aperta videretur. Vtque exempli gracia hoc dicamus, non solum simplici conclusione, sed decreto solemni firmatum est in XI. nostra sessione, vt summi pontifices concilia generalia sine con- sensu ipsorum dissoluentes, si intra quatuor menses non resipuerint, sint ipso facto suspensi, et si suspensionem hanc per duos menses sustinuerint, ad eorum deposi- cionem procedatur. Nunquid in eo casu, si maiori parti ex bonis causis videatur non statim ad talem deposicionem procedendum, minor pars sibi auctoritatem pro- cedendi ad eandem deposicionem assumet. Denique quis sapiens existimabit hanc intencionem concilii vnquam fuisse, vt paucis aliquibus potestatem dare vellet auferendi libertatem eleccionis loci, et eam pro pecuniis et galeis habendis iudicio

Strana 72
72 Liber XIII. Caput XXI. domini Eugenii, attentis circumstanciis negociorum, ecclesie subicere? Quam liber- tatem non sibi pro quacumque auri vel rei temporalis compensacione tradidisset ecclesia, et si Auinionenses defecissent, confidebat hec sancta synodus in domino, quod aliunde sue ecclesie bene prouidisset, auctoritatem conciliorum vniuersalium conseruando, veritates declaratas manutenendo et reformacionem ipsius ecclesie atque alia sancta opera inchoata confouendo. Conspiciant igitur illi, qui Ferrarie conuenerunt, veritatem rerum et de ipsa melius se informent, ne suarum pretensa- rum sessionum in diuisionem ecclesie tam inania iaceant fundamenta, que nec ullum colorem talia faciendi sibi auferre potuerunt. Preterea adiecerunt, quod scisma ven- turum pertimescebant et impedimentum vnionis Grecorum. O mirandam allega- cionem, scisma se timere dicentes, realiter scisma grauissimum perpetrarunt, aliud concilium contra istud erigere volentes, quasi altare contra altare ponentes, actu eciam perturbando quecumque cum Grecis fuerant concordata! Sed quid trepidare dicebant timore, vbi non erat timor, dum istud concilium videns ecclesiam vndique turbari per ea, que dominus Eugenius tam in Grecorum negocio, quam in ceteris rebus, vt premissum est, attemptauerat, flebili querela plurimos suorum defectuum commemorans vocabat ipsum dominum Eugenium, nec non eciam sancte Romane ecclesie cardinales conuocabat, vt in hanc ciuitatem Basiliensem omnibus securam cum aliis ecclesie filiis aduenirent, saluti ecclesie in tanta neccessitate consulturi, et super omnibus agendis tam in facto Grecorum, quam in aliis vnanimiter. Quod si factum fuisset, sicut sincera intencione desiderabat hec sancta synodus, non iam tantis procellis agitaretur christiana religio, omniaque sedari et pacificari potuissent, poteratque hoc modo vera vnitas et tranquillitas ecclesie dari. Illi vero timentes ad scisma perpetrandum proruperunt, illique scisma faciunt, qui ab vnitate ecclesie congregate se segregant. Sed quid vltra in respondendo illis, que apud Ferrariam aguntur insistimus ? Licet enim ibi conuenientes tractent, loquantur aduersus hanc sanctam synodum eiusque supposita, et eas, quas appellant, sessiones celebrare conentur; vnico verbo omnia soluuntur, omnia distribuuntur hac vnica veritate declarata, velud vno sole lucente omnes factorum illorum et dictorum riuuli exsic- cantur : „Papa concilium Basiliense sine ipsius consensu dissoluere, aut de loco ad locum mutare non potest.“ Hec veritas fundata est super firmam petram, aduersus quam dominus Eugenius tantis temporibus decertauit, cui eciam semel cedere aperte compulsus est omnes illas fulminaciones penarum, que aduersus ipsum Basiliense concilium, supposita eius et adherentes eidem promulgantur, irritas fecit. Hec illud conuenticulum in conspectu Dei et hominum prosternit, hec cum ceteris agra- uantibus dominum Eugenium suspensum fecit esse ab omni administracione papali, ad cuius suspensionis declaracionem, quam iuste post moniciones et dilaciones congruas processerimus, ex aliis nostris decretis et epistolis euidencius constare potest; per que eciam omnibus satisfecimus, que aduersus hanc sanctam synodum et processus ipsius dominus Eugenius inducere conabatur. Verum adhuc ipse, post- quam ab omni administracione papali suspensus, supposita huius sancte synodi graui- bus penis, necnon eciam dilectos ecclesie filios, ciues Basilienses, afficere nititur, si

Strana 73
Liber XIII. Caput XXI. 73 ipsam sanctam synodum diucius sustinuerint, victualia et alia neccessaria ad vsum hominum denegari iubet, quod ipsos viuentes necare est, ac denique alia portantes ad hoc concilium spoliari, et eorum spolia cedere primo capiencium occupanti con- cedit. Et quid hec omnia valent, eciam si multo adicerentur grandiora, dum ab illo fiunt, qui ab omni administracione papali suspensus est, et quid frustra tam vehementes ictus ille gladio vibrare conatur, qui iam a suis manibus prouide erep- tus est? Post hoc tamen subiecit omnia relaxari, et pro infectis haberi velle, quo- ad illos, qui infra terminum per eum assignatum obedientes fuerint; omnia remitti vult, dummodo sue voluntati hec sancta synodus obediat. Fuissemus autem et nos parati sue complacere voluntati, si non repugnasset veritati. Sed non potest eadem sancta synodus illum deserere, qui est via, veritas et vita, vt hominis morituri adim- pleat voluntatem; non potest consentire, vt solidam veritatem ecclesie in vacillacio- nem adducat, et stabilitas et firmitas veritatum, quas ipsa ecclesia declarauit, victa reddatur, quibus prostratis nec pax, nec ordo, nec decor in christiana religione manerent. Et cum iam ante quadriennium aduersus ipsam dissolucionem presenti- bus eciam hic, vt premissum est, pluribus sancte Romane ecclesie cardinalibus et sedis apostolice legato, diceremus: "Malumus mori quam tanto errori per ignauiam cedere“, hic articulus, de quo disceptamus, fidem concernit, qui sine interitu salutis negligi non potest. Non possumus nunc dicere: "Faueamus errori, salutem nostram negligamus, non debemus esse homicide animarum nostrarum et aliorum fidelium, vt dominum Eugenium et successores suos ponamus in possessionem dissoluendi generalia concilia contra consensum ipsorum, et ipsis nullatenus obediendi.“ Nec id tollerandum est, vt sub vmbra adducendi Grecos in Ferrariam et locum sue voluntati deditum, aut per quascumque practicas auctoritatem vniuersalium concilio- rum conculcet, veritatem ac stabilitatem ecclesie prosternat, aut sub colore pro- sequendi modis excogitatis ea, quorum futuri euentus incerti sunt, ex nunc certam confusionem et plagam grauissimam vniuerse inducat ecclesie, fidem nostram ledat, reformacioque ipsius ecclesie, quam tantis laboribus pro honore Dei creatoris nostri et animarum salute tam diu quesiuimus, forsitan subprimeretur; cuius execucioni si operam dare dominus Eugenius voluisset, nec in hoc tempus differre, neque locum alium pro benefaciendo, et deformitates abusuum cum effectu tollendo expedire opportebat. Prosecuta est igitur sancta synodus et prosequitur, vt elecciones pre- latorum per singulas ecclesias canonice celebrentur iuxta disposicionem sacrorum canonum, per quos grex dominicus in salutem dirigatur, vt dignitates ecclesiastice et beneficia sine interuentu pecunie date vel promisse conferantur, vt sacrosancte Romane ecclesie cardinales, virtutibus et scienciis precellentes, de singulis regionibus proporcionabiliter assumantur, qui toto orbi salubriter consulere possint, elecciones- que summorum pontificum ad vniuerse ecclesie salutem debite celebrentur, bene- ficia ydoneis ministris per eos, ad quos pertinent, assumantur, in causis et litibus mouendis vnicuique sua seruetur iurisdiccio, et non confundatur ordo ecclesiasticus; non vexentur homines iniuste, nec persone destruantur, non exhauriantur extra modum regnorum ac prouinciarum pecunie, sed omnia ordine debito in ecclesia Scriptores III. 10

Strana 74
74 Liber XIII. Caput XXII. disponantur ad honorem Dei et salutem animarum, decretaque saluberrima super hiis et aliis pluribus rebus, super reformacione ecclesie Dei in capite et in membris, edidit hec sancta synodus, que non sic permittet frustrari. Quantis vero exhor- tacionibus et admonicionibus ipsum dominum Eugenium iam multis annis ad hoc excitauerimus, vt se et alios in viam salutis dirigeret, quidque super hoc egerit, rerum euidencia monstrauit. Desinat igitur aut nos allicere blandiciis, aut commina- cionibus deterrere, vt veritatem deseramus. Si seuiat queuis persecucio, orabimus omnipotentem Deum, qui sanctis patribus nostris virtutem inspirauit omnia tollerandi pro defensione catholice veritatis, vt et nobis fortitudinem prebeat ad ipsius veritatis et ecclesie sue sancte conseruationem, et vsque ad animam et sanguinem resistendi, in quem firmiter et sine vlla cordium hesitacione omnem nostram proicimus fiduciam. Desistat ipse dominus Eugenius pro reuerencia Dei et integritate fidei, que semper in latina permansit ecclesia, et sublacione perpetrati scismatis ab intentatis conatibus, cui nec victualia nec neccessaria tolli, nec quidquam, quod suum sit, eripi exqui- siuimus; sed vt acquiesceret veritati, vt ecclesiam debite gubernari assentiret, et ea efficeret, que essent pro ipsius et aliorum salute. Sed et omnes et singulos, qui Ferrarie conueniunt, cum omni caritate reddimus attentos, vt ab inceptis, que forsan sinistre informati, aut non satis omnia aduertentes attemptarunt, celeriter desistant, et ad veritates fidei defendendas pariter nobiscum in vnitate spiritus coniungantur ; nec ita complacere querant voluntati cuiuscumque, vt velint offendere Deum, crea- torem cunctorum. Si qui vero in rebellione perstiterint, coget nos Christi caritas et zelus iusticie vltra penarum declaracionem aduersus omnes illuc conuenientes et mittentes, quam dudum solemni decreto fecimus, eciam alia grauiora in ipsos, que digna fuerunt, exequi. Omnes tandem vos Christi fideles, quibus huius sancte synodi sinceram intencionem pro defensione veritatis planis et simplicibus verbis aperire duximus, per viscera misericordie Ihesu Christi requirimus, vt in consciencia pura et fide non ficta ecclesiam, matrem cunctorum, que nos regenerauit, in spem viuam hereditatis eterne adiuuare, et veritatem ipsius omni fauore et auxilio defendere ac sustinere curetis pro honore Dei et animarum vestrarum salute, vt vobis adiuuantibus ipsa Petri nauicula maturius in portum tranquillum perducatur, vt non solum aduersus eam contrarie tempestates preualere non possint, prout nec adiuuante domino poterunt, sed nec diucius eam valeant conturbare, orantes sine intermissione patrem miseri- cordiarum, vt gressus omnium dirigat in viam pacis, veritatis et salutis, qui est benedictus in secula seculorum. Datum Basilee in congregacione nostra generali Idus Marcii anno a natiuitate domini M°CCCCXXXVIII.“ Capitulum XXII. Synodalis confutacio racionum insertarum in duabus bissessio- nibus Ferrariensis congregacionis, et continuacio processus aduersus curiales. Post publicacionem autem epistole supradicte in termino, quo papa veniebat deponendus, sancta synodus magna cum mansuetudine expectare volens, si per

Strana 75
Liber XIII. Caput XXII. 75 interposicionem supplicancium, vt in processu supersederetur, flecti vellet, vt re- cognosceret ecclesie auctoritatem, ac eciam, vt probatis criminibus palam omnibus fieret illa, vt emuli calumpniabantur, non esse conficta, multis deputatorum ac depu- tacionum sacrarum habitis deliberacionibus, reuisaque sepe inter deputatos processus synodalis aliosque paucos articulorum forma, sessio XXXII. celebrata extitit per de- cretum in ea publicatum, respondente synodo ad raciones contentas in bissessionibus duabas congregacionis Ferrariensis, annullacione facta parcialis conclusionis lega- torum, ac vocacione curtesanorum, vt die tricesima comparerent, quare priuandi non essent responsuri a grauacione quoque penarum contra impedientes et mole- stantes patres in concilio. Celebrauit autem missam Lugdunensis archiepiscopus, postquam tenta fuit congregacio et inmediate sessio, perfectis cerimoniis cum decan- tato euangelio: „Respiciens Ihesus in discipulos suos dixit Symoni Petro, si pecca- uerit in te frater tuus", et legit decretum Albinganensis episcopus approbatum, vt moris, per verbum „placet". Tenor decreti sequitur. Sessio XXXII. sancte synodi Basiliensis. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime con- 118. 1438. gregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Pridem 24. Mart. in decreto vicesime none sessionis huius sancte synodi, quod incipit: „Conpaciens lucide extitit declaratum“ dissolucionem huius sancte synodi et translacionem eius in ciuitatem Ferrariensem per dominum Eugenium papam quartum de facto attemp- tatas, tam in eo casu, quo contra ipsum virtute citatorii in nostra vicesima sexta sessione promulgati, aut contra quempiam presidencium in concilio oratorum suorum in aliquo procederetur, quam in eo casu, quo Grecos contingeret aduenire, nullas esse penitusque irritas et inanes, huiusmodique dissolucionem aut translacionem repugnare veritati declarate per sacram synodum Constanciensem, dicenti, quod generale concilium, vniuersalem ecclesiam militantem representans, potestatem a Christo inmediate habet, cui quilibet, cuiuscumque status et dignitatis fuerit, eciam si papalis, obedire tenetur in hiis, que pertinent ad fidem, extirpacionem scismatis et generalem reformacionem ecclesie in capite et in membris, quodque, si in hiis et per- tinentibus ad ea obedire contumaciter contempserit, condigne penitencie subiciatur. Que veritas in verbis Christi fundata est, dicentis Symoni Petro: „Si ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus“. Quecumque aligaueritis super terram, ligata erunt et in celo, et post pauca subdit: "Vbi sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum", eademque sacrorum conciliorum auctoritas supra Romanum pontificem et quemlibet alterum, in actibus apostolorum, declara- cionibus vniuersalium conciliorum, et doctrinis sanctorum multipliciter invenitur patefacta. Repugnabat quoque talis dissolucio et translacio veritati in hac sancta synodo dudum multipliciter declarate, quod papa concilium vniuersale sine consensu ipsius dissoluere non potest, aut de loco ad locum transferre, cui dominus Eugenius post longam resistenciam, quam eidem veritati in prima pretensa dissolucione huius 10*

Strana 76
76 Liber XIII. Caput XXII. concilii et translacione in Bononiam olim factis, et per vniuersum orbem publicatis, sub colore reduccionis Grecorum, quam eciam veluti causam neccessariam pro tunc allegabat, tandem assensit, reuocans huiusmodi dissolucionem et translacionem, et dicens ea non obstante concilium a tempore sue inchoacionis legittime continuatum fuisse, et decernens ac declarans irritam et inanem, reuocans, quidquid per eum aut suo nomine factum, attemptatum seu assertum erat contra ipsum Basiliense con- cilium seu eius auctoritatem; et deinceps a grauaminibus eidem inferendis abstinere pollicitus est, prout per quartam decimam sessionem huius sancte synodi, presente apostolice sedis legato et pluribus sancte Romane ecclesie cardinalibus, assenciente eciam inclite memorie Sigismundo Romanorum imperatore, sibi fuerat indictum ; in qua sessione forma prefate reuocacionis et confessionis veritatis per ipsum dominum Eugenium faciende decreta fuerat. In hac quoque veritate conquieuit vniuersa ka- tholica ecclesia, retinens ipsam dissolucionem per eum sine consensu concilii minime fieri potuisse, neque vllatenus aduersus veritatem repugnandi et ad errorem semel dimissum redeundi causam assumere potuit ipse dominus Eugenius ex predicto citatorio, in quo post plurimas admoniciones sibi factas, vt aliquam emendacionem poneret efficacem in ecclesiastico regimine miserabiliter defluente, et decreta salu- bria per hanc sanctam synodum edita susciperet, aliisque exempla bonorum operum prestaret, se ipsum et ceteros dirigendo in viam salutis, cum ipse ex aduerso in contemptum huius sancte synodi et tocius ecclesie desolacionem, plurimarumque diuisionum suscitacionem saluberrime reformacioni ipsius corporis ecclesie resisteret, vniuersalis ecclesia congregata ipsum dominum Eugenium, sicut mater filium delin- quentem, in viam salutis dirigere satagens, et, sicut Paulus reprehendit Petrum coram omnibus, cum non ambularet ad veritatem euangelii, eundem dominum Eu- genium arguens, atque ex auctoritate a Christo eidem ecclesie data corripiens, defectus notorios, in quibus animam suam et vniuersam rempublicam nimium grauabat, com- memorauit, vocans ipsum et alios conuocans, vt in regimine ecclesie salutaris appo- neretur prouisio. Quod post longam tolleranciam tandem id agere conpulsa fuit hec sancta synodus, dum post contemptum reformacionis salutaris ad suscitacionem grauissimi scismatis et lesionem veritatis, ipsiusque matris ecclesie vulneracionem grauissimam, idem dominus Eugenius realiter procedebat, cui per predictum citato- rium summe neccessarium erat obuiare, dum sub coloribus exquisitis eandem sanctam synodum et eius opera dissipare, atque quoddam conuenticulum in loco sue voluntati debito nulliter ac de facto erigere in scissuram ecclesie (disposuerat). Cuius rei per- ficiende gracia iam triremes et oratores in Greciam transmittebat ad impediendum aduentum Grecorum in locum per sanctam sinodum nominatum, et perturbandum effectum nostre legacionis in Constantinopolim transmisse, atque rumpendum ea, que inter ipsam synodum et Grecos concordata erant. In quibus ipse eciam dominus Euge- nius expresse consenserat, sed nec vllum colorem dissoluendi hoc sacrum concilium et ipsum in Ferrariam transferendi in casu aduentus Grecorum prefatus dominus Eugenius potuit assumere ex cedula per quandam pretensam sessionem conuenticuli Ferrariensis, vt dicitur, commemorata, quam cedulam illi conuencionalem dixerunt

Strana 77
Liber XIII. Caput XXII. 77 super termino Auinionensibus prefixo in expedicione pecuniarum facienda; quam si non facerent, alium locum nominare seu eligere possemus et teneremur, atque aliunde vniuersali ecclesie prouidere, vel ex quadam alia cedula, quam temerarie decretum appellant, incipiens: „Hec sancta synodus inter sue congregacionis exordia", quod in vicesima quinta sessione huius sancte synodi promulgatum allegarunt, cum ex racionabilibus et necessariis causis in ipsa nostra sessione xxV. nominacionem trium locorum Basilee, Auinionis et Sabaudie pro ycumenico concilio celebrando, solemni decreto nostro incipienti: „Nuper hec sancta synodus" publicauerimus, volentes eam inconcussam et inviolatam permanere, omnemque aliam nominacionem seu eleccionem cuiuscumque alterius loci decernentes irritam et inanem; vniuersique facile con- spiciunt dominum Eugenium ex hiis rebus nullum fundamentum ereccionis prefati conuenticuli assumere potuisse, qui veritatem gestorum considerant. Quamquam enim inter deputatos quosdam nostre congregacionis actum fuit, nisi per Auinionenses infra prefixum terminum fieret pecunie expedicio, ad aliam nominacionem proce- dendum foret, atque in nostra generali congregacione conclusum, non tamen dici potest hanc synodum per viam contractus cum aliquo conuenisse. Nullus enim tunc aderat, cum quo contractum huiusmodi celebraret, nec venit in dubium quemquam cum se ipso non posse contrahere, cum inter spondentem recipientemque sponsionem debet esse distinccio personarum. Ipsius autem nostre conclusionis interpretacio, declaracio, moderacio et mutacio iuxta casus occurrentes atque omnimoda disposicio ad ipsum concilium pertinebat, maxime, cum non ageretur de facto priuato cuius- cumque persone, sed de rebus statum vniuersalis ecclesie concernentibus, quarum disposicio ab vniuersali concîlio, sub direccione spiritus paracliti constituto, per cuius- cumque aut quarumcumque personarum arbitrium non tollitur. Supervenit autem protestacio legatorum sedis apostolice aduersus decretacionem loci Auinionensis, qui pariter cum Basilea et Sabaudia in ipsa conclusione concorditer capta iunctus erat; que protestacio non modicam occasionem retrahendi animos Auinionensium a predicta expedicione pecuniarum prestabat. Fueruntque ex alia parte per dominum Eugenium et suos aduersus hanc expedicionem pendente termino assignato grauia impedimenta in Auinione prestita, idque accidit, vt oratoribus nostris in Auinione venientibus precipui gubernatores ciuitatis tunc absentes essent, sine quibus res non poterant tractari. Quibus deinceps iam actum est, vt Auinionenses ipsi citra terminum prefixum capitaneum triremium nostrarum de triginta milibus et octingentis florenis auri de camera contentarent, et oratores nostros de residuo tocius pecunie expedire cautos ac securos facerent, prout ipsi oratores nostri hoc idem suis literis nobis intimauerunt. Requirebant autem ipsi Auinionenses, vt decretacionem elec- cionis seu nominacionis loci per nos facte expediremus. Que nos attencius consi- derantes et intencioni huius sancte synodi satisfactum esse iudicantes, per talem expedicionem pecuniarum, attentis maxime impedimentis interea appositis, quoniam legittima impedimenta in omni conclusione rerum agendarum intelliguntur excepta, cum et per hunc modum longe melius prouidebatur vniversali ecclesie, quam dimit- tendo omnia, que parata erant pro legacione mittenda in Greciam, et intrando magnas

Strana 78
78 Liber XIII. Caput XXII. difficultates eleccionis alterius loci, in turbacionem rerum agendarum, maxime, quon- iam vrgebamur conuenciones nostras cum capitaneo classis triremium ecclesie initas seruare, cui dilectus ecclesie filius Iulianus tituli sancte Sabine presbyter cardinalis, legatus sedis apostolice, vexillum ecclesie et baculum in nostra congregacione gene- rali nomine nostro tradiderat, cuique iam grandis summa peccunie per Auinionenses assignata erat, conclusimus ad ipsam decretacionem locorum prius electorum, vide- licet Basilee, Auinionis et Sabaudie, procedendum fore, et due partes huius sacri concilii, et amplius in eandem sentenciam conuenerunt, licet pauci, de hoc non con- tenti, alium locum pro celebracione ycumenici concilii nominare et deputare pre- sumpserint, absque hoc, quod talis potestas eis competere declarata fuisset, quibus nec competebat de statu tocius concilii et vniuersalis ecclesie factisque fidei, seu pertinentibus ad ea, contra consensum duarum parcium concilii et morem, permaxime in generalibus conciliis, a principio nascentis ecclesie obseruatum disponere. Qui tamen adhuc in nominando loco non concordes extiterunt, paucissimique fuerunt, qui tandem in hoc resedisse dicuntur, quod nominacionem facerent Vtini et Florencie, aut alterius loci, qui tutus esset, ac pape et Grecis accomodus, quique galeas et pecunias primo expediret. In aliqua quoque nostrarum deputacionum quatuor, in qua octuaginta persone erant, vnus solus formam talis nominacionis veluti decretandam propria voluntate produxisse, solus deliberasse et conclusisse dicitur, in aliisque deputacionibus valde pauci hoc idem egisse dicuntur aduersus ordinaciones huius sancte synodi; et demum, cum sessionem nostram super decretacione locorum Basilee, Auinionis et Sabaudie celebraremus, legereturque nostrum decretum in ambone maioris ecclesie Basiliensis iuxta morem consuetum, vnus ex illis paucissimis in loco inferiori et insolito quandam cedulam legere presumpsit, a paucis vel a nullis intellectam, que nominacionem locorum Vtini et Florencie aut alterius loci, vt pre- mittitur, per paucissimos factam continere dicebatur, qui eciam in ea synodum gene- ralem contra consensum duarum parcium concilii et amplius se, vt dicitur, appellare presumebant, licet nulliter et de facto. Sed non propterea dimisimus decreti nostri prefati publicacionem super nominacione Basilee, Auinionis et Sabaudie continuare, quod aliam nominacionem locorum irritam declarauit; nam et si ita permitteretur, vt longe minor pars in conciliis generalibus aduersus partem longe maiorem aliqua decretaret, sibique auctoritatem tocius concilii assumeret, ingressus periculosissimus ad multas diuisiones excitandas in futurum, et destruccionem ipsorum conciliorum preberetur, neque literas super illo pretenso decreto sic per nos irrito declarato, bulla huius sancte synodi bullari tollerauimus, licet quidam falso et clamdestine aliquas bullauerint, sicut eas falso bullatas fuisse declarauimus per solenne decretum in XXVII. sessione huius sancte synodi promulgatum. Sed nec ipsius pretensi decreti tenorem obseruauit dominus Eugenius, ymmo effectum eiusdem, si quis fuisset, euacuauit, dum Florenciam, que in illo, vt dicitur, nominata erat, et pecunias atque galeas disponebat, per eum acceptam reiecit, et deinde Bononiam, sicut fertur, post- remo Ferrariam pro libito sue voluntatis elegit, ac eciam, priusquam Greci ad portum aliquem citramarinum applicuissent, conciliabulum in ipsa ciuitate Ferrariensi erexit,

Strana 79
Liber XIII. Caput XXII. 79 neque ad ipsum arbitrari spectabat, quis locus tutus erat pro concilio celebrando, cum ipse talem locum tutum iudicare poterat, quem sancta synodus minime tutum reputasset. Nec asserere potest sibi facultatem per prefatum pretensum decretum attributam, vt nunc in vno loco, nunc in altero, prout vellet, concilium fieri ordinaret, ac de eius securitate iudicaret. Quod nec illi pauci fecerunt, nec sub nomine generalis synodi aduersus synodum ipsam et eius libertatem atque auctoritatem tale aliquid faciendi, ipsamque voluntati pape subiciendi colorem aliquem habuerunt, neque eciam in concilio vnquam conuenerunt ad iudicandum vel declaracionem faciendum super securitate loci Ferrariensis, aut adimplecione primo facta ex parte loci illius in ex- pedicione galearum et pecuniarum, de quibus in ipso pretenso decreto agi dicebatur. Denique nec per eos, qui illud condidisse dicuntur, hoc obseruatum est, vt firmiter in Basilea steterint, donec Greci ad portum applicuissent, quodque deinde infra mensem recesserunt ad locum ipsis Grecis per oratores concilii nominatum, neque in hoc conuenciones cum Grecis concordatas obseruarunt, sicque, tametsi pretensum illud decretum aliquam apparenciam prius habuisset, quam tamen veraciter non habuit, fuit ex consequentibus effectibus euacuatum, ipsumque cassum, nullum et irritum penitus esse et fuisse nullius roboris et momenti decernit et declarat hec sancta synodus, inhibens, ne quis quacumque dignitate, eciam si papali prefulgeat, dictum pretensum decretum sub nomine legittimi et synodalis decreti audeat nomi- nare, nec illius execucioni fauores quomodolibet impendere, sub penis et censuris contra violatores et turbatores vnitatis et pacis ecclesiastice a iure impositis, in quas decernit hec sancta synodus eos incidere ipso facto, notum faciens vniuersis suum verum decretum legittime conclusum ex assensu duarum parcium, et amplius iuxta decreta et ordinaciones ipsius, et ex communi omnium suppositorum concordia nemine discrepante, vera eius bulla plumbea bullatum veraciter, per eamque fuisse obserua- tum et in execucionem deductum, conuencionesque initas cum Grecis ex parte sua, quantum in se fuit, adimpletas extitisse. Que quidem sancta synodus oratores vene- rabiles, episcopos Visensem et Lausanensem ac Nicodum de Mentone militem, cum galeis et pecuniis in Greciam misit, qui coram imperatore Romeorum et patriarcha Constantinopolitano omnia ex integro adimplere obtulerunt, que ipsis promissa fuerant, sicuti sua relacio, cum attestacione publicorum notariorum, nobis facta indicauit, locum- que ycumenici concilii celebrandi nominauerunt, qui antea per ipsos Grecos in suis conuencionibus expresse acceptatus fuerat et concordatus, portum eciam tali loco apciorem assignauerunt, requirentes eosdem imperatorem et patriarcham, vt pariter sua promissa adimplerent, qui se excusauerunt super nonaduentu eorum, allegantes tempus adimplendarum promissionum elapsum fuisse, prout per literas suas nobis rescripserunt. Quamquam tamen huic responsioni fuerit plene satisfactum per ora- tores nostros, quoniam ipsi conuenienti tempore, mense scilicet Februarii, anno pre- terito ab hoc sacro concilio recesserant pro veniendo illuc ante terminum assignatum, si non fuissent multiplicia impedimenta sibi deinceps obiecta, que notoria sunt, quon- iam in conuencionibus cum Grecis initis expresse cautum erat omnia intelligi de- bere bona fide, sine fraude et dolo et absque impedimento legittimo et manifesto.

Strana 80
80 Liber XIII. Caput XXII. Sed vltra hec eciam prefatus imperator alteri oratorum nostrorum, Iohanni de Ragusio in sacra theologia magistro, ordinis predicatorum aput eum existenti, dixerat se esse contentum, vt oratores ipsi et galee ante mensem Octobris in Constantinopolim non venirent. Plurimas vero practicas in Grecia factas accepimus per eos, qui ex parte domini Eugenii transmissi fuerunt, vt aduentum ipsorum Grecorum in locum, quem vellet dominus Eugenius, attraherent; et in vna triremi, in qua principalis oratorum suorum presens erat, nuncius quidam, quem nostri oratores premiserant, cum literis huius sacri concilii et plurium principum christianorum captus est, veluti per debitam informacionem cognouimus, nec deinceps de vita eius quidquam nobis aut nostris oratoribus compertum extitit. Domus quoque prefati Iohannis de Ragusio, oratoris nostri in Constantinopoli, inuasione balistariorum fuit impetita, aliaque ibidem facta sunt, que non est neccessarium recitare per singula, vt sic ad fines suos pertingere possent, quos miserat dominus Eugenius, ita vt nostri oratores sine Grecis ipsis, protestacione tamen solemni contra eosdem prius facta, redire oportuerit: que omnia preualuere non potuerunt aduersus veritatem. Sic hec sancta sinodus cuncta cum Grecis concordata ex parte sua adimpleuit, nec per ipsam remansit, quominus con- cilii ycumenici celebracio cum Grecis, eciam in loco per eos nominato, habita fuerit iuxta ea, que cum ipsis conuenta erant, si illi promissa sua seruassent, aut per alios non fuissent impediti seu retracti, intenditque et proponit eadem sancta sinodus Deo aspirante auctoritatem et veritatem katholice et vniuersalis ecclesie, quam ipsa representat, ac integritatem fidei orthodoxe iugiter illesas conseruare pro honore ipsius omnipotentis Dei et salute animarum. Nec bono vniuersalis ecclesie conueniens existimat per quascumque practicas aut exquisitos colores, eciam sub spe dubia pro- sequendi, modis aliunde excogitatis alia negocia, quorum euentus incerti sunt, auc- toritatem conciliorum vniuersalium conculcari, veritates declaratas per ecclesiam et fidem orthodoxam concernentes prosterni, viam aperiri Romanis pontificibus ad dissoluenda concilia generalia per varios modos sine ipsorum consensu; ex quo facile potestatem datam ad edificacionem in destruccionem verti contingeret, reformacionem- que ecclesiastici status, pro qua iam tot sunt adhibiti labores, frustrari, atque ipsius ecclesie stabilitatem et decorem hoc modo deperire, in perdicionem animarum ac tocius populi christiani lamentabile detrimentum. Sic enim possemus et ista bona maxima ex nunc perdere, et illa alia non acquirere, ac sic totam ecclesiam in con- fusionem relinquere. Primum quidem nobis incumbit ecclesie fidem, veritatem et auctoritatem conseruare, et deinceps cunctos ad eius vnitatem redire volentes sincera caritate amplecti, prout et nos semper parati sumus et erimus. Cum itaque ea nulla esse et penitus inualida, que dominus Eugenius aduersus hanc sanctam sinodum in ipsius pretensa dissolucione et translacione in Ferariam notorie constet, ipsumque conuenticulum Ferrariense non fore concilium, sed scismaticorum conuenticulum dudum prefato decreto vicesime none sessionis huius sancte sinodi declarauerimus, meritoque penam suspensionis ab administracione papali in spiritualibus et tempo- ralibus iam dudum contra Romanum pontificem, concilium vniuersale sine ipsius con- sensu dissoluere aut transferre attemptantem, ordinatam in ipsum dominum Eugenium

Strana 81
Liber XIII. Caput XXII. 81 tulerit et latam esse declarauerit hec sancta sinodus, ac eciam quascunque sentencias, penas et censuras excomunicacionis, priuacionis, inhabilitacionis, interdicti et alias contra huius sancte sinodi supposita et eidem adherentes per ipsum dominum Eugenium latas et ferendas cassas et nullas fuisse et esse declarauerimus, non neccesse arbitra- mur, vt denuo ad ea cassandum et irritandum procedamus, quecumque per ipsum dominum Eugenium aut prefatum Ferrariense conuenticulum facta sunt aduersus eandem synodum, quecumque eius supposita et quoscumque ipsi adherentes, eciam ante ipsius domini Eugenii suspensionem ab administracione papali, et, que durante ipsius suspensione aut prefato conuenticulo facta sunt, fiunt aut fient in futurum in quibuscumque, per ipsum videlicet dominum Eugenium racione papatus, aut ipsum conuenticulum sub generalis aut ycumenici concilii nomine; qui eciam victualia suppositis huius sancte sinodi auferri et portantes ea spoliari, eorumque spolia primo capiencium occupanti cedere mandarunt. Que quam grauia sint aduersus vniuersalem ecclesiam, et quanta reprehensione digni sunt, qui talia agunt, cuncti conspicere possunt. Nos quoque omnibus et singulis manifestantes veritatem, declaramus omnia predicta per ipsum dominum Eugenium, aut ipsum conuenticulum facta et facienda eciam contra dilectos ecclesie filios, ciues Basilienses, et eorum ciuitatem nulla penitus, cassa et irrita fuisse et esse, nec aliquem ipsius domini Eugenii prefatique con- uenticuli preceptis, mandatis aut prohibicionibus, eciam pretextu cuiuscumque iura- menti aut obligacionis, in quibuscumque predictis teneri obedire, ymmo pocius ad non obediendum illis omnes et singulos katholicos ex precepto domini et ecclesie, sponse eius, quam et ab omnibus audiri iubet, esse astrictos. Requirimus et monemus vniuersos fideles Christi, vt ecclesie katholice per hanc sanctam sinodum represen- tate firmiter adhereant vsque in finem, nec vllis temptacionibus, per voluntatem cuius- cumque suscitatis aut suscitandis, ab ipsius ecclesie firmitate et veritate suos animos dimoueant, confidentes in superno saluatoris nostri auxilio, qui ad ecclesiam suam dixit: „Ego vobiscum sum vsque ad consummacionem seculi“, manentesque perse- ueranter in ipsa ecclesie domo, que, vt ait beatus Iheronimus, declarans sacre scrip- ture veritatem, dicitur edificari supra firmam petram, que vnica columba appellatur, que sponsa pulcra sine ruga et macula, que domus eciam claues accepit et potestatem ligandi et soluendi. Hanc domum si quis corrigentem corripientemque contempserit, sit tibi, inquit, sicut ethnicus et publicanus, soliditatemque fidei semper teneant; memorantes eciam dictum illud beati Cipriani „Alienus est, prophanus est, hostis est, habere non potest Deum patrem, qui vniuersalis ecclesie non tenet vnitatem.“ Insuper, quoniam in supradicto decreto vicesime none nostre sessionis penas et cen- suras iustissimas promulgauit hec sancta sinodus aduersus omnes, qui ad prefatum conuenticulum Ferrariense accederent aut mitterent, precepitque sub eisdem penis et censuris omnibus et singulis in curia, quam dominus Eugenius quondam tenebat, aut eciam actu de facto tenet, existentibus, vt, si conuenticulum Ferrariense per eum erigi contingeret, ab eius curia recederent, et deinceps declarata suspensione ipsius ab administracione papali eciam sub penis et censuris in decreto nostre trice- sime prime sessione contentis mandauimus, vt infra quadraginta dierum spacium Scriptores III. 11

Strana 82
82 Liber XIII. Caput XXIII. ab eadem curia recederent : ideo omnes et singulos in conuenticulo Ferrariensi, aut pretensa ipsius domini Eugenii curia existentes et in predictis nostris decretis com- prehensos, qui eorundem decretorum nostrorum monicionibus non paruerint, citat hec sancta sinodus, vt tricesima die a data presentis decreti computando, in nostra gene- rali congregacione, si tunc eam celebrari contingat, alioquin in proxima subsequenti. compareant coram eadem sancta sinodo, visuri se declarari in penas predictas inci- disse, aut iustas causas, si quas habeant, allegaturi; quem terminum ipsis peremp- torie et vna vice pro omnibus hec sancta sinodus duxit assignandum et assignat, decernens vlterius contra eos procedendum et declarandum, prout iuris et racionis fuerit; quorum omnium nomina et cognomina haberi vult pro sufficienter expressis. Insuper, cum in prima sessione huius sancte sinodi pene excomunicacionis, anathe- matizacionis et interdicti decrete fuerint aduersus omnes et singulos, qui quascum- que personas ecclesiasticas vel seculares ad hoc sacrum concilium venientes, seu in eo stantes, aut ab eodem recedentes temeritate propria per se vel alium seu alios arrestare, inuadere, capere, detinere, incarcerare, occidere, vel bonis suis spoliare, vel iniuriis affligere, seu ipsos sic delinquentes receptare, aut alias quomodolibet impedire, seu ea perpetrancium facta et commissa rata et grata habere, vel eis dare consilium, auxilium vel fauorem publice vel occulte, directe vel indirecte, presump- serint vel presument in futurum, que pene solemni decreto concilii Constanciensis aduersus predictos fuerunt ordinate, vltra easdem penas et censuras, quas omnes et singulos, qui mandato prefati domini Eugenii vel prefati conuenticuli Ferrariensis quidquam predictorum fecerint aut facient in futurum, expresse incurrisse ac incur- suros esse decernimus ac declaramus, eciam contra eosdem tamquam fautores scis- matis ad grauiora procedendum fore decernit hec sancta sinodus, omnibus aliis decretis et ordinacionibus eiusdem sancte sinodi in suo robore duraturis. Decernit tandem hec sancta sinodus omnes et singulos supradictos per publicacionem pre- sentis decreti, in valuis maioris ecclesie Basiliensis affigendi, perinde artari ac arta- tos intelligi, ac si dicte citacionis, ordinacionis et declaracionis execucio ad eorum proprias personas factum fuisset. Datum in sessione nostra publica, in ecclesia maiori Basiliensi solemniter celebrata nono calendas Aprilis, anno a natiuitate domini M° quadringentesimo tricesimo octauo". Capitulum XXIII. Produccio articulorum contra papam centum quinquaginta, expressa eorum continencia. Post leccionem autem dictique decreti approbacionem, patribus consedentibus, Bartholomeus de Fraxino et Ioannes Slitzenrod promotores, ac Ioannes Spaserii, pro- curator fiscalis concilii, producturi articulos, eosque in manibus tenentes, duas fecerunt protestaciones, quod per quoscumque actus ordinem vel terminos iudiciarios seruatos vel obseruandos super processu contra papam, vigore XxVIe sessionis dependente forme processus, que de iure in notorio sufficit, renunciare non intendebant, nec se

Strana 83
Liber XIII. Caput XXIII. 83 quouis modo astringere ad iudiciarium ordinem obseruandum, quodque per pro- duccionem articulorum ipsorum, et quecumque alia gesta seu gerenda renunciare, aut in aliquo preiudicare, non intendebant alteri processui coram sancta sinodo con- tra ipsum papam super ereccione conuenticuli Ferrariensis, vel ex quacumque alia pendenti causa, sed prosecucioni eius, quantum sancte sinodo videretur, assistere. Produxerunt autem articulos seu capitula contra papam in scriptis illa exhibentes, petentes ipsum per edictum, in valuis ecclesie Basiliensis affigendum, peremptorie citari ad dicendum contra ipsa capitula, alioquin ad videndum et audiendum per eandem sinodum capitula ipsa, vel in eis contenta admitti, et coram sinodo vel ab ea deputatis testes super probacione eorum produci et iurare, ad dandumque infra tri- duum interrogatoria vel dicendum causas, quare premissa fieri non deberent. Ad hec autem nomine sinodi dictus archiepiscopus Lugdunensis, quia celebrans in eadem accione concilii presidens, respondit sanctam sinodum admittere eorum pro- testaciones, et quod assignaret terminum pape ad dicendum contra illa in prima generali congregacione; die tamen iuridica post pasca celebranda, vt per se vel alium compareret ad dicendum, vel excipiendum contra illa quitquid vellet, alioquin ad videndum admitti, ad aliaque petita decernens citacionem per edictum per nota- rios concilii signatam et sigillo roboratam concilii, prout factum extitit. Summarius autem effectus dictorum articulorum numero centum quinquaginta iste est, quorum maior pars quinque ferme partes, due partes consequenciales vel preambuli sunt aut generales: Primus de celebracione generalium conciliorum continuanda in futu- rum, recitata parte decreti „frequens“ Constanciensis concilii, prout in prima ses- sione Basiliensi; secundus, quod in vim decreti predicti per Martinum papam v. ad celebracionem concilii in quinquennium nominata fuit ciuitas Papiensis, fuitque ali- quamdiu celebratum ibi concilium; tercius propter pestilenciam et alias causas translatum fuisse ad ciuitatem Senarum; quartus per Senense concilium Basileam fuisse nominatam pro loco concilii in septennium celebrandi; quintus adueniente termino de mandato Martini pape v. concilium generale Basiliense rite ac legittime congregatum celebratum fuisse, atque continuatum vsque in diem presentem ad pre- sidendumque et laborandum ad sancta opera, propter que congregatum extiterat, attestantibus id literis summorum pontificum Martini et Eugenii moderni, Iulianum apostolice sedis legatum destinatum fuisse, postque eius aduentum multorum aliorum cardinalium, patriarcharum, archiepiscoporum, abbatum, regumque et principum ambasiatorum, prelatorum, magistrorum, doctorum et aliorum notabilium virorum in multitudine copiosa adauctum, feruenter et debite dirigente spiritu sancto continua- tum fuisse, adherente et personaliter assistente per magnum spacium temporis Sigis- mundo Romanorum imperatore. Sextus consequencialis, quod ex premissis constaret, Basiliense concilium per Constanciensis et Senensis conciliorum generalium statuta approbacionemque dictorum Martini et Eugenii, pro extirpacione heresum, orientalis ecclesie vnione, pace populi christiani, ac generali reformacione ecclesie in capite et in membris, pertinentibusque ad ea legittime inchoatum continuatumque fuisse, et ad illa prosecucionem habere debere. Septimus generalis, quod omnia et singula 11*

Strana 84
84 Liber XIII. Caput XXIII. hec vera, publica et notoria essent, de illisque firma assercio, credulitas, vera repu- tacio comuneque dictum, et publica vox esset et fama. In octauo autem articulo denunciabant dicti promotores probare intendentes decretum fuisse concilii Constan- ciensis de auctoritate generalium conciliorum, quod generalis sinodus habet inme- diate potestatem a Christo, illique obedire tenetur quilibet catholicus, eciam si papa- lis sit dignitatis. Nonus conclusiuus, quod Basiliense concilium haberet potestatem super omnes Christi fideles papamque Eugenium in concernentibus reformacionem ecclesie etc., iureque diuino pariter et humano ipse Eugenius astrictus esset eidem obedire, et si obedire contumaciter contempneret, condigne penitencie subiciendus atque debite puniendus esset, eciam ad alia iuris remedia recurrendo secundum catholicam veritatem et secundum decreta Constanciensis concilii, innouata in Basi- liensi. Decimus inicialis, quod Basiliense concilium decreta fecerat pro reforma- cione vniuersalis ecclesie et Romane, pro defensioneque auctoritatis generalium conciliorum, ac pro tuicione incorporatorum, sine quibus ad opera, propter que fuerat congregatum, intendere non poterat. Ab XI autem usque ad XXIIII explicantur decreta edita super premissis, quod dissolui Basiliense concilium absque proprio consensu non posset per papam; decretum secunde sessionis incipiens „et primo". Duodecimus, quod absque expresso consensu duarum parcium XIe sessionis c. „sta- tuitque ex certis“ etc. XIIIus, quod durante Basiliensi concilio aliud esse non posset octaue c. „sicut vnica" ; XIIIIus, contra impedientes et perturbantes celebracionem Basi- liensis concilii prime c. „porro". xvus, quod supposita concilii eciam ad Romanam curiam euocari non possent sessionis 2 de c. „item diffinit“. XVIus, quod nullus incor- poratorum pro quacumque causa seu lite extra locum concilii trahi posset quarte c. „item statuit“. XVIIus, quod pape alienare non licet bona Romane ecclesie VIIIe c. „ceterum". XVIIIus, quod papa vti non deberet reseruacionibus ecclesiarum et dignita- tum electiuarum XIIe c. „sicut in construenda". XIXus, nichil recipi debere pro confir- macionibus, eleccionibus etc., XXIIe c. „in nomine sancti spiritus". Xxus, quod durante concilio cardinales extra locum concilii creari non possent quarte c. „item cum multiplicacio". XXIus, de modo et forma creacionis cardinalium. XXIIIe c. „cum summo pontifici“. XXIIus, quod translaciones fieri non debent prelatis inuitis sessionis XXXIX concilii Constanciensis c. "cum ex prelatorum“. XXIIIus, quod quecumque disposi- ciones pape circa beneficia incorporatorum in eorum preiudicium nulle essent xIIIe c. „vt sacri". XXIIIIus, de reseruacionibus preterquam in corpore iuris clausis abolitis per concilium sessionis XXIIIe c. „et quia multiplices“. Articulus xxvus generalis erat, quod sancta sinodus fecisset quam plurima saluberrima decreta. XxVIus, quod ipsa decreta solemniter publicata ad noticiam Eugenii pape peruenerunt, de illisque indubitatam noticiam habuit, seu habere potuit. XXVIus, quod in ipsis decretis ma- xima pars reformacionis et robur ecclesie consisteret; que si facta non essent, aut non seruarentur, populus christianus et ecclesiasticus ordo lederentur plurimum et notorie scandalizarentur. XXVIIIus, quod ex concilii Basiliensis permaxime decretis de eleccionibus et de annatis omnis labes symonie cessaret. omnisque ambicio, ab- usus et corrupciones, que tanto tempore Romanam curiam grauissime diffamauerant.

Strana 85
Liber XIII. Caput XXIII. 85 XXIXus, quod ex decreto de annatis omnium ecclesiarum releuacio et diuini cultus augmentacio plene resultarent, et illud seruans Romanus episcopus moderatus ecclesie pontifex non acerbus nec contumeliosus exactor, valeret nuncupari, expe- riencia in preteritum et demonstrante inpresenciarum, omnes pene ecclesias inmo- deratis tributis apostolice camere esse exinanitas, dum pie fidelium largiciones in diuini cultus augmentum et ad salutem animarum conuertende conuertere oportebat in apostolici erarii racionem, in quo sepe ob enormes abusus tanta fuerat inhuma- nitas, vt neque inopie, neque cuiquam religioni commiseracio haberetur, et quod grauius, prouentus annatarum non in opera pia, suffragia neccessariosque vsus, sed nociuos, in bellis illicitis ac mundanis curiositatibus et fastubus, notorie exponebatur. Articulus XXXus generalis erat. XXXIus, de dissolucione prima Basiliensis concilii et translacione ad Bononiam attemptata per papam, temere in eo venientem contra decretum Constanciensis concilii suamque Basiliensis concilii approbacionem, se quoque a corpore ecclesie diuidentem et separantem, impedientem ac perturbantem prosecucionem sanctorum operum, ad que congregatum fuerat, et in quibus actu laborabat concilium, presertim pro reduccione Bohemorum. XXXIIus, quod dissolucio eiusmodi erat scandalosa, et fundamentum omnium malorum iam diu ecclesiam vexancium eneruatiua, auctoritatis ecclesie et generalium conciliorum offensiua, tocius boni publici ac reduccionis Bohemorum impeditiua, statum vniuersalis eccle- sie scandalizans et alias taliscui, nec parendum, prout nec paritum extitit. XXXIIIus, de bulla erronea, „Deus nouit“, mandata per papam ad reges et principes per Anthonium de Rosellis, oratorem suum, et plures alios pro illius publicacione per varias mundi partes. XXXIIIIus, quod de predictis papa fuerat essetque per totum mundum diffa- matus, et pro tali reputatus publice et notorie. XxXVus, quod post duos annos concilio et principibus catholicis laborantibus, vt dictam dissolucionem reuocaret, propter metum et penales ammoniciones synodi principumque christianorum, et presertim Sigismundi imperatoris requisicionem, fecerat reuocacionem et declaracionem per literas suas patentes. XXXVIus generalis. XXXVIIus preambulus, ad ostendendum pa- pam, eciam post suam adhesionem, procurasse et prestitisse impedimenta prosecu- cioni operum sanctorum, propter que erat congregatum, contraque ipsum concilium et supposita eius innouando, per hoc statum vniuersalis ecclesie scandalizando et decolorando. XXXVIIIus, licet ad promouendum bonum vniuersalis ecclesie et gene- ralium conciliorum esset obligatus, decretis suaque adhesione non obstantibus, illa presumptuose ac notorie violaret, sepissime illis contraueniens auctoritatem ecclesie et conciliorum contempneret, alios, quantum in eo erat, ad contraueniendum indu- cens. XXXIXus, pro maiori specificacione, licet verbo et per literas suas reformacio- nem ecclesie et alia sancta opera, propter que concilium erat congregatum, prosequi et promouere professus fuisset, nichilominus facto et opere, ac eciam scriptis tam per dissolucionem, quam suos presidentes et oratores ad concilium et alias mundi partes transmissos impedimentum et perturbacionem aduersus concilium et opera ipsa prestiterat ac procurauerat, dietimque id ipsum faciens extirpacionem here- sum, reformacionem morum ac pacis composicionem impediendo publice et notorie.

Strana 86
86 Liber XIII. Caput XXIII. XLus, quod in execucionem premissorum, vt per indirectum adimplere posset, quod directe non poterat, nonnullos ex reuerendissimis dominis, cardinalibus, prelatis et aliis incorporatis priuauerat dignitatibus, beneficiis ac bonis spoliari faciens et man- dans, alios comminacionibus priuacionum, alios sub spe restitucionis et consecucionis impetratorum, et alios quam plures tam per literas quam per oratores atque presi- dentes suos, vt a concilio recederent et illis deserentibus dissolucio concilii seque- retur, fieri, comminari, promitti et alloqui fecit, quorum nominacio honestatis causa subticeretur, aliis specificanda loco et tempore. XLIus, quod post decreti publicacio- nem, ne quis extra concilium trahi posset, suamque adhesionem, qua pollicitus fuerat, deinceps ab omnibus nouitatibus abstinere, papa ipsoque sciente et tollerante officiales curie Romane, ac commissarii sui siue iudices incorporatos alias specifi- candos diuersimode molestarunt ac vexarunt, cottidie causas in curia contra eos conmittendo et procedi faciendo. XLIIus consequencialis, quod ex premissis notorie insurgeret concilii Basiliensis ac boni vniuersi perturbacio et impedimentum, quo- minus feliciter consequi posset opera, ad que congregatum extiterat, cum tamen papa intelligere deberet non aliter sibi licere, quam vt omnes conatus suos impen- deret augmento et conseruacioni sinodi, per quam salus ecclesie quereretur. XLIIIus generalis, quod premissa omnia et singula vera forent, publica, notoria etc. XLIIIIus exordialis, ad ostendendum papam esse bonorum et iurium ecclesie Romane aliena- rumque ecclesiarum alienatorem, dilapidatorem et destructorem et talliarum, gabel- larum et onerum insupportabilium supra clerum et terras ecclesie impositorem et exactorem. XLVus, licet papa de iure, et quia per decretum sinodale id interdictum fuisset, non poterat tamen totam marchiam Anchonitanam, iam a diu in dominio Romane ecclesie directo et vtili existentem, cum omnibus introitibus et emolumentis, nec non ciuitatem Tudertinam cum eius comitatu, ciuitatem Castelle, Gualdum, Cornetum aliaque notabilia opida cum suis districtibus ad Romanam ecclesiam pertinentibus, pro libito sue voluntatis in comitem Franciscum ex Forza alienauerat, castrum quoque Sepulcri in comunitatem Florentinorum similiter transferendo. XLVIus, quod vltra predicta alia plura bona temporalia ypotechasset, alia vero alie- nacionis titulo distraxisset. XLVIIus illatiuus, quod ex predictis alienacionibus et prop- ter eas, Romana ecclesia fuisset enormissime lesa et dampnificata. XLVIIIus, quod papa non considerans boni pastoris fore oues non deglutire, super personas ecclesias- ticas ac terras ecclesie grauissima onera, tallias et exacciones insupportabilia imposuisset, ab eo presumptuose concessa facultate, imponi per principes, item super prelatos ecclesiasticos aliarum terrarum diuersa onera et exacciones soluendas do- minis secularibus et comunitatibus imposuisset, fierique mandasset, casibus hiis aliis loco et tempore declarandis. XLIXus, quod quendam Augustinum de Roma, cuius libellus tamquam erroneus inter alia continens, quod Christus peccauit et continue peccat, tamquam erroneus fuit sinodaliter condempnatus, huic sentencie papa cum obedire teneretur, potestate sibi data in edificacionem abutens, in scandalum ecclesie et opressionem fidei, promouerat ad ecclesiam metropolitanam. Lus generalis. LIus ini- cialis, quod ad ostendendum papam in eleccionibus quamuis canonicis spretis de

Strana 87
Liber XIII. Caput XXIII. 87 ecclesiis, dignitatibus et beneficiis prouidere, pecunia interueniente, et non alias, esse- que symoniacum et scismaticum, diuisionum in ecclesiis suscitatorem et nutritorem, promotores dabant articulos sequentes. LIIus, quod decreto de eleccionibus non ob- stante, ecclesiis metropolitanis, cathedralibus et aliis beneficiis electiuis, non expec- tatis eleccionibus, et, quamuis canonice fierent, temere tamen pro libito voluntatis sue aliis personis, quam electis, papam prouidisse et prouidere, exemplo facto de Lingo- niensi, Maclouiensi, Bisuntina et Sistaricensi ecclesiis, abbacia sancti Eugendi et ita de aliis, innitente eo reseruacionibus iam sublatis, et per hoc magna scandala, diuisio- nes et scismata suscitante. LIIIus, quod aliquando eleccionibus primo cassatis teme- rarie, quamuis et de facto, reseruacionibus vtens pecunia interueniente, et non alias de Aptensi, Faurensi et aliis ecclesiis prouidisset. LIIIIus, quod reseruacionibus vtens pro libito sue voluntatis, earum possessoribus adhuc viuentibus ecclesias nondum vacantes sepe reseruabat in casu, quo illas vacare contingeret, decreto ipsi de elec- cionibus notorie per hec derogando. Lvus, quod ecclesias nondum vacantes ad effectum prouidendi, eciam certe persone specialiter reseruaret. LVI"s, per opera eius scismata plura in ecclesia seminata fuisse, vni per eleccionis confirmacionem, alteri per papam prouiso ita, vt ecclesia ipsa duo capita velut monstrum habere videretur, ex quo notoria ecclesie vniuersalis scandalizacio appareret, presertim propter decretorum contemptum lites pene inexplicabiles, ecclesiarumque innumera dampna abinde sur- gencia. LVIIus generalis, quod de premissis omnibus esset grauiter et notorie diffa- matus, abindeque totus vniuersalis ecclesie status; et ita in loco Basiliensis concilii Romana curia et extra, vbicumque pape noticia habeatur, erat creditum et reputatum publice et notorie. LVIIIus, quod in huiusmodi simoniaca labe non sine graui scandalo Christi fidelium forcius inualescens, nec se corrigens, suique officiales ipso mandante ac volente vel saltem sciente et consenciente, vel minime contradicente, a die assump- cionis sue, et maxime post decretum publicatum de annatis non leuandis, exigerent, extorquerent, ac repeterent annatas racione prouisionis ecclesiarum, monasteriorum et aliorum beneficiorum, eciam ante literarum expedicionem, promissiones quoque et iuramenta pro soluendis illis extorquendo et grauissimis censuris ipsos promotos subi- ciendo, vt iam contigisset in pluribus ecclesiis alias specificandis. LIXus, quod non eru- besceret huiusmodi soluentes annatas vocare canonice prouisos, eis tanquam talibus mandans tradi literas apostolicas, impendensque fauores in enormissimum scandalum vniuersalis ecclesie, cum ex hoc fidelium animas in talibus intrusis nullum ius habentibus decipi contingeret, ab eis sacramenta ecclesie, absoluciones et penitencias accipientes, illis nullam potestatem propter solucionem annatarum habentibus. Lxus, quod in huiusmodi delictis et viciis perseverans certos haberet referendarios, cubi- cularios, mediatores ac prosenetas grossarum et pinguium symoniarum ecclesiarum cathedralium, monasteriorum et beneficiorum, ordinaueratque sub nube mediorum fructuum, nondum natorum aut perceptorum, ante supplicacionem vel literarum recu- peracionem, quod impetrantem ex pacto soluere oportebat certam summam et, si non fecisset, eciam si bene meritus, vacuus et sine prouisione rediret. LXIus, quod post publicacionem dicti decreti qualiacumque essent beneficia, per papam non con-

Strana 88
88 Liber XIII. Caput XXIII. ferebantur, seu litere apostolice non tradebantur, nisi vltra id, quod prius consuetum erat, iuxta pactum concordatum certa summa pecuniaria vel manualiter mediatoribus, vel penes aliam personam exbursaretur, symoniam publice committere non verendo. LXIIus illatiuus, quod ex premissis notorie proueniret ecclesie vniuerse scandalizacio, qui pre ceteris exemplo manus mundas seruare deberet in hiis, quorum dispensacio- nem gratis acceperat, symonie labem detestabilem dampnabiliter incurrente, et gra- ciam spiritus sancti faciente venalem, nec aduertente, tanto grauius in peccatum ruere, quanto alciori potiretur dignitate. LXIIIus, quod comunis omnium clamor validus etc. hominum de premissis loqui sciencium esset, papa pro pecuniis, dignis repulsis, indignos ad prelaturas, beneficia et officia promoueret, non gratis magis meritis, sed plus offerenti, postque vendicionem conferens illa et conferri mandans; literas vero bullatas per mercatores et manus nummulariorum, vt de mercibus mer- cari solitum est, vendendo seu vendi iubendo, et sic symoniam publice committendo. LXIIIIUS, quod sepissime contra Deum et rectam conscienciam plures bullas, eciam pecunia interueniente, pluribus concessit, in quibus scripserat beneficia obtinentes et officia in suis manibus resignasse, et per huiusmodi confictam resignacionem illa contulisse vel mandasse conferri pro pecuniarum concordata quantitate, plurimos vsque ad mendicitatem funditus depauperando, eciam pluribus pro libito voluntatis ius quesitum auferendo. LxVus, quod ex premissis notorie insurgeret ecclesie vniuerse scandalizacio in eo, qui vicarius est veritatis, regnante illusione in ecclesiasticis personis reproba et in eo reprobissima iudicanda : cum ad fraudem committendam eius iudicium cupiditas auri peruerteret, qui successor erat dicentis "Aurum et argentum non est michi“. LXVI"S, vt comunis vox, publica fama esset, papam vnum et idem beneficium crebro diuersis personis, vel eciam vni venditum aut concessum, per anticipacionem antidate alteri ementi conferre, pariter et de graciis expectatiuis, declaracionibus, surrogacionibus, graciis, si neutri, imposicioneque perpetui silencii, supplicaciones et literas expeditas de registris cassari mandando, ius quesitum in re vel ad rem auferendo notorie. LXVIIus, quod non aduerteret beneficia ecclesie venalia constitui, velut terrenam aut vilem mercem a negociatoribus expositam vendicioni. cum tamen in ewangelio non reperiretur dominum tanta cum seueritate peccantes corripuisse, prout nummulario, non solum increpantem, sed verberantem flagello eliminasse eos de templo aperte, propterea demonstrantem venditores beneficiorum designatos per illos, ecclesiam speluncam latronum efficientes, non sicut alios pec- catores corripiendos, sed a templo Dei proiciendos longius. LXVIIIus, quod maiorem querens exaccionem pecuniarum vacante vna ecclesia plures faceret translaciones, vt vacacionibus multiplicatis excresceret pecuniarum exaccio, quod erat ecclesiarum et animarum saluti nociuum ex radice auaricie adinuentum. LXIXus, quod ex huius- modi exaccione pecuniarum tenderetur in depauperacionem ecclesiarum, prouin- ciarum, regnorum et personarum, animarumque perniciem, papam vero de hiis omni- bus notorie esse diffamatum, indeque esset totus ecclesiasticus status scandalizatus. LXXus, quod premissa omnia et singula vera essent, publica, notoria etc. LXXIus, quod ad ostendendum papam decolorare statum ecclesie et ad totalem confusionem dedu-

Strana 89
Liber XIII. Caput XXIII. 89 cere, ipsum scandalizando promotores darent posiciones sequentes. LXXIIus, quod deformitates accumulans et reformacionem spernens, non multum post eius assump- cionem ad papatum carnalitatis affectu, non iudicio racionis, inexpertis et illiteratis, et maxime consanguineis suis, dignitates, episcopatus, beneficia et officia, eciam inconpatibilia dedisset. LXXIIIus, quod reformacionem continue spernens quosdam adhuc non habentes qualitates ad hoc requisitas, nec seruata forma ordinacionis concilii Constanciensis, pluries iurata per eum, promouerat in cardinales, in maxi- mam decoloracionem ecclesie Dei et eius nobilissimi status. LXXIIIIus, quod debuit querere eos in ecclesia Dei columpnas erigere, quos nouerat ecclesie posse prodesse, non quos vel ipse amaret, vel quorum presentibus et adulacionibus esset delinitus, vel eos, qui, vt tales fierent, muneribus impetrassent, quia sicut boni operis com- parat fructum, qui rectum in promocione tenet iudicium, ita graui semetipsum afficit dampno, qui ad dignitatis collegium sublimat indignum. LXXVus, quod de premissis omnibus et singulis est credulitas, vera reputacio etc. LXXVI"s, non obstante decreto Constanciensis concilii de prelatis non transferendis inuitis, formaque illius non seruata in dedecus et scandalum plurimorum, papam visum facere translaciones pre- latorum eis inuitis, exemplo dato Suederi, incorporati et in concilio constituti, tempore, quo eum inuite transtulit de Traiectensi ecclesia ad titularem Cesariensem, caren- tem clero et populo, nulliusque valoris, preficiens illi Rodulphum de Diffolt, paulo ante iudicatum per eum, literis suis attestantibus, tanquam membrum putridum ab ecclesia Dei precisum, sentenciis innodatum et de heresi suspectum, plures eciam alios de ecclesiis ad ecclesias inuitos transtulisset, quamuis nulliter et de facto. LXXVIIUs, quod deterius erat quorundam prelatorum translacionem ipsis non vocatis cassauerat, non reddita eis pecunia, ab eis premium pro annatis recepta, quod in Romano pontifice reprobandum erat. LXXVIIIus generalis. LXXIXus, quod probare intendebant procuratores concilii, quamuis sancta synodus reseruaciones non parum ecclesiis onerosas reuocasset, nichilominus papa contraueniens, solitis reseruacionibus vteretur metropolitanis, kathedralibus, monasteriis et aliis beneficiis electiuis, prout antea faciebat, indifferenter prouidendo in Sistaricensi et quamplurimis aliis experien- cia comprobante. Octuagesimus, quod deteriora semper accumulans decretis sino- dalibus obedire volentes sentenciis, censuris ecclesiasticis et aliis penis ecclesiasticis innodari, priuari beneficiis ac inhabilitari pro libito voluntatis mandabat publice et notorie, vt in predictis et aliis ecclesiis notorie patebat. LXXXIus, quod predictis innitens reseruacionibus non erubescebat mandare inseri in bullis iuramentorum, vt episcopi consecrandi iurarent fauere reseruacionibus apostolicis, et quamplura alia faciant in contemptum dicti sinodalis decreti, palam et publice attemptando. LXXXIuS generalis, quod premissa omnia vera essent, et papa de eisdem diffamatus et pro tali reputatus in concilio, Romana curia et vbicunque ipsius noticia haberetur. LXXXIII“s, quod ad ostendendum papam fuisse et esse periurum violatoremque iura- menti, indeque ecclesiam Dei scandalizantem et perturbantem procuratores sequencia dicerent. LXXXIIIus denuncciantes et probare intendentes, quod papa Eugenius, tunc Gabriel cardinalis Senensis nuncupatus, post obitum Martini pape v., vna cum ceteris Scriptores III. 12

Strana 90
90 Liber XIII. Caput XXIII. cardinalibus in vrbe aput monasterium Sancte Marie supra Minerua in conclaui congregatis, ac deinde post assumpcionem suam ad summi apicem apostolatus super altare ligno crucis et tactis euangeliis, in presencia aliorum cardinalium, inter cetera capitula solemniter iurauit, vouit atque promisit seruare infrascripta, nec in aliquo contra ea venire, ipsaque capitula sub bulla sua ad perpetuam rei memoriam habente vim decretalis et constitucionis perpetue inuiolabiliter obseruande confirmauerat. LXXXVus in primis, quod Romanam curiam in capite et in membris reformaret incep- turus, quandocumque requireretur per collegium cardinalium, ipsamque reforma- cionem sine interrupcione temporis continuaret vsque ad plenam perfeccionem et obseruaret. LXXXVIus, quod generale concilium celebraret seu celebrari faceret solemniter et in forma debita in loco et tempore, de quo foret sibi consultum per cardinales, et in eo reformaret seu reformari faceret vniuersalem ecclesiam. LXXXVIIuS, quod non crearet cardinales, nisi iuxta ordinacionem factam in concilio Constanciensi, et eam seruare teneretur, quantum fieri posset, de consensu et con- cilio cardinalium, vel maioris partis eorundem. LXXXVIIIus, quod cardinalibus per- mitteret libere recipere, et assignari faceret medietatem omnium et singulorum cen- suum, iurium, reddituum, prouentuum et emolumentorum vrbis et aliarum terrarum ecclesie Romane, iuxta concessionem Nicolai quarti, eamque seruaret in omnibus et per omnia; nec daret aliquam ex terris in vicariatum sine consensu et concilio dominorum cardinalium, nec guerram moueret, nec eciam poneret gentem armi- geram in eisdem, nec confederaciones cum quocumque rege vel principe temporali aut comunitate faceret sine consilio et consensu consimili, nec imponeret gabellas nouas, siue exacciones alias in vrbe Romana, nec in aliis terris ecclesie Romane, nec concederet alicui regi, domino temporali seu comunitati, preter vel contra liber- tatem ecclesiasticam, exaccionem supra clerum vel ecclesias, siue bona ad ecclesias et loca pia pertinencia. LXXXIXus, quod nichil de iuribus, in quibuscumque consistant, ecclesie Romane alienaret, nec alienata de iuribus quarumcumque ecclesiarum, reli- gionum, ordinum et militancium confirmaret nec approbaret. Nonagesimus, quod super omnibus et singulis predictis et dependentibus ex eis et aliis, in quibus con- silium dominorum cardinalium requiritur, promocionibus ad prelaturas exceptis, in literis suis siue apostolicis, scribi faceret nomina cardinalium consilium et consensum prebencium, sicut fieri solebat ante Bonifacium octauum, vt excluderetur abusus, qui longo tempore seruatus est. xcIus, quod predictum iuramentum in omnibus et singulis articulis supradictis fuit, erat et est omni iure tam diuino quam humano permissum, licitum et honestum, in decorem et conseruacionem status vniuersalis ecclesie ad bonum et salubre regimen Romane ecclesie et animarum salutem ten- dens; et presertim fuit et est tale, quod sine interitu salutis eterne dominus Eugenius potuit, et hodie, si vellet, posset eciam commode obseruare. XCIus generalis. XCIIIuS, quod predictum iuramentum notorie presumptuose atque temerarie transgressus fuisset et transgrederetur cottidie, in omnibus suis capitulis illud violans, reatum periurii dampnabiliter propterea incurrens, ac peccatum mortale in maximum vni- uersalis ecclesie et tocius populi christiani scandalum, videntis per eum aperiri viam

Strana 91
Liber XIII. Caput XXIII. 91 ad deierandum, per quem erat claudenda, cum superiorum facta a subditis faciliter in exemplum trahantur. XCIIIIus, pro specificacione violacionis dicti iuramenti pro- motores denuncciabant, probare intendentes papam iuxta formam et exigenciam pre- stiti iuramenti curiam Romanam in capite et in membris non reformasse, seu refor- macionem aliquam continuasse et obseruasse, licet pro parte collegii cardinalium requisitum; quinymo superbie deditus pertinacem et obstinatum in singulis suis gestis se reddiderat, ac redderet, et absque cardinalium consilio et assensu, statum vniuer- salis ecclesie et salutem animarum concernencia iuxta libitum sue voluntatis teme- rarie et scandalose frequenter disponeret, inde statum vniuersalis ecclesie scandali- zans et perturbans. xcvus absque eo, quod generale concilium celebrauerit aut celebrari pro reformacione ecclesie fecerit, reformacionem fugiens et toto posse vitare volens, Basiliense concilium ad reformacionem intendens, quantum in eo, disso- luisset; et, quamuis dissolucionem reuocauerat, iterato de facto dissoluerat, disso- lucionemque suam totis viribus ad effectum producere conaretur, in totalem vni- uersalis ecclesie Basiliensis et aliorum generalium conciliorum auctoritatis enerua- cionem, reformacionem generalem in capite et in membris fiendam inpediendo, statum vniuersalis ecclesie scandalizando et periurium incurrendo. xcvrus, contra iuramentum predictum cardinales tales quales promouisse. XCVIIus, papam non per- misisse cardinalibus recipere, nec eis assignasse medietatem omnium et singulorum censuum et emolumentorum vrbis, aliarumque terrarum Romane ecclesie, iuxta for- mam dicti iuramenti et decreti concilii Basiliensis nono kalendas Aprilis M°CCCCXXXVI promulgati. XCVIIIus, quamuis ecclesiam in vnitate et patrimonium Romane ecclesie in pace et tranquillitate reperisset, post tamen sui assumpcionem ad papatum contra dicta capitula iurata temerarie veniens, parcialitates et diuisiones recepisset, atque fouisset viis tyrannicis bona ecclesie Romane, permaxime in Ytalia, terras ecclesie earumque habitatores et ciues modo inhumano, inique, impie ac crudeliter regens, dacias et onera importabilia de nouo imponens, opprimens subditos, terras et ciues depopulans et depauperans, turpia lucra vndique scandalose recolligens, vt tempore sui regiminis magna tyrannica et violenta gubernacione sua causantibus plurimi interempti, profugi, exules et banniti fuerint, ciuitate Bononiensi in suppositis suis hoc attestante; qui eciam terras ecclesie alienauerat, ymo verius dilapidauerat atque destruxerat. xCIXus, premissa in specie deducens probare intendebant promotores papam malum regimen suum continuantem, diuisiones et parcialitates facientem, et fouentem Romanam vrbem, quam tempore habundantem, ornatam edificiis et bonis repletam inuenit, taliter gubernasse, vt ad paupertatem et quasi totalem destruc- cionem reduxerit, causanteque suo regimine malo Penestrinam ciuitatem ruine, et Butrium prede dedita fuisse in maximam Romane ecclesie desolacionem, Romanis ciuibus id ipsum coram sancta sinodo attestantibus per Iohannem Baroncellis, vtrius- que iuris doctorem, ciuem eorumque oratorem. Centesimus generalis, quod de pre- missis omnibus papa diffamatus existeret. cIus, denuncciant promotores, quod ad Basiliense concilium pro iusticia consequenda diuersis litibus deuolutis, potissime incorporatorum, papa contra diffinitiuas sentencias latas in concilio, partibus eciam 12*)

Strana 92
92 Liber XIII. Caput XXIII. se defendentibus, et que in rem transiuerant iudicatam illas admitteret, prosequen- das in sua curia restitueret ac reponeret, et omnia in concilio gesta reuocaret, sepe eciam a sentenciis conciliariter latis appellaciones interpositas ad se seu sedem apostolicam admitteret, committeret et in eis procedi permitteret, quam plurimas diuisiones in eo et scismata generando, quoniam eciam eos, quos sancta sinodus pro iustissimis causis alligauerat, absolueret, eciam nulla satisfaccione peracta, et quos absoluerat, innodaret, quamuis hec facere sibi non liceret, testimonium de hiis expe- riencia perhibente in Aquilegiensi, Traiectensi, Bisuntina et aliis causis diuersis in maximum scandalum ecclesie, auctoritatis eius et conciliorum generalium vilipendium et contemptum ac animarum periculum. cIus, quod ex premissis pateret eum non aduertere in Petri personam datas fuisse vniuersali ecclesie claues et, qui in Petro petram non intelligunt, negantes datas esse ecclesie claues, quod ipsi eas de suis manibus amittunt, et qui iuxta sacros canones de preeminencia generalium sino- dorum alias sentirent, quam in eis spiritu determinatum sit, quod heresim dampna- bilem incurrunt iuxta Calcedonense concilium, vnum de quatuor, que beatissimus Gregorius dicit se velut euangelium venerari. CIIIus generalis. CIIIIUS, denuncciant promotores papam bullarum suarum documentis, cum adhesisset Basiliensi sinodo, promisisse eius decreta seruare et a nouitatibus contra concilium et eius supposita desistere. Quocirca, si summi pontifices non erubuerunt se profiteri cultum venera- cionis et reuerencie debere conciliis, ad idque obligari, Eugenius ipse, dictarum pro- missionis et professionis vinculo obligatus, censere id debuisset, qui crebro caritate pura et benignitate per sacri concilii suosque proprios nuncios frequentibus allocu- cionibus pulsatus, monitus ac per quorundam regum et principum oratores hortatus fuisset, vt pro reuerencia Christi et salute animarum operam daret salutari ecclesie gubernacioni, elecciones proborum pastorum fieri assentiret, ac beneficia a Christo gratis accepta, gratis distribueret, et alias ageret iuxta canones per sanctam Basi- liensem sinodum ordinatos, pro animarum salute et regimine vniuersalis ecclesie. cvus, premissis exhortacione ac monicione non obstantibus, contra sanctorum patrum Constanciensis et Basiliensis sinodorum decreta laudabilesque Romane ecclesie con- suetudines papam venientem, nulla vnquam monicione exhortacioneque pluribus annis iam transactis induci potuisse, vt aliquam morum emendacionem Christo placentem et notissimorum suorum abusuum correccionem in sancta Dei ecclesia efficere sata- garet, quin pocius vniuersus orbis sub eius detestando regimine maiora semper scan- dala grauioraque exinde oriri conspiceret; qui temporis successu continuo incorri- gibilis effectus peiora prioribus perpetraret, de quibus omnibus grauiter publice et notorie semel et pluries diffamatus existeret, vniuersalem statum ecclesie scandali- zans. CvIus generalis. CVII"S, quod ex premissis concluderetur pape incorrigibilitas, qui non ecclesie monicionibus, non exhortacionibus principum, non amore virtutis, non pene formidine posset ad viam salutis reuocari, induci ad suscipiendum refor- macionem, inclinari ad vnitatem ecclesie conseruandam, et a suis iniquissimis abusi- bus retrahi, sed in profundum veniens malorum continue abusus deformitatesque continuaret in rebellione ecclesie persistens; qui sui episcopatus nec vnitatem querens,

Strana 93
Liber XIII. Caput XXIII. 93 nec pacem videns, episcopi dignitatem non meretur nec honorem, quinymmo, vt infa- tuatum sal, hoc est prelatus, in predicando insipidus, in delinquendo continuo pronus, ad nil valeret, nisi vt proiciendus foras deponeretur et conculcaretur. CvIIIus, ad ostendendum papam fuisse et esse suscitatorem scismatis, impeditorem exaltacionis fidei katholice, et scandalizatorem tocius status ecclesie vniuersalis, ponunt infra- scripta procuratores. CIXus, denunciantes et probare intendentes, quod in operibus fidem orthodoxam concernentibus, quando pro ycumenico concilio celebrando, cele- brando cum Grecis pro eorum reduccione, ecclesia caritatiuis subsidiis fidelium indi- gebat, cum papa requisitus fuisset, vt concurreret cum indulgenciis pro dicta reduc- cione per concilium concessis, hoc facere recusauit et contradixit. cxus, quod pre- missis non contentus, ad huiusmodi negocium impediendum substanciam fidelium aliorsum diuertere satagans, subsidia fidei katholice multipliciter impediens, termino indulgenciarum concilii durante, indulgencias plenarias concedens multiplicare stu- duit, per diuersa loca eciam pro paruis materialibus edificiis construendis multis oratoribus et nunciis ab eo per diuersas mundi partes transmissis, maximum impe- dimentum prosecucioni concilii, et perturbacionem prestantibus in graue dispendium catholice fidei. CxIus, quod pendente tractatu inter concilium et Grecos, Cristoforus Garatonus Constantinopolim transmissus ex parte pape, Grecis mendacium sugge- rens, affirmauit pape consensisse sanctam sinodum, vt concilium ycumenicum Con- stantinopoli celebraretur. CxIIus, quod mala merita pro virtutibus tacite approbans papa dictum Cristoforum ad ecclesiam Coronensem promouit in diuine maiestatis offensam, depressionem fidei, et maximum scandalum ecclesiastici status, cum tales homines men- daces, impedimenta dantes in factis fidei, a se expellere debuisset. CXIIIus, quod affli- gentes ecclesiam, Christi sponsam laniantes et eidem iniuriantes, papa solitus esset ad honores et premia promouere, vt Iohannem Tarentinum archiepiscopum, qui operam false bullacioni literarum pretensi decreti de Florencia, iam per concilium dampnati, operam dederat, quem bene egisse attestatus suum pretensum presidentem in conuenti- culo Ferrariensi constituerat, quantum in ipso erat, honorans eum. CXIIIIus, quia papa in notorium vniuersalis ecclesie scandalum Basiliensem sinodum temerarie nisus fuisset dissoluere, si aduersus eos, quorum opera dicta falsa bullacio facta fuerat, in aliquo procederetur, quod ex hoc notoria insurgeret presumpcio, papam ipsum non carere vinculo societatis occulte in huiusmodi bullacione falsa, cum sanctam sinodum impe- dire conaretur, corripere volentem tam scandalosum scelus perpetratum, illudque approbare videretur, cum delinquentes quereret non corripi, sed fauere, minime aduertens defendentem errorem aliorum erranti fore dampnabiliorem, quia non solum ipse errat, sed aliis offendicula prestat errorum et confirmat. Cxvus, quod papa impe- dimenta impedimentis accumulans, Auinionensibus immutuo septuaginta milia duca- torum pro reduccione Grecorum concilio subuenire volentibus, prout fecerunt, tam per Iacobum de Racaneto, quam fratrem Mendonum, theologie et ordinis predica- torum professorem, pluresque alios inhibuit inhiberique fecit, atque mandauit sub grauissimis penis, ne cum sacro concilio hactenus intenderent, neque eidem pecunias mutuarent, minas eciam quam plurimas inferendo, qui in consistorio contra eos verba

Strana 94
94 Liber XIII. Caput XXIII. similia in effectu protulit, quod, si viueret, taliter Auinionenses castigaret, vt sen- tirent vsque ad quartam generacionem; quod erat in magnum scandalum ecclesie vniuersalis et fidei catholice depressionem. CxVIus, quamuis per omnes principes christianos et comunitates parte concilii requisitos pro reduccione Grecorum eorum salui conductus concessi fuissent, papa tamen, qui ceterorum exemplum et norma bene agendi esse debebat, parte concilii requisitus, dare obmiserit in maximam diuine maiestatis offensam et scandalum vniuersalis ecclesie, opera sua reduccionem impediente, qui pre ceteris errantes oues ad ouile debebat ecclesie reducere. CXVII“S, cum sancta sinodus, non obstantibus pape impedimentis, galeas misisset in Greciam et pecunias pro conduccione Grecorum ad loca per concilium electa, ipse, qui prosecucionem huiusmodi vnionis per suas bullas concilio fiendam remiserat, more suo solito diuisiones fouens, alias galeas in Constantinopolim mittere curauerat, diuisionem latine ecclesie ex duplici legacione coram Grecis demonstrans, in maxi- mam diuine maiestatis offensam, vnionis prosequende disturbium et tocius ecclesie latine scandalum et confusionem. CXVIIIus, quod transmissis in suis galeis ad Con- stantinopolim dedit in mandatis, vt galeas sacri concilii, vbicumque reperirent, in- uaderent ad ruinamque ponerent illas et destruccionem. CXIXus generalis. Cxxus, quod sancta synodus compaciens ecclesie ruinis et condolens post edicionem saluberrimam decretorum, post benignas et caritatiuas ammoniciones per oratores suos quam plu- rimos pape directos, post plurium, septem videlicet annorum expectacionem, videns decreta contempni, paruipendi ammoniciones, scandala, diuisiones et scismata crescere, peccata et vicia maioribus adolescere incrementis, querens prouisionem salutarem, Eugenium papam in sua duricia amplius tollerare non valens, ad sui et vniuerse eccle- sie salutem excitans, citacionem simplicem sine penarum adieccione decreuit, quate- nus infra Lx dies per se vel per alium coram sancta synodo compareret, vt sic debito regimini ecclesie, prout publica exigebat necessitas, prouideretur oportune. CXXIus, quod datus in reprobum sensum monita salutaria contempnens, cum sancte synodo a Christo inmediate potestatem habenti supra omnem fidelem, eciam si papalis sit dignitatis, prout in adhesione sua professus extiterat, parere debuisset, vt debitam correpcionem refugeret, materiam reformacionis sepeliens, rediens ad vomitum, ymmo relapsum, se constituens decima octaua Septembris anni proxime lapsi sanctam syno- dum dissoluere conatus fuisset et conaretur, cum plurium adieccione censurarum, si virtute citatorii prefati aduersus eum, vel aliqua fieret nouitas contra eum, sancte Ro- mane ecclesie cardinales, aut presidentes oratores suos, vel aliquem eorum procede- retur vel continuaretur, dictam ciuitatem Ferrariensem sue voluntati deditam eligens, ne sancte sinodo propter non tutum locum pateret facultas reformandi eum et corri- gendi, vt sic reformacionem ecclesie impediret, et suam vitam detestandam continuare posset, prout continuauit, totum statum vniuersalis ecclesie scandalizando, et scisma inauditum in ecclesia per ereccionem pretensi concilii faciendo, non insecutus exem- pla predecessorum suorum, qui nedum veris, sed falsis inculpati criminibus synoda- liter se purgarunt. CXXIIuS, dum factum Bohemorum in sancta synodo dependeret inde- terminatum et pro vltimo complemento instancia fieret, papam illud impedire que-

Strana 95
Liber XIII. Caput XXIII. 95 rentem in sua pretensa dissolucione prohibuisse circa illud intendere vltra xxx dies negocium fidei, quod in sola Dei voluntate consistit, ac si res temporalis esset, artari et terminari volentem, affeccionem, quam erga fidei exaltacionem gerit, propalantem, et quantum in ipso est, impedientem. CXXIIIus, quod ex premissis apparet, eum non re- cognoscere citantem synodum sibi superiorem, qui citatus ipsam ad eum vt subditam debere venire contendit, quod non solum positiuo, verum eciam iuri diuino et naturali esse disconueniens certum foret. CxXIIIIus, quod in suo obstinato proposito semper continuans Iohannem de Corneto Alexandrinum, virum sanguinum, et qui, vt plurimum solitus est, seuis se inmiscere, post decretam dictam citacionem contra decreta Con- stanciensis et Basiliensis conciliorum cardinalem creauerat, in deformacionem tocius status ecclesiastici et tante dignitatis, concilii Basiliensis vilipendium et plurimorum scandalum. cxxvus, quod opponens contra dictam citacionem verbo et scriptis auten- ticis asseret Basilee congregatos sic vocatos per eum, non esse generalem synodum, nec vniuersalem ecclesiam representare, sed quod sunt excomunicati et priuati om- nibus dignitatibus ecclesiasticis, gradibus, auctoritatibus et iurisdiccionibus, et quod nullas partes iudicii valent assumere, neque in eum iurisdiccionem aliquam exer- cere, in quibus assercionibus qui, quot et quales errores continerentur, promotores ipsi remittebant, vt iudicaret sacrum concilium. CXXVIus, quod male senciens de auctoritate et potestate vniuersalis ecclesie, contra declaracionem Constanciensis concilii, negaret Basiliensem synodum in spiritu sancto legittime congregatam, vni- uersalem ecclesiam representantem in factoque reformacionis habuisse et habere iurisdiccionem, citacionem predictam contra eum decernendi et sic de potestate vniuersalis ecclesie, que veritas est fidei, male senciens ab articulo "vnam sanctam ecclesiam“ deuiaret. CXXVIIus, quod sancta synodus sub dissimilacione transire non valens, talia in aduersum perpetrata detestanda vniuersis Christi fidelibus decla- rauit, pretensas dissolucionem et translacionem ad ciuitatem Ferrariensem per pa- pam factas cum omnibus censuris et inde secutis, nullas esse irritasque penitus et inanes, eidem mandans sub pena suspensionis infra certum terminum illas reuocare iuxta tenorem decreti XIe sessionis. CXXVIIIus, quod elapso termino citacionis predicte contumacia pape accusata per promotores concilii, in sessione publica sancta sinodus eum declarans contumacem decreuit ad vlteriora procedendum fore. CXXIXus, quod solita vtens mansuetudine sancta synodus, licet absque vlteriori expectacione contra papam vigore dicte citacionis procedere potuisset, per sex menses vsque in diem presentem procedere contra ipsum cessauit, quod multum dispendium et iacturam attulerat concilio et ecclesie. CxxXus, referendum esse cum dolore, quod papa mini- mam excusacionem, si quam haberet, transmittere non curauerat, volens semper cor- reccionem aufugere, qui non se emendans, sed peiora prioribus adiciens, et se facto magis incorrigibilem declarans, post pretensam dissolucionem circa finem mensis Decembris fulminasset quandam pretensam bullam, in qua declarauerat contra supposita concilii condiciones fulminatas in bulla dissolucionis purificatas esse, et concilium in Ferraria translatum, licet nulliter et de facto, cum inferior esset, se supra superiorem suum, videlicet concilium, de reformacione agens, iudicem se

Strana 96
Liber XIII. Caput XXIII. 96 constituendo, id ipsum natura iureque abhorrentibus et detestantibus. CXXXIus, quod dissolucionem suam pretensam iuxta suum dampnatum et scismaticum propositum papa continuans ad ciuitatem Ferrariensem quosdam archiepiscopos et episcopos ad presidendum in pretenso concilio, seu verius scismaticorum conuenticulo, nomine suo circa principium Ianuarii anni currentis destinauerat, et propterea maximum in ecclesia vniuersali scandalum atque scisma, proch dolor, aliam congregacionem sub nomine generalis concilii conuocans, Basiliensi sinodo legittime inchoata et perseue- rante, nec legittime dissoluta, generauerat atque seminauerat publice et notorie. CXXXIIus, quod ex premissis non consideraret eum, qui se ab vnitate vniuersalis ecclesie et contra ipsam altare conatur erigere, omnino dampnari sine vlla spe venie sacri canones mandarent. CxxXIIIus, id verum esse Basiliense concilium, antequam ea sancta opera, propter que fuerat congregatum, demandata fuissent execucioni, non potuisse seu debere dissolui, eciam pretextu aduentus Grecorum, antequam ad vltimum portum in ecclesia latina peruenirent iuxta iuris comunis disposicionem et compactata cum Grecis. CXXXIIIIus, quod, cum papa debuisset deberetque reges et principes de vnitate seruanda ac decretorum sanctissimorum morumque obseruancia instruere, docere et exhortari ad assistendum Basiliensi concilio in hiis, ad que congregatum existeret, ipse tamen, in sua pertinacia ac dampnatissimo proposito et scismatico persistens, ad diuersos mundi reges, principes, dominos tam spirituales quam temporales oratores destinauerat suos, rogando et per diuersas promissiones instando, quatenus recipientes et approbantes suam dissolucionem translacionemque ad Ferrariam eidem adhererent, separaturi se a sancta Basiliensi synodo in grauis- simam offensam et scandalum vniuersalis ecclesie, perturbacionemque pacis et quietis tocius populi christiani. cxxxvus generalis, quod papa de hiis omnibus diffamatus, illaque vera et notoria essent etc. CxxxVIus, cum monicionibus ac exhortacionibus, quibus pape suasum extitit, vt intendere vellet salutari regimini ecclesie, salubres reformaciones et canones suscepturus, appareat diutinam pacienciam per sanctam synodum fuisse obseruatam ante decretam contra papam citacionem, et post illam iterato ad quadrimestre temporis, infra quod expectatus fuit, vt excessuum commis- sorum penitenciam ageret, et sic penitenti locum venie denegari non conuenisset. Quod ex hiis notorie insurgit erga papam sancte sinodi benignitas ac longa man- suetudo, non vero in procedendo audacie temeritas, festinaue precipitacio, propter quod cum sancte synodi, quamuis pie admonentis, obiurgantis salubriter, ac diu pa- cientis minime medela proficeret, supererat, vt omnipotentis Dei vestigia sequeretur, qui peccancium assidue non miseretur, sed ferro abscindit membra fomentum sen- ciencia medicine. CXXXVIIus, procuratores probare intendebant, quod papam, quem Dei amor a malo non retrahebat, aliquali discipline seueritate sancta synodus volens retrahere, Ix. calendas Februarii anni presentis, in solemni publica sessione, ipsum in dissolucionis proposito induratum, manifestum contumacem et in aperta rebellione persistentem, notorie incorrigibiliterque ecclesiam Dei scandalizantem ab omni ad- ministracione papatus in spiritualibus et temporalibus suspenderat ac suspensum declarauerat, processum vlteriorem vsque ad finalem sentenciam inclusiue, ipso

Strana 97
Liber XIII. Caput XXIII. 97 amplius non vocato, decernendo palam, publice et notorie. CXXXVIIIus, quod sue pre- tense dissolucioni ac translacioni fauens papa a ciuitate Bononiensi circa XXIII. diem dicti mensis Ianuarii recedens, ad conuenticulum Ferrariense se personaliter trans- tulit eoque presedit, et pretensas sessiones, ymmo verius diuisiones et scismata celebrauit, fecit atque prophanauit inter cetera, quamuis ab omni administracione papali iam suspensus, supposita sancte synodi grauibus penis ciuesque Basilienses afficere nisus, si eam diucius sustinerent, victualia et neccessaria ad vsum hominum denegari iubens, quod est ipsos viuentes necari, ac demum portantes aliqua ad con- cilium spoliari, et eorum spolia cedere primo occupanti, literas super premissis per nuncios et oratores suos ad reges et principes per vniuersas mundi partes mandans, pro inuocando contra sanctam synodum brachio seculari, in maximam diuine maie- statis offensam tociusque status vniuersalis ecclesie maximum scandalum et sacri concilii ac sanctorum operum, propter que congregatum fuit, perturbacionem, et sic ecclesiam ipsam corrigentem corripientemque contempnendo. CXXXIXus, quod vniuer- sis et singulis Christi fidelibus, maxime nobilibus in partibus concilio finitimis, literas clausas sub bulla sua direxit atque dirigit precipiens, quatenus venientes ad sacrum concilium, in eo stantes, et ab eo recedentes inuadant, spolient et capiant et captos tanquam hostes ecclesie Dei et catholice fidei detineant, et tractent indulgencias atque remissionem peccatorum in eum casum eis concedendo, in eisdemque literis sacrum Basiliense concilium, vniuersalem ecclesiam representans, presumens perfidam synogagam nominare in maximam diuine maiestatis offensam, auctoritatis vniuersalis ecclesie et generalium conciliorum vilipendium et contemptum. CXLus, quod pretextu dictarum literarum prefati domini Eugenii pape quam plurimi ad hoc sacrum con- cilium accedentes et ab eo recedentes inuasi, capti, spoliati et inde incarcerati fuerunt, dietimque inuaderentur, spoliarentur et captiuarentur, totum statum vniuer- salis ecclesie scandalizando, ac prosecucionem et consumacionem sanctorum operum, propter que concilium sacrum est congregatum, perturbando. CXLIus, quod Eugenius papa auctoritatem ecclesie contempnens in Constanciensi concilio declaratam, et sic de potestate ecclesie, que est veritas fidei, non recte senciens et ab articulo "vnam sanctam ecclesiam“ deuians, in dicto conuenticulo Ferrariensi a papali admini- stracione, quamuis suspensus, vlterius se ingessit atque ingerit, pretensos actus con- ciliares exercendo, quinymo, quod deterius est, elecciones canonicas et secundum decreta factas cassando, et aliis, quam electis, interueniente pecunia prouidendo, in contemptum et vilipendium auctoritatis vniuersalis ecclesie sacrique concilii scan- dalizando. CXLIIuS, quod asserit sacrum Basiliense concilium nulliter et de facto eum citasse et suspendisse, negando auctoritatem ecclesie supra se, et sic erroneam fuisse determinacionem concilii Constanciensis hoc dicentis, cum tamen dicere ecclesiam in hiis, que ad salutem pertinent animarum, errare potuisse hereticum sit. CXLIIIUS, quod aliter intelligit sacram scripturam in illo verbo: „Dic ecclesie“ et in illo „Quecumque alligaueritis“ etc., quasi qer os concilii Constanciensis declara- uerit spiritus sanctus, quem non est dubium ibidem affuisse, ita, quod aliter diuina interpretatur eloquia, quam spiritus sanctus efflagitat, et de fide male sentit et ab Scriptores III. 13

Strana 98
98 Liber XIII. Caput XXIII. articulo fidei „vnam sanctam ecclesiam“ deuiat. CXLIIIIus, quod ex premissis inobe- diencia, pertinacia atque rebellione prefati Eugenii, ac suis dissolucione translacio- neque ad Ferrariam et ereccione ibidem conuenticuli, auctoritatis sacrorum conci- liorum pessundacio et reformacionis ecclesie extinccio, et induccio scismatis inauditi per ereccionem pretensi concilii Ferrariensis, Basiliensi concilio durante, ac denique determinacionis ecclesie vniuersalis paruipensio in lesionem irreparabilem catholice fidei consequentur, nisi diuina pietas sue sponse ecclesie in tantis languoribus sub- ueniret. CXLVus, quod comunis hominum opinio, assercio, firma credulitas et vera reputacio communeque dictum, rumor indubius, vulgata fama, ac verum et notorium foret Eugenium ipsum papam IIII. fuisse et esse hominem dure ceruicis, pertinacem, peccatorem induratum, de potestate ecclesie, que est veritas fidei, male sencientem et ab articulo „vnam sanctam catholicam et apostolicam ecclesiam“ deuiantem, incorrigibilem, periurum, ecclesie Dei notorium scandalizatorem, depopulatorem et deuastatorem inutilem, et dampnosum destructorem, aliasque talem, vt omni admi- nistracione se indignum redderet, vtque talis et pro tali haberetur, nominaretur et reputaretur palam, publice et notorie et, si diucius sustineretur, tota perderetur terra et monarchia consumeretur. CXLVIUs, quod regum, principum, prelatorum et lega- torum predictorum monita et requisiciones contempnens, precibus flexus minime esset, quinymo in sua duricia et pertinacia perseueraret, ipsamque ecclesiam Dei, Christi sponsam, wlneribus pestiferis scismatis afflixerat et affligeret, afflictamque desereret, absque medela totam vniuersalem ecclesiam notorie, incorrigibiliter et pertinaciter scandalizando, et sic dictum, tentum, creditum ac reputatum esset pu- blice et notorie. CXLVIIUS, eundem fuisse et esse de premissis omnibus et singulis pu- blice ac notorie diuulgatum ac diffamatum, ac pro tali in sacro Basiliensi concilio et Romana curia, vbicumque eius noticia habetur, habitum, tentum, nominatum et reputatum publice et notorie. CXLVIIIus, quod ex premissis apparet papam ipsum, qui canonibus sacris sinodorum obedire non vellet, officio carere debere suscepto, maioreque deieccione aliis, ab ecclesia abiciendum esse, cui sancte ecclesie commissa extitit disciplina, voluntarie canones spiritu sancto inspirante editos violantem, qui non solum illis parere debuit, sed aliis, ne preterirent, insinuare, sicque pontificali officio se reddidisset indignum, qui sanctis ecclesie iussionibus obtemperare noluis- set. CXLIXUs, quod, et si sancta synodus ipsum Eugenium ex prima per eum facta dissolucione notorie scandalizantem ecclesiam, tandem se errasse professum, aperiens sue misericordie viscera, ac materne pietatis et mansuetudinis non oblita, canonum rigorem negligens, in papatus dignitate tollerauerit eum, tamen in primum errorem ex secunda dissolucione relapsum se notorie ostendentem minime, ne, si per moder- num commissa non puniantur, excessus viam successoribus aperiat, in notorium ecclesie scandalum, cum nec ad illum referri debeat ecclesie iterata pietas, qui veniam preteriti delicti non emendacioni, sed delinquendi consuetudini deputauit. CLus generalis, quod de premissis omnibus et singulis fuerat, essetque publica vox et fama et notorietas inexcusabilis.

Strana 99
Liber XIII. Caput XXIIII. 99 Capitulum XXIIII. Conclusio articulorum contra papam, et citacio ad dicendum contra. Conclusio autem eiusmodi articulorum erat, quod ex omnibus tam coniunctim, quam diuisim constare poterat atque constabat Eugenium papam quartum ob suam tam diuturnam inobedienciam, tarditatem, repugnanciam, recusacionem suscipiendi reformacionem et vniendi ecclesiam fugam, contradicciones, responsiones et asser- ciones, incorrigibilitatem et scandala notoria aliaque specificata, presertim, cum to- tum pondus scismatis fuisse et esse nosceretur, in suaque fuisset ac esset potestate tollere scisma et vnire ecclesiam, quod facere tociens et tam pertinaciter recusa- uerat et recusaret, fuisse et esse pertinacem, incorrigibilem, induratum, periurum, notorie scismaticum, scismatis nutritorem et fautorem, nec non pacis et vnionis ecclesie ac sanctorum operum, propter que sancta Basiliensis synodus et congregata manebat, turbatorem et impeditorem, a fide deuium, et articuli fidei "vnam sanctam catholicam et apostolicam ecclesiam“ violatorem, bonorum et iurium Romane eccle- sie dilapidatorem, depopulatorem, deuastatorem, et per quem eiusque opera turba- retur totus vniuersalis ecclesie status et scandalizaretur; vtque talis notoriusque symoniacus et incorrigibilis censendus esset, et ab ecclesia Dei ipsius iusto iudicio precisus, a suo pretenso papatu eiciendus, quocirca promotores et procuratores prefati requirebant per sanctam Basiliensem synodum eiusque diffinitiuam senten- ciam pronuncciari, decerni et declarari ipsum Eugenium papam quartum fuisse et esse notorium symoniacum, periurum, vniuersalis ecclesie scandalizatorem, fautorem et nutritorem scismatis, ac vnionis ecclesie sancte Dei impeditorem et perturbatorem, scismaticum et a fide deuium et articuli fidei „vnam sanctam et apostolicam eccle- siam" violatorem, pertinacem cum scandalo ecclesie Dei, incorrigibilem notorium et manifestum titulo, gradu, honore et dignitate se reddidisse indignum, adeoque ab- iectum et precisum, et omni iure eidem in papatu et summo pontificio, ac Romana ecclesia quomodolibet competente, ipso iure priuatum et a catholica ecclesia tam- quam membrum aridum abiectum et precisum; nec non per eandem sanctam syno- dum sentenciandum ad omnem cautelam et eciam de facto, quatenus de facto papa- tum secundum se teneret, priuari et abici, eidemque inhiberi, ne deinceps pro papa vel Romano pontifice se gerat, nec non omnes christicolas ab omni obediencia et ab omni debito obediencie ipsius, ac iuramentis ipsi quomodolibet prestitis, absolutos fore declarari, et ad cautelam absolui, inhiberique omnibus Christi fidelibus sub magnis formidabilibus penis, ne eidem scismatico et notorie incorrigibili, ac pertinaci declarato et deposito auxilium, consilium vel fauorem prestarent, vel eidem tamquam summo pontifici parerent, obedirent et intenderent, vel eum quouismodo sustinerent aut acceptarent, et alias, prout de iure salubri statui ecclesie Dei expediens visum foret, pronunciari, decerni seu declarari; omnes quoque inhibiciones, processus, sentencias, censuras, constituciones et alia quecumque per eum facta, que possent obuiare premissis, irritas et inanes declarari, et in irritum reuocari et annullari, 13*

Strana 100
100 Liber XIII. Caput XXV. declarari, iudicari, pronuncciari, decerni et statui, quitquid iuris foret atque racionis ex premissis atque singulis premissorum. Que omnia peterent procuratores ipsi, tam coniunctim quam diuisim, omnibus melioribus modo, via, iure, causa et forma, quibus melius, tucius et efficacius de iure possent et deberent, protestantes de addendo pre- missis articulis, diminuendo, corrigendo et interpretando in omnibus et singulis pre- missorum, prout eis expedire videretur, repetentes adhuc in fine, quas ab inicio premiserant protestaciones duas. Citacio autem specificata superius per ipsos pro- motores petita et a presidente concilii nomine concessa, subscripta per notarios et roborata sigillo concilii, suspensa fuit in valuis ecclesie Basiliensis dominica die penultima mensis huius Marcii, que fuit dominica in passione, dum missa conciliaris celebraretur. Capitulum XXV. Littere regis Francie, instantis a processu pape supersederi, regis Arragonum, notantis patriarcham pape legatum, et non discutitur, an lice- ret principum ambasiatoribus duo dare vota, proprio et illorum nomine. Aprilis decursu, nouem celebratis congregacionibus, incorporati fuere Gis- bertus Segobricensis episcopus, Wyenandus de Glurels sancti Willebrordi Treue- rensis, frater Adam de Pueraux, sancti Michaelis Rothomagensis dyocesum in abba- tes electi, procuratorie sancti Petri Louiensis abbas Ioannes Rokoles in decretis licenciatus, Philippus Meyor prepositus Aptensis, canonici septem, priores duo et alii septem. Sancta synodus recepit litteras regis Francie, datas quarta Marcii, incluso tenore aliarum sub data XXI Februarii, quas dicebat concilio scripsisse effectus huius, quod dedisset alias possibiles fauores ad petita per oratores sacre synodi, illa concedens eciam, si grauia erant regnis dominiisque suis, et presertim pro ycumenico concilio celebrando in ciuitate Auinionensi; et rursus, cum intelle- xisset papam fecisse translacionem concilii Basiliensis in Ferrariam, non grata sibi sistente, inhibuerat litteris patentibus, ne quis ex dominiis suis ad illiusmodi con- uocacionem accederet. At vero, quia postea intellexerat certum processum inchoa- tum contra papam, conciliumque iam apposuisse manus ad suspensionem pape in spiritualibus et temporalibus, crederet autem succurrendum languenti ecclesie medi- cina dulciori, timens, ne scandalum oriretur, suorum more progenitorum cum semper laborasset pro scandalis ab ecclesia tollendis, vt ingressus non pateret, rogabat per viscera misericordie Ihesu Christi, vt cessaret ab vlteriori processu. Nam quid pro- desset multa condere, si non esset vtencium approbacione consensus, aut in conditis synodus non haberet sequaces? Presencium vero tenore pauca scriberet cum ora- toribus suis ad concilium accessuris, indeque ad papam plenius, que intendebat, notificaturus. Hiis perlectis litteris archiepiscopus Lugdunensis, primus oratorum eius, dicebat de illis non esse mirandum, quoniam rex illa scriberet scandala formi- dans, et quoniam de curia Romana scriptum fuisset synodalem processum fieri de mandato suo; sed archiepiscopus ipse de hoc clarificare alios volens ad pectus posita manu iurabat, postquam Basileam intrauerat in eaque remanserat continue, vt orator

Strana 101
Liber XIII. Caput XXV. 101 suus nunquam suscepisse mandatum determinate ab eo, quam partem tenere deberet in rebus, que per synodum tractabantur, sed semper remitteret sue consciencie ; non vero sic aliorum principum oratores preteritis futurisque indicantibus gestis allo- quebantur, non quod maiori multitudini patrum post magnas deliberaciones aut sibi ipsis, prout multi eorum seorsum fatebantur, sed principum suorum votis se con- formantes; experienciaque docente visum aliquando fuit, vt arbitrio Francisci de Barbauariis, coniugati ambasiatori ducis Mediolani, paucis suppositis illarum exceptis due cederent naciones, Ytalica et Hyspanica, huius maiore parte incorporatorum sistente subditorum regi Aragonum, patrem merito appellanti Mediolani ducem, eius- que voto in factis ecclesie se conformanti, quorum ex dominio maior pars erat Ytali- corum in concilio sistencium, Venetis adherentibus pape. Vnde cum experiencia monstrauerit plurimos horum aliud publice loqui, aliud sentire seorsum, profunde vtique ac persepe habite sunt collaciones, auisamento pluries in deputacionibus posito, si licuisset eis duas in concilio habere voces, vnam, prout sibi, aliam, prout principi visum foret. Sed et qui audiuit sermonem hunc, testimonium perhibet die ascen- sionis post prandium constitutis deputatis de XII., et processus in domo presidentis multis allegatis per illos racionibus vrgentibus eum consentire, vt pape processus continuaretur. Panormitanus archiepiscopus suspirio clamoroso verba hec dixit: „In effectu maledicti sunt prelati, qui in concilio generali acceptant ambasiatam prin- cipum, quia non sunt sui iuris", omisso vero de eiusmodi alia visa et audita referre. Post Lugdunensis archiepiscopi iuramentum prestitum, quomodo hic eciam scripta illius excusare volens Arelatensis cardinalis dicebat regem, tempore scripture litte- rarum illarum, adhuc nescire de crudelitatibus per papam attemptatis, qui iam fece- rat omne, quod in eo fuerat; cum vero illa perciperet se scire, quod faueret iusticie. Oratores vero regis Castelle, oportunitate data sue intencionis, responderi sibi petentes, legi fecerunt certam cedulam, peticiones commemorantem alias factas per eos, illam presertim, cum presentate fuerant littere regie illis mandantes, vt a loco concilii non recederent, supplicantes vero synodo, vt supersederetur a pape processu. Audiuit item synodus litteras regis Aragonum, datas Gayete XVII. Ianuarii, per easdem pluri- mum arguentis exprobrantisque facta patriarche Alexandrini, multis ignominiosis nominibus per eum nuncupati, qui parte pape in Apulie regno fuerat legatus, quem attestabatur fregisse inducias secum initas, eciam vallatas iuramento, pro sue tamen neccessitate liberacionis factas, cum eidem, Palermo obsesso terra marique, non esset commeatus; quo tempore simulauerat se omnia facere fauorem concernencia ipsius regis. Post lecturam frater Bernardus Serra, elemosinarius regisque orator ab inicio in concilio, eloquenter perorabat de contentis in littera, specificans die natalis regem, cum diuino interesset officio, summo mane dictum patriarcham cum multis gentibus armorum hostiliter aggressum fuisse, occidere cupientem aut captiuare, diuino autem regi suffragante auxilio, quamuis obtinuerat ille quedam ex impedimentis regii exer- citus, aule eciam et camere sue, nichilominus ex suis armigeris quadringentos. Hic autem in oracione sua offerebat sancte synodo firmam regis persistenciam, et vna- nimem voluntatem ad omnia, que esset actura.

Strana 102
102 Liber XIII. Caput XXVI. Capitulum XXVI. Littera regis Romanorum in fauorem iudicii vetiti seu West- phalici de exercicioque huius. Alia regis Anglie, nimium arguentis patres super processu pape, et velut contestantis iam esse tempus Antichristi. Accepit quoque synodus litteras regis Vngarie, electi in Romanorum regem, marchionis N. et ducis N., supplicancium prophanam quandam causam remitti per concilium ad suum iudicium Westphalicum siue secretum. Lubicensi episcopo de- super hiis alloquente patres iudicium illud a quibusdam appellatum vetitum, siue feti- dum, tante fore reputacionis et auctoritatis in Almania, ex quo institutum dicebatur a Karolo Francorum rege, vt Sigismundus, proximus Romanorum imperator, diebus suis nunquam voluerit desuper appellacionis committere causam, nec se intromittere causas huiusmodi ad eum delatas semper remittens. De forma autem iudicii huius persepe mencio facta est durante sancta Basiliensi synodo, cum a pluribus, qui huiusmodi consorcii fuerant, volentibus sacerdotes fieri, aut beneficia obtinere eccle- siastica, petita est dispensacio, tacito eorum nomine, relacione facta se alias non con- sensisse in homicidia, nisi cum tractabatur de suspensione fienda per eos, quod posuissent digitos supra cordam, qua vel simili, qui iudicabatur, erat suspendendus. Hic etenim mos esset iudicii illius, vt absque scriptura vlla, locum sentencie capitalis obtineret, si posita corda in medio per singulos eorum digito tangeretur. Ne vero postmodum inauisatus ille suspenderetur, per aliquem ex complicibus percuteretur cum virga, ante eum similibus verbis in effectu prolatis: „Ita bonum est comedere panem in alia patria, sicut ista.“ Abinde autem post tempus, quo exire patriam quiuit, vbicumque reperiatur in campis, prima arbore timeat se suspendi, certa inter se habentibus signa eiusmodi consortibus, vt eorum quicumque vocitus in auxilium, si non foueat, eidem subiaceat pene. Suscepit rursus litteram aliam ducis Mediolani, datam vltimo die preteriti mensis, qui committens sacre synodo suos prosperos suc- cessus, notificabat inter se et magnificam communitatem Florencie, generumque suum et filium, comitem Franciscum ex Fortza, secutum esse perfectum concordium veram- que et sinceram amiciciam et intelligenciam. Fuit item littera quedam regis Anglie, data aput Londonias XIIII. Nouembris, vt carens nomine generalis concilii, ita nec in generali publicata congregacione, sed conueniente alia ex causa coram multi- tudine patrum aput conuentum sancti Francisci. Cum vero eius finis esset, vt a processu pape cessaretur, inuectiue speciem magis, quam deprecacionis habens for- mam, papam de magna vite sanctimonia a diebus iuuentutis sue in eo continuo per- manente commendans, multis obprobriis, contumeliis, irrisionibus insipiencieque stoliditate patres denotabat, tanto quidem ascendens, vel pocius delapsus gradu, vt tempora Antichristi iam adesse testaretur, inter alia hiis verbis adiectis: „Vtinam patres, vtinam quod in veritate veretur a multis, non hec dissensio religioni chri- stiane plagam pariat, ac inmedicabilem illam, videlicet permaximam a cultu christiane religionis discessionem, quam apostolus ad Thessalonicenses scribens presagiuit, affuturam in preparacionem et preambulum aduentus Antichristi. Vtinam eciam

Strana 103
Liber XIII. Caput XXVII. 103 non ab ista tam varia tamque discriminosa decertacione superueniant gregi Christi tempora illa periculosa, quibus iuxta presagium saluatoris futurum est, vt arripiat christianorum animos tanta fidei inconstancia, tantaque mentis et credulitatis sue trepidacio, quod dicant: ,Ecce hic Christus et ecce illic!' Et vtinam rursus, dum inter partes de claue potestatis ecclesiastice sic contenditur, non surrepat in ouile Christi lupus ille ferocissimus, inmanissimusque predonum Antichristus, quem supra diximus, qui cum venerit, conabitur se extollere supra omne, quod est Deus, et impu- tetur hoc ecclesie patribus, in complementum illius prophetici sermonis, quod egressa est iniquitas a senioribus, qui videbantur regere populum.“ Post vero lecturam pro- curator fiscalis patres alloquebatur, credendum minime scripta hec de intencione esse regis, qui nec de veritate fuisset informatus tempore date per oratores synodi ad eum transmissos; atqui portitor earum erat cordiger, ipse diucius fuerat Basilee cum Tarentino, indeque processissent littere eiusmodi. Quibus per sanctam syno- dum responsio data est tante fere amplitudinis, vt ille plus duobus foliis vtrimque scriptis continentes. Exordio premisso, qui eum excitauerant, vt talia sub suis scriptis permitteret contineri, informatos minime fuisse de veritate, aut suam maiestatem minime informasse. Referebantur autem demerita quedam pape, quare emanasset decretum citacionis, deque aliis sequentibus vsque ad sessionem XXXII., cuius epi- stole synodalis, incipientis "Vt inter varias“ copias dicebat se mittere eidem, crede- reque iam de veritate fuisse informatum synodalis iusticie per abbatem Bonimontis et Nicolaum Aucupis, oratores ad eum transmissos. Ad finem vero littere subiciebat, si litterarum eius dictator, aut consultores, partem alteram audiuissent, priusquam protulissent iudicium, omnia plene circumspicientes miciora protulissent verba erga sanctam synodum, de quibus nichil excellencie sue imputandum duceret, omnia interpretans in meliorem partem, neque verba in litteris posita repetebat, aut alia contrario modo reddere intenderet, propterea, quod seruos Dei litigare non decebat. Litteram hanc informacionemque in regno Anglie factam per oratores ipsos ille pro- fectus secutus est, vt, cum deliberatum extitisset regios destinari oratores ad con- gregacionem Ferrariensem, talismodi legacio euanuerit omnino ; prout vero oratores abinde regressi XXI. die Iulii retulere, litteris quoque regis id ipsum contestantibus, respondit se velle pro pace ecclesie interponere. et suos propterea mittere oratores. Capitulum XXVII. Diffinitiue sentencie super causa Massiliensis episcopatus, et pensione Mocc librarum super abbaciam sancti Anthonii. Introduccio cause inter duces Bauarie, et supplicacio regis Portugalie, petentis requestam contra Sarra- cenos, competentem regi Castelle. Mense fluenti Aprilis, vt duobus proximis, quam plurima negocia particularia in generali congregacione conclusa extitere, multis ad eam concurrentibus, percepto deuolutam esse administracionem papatus in spiritualibus et temporalibus ad sanctam synodum. Que destinauit, vt decreta acceptarentur, solemnes oratores ad Romanorum

Strana 104
104 Liber XIII. Caput XXVII. regem, patriarcham videlicet Aquilegiensem, Vicensem episcopum et Ioannem de Bachenstein; ad regem autem Francie episcopum sancti Poncii, abbatem Virgilia- censem, archidyaconum Metensem et magistrum Thomam de Corcellis; ad ducem vero Sabaudie Ludouicum de Vrbe prothonotarium et episcopum Lausanensem, qui iurarunt XVIII. die in generali congregacione. Sed et exemplo synodi sancte, que pro sui tutela solicita erat, qui causas prosequebantur particulares, quanto forciores videbant aduersus concilium inminere persecuciones, verentes, ne illis succumberet, perurgenciori stimulo solicitabant. Propter quod finem acceperunt Massiliensis et sancti Anthonii cause, a pluribus iam annis in concilio introducte, ista presenti et illa preterito mense; in qua pendente inter Bartholomeum generalem dudum ordinis Carmelitarum prouisioni apostolice et Ludouicum Venciensem episcopum postula- cioni et gracie, si neutri innitenti Ianuarii XIIII. die per officialem Coloniensem relacione facta, quantum ad posicionem casus et contenta in registro, cum Rudolphus de Rudesheim, collega eius, de iure vellet referre, qui pro parte Bartholomei aderant, exire nolentibus, dissoluta est congregacio. Altero autem die per Rudolphum ipsum. motis dubiis et allegatis vtrimque racionibus, respondebatur, illique pro parte pro- moti; et tandem per ipsum officialem oblata est cedula voto eorum et dominorum de rota, continens promocionem dicti Bartholomei inualidam esse, velut innitentem reseruacionibus apostolicis, ablatis per synodale decretum de eleccionibus, quodque Ludouico Venciensi episcopo, ad illam postulato, non obstaret c. Auaricie de elec. li. VI., quamuis administracioni se inmiscuisset, sed gaudere debebat gracia, si neutri per concilium ei concessa. Post quam relacionem, duobus fere elapsis mensibus, prima die Marcii in generali congregacione lata fuit diffinitiua sentencia, approbans postulacionem dicti Ludouici ad ipsam Massiliensem ecclesiam, ex Venciensi illum transferens absolutum a vinculo, quo prime tenebatur. Causa vero sancti Anthonii nec minoris erat ponderis. Etenim desuper ab anno . . . sepe in congregacionibus plurimis allocuciones magne facte extiterant, parte abbatis habunde satisfacto aduo- catis et procuratoribus, et rursus, quia presidentem concilii tangeret, cardinalem Are- latensem. Relacio vero huius facta extitit secunda die mensis huius per Lubicensem episcopum et archiepiscopum Lugdunensem, deputatos a concilio cause instructores, per notarium casu in scriptis perlecto Bonifacium papam octauum super abbaciam sancti Anthonii, Viennensis dyocesis, quam ex prioratu subiecto monasterio Montis Maioris Arelatensis dyocesis exemerat, concessis eidem omnibus ad dictum mona- sterium pertinentibus, pro recompensacione bonorum subtractorum ac monachorum sustentacione, qui in dicto erant prioratu, et continue mandabantur ad dictum mona- sterium Montis Maioris imposuisse pensionem annuam Mocc librarum Turonensium paruorum, soluendarum per abbatem sancti Anthonii in octaua penthecostes in Ne- mausi ciuitate, sub pena priuacionis eo ipso. Post hec autem lite mota per cardi- nalem de Kyro, administratorem dicti monasterii, quod contra abbatem fuerat sen- tenciatum dictas libras soluendas esse de veris Turonensibus paruis, iterumque lite mota anno MCCCCXIII° per duos compromissarios factam fuisse extimacionem dictarum librarum ad CCCCx marchas argenti fini, prout in Auinione. At vero per Martinum

Strana 105
Liber XIII. Caput XXVII. 105 papam v. mandatum fuisse postea libram pro vno floreno camere computari debere, similique modo per Eugenium quartum. Hec igitur esset litis causa, de qua expli- cans dictus Lugdunensis archiepiscopus XII dubia iure mota fuisse; de tribus eorum pro hac die dixit non concludere. Sequenti vero continuata relacione super aliis, tercio autem diebus, articulis atque perlectis bullis, in generali congregacione ostensa est in loco suspecto rasura, allegato dubium esse principale cause huius, vtrum remissio ad partes concludenda foret. Proximo vero sequenti die Lugdunensis dice- bat omnia dubia ad tria resolui, ad illaque negatiue respondens affirmabat partem sancti Anthonii audiendam non esse super excepcione fori vetiti, admissibiles quoque non esse articulos, quia non bene fuerant specificati, bullasque Martini et Eugenii surrepticias et obrepticias fore. Cum vero ex hiis penderet sentenciam ferendam contra abbatem sancti Anthonii, supplicauit cum eo per concilium agi misericorditer. Lubicensis vero episcopus dicebat pro monasterio Montismaioris contra monasterium sancti Anthonii iam fuisse iudicatum sedecies, et videbatur sibi iustissimam causam fouere; ideoque conformis erat in voto college sui. Vltima autem die mensis, pre- sidente Aquilegiensi patriarcha, quoniam Arelatensis pars erat, ita sua dantibus vota Lugdunensi archiepiscopo, Lubicensi, Vicensi et Barchinonensi episcopis, cause instructoribus, lata est sentencia synodalis pro monasterio Montismaioris, que reuo- catis bullis dictorum Martini et Eugenii summorum pontificum cum omnibus inde secutis, solui mandabat dictum debitum MCCC librarum secundum taxaciones et arbi- traciones alias sentenciatas, videlicet quadringentas decem marchas argenti fini; omittens vero declarare penam priuacionis ex defectu solucionis, preterito tempore abbati sancti Anthonii illam impositam esse decreuit, nisi integre solueret in futurum. Fuit rursum mensibus istis agitata causa altera reputacionis maxime inter duces Bauarie Ludouicum et Henricum, in concilio introductam ab anno . . ., super cuius remissione retencioneve extiterat deliberatum frequenter. Vt autem iudicium desuper fieri deberet, Ludouicus, filius Ludouici, personaliter Basileam veniens, representauit se in generali congregacione, preterito mense XIIII. die, qui locum habens in corona concilii vna cum Arelatensi, organo Francisci de Boscis aduocati, exponi fecit recom- mendacionem patris sui, oblacionemque eius ad obsequia concilii. Laudabat autem merita illius in ecclesiam, commemorato, quanta fecisset pro Constanciensi synodo, vt mutuo concesserit XXIII milia florenorum pro accessu imperatoris in Aragoniam, vnionis causa procurande. Negocium vero suum explicans dicebat congruere racioni, iuri et equitati, nec non promissioni concilii, facte per Lubicensem episcopum et Nicolaum de Cusa, synodales oratores, super facto treugarum inter eum et aduer- sarium suum, vt in concilio videretur et committeretur causa inter ipsos. Sed e con- trario aduocatus partis aduerse, Stephanus de Nouaria, multa dicebat. Presidens autem concilii, ducali congratulans visitacioni, exhortabatur in concordiam flecti, ad quam plenopere concilium intenderet, congregatum ad pacem. Septima vero die mensis huius, apud conuentum minorum patribus congregatis, organo quo supra Francisci, Ludouicus ipse patres hortabatur attendere non velle ad litteras electorum imperii, rogancium remitti causam ad forum imperiale, non vrgentibus, prout explicabat, Scriptores III. 14

Strana 106
106 Liber XIII. Caput XXVII. causis quatuor in illis expressis. Cum vero cepisset legere exhortacionem, vt iusticia fieret per concilium, commemorato insultu facto Constancie contra ducem ipsum Ludouicum per dictum Henricum, aduersarium suum, continuo patres resistentes lec- ture dixerunt, illa audienda non esse, minime pertinencia ad pacem, factoque stre- pitu magno aduocatorum vtrimque, horum pro lectura continuanda, illorum pro tra- denda copia, rogatus dux ipse fecit a lectura desisti, aduocato Henrici oblato, altero die audienciam sibi concedi. Abinde rogatus est dictus Ludouicus, vt supersedere vellet a prosecucione iniuriarum patris sui contra dictum Henricum, imponeretur vero onus oratoribus concilii, ituris ad imperatorem, vt coram eo de pace tractaretur. Cum autem pars aduersa porrexisset supplicacionem in deputacionibus, petendo remitti causas ad forum imperiale iam non vacans, vt commissionis tempore, pre- fatus Ludouicus deputaciones personaliter adiens, allegabat causam non remittendam eo, quod in foro imperiali fuisset denegata iusticia, et quia eciam per ipsum Sigis- mundum fuerat remissa, propter quod ad forum ecclesiasticum pertineret. Penultima vero die mensis huius, cum dux ipse recessurus grauem instanciam faceret pro- habenda promissione patrum in scriptis, vt contra aduersarium suum procederetur, alias nesciebat, quomodo faciem patris visurus esset, negligenciam eidem imputaturi, patres illi promiserunt dare fidele testimonium de diligencia facta per eum; quod testimonium fuit datum ei sequenti mense die IX., diligenciam fecisse aput sanctam synodum, vt prosequeretur causam contra ducem Henricum de fraccione salui con- ductus contra patrem suum. Sed et post, vt fieret remissio, magna diligencia facta est, instante eciam Romanorum rege de mense Iunii et Iulii per litteras synodo desti- natas, vt remitteretur causa hec, quia prophana ad tribunal suum paratum iusticiam ministrare, quia, sicut non decebat, vt falcem suam mitteret in messem ecclesie, ita nec opposite ipso eciam Henrico per scripturam suam offerente se stare iuri coram imperatore. Mense denique isto Aprili et futuro tam in deputacionibus quam gene- rali congregacione operosius diligencia facta est, vt sancta synodus iuxta bullas quorundam antiquorum summorum pontificum concederet regi Portugalie requestam contra regnum Granate, locis vero per eum capiendis, reddendis regi Castelle, refusis expensis. Erat autem bene patribus concilii visus, qui prosequebatur. Visensis epi- scopus fuerat enim orator in Greciam, et voto opereque toto zelatorem se concilii ostendebat. Sed et progressum huiusmodi instancia non habuit, ambasiatoribus regis Castelle obsistentibus, et explicantibus concessionem illam redundare ad iniuriam domini sui, irreparabileque dampnum regnorum suorum. Nam siue per terram, siue per aquam, nisi per dominia sua ad illam conquestam regi Portugalie aditus non patebat, cumque a regno Castelle omnia alia regna Hyspanie processissent, quare ad eum solum requesta pertineret, alia concedi non posse, nisi facta monicione, velut fuisset negligens. Sed negligencia longius regi Castelle aberat, cum a XL annis multis victoriis habitis, quam plura castra fortissima et opida aliaque loca per eum capta fuissent, et paucis elapsis annis obtinuisset victoriam in bello campali, persona- liter constitutus aput Granatam, principalem ciuitatem regni illius. Si vero sancta synodus in partibus informacionem desuper hiis habere vellet, offerebant se daturos

Strana 107
Liber XIII. Caput XXVIII. 107 pro media parte expensis mittendis; vel, si placeret in loco concilii de hoc informari, quod darentur deputati. Quod enim redderentur loca capienda, si expense refun- derentur, racio hec magni non esset ponderis, quoniam excederet expensa valorem capti loci centupla sepe et aliquando millesima proporcione. Capitulum XXVIII. De neutralitate electorum imperii inter concilium et papam in hiis, que pro se ad vtrumque recursum habencium, eorumque responsione ad ambasiatam concilii. In publicam nocionem mense isto peruenit tercia orta differencia circa obe- dienciam ecclesie, pro qua vt desineret sancta synodus passa est labores plurimos; siquidem, cum ex Christi fidelibus alii concilio, alii pape obedirent, electores imperii arbitrantes per neutri obedire vtriusque censuras euadere, neutralitatem constituerunt inter papam et concilium in hiis, que contra se erant, non obedientes, pro se ipsis autem, aut suis ad vtrumque recursum habentes, accionibus corum id contestantibus, confessioneque in altera postmodum facta per eos neutralitate rigorosa magis. Cuius forme neutralitas forte ab inicio ecclesie concepta fuisse non legitur, vt contestaren- tur eis fore probabile dubium, cui duorum iudici aut reo obedituri essent, velut, si duo forte contra fas temeritate certancium ad summum pontificium fuissent ordinati, quando nullus eorum permittendus erat in sede apostolica permanere, sed quem diuinum iudicium et vniuersitatis consensus eligeret, per quod, vt communis habet doctrina, intelligitur iudicium concilii generalis, quomodo post xxx annos introducti scismatis, factis intermedie quam plurimis requisicionibus, Francorum rex, aliis pro- fecto multis eciam id suadentibus circumstanciis, circa Benedictum XIII. et Gre- gorium XII. de papatu contendentes anno domini M°CCCCVII. mense Ianuarii fecisse legitur, sub eo respectu, vt ad celebracionem perueniretur concilii generalis, de vtriusque contendencium causa iudicaturi, sentencie huius, prout fecit, obediturus, videlicet Alexandro quinto post deposicionem illorum duorum electo in Pisano con- cilio. Itaque cum illi partes essent contendentes, quinymo, prout narrant gesta con- cilii ipsius, de papatu colludentes, expectare voluit sentenciam iudicis. Atqui elec- tores imperii, scientes determinacionem magne synodi Constanciensis, quod generali concilio obedire tenetur quicumque fidelis, eciam si papalis sit dignitatis, confiten- tesque congregacionem Basiliensem generale esse concilium, inter papam reum et concilium iudicem constituerunt neutralitatem. Qua vero intencione id fecerint, de motu mentis latebrosa questione sistente, presentis non est propositi explicare, sed et cum nichil sit opertum, quod non reueletur, et occultum, quod non sciatur, id perspicue elucidaturum est tempus omnium peroptimus doctor, fructus quoque siue opera eorum neutralium narranda suis infra locis, ex quibus multa penetralium agnosci possent. Aperire autem ceperunt ipsorum oratores in generali congregacione de mense Iunii, quid intenderent, sed et nec concilio, minusve papa neutralitati huiusmodi acquiescente, eciam in secunda eorum cedula permanenciam in neutrali- 14*

Strana 108
108 Liber XIII. Caput XXVIII. tate iustificare conati sunt, tamquam de superioritate concilii supra papam dubium esset, appellantes questionem hanc tenebrosam aquam in nubibus aëris. Que pro- fecto neutralitas, iuxta quod visum est, inter alias non mediocris causa extitit, vt eleccioni de papatu, facte per sanctam Basiliensem synodum, in aliis nacionibus non obediretur, videntibus electores imperii vna cum rege Romanorum, in quorum laribus concilium sedebat, et qui de iusticia synodali plene, vt ipsi fatebantur, informati erant, non acquiescere decretis, suam neutralitatem tamdiu seruantes. Dietis namque dietas continue parientibus menses sex per eos accepti, vt se determinarent, creue- runt in plus quam sex annos. De neutralitate vero ipsa innotuit, quando redeuntibus ex Francfordia oratoribus concilii, patriarcha Aquilegiensi, Panormitano archiepiscopo et Warmiensi episcopo, de gestis per eos relacio facta est per secundum eorum, pro- posicione sua coram electoribus imperii lecta patribus, prout ipse eam notauerat scripturam sexterni vnius fere continentem, in exordio commendantem electores ipsos nulla digna oracione commendari posse eorum merita atque virtutes. In pro- cessu autem, sumpto themate, velud synodus alloqueretur eorum collegium: „Appre- hende arma et scuta, et exurge in adiutorium michi“, exposito de preeminencia syno- dalis auctoritatis, sanctorumque neccessitate operum, ad que congregata extiterat, ac impedimentis per papam prestitis non obstantibus, quantum profecisset in con- sumacione dictorum operum, iustificans synodalem processum de suspensione, dice- bat singulum ex quinque capitulis ab eo deductis ad illam satis esse, quoniam con- tempsisset decreta Basiliensis concilii, tangencia ecclesie reformacionem, quoniam parere noluit concilio, sed dissoluit illud fulminatis sentenciis contra patres, et sic, quia videretur negare ecclesie potestatem, erat censendus tanquam hereticus, quon- iam dissoluendo secundo concilium acceperat in consuetudinem dissoluendi, propter quod non erat in eum humanitatis liberalitas conferenda, tria in hoc decreta violan- tem: Constanciensis synodi de generalium auctoritate conciliorum, vndecime quoque sessionis Basiliensis et de vnione Grecorum compactato concilium debere stare fir- miter Basilee vsque illorum accessum, quoniam presumpsit aliud erigere durante Basiliensi concilio, et quoniam per huiusmodi translacionem vniuersalem ecclesiam notorie scandalizasset. De hiis aliisque criminibus eius, nec non inpugnacione et scandalis multorum allegacione iurium premissa induens et oblecta repellens, que ex parte pape fiebant in fine partis huius secunde, ab ipsis electoribus nomine con- cilii quatuor deprecabatur, obsecrans, vt suscipientes decreta sinodalia, presertim suspensionis, eorum publicacionem et execucionem dignarentur mandare, vt studiose operam darent ex prouinciis dominiisque eorum neminem profecturum ad pretensum concilium Ferrariense, quod pocius conciliabulum appellandum erat et conuenti- culum hereticorum, denique, vt ipsi, qui erant de principalibus ecclesie columpnis, aut per se ipsos, in tanta neccessitate sanctam synodum personaliter visitarent, aut ipsi aliique illustres domini per solemnes oratores suos continuo residentes ad eius defensionem synodum adiuuarent, plurimum laborantem auxiliisque indigentem; post- remo, vt suas interponerent vices, ingenia, vires atque potenciam, itinera, accessus ad sanctam synodum recessusque liberrima tutissimaque fieri suis exhortaturi litteris

Strana 109
Liber XIII. Caput XXVIII. 109 clarissimos ciues Basilienses et communitates finitimas, vt obedienciam, honorem et fauores oportunos, quomodo in preteritum, ardenter impenderent sancte sinodo. Tercia vero parte oracionis hortabatur, vt in talem ad fastigium imperii vota sua dirigerent, per quem imperio ac iuribus suis pene collapsis bene consuleretur, et ecclesia vniuersalis non careret catholico aduocato et defensore. Concludebat autem offerens sanctam synodum, ad que honoris et fauoris eorum. Post lecturam vero dicte proposicionis, oratores ipsi retulerunt responsionem sibi datam ab electoribus imperii, eos fateri concilium generale Basilee, recognoscentes eius auctoritatem, illud- que velle manutenere, ac defendere saluum conductum concedentes; sed quantum ad acceptacionem decreti de suspensione supersedendum esse eisdem videbatur, qui intendebant se regere, prout in scriptura concepta de neutralitate tenoris sequentis. Cedula neutralitatis. „Nos Theodericus Moguntinensis, Theodericus Coloniensis, Rabanus Treue- 119. 1438. rensis archiepiscopi, Otto comes palatinus Reni, mombarius etc. in Bauaria, Fride- 18. Mart. ricus Saxonie duces, Fridericus marchio Brandenburgensis etc., sacri Romani imperii principes electores, attendentes ad ea, que pridie per reuerendum patrem domi- num Anthonium, episcopum Vrbinensem pro parte sanctissimi domini nostri Eugenii pape quarti, primum ad ea, que deinde per reuerendissimos dominos patriarcham Aquilegiensem, archiepiscopum Panormitanum et episcopum Warmiensem nomine sacri Basiliensis concilii proposita fuerunt, que vtique in aduersos sibique contrarios effectus tendere noscuntur, cum ex hiis, que pro parte s. d. n. pape proposita fuerunt, clare liqueat eundem dominum nostrum prefatum sacrum concilium Basiliense mi- nime pro legittimo sacroque concilio tenere, nec vllam sibi auctoritatem deferre; rursus ex aduerso liquide constat ipsum sacrum Basiliense concilium nullum admi- nistracionis papalis exercicium eidem domino nostro attribuere, pensantes insuper, quod in dyocesibus et territoriis nostris quam plurima edicta, processus et mandata penalia, tam a prefato domino nostro, tam ab ipso sacro concilio manancia cotidie publicantur, que similiter ex premissis causis vicissim repugnare videntur. Quibus dissidiis sincero corde condolentes non inmerito veremur, nisi firmissima fraternaque constancia nostra solidetur integritas, ipsius dissidii scintilla flammas discordie vsque ad apicem columpnasque sacri Romani imperii protendat, vt sic vtriusque gladii potestate concussa et confracta, alter alteri minime subuenire possit, eleccioque Romani principis, per nos de presenti celebranda, pretextu cuiuscumque censure cauillari queat; ideoque periculis huiusmodi querentes, quantum valemus occurrere, ac vnionem et zelum fraterni amoris inter nos tenacius conseruare. Ante omnia protestamur, quod per ea, que nunc dicimus, aut per alium quemcumque actum, quem facturi sumus, ab obediencia et reuerencia sancte sedis apostolice sancteque matris ecclesie nullo vnquam tempore discedere volumus, nec in aliquo vacillare; quinymo, prout ex debito christiane religionis, cuius professores sumus, et sacra- menti vinculo tenemur, ipsam sedem apostolicam sancfamque vniuersalem ecclesiam,

Strana 110
110 Liber XIII. Caput XXIX. matrem nostram, sincera mente venerari et illis integraliter obedire. Quia vero inter predictum s. d. n. ac sacrum Basiliense concilium, quod dolenter sustinemus, expresse vigent discordie, aduersa quoque cottidie processus et mandata procedunt ab eisdem, que mentes nostras perplexas reddiderunt, vt pro debito fragilitatis humane de illorum viribus habeamus merito dubitare; sed quia pro eleccione Ro- mani principis inpresenciarum congregati sumus, cui dum inhiberemus iuxta tradi- tam a diuo Carolo quarto Romano imperatore nobis normam, nullis debemus exteris cogitacionibus perturbari, sed eidem eleccioni quietis mentibus intendere; ideoque edicimus et protestamur, ac inuicem bona fide promittimus, quod in premissa dis- cordia inter s. d. n. et sacrum Basiliense concilium nullam partem aduersus alteram de presenti quomodolibet fouere proponimus, quinymo, si qua mandata, processus, vel edicta, tam ab ipso domino papa, quam a sacro Basiliensi concilio ad nos aut subditos nostros emanare contigerit, quascumque penas continencia, nos propter dubium probabile et ad presens indiscutibile animos nostros suspensos retinebimus, ne vlli parti aduersus alteram fauere videamur, et in sola ordinaria iurisdiccione, citra prefatorum tam pape quam concilii supremam potestatem, ecclesiastice policie gubernacula per dioceses et territoria nostra sustentabimus, donec Romanum prin- cipem iuxta commissum nobis ministerium eligemus, nosque vna secum de viis et mediis apcioribus pertractemus, quibus supradicta discordia inter prefatum dominum nostrum papam et sacrum concilium Basiliense tollatur e medio, ac pacis, vnionis et tranquillitatis aura respiret. Quod si intra sex menses proxime futuros nequeat procurari, quod Deus auertat, nos hoc interim et ex tunc in continenti cum ipso principe nostro ac pontificibus et prelatis, ac diuini et humani iuris peritis Deo pro- picio consulemus, et quod racio dictauerit, cui parti fauendum et obtemperandum sit, id ipsum omnes vnanimi consensu et sincero corde cum omnibus pontificibus et prelatis ac reliquis principibus, comitibus, baronibus, satrapis et optimatibus sacri Romani imperii constancius amplectemur. Hanc quoque nostram professionem, protestacionem et certificacionem inuicem bona fide, loco prestiti iuramenti, promitti- mus obseruare, ac illi tenacius inherere, et eam ad omnium eiusdem imperii ponti- ficum, prelatorum et procerum noticiam perducere, ne sic, quod Deus auertat, in ecclesia Dei scisma inualescat, ipsum Romanum imperium eius occasione scindatur, vel in se diuidatur. Super quibus omnibus et singulis in testimonium omnium pre- missorum sigilla nostra presentibus fecimus appendi. Datum Francfordie, XVIII. die Marcii anno domini M°CCCCXXXVIII.“ Capitulum XXIX. Ad peticionem electorum imperii, vt in processu pape super- sederetur, data responsio verbo et facto seruata, sed ne admitterentur articuli per oratores principum, temptatum est ordinem mutari concilii. Cum autem productis articulis contra papam, specificatis superius, ad alle- gandum contra vel ad videndum eos admitti, assignatus fuerit terminus in prima

Strana 111
Liber XIII. Caput XXIX. 111 generali congregacione, tenenda post pasca feriata die, vt admissio illorum non fieret, prioribus plures grauioresque obiecte sunt difficultates. Vigilia pasce XII. huius, post celebratum officium, oratores quatuor nomine electorum imperii, perlectis credencialibus litteris, organo Ioannis de Lysura, proposuerunt contestantes dominos suos plenissime informatos esse de veritate et iusticia sacri Basiliensis concilii gesto- rumque eius ex proposicione Panormitani archiepiscopi et alias, quodque firmati essent manutenere et defendere preeminenciam vniuersalis generaliumque auctori- tatem conciliorum, et indefesse laborare Basiliensis concilii. Post hec autem com- memorantes eos ab inicio pro concilio semper fuisse, qui non obstante dissolucione ad concilium miserant oratores suos, et nichilominus inter concilium et papam inter- ponentes se, vt dissolucionem reuocaret, alios ad eum miserant; que instante Sigis- mundo imperatore eisdemque electoribus reuocata fuerat. Quoniam vero dissidium idem, quod dolenter referebant, diebus hiis inter concilium et papam esset, contraria mandantes et gladio spirituali se inuicem vindicantes, optantes manutenere auctori- tatem ecclesie et vniuersalium conciliorum, sed in pace et vnitate, mitterent eos ad concilium et ad papam. Deprecabantur igitur duo, vt patres benigne susciperent interposicionem eorum, volentesque eciam ipsi dictam auctoritatem manutenere in vnitate et pace, suspenderent processum aduersus papam inchoatum, quoniam aggra- uacione facta irritate amplius partes vix trahi ad concordiam possent. Respondit autei concilii presidens, referens pape demerita, presertim, quia continuo magis ac magis expugnaret concilii auctoritatem, sanctam synodum vocans perfidam syna- gogam, et congregatos mandans persequi tanquam fidei christiane hostes, propter quod sancte synodo neccesse erat, ad sui defensionem intendere, ad quam pertinente peticione eorum post deliberacionem responderi posset. Ipsi enim, qui incorporati, sciebant morem concilii. Eisdem vero post hoc maiorem primo instanciam facienti- bus illico responderi, Panormitanus pleniori verbo commemorans synodalis proces- sus causas, et quanta cum mansuetudine concilium processisset, nec excommunicans aut deponens papam in termino iam transacto, dicebat in eorum esse arbitrio reces- sum vel expectacionem responsionis. Feria autem tercia post pasca, coram patribus in capitulo maioris ecclesie, Arelatensem materiam proponentem et explicantem pericula, si in processu supersederetur, Franciscus de Barbauariis, orator ducis Mediolani, commoto animo, satis verbo gestuque indicantibus, interrupit acclamans et velud redarguens eum interrogacione, quare non in processu supersedendum esset, et quare concilium nollet principibus complacere, cum posset vno verbo, videlicet supersedendo. Cui adstatim per quosdam ex patribus seriosius dictum est, quod non liceret cum ecclesia fornicari, nec venalem exponere ad quorundam vtilitates, istorum sensu verborum in sequentibus sepius explicato. Cum vero in deliberacione ageretur, vtrum materia ponenda esset ad deputaciones pro habenda deliberacione, quoniam senciebatur deliberacionem futuram ibidem esse dilacionem minime con- cedi, et sic electores possent scandalizari, prout visum est, deliberancium parti ma- iori responsum fuit per Arelatensem et Panormitanum consequenter oratoribus ipsis, quamuis continuaretur processus, natura eius requirente, vt morose fieret, quod satis

Strana 112
112 Liber XIII. Caput XXIX. esset eis spacii papam accedentes requirere, priusquam desuper ferretur sentencia ei, quod ipsis verbo dicebatur, nulla scriptura desuper danda, ne papa ex firmata dilacione amplius superbiret. Post octauas autem pasce, sabbato sequenti, celebrata missa pro tenenda generali congregacione, vt in ea admissio fieret articulorum, ante congregacionem ipsam stantibus in capitulo prestancioribus patribus Gallicane et Germanice nacionum, quibusdam eciam ex Ytalica et Hyspanica parte, harum ex- positum fuit tribus apertis viis, illa die non teneri congregacionem vel supersederi infra mensem, aut, si teneretur congregacio, quod vellent se opponere admissioni articulorum. Data vero fuit illis responsio placere viam mediam, supersedendum fore vsque ad mensem, dummodo illo transacto aliam dilacionem non peterent, aut se opponerent directe vel indirecte, sed vna cum concilio processui assisterent. Cum vero in huiusmodi allocucionibus multum transisset temporis, et ipsi, qui Ytalice et Hyspanice erant nacionum, dicebant se indigere tempore, vt responderent —iam enim meridies transierat — visum est illa die congregacionem non fieri. De sero autem aput conuentum Augustinensium, Burgensis, Panormitanus archiepiscopus, Albinganensis et Barchinonensis episcopi ad patres Gallice Germaniceque nacionum et aliarum quosdam, organo Burgensis episcopi, multas generales suasiones exponebant, sua- dentes supersederi in processu, inter alia dicentes, duas esse persuasiuas raciones, ymmo demonstraciones, vt, cum intenderetur ad pape reduccionem, temptatumque fuisset per rigorem, illo igitur non proficiente, quod expectandum esset; et quia omnes principes super hoc concurrerent, conclusione autem facta, quod eciam, si supplicaret nullus, concilium illam dilacionem concedere deberet, a semetipso Panor- mitanus, qui ex vrgencioribus ad processum extiterat, vnus jamque ex retardantibus quasi primus, quique tanta dixerat desuper processus aggrauacione in die facte suspensionis, cum presideret, senciens oblocuciones, dicebat se non fuisse mutatum in virum alterum, sed ita esse patriarcham et Warmiensem; quorum tamen nullus erat voti eius, seque concilii ex parte ad electores transmissos assecurasse eos, quod expectaretur, similique modo eciam oratoribus suis pridem dictum fuisse; et iurabat ita sibi videri. Aperiens autem expresse verbo, quod opere iam senciebatur, con- testatus fuit sperandum non esse de Ytalica et Hyspanica nacionibus, vt vnquam consentirent in obseruacione termini admissionis articulorum ad probandum. Cum vero amplius extendisset sermonem, equiparare volens dictas naciones aliis duabus, quasi media pars esset concilii, quia due contra duas, cum tamen vix terciam aut quartam partem in suppositis tenerent, illarum eciam multi non assistebant depre- cacioni sine laude magna, audiuit non decere eum introducere nouum procedendi modum, relicto, qui a septennio seruabatur, vt per deputaciones a maiori parte sup- positorum concilii procederetur, decreto quoque firmato, atque ordinacionibus concilii continue obseruatis. Atqui iugis experiencia omnibus palam facit, quod id profecto inter alia summe desiderant obuiantes iusticie, vt leges absint, illam seruari man- dantes. Haud igitur mirum, si impedire conantes iusticie cursum, alium preter soli- tum queritabant deliberandi modum. Cum vero Panormitanus ipse aperte vidisset sermone illo propositum suum iuuare non posse, patribus, ad quos loquebatur, non

Strana 113
Liber XIII. Caput XXX. 113 velut naciones, sed quod concilium constituerent aut representarent, se reputantibus, aliam sepe in medio positam sepiusque raciocinacione et votis superatam sumpsit viam, contestatus episcopos, prelatos dumtaxat, habere vocem in concilio, quare ad minores non pertineret deliberacio, an supersedendum vel non esset in processu. Super quo audiuit vrgencia satis ab altero ex graduatis in diuino iure, illi ex animo ostendente testimonia Dei, que credibilia facta sunt nimis, seque illa conmemorantem contemptui non esse dixerat; namque se meliores habere discipulos. Deinde Are- latensis respondens ad allegata ex parte dictarum nacionum, inter cetera aperiebat, quod patres concilii, sic eos nominans, qui maior multo pars pre supplicantibus bene sentirent, eiusmodi procurari dilaciones ad concilii exinanicionem, ipsique oratores principum, nec mirum, si dilaciones peterent ad illorum expensas viuentes, nullo aggrauante eos onere ex diuturna persistencia. Sed et quibusdam eorum facta pro- pria per eiusmodi resistencias cum papa prosperabantur; quia vero sustinenda non esset calumpnia concilii, crimina designata in citatorio confinxisse, procedi oporteret super admissione articulorum, vt crimina probarentur. Capitulum XXX. Post quinque protestaciones solemnitas seruata est in admis- sione articulorum contra papam, dataque dilacio processui curialium. Die igitur lune XXVIII. mensis, generali facta congregacione de mandato de- putatorum in processu pape, post celebratam missam presidens concilii perlecto de- creto Toletano prima innouato sessione, incipiente "Vt autem" exhortatus est con- sedentes omnia cum pace agi debere. Continuo autem oratores Hyspanie legi fecerunt cedulam, prout alias, vt in processu supersederetur, superaddita mencione regie sup- plicacionis per litteras eius Marcio mense notificate, et quomodo super hoc eciam alii principes supplicarent, dicentes se interponere velle pro tractanda pace. Conclu- debant autem protestantes, si non fieret, pro quo supplicabant, dari eisdem testi- monium, quod actus ille fieret sine et preter eorum consensum. Deinde Barchino- nensis episcopus similem in effectu, quamuis breuiorem requestam parte nacionis Hyspanie proponebat; Franciscus autem de Barbauariis, nomine ducis Mediolani, lon- giorem multo, protestatus non consentire in hoc actu nec in aliis ; pro nacione vero Ytalica Mediolanensis archiepiscopus alteram satis extensam, obiurgaciones in ea non parum duras inmiscens et protestaciones, aliamque pro se, primatem Ytalie se vocante, suisque suffraganeis satis mordentem. Contra duas istas pluribus patrum obicientibus audiendos non esse libellos famosos, patriarcha quoque Aquilegiensi vehementi spi- ritu contradicente nominacioni primacie, contestante racione sue ecclesie post Roma- nam maioris se fore primatem Ytalie atque principem, nec consensisse aut interfuisse deliberacioni illi parte Ytalice nacionis. Archiepiscopo autem dicente cedulam fuisse positam vocacionis, patriarcha more suo multa contra papam dicebat, quod mercenarius, ymmo esset hereticus. Abinde cum procurator fidei dicere voluisset, Arelatensis, dato ei loco, vt post se loqueretur, dicebat de paciencia concilii super Scriptores III. 15

Strana 114
114 Liber XIII. Caput XXX. emendacione pape annis septem, iamque post citacionem fere per decem menses; sed reges tacuissent in fine termini iam supplicantes, supplicacionibus vero multis partis ad instanciam factis quidam fortassis instarent propter suum proprium inter- esse; verum, cum magna concilio irrogaretur infamia octo annis, ad quam congre- gatum extitit, mansisse absque reformacione et insuper calumpnia de conficcione criminum, quod ad eorum dumtaxat probacionem in ipso termino agebatur, non vero ad deposicionem pape, pro qua, vt differetur, principes supplicarent, eamque dilacionem eciam in eo actu concilium concederet, triginta videlicet dies ad testium recepcionem. Ideo cum dilacio petita concederetur, agereturque ad concilii defen- sionem, neccesse erat illum terminum obseruari. Cum autem promotores et pro- curator fiscalis legere cepissent cedulam ad termini obseruacionem, continuo disces- serunt Castelle, Aragonie et Mediolani oratores, eorumque prelati et abbates aliique inferiores, horum tamen multis in congregacione remanentibus. Ipsi vero pro- motores organo procuratoris fiscalis continuarunt lecturam dicte cedule, conme- morantes citacionem per edictum mencionatam superius, eiusque execucionem et contumaciam pape non comparentis, protestacionesque per eos dudum factas repe- tentes iuxta contenta in citacione, vt articuli admitterentur, fieri petebant et requi- rebant. Continuo autem de mandato sacre synodi, organo presidentis eisdem facto, Vicensis et Marsiliensis episcopi vocarunt ad valuas sistentes ecclesie, proclamantes trina vice et clamorosa insinuacione Eugenium papam quartum, cuius contumacia tunc accusabatur accusataque erat, si ipse vel aliquis pro eo ibidem esset, vt com- pareret coram Basiliensi synodo in generali ipsius congregacione. Sed nec ipse, nec alius pro eo comparuit. Similiter nec in alia clamorosa insinuacione, eodem facta modo super gradus ante sedem presidentis concilii, relacione abinde facta per eosdem acclamatum papam, nec alium pro eo comparuisse. Promotores et procu- rator fiscalis, iterum repetentes dicta per eos, pecierunt Eugenium ipsum non com- parentem mandatisque et monicionibus synodi non parentem reputari contumacem, et in eius contumaciam posiciones, articulos et capitula per eos producta admitti, que admissa fuerunt per sanctam synodum, prout continetur in cedula tenoris subscripti: „Hec sancta synodus Basiliensis prefatum dominum Eugenium papam quar- tum non comparentem, neque mandatis et monicionibus huius sancte synodi, prout tenetur, in aliquo parere vel obedire curantem, contumacem reputat, ac ipsum, prout est, decernit et declarat ipsius exigente contumacia merito contumacem, et in eius contumaciam articulos contra eum in hac causa datos ad probandum in loco sancte synodi et extra, vbicumque et quandocumque opus fuerit, admittit, assignans vobis, procuratori fiscali et promotoribus, terminum ad hodie quarta post meridiem cum continuacione dierum iuridicarum sequencium, similiter hora quarta cuiuslibet dierum vsque ad tricesimam diem, proxime futuram inclusiue, apud conuentum fratrum Augustinensium, presentis ciuitatis, in loco pro deputacione pacis deputato, coram commissariorum in hac causa deputatorum presencium maiori parte, vel in genera- libus congregacionibus interim celebrandis ad producendum testes et iura neccessa- ria, que pro probacione ipsorum articulorum producere volueritis, et eidem Eugenio

Strana 115
Liber XIII. Caput XXXI. 115 ad videndum eosdem testes produci, admitti et iurare, et dandum interrogatoria iuxta formam litterarum citatoriarum desuper emanatarum, et alias terminis et horis supradictis et ad procedendum ad vlteriora, prout spiritus sanctus dictauerit, ipsius domini Eugenii absencia non obstante.“ Ipsis vero articulis ad probandum admissis, dicti promotores et procurator fiscalis pro illorum probacione produxerunt et facto tradiderunt quasdam litteras sub bulla Eugenii pape, formam continentes iuramenti prestandi per Ioannem epi- scopum Luzariensem, verbo autem produxerunt informacionem habitam contra papam per deputatos ante decretum citacionis, et acta quecumque coram ipsis super dicto processu, omniaque decreta et acta sacri concilii Basiliensis, in quantum pro eorum intencione facerent, et non alias. Item post accusatam contumaciam cardinalium et aliorum Ferrarie sistencium cum papa, nec comparencium, transacto iam termino xxxta dierum in XXXII. sessione eis assignato, cum sancta synodus diceret reputandos esse eos contumaces, surgentes patrum quidam dixerunt se a multis illorum manda- tum habere, quibus petentibus audiri allegaturis absencie causas, responsum extitit, vt allegarent coram deputatis in processu pape. Die nona sequentis mensis com- missione illis facta, vt mandata ipsa allegacionesque causarum examinarent infra xV dies, abinde relaturi in generali congregacione; sed processus hic multorum instanciis suo specificandis loco, dilacionem accepit vsque mensem Augusti. Acta vero diei completurus procurator fidei dicebat, quod iuxta decretum Toletani con- cilii IX. superius insertum, recedentes a congregacione, qui minor pars erant concilii, facerent scisma, cum se ab aliis diuiderent, papa quoque. Dicere autem incipiens aduersus factas protestaciones interruptus est, et desuper multa dixit Vicensis epi- scopus, allegans iura et raciones. Ea vero die hora vesperorum coram Lugdunensi archiepiscopo, Vicensi et Warmiensi episcopis et abbate de Scocia, Panormitano dicente, quod interesse non posset, abbate autem Virgiliacensi et archidyacono Me- tensi absentibus a loco concilii in legacione ad Franciam per concilium destinatis, prout obseruancie est in eiusmodi processibus, citacionibus per cursores relacioni- busque per eos et scribas factis, ad instanciam promotorum et procuratoris fiscalis, producti sunt testes decem, a quibus receptum est iuramentum super probacione dictorum articulorum. Et diebus aliis mensis futuri in processu specificatis, coram dictis conmissariis vel aliquibus eorum, iurarunt alii XIII, quorum aliqui, nisi se- cundo citati et compulsi iurare noluere, vsque mensem Augusti synodali tunc secuta diffinicione. Capitulum XXXI. Littere regis Polonie, retinere volentis pecunias indulgenciarum archiepiscopi Rutenorum, tanquam venientis ad concilium, ducis Sabaudie illud profitentis, nec vtentis conmissione pape, ordinaciones quoque de conferendis in concilio beneficiis, et regendo officio penitenciarie. Maio percurrente, bis quatuor habitis congregacionibus, fuere incorporati Martinus de Vera decretorum doctor, ambasiator regis Aragonum, frater Guido- 15*

Strana 116
116 Liber XIII. Caput XXXI. marus, Guilelmus Sykardi, Ioannes Mydilhusen, in decretis licenciati, Wilhelmus Cistar prepositus, Valentinus, cubicularius pape, Ioannes Bertonelli, preceptor Le- mouicensis ordinis sancti Anthonii, Henricus Wasserer, archidyaconus in ecclesia Zwerinensi, Symon de Witlick personatus ecclesie Vrsensis, Treuerensis dyocesis, canonici octo, prior vnus, et alii nouem. Sancta synodus accepit litteras regis Ara- gonum, attestantes de Martino proxime nominato ambasiatore suo, vt inter alios suos tanquam talis reputaretur; regis quoque Polonie, quod permisisset indulgencias concilii publicari libere per regnum suum, cupiens multitudinem Grecorum sub eius dominio constitutam conuenturam in vnitate fidei cum catholica ecclesia. Quoniam vero audiuisset Grecos aliam tenere viam in Ytaliam prouectos, et quia nacio Ger- manica in concilio constituta scripsisset pecunias ex indulgenciis collectas non dan- das, nisi suo interueniente consensu, ideo non respondisset nuncio concilii ipsas petenti pro satisfaccione ciuibus Auinionensibus de mutuo septuaginta milium flore- norum, sed et tunc congregari faciebat prelatos regni sui pro consilio desuper ha- bendo. Alias quoque litteras similes magistri ordinis Pruthenorum adicientis pecu- niam repositam fuisse in quatuor castris, nec solum in potestate esse preceptorum ordinis, sed prelatorum patrie. Recepit preterea litteras Ysidori archiepiscopi Gre- corum in Russia, scriptas Marcio mense in Rigensi metropoli, referentis venientem ad sanctam et diuinam Basiliensem synodum, quia Sigismundus Lithuanie dux de- negasset saluum conductum sibi in eiusque societate constitutis; quinymo parasset gentes inuasuras eos viamque impediturus, quod oportuerat circuire, qui ab exitu de patria iam septimum egerant mensem. Volebat autem intrare mare, sed, quoniam adhuc congelatum esset, oportebat eum expectare. Qui notificabat se optare animos patrum dirigi ad inceptum sancte vnionis opus. Auditis verbis hiis multi censuerunt archiepiscopum ipsum testimonium reddidisse, imperatorem Grecorum et patriar- cham fecisse aliorsum a compactatis, venire nolentes cum oratoribus sacri Basiliensis concilii; siquidem iste, non suggestus per pape oratores, recto veniebat itinere imple- turus compactata, quemetipse dudum iurauerat, secundus existens primorum trium Grecie oratorum. Recepit denique litteras ducis Burgundie communitatumque de Bruxellis, Gandauo et alterius super ecclesia Tornacensi, in fauorem Ioannis Chel- loti; pro cuius competitore frequenter scripserat rex Francie, sed deliberacione habita dux admissus est ad prosecucionem cause, et absencium loco alii deputati fuere preinstructores ; litteras item ducis Sabaudie, conmendantis proposiciones factas per Ludouicum prothonotarium, ambasiatorem concilii ad eum, qui per triduum re- tulit in generali congregacione de multis proposicionibus coram illo factis, in qua- rum altera causas exposuerat, quare sancta synodus parere noluisset facte a papa dissolucioni, in alia de auctoritate concilii eiusque supra summum pontificem supe- rioritate; responderatque in tercia obieccioni synodo calumpnianti recusare pacem. Alteram rursus ex incidenti proposicionem fecerat ad litteras parte pape duci desti- natas, in quibus post extensiorem narracionem, prout suo proposito attinentem de gestis circa factum Grecorum, propter quos dicebat tempestatem in ecclesie ortam redargucionemque sinodalis eleccionis, iustificacionemque parcialis conclusionis lega-

Strana 117
Liber XIII. Caput XXXI. 117 torum, sueque ambasiate in Greciam destinate, multa cum exacerbacione aduersus Basilee permanentes, ad postremum laudans ducem tamquam principem catholicum et deuotissimum, cuius deuocionem iam diu expertus fuerat. Dicebat se valde con- tentum, vt inter ipsum et Basilee residentes omnia, que ad veram pacem et concor- diam, ac caritatis et beniuolencie reintegracionem spectaret, sicut deceret inter patrem et filios, se interponeret mediator existens, offerebatque, vt dux ipse illis de Basilea omnium eorum, que contra ipsum attemptauerant, plenam posset abolicionem pro- mittere, et, si vellent, prout debebant, ad Ferrariensem proficisci congregacionem, quamcumque neccessariam seu expedientem libertatem et securitatem tam in publi- cis quam in priuatis negociis posset pape nomine polliceri. Atqui insinuata commissio hec grata multis non fuit, amplius semper excitatis, vt synodalem processum super ecclesie reformacione curieque Romane aduersus papam continuarent, cum ab inicio concilii hoc vnum persepissime obtulerit, quod reformacionis loco ab eo postulate vellet remittere crimina heresis, lese maiestatis, sacrilegii etc., commissa per patres propterea, quod in concilio permansissent, laborantes ad ecclesie reformacionem; sed eciam, quia, vt pro magno offerebat, patres, qui maluerant prede exponi, quam fidei veritatem indefensam relinquere, proficisci posse in congregacionem Ferra- riensem, declaratam per eos conuenticulum esse scismaticorum. Referebat autem Ludouicus ipse de magnis honoribus ac donariis sibi factis, sex videlicet taceis magnis deauratis; ambasiate vero ducem in effectu respondisse, quod confiteretur Basilee, non vero Ferrarie generale concilium, ex quo sequebatur prelatos dominii sui non Ferrariam, sed Basileam fore missurum: Qui rogauerat, vt terminus ve- niendi non fuisset eis limitatus, sed maneret in arbitrio concilii, iamque disposuerat venturos esse episcopos quinque et abbates plures; item, quia papa post suspen- sionem prouisionem fecerat de ecclesia Tarentasiensi, quod mitteret oratorem suum pro illa obtinenda a concilio, an validam reputans factam per papam. Super quo lecta fuit alia littera ducis in sequenti congregacione per oratorem eius relacione facta, quod dux presenciens Marchum archiepiscopum Tarentasiensem, pape con- sanguineum, intendere studiosius, vt extraheret a Sabaudia pecunias et in Ytaliam deferret, cum eciam ex aliis causis minus foret ydoneus, tractauerat, vt ecclesie renunciaret. Durante vero tractatu, quoniam in Greciam iuerat, res non fuerat adimpleta, post regressum autem renunciacione facta papa prouidisset ecclesie de persona Iohannis de Arciis prepositi Montisouis, nesciente ipso duce; sed cum factum fuisset parum temporis post decretam suspensionem, supplicaret concilio eiusmodi prouisionem per concilium fieri, offerens personam suam filiorumque suorum, omniaque dominia ad queuis grata concilio. Plures eciam recepit missiuas ducis Britannie, causantis ex consiliariis suis multos ad concilium fuisse citatos questoris cuiusdam sollicitudine, ad instanciam cardinalis de Cypro iam condempnati. Sup- plicans autem illi silencium imponi dicebat, si quid petere vellet, patriam suam libe- ram esse cuicumque facturam iusticiam. Similiter alias multas litteras in fauorem electi Basiliensis Bernardi de Rotzenhusen contra episcopum iusticiam fieri petentis, tamquam inhabilis esset ad dignitatem. Datis vero commissariis, cum illi decreuissent

Strana 118
118 Liber XIII. Caput XXXII. admittendum non esse articulum ad probacionem, quamuis ex supplicantibus quidam litteras aduersus concilium dederunt diffidatorias, nullo abinde proueniente dampno, post paululum temporis concordia facta extitit, concessa illi dignitate, per episcopum possessa primo. Mensis huius decima die deputati fuerunt xVI ex patribus concilii ad prouidendum de omnibus beneficiis vacantibus, preterquam electiuis, officio eorum per mensem dumtaxat duraturo, exceptis quatuor per eos eligendis cum XII nouiter per deputaciones altero futuris mense; que ordinacio seruata extitit vsque ad aduen- tum in concilio noui pontificis; iuramento publice facto in generali congregacione, cum nominabantur, non recipere per se vel alios, directe vel indirecte, ante vel post munera vel promissiones; sed quod ad bonum et honorem beneficiorum vacancium, prouiderent de personis ydoneis, seruatis qualificacionibus XXXIe sessionis. Habebant eciam attendere eis datas ordinaciones, vt magis incorporatis eorumque familiaribus, qui diu in concilio permanserant et pro eo se exposuerant, prouiderent, preferentes minus beneficiatos ac dyocesanos; item magis graduatos et presentes aliis non tali- bus, quodque recommissa haberent supposita studiorum, doctores maxime et gra- duatos, non beneficiatos aut tenuissime, et, si conferrent beneficium habenti plura, vnum aut duo illorum astringerent dimitti aliis conferenda, habentique duo incom- patibilia, nunquam tertium conferrent, nisi priorum dimitteret alterum, nulla dispen- sacione ad tria eidem suffragante. Mense quoque futuro xx. die data est facultas deputatis ad nominandum officiales in numero, de quo eis videretur ad regendum officium penitenciarie in concilio. Vt vero plurimum, quamuis striccius in hiis, que symoniacam labem, aut turpem questum, vel speciem horum pretendere possent, tamen statuta officii regendi, iuramenta quoque et officiales, procuratores, scriptores et alii mutatis mutandis omnia fere ordinata fuerunt iuxta formam Benedictine, excepto, quod, vbi in curia Romana vnus penitenciarius maior in concilio erant, quatuor de qualibet nacione, vnus singulis mensibus preter vnum, qui ad alterum manebat innouandi. Taxa vero litterarum fuit pro tercia parte minus, quia grossus papalis, quorum decem faciunt vnum ducatum, computatus est ad duos solidos Basi- lienses, ducato ibidem valoris plus XXVIII. Fuerunt autem ex singulis nacionibus officiales perpetui, scriptores et procuratores assumpti, quamuis non eque maiori multo sistente multitudine suppositorum concilii ex Gallicana et Germanica nacioni- bus ordinato, vt omnes esse deberent in sacris constituti, vtque vnus duo officia non haberet, preter concilii notarios, vix aut nullum emolumentum ex communibus gestis habentes. Capitulum XXXII. Fauorabilis affeccio regis Romanorum nouiter electi ad Basi- liense concilium, concessis omnibus saluis conductibus, qui per Sigismundum predecessorem. Lapsu Iunii mensis, factis congregacionibus sex processioneque vna, agregati fuere synodo Otto, Dertusensis episcopus, Petrus sancti Cucufatis, frater Andreas

Strana 119
Liber XIII. Caput XXXII. 119 de Gassa ordinis Augustinensis, baccalarius formatus in theologia, Gerardus Folie, in legibus licenciatus, frater Anthonius Petri Petrus penitencium ordinis sancti Bene- dicti, Ioannes Amergasii, archidyaconus Dertusensis, Nicolaus Petz, thesaurarius Hildeszemensis, canonicus vnus, prior vnus et alii XIII. Sancta synodus recepit litte- ras regis Romanorum, suorumque oratorum primo ad eum destinatorum, videlicet Ioannis Pulcri patris et Ioannis de Ragusio; suscepit eciam ipsum Ioannem Pulcri patris abinde regressum, et cum eo Georgium Vischel doctorem ac militem, oratorem Romanorum regis et tamquam protectorem concilii destinatum, patriarcham quoque Aquilegiensem secundorum oratorum primum. Per litteras autem dictorum oratorum innotuit, quod dilata audiencia, donec audisset oratores electorum imperii, sex eccle- siasticos et sex laicos, presentantes eleccionem factam de persona eius ad imperium. Post receperat eos honorifice ad dexteram suam eciam post acceptacionem imperii in die conuiuii, audiuissetque eos benigne per tres horas, ac prout cognouerant apertis indiciis, rex ipse eiusque consiliarii omnes nimis fuerunt conmoti audito de litteris pape suadentibus depredaciones, spolia et captiuaciones fieri contra celebrantes concilium et neccessaria illis apportantes, similiter et de captiuacione facta oratorum ex Francia redeuncium, adstatimque saluo conductu, cuius copiam mittebant nomine imperii, concesso, dederat litteras contra illos captiuatores et alios circumuicinos, vt con- festim liberarentur, quodque mitteret oratores suos ad concilium, eos, qui fuerant Sigismundi predecessores, Lubicensem episcopum et dictum Georgium Vischel, esset- que rex ipse bene dispositus pro concilio, nec recognosceret Ferrariense concilia- bulum, sed vellet se interponere ad pacem, vt tercius locus haberetur in Germania pro vnione facienda Grecorum; conmendantes vero personam eius de iusticia, con- stancia et rectitudine, attestabantur eum multum odio habere inconstantes eos, pre- sertim, qui primo pro Basiliensi concilio et postmodum erant pro Ferrariensi con- ciliabulo, Signensem vero episcopum, oratorem pape, coram rege proposuisse spacio hore vnius; qui non placuerat propterea, quod notasset concilium Constanciense, velut ex decreto ibidem facto de potestate concilii supra papam, dicens, quod illa materia maiori discussione indigebat. Notificabant preterea regem disponere se cum potenti exercitu ad ingressum regni Bohemie, cuius coronam recepturus, cui frater regis Polonie obuius erat cum decem milibus. Auditis premissis felicibus nouis de pro- speritate concilii, presidens gracias Deo agebat et regi iuxta morem, factaque est generalis processio pro salute prosperoque regis successu, ac pro fructibus terre, magna caristia bladi vinique patriam et synodum vrgente. Tenor sequitur salui conductus concessi per regem Romanorum. „Albertus, Dei gracia Romanorum rex, semper augustus, ac Vngarie, Dalmacie, Croacie etc. rex, electus rex Bohemie, dux Austrie etc. notum facimus tenore pre- sencium vniuersis: Quia serenissimus et gloriosissimus princeps et pater noster felicis memorie, cesar Sigismundus, pridem sacrum Basiliense concilium, quod tunc capiebat exordium, et tandem in suo processu manutenuit et libertauit, sibique et omnibus ad illud accedentibus et recedentibus ab eodem cum rebus suis et personis suum et sacri imperii saluum conductum et securitatem concessit, prout sue maiestatis littere 120. 1438. 4. Mai.

Strana 120
120 Liber XIII. Caput XXXIII. clarius attestantur, nos, qui Deo volente in sacro Romano imperio prefato domino et patri nostro successimus, inuiti vellemus, quod sub nostro regimine huiusmodi Romani imperii libertas et saluus conductus violaretur; idcirco cum consilio egre- giorum oratorum venerabilium et illustrium sacri Romani imperii electorum, aliorum- que principum et sapientum, prefatum saluum conductum sacri Romani imperii ex certa sciencia approbamus et confirmamus, ymmo nostrum et imperii sacri saluum conductum de nouo concedimus et conferimus sacro concilio, volumusque et man- damus, vt omnes venientes, ibidem manentes et illinc recedentes, nostro et imperii sacri saluo conductu et omni libertate fruantur, quemadmodum prius tentum est, et quod iste noster saluus conductus per omnia puncta et continencias suas, que littere prefati domini et patris nostri inserta et inserte sunt, plenam obtineant roboris firmi- tatem. Nos enim cum electoribus nostris pro felici concordia inter sacrum Basiliense concilium et sanctissimum dominum nostrum papam Eugenium consequenda insu- damus omnique studio laborare intendimus, vt scisma in Dei ecclesia euitetur, vnio concupita proueniat, et christianus populus in pacis pulchritudine requiescat, pre- sencium sub nostro regali sigillo testimonio litterarum. Datum Wyenne, die quarta mensis Maii, anno domini millesimo quadringentesimo tricesimo octauo, regnorum nostrorum anno primo.“ Prefatus vero Georgius litteris credencialibus perlectis dicebat, Romanorum regem concilio agere gracias pro benediccione sibi data, congratulacioneque ac solem- nitate de assumpcione eius ad regna Vngarie et Bohemie, pro ambasiata quoque et litteris destinatis ad eum, pecuniaque sibi concessa, collecta ex indulgenciis, attin- gente, vt iam concilio fuerat relatum, ad summam XIIII milium florenorum. Offerebat autem personam suaque regna ad queuis sancte synodo grata; dicebat consequenter auditis depredacionibus et captiuacione oratorum, ac de insecuritate stratarum, per- multum doluisse regem, qui volens libertatem ac securitatem in sacro concilio esse, concesserat suum saluum conductum modo, quo predecessor eius ad illiusque ex- ecucionem miserat eum, vt protectorem, prout de hoc, litteras haberet apertas parte eius requirendi omnes assistere sibi ad huiusmodi proteccionem. Tercio loco atte- stabatur regem omnesque suos valde contentos fuisse de patribus, qui tanta cum maturitate et expectacione processissent in facto pape; et quoniam intendebat ora- tores suos ad eum mittere, supplicabat concilio supersedere, donec responsum haberet. Postremo, quod constituisset Lubicensem episcopum seque oratores suos in sancta Basiliensi synodo, quemadmodum erant pro olim Sigismundo patre suo. Capitulum XXXIII. Relacio de propositis coram rege, cui date sunt pro causa fidei pecunie indulgenciarum collecte in suo ducatu, suaque assistencia concilio, et remissio annatarum incorporatis concilio. Finita huius proposicione dictus Ioannes Pulchri patris, cum eo a rege regressus, perlecta missiua illius ample suadente, vt in processu pape omnino super-

Strana 121
Liber XIII. Caput XXXIII. 121 sederetur, vtque intencionem regis talem esse patres intelligerent exhortantem, requi- rentem ac contestantem sic fieri debere, publicata quoque littera originali salui con- ductus concessi, retulit de proposicione per semetipsum coram rege facta parte concilii cum themate: „Rex in eternum viue", congratulantem de assumpcione eius ad regna tria in mensibus tribus, exponentem rursus, quomodo ecclesia diebus hiis nimium collapsa foret in periculo constituta ruine tocius, inter alias illa assignata causa, quoniam eam regeret pastor, a Zacharia propheta descriptus, dicente: „Hec dicit dominus ad me: adhuc sume tibi vasa pastoris stulti; quia ecce, ego suscitabo pastorem in terra, qui derelicta non visitabit, dispersum non queret et contritum non sanabit et id, quod stat, non enutriet et carnes pinguium comedet, et vngulas eorum dissoluet. O pastor et ydolum, derelinquens gregem! Gladius super brachium eius et super oculum dexterum eius; brachium eius ariditate siccabitur et oculus dexter eius tenebrescens obscurabitur.“ Exposuerat autem verba prophete huius conuenire pape Eugenio, in cuius persona a primo anno sui pontificatus signa hec apparuerant, brachio oculoque eius dextris obtenebracioneque, ariditate vulneratis et, licet parum conualuisset, manerent tamen signa hec continuo. Subiunxerat autem post eiusmodi expositam propheciam, quamuis ex culpa pastoris status ecclesie peri- culo subiaceret, magna tamen fidelium spes esset auxilio regis ipsius prosperari; propter quod gracie Deo agende erant, qui tante neccessitatis tempore de tali pro- uidisset rege Romanorum, succursuro ecclesie neccessitatibus. Retulit preterea de modo per ipsum collegamque eius donacionis pecuniarum ex indulgenciis regi Romanorum, quod illas ex diuersis locis apportatas, congregatas in cumulo vno, eis- demque ostensas nomine sacri concilii dedissent regi, vigore facultatis eis concesse kalendis Marcii, vt, quoniam rex ipse indigeret subuencione pro defensione regni Vngarie contra perfidam Turcorum gentem, super collectis pecuniis indulgenciarum in terris et dominiis ac opido Wiennensi collectarum concordare super illis, com- ponere ac disponere possent. Ipse autem Ioannes Pulchri patris dicebat in vna bursa regis parte datos sibi fuisse ducentos ducatos cum graciarum accione, et ad mandatum concilii illos curialiter offerens, quos magister hospicii pro tempore sui recessus dederat sibi vnam bursam ducatis plenam, numeratis postea ducentis. Aquilegiensis vero patriarcha attulit litteras regis, commemorantis proposiciones factas coram eo per Vicensem episcopum et Ioannem de Bachenstein collegas suos, quodque rex respondere non potuisset, sed hortaretur per concilium mittendos esse oratores ad dietam Nurenberge in festo Margarete, vbi per oratores suos ad petita concilii, que ardua erant, responderetur. Instabat eciam remitti causas inter duces Bauarie Henricum et Ludouicum pendentes, volens per rigorem iusticie aut con- cordiam in breui terminari. Referebat autem postremo de honoribus in via atque Wyenne concilii contemplacione sibique collegisque suis factis, a quibus replicacione facta super responso regis tandem permansisset Nurenberge respondendum esse; ideoque manserant dietam expectaturi, sibique redeunti per ducem Henricum factos fuisse magnos honores, dicentem se inclinatum, vt pax inter Ludouicum eumque tractaretur. Sed regem voluisse per se ipsum causam terminare, et, vtcumque con- Scriptores III. 16

Strana 122
Liber XIII. Caput XXXIII. 122 cilium cum eo ageret, semper vellet cum concilio tenere. Dux vero Ernestus, frater Guilelmi protectoris dudum concilii, quod constantissimus esset exhortans patres viriliter agere pro reformacione ecclesie in capite, quam prosequebantur. Ipse autem firmissime credens spiritum sanctum adesse sancte Basiliensi synodo, vellet exequi omnem determinacionem eius; et quamuis iam confractus antiquitate, pro seruicio tamen spiritus sancti vellet ad expensas proprias personaliter Basileam venire et defendere patres. Oratores hii synodales, patriarcha et Ioannes Pulcri patris, Geor- gius quoque imperatoris, non retulere concilio de litteris regis ipsius per diem ante datis preinserti salui conductus, quibus pape scripsit maximas agens gracias pro- congratulacione eius de eleccione sua ad culmen imperii, cuius onus electorum prin- cipum requisicione, ammonitusque sua ex parte per Vrbanum episcopum Signensem receperat in Dei et sanctitatis sue sedisque apostolice presidio et auxilio confidens, vt sub tam graui onere succumbere non sineret, rogans autem, vt se regnaque sua solita clemencia haberet recommissa. Offerebat se in singulis, que posset conferre ad Dei honorem, ecclesie pacem sueque sanctitatis et apostolice sedis statum et decus, omni sinceritate et promptitudine beniuolum et paratum. Intelligi ex hiis potest, si paratus erat, prout a concilio poscebatur, mandare obseruari suspensionis decretum aliasque implere concilii peticiones, prout spes dabatur per litteras eius ad concilium sub data xxx. die mensis predicti, notificantes, quod ad peticiones ipsas per Aquilegiensem patriarcham, Vicensem episcopum et Ioannem Backenstein eidem presentatas supersederet respondere vsque ad dietam Nurenbergensem in festo Mar- garete. Hortabatur igitur seriosius terminum hunc patres in paciencia prestolari. ibidemque suos mittere oratores; ipse autem in eiusmodi peticionibus sic cooperaretur et faceret, quod de ipso possent merito contentari. Recepit quoque sancta synodus litteras regis Aragonum, supplicantis pro confessore suo ordinis predicatorum et theologie professore prouidendum sibi de certa abbacia in commendam vel alio con- gruenti modo. Litteras item ducis Mediolani supplicantis in fauorem Marci de Medio- lano, vt Alexandrine ecclesie, nullos aut paucissimos habenti redditus, prouideretur de persona eius cum retencione beneficiorum suorum. Mense vero isto die sexta sancta synodus liberauit et absoluit omnes et singulos incorporatos et vsque trimestre incorporandos, absentes et presentes, eciam si episcopali aut patriarchali dignitate constituti essent, ab omni obligacione vsque in hanc diem facta per se vel procura- tores in camera apostolica de soluendis communibus ac minutis seruiciis seu annatis, racione prouisionis eisdem facte de ecclesiis, monasteriis aut quibuscumque bene- ficiis, remittens ipsis eorumque ecclesiis et beneficiis omne huiusmodi debitum, tol- lensque omnes censuras, sentencias et penas in eos forsan latas; occasione nôn- solucionis decreuit racione factarum obligacionum dicte camere aut cuiuis alteri non teneri, nec ad prestandam per quosuis, eciam auctoritate apostolica, compelli posse et debere, decernens ex nunc contra huiusmodi remissionem et liberacionem processus quoslibet et sentencias irritos et inanes; sub data vero prouisionis huius plures littere expedite fuerunt expressis nominibus particularium personarum.

Strana 123
Liber XIII. Caput XXXIIII. 123 Capitulum XXXIIII. Relacio de obtentis a papa super differenciis ecclesie per oratores electorum imperii, horumque mente super termino earum, et peticio a concilio. Die vero XIIII. mensis huius, perlectis litteris tribus saluorum conductuum concessorum sancte synodo diuersis temporibus, a Sigismundo, quondam Romanorum imperatore, Alberti quoque moderni illas confirmantis, Georgio imperatoris, Ioanni de Lysura, Henrico de Erpel preposito sancti Seuerini et Georgio Haymberg, ora- toribus electorum imperii constitutis inter prelatos a sinistro latere, per Georgium ipsum, predicto habere se in mandatis a rege, vt assisteret et conformaret se cum oratoribus electorum imperii propterea, quod deliberata Francfordie per electores essent de intencione sua, et ita fuisset scriptum eidem, vt simul cum eisdem suppli- caret. Ioannes de Lysura exposuit se collegasque suos papam adiisse Ferrarie constitutum, qui inmediate secunda die eorum accessus post prandium familiarem audienciam eis tribuerat per duas horas; postmodum autem laborassent continuo pro habenda responsione cum deputatis, neque putauerunt se talem potuisse obtinere, certe gratissimam eis, cuius verba recitabat, estque tenoris sequentis: Responsio pape Eugenii ad peticionem electorum imperii pro danda ecclesie pace. „Per hec, que nobis prudenter et accurate exposuistis, studium atque dili- genciam venerabilium fratrum et dilectorum filiorum sacri Romani imperii electorum ad extinguendum exortas in Dei ecclesia dissenssiones tutandamque ipsius pacem et vnitatem, plene intelligimus plurimumque conmendamus, propter que apostolica sedes preter diuinam mercedem pronior efficitur ad retribucionem condignam. Et quoniam ex hiis, que exposuistis, id videbatur eis potissimum ad pacem conferre, vt in alium locum pro ycumenico concilio consentire dignaremur, idem a nobis fieri eorum nomine cum instancia petiuistis. Ad quod profecto cicius et specialius de- dissemus responsum, nisi carissimi filii nostri Alberti regis Romanorum illustris aliorumque regum et principum christianorum oratores in dies expectaremus, quo- rum consilia in hac hoc presertim tempore pretermittenda non sunt. Verum, quia vobis et aliis multis hec expectacio videtur, quod maiores posset difficultates rebus agendis inferre, respondendum duximus, quod, quamquam hic concilium ycumenicum legittime iam sit inchoatum, et loci huius mutacio possit facile sanctam Grecorum vnionem euertere, et propterea de alio loco non videatur necessaria consideracio, nichilominus ob vestram et aliorum instanciam equum esse iudicamus, ipsius regis Romanorum et aliorum regum et principum, de quorum oratoribus ad nos infra paucos dies destinandis noticiam habuimus, in ea re requirere et postulare consilia, vt sic tam ardua res, quanto maiori tocius ecclesie vnanimitate, sic tanto salubrius dirigatur. Quamobrem hortamur et requirimus prefatos electores, vt interea apud eundem regem Romanorum, cui eciam super eadem re scribimus, in alio ydoneo 16*

Strana 124
124 Liber XIII. Caput XXXIIII. Germanie loco conuenire velint, ad quem nos legatos nostros constituimus destinare de sincera nostra intencione et mente promtissima ad conseruacionem pacis ecclesie, ad felicem consumacionem vnionis Grecorum, necnon de nostra innocencia et iusticia plenissime informatos, qui nostris iustificacionibus auditis potestatem habebunt eorum interuentu per omnem honestam viam, concordiam practicandi, tractandi et amplec- tendi, et, si aliter dissensio sopiri non possit, et expediens sit et rebus gerendis accomodum, de alio tuto et libero loco, quantum in nobis est, eciam agendi, tractandi et concludendi, vt sic cum caritate et pace ad expedicionem vnionis Grecorum et aliorum sanctorum operum procedatur. Ad id vero, quod postulastis, vt ab vlteriori processu contra existentes in Basileà abstinere dignaremur, respondemus, quod nos aduersus eos nunquam aliquid, nisi neccessitate conpulsi, fecimus, et, licet cotidie sedi apostolice nobis et nostris intollerabilia grauamina per eos inferantur, tamen pro bono pacis libenter condescendimus, si prefati electores sic prouideant, quod ipsi de Basilea ab inceptis grauaminibus et aliis nouitatibus supersedeant. Quod si per illos aliter attemptatum fuerit, ex nunc coram Deo et hominibus de nostra sinceritate et, quod per nos pax et vnitas ecclesie non deficit, protestamur. Alloquebatur autem ipse Iohannes de Lysura post notificatam ab eo dictam responsionem magnas conmendaciones dominorum suorum electorum imperii, conte- status eorum esse intencionis, vt in dieta, de qua fiebat mencio, partes concilii et pape comparerent. Auditis vero illis, si concordia haberi posset, bene quidem, sin autem rex ipse et electores imperii cogitarent ac prouiderent de modo tenendo, et illum face- rent obseruari, quodque bene attenderent patres concilii super huiusmodi, quia, cum res ipsa tangeret tantum bonum, sicut vnio erat Grecorum, vt fieret aut impediretur, quod oporteret prouidere aduersus impeditores, et adiciebat, quod hoc non deberet per patres reputari graue, vt coram rege suisque electoribus partes comparerent con- cilii et pape, quoniam simile iam actum fuerat tempore Pisani concilii, in certa dieta Francfordie tenta; nec eciam grauis eis videretur petita dilacio, quia longa non esset, neque patres arbitrari deberent materiam processus pape reputandam esse facilem, quia facile non esset subtrahere se ab illius obediencia, quem semper assueti essent venerari, et cui christiana religio super omnes obediuit. Visum namque fuerat monstrante experiencia in preterito scismate, quemadmodum principes vix trahi potuerunt, qui se pro altera parte declararunt, ita, vt neccesse fuerat Sigismundum regem Romanorum super ea re per mundum personaliter ire. Postremo autem dice- bat nominacionem loci et temporis quoad dietam condictam papam reliquisse dis- posicionem regis Romanorum et electorum imperii, premaxime autem regis. Ad dicta hec presidens concilii generali respondit sermone super expositis per concilium esse deliberandum; subiungens autem a semetipso loqui in aduersum petite dilacionis dicebat, quamuis crederet intencionem electorum imperii sinceram, tamen, quod ex parte altera contractus claudicaret, videlicet pape, quoniam omnia hec fierent, vt patres tedio affecti recederent. Super quo Lysura replicanti contestando sinceram esse intencionem electorum, replicarunt Arelatensis et Panormitanus, quia notasset concilium dicens diffamaciones hinc inde fieri, et tamen citatorium emanasset infor-

Strana 125
Liber XIII. Caput XXXV. 125 macione preuia; ille autem excusauit se, quod non dixisset ex parte concilii. Pro- curator autem fidei dicebat materiam hanc pertinere ad statum ecclesie et fidei, sed per dilaciones huiusmodi parari vias ad magna pericula vtriusque; ideoque pro- testaretur quitquit periculi accideret, synodo sancte non imputandum esse, que parata erat semper ad prosecucionem. Cum autem maiores ex patribus concilii deliberare cepissent super petita dilacione, die tercia post proposicionem eorum, oratores pre- dicti adeuntes deputaciones supplicarunt, vt patres concilii similiter dispositi essent ad ea, que pacis, sicut papa, qui mittebat legatos cum pleno mandato ad locum, vbi imperator et electores conuenirent, aliasque ad tractandum pacem optima prebuerat auspicia concordie, vtque tempore intermedio supersederetur a processu pape atque suorum, attento, regem et electores pollicitos fuisse auctoritatem sancte matris ecclesie et generalium conciliorum pro toto posse defensare. Capitulum XXXV. Contraferencia deputatorum quinquaginta super requesta elec- torum, allegatis racionibus, quare non supersedendum foret a synodali processu. Deputatis autem quinquaginta ex patribus super peticione electorum imperii deliberaturis, cum maiores principum loca tenentes deliberarent, vt per tres menses supersederetur, cessando eciam ab examinacione testium et aliis quibuscumque actibus, alter ex inferioribus deputatis a presidente iussus aliisque partem fouentibus concilii, dato ei specialiter loco desuper materia dicendi, primum allegauit, quare supersedendum non esset, et consequenter neccessitate exposita de opportunitate remedii profuturi, respondens postremo racionibus allegatis ex parte supplicancium. Dicebat igitur primo, quod processum continuari erat sequi dictamen spiritus sancti, quia sepe conclusum fuerat, et sic visum spiritui sancto ac patribus, multis desuper habitis deliberacionibus; nulla vero vrgente in contrarium nouitate standum erat prius deliberatis, eciam post electorum imperii interposicionem; esset preterea adim- plere multiplicatissimas concilii promissiones de facienda reformacione ante sui disso- lucionem notificatas in orbem non semel, bis, aut sepcies, sed forte septuagies sepcies et hoc ab inicio concilii et continue, vt pateret in epistola incipienti „zelus domus Dei“ ac in XI. sessione aliisque epistolis et decretis literisque ad principes et alias destinatis; et quoniam publicasset in XXIX. reformacionem perfici non posse, nisi summus pontifex ad eam cum effectu capescendam inclinaret animum, dato testi- monio in XXVI., quod oporteret ipsum duriori trahi iudicio, qui exhortacione siue admonicione trahi non potuit. Cessare igitur a processu erat a reformacione desi- stere, ac tot tantisque synodalibus promissionibus contrauenire, quanto vetustioribus, quia iam a septem annis, tanto obligantibus striccius ad se conplendum per con- tinuacionem processus, quod profecto erat agere iuxta auisamentum insinuatum summo pontifici in responsione „cogitanti“ per Basiliense concilium agendum de ipso, quod fuerat actum per Constanciense de Iohanne XXII. Sed lencius expectando, vt molesceret cor eius, iamque fuerat expectatum per sex annos et amplius; semper

Strana 126
126 Liber XIII. Caput XXXV. tamen reperiebatur durius. Atqui pater familias post tres annos ficulneam fructum non reddentem succidi iusserat, et pro singulari dono quarto expectauerat anno; papa autem nedum fructum debiti regiminis non faceret, sed velut ficus a Ieremia descripta, ficus malas habens, malas valde vmbra sua alias arbores steriles faceret, non paciens per viros ecclesiasticos seruari canones editos super reformacione. De- sistere insuper a processu, quod esset notari concilium de variacione et illusione, reproba eidem magis, quam singulis clericorum, quanto dignitas maior; nullum vero maius obprobrium sapientibus esset, quam aliud dicere et aliud facere, cum vera sapiencia sit, vt verbis opera concordent. Et quia iam per epistolas duas post in- choatum processum vniuersis fidelibus scripserat se non posse dissimulare, quin iusticiam prosequeretur, censeretur iusticiam non prosequi, si preteriret criminum probacionem, in qua precipue, quinymo tota vis consistit iudicii. Sed vltra hoc supersedere esset confortare rebelles et fideles debilitare, quorum multi concilio obedientes curiam Romanam omiserant; dissoluere eciam animos patrum, vt a con- cilio recederent, videntes per huiusmodi dilaciones euanescere concilii prosecucionem. indurarique magis animum pape, cum sciret absque sui aut suorum instancia ex officio per concilium suspendi processum. Porro, si processus continuaretur, quod satisfieret multorum votis Ferrarie existencium, a quibus facta pape odientibus littere haberentur, suadentes processus continuacionem, multis ibidem forte aut sine forte pluribus quam Basilee desiderantibus, videre processus finem. Eratque rei huius euidentissimum argumentum, cum illi, qui primo refragabantur inchoacioni processus ex Ferraria regressi, vt continuaretur, postularunt feruenter. Ceterum sapiencia teste, quia potentes potenter tormenta sustinere habent, meminisse opor- tebat contra principes magnos raro aut numquam fuisse dilatatos processus, sed actis festine execucioni traditis, longioribus autem frustratis, effectu potencia defen- sionis ex successu temporis excrescente, potentibus et prosequentibus deficiente vir- tute, hoc est consensu subditorum timencium dilacionibus frustrari processum scien- cium, quia cuncta, que habet homo, dabit pro anima sua, et quamdiu bona permanent, tempus suffragatur potentibus, vt per munera, promissiones aliasque multipharie iudices corrumpant et alios prosequentes. Igitur, quamuis materia nec precipitanter, festine tamen, non morose, prosequi causam oporteret contra summum pontificem; etenim, quia iuxta qualitatem negocii requireretur animus in prosequente. Procedere vero ad condempnacionem pape magnum esset negocium: illud vtique perfici non posset sine magno animo, et quia, vbi magnus animus, ibi magnus conatus, ibi magna vehemencia spiritus: magna certe vehemencia spiritus remissionem et negligenciam non compateretur secum. Sacra enim scriptura attestante magna opera Dei facta, cum irruebat in agentes spiritus domini, et maledictum esse opus Dei negligenter agentem. Sic eciam legeretur acceleratos fuisse processus de tempore nostro in Pisano concilio aduersus duos de papatu contendentes infra menses duos, in Con- stanciensi contra Iohannem XXIII. infra dies XXVIII, et contra Benedictum post incor- poracionem Hyspanorum infra mensem quasi et ab inicio octo. Nam, sicut magna congregacio gencium armorum ocio vacans diu conseruari non potest, simili quoque

Strana 127
Liber XIII. Caput XXXV. 127 modo patrum congregacio in conciliis generalibus multis vrgentibus ad proprias redire plebes, quomodo in antiquis conciliis legeretur, nullus sistente diuturno magis quam Constanciensi, Basiliense vero duplo iam excederet illud. Ad hoc vt festina- retur in processu, patres obligarentur ex caritate et beneficencia ecclesie debita; nam cum ab exordio nascentis ecclesie tot tantaque grauia crimina auctentice num- quam obiecta fuissent summo pontifici, eo per epistolam suam affirmante omnia esse mendosa et calumpniosa, citacionemque appellante libellum famosum, si probacio deficeret, prout petebatur, maxima ignominia et macula proueniret ecclesie, quod calumpniose ac dolose egisset contra vicarium Christi. Quapropter filii ecclesie diligentes matris honorem tenebantur diligenciam facere, vt probacio fieret de obiectis criminibus. Obligaret eciam mandatum de correccione fraterna; etenim sancta synodus non valeret corrigere singillatim abusus difformitatesque in singulis episcopis et aliis ecclesiasticis; adhuc eciam correccio dicenda non esset, nec sub- sistere posset capite difformato manente. Vt igitur alii corrigerentur, neccesse erat omni conatu intendere ad correccionem capitis; cum vero notorie constaret de duricia pape, synodo id ipsum contestante, oportebat igitur procedi contra eum, quo- modo lex diuina dictat contra induratos, cum inquit: „Induratum est cor Pharaonis, non dimittet populum, nisi in manu forti.“ Quocirca locus iam non aderat leni aut tardo processui, supersedendo a criminum probacione. Ceterum iure parificante, quomodo hereticum et falsarium literarum apostolicarum, ita et contumeliam seu calumpniam suo episcopo facientes tradendos esse brachio seculari, papa vero epi- scopus esset episcoporum, qui iam publicauerat calumpniose obiecta sibi fuisse cri- mina. Si igitur in probacione deficerent, quali periculo subiacebant patres, qui non dubitabant in papa vigere animum vlciscendi oblata opportunitate, iamque monstra- uerat, mandans eos persequi tanquam hostes suos et fidei christiane. Propter quod, sicut oportuit, Machabeos fortiter pugnasse pro animabus et pro legibus suis, sic eciam patres constanter prosequi inchoatum processum pro salute eorum, et vt decreta manutenerentur. Erat deinde continuari processum neccesse deficiente con- tinue magis ac magis opportunitate probandi ex recessu patrum a concilio, quorum maior fuerat multitudo tempore inchoati processus, et quia iam transisset terminus ad videndum iurare testes; recedentibus vero ante deposicionem, qui iurauerant, probacione non facta, quomodo concilium excusaretur a calumpnia? Cum tamen, vt probacio fieret, non solum patres concilii, sed concernebat ciues Basilienses om- nesque concedentes concilio suos saluos conductus, qui veriti non fuerant incurrere pape indignacionem, arbitrantes concilium iusticiam prosequi, que sine probacione criminum manifesta non fieret; vrgebat postremo ad continuacionem processus, quon- iam, vt supersederetur, non solum instancia fieret per extraneos, sed per eos, qui ab inicio processus premaxime erant feruentes. Tunc enim dumtaxat oratores regis Castelle et vnus Portugalie dixerant non consentire, sed iam pridem quinque fue- rant facte protestaciones et, quod grauius, quia parificabant se dicentes duas contra duas esse naciones, nitebanturque mutare concilii ordinem, et asserere preter episco- pos nullos habere vocem in concilio.

Strana 128
128 Liber XIII. Caput XXXVI. Capitulum XXXVI. Aperiuntur quatuor media circa pape processum, et ostensa inconpetencia trium suadetur quartum. Secundo autem loco, vt palpabili manuduccione magnitudo periculi sancte synodo inminentis agnosceretur, prescriptus raciocinator exemplificabat: Si castrum datum ad tutelam ciuitatis magne vno eodem tempore expugnacionem generis huius pateretur, vt resistentes ferirentur gladio, exeuntes et intrare volentes captiuarentur, turres euerterentur subterraneis minis, deuastaretque domos incendium adhuc, et per expugnatores vbique mitterentur nuncii, attestantes illos defensores castri reos esse mortis; qui vero se constituebant pacis mediatores exhortarentur ad ea, que pacis, intendere, manente nichilominus expugnacione, nonne iuste mediatoribus dicerent, vel vnum saltem defensionis remedium nobis permittite, aquam effundere contra ignem. Sancta vtique synodus Basiliensis, velut castrum fortissimum constituta fuerat pro defensione militantis ecclesie per eam representate, quam hactenus, presertim contra acerrimas Bohemorum persecuciones viriliter defenderat; per illos iam depositis armis, sed per papam curialesque suos, aduersus quorum abusus illi principaliter insurrexerunt, omni ex parte paciebatur expugnacionem, apposito qui- dem ignis incendio, quia introducto per papam inaudito scismate per ereccionem conuenticuli Ferrariensis. Etenim, si magna Constanciensis synodus scisma duorum contendencium de papatu commune appellabat incendium, vrgencius dicebatur dua- rum sub nomine generalis concilii congregacionum; quod vero captiuarentur venien- tes ad synodum et exeuntes, testimonio aderant oratores a Francia redeuntes. Sed ex minis vere subterraneis, quia tacite et occulte fabricatis, iam aperte dampna sen- tiret, flexis et ab opere, quod inchoauerant, se retrahentibus multis prestanciorum concilii; quod autem inpugnaretur apertissime hostili gladio, eciam corporali, notorie constabat ex litteris pape mandantis personas concilii persequi, velut hostes suos at- que fidei christiane, prohibentisque victualia portari et portancium spolia primo capientibus cedere, spirituali denique gladio per censure declaraciones aliasque penas contentas in bullis pape, quod forte nunquam visum extiterat in Dei ecclesia papam excommunicare synodum generalem, aduersus quam eciam destinabat con- tinue litteras et nunccios per totum orbem. Vt igitur in tanta neccessitatis angustia sancte synodo foret remedium considerandum, se offerebat ex quatuor vnum cedere summo pontifici, priuari ipsum et adstatim eligi alium, ad instanciam principum om- nino supersedere, aut debita cum maturitate processum continuare. Primum certe magisque propinquum et ab expugnantibus desideratissimum erat pape acquiescere, vt absque vlla nominacione loci pro futuro concilio, per recessum simultaneum aut successiue concilio ignominiose dissoluto, alii in patriam, alii in beneficia, alii trans- irent in Ferrariam, adoraturi vestigia pedum pape, quem pronunciauerant suspensum, et sic impetraturi remissionem ab eo inflictarum penarum. Sed hoc quia omni peri- culo grauius minimeque gratum erat eciam supplicantibus, scientibus grauissimum fore peccatum, quia fieri non posset absque interitu salutis eterne, fidei veritatem

Strana 129
Liber XIII. Caput XXXVI. 129 indefensam relinquere, quinymo ad manus inpugnancium tradere. Veritas namque, super qua diebus hiis principalis erat concertacio, esset veritas fidei per Constan- ciense concilium determinata, quod papa teneretur obedire concilio generali, et que ab ista neccessario dependebat, papam dissoluere non posse generale concilium abs- que eius consensu. Has autem fidei veritates neccesse erat confiteri patribus cele- brantibus concilium Basiliense, concurrentibus ad hoc omnibus fere quatuor casibus, in quibus non satis est corde credere, sed confessio fidei neccessaria est ad salutem, pote quando credens, nisi confiteatur, existimatur, quod ipse non tenet illam fidem, quomodo reputatum est de Phariseis, quando noluerunt confiteri Christum esse filium Dei, sed solum Dauid, aut quando coram Pilato noluerunt confiteri esse regem suum. Secundo, si per hoc, quod ipse non confitetur, alii retrahuntur a fide, sicut a fide Christi auertebantur multi, quia maiores Iudeorum non confitebantur, testante Iohanne Ewangelista, scisma propterea esse inter eos, et quoniam statuerant, si quis eum confiteretur Christum, extra synagogam fieri. Tercio autem, si propter taci- turnitatem illorum, qui confiteri habent, reputatur, quod illa non sit veritas fidei, quomodo contingebat, si concilium Iherosolimitanum non diffiniuissent, qui erant ex gentibus non inquietari ad obseruandum Moysi legem, item simulante Petro, quando timens eos, qui a Iacobo venerant cum Iudeis, non vero, vt primo cum gentilibus edebat, quia namque reputabatur non esse veritatem fidei ewangelium absque ob- seruancia legis Moysi sufficere ad salutem, Paulus restitit ei in faciem, vt veritas ewangelii aput gentiles maneret, et ea racione non passus est Tytum circumcidi, quia, cum peteretur id fieri tamquam ex neccessitate, ex ipso facto cum taciturnitate reputabatur non sufficere ad salutem obseruanciam ewangelii; itaque fuit Paulo neccesse tunc verbo confiteri veritatem fidei et illam defensare. Quartus casus, si ex confessione veritatis prouenit gloria Deo et ex taciturnitate subtrahitur, quomodo Iosue dixit Achor, vt daret gloriam Deo confessurus, quod fecerat peccatum. Ex eius quippe confessione populus specialiter agnoscebat, quod iuste fecisset Deus puniendo eos propter peccatum commissum, de quo ipsi non curauerant inquirere, et transire permittebant impune. Ita eciam Christus voluit, vt Martha specialiter confideretur de resurreccione fratris sui, cum primo generaliter respondisset; dixe- rat enim, quod, si crederet, videret gloriam Dei. Applicando igitur dicebat, ita esse dato casu currenti in terminis. Nam papa absque consensu eius Basiliense concilium dissoluerat, et auctoritate ostendens se superiorem sub censuris mandauerat omnes e loco concilii recedere, declaraueratque concilium fore dissolutum, quia processum inchoatum aduersus eum patres continuassent, eosque priuatos fore dignitatibus et beneficiis, seculari brachio eciam inuocato. Etenim, si, quod papa requirebat, a processu desisterent se eius iudicio conformantes, qui audirent, quod post tantam resistenciam patres cessissent pape, vtique arbitrarentur eos non tenere dictas veri- tates, illarum contrarium profitentes facto. Multi eciam, qui illas credebant esse fidei veritates, eorum exemplo ab huiusmodi fide retraherentur, ipsique et alii fere omnes videntes illas sic deseri, arbitrarentur non esse fidei veritates, ac per hoc honor Deo et ecclesie sue debitus subtraheretur, imposito errore magne Constanciensi synodo, Scriptores III. 17

Strana 130
130 Liber XIII. Caput XXXVI. tamquam non fuerit Christus in medio inibi congregatorum, nec ita, vt patribus, visum fuisse spiritui sancto; et tamen illos fuisse congregatos in Christi nomine contesta- bantur vnionis ecclesie aliaque magna opera perfecta ibidem, ad que illa synodus congregata extitit; contestabatur eciam tota ecclesia catholica, firmiter credens illud fuisse concilium generale. Nec minus erroris imponeretur sancte Basiliensi synodo, que prime dissolucionis tempore et postmodum illas diffiniuit veritates, innouauitque vnanimiter tota ecclesia assenciente prefatam determinacionem Constanciensis con- cilii. Quia igitur indefensam deserere veritatem fidei permaximum foret crimen, quod vtique fieri non suadebant mediatores, manifeste agnoscentes id non esse me- dium ad pacem conueniens. Illud certe primum remedium non erat acceptandum per patres timentes, ne erubesceret eos saluator noster coram patre et angelis eius, si in ea, quam ecclesia paciebatur neccessitate, confiteri erubescerent veritates pre- dictas, quas iam septennio defensarant magnis disputacionibus et decretis desuper publicatis, epistolisque synodalibus continue destinatis per orbem. Secundum quo- que remedium conuenire minime videbatur propterea, quod dicebatur quosdam ex principibus instanciam facere aput papam, vt recognosceret concilii auctoritatem, et ita expectandum foret, nec, vt statim fieret deposicio a papatu, animi patrum incli- nati videbantur, quamuis id iure fieri poterat, transactis iam duobus mensibus post publicatam pape suspensionem, non quidem resipiscentis, sed duriori firmati propo- sito, item propter alias contumacias eius grauissimas in facto principalis processus, iurisdiccione concilii notorie denegata per eum, id eciam fieri videretur vtile, vt deposito ipso electus alius concilii et patrum in eo sistencium esset protector ex- ecutorque aduersus eum synodalis processus. Tota igitur deliberacionis summa pen- deret, vtrum ad instanciam principum in processu pape omnino supersederetur, aut, quod supersedendo a deposicione, quamuis demerita iam per papam, continuaretur processus super probacione criminum in citatorio specificatorum; illud quippe dis- suadebant omnes supraposite oraciones, aliud vero fieri suadebat multipharia vtilitas abinde secutura, illa precipue, quia, vt verisimiliter futurum estimabatur, rueret in fundamento suo omnis pape conatus, quatenus preualere non posset aduersus con- cilium. Etenim attencius considerans gesta concilii et pape, quamuis, vt fieri con- sueuit, inter duos inuicem diucius compugnantes, multe essent differencie, illa tamen permaxima esset, vt synodus multipharie contestaretur papam Romanamque curiam plurimum egere reformacione, ideoque, vt illa fieret, intenderet ad sui continua- cionem; papa vero e contrario tam per litteras quam per nuncios de sua innocencia contestabatur, toto laborans conatu, vt concilium dissoluatur, omnino, prout hec manifesta fierent intuenti, primas, secundas, tercias et quartas proposiciones orato- rum suorum, tempore prime dissolucionis destinatorum ad concilium, factasque ad eos synodales responsiones earum particulis, quantum proposito attinebat per dicen- tem ista tunc commemoratis, illo specialiter annotato, quod eciam post publicata cri- mina eius in citatorio specificata in litteris dissolucionis concilii de huiusmodi sua presumpta innocencia gloriatus dicebat, quod in congregacione Ferrariensi erigenda per eum talia proponere et agere intendebat, ex quibus suam innocenciam totus

Strana 131
Liber XIII. Caput XXXVI. 131 orbis agnoscere posset, et, que aduersus eum quorundam maliuolencia conficta ex- titerant, falsa esse et omni veritate carencia, et quoniam magna cum audacia asse- ruerat, quod totus orbis suam innocenciam agnoscere posset, eiusmodi testimonium ab eo multum optatum iam in tantum produxerat, vt multos reges et principes in eam traxisset credulitatem, quorum vnus rex Anglie erat, litteris suis perlectis mense Aprilio, contestantibus eum, dum in minoribus ageret et post apostolatus assumptum officium reputatum semper sanctum, pudicum, bonis ornatum moribus, pium et pro- bum ecclesie pastorem, nec minori cum assercione hoc ipsum de eo predicarent religiosi quam plures, vera vel apparenti pollentes sanctitate, multe eciam littere ex curia Romana ad quosdam ex patribus destinate. Et licet hoc ipsum veritati non constaret, lege tamen diuina precipiente principem populi fidelis maledicendum non esse ob hoc, et racione periculi imminentis non facile quis publicabat, eciam si sciret crimina pape, obuiare eciam nolens assercioni principum, predictorumque reli- giosorum eum velut innocentem predicancium; cumque omnes fere prelati religionis christiane, vel per eum assumpti aut translati forent ad ecclesias, quibus presidebant, pape benefactoris sui crimina, quomodo ipsi publicare abstinebant, ita et per sub- ditos fieri volebant. Presumebant item processum ad effectum non duci, noticiam habentes, quod supersedebatur in synodali processu, nec in termino duorum mensium concilium processisset aduersus eum iuxta formam decreti, cuius vigore suspen- sionem indixerat; itaque paucissimi aut nulli iam testimonium perhibere volebant de criminibus pape, quomodo illi: „cur ita facis“ ita et de criminibus eius dicere non audentes. Spectaret igitur ad concilium, quod eius crimina in citatorio publi- cauerat, intendere ad probacionem illorum, vt extimacio illa de innocencia eius auferretur de cordibus fidelium, et ita fauerent concilio intendenti ad reformacionem summi pontificis et Romane curie. Hoc enim remedium proficere videbatur, vt omnes intelligerent ecclesiam sub eius regimine, cum esset incorrigibilis, non debere per- mitti; in eaque re concilium ageret vicem boni speculatoris, annunciantis populo periculum imminens; qui si obedire vellet sentencie synodali, reformacio, ad quam intendebat, effectui manciparetur ; sin autem, quia reuelauerat, liberaret in iudicio diuino animam suam, honorem vniuersalis ecclesie, quam representabat, custodiret, cuius laudi maxime derogabatur, si non facta esset criminum probacio, papa con- testante falso conficta et fundamento carencia veritatis esse crimina, in citatorio specificata. Exponebatur abinde, quod, vt intenderetur ad eiusmodi probacionem criminum, forcius vrgebat differencia secunda concilii aut extinguendi iuxta pape vel iuxta desideria patrum roborandi, quibus euidentissime constabat, quot, quales et quante practice diligencieque a septennio citra per papam adhibite fuissent omnibus viis, quas prudencia humana excogitare potuit, in ea re attemptatis. At vero, quoniam papa iam expertus agnouerat, quod sibi, velut homini loquenti vt completur desiderium suum, concilium Basiliense dissolutum fore, prestita fides non extitit, temptauerat vltimo, quod extremum erat, vt eius dicto affirmanti con- cilium Basiliense esse dissolutum, quia, velut humano non credebatur, crederetur vt diuino eloquio, et sic, quod implere desiderium suum de dissolucione, vt homo 17*

Strana 132
Liber XIII. Caput XXXVI. 132 non potuit, impleret, vt Deus erecta per eum Ferrariensi congregacione sub nomine concilii generalis, id dictura de Basiliensi concilio, quod ipse per litteras suas. In Dei nempe ecclesia multe congregaciones essent magne auctoritatis et veneracionis, permaxime, vt episcopalis, metropolitana et patriarchalis synodi, collegium eciam cardinalium, capitula quoque tam mendicancium quam aliorum ordinum prouincialia et generalia, nulli tamen eiusmodi congregacionum tam certissimum fiebat testimo- nium de assistencia Christi in medio eius et cooperacione spiritus sancti, quemad- modum generali concilio, in cuius medio velut congregatorum in nomine suo certis- sime assisteret Christus, et, quod patribus inibi congregatis videretur, id eciam visum diceretur spiritui sancto, vt quomodo olim per ora prophetarum, ita per os synodi generalis censeatur loqui spiritus sanctus. Est enim generalis synodus supremum tribunal Dei in terris, ita vt nulli christiano liceat ab eius iudicio dis- sentire. Eius vtique generis tribunal Eugenius papa laborauerat pro se habere, vt, quod sibi non credebatur velud homini, per os sue congregacionis loquenti, cre- deretur velud diuino testimonio, ex quo permaximum imminebat periculum euer- sionis fidei in christiana religione, vt veritates fidei suo aduersantes proposito ibidem reuocarentur, et presertim prefata determinacio concilii Constanciensis, quod papa tenetur obedire concilio generali. Sic enim in tractatu composito per vnum ex car- dinalibus consultum iam fuerat, vt facta congregacione in Ytalia prelatorum, ma- gistrorum et doctorum, papa reuocaret dictum decretum, quod, prout constabat ex litteris et factis eius, papa aduersabatur omnino. Nec dubium erat, quin in ea con- gregacione obtinere posset quam vellet conclusionem. Nam, vt proxime tunc recepte littere ex Ferraria affirmabant, modum exprimentes, qui inibi teneretur in conclu- sionibus fiendis, vtique non erant, quomodo in Basiliensi concilio quatuor loca depu- tacionum, in quibus omnes congregati conuenirent ad deliberandum primo de materiis tractandis, sed conueniebant ad assignandum deputatos super materiis primo deliberatis a papa; et fiebant illi, quos papa primo elegerat. Item nec in ea congregacione non essent due contrarie opiniones, sed vna dumtaxat, vt omnes intenderent ad pape exaltacionem. Nec rursum erat libertas dicendi, sed vi vel gratis dici oportebat, quod erat placitum pape. Quia igitur, vt prefate littere, et qui abinde proueniebant, omnes contestabantur, in Ferrariensi congregacione non aliud, sed omne id fieri, quod pape placeret, euidentissimum erat periculum, si Basiliense concilium dissimularet publicacionem criminum pape, ad probacionem eorum non intendens. Si namque de illis constaret, omnes intelligerent non pro- vtilitate christiane religionis, sed vt fugeret iudicium de criminibus suis papam erexisse prefatam congregacionem, dicturam et facturam, quod sibi placeret, vt sic nemini liceret sibi obstare, habenti pro se iudicium sub nomine concilii generalis tamquam loquentis Dei. Publicatis vero suis criminibus, quia sibi non crederetur, velud iam omnia remedia temptasset, et in eo, quod maius putauit, quia proficere non potuit, vel eueniret vt cognoscens semetipsum, obedienciam daret sancte Basi- liensi synodo, quam superare non poterat, eciam congregacione alia sub nomine con- cilii generalis erecta, aut eueniret eciam alius effectus appreciabilis. Etenim videns

Strana 133
Liber XIII. Caput XXXVII. 133 se in ea extimacione constitutum apud principes, vt reputarent eum innocentem, annuere nolebat eorum requisicionibus ad pacem ecclesie; sed agnoscens factam iam esse probacionem criminum suorum aduersus eum, et gracias ageret eorum interposicioni, et eorum requisicionibus acquiesceret, sperandumque foret, vt, quo- modo beatissimus Petrus, predecessor suus, postquam cognouit se peccasse, humi- lior factus est, recognoscens saluatoris graciam, ita et ipse recognosceret benigni- tatem sancte synodi, que tam diu expectauerat eius correccionem, et tanta cum mansuetudine dilacione data aduersus eum processerat. Eueniret eciam fortasse, vt, postquam agnosceret crimina sua alios non latere, desisteret a prosecucione aduersus concilium et supposita eius, quomodo Pharisei et scribe reliquerunt accu- sacionem aduersus mulierem in adulterio comprehensam, quando intellexerunt cri- mina sua iudicem non latere. Ex huiusmodi eciam probacione criminum extingui poterat ignis scismatis, per eum accensus in ereccione conuenticuli Ferrariensis, quoniam perderet creditum apud omnem populum christianum, quem per litteras et nuncios informauerat erexisse congregacionem, vt innocencia sua omnibus esset manifesta, de cuius tamen criminibus omnibus iam constaret. Hec igitur esset aqua adhibenda ad extinguendum incendium, quoniam honeste prohibere non poterant ambasiatores principum, vt, si ab aliis remediis abstinerent, liceret saltem patribus generis huius aquam effundere contra incendium, ne maius in dies assumeret incre- mentum, et sic se ipsos defenderent, ne in totum perirent, quod eueniret, si defice- rent in probacione, dumque testes examinabantur, intendere eciam possent ad trac- tatus pacis more, quo strennuissimi illi pugiles Iudei e Babilonia regressi edificarunt muros ciuitatis Iherusalem in angustia constituti, vna manu opus facientes et altera tenentes gladium. Sic igitur et patres et ad tractatus pacis intenderent et murum synodalis processus firmiter edificarent, timentes alias diuinam malediccionem, qua plectuntur opus Dei negligenter agentes. Id enim pro certo habebatur, vt quanto magis papa in suo statu fortificaretur, tanto magis aduersus concilium adaugeret omnia genera expugnacionum commemorata superius, sed quando ipsi confortati in domino viriliter agerent inchoatum opus sanctum ad reformacionem ecclesie, fiduci- aliter sperare possent assistenciam diuini auxilii suos discipulos consolantis, se futu- rum cum eis vsque ad seculi consumacionem. Capitulum XXXVII. Responsio ad allegata motiua quatuor, quod supersederetur a synodali processu. Declarato igitur modo, quo videbatur, vt concilium ad instanciam principum supersederet in processu pape, differens promulgacionem sentencie, sed intendens ad criminum probacionem, terció loco respondebatur ad quatuor principalia motiua allegata per oratores principum, vt supersederetur, quoniam reges supplicarent, quoniam ex longanimitate in processu papa inclinari posset ad ea, que pacis, cui patres, quia successores discipulorum Christi, obligati essent, quoniam ex festina-

Strana 134
134 Liber XIII. Caput XXXVII. cione redargucio sequeretur concilii, adiecto, quecumque contra concilium in sui defensione fecisse papam primo stimulatum, postremo autem, quoniam ex conti- nuacione processus scisma sequeretur. Primum motiuum aggrauabatur ex multi- tudine principum, imperatore, Francie, Hyspanie et Anglie regibus, electoribus im- perii, Mediolani et Sabaudie ducibus supplicantibus, quorum auxilia, quomodo con- cilio neccessaria, ita concilio sequenda erant, cum illi orbem representarent, cuius minima porcio congregata Basilee resideret, ipsique a Deo susceperant tuendam ecclesiam. Ad hoc autem respondebatur eosdem principes, imperatorem presertim, frequenciores fecisse instancias per concilium procedendum esse ad reformacionem ecclesie, allegantes ex dilacione quam plurimos detrahere honori concilii; et quoniam experiencia iam monstrauerat reformacionem effectualiter haberi non posse, nisi papa obseruaret canones synodales, cum ea causa fieret processus, vt papa refor- macioni acquiesceret; continuare illum erat facere iuxta frequentatas principum supplicaciones, quando papa factam per concilium reformacionem, nedum non ob- seruaret, sed transgressoribus canonum fauores daret, procedens contra obseruatores. Adhuc et qui supplicabant nullam spem dabant, vt, si supersederetur, papa incli- naretur ad obseruanciam decretorum, ymmo eorum plures dicebant se non habere spem vnquam concilio velle obedire. Nec ipsi oratores allegarent tanquam debitum aut ex neccessitate supersedendum fore, sed velut graciam petentes ; quomodo autem aut illa fieri deberet, arbitrium esset largitoris; sic enim responderat paterfamilias, vt, quia licebat ei, quod vellet facere, oculum operarii illius nequam esse, quia iudi- cantem plus, quam domino videretur, sibi dari debere. Concilium autem ex causis, que sibi, non vero principibus note erant, arbitrabatur neccessarium fore intendi ad criminum probacionem, que, si eisdem note essent, non instarent fortassis, aut non vrgenter. Nec intencionis esset principum legem imponere concilio, intendenti ad correccionem pape, cum id non facerent ordinariis constitutis sub dicione eorum, quamuis aliquando rogarent pro clericis, quando iudicialiter contra eos procederetur. Etenim principes susceperant ecclesiam tuendam, sed prout communis doctrina iuri- starum intelligeret, id facturi erant contra infringentes legem ecclesie et per eam requisiti, non vero ecclesie daturi legem, quam vt matrem obligati essent honorare. Nec congrue allegaretur eos representare orbem, cum ipsi profiterentur concilium generale, non vero se ipsos ecclesiam representare. Rursus non credebatur esse de intencione principum admitti eorum preces, quando ex admissione sequebatur interi- tus patrum, nemine honeste rogaturo alterum incurrere debitum mortis, et tamen, nisi fieret criminum probacio, quia patres iudicarentur velut calumpniatores episcopi sui, inminebat eis periculum vltimi supplicii. Sane, prout constabat ex datis litte- rarum, intencio principum fuerat supplicare, vt in termino duorum mensium papa non deponeretur, quorum supplicaciones exaudite fuere, et adhuc post illum termi- num continue admittebantur supersedendo in processu; iamque completi fuissent LXXX dies, terminus longior petitus ex parte oratorum Hyspanie, et tamen patres non videbant harum dilacionum fructum, nullis oratorum offerentibus papam velle aut minimam recognicionem facere in veneracionem auctoritatis ecclesie, neque

Strana 135
Liber XIII. Caput XXXVII. 135 offerentibus principes suos, si papa debitum non faceret, aduersus eum assistere velle concilio, aut concessis dilacionibus ab eis petitis contentos esse, sed pro aliis aliisque dilacionibus instare semper velle. Alio quippe et multum differenti modo Sigismundus imperator supplicauerat, qui, vt sibi xxx dies concederentur, quam plures fecerat oblaciones maxime appreciabiles, contentas in sessione XIII., qui per- sonaliter postmodum, vt promiserat, in concilio constitutus exhortabatur patres, vt pocius quam se ipsum contentos efficerent oratores dominii Venetorum, contestatus se fuisse expertum se aliosque principes minime obtinere posse a papa, quod pos- sent Veneti; huius dicti sui secuta illico probacione, quando vnus solus orator Ve- netorum obtinere ab eo potuit concilii adhesionem, quod non fecerant cardinales ac imperator ipse personaliter constitutus, et omnes fere reges per oratores suos, fre- quentatis vicibus desuper instanciam facientes. Iam vero spes huiusmodi euanuisset, quando Veneti firmauerant se cum Ferrariensi congregacione. Ad secundam deinde allegacionem, quod patres obligarentur ad pacem per Christum relictam in vltimo eulogio discipulis suis, respondebatur declarasse eum pacem, de qua loquebatur, quia non illam, quam mundus dat amatoribus suis, sed illam, quam veritas precedit atque iusticia, pro qua, vt in ecclesia Dei fieret sancta synodus, passa erat et con- tinue paciebatur persecuciones magnas; aliam vero iam diu oblatam acceptare noluerat, siquidem in multis scripturis suis adhuc in secunda bissessione Ferra- riensi, licet traderet patres brachio seculari, illam obtulit. Et vltimo in responsione data oratoribus electorum, si patres vellent ab incepto processu supersedere, qui satis aperte cognoscebant, dantes pape fauorem assequi beneficia, officia et digni- tates, se vero obtentis priuari, id pocius eligentes, quam veritatem fidei indefensam relinquere, ecclesiam Dei sub instabilitate ponere et reformacionis opus dimittere in totali desperacione. Sed et iuxta doctrinam Ezechielis multi ex corde suo pro- phetabant dicentes: „Pax, pax“ et non erat pax, quia liniebant parietem absque temperamento, predicantes pacem futuram absque iusticia, cum tamen in diebus legis gracie, teste regio propheta, simul oriture essent iusticia et habundancia pacis se inuicem osculantes et per hoc seorsum non inueniende nec sperande maxime in casu, de quo agebatur. Nam processus factus in prima dissolucione manifestauerat pacem a papa teneri non posse, nisi cum rigore iusticie, qui numquam voluerat facere debitum suum vsque ad vltimum punctum, in quo vidit se alias non posse processum effugere. Sed et vulnus hoc dissolucionis secundum pre illo erat magis cancerosum, propter quod magis verisimile erat, quando sentiret factam esse pro- bacionem, ne tanquam talis publicaretur intendere velle ad ea, que pacis. Quod vero tercio allegabant oratores principum de festinacione processus, responsio huiusmodi exponebat, quanta cum maturitate hactenus concilium processisset, ad instanciam Sigismundi imperatoris et electorum imperii, post declaracionem contu- macie LX concessis diebus, in quibus omnino supersessum fuit a probacione; sed in eis nullum senserat vtilitatem, quinymo papa aggrauauerat in quatuor commemo- ratis superius. Supersederat eciam in admissione articulorum termino longiori con- cesso ad dicendum contra eos. Vt tamen raciones precedentes monstrauerant, contra

Strana 136
136 Liber XIII. Caput XXXVII. magnos principes in processu non consueuerunt longe assignari dilaciones; et quon- iam in huiusmodi allegacione oratores velut respondentes dixerant, acta in aduer- sum concilii illa fecisse papam in sui defensionem per concilium stimulatum, responsio auisabat attendenda esse maturius gesta inter concilium et papam; etenim non facta mencione de iniuria, quam ab eo continue pertulit, vt nunquam voluerit effectualiter obseruare decreta facta super reformacione, transgressoribus fauens et persequens illa obseruantes, primam originem diuisionis introducte respiciendo, reperiretur, non concilium papam, sed papam concilium stimulasse ad eum, qui fiebat processum. Facta namque eleccione loci pro ycumenico concilio omnibus patribus vnanimiter supplicantibus, vt assentire illi vellet, prosecucioni indulgenciarum, colleccioni decime et aliis neccessariis suum prebiturus fauorem, nullam peticionem admisit, denegato eciam saluo conductu pro aduentu Grecorum, deindeque circa Auinionenses, quam fuerat aduersatus, vt promissa concilio non obseruarent, et quam Tarentinus archi- episcopus sibique adherentes diuisionem in concilio fecissent, et de bullis false plum- batis omnibus constabat notissime, et quomodo concilium semper tacuit, donec apertissime diuisionem introduxerat, contra galeas concilii galeas suas mittens in Greciam. Vnde pro sui defensione concilium tunc citacionem decreuit, quam dum primo audiuit, prout exponebatur in sessionibus XXVIII. et XXIX., adstatim contra concilii decreta publicauit in cardinalem patriarcham Alexandrinum, et pro obedien- cia sue comparicionis dissoluit concilium, feceratque alia continue preiudicialia magis; nec illam modestiam seruauerit aduersus patres, quam concilium aduersus curiales suos, quibus continue dilaciones prorogabat, vt, quemadmodum in defen- sionem sui, ita processisset cum omni maturitate. Sed papa, vt persecucionem in- choans, ita erat et in processu festinans. Tempore namque prime dissolucionis confessus gesta Basilee per presidentem concilii fuisse acta iuxta desiderium cordis sui, commissionem dedit, vt concilium dissolueret et plus quam festine prosequens eadem die, ipse dissoluit. Continue autem ad XXXVI dies eandem dissolucionem iterum fecit in publico, priusquam de sua commissione responsionem recepisset. Sed et hiis, que preterita erant, conformiter agens secundam dissolucionem eciam fecisset precipitanter, iuxta deposicionem testium specificatam Octobrio mense, ex tenoreque litterarum id ipsum monstraretur, quando ex tunc, prout ex nunc dicebat se concilium dissoluere, si vel in minimo contra se vel aliquem ex oratoribus suis per concilium procederetur. Itaque, si pro crimine falsitatis commisso in concilio facta fuisset citacio ad videndum iurare testem vnum vel duos, concilium eo ipso censendum erat dissolutum, haccine veneracione data supremo tribunali spiritus sancti in terris, vt, si prosequatur iusticiam, dissoluatur. Denique sciens cum ora- toribus Bohemorum tractari negocia fidei, vt finirentur, terminum dumtaxat con- cessit xxx dierum, sed nec illis licebat tractare diebus, si aliquis terminus fuisset obseruatus in processu aduersus aliquem ex oratoribus suis. Cumque dissoluerat concilium XVIII. Septembris, illud inchoari fecit die nona Ianuarii, quadrimestri non concesso, vt noticia haberetur de indiccione, vt, qui vocabantur, venire possent. Celebrantes vero congregacionem suam Ferrariensem, locum ingressi octaua Ianuarii

Strana 137
Liber XIII. Caput XXXVII. 137 adstatim die quarta celebrarunt primam publicam bissessionem iuxta desiderium cordis pape, declaraciones et alia inibi contenta fulminantes, testimonio in ea re dato, congregacionem illam dicturam et facturam, quod ipse volebat, et in secunda bis- sessione declarato per eum patres concilii grauissimas incidisse penas, spacioque xxx dierum concesso, si voluntati sue acquiescere vellent, prout ex datis monstratur, non expectato termino infra quatuor dies mandata dedit et plurimas litteras ad principes Basilee circumuicinos aliosque, vt in euentum non adimplete condicionis, eos persequerentur tanquam hostes suos et fidei christiane, litteris ipsis infra xxX dies magna cum diligencia presentatis. Que omnia manifeste demonstrabant, si concilium precipitanter et papa mature contra se inuicem processissent. Ad quartam vero et vltimam allegacionem de scismate velud patres notantem, si omnino in pro- cessu non supersederent, commemorato Christi exemplo, qui, ne pax et vnitas turba- retur ecclesie, Iudam furem tollerauit dixitque zizaniam eradicandam non fore vsque ad tempus messis, respondebatur, quod iuxta doctrinam humane et diuine philosophie nunquam ex bono nascitur malum, plus quam ficus ex oleo, quoniam ad semen nata respondent, et arbor bona non potest fructus malos facere. Processus autem synodalis, cum fieret a iudice competenti ad reformacionem ecclesie propter eius defensionem honoris veritatumque katholice fidei, magna cum maturitate ac iuste beneque fieret; numquam ex eo veluti esset causa eius, scisma oriretur tanquam ex bono optimo pessimum malum. Si vero dicebant processum non esse causam, sed occasionem scismatis, attencius consideranda erat inualitudo raciocinacionis huius, quando ex predicacione Christi et actibus eius occasionaliter secuta est in- uidia Iudeorum, eorumque reprobacio ex morte eius, ex apostolica rursus predicacione persecucio tyrannorum in apostolos martyresque alios. Nec tamen propterea ab illis bonis desistendum fuit; dissimileque erat multum exemplum Jude proditoris, qui, licet fur esset, de illo tamen vicio diffamatus non erat. Nam, si villico, quia diffamatus erat, dictum est a domino suo non posse amplius villicare, nec minus dixisset Christus Jude indignum esse illius sacratissimi collegii societate, qui si pluries generaliter loquens notauerit eum tamquam dyabolus esset, nec mundus nec ei a patre donatus, aut eterne per ipsum elatus, nunquam tamen personam specifi- cauit, sed ei tanquam peccatori occulto in die cene communicauit corpus suum, et apostoli quidam adhuc illa hora reputabant eum fidelem, arbitrantes Christum ei mandasse, vt egenis aliquid daret vel emeret, que ad diem festum opus essent. Sciebant autem oratores ipsi omnes non ita esse de criminibus pape ante inchoatum processum de eius infamia habita informacione plena. Sciebant rursus allegacionem eiusmodi, „non reformetis caput, ne sequatur scisma“, baculum esse arundineum, quo pape oratores ab inicio concilii vsi fuere, et, quomodo sancta synodus veritatem exposuit desuper in responsione "cogitanti“ papam esse, qui scisma faciebat, rece- dens ab vnitate concilii ante operis consummacionem. Si namque procedere contra summum pontificem esset scisma facere, veritas fidei non declarasset procedendum fore contra summum pontificem, ordinacionibus concilii non acquiescentem. Iura sane dictancia a correccione cessandum, ne scisma sequatur, casum excipiebant, Scriptores III. 18

Strana 138
138 Liber XIII. Caput XXXVII. quando peccatum ex auctoritate defenditur, quomodo papa defendebat dissolucionem concilii factam per eum non esse peccatum, cuius contrarium in responsione „cogi- tanti“ et alias multipharie declaratum fuerat de prima dissolucione. Hec tamen esset multo grauior, inpugnans maiori conatu dictam veritatem fidei et summopere labo- rans, vt ecclesiam traheret suo errori assentire, papam non teneri ad obedienciam mandatorum concilii; itaque non solum ad correccionem, sed ad resistenciam inten- deret concilium, ne dogma peruersum eius in ecclesia dominaretur. Sic enim, vt fides plantaretur, Christus dixit se venisse non ponere pacem, sed gladium, separaturus filium et filiam aduersus patrem et matrem suam. Doctrina nobis data, quod oculus dexter et manus dextera si scandalizarent, ne corpus totum periret, abscindenda essent, nec ipsos latebat oratores de scandalo ecclesie propter crimina pape. Rursus, quod zizaniam Christus voluit auferendam non esse, quando certum erat, quod bono semini non dominaretur; dixit enim „sinite vtraque crescere vsque ad messem". Dogma vero introductum per papam, quod obedire non tenebatur concilio, sed pro sua vo- luntate posset illud dissoluere, nitebatur suffoccare in totum veritatem fidei, decla- ratam in Constanciensi concilio, ideoque, priusquam illi dominaretur, prouidendum esset. Saluator preterea interdixerat zizania euellendum, quando simul eradicaretur et triticum. Sed per subtraccionem obediencie a papa, aut continuacionem synodalis processus, si recognoscere nollet ecclesie auctoritatem, nulla eradicabatur veritas katholice fidei. Postremo, quoniam scisma esset illicitus ab ecclesie vnitate discessus, et illicitum dicitur, quod est lege prohibitum, transgredienti legem ecclesie, non vero obseruanti, scisma imputari deberet. Cum igitur concilium et papa ante dissolucionem, vel inchoatum processum in vnitate ecclesie censerentur esse, illi scisma imputandum foret, qui illicite ab altero discessisset, vni aut multis contraueniens legibus, quas obseruare teneretur; ostendi autem non poterat contra legem ecclesie fecisse con- cilium, cum aduersus papam decreuit citatorium. Sed papam in dissoluendo con- cilium et alias multipharie legibus et ordinacionibus ecclesie contrauenisse manifeste ostendebant allegata in sessione XXIX. Porro, quia scisma dicitur illicitus discessus ab vnitate obediencie, non particularis huius vel potestatis illius, sed vniuersalis, vnde, quia ab obediencia recedit archidyaconi, episcopi vel archiepiscopi non pro- prie dicitur scisma facere, sed qui a pape, quia eius obediencia est vniuersalis. Propter quod, si quisquam fidelium princeps aut communitas vel singularis persona, cum dicit se non teneri ad obediendum summo pontifici, cui omnis humana creatura subiecta debet esse de neccessitate salutis, intelligitur facere scisma in Dei ecclesia multo amplius, qui dicit se non teneri obedire generali concilio, cuius pocior est obediencie latitudo. Nam sibi ipsi obedire non tenetur summus pontifex, sed ipse et quicumque alius fidelis tenetur obedire concilio generali, pape igitur contrarium asserenti imputandum erat introducere scisma in Dei ecclesia, a qua per dissolucio- nem concilii, et alias multipliciter censebatur discessisse, nedum obedienciam negans, sed affirmans erroneum dogma in oppositum. Concludebat itaque raciocinator hic, cui datus erat dicendi locus, quoniam allegata per oratores recipere poterant respon- sionem congruam, multe vero raciones demonstrarent concilium desistere non debere

Strana 139
Liber XIII. Caput XXXVIII. 139 ab inchoato processu, sed quod eius matura continuacio, vt crimina obiecta proba- rentur, esset oportune remedium defensionis et concilio et patribus constitutis in eo ; fieret igitur satis interposicioni principum, quando eorum interuencione a sentencia deposicionis, que aliis ex causis ferenda veniebat, supersederetur. Capitulum XXXVIII. Post collacionem domesticam inter patres et oratores im- perii responsio publica datur, non sine vtrimque refragacionibus. Post huiusmodi allegacionem, cui principum oratores non responderunt, vel dedignati aut veriti auditum eis deesse, adhuc tercio deputati conuenere, materiaque posita ad deputaciones, oratores electorum sencientes minus ibidem quam deputatis coram obtinere posse, proposuere, quomodo cum papa, ita cum patribus familiariter conferre vellent pro habendo responso, vt illud esset speciale, non vero generale iuxta auisamentum presidentis positum, quod merito reputari poterat pro negatiuo. Supplicabant igitur, vt concilium in dietam per regem Romanorum et electores im- perii tenendam consenciens, illo mitteret oratores suos cum plena potestate ad con- cordandum, et quod interim a processu supersederetur. Ad hec presidens concilii premittens non huius, sed nomine suo loqui, multa dicebat, quare illorum peticionem fieri non deceret, et quomodo iam papa fecisset, quantum in se erat, contra patres concilii, eciam petens execucionem a principibus contra illos, quodque honestum non foret concilium artari, quoniam vna dilacio aliam, et alia aliam post se traheret consequenter, quod erat ex intencione pape ad concilii exinanicionem. Lugdunensis vero archiepiscopus contestabatur, cum dudum propter vulneracionem ducis Bauarie Ludouici primi, ambasiatoris regis Francie, Constancie factam allegaretur, quod in Almania securitas non esset ad celebracionem concilii generalis, se ipso principaliter operante et assecurante; in regno Francie prestitus fuerat consensus, vt omnes de illo dominio venirent ad concilium Basiliense; et tamen diebus illis euidenter mon- strabatur, quod ex nulla nacione preterquam Francie aliqui captiuarentur. Non vero hec diceret propterea, quod vellet ex aliis fieri, sed cum subditi regis ita se viderent tractari, quomodo consentire possent, vt concilium celebraretur in alio remociori Almanie loco, Basilea distante a Francia per tria miliaria dumtaxat. Quare oportebat eos consulere regem et alios principes suos, priusquam consentirent, vt alio loco concilium celebraretur. Tacentibus ad hec oratoribus electorum imperii, Georgius Vischel, ambasiator imperatoris, dicebat, si patribus non videbatur supersedendum in processu, quod agerent, prout sibi videretur, sed bonum erat mitti per concilium ad illam dietam. Congregacione denique vltima mensis huius, oratoribus prefatis sedentibus in bancha sinistra, oratoribus deputata secularium principum, presidens concilii commemorans exposita per eos, cum in Ferrariam transmisissent, inter alia ex parte dominorum suorum promissionem factam eos seruaturos semper generalium conciliorum auctoritatem, et pro honore Basiliensis concilii laboraturos, fuissetque 18*

Strana 140
140 Liber XIII. Caput XXXVIII. plenius obseruatum, quod per patres fuerat eisdem promissum, vt in processu ante eorum regressum non concluderetur, commemorata deliberacione deputacionum in generali congregacione conclusa. Parte concilii respondit eis, quoniam materia per eos proposita ardua foret nec facile expedibilis, quod recedere possent, et delibera- cionem desuper captandam concilium notificaret per suos nuncios imperatori et elec- toribus vel decano eorum; commendabat autem mittentes eos de bono zelo ac solici- tudine, quoniam super pace ecclesie laborarent, diligenciam quoque et labores ipsorum oratorum, illos rogans dominis suis exponere neccessitates ac persecuciones, quas concilium paciebatur, et nichilominus modestiam ac expectacionem patrum in processu pape contra ipsos attemptantis, vt eciam exposuisset eos prede. Georgio ambasiatore imperatoris ad hec respondenti, seque et collegas offerenti exponere fauorabiliter dominis suis concilii responsum illorumque parte supplicanti, vt, quo- modo papa fecisset, dari per concilium responsum magis formale, presidens atte- stabatur dati responsi congruenciam, illudque melius fore cedula capciosa pape, cuius ex parte claudicabat contractus, nichil aliud intendentis, nisi concilii dissolu- cionem; certum quoque foret, idque oratores ipsi experti fuissent, eciam si verbo non diceret, facto tamen in processu pape per concilium supersederi iam ab anno citra processu durante. Post que verba Ioannes de Lysura dicebat intellexisse per deputatos concilii deliberari super priuacione residencium in curia pape, et quoniam per hoc impediri posset pacis tractatus, suorum dominorum parte supplicabat, ne vltra procederetur, ne, si priuarentur illi et isti, pax fieri non posset. Ad que Panormitanus archiepiscopus non esse vtendum hiis terminis, quia papa a principio sue dissolucionis priuasset patres, facta postea declaracione purificatas fuisse con- diciones sue translacionis duplicis; vnde ecclesia nullo modo acquiescere potuisset dissolucioni pape, quia sic totaliter destruebatur auctoritas eius. Sic enim, quando contra papam hereticum, vel alias ecclesie destructorem per concilium procederetur, ipse diceret: „Dissoluo, si amplius contra me procedatur." Adiciebat rursus papam in responsione complacuisse eis de vento dicentem se velle desistere, quoniam opor- tebat, vt reuocaret omnes bullas, quas contra concilium dedisset, et hoc ipsi debuerant obtinere; item, quod non oportebat per concilium de nouo priuari in curia pape resi- dentes, priuacione iam facta vigore decretorum et, qui declarat, non aliquid agit nouiter. Vtendum vero esset terminis illis, vt execuciones non fierent, quas tamen papa continue faciebat, prout ipse Panormitanus viderat in vna missiua, quod Pla- centinus cardinalis impetrari fecisset beneficia incorporati vnius, et tunc plures ex patribus acclamarunt idem factum fuisse de beneficiis aliorum multorum, et post recessum dictorum oratorum a presencia pape, ac eciam, cum essent presentes. Ipse autem Ioannes de Lysura replicauit, ideo non peciisse reuocacionem bullarum pape contra concilium, quia presupposuerant, quod in Almania illis non obediretur, nec fuisset obeditum. Cui verbo obsistens vnus ex oratoribus concilii captiuatis, qui post relaxacionem tunc primo in concilio comparebant, exclamauit proponens, quam durissime ipse et alii fuissent tractati in carceribus per predones. Itaque oratores electorum imperii recesserunt generali habito responso specificato, quidem altera

Strana 141
Liber XIII. Caput XXXVIIII. 141 suarum peticionum completa, quando ad dietam, pro qua instabatur, solemnis destinata est legacio sequenti mense ex parte concilii, nullo ibidem comparente ex parte pape. Capitulum XXXVIIII. Instancia regis Francie, vt supersederi a processibus factis contra papam suosque et fiendis, et disceptacio, qui censendi katholici principes, acquiescentes concilio vel supplicantes, vt supersedeatur, relacioque de gestis in dieta Bituricensi, et quare dux Mediolani opponeret se processui pape. Iulii decursu celebratis congregacionibus nouem, incorporati extitere reue- rendissimus in Christo pater dominus Dominicus tituli sanctorum Iohannis et Pauli sancte Romane ecclesie cardinalis Tarraconensis vulgariter nuncupatus, procuratorie Baltasar abbas in Walspurg Augustensis, Petrus de Sancta Eulalia doctor, Theo- dericus Berbolt, Iohannes Sentrerii in decretis, Odetus de Clara Valle in legibus licenciati, Wernerus Wolmerszhen, baccalarius in vtroque, Iohannes Vetter Sancti Iacobi in Keyserburg Maguntinensis, Guillermus Barnahal Sancti Anthonii in Sargia Viginti Miliensis prepositi, Petrus de Carmano archidiaconus de Calathambro in Therasinensi, Ioannes de Salice sacrista Sancti Saluatoris de Beida Gerundensis, Lucas Boures Teraconensis, Petrus de Boscho Carmitensis precentores, Iohannes Textoris Sancti Petri Basiliensis custos, Iacobus de Gandiaco succentor Narbonensis, canonici sex et alii quatuordecim, quorum nonnulli capellani familiares cardinalis predicti. Sancta synodus recepit litteras regis Romanorum, requirentis causam inter duces Bauarie ad suum tribunal remitti, regis quoque Francie, datas Bituris Iunii xx. die, que exordientes de materia pacis referebant, quod post intellectam flebilem disceptacionem inter sacrum Basiliense concilium et papam, congregato clero suo Bituris, vtriusque auditis oratoribus, consultum eidem fuisset interponere se ad pacem. Ideoque hortaretur, requirebat et obsecrabat per viscera misericordie Ihesu Christi, quatenus concilium supersederet ab omnibus processibus, factis et faciendis contra papam et suos. Simili quoque modo scriberet pape, vt suspenderet processus contra concilium et supposita eius, omnesque alios occasione differencie huius, donec ipse mitteret ad vtrumque oratores suos super tractanda pace. Recepit item missiuam oratorum suorum destinatorum ad prefatam dietam Bituricensem, gesta ibidem referentem, quomodo pape oratores magnam fecissent instanciam, vt patribus non scriberetur per regem sub titulo concilii, sed vt remanentibus Basilee. At vero, quia rex concilio iurauerat, consulente sibi clero, scripsisset profitendo concilium, re- quirens, vt a processibus supersederet, cumque eciam clerus desuper rogasset eos, ipsi eciam scriberent. Quorum perlectis litteris Burgensis episcopus legi fecit alteram missiuam regis Francie aliis sibique oratoribus Hyspanie directam, significantem a rege Castelle recepisse litteras, vt interueniret in processu pape supersederi, super quo scripserat concilio, et nunc eciam scriberet cum consilio cleri sui; ideoque rogabat eos assistere oratoribus suis, vt vna cum ipsis ammonerent et requirerent patres

Strana 142
Liber XIII. Caput XXXVIIII. 142 concilii facere, quod rogabat. Verbo autem idem Burgensis episcopus alloquebatur patres per huiusmodi litteras notum fieri, non quemadmodum angulatim diceretur de ipsis oratoribus Hispanie, quod ad eorum instanciam rex Francie et alii principes rogarent, et, licet fecissent, non credebant egisse male, quoniam modus iste esset conueniens ad conseruacionem auctoritatis ecclesie et generalium conciliorum, iam- que apparebat, si pridem per patres prestanciores super dilacione concedenda melius deliberaretur, licet alii non acquieuissent, nam, vt supersederetur, iam quasi omnes principes conuenirent. Cum autem in eo verbo eciam nominasset oratores regis Aragonum, Panormitanus eorum primus, intercepit, dicens nunquam id peciisse eos. Burgensis vero continuans dicebat, ex quo rex Aragonum princeps katholicus esset, credendum erat in hoc eum conuenire, suadebatque exaudiendam esse instanciam regis Francie racione rei honeste, pro qua interueniret, persone quoque, quoniam supplicans christianissimus rex foret cleri rursum eius desuper deliberantis; Lug- dunensis preterea archiepiscopi, qui perlecta littera regis dicens, sibi eciam per regem scriptum, supplicauerat exaudiri preces suas, postremo racione oratorum con- cilii interueniencium pro huiusmodi supersessione, quorum vnus erat abbas Virgilia- censis, de quo cum fuerit primus lapis angularis concilii, certum esset non rogare nisi crederet, vtile esse. Panormitanus vero archiepiscopus surgens prelocutus se id facere, quod pro honore sui regis, dicebat aliis sibique oratoribus eius nunquam fuisse scriptum hoc petere, ymo pridem nuncius missus vacuus rediisset, quia captis litteris ipsorum, spoliatus in via prope Romam, rex tamen scripsisset concilio velle stare iudicio eius et exequi eius decreta, eciam in personam, si neccesse foret; cum- que reges non deberent in hoc iudicare, vbi ageretur de fide et suprema auctoritate ecclesie, certe katholici essent principes illi, qui pro supersedendo non interuenirent, sed vellent stare iudicio concilii; aliqui autem interuenissent iam a quinque mensibus, dicentes se velle mittere oratores ad tractandum de pace; nichil tamen de hoc vide- retur, nec honestum erat supplicare sine termino, nec promittendo concilio assisten- ciam, si papa non faceret debitum suum; ipseque Panormitanus pridem multopere instetisset, vt certa dilacio concederetur, et post nulla alia, sed aliis non visum fuerat. Nam quomodo patres deberent sub incerto Basilee semper stare et cuius expensis? Omnia insuper, que per concilium agerentur, ad pacem erant, vt ecclesia pacata maneret, ne summi pontifices pro libito decreta infringant conciliorum, et, si debeant corrigi, concilium dissoluant, vt euadant. Nam teste Augustino neccessario agenda sunt bella, quando alias pax haberi non potest, papaque esset ille, qui pacem non vellet, quoniam semper in deterius alia prioribus plura ageret. Collega vero huius, episcopus Cathaniensis, dicebat consequenter de rege Aragonum, quod esset concilio deuotissimus, quoniam in omnibus suis dominiis seruarentur omnia decreta concilii, quod non esset ita in dominiis aliorum principum, ideoque censendus merito erat katholicus. Presidente demum concilii attestante concilium incusari non posse, velut non cum maturitate procederet iam ab anno inchoato processu, et sic re atque facto adimpleuisset vota principum, cum Burgensis episcopus dicere voluisset, patres, inter ipsum et Panormitanum oriri contencionem verentes, dissoluta congregacione

Strana 143
Liber XIII. Caput XXXVIIII. 143 surrexerunt. Qui die altero per Thomam de Corcellis et archidyaconum Metensem ex illis duos audierunt oratores a dieta Bituricensi regressos, contestantes, quod regia maiestas respondisset se intendere ac pro suis viribus velle generalium auctoritatem conciliorum et sacri Basiliensis concilii manutenere, protegere et defendere, quod- que omnia et singula decreta concilii vsque ad decretum de suspensione pape acceptabat, illa seruari mandans, et secundum illa per totum regnum suum fieri iudicia. Circa vero decretum de suspensione, quod ipse pro nunc nichil loqui intenderet, sed vellet assumere partes mediatoris, item, quod intendebat per suos oratores in breui mittendos super decretis acceptatis exponere modificaciones, vt concilium approbaret. Per Steffanum quoque de Nouaria, priorem Traiectensem, et prepositum Grassensem ad ducem Mediolani oratores relatum extitit, quomodo non valentes presenciam eius adire, proposuerant coram insigni consilio suo, decla- rantes veritatem et iusticiam sacri concilii et causas allegantes, quare iuxta peti- cionem suorum oratorum non fuerat in processu pape supersessum, organo autem Garnerii de Castellione, eximii legum doctoris, oracione elegantissima prohemi- antis de lapsu primorum parentum eorumque reparacione et misterio incarnacio- nis, responsum fuerat expositis proposicionibus septem, quarum sex de auctoritate et fauore Basiliensis concilii, quod nomine ducis fatebatur legittimum esse, et per- manere in sua stabilitate, pleniori verbo prosecutus fuerat septimam, ad pacem cum papa per concilium intendendum fore, et quod sic esset de intencione principis sui. Aduersus quem responsalem cum replicassent tres, ipsi acceperant postea relacione audita de eorum replicatis, principem residere in prima sua responsione super pace habenda cum papa, quoniam sic spectaret ad eius honorem, diffamati per papam, quod solus ipse procuraret scisma et imponentem, quia originarius inimicus suus foret, cum esset Venetus; ideo in odium eius faceret cum concilio, vt contra eum procederetur. Ipse autem dux vellet ostendere quitquit hactenus fecisset, semper fecisse pro bono ecclesie, et nunc eciam in procurando pacem, ne scisma fieret. Post- remo autem prior Traiectensis, horum relator, prout moris commemorabat honores magnos et humanitates eisdem exhibitas ob honorem concilii in Mediolano et in via, et singulariter per eorum collegam primum Stephanum de Nouaria, qui per septem dies magnifice tractauerat eos in domo sua. Presidens vero concilii generalia re- spondit. Mense isto prouisum extitit ecclesie Esculane in marchia Anchonitana de persona Laurencii de Rotella, archidyaconi illius originarii ad miliaria decem, de cuius vacacione et meritis prefati Laurencii, relacione facta per Marsiliensem epi- scopum, obstitit archiepiscopus Panormitanus, quasi fieri non posset, donec de elec- cione constaret, et quia reseruata non foret. Econtra autem Ludouicus de Roma, ingrauescente controuersia eciam vsque ad grauissimas iniurias verbales, sed, quo- modo alie plures, eciam et iste pacate illico fuere; vtroque etenim re famaque in agnicione iurium supra omnes fere in orbe pollente, cum ille canonum, hic legum primitiuus esset doctor, contrarie assumpti in defensione causarum vix aut nunquam alter alteri cedere volebat.

Strana 144
144 Liber XIII. Caput XL. Capitulum XL. Conmissiones contra symoniacos curie Romane et alio concilio aduersantes, deque indiccione vltimi termini synodalis processus, in multas pro- rogati dilaciones. Augusto, processione vna pro pace inter reges Romanorum et Polonie, et celebratis sex congregacionibus, adunati fuere concilio Petrus Clementis, in medicina doctor, frater Andreas Gilberti in theologia, Henricus Karskaw, Didacus Aluari, Nicolaus Ballangha, in decretis licenciati, Iohannes Natalis, in vtroque baccalarius, Degenhardus Salingher, decanus Ratisponensis, Lazarus de Lauda prepositus de- curio Placentine, Iacobus de Langimano, archipresbiter de Lacabana Parmensis dyocesum, canonici septem, prior vnus et alii octo. Audiuit sancta synodus litteras regis Aragonum in ambasiatorem suum aliis annumerandum constituentis episcopum Vicensem, alias quoque ipsius in fauorem Gerardi electi Segobricensis contestantis non pati se, vt prouisus apostolicus ecclesiam obtineret, sed velle iuuare, vt electus iuxta decreta concilii; igitur concedi huic litteras secundas ad possessionem ob- tinendam supplicabat, qui preterito mense commendauerat promotum apostolicum Gilbertum Pardo, alias quoque ducis Mediolani et multorum aliorum promotoriales pro suis beniuolis concilio supplicancium. Cum vero multorum elecciones et postu- laciones ad concilium deuoluerentur pro confirmacione aut prouisione, supplicacioni- bus inportunis porrectis frequenter pro supplecione defectuum, dispensacione quo- que aut aliis indultis neccessariis, vt obtinere ecclesias possent, ordinatum extitit huiusmodi indulta concedi non debere, quando supplicantes non essent in concilio constituti. Conmissum eciam fuit, vt procederetur aduersus oratores pape, qui in Greciam nominauerant se oratores concilii, item contra quoscumque alios eius ora- tores, legacionibus concilii aduersantes ; similiter contra Anthonium episcopum Vrbi- natem, eciam vsque ad declaracionem priuacionis, quia decretis concilii aduersantem omnino et nominato Ioanne de Grangia, vt contra eum et alios symoniacos Romane curie, eciam si pontificalis essent dignitatis, processus fieret, conmissione hac et aliis superioribus, preter primam, ad specialem effectum nunquam deductis. Die autem XXVI. mensis huius paruo auisamento in deputacionibus posito, vt gracie ex- pectatiue omnes effectualiter tollerentur, occasionaliter introducta deliberacione super processu pape, omnes deputaciones vnanimiter conuenerunt, vt processus ipse dili- genter perficeretur, sequentique die deputati in processu loco solito conuenientes decreuerunt ad diem quintam mensis Septembris citacionem per edictum contra papam, vt compareret per se vel alium coram ipsis deputatis ad dicendum, oppo- nendum, allegandum vel excipiendum, quitquit dicere rite vellet contra nonnullas bullas et litteras apostolicas ab eo emanatas, scripturas quoque et instrumenta contra ipsum per promotores et procuratorem fiscalem producta, nec non bullas, sigilla, signa et subscripciones in eis apposita recognoscendum, aut negandum, testesque tam super recognicione eorum, quam super tota causa produci, admitti et iurare viden-

Strana 145
Liber XIII. Caput XL. 145 dum et audiendum, vel dicendum causas iustas et racionabiles, si quas haberet, quare premissa fieri non deberent; alioquin ad premissa et vlteriora procederent, pape ipsius absencia seu contumacia in aliquo non obstante. Fuit autem premissa citacio affixa valuis ecclesie, dum synodalis missa celebraretur die vltima mensis predicti. Citatis vero per cursores ad predicta testibus XII, et facta relacione notario processus quinta die predicta deputati in processu conuenientes, terminum et quitquit in eo agendum erat ex certis causis animos suos mouentibus, ad diem xIam prefati mensis continuarunt et prorogarunt, et abinde vsque ad XIX. iterumque ad XXVI., post hec ad terciam mensis Octobris, abinde vsque ad X., et postremo vsque ad XVII., in qua quid pro tunc actum fuerit, differtur narrandum inter gesta mensis illius. In hoc autem mense multiplicatis resistenciis, minoribus tamen sistentibus, que super pro- cessu curialium, quam pape facta est declaracio contra manentes Ferrarie sub no- mine generalis concilii, vel curiam sequentes pape. Quoniam autem in declaracione hac sancta synodus sollicita est, quantum ad abiurantes Ferrariense conuenticulum graciose consulere et prouidere, benigne vt id fieret, concessa primo est facultas per dictos XL dies duratura Arelatensi et Teraconensi cardinalibus, postmodum Arelatensi frequenter, et in eius absencia priori residenti in concilio prelato, et ali- quando aliis eiusmodi vtique concessionibus non diuturnum prefigentibus terminum. Ne vero super eiusmodi conmissionibus deputaciones vexaciones sustinerent, die quarta Februarii anno XLI. Arelatensi cardinali concessa est facultas vsque ad bene- placitum concilii duratura, vt eius auctoritate posset omnes et singulos, qui post suspensionem et deposicionem olim Eugenii in eius pretensa curia, atque Ferrariensi et Florentino conciliabulis interfuerant sibique tamquam pape et illis adheserant, obedierantque ipsis conciliabulis, tamquam scismaticorum et hereticorum per eos abiuratis, et Basiliensi concilio pro vero concilio generali in spiritu sancto legittime congregato, vniuersalem ecclesiam representante, recognito ab excommunicacionis, suspensionis et interdicti, ac sentenciis, censuris et penis aliis quibuscumque, quas propter inobedienciam et contemptum sinodalium decretorum incurrerunt, quique non haberent aduersarios in beneficiis, obtentis ab ipso olim Eugenio, post dictas suspensionem et deposicionem possessis per eos, nec de illis mandatum fuisset aliis prouidere, absoluere super irregularitate, dispensare omnemque infamie et inhabili- tatis notam abolere, in pristinum statum reducere, ac rehabilitare, de ipsisque bene- ficiis, dummodo kathedrales ecclesie non essent, prouidere, quodque actus huiusmodi fierent coram aliquo ex concilii notariis. Fuerunt autem quam plurimi ex minoribus clericis aut beneficiatis, doctores quoque ac eciam episcopi plures beneficio huius vsi absolucionis et facultatis et beneficiorum prouisione. Quantum vero ad kathe- drales ecclesias prouidebatur, non expressis nominibus in supplicacione porrecta per deputaciones aut per legatos de latere vel alios concilii oratores, quantum ad hec, vt plurimum potestate fulcitos. Declaracio autem predicta in litteris continetur subscripti tenoris. Scriptores III. 19

Strana 146
146 Liber XIII. Caput XL. Sentencia synodalis in congregacione generali, declarans sequentes curiam pape Eugenii incurrisse penas contentas in decretis synodalibus. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime con- gregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad futuram rei memoriam. Quoniam in decreto nostro octaue sessionis, quod dominus Eugenius papa quartus in sua so- lemni adhesione approbasse dinoscitur, inter cetera decreuimus, quod, si aliqua per- sona ecclesiastica, eciam si sancte Romane ecclesie cardinalis, aut alia quecumque cuiusuis status, gradus aut condicionis existat, Bononiam vel ad aliquem alium locum sub nomine generalis concilii, isto durante, presumeret accedere vel ibi manere, sen- tenciam excommunicacionis et priuacionis omnium dignitatum, beneficiorum et offi- ciorum, ac inhabilitacionis ad ipsa incurreret ipso facto, et de dignitatibus, beneficiis et officiis talium per eos, ad quos de iure spectat, eciam si kathedrales aut metro- politane ecclesie forent, libere disponeretur. Et consequenter in alio decreto nostro XXIXe sessionis precepit hec sancta synodus sub eisdem penis et censuris, quas con- trafacientes incurrerent ipso facto, vniuersis sancte Romane ecclesie cardinalibus, patriarchis, archiepiscopis, episcopis et aliis quibuscumque in curia dicti Eugenii quarti existentibus, eo casu, quo ipse dominus Eugenius in ciuitate Ferrariensi, sicuti preparare videbatur, vel alibi concilio isto durante erigere incepisset vel inciperet in futurum, ab eiusdem curia recedere, et qui synodis generalibus de iure vel con- suetudine interesse tenebantur, ad hoc sacrum concilium Basiliense, ceteri vero ad loca beneficiorum, vel alibi extra curiam ipsam se transferrent. Deinde vero illo conuenticulo Ferrarie erecto, et declarata suspensione prefati Eugenii ab administra- cione papatus, in virtute sancte obediencie et sub pena priuacionis, quam ipso facto incurrerent, omnium suorum beneficiorum, dignitatum, officiorum, commendarum, pensionum et graciarum quarumcumque, eciam expectatiuarum, per decretum nostrum XXXIe sessionis, mandauit eadem sancta synodus omnibus et singulis ecclesiasticis personis, vt supra qualificatis, eciam apostolice sedis et curie Romane officialibus, quatenus infra XL dies ex tunc inmediate sequentes, secuturos post diem date eius- dem nostre sessionis, ab illa curia, quam dictus dominus Eugenius de facto tenebat et tenet, recederent, et ad hoc sacrum concilium, vel alia loca se transferrent, prout in predicta XXXI. sessione fuerunt ammoniti. Deinceps quoque per aliud decretum nostrum XXXIIe sessionis omnes et singulos in eodem conuenticulo Ferrariensi, aut dicta pretensa curia Eugenii existentes, ac eciam in eodem conuenticulo memoratis decretis nostris comprehensos, qui eorundem decretorum monicionibus non paruissent, citauit, vt XxX. die ex tunc inmediate sequente in congregacione nostra generali, si pro tunc eam celebrare contingeret, alioquin in proxima sequenti comparerent coram eadem sancta synodo, visuri se in penas predictas incidisse declarari, aut iustas causas, si quas habeant, allegaturi; quo quidem termino adueniente quamquam non- nulli per se, alii vero per procuratores coram nobis aut deputatis nostris comparue- rint, licet tamen ipsis peremptorie, vt vna vice pro omnibus dixisset ipsa sancta 121. 1438. 8. Aug.

Strana 147
Liber XIII. Caput XL. 147 synodus assignando et assignasset, decernens nichilominus contra non comparentes ipsos procedendum et declarandum, prout iuris et racionis esset, sola nichilominus pro obseruacione huiusmodi termini contumacia non satisfaciencium accusata, ipsisque contumacibus reputatis, nonnullos prestantes patres deputauimus ad audiendum et examinandum quascumque causas et excusaciones pro parte predictorum, qui se representabant, deduci et allegari contingeret, in longanimi mansuetudine pacienter expectauimus, vt vinceremus in bono malum, et illi veritatem agnoscerent, sicque conuerterentur in viam salutis. Ne vero huiusmodi vulneri grauissimo tamquam vetusto aut neglecto callus abducatur, et eo insanabile quo insensibile fiet, sicque facilitate pestifere venie predictorum non parencium indurentur corda, et per amplius firmetur periculosissimum huiusmodi scisma, in conculcacionem fidei nostre katholice, auctoritatis ecclesie vniuersalis manifestam lesionem et euersionem tocius discipline, nec non fomentum abusuum et perdicionem animarum, declarat prefata sancta synodus omnes et singulas personas ecclesiasticas, de quibus supra mencio, cuiusuis status, gradus, condicionis existant, que Ferrariam sub nomine generalis concilii accedere vel ibi manere presumpserunt, vel illuc vel ad aliquem alium locum sub pretextu generalis concilii, isto durante, ire presumpserint in futurum, et que post decretorum nostrorum promulgacionem infra terminos successiue sibi, vt premittitur, assignatos, a dicta pretensa curia prefati Eugenii non recesserint, nec ad hoc sacrum vel alia loca, prout eis precipiebat hec sancta synodus, se transtulerunt, quosque citatos et predictorum nostrorum decretorum monicionibus non parentes contumaces reputamus, vt prefertur, et pro quibus cause iuste et racionabiles non extiterunt legittime coram deputatis nostris allegate, in penas predictas incidisse, et, si forsan contrafecerint, incidere. Statuit, vt de dignitatibus, beneficiis et officiis eorundem per eos, ad quos de iure spectat, eciam si metropolitane aut cathedrales ecclesie fuerint, possit de cetero libere disponi; ipsos et eorum quemlibet tales denunciat ac haberi, teneri et denunciari, nec non ab vniuersis Christi fidelibus euitari vult et mandat, quorum nomina et cognomina habet et haberi vult, presentibus pro suffi- cienter expressis. Decernit autem hec sancta synodus affixionem presencium in valuis ecclesie maioris Basiliensis vim habere legittime denunciacionis, et deinde ad euitandum et alia premissa artari et artatos intelligi vniuersos, ac si eedem presentes ad personas singulorum execute et particulariter intimate fuissent. Pollicetur tamen eadem sancta synodus, que solite mansuetudinis sancte matris ecclesie, quam representat, obliuisci nunquam potest, indempnitati status illorum predictorum, qui infra XL dies a data presencium inmediate computandos predictum conuenticulum abiurauerint, et ad hoc sacrum concilium se sine fraude contule- rint, graciose consulere et benigne prouidere, decernens ex nunc, quod de digni- tatibus, beneficiis et officiis talium interim non debeat per quemquam disponi. Datum Basilee, in congregacione nostra generali, sexto Idus Augusti, anno a nati- uitate domini MOCCCCXXXVIII.“ 19*

Strana 148
148 Liber XIII. Caput LXI. Capitulum XLI. Scripta ducis Mediolani, arguentis patres super processu, oratoris quoque sui, et responsio. Septembrio mense, factis congregacionibus vII, vniti fuere concilio Martinus Tyrasonensis episcopus, Alanus Scotorum sancti Iacobi Ratisponensis, Gondissaluus de Here de Orta Segontine, Ioannes sancti Ioannis in Similen Traiectensis, Ioannes de Climaco in ecclesia Eduensi secularis abbates, Hermannus de Fleyaco, Nicolaus de Bramoncuria sancti Flori Modiani Tullensis dyocesum electi in abbates, Augu- stinus de Insula, Raymundus Olbiola doctores, Ioannes Moyse, Ioannes Hammonis in decretis licenciati, Anthonius Glera in theologia et in decretis, Siluester Salome in vtroque baccalarii, Hugo de Strighem, decanus Osnaburgensis, Symon de Guil- golphis, sancti Iohannis Baptiste de Mediolano vicarius generalis, Leonardus de Stamatis sancte Marie de Ianua ordinis humiliatorum, frater Anthonius de Cada- casiis sancti Martini de Crama Placentine dyocesis prepositi, canonici nouem, prio- res quatuor et alii decem, quorum plures nobiles ex vtroque parente, presbiteri et in altero iurium baccalarii. Sancta Synodus recepit a rege Francie plures litteras promotoriales in fauorem postulati Claremontensis, et super cameraria Grassensis monasterii, que constituta in regno Francie, cum haberet redditus inter dominia regis Aragonum, nobili cuidam datos in pensionem per Benedictum XIII. in sua obediencia nuncupatum, magnis vtrimque fauoribus assistentibus partibus procuratoribus suis et aduocatis tribuentibus largiflue, annis multis concilio magnas dedit vexaciones. Quorundam eciam principum Germanie plures recepit litteras commendaticias super diuersis negociis; non vero commendaticias, sed querulosas recepit a duce Mediolani, contestantis in altera deputacione fuisse dictum, vt contra oratorem suum proce- deretur tamquam perturbatorem, commemorans vero plenius et commendans, quanta pro concilio hactenus fecisset, dicebat se arbitrari, quod illa fierent a patribus, quia vellent, vt oratores suos a concilio reuocaret, id ipsum continuo facturus, si notifi- carent. Contestabatur rursus id non bene videri, vt, quia orator suus non diceret iuxta beneplacita patrum, ideo insurgerent contra eum, nec sic tranctandi forent principum oratores, aliaque plura huius effectus in littera sua contestabatur. Non vero commemorauit scripta per eum regi Romanorum sub data XXIIII. Iulii aduersus patres concilii effectus huius, quod, prout sibi scriberent oratores sui in concilio sistentes, opera maxime Gallicorum patres nollent de pace verbum audire, ymmo deposicionem pape et scisma consequenter accelerarent magis et magis, ideoque mandaret Germanis, vt de cetero errores Gallicorum minime sequerentur, vtque ipse intelligeret concilium, vt plurimum esset in manibus vulgarium personarum et nichil habencium, que moueri non solent, nisi calcaribus vrgeantur, concludens, vt prelatos mitteret, et alios ad concilium, illisque sui assisterent, vt sic posset omnia in concilio suo modo disponere. In altera vero sub data IIII° post die, harum copia ex cancellaria regis habita insinuabat, quod, prout sui oratores eidem scripserant, omnis intencio Gallicorum ad hoc solum tendebat, vt papatum obtinerent, continuo

Strana 149
Liber XIII. Caput XLI. 149 magis accelerantes ad pape deposicionem, de scismate non curantes. Comprehen- deret autem non tantum ad papatum, sed eciam ad imperium aspirarent, qui, si de papatu obtinerent, facile postea obtinerent imperium, medianteque papatus fauore studebant eciam preeminenciam electorum imperii ad gallicam trahere nacionem, nec presenti solum, sed futuris temporibus grauaretur sue fama maiestatis dicens, cum superstes esset potens huic malo occurrere, noluisset paciens dignitatem trans- ferri ad manus Gallicorum, cum tamen se inscriberet Romanorum regem, aliisque multis generis huius in ea contentis littera. Concludebat, quod hanc elacionem Gallicorum non sustineret, ymmo taliter eis vultum ostenderet mediantibus orato- ribus, prelatis, religiosis et litteratis in copioso numero transmittendis, quod intel- ligerent maiestatem suam preuidisse ambicionem et malam intencionem eorum, ingratumque habere elacione sua procurare diuisionem ecclesie et orbem vniuersum ponere in scandalo et errore. Vtrum autem scripta huiusmodi peruenissent iam in noticiam eius, non asseritur, sed perlecta dicta littera ducis continuo Arelatensis predicens, ex quo iustum esse putabatur vnumquemque honorem suum defendere, quod concilium experiebatur, eciam in minimis audiri, clamantibus tanquam dicturis pro honore suo ; non igitur male existimandum foret, si sancta synodus, que diucius pro bono vniuersalis ecclesie permanserat, responderet, quando suo detrahebatur honori, nec bene ageretur eiusmodi, que vera minime erant, duci scribere, de quo tamen credebat, quod bono zelo faceret, que in concilio volebat fieri. Franciscus autem de Barbauariis, orator suus, forte animo senciens verba illa de scribendo tangere ipsum, quedam dixit ad sui excusacionem, quibus Arelatensis respondit. Et tunc Conchensis episcopus contrastabat, quod illa dici non pertineret ad honorem concilii, sed eius verba represserunt Arelatensis, Lugdunensis aliique ex patribus multi, fiducialius alloquentes sic pertinere ad honorem concilii, quoniam prefatus Franciscus inter alia dixisset ducem Mediolani in omnibus cum concilio esse, preter- quam, ne scisma fieret. Cui postremo Arelatensis dicebat id eciam patres velle, vt nunquam in futuro scisma fieret, et quod permaxime instabant, vt tolleretur, quod actu erat; que autem verba dicta fuerint aut in qua deputacionum, de quibus que- relam ageret dux Mediolani, presencium scriptor ignorat, sed forte aliqui ex patribus dicere potuerunt, exacerbati ex protestacione facta nomine ducis per ipsum Fran- ciscum in deputacionibus sacris tercia die mensis huius, ad quam lecta est responsio in generali congregacione sub tenore, qui sequitur. Responsio synodalis ad cedulam protestacionis contra processum pape, facte per ora- torem ducis Mediolani. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime con- gregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad futuram rei memoriam. Legisti per hos dies coram deputacionibus huius sacri concilii cedulam quandam, Francisce de Barbauariis, orator illustris ducis Mediolani, quam ex auditu ipso satis omnes intellexerunt, ex sentencia aut deliberacione eiusdem ducis, aut sui magnifici consilii 122. 1438. 19. Sept.

Strana 150
150 Liber XIII. Caput XLI. minime processisse, cum de quadam citacione valuis maioris ecclesie Basiliensis affixa pridie Kalendas Septembris inmediate sequentis tantum tres dies effluxerunt, quibus de Basilea in Mediolanum et rursum de Mediolano in Basileam proficisci nequaquam possibile fuit. Nec peterea existimandum est ipsum ducem illustrem, qui semper singulari deuocione et veneracione hanc sanctam synodum ac eius auctoritatem colere curauit, omnia dici iussisse, que in prefata cedula continentur; ad ipsa tamen fauente domino respondere et de actis in hac sancta synodo reddere racionem parati sumus. Commemoras in primis nos conuenisse pro pace populi christiani, pro tol- lendis heresibus et reformacione eorum, que in orbe geruntur. Verum quidem hoc est; et quos labores hiis rebus iam per plures annos impenderimus, tu ipse nosti, et totus mundus conspicere potuit. Quot enim legaciones in Bohemiam, (quot) in Gre- ciam transmiserimus, quanta (legacio) oratorum nostrorum ad pacificandos principes per Germaniam, Galliam, Ytaliam constitutos transierit, quantos sumptus quantasque vexaciones et fatigas earum rerum gracia subierimus, non facile exprimi potest. Sed et quot decreta salubria aduersus ea, que in orbe male geruntur, ediderimus, quantis instanciis laborauerimus, vt in execucionem ducerentur, et precipue apud dominum Eugenium papam quartum, qui primitus canones sacrorum conciliorum obseruare et exequi habebat, ac ceteros ad eorum obseruanciam inducere, sanctita- tisque exemplum se cunctis ostendere, satis per orbem publicatum extitit. Et si fructum optatum non adhuc adepti sumus, satis omnes conspiciunt, quis hominum precipue huic rei impedimento sit. Subicis preterea, Francisce, velud dolendi flen- dique casus grauiorem querelam, dum ais non attendi preces principum petencium supersederi a processibus aduersus Romanum pontificem et illos, qui apud eum constituti sunt, inchoatis, quinymo ipsos magis et magis in dies vrgeri, ex quibus deposicionem ipsius Romani pontificis et alterius eleccionem mox secuturas esse dicis, atque exinde scisma graue et plurima discrimina populo christiano inminere. Attende in primis, quanta benignitate hec sancta synodus precibus principum christianorum in hiis negociis huc vsque condescenderit. Iam decimus quartus men- sis ab eo die voluitur, quo citacio aduersus ipsum pontificem decreta est, vt ecclesie Dei oppresse maximis neccessitatibus, propter reformacionis contemptum, et scismatis introduccionem ex alterius pretensi concilii ereccione per eundem Romanum ponti- ficem iam tunc disposita, prouideretur; contemplacione inclite memorie Sigismundi imperatoris data fuit mense Octobris sexaginta dierum dilacio, quibus elapsis, rursum a processu per prefatam citacionem inchoato, tempore multo supersessum est. Aduenit deinde tempus, quo suspensio ipsius Romani pontificis ab omni administracione papali XXIIII. Ianuarii facta est propter pretensam dissolucionem et translacionem huius sacri concilii Basiliensis in Ferrariam, casu, quo contra ipsum aut aliquem presidencium oratorum suorum, qui in hoc concilio fuerant, procederetur, aut fieret aliqua nouitas, per eundem factam et declaratam XVIII. mensis Septembris, adeo aperte et enormiter contra decreta concilii Constanciensis et istius attemptatam, vt nulla possit tergiuersacione excusari. Atque eciam propter illam ereccionem alterius pretensi concilii, contra omnem formam predictorum decretorum de facto, nona die

Strana 151
Liber XIII. Caput XLI. 151 mensis Ianuarii inchoata, vrgebat decretorum sanccio, vt, si hanc suspensionem per duos menses sustineret ipse dominus Eugenius animo indurato, ad deposicionem eius procederetur. Quid factum sit ab illo tempore contemplacione principum katho- licorum, quanta dilacio habita sit in rebus, lucidissime constat. Deponendus veniebat dominus Eugenius post vicesimam quartam Marcii, iuxta decretorum sanccionem. Iam sex fere menses exinde lapsi sunt, et adhuc perdurat expectacio. Non potes inficiari, quin ex tunc deponi poterat. Non opus erat vlteriori processu, non exami- nacione testium, ex eo solo capite, quod suspensionem notorie sustinuerat per duos menses animo indurato. Vt quid putes hanc sanctam synodum tantis distulisse tem- poribus, nisi vt precibus principum katholicorum benigne faueret, vt eciam cuncti conspicerent, si pendentibus dilacionibus dominus Eugenius reuerteretur ad cor, si ad reformacionem efficaciter capescendam, et in realem execucionem tam in curia eius quam alibi deducendam propter honorem Dei et salutem animarum, si ad tollen- dum scisma introductum ex alterius pretensi concilii ereccione, si ad recognoscendam ecclesie congregate et sacrorum vniuersalium conciliorum auctoritatem suum incli- naret animum. Quid autem istis pendentibus dilacionibus egerit, attente considera, et merito dices, quod principium cedule tue ferebat: "o dolendum, o grauissimum, o flendum casum!“ Quis enim non ploret, quis non amarissimos proferat gemitus, dum intuetur auctoritatem sacrorum generalium conciliorum, que neruus est con- seruacionis vnitatis fidei, sacrorumque canonum et ecclesiastice discipline, nunc per cuiuspiam mortalis hominis voluntatem miserabiliter prosterni et conculcari? Sed quo pacto arguere poteris sanctam synodum, Francisce, si, dum eam Romanus pon- tifex acerrime impugnat, ipsa in sui defensionem suos processus iustificat in mani- festacionem veritatis? Suggerunt auribus principum et aliorum oratores ipsius Romani pontificis, falsas calumpnias in citacione aduersus eundem decreta fuisse confictas. Examinari iubet sancta synodus testes plurimos super veritate et noto- rietate eorum, que in ipsa citacione posita sunt in defensionem et iustificacionem sui. Numquid hoc reprehendere vis, et pocius diligis, vt eadem sancta synodus se vbique iniuste infamari et de calumpnia accusari permittat? Neque ex hiis conqueri debes ad deposicionem festinari, cum, et si festinare voluisset eadem sancta synodus, sine hiis dudum deposicionem illam, vt premisimus, efficere potuisset. Quid vero mali est, si deputati huius sancte synodi, aut maior pars ipsorum, aut duo ex ipsis, sicut eis commissum est, dum in examinacione procedunt, quandam citacionem affi- xerunt ad recognoscendum sigilla et instrumenta, stilum in hoc iudicialem seruare volentes, quem minime seruare tenebantur? Nosse etenim debes Romanum ponti- ficem in citacione aduersus eum iam dudum decreta fuisse citatum ad omnes actus, neque vlteriorem citacionem esse neccessariam. Quid reprehendis, si ex habundanti hanc nouissimam citacionem fecere deputati? Quid terminum breuem assignatum causaris, quasi in termino quolibet citacionem in longinquam et diuturnam expecta- cionem decernere opus esset, postquam semel ad omnes et singulos actus citatus extitit, sicque omnes ille obiecciones facile euacuantur, quas aduersus hanc nouis- simam citacionem exaggerasti. Obicis eam in die feriato esse factam ; sed, si recte

Strana 152
Liber XIII. Caput XLI. 152 aduertas, altero die (facta est, qui non feriatus erat. Sed affixio eius idcirco die dominica facta est) in valuis maioris ecclesie Basiliensis, vt in plurimorum noticiam deueniret. Vnde patuit eam non fuisse clandestinam, sicut in obieccione altera dicere videbaris, et ipsa scripta tua edocent satis ipsam in eorum noticiam deuenisse, qui contradicere voluerunt. Nec preterea illi rumori respondere conuenit, quem aput multos dicis esse de deputatis, quod suspecti sint Romano pontifici, cum ad eam rem viri probissimi electi sint, omni excepcione maiores, aduersus quos nulla iusta causa suspicionis allegata est. Nec in leui rumore fundamentum facere debuisti pro tali contradiccione in synodum vniuersalem suscitanda. Quomodo autem hanc materiam obicis non fuisse communicatam cum pluribus, qui scire potuisti longe ante pridie, quam illa citacio fieret, fuisse per omnes deputaciones concilii concor- diter conclusum, vt processus concernens Romanum pontificem vlterius continuaretur et perficeretur? Illa vero declaracio priuacionis existencium apud summum ponti- ficem, quam allegasti, ea solum amplectebatur et prosequebatur, quantum ad pri- uacionem dignitatibus et beneficiis attinet, que dudum in aliis decretis huius sancte synodi, et presertim in decreto octaue sessionis incipiente: „sicut vnica“ iam ante quinque annos promulgato ordinata fuerant. Cuius decreti verba sunt hec: "Si qua vero persona ecclesiastica, eciam si sancte Romane ecclesie cardinalis, aut alia quecumque cuiusuis status, gradus aut condicionis existat, Bononiam vel ad aliquem locum alium sub nomine generalis concilii isto durante presumat accedere vel ibi manere, sentenciam excommunicacionis et priuacionis omnium dignitatum, bene- ficiorum et officiorum, et inhabilitacionis ad ipsa incurrat ipso facto, et de digni- tatibus, beneficiis et officiis talium per eos, ad quos de iure spectat, libere disponatur." Hec in decreto predicto. Quid plus operata est declaracio generalis, quoad dispo- sicionem libere de officiis et beneficiis faciendam, quam ibi decretum fuerat. Sed mansuetudine semper vtens (sancta synodus), dum multi huiusmodi beneficia impetrare conarentur, ordinauit, vt a collacione talium vsque ad XL dies supersederetur, quam- quam iam longo tempore post varias admoniciones expectati sunt. Sed que tu ipse dicas, attencius considera. Subiungis in oracione tua, quod quidquid citra deposi- cionem fecerimus, in debita veneracione et obseruacione semper habebitur. Quo- modo igitur ea, que citra deposicionem facta sunt et fiunt, ita reprehendere conaris? Predixisti insuper ventura esse inconueniencia plurima, si Romani pontificis depo- sicio fiat. Que autem futura sunt, Deus ipse cognoscit, sed an fiet deposicio vel non fiet, de presenti non agitur. Processus continuatur, vt iusticia huius sancte synodi ad hominum conscienciam manifestetur. Dudum, vt diximus, eciam absque vlteriori deduccione processus, poterat fieri deposicio. Videmus mala plurima per conculca- cionem auctoritatis ecclesie et sacrorum conciliorum exoriri. Errores insurgunt, et aduersus determinaciones vniuersalis ecclesie in materiis fidei plures iam sua dog- mata impune asserere audent; censure ecclesiastice contempnuntur, decreta et sacri canones vilipenduntur, atque exinde vicia laxatis frenis per orbem debachantur; discordie, diuisiones, scismata in inmensum vigent. Quelibet vere vacans ecclesia duos patronos habet: vnus eligitur, alteri per reseruacionem prouidetur. Omnis

Strana 153
Liber XIII. Caput XLI. 153 inobediencia, omnis transgressio iam per orbem eleuatur. Quod sancta synodus ordinat, Romanus pontifex inficit, quod ipsa ligat, ille absoluit. Consciencie chri- stianorum in magnum laberintum precipiciumque ducuntur, et quasi vbique excom- municacionum et censurarum vinculis iam animarum copiosa multitudo alligatur, iudicialiaque detrimenta christianitas vniuersa sustinet, dum nulla fit abusuum cor- reccio, et vicia dimittuntur impunita. Sed et omnipotentis iudicis ira, quam pecca- torum multitudo concitauit, multis iam modis flagellare conspicitur populum suum, vt conuertatur ad penitenciam. Et, si hoc concilium tantis laboribus congregatum et continuatum absque alia rerum disposicione per resistenciam Romani pontificis, aut quitquam aliud superueniens dissoluatur, quantam putas vniuerse ecclesie totique christianitati desolacionem et confusionem fore secuturam? Quid autem in hac per- plexitate rerum agendum sit, quo pacto ecclesie prouidendum, non facile estimare potest humana consideracio, sed sperandum est in misericordia omnipotentis Dei, quod hanc synodum in suo nomine congregatam in eam partem diriget, que magis bene- placita erit sue maiestati, et quod synodus ipsa dictauerit, cuius notoria est auctoritas, id omnes amplexabuntur, qui ecclesie filii obedientes esse volunt. Quod si in ea re huic sancte synodo obediendum non arbitraris, quam tamen vniuersalem ecclesiam representare in ipsa tua cedula censueris, sed vnumquemque principum aduersus synodale iudicium proprio iudicio putas inniti debere, et ex alia parte dicis omnem potestatem ademptam esse summo pontifici, et hoc tantum sibi relictum, quod nudum et inane pontificis nomen habet, ita, vt verius ymago pontificis, quam pontifex dici possit, adiciens, quod omnis administracio ad hanc sanctam synodum deuoluta est; vbi iam obedienciam ecclesie positam putabis, si nec synodo iudicanti, nec Romano pontifici obediendum arbitraris? Que deinceps erit sacrorum conciliorum auctoritas, si vnusquisque illorum iudiciis in reformacione capitis et membrorum obediat, quando velit, quando non velit, non obediat, aut priusquam aliquid iudicatum sit, de non obediendo protestetur, nisi eo modo synodus et eo tempore iudicet, quo ipse con- uenire arbitrabitur, preferens iudicium suum iudicio vniuersalis ecclesie in tantis tamque arduis rebus. Hec quidem, Francisce, valde periculosa sunt in christiana religione et ecclesia Dei, et quid in se inportent, alio tempore poterit lacius aperiri. Nec credimus illustrem dominum tuum, qui ecclesie deuotissimus et obe- dientissimus semper esse speratur, talia suo nomine dici aut fieri iubere; pocius te, o Francisce, humiliter, sicut decet ecclesie filium, consilia tua et auxilia subministrare deberes, et sine intermissione orare cum ceteris fidelibus, vt Christus hanc sanctam synodum et ecclesiam suam dirigat in agendis, quam aduersus synodale iudicium protestari, quod an futurum sit, vel quale futurum sit ignoras; atque prefigere modos vniuersali concilio ex tua sentencia, qui, si non obseruentur, vt vis aut sentis, om- nia iniusta, inualida et nulla esse eciam profestaris, et impingis huic sancte synodo impetuosam Romani pontificis deposicionem, que an ad deposicionem procedet, vel qualiter et quando, nondum ipse cognoscis. Ad pacem nos inuitas, quam vtinam post longeuam adeo expectacionem vel tua deuocio vel alius quilibet attulisset! Aut eciam inpresenciarum videmus inpugnacionem continuam huius sacri concilii et Scriptores III. 20

Strana 154
154 Liber XIII. Caput XLII. vniuerse ecclesie turbacionem grauissimam scismatisque continuacionem in alterius pretensi concilii perduracione; pacem vero minime conspicimus, quam summopere desideramus, et pro cuius assecucione sperata hucusque distulimus et differimus eam proferre sentenciam, quam veluti superius premissum est, ferre poteramus. Sed neque dilacionibus continuis in magnum grauamen vniuerse christianitatis res iste duci semper poterunt, sicut per dispendiosas missiones processuum ad principes, hinc inde dispersos, et longinquas expectaciones agendum tua insinuat oracio, que tamen intra se repugnanciam quandam gerere videtur, dum querit processus huius sancte synodi ad vniuersos principes mitti, et nichilominus ipsos processus compleri aut vlterius deduci non vult. Et quomodo fieret, vt mitterentur, si non prius com- plerentur et perficerentur, vt in conuenienti forma ostendi possent? Vt itaque finem nostra responsio accipiat, neque pacem recusamus, neque de deposicione fienda quidquam adhuc certum determinauimus, nec vllatenus protestacionem per te factam, aut similes, ob superiores raciones admittere possumus, nec admittimus; quinymo, si in hac forma protestacionis persistere velles, quod non speramus, oporteret nos pro defensione ecclesie Dei et auctoritatis eius ad alia iuris remedia recurrere; in rebus autem agendis sic fauente Christi gracia procedet hec sancta synodus, vt nec illustris princeps tuus, nec quisquam fidelium possit cum racione conqueri. Datum in congregacione nostra generali, XIII° Kalendas Octobris, anno a natiuitate domini M°CCCCXXXVIII°.“ Capitulum XLII. Refragacio super cultu tabelle Ihesus laudesque fratris Bernar- dini promouentis. Mense isto, die XXVII. relacione facta per Panormitanum archiepiscopum de vacacione ecclesie Huppsalensis in regno Dacie, postulacioneque ad illam N. Lexo- uiensis episcopi, de persona huius prouisum est dicte ecclesie, postulacione admissa per concilium cum supplecione defectuum. Preterito vero mense prouisum extiterat ecclesie Alexandrine in Lombardia de persona Marci de Mediolano decretorum doctoris, duce pro eo interueniente. Fuit preterea ordinatum satisfaccione data multis querulantibus, vt in 3a instancia cause committerentur extra rotam, deputa- tique sunt nonnulli super abbreuiacione terminorum in litibus, effectu desuper non secuto. Cum vero de mense Iunii Bartholomeus, theologie et ordinis heremitarum professor, proposuisset contra adoracionem nominis Ihesus, quam magna cum ampli- ficacione predicare consueuerat frater Bernardinus ordinis minorum, peciissetque causam admitti, et examinari per concilium libellum ex aduerso per ipsum B. com- positum, vt id non fieret, magno restitere conatu, Andreas de Maluenda ordinis minorum et theologie professor, Ludouicus eciam de Urbe prothonotarius, quamuis Arelatensis attestaretur per Martinum papam quintum cum collegio cardinalium inhibicionem desuper factam. In isto vero mense duce Mediolani scribente in laudem dicti Bernardini, dicente se admirari, quod in concilio susciperetur denunciacio

Strana 155
Liber XIII. Caput XLIII. 155 contra tantum virum, ad instanciam dicti fratris Bartholomei denunciantis, procurator fidei respondebat, quod nulla de persona ipsius fratris Bernardini mencione facta in iudicio fidei, ex officio procederetur contra nouitatem cultus de tabella nominis Ihesus. Cathaniensis vero episcopus, dicens obligatum se fore nacioni Ytalice et ordini mino- rum, cuius erat professor, nimium commendabat et nacionem et Bernardinum, redar- guens velut auctoritate premineret de introduccione questionis, secutura abinde na- cionis diffamacione. Sed et collega eius maior Panormitanus archiepiscopus oppo- situm contestabatur id pertinere ad honorem nacionis ; etenim centum magistri Ytalie cultum illum reprobassent, ipse autem semel vidisset fieri processionem Senis, et in veneracionem huiusmodi, quod erant post tabellam tria milia cereorum, et tunc dixisset Bernardino attendere debere, quia, nisi inminente festiuitate corporis Christi essent tot cerei, esset sibi confusio maiorem honorem exhibitum esse tabelle, quam vero corpori Christi. Denunciator vero videns sibi adesse oportunitatem auxilii, loqui voluit, et Cathaniensi episcopo eum reprimente, ne loqueretur, communis vox patrum respondit in generali concilio esse libertatem dicendi, et specialiter in hiis, que ad fidem. Et tunc presidens concilii, qui iudex fidei erat, loquebatur gracias agens, quod occasione dicte missiue obprobriose contra seipsum et fortassis contra Christum materia hec veniret in lucem, multaque verba dedit in aggrauacionem cultus illius. Cumque multorum vox respondisset Bernardinum ipsum post inhibi- cionem pape non fuisse amplius vsum cultu illo, aut predicasse specialiter, Catha- niensis episcopus, archiepiscopus Mediolanensis et Lombardi dicebant amplius non esse procedendum, procuratore fidei replicante in dyocesi Laudislauiensi de cultu illo fuisse magna scandala, et quod processus iam erat Basilee; concludebat igitur, quod ad nichil aliud procederetur, nisi quod fuerat in Ytalia reprobatum, cum se ad alias naciones extenderet, vt per concilium reprobaretur, aut de cultu illo, prout visum foret, iudicaretur. Capitulum XLIII. Relacio de allegatis in dieta Margarete, quare regem et elec- tores non deceret agnoscere de differenciis concilii et pape. Cum autem iam rediissent, qui de mense Iulii legati et oratores concilii inter- fuerant Nurenberge ad dietam Margarete, videlicet patriarcha Aquilegiensis, Vicen- sis episcopus, Iohannes de Segobia et Iohannes Bachenstein theologie et decretorum doctores, Vicensis episcopus relacionem fecit de expositis per eum coram imperatore, quod supremam excellenciam potestatis generalis concilii supra papam deduxerat per quinque articulos, quos in sua relacione prosequebatur docte et plene, iurium et doctorum desuper allegacione. Retulit eciam de nouem peticionibus infra designatis, porrectis regi Romanorum, et quomodo pro illarum habenda responsione remissi fuissent ad prefatam dietam, sed quod per oratores imperatoris dari non potuisset responsio ad peticiones concilii propterea, quia dum acceptauit eleccionem imperii, eciam iurans promiserat electoribus in factis ecclesie nichil graue absque eorum consensu se acturum, ideoque vsque ad primam dietam, qua simul conuenirent, 20*

Strana 156
156 Liber XIII. Caput XLIII. opportuerat responsionem differri. Altera vero die illa, que Nurenberge exposuisset, explicabat in decem articulis. Omissis autem hoc referri loco, que per eum gene- raliter dicta de auctoritate vniuersalis ecclesie, commemorabat circa pape processum exposuisse, quoniam papa de criminibus multis diffamatus esset apud bonos et graues viros, quod tenebatur se purgare coram sancta synodo Basiliensi, alias habendus pro conuicto, quod multiplici racione, eciam suo consensu, submissus foret iudicio concilii, quod esset notorius scismaticus, quoniam erexisset altare contra altare legittimum Basilee constitutum, quod esset hereticus, veniens contra articulum fidei: „Vnam sanctam ecclesiam", quod Ferrariensis congregacio esset conuenticulum hereticorum et scismaticorum, quod impedientes aut recusantes reddere pecunias habitas ex indulgenciis essent excommunicati, sacrilegi et heretici, quod dieta con- stituta per imperatorem et electores oratoribus concilii insinuata, illicita et reprobata foret, quia non esset imperatoris et electorum intromittere se ad iudicandum de factis ecclesie. Relatum denique fuit per alterum ex collegis tempore, quo patriarcha Aquilegiensis et Iohannes de Segobia Nurenbergam applicuerant, XVII. die Iulii re- perisse ibidem dictos Vicensem episcopum et Iohannem de Backenstein, dietam ex- pectantes, et post primam proposicionem factam per Vicensem, cum oratores regis Romanorum et electorum imperii requisiuissent ab oratoribus concilii speciale respon- sum super tribus peticionibus, per oratores electorum imperii in concilio propositis, videlicet, quod patres exhyberent se dispositos ad tractatum concordie, quomodo papa, missuri oratores ad dietam, quod, si aliter concordia haberi non posset, inten- deretur ad tractatum de tercio loco pro concilio ycumenico, et quod pendentibus hiis supersederetur ab omnibus processibus contra papam et suos. Quo ad primum responderant opera testimonium habere de disposicione concilii ad pacem interessen- tibus ipsis parte concilii diete, ad quam per regem Romanorum fuerat requisitum ex parte pape, nullis ibidem comparentibus. Ad alias vero peticiones, quod fuerat eis commissum non respondere, donec a rege Romanorum de peticionibus eidem datis responsum susciperent. Que vero ille essent, rogato per oratores regis, eisdem insi- nuari, data est illarum copia in effectu continens, quod Romanorum rex vellet auc- toritatem generalium conciliorum, et presertim Basiliensis, manutenere et defendere veritatemque fidei katholice, declaratam in concilio Constanciensi, vt effectualiter procederetur per sanctam synodum Basiliensem ad effectualem reformacionem ec- clesie in capite et in membris, quod decretum suspensionis per totum imperium obseruari faceret, quod Basiliense concilium manuteneret a persecucionibus, violen- ciis et oppressionibus, liberans illud, quod prouideret de aliquo notabili protectore, defensuro concilium et supposita eius, qui prouideret aduersus depredaciones et captiuaciones, ita, vt omnes libere ad concilium venire possent; quod dignaretur adiuuare, vt pecunie ex indulgenciis collecte per concilium haberentur ad soluendum ciuibus Auinionensibus et mercatoribus multis ac aliis, quibus concilium obligatum esset vsque ad summam fere CXLta milium florenum, quod excitaret prelatos et alios ecclesiasticos viros Basileam venire vna cum aliis consulturos ad Dei laudem et ecclesie reformacionem, quod dignaretur inhybere per vniuersam Germaniam, vt

Strana 157
Liber XIII. Caput XLIII. 157 nemo presumeret ad conuenticulum Ferrariense pertransire, litterasque illius aut pape in preiudicium concilii et suppositorum publicare, quod scribere dignaretur Anglie, Polonie et Scocie regibus, ducibus quoque Germanie ac principibus, vt decreta concilii Basiliensis susciperent, manutenerent et defenderent; postremo, vt prestaret auxilium patriarche Aquilegiensi ad recuperacionem dicte ecclesie eiusque patrimonii iuxta sentenciam in concilio latam. Ad has vero peticiones oratores regis et electorum imperii responderunt in scriptis, quorum effectus, pecunias indulgen- ciarum fuisse arrestatas per papam sub penalibus litteris suis, aduersantibus peticioni concilii, et, quia ipsi fluctuantes inter aduersa confugerant ad certam protestacionem, cuius effectus non erat ignotus concilio, et cui inherentes tractatum pacis inchoa- uerant, iamque a papa super nonnullis mediis benignum obtinuerunt responsum. Quod ab omni parcialitatis et suspicionis specie abstinentes intendebant ipsum trac- tatum sollicite prosequi, indicturi dietam conuencionis, denunciandam concilio et pape, vt suos mitterent legatos cum pleno mandato, et ipsi omnia salubria media apperirent, proponentes auctoritatem sacrorum conciliorum et vniuersalis ecclesie et sedis apo- stolice pro viribus suis augere et defensare. Obsecrabant igitur, vt responsum con- cilii, de quo in litteris mencio fiebat, vellent aperire, quatenus tractatum pacis vale- rent prosequi et determinare, et quoniam oratores ipsi videbant multos abesse, quos suarum peticionum negocium tangebat, exhortabantur quatenus dietam et locum conuencionis regis et electorum suscipere vellent, et vsque ad illam dietam ab omni processu contra papam totaliter abstinere. Tercia vero die in vigilia Iacobi post auditam responsionem predictam sub spe, vt melioraretur responsum, quod Vicensis episcopus proposuerat, illa, de quibus supra, et deinde Iohannes de Segobia narrando que facta erant, quibus constabat sanctam synodum semper optasse pacem habere cum papa, in id ipsum data opera quatuordecim ambasiatis ad eum missis, illarum quibusdam specificatis, videlicet per legatos Sancte Crucis et Sancti Petri cardinales, Iohannem de Bachenstein et Matheum Menage, ac per magistros Dyonisium de Sa- brenays et Iohannem Diest. Non vero sic papa ageret, que contraria pacis erant aduersus concilium prosecutus, quia leges ecclesie, hoc est canones obseruare no- luisset, eciam transgressoribus fauorem prestans, et persequens obseruantes, quem- admodum dici non poterat pacem querere ciuitatis, qui talia ageret continuo contra leges illius, quia non seruaret iuramenta per eum in conclaui prestita, que ipse pro- fitebatur neccessaria esse ad conseruandum statum Romane ecclesie et monarchie ecclesiastice; et, si non seruarentur, scandala sequi possent cum nota ecclesie atque fidei pernicie, quia contraueniret veritatibus katholice fidei, contentis in epistola synodali incipiente "Vt inter varias" etc., quia semper teneret gladium vulneri in- fixum, quamdiu manuteneret congregacionem conuenticuli Ferrariensis. Pacem vero temporalem patribus sepe obtulisset ab eis non acceptatam, nolentibus desistere, quod petebat, a prosequenda reformacione ecclesie in capite et in membris. Quo vero ad principale contentum in dicta responsione, vt oratores concilii acceptarent dietam regis Romanorum et electorum imperii, dicebat id non decere preeminencie et libertati ecclesie conciliique generalis auctoritati; adhuc eciam non expedire paci,

Strana 158
158 Liber XIII. Caput XLIII. modo, quo per ipsos oratores instabatur primo racione materie, super qua contro- uersia erat inter concilium et papam, quia non erat super argento et auro, sed super effectuali reformacione ecclesie in capite et in membris, ad quam papa citatus fuerat, specificatis XII criminibus ad iudicium ecclesie spectantibus; et, si vicarii episcopo- rum vsque ad periculum mortis frequenter se exponerent, iurisdiccionem ecclesiasti- cam defendentes, ne principes iudicent de quibusuis criminibus non solum sacer- dotum, sed eciam vnius clerici tonsurati; quomodo concilium posset consentire, vt Romanorum rex et electores imperii agnoscerent de criminibus pape, per concilium iam citati? Iudicium item erat de aliis causis grauissimis, vtrum papa teneatur obser- uare canones concilii, vtrum posset per illud citari, vtrum posset dissoluere, si contra se vel aliquem ex suis procederetur, vtrum posset ex causa contrauenire veritatibus fidei, declaratis per generalia concilia, quemadmodum dicebat se facere, deque cen- suris contra patres celebrantes concilium, et aliis multis in litteris sue dissolucionis contentis, et quia non obstantibus obiectis criminibus, cum illa non diffiteretur, dice- bat se innocentem ; itaque ponebat in dubium, vtrum illa essent crimina aut virtutes. Item controuersia erat super parciali conclusione legatorum suorum, si aput illos vel communitatem patrum manebat auctoritas concilii generalis, et, quia dicebat residentes Basilee per septem annos fuisse separatos a sede apostolica, si huiusmodi separacio erat racione sui vel patrum; et finaliter, quod omnis fere controuersia erat racione fidei, et sic papa intelligebat vocans patres hostes fidei christiane; quod vero determinacio super veritatibus katholice fidei per seculares fieret principes, non decebat concilium consentire. Secundo eciam ex parte agentis, quia de correccione summi pontificis ageretur, ideo non coram imperatore et laycis, sed coram episcopis tractari deceret, commemorato exemplo Constantini in concilio Niceno et doctrina Ambrosii dicentis „Ad palacium imperatoris irem libenter, si hoc congrueret sacer- dotis officio, vt in palacio magis certarem, quam in ecclesia; in consistorio autem non reus solet esse Christus, sed iudex“. Causam fidei in ecclesia agendam quis annuat, si quis confidit, huc veniat. Racione preterea forme iudicii, hoc est modi et ordinis agendi exemplique sumendi ex hoc futuris temporibus, vt postquam Euge- nius papa super notoriis criminibus suis citatus ad concilium, dicens citari non posse, illud dissoluerit, quia contra eum vel oratorem suum procedebatur, erexitque aliam congregacionem sub nomine concilii generalis, excommunicans et priuans celebrantes concilium ac tradens brachio seculari, quod Romanorum rex et electores imperii requisierint concilium et papam constituere legatos et procuratores ad suscipiendum media pacis, auisanda per eos vel conclusionem captandam. Itaque ageretur, non, vt papa iuxta determinacionem Constanciensis concilii synodo obediat, sed et con- cilium et papa determinacioni regis et electorum imperii acquiescant. Quomodo igitur futuris temporibus declaracio illa locum haberet papam obedire teneri con- cilio generali, quando non permissum foret iudicium fieri contra papam, tot irretitum criminibus, et qui tanta fecerat contra auctoritatem generalium conciliorum; vtique diceretur, quamuis verba decreti subieccionem denotarent pape ad concilium, tamen, quod in practica fuerat seruatum oppositum, vt papam et concilium acquiescere

Strana 159
Liber XIII. Caput XLIII. 159 oportuerit iudicio regis Romanorum et electorum imperii, quod esset inanem fieri illam determinacionem. Quo exemplo eciam in futurum vti vellent, quemadmodum sui oratores allegauerant factum tempore scismatis preteriti in dieta Francfordensi per contendentes de papatu. Forma preterea iuxta responsionem pape erat, vt rex et omnes electores personaliter in simul conuenirent, quod rarissime aut nusquam visum erat, aut saltem nunquam visum fuisset tempore Sigismundi, et sic deficiente vno nullius valoris esset conuencio. Dato autem omnes simul conuenirent, cum propter arduitatem rerum et probacionis fiende tempus facile non posset haberi iudicium; dieta illa alteram et altera alteram paritura erat, vt de conuencione in conuencionem protracto concilio faueretur desiderio pape, cupientis per huiusmodi dilaciones, ne de suis iudicaret criminibus, fieri concilii exinanicionem. Forma rursus erat, vt primum in illa dieta de innocencia et iustificacionibus pape audiretur, con- cilio vero contestante eum diffamatum notorie de criminibus; in dieta igitur illa cum ipsi laudarent responsionem pape ante alia quecumque pacis media patris patrum, hoc est pape, verenda, non cooperienda, ymmo reseranda erant filiis suis, principaliter laicis. Ecclesia autem ab inicio sui semper obseruasset, vt vrgente neccessitate id diceret coram pape fratribus, hoc est episcopis, coram quibus legeretur purgacionem accepisse plures summos pontifices. Illa vero conuencio non episcoporum, sed dice- batur regis et electorum imperii, in qua, quia papa vellet, vt a suis iustificacionibus sumeret inicium, fortasse eueniret illas fieri relacione criminum in patres concilii, prout iam ostenderat in litteris publicis contra citatorium. Ipsi autem bene agno- scerent, si decebat eos super huiusmodi audiencia criminum indicere conuencionem, papa alias in illam non consenciente; attenderent eciam postremo ad finem diete illius, vt credebatur intentum per eos per determinacionem inibi fiendam ecclesiam reddi pacatam. Etenim patribus non conueniebat consentire in illam dietam, velut Romanorum rex et electores iudices esse possent supra concilium et papam, aut quod id fieret per modum conpromissi, sicut Iulianus legatus requisierat, vt in Sigis- mundum compromitteretur, quod fieri tunc non potuit vel eciam poterat, cum de hiis ageretur, super quibus non caderet compromissum. Si autem per modum mediacionis, quomodo igitur oratores sui dixerant, si partes acquiescere non vellent mediis pacis per eos proponendis, quod ipsi conciperent auisamentum, de quo eis videretur, et illud prosequeretur; itaque finalis resolucio esset dicere illius id obseruandum, quod ipsis videretur; cum autem facultas exequendi non in aliis nacionibus, quomodo in sua illis suffragaretur, attenderent, quamuis possent patres eorum iudicio non con- sencientes de Basilea per violenciam expellere, quod tamen non sperabant attenta eorum promissione de seruanda generalium conciliorum, et presertim Basiliensis auc- toritate adhuc pacata, propterea non fieret ecclesia prelatis, regibus et nacionibus, quorum non interuenirent oratores, non acquiescentibus. Si vero dicerent omnes illos in eam dietam conuenturos esse, iam igitur neccesse erat protrahi in dilaciones magnas, et tunc illa conuencio plus quam generale concilium diceretur, cuius deter- minacioni acquiescere oporteret papam et concilium generale; quamuis autem non sic eam appellarent, ipsi retinere tamen non possent calamum gesta temporis scrip-

Strana 160
160 Liber XIII. Caput XLIIII. turorum, si eam appellare vellent concilium generale, quo exemplo irreparabile pre- iudicium proueniret preeminencie auctoritatis ecclesie, vbi diceretur Romanorum regem indixisse concilium, cuius determinacio preualuit determinacioni concilii gene- ralis et pape. Sed dato consentire patres illi determinacioni dissoluto concilio que securitas esset, vt papa obseruaret, que in illa dieta ordinarentur, experiencia iam habita, quomodo obseruauerit iurata in conclaui, quamuis ad perpetuam rei memo- riam desuper ediderat decretalem, item bullas suas super Grecorum vnione, cuius prosecucione concilio remissa postea miserat galeas contra galeas, item promissa in sua adhesione, pro qua obtinenda Sigismundus imperator non quidem vocauerat, vt ad locum sibi gratum concilium et papa per suos oratores conuenirent, sed personaliter vtrumque adiit. Vlterius quoniam ea, que Cesaris Cesari, que vero Dei sunt, reddenda essent Deo, controuersia autem inter concilium et papam non esset de hiis, que Cesaris, sed que Dei, cuius ecclesiam legittime congregatam audire papa nolebat. Vt igitur determinacio desuper fieret, requirebatur diuini auctoritas iudicii, qualis est concilii generalis, vbi Christo sistente in medio eorum, quod patribus videtur, dicitur visum esse spiritui sancto, et qui episcopos, apostolorum successores, audit, Christum cen- setur audire, illis, non secularibus principibus, concessa clauium potestate nosseque ministerium regni Dei; propter quod de nulla alia congregacione tam esset certum testimonium diuini iudicii, sicut concilii generalis. Cum igitur diuinum iudicium requireretur, quomodo illo non preuio regis Romanorum auctoritate ecclesia habere poterat pacem? Siquidem post apostolorum tempora imperatores katholici, videntes inter christianos dissensiones grauissimas super questionibus fidei, laborabant, vt generalia concilia congregarentur, quorum determinacione ecclesia pacem haberet, sua temporali potencia illam exequentes, non vero facientes aliam. Hec autem oratoribus ipsis, prout a principio contestatum fuerat, exponerentur non per modum responsionis, sed tamquam audita in patrum congregacione, ex quibus apertissime videre poterant controuersiam ecclesie eius esse nature, vt seculari iudicio non con- uenirent, et si erat verisimile per conuencionem ab eis insinuatam pacem dari ec- clesie, forma aliisque multis non suadentibus, et, si parte concilii ad illam dietam consensus exhiberi deberet per oratores eius, supremi tribunalis ecclesie auctoritatem seculari iudicio submittentes; parati vero erant aperire responsum eisdem commis- sum, si parte regis responsio alia condecens daretur ad peticiones concilii. Multa preterea dicta fuere, quare regem electores aliosque Germanie principes, tam eccle- siasticos, quam seculares, decebat manutenere auctoritatem Basiliensis concilii, quod in prosecucione Bohemorum contra ipsos vnicum eis fuerat auxilium, et quomodo obseruari decreta eius pertineret maxime ad indempnitatem germanice nacionis. Capitulum XLIIII. Responsio per conuenientes in dieta et processus contra plures ciuitates imperiales, pecunias non reddentes indulgenciarum. Hiis vero allegatis prefati oratores regis et electorum imperii dicebant do- minos suos nolle se intromittere, tanquam iudices essent, aut quod in eos fieret con-

Strana 161
Liber XIII. Caput XLIIII. 161 promissio, sed tanquam mediatores et auisatores pacis, et quod vellent adhuc deli- berare super melioracione responsi ad peticiones concilii. Qui venientes ad domum Vicensis episcopi, et iterum ad domum patriarche, requirebant videre responsa con- cilii ad eorum peticiones oblatas concilio; sed illis responso primum, id fieri non posse, donec reciperent responsum ab eis, auisato eciam, si responsionem congruam non darent, inminere periculum, vt patres vellent ad priuacionem pape intendere, vel ad dissolucionem concilii, quando intelligerent denegatas fore iustas peticiones concilii, cuius legittimitatem confitebantur, et quod permaneret stabile ipsi deside- rabant propter facta Bohemorum et alia multa. Tandem illi responderunt ex alle- gacione oratorum concilii plene intellexisse neccessitates ecclesie; vt vero intelli- gebant neccesse, quod cupiebant, quantum in ipsis foret prouidere dareque aliud responsum melius; sed inspectis mandatis viderunt se id facere non posse; offere- bant tamen se id facturos aput dominos suos. Cum vero adhuc instarent pro responso concilii, dictum illis est, vt regi scriberetur, et Vicensis episcopus pro responso scripsit, quod dicto Gaspari dixit, exhibuisse summam allegacionum factarum per eum et alios collegas suos coram dictis oratoribus super materia future conuencionis per eos insinuate, et inprimis multa iura et raciones allegando contra neutralitatem factam per regem et electores imperii, mencionatam in cedula responsionis eorum; item, quod pecunie indulgenciarum, quia de patrimonio Christi, per nullam secularem potestatem impediri, ne concilio darentur, possent, deque promissione Sigismundi in bulla aurea concessa concilio; concesserat enim rex ipse similes illi saluos conductus, in principio autem diete huius noua habita sunt, que causa fuere, vt minus atten- deretur in factis. Etenim, cum rex ipse Albertus Vngarie coronam regni Bohemie suscepisset XXIX. die Iunii, nondum fluxis xx diebus multe ciuitates illi rebellarunt et castrametati sunt contra eum, proque illius liberacione intendere oportuit. Vt autem regnum incolumis egrederetur, subuenit diuina misericordia, vt XXIII. die men- sis huius dux Saxonie vicerit eos, occisis, prout concilio significatum extitit, duobus milibus et captiuatis septingentis. Cum vero patriarcha facultatem habuisset ad recuperandum pecunias indulgenciarum, ampla desuper sibi concessa iurisdiccione, in consulatu Nurenberge post finem prefate diete xxx. die Iulii, perlecto decreto et facultate sua, exhortatus magistrum et consules reddere pecunias indulgenciarum penes se depositas, altera die vtens forma processus, assignauit eis terminum sex dierum illas reddere ad manus abbatis sancti Egidii Nurenbergensis, alias infra XVIII dies comparere in concilio, quare premissa non adimplerent, allegaturi. Simili quoque modo fecit in opidis Nürling et Vlme dyocesis Constanciensis, predicens eisdem, vt bene aduerterent ad honorem eorum et fidelitatem debitam sancte matri ecclesie, que fiduciam habens commiserat terciam clauem, episcopis autem et ple- banis alias duas claues tenentibus et respondentibus se velle reddere, cum prop- ter eos restaret, intelligere possent, qualem futuris temporibus de ipsis fiduciam ecclesia habere posset, quando in primo, quod eis commiserat, confidens de eis velut ecclesiaticis depositas pecunias eorum fidei reddere nollent. Cum vero predicte alieque imperiales ciuitates multe excusarent se a reddicione, dicentes eis fuisse Scriptores III. 21

Strana 162
162 Liber XIII. Caput XLV. predicatum, si Greci Basileam non venirent, manere illas debere in locis vbi collecte, inibi distribuendas in pios vsus, senciens ista Henricus Mengher, ambasiator dudum synodalis in Greciam, qui illarum fuerat predicator in magna parte Germanie, per- sonaliter ad concilium veniens, dixit predicasse primum illas distribuendas esse, prout in sessione XIX. in conduccione et sustentacione Grecorum, et, quod sperabat eos Basileam venturos; facta vero eleccione locorum, quod ad aliquem eorum, et, vbi non, quod nacio Germanica solueret expensas factas pro rata comparacione ad alias naciones. Dicta hec sint de gestis in prima dieta per Romanorum regem et electores imperii, indicta ad dandam pacem ecclesie, dieta eiusmodi tam repleta fecun- ditate, vt alias dietas pepererit quanto pluriores, tanto de pace in eis reperienda minori spe data, huius causa in posteriorum narracione innotescente. Capitulum XLV. Legacio regis Francie ad concilium super pace et pragmatica sanccione, sentenciaque in Tornacensem. Octobris successu processione vna de felici successu regis Romanorum contra Bohemos, et nouem celebratis congregacionibus, incorporati fuere concilio Ioannes de Bringino Lausanensis, procuratorie Petrus Yporregiensis episcopi, Ioannes Sancte Marie de Regali Elnensis, Ioannes de Alpibus Gebennensis, Ioannes Sancte Rode- sindi de Cella Noua Aurelianensis dyocesum monasteriorum abbates, Thomas Du- randi in theologia, Anthonius Munionis in vtroque, Lupus Valasci in ciuili doctores, Bertrandus de Burro, Ludouicus Peresii in decretis, Ioannes Rockas in legibus licenciati, frater Gaudencius de Planis formatus, Glaudius de Lahya in theologia et decretis, Cristoforus Benedicti, Guillielmus Pellicoti, Ioannes Cukefelet in vtro- que baccalarii, Hugo de Sarciis Francie, Rachelus de Hauro Ianuensis, ordinis Sancti Ioannis Iherosolimitani preceptores, Nicolaus Syned prepositus Sancte Crucis in Northusen Maguntinensis dyocesis, magister Ioannes de Tornaco, permanens vsque in finem concilii, canonici XI, priores quatuor et alii XIII. Sancta synodus recepit litteras regis Francie, credenciales in personas oratorum suorum Lugdunensis et Turonensis archiepiscoporum, Ioannis episcopi Trecensis, Roberti Sybolle et Ioannis de Maurino theologie et iuris ciuilis doctorum, qui organo Turonensis archi- episcopi cum themate : "Cogitauit ecclesia, quid faceret cum fratribus, qui in tribu- lacione erant“ proposuerunt eleganter expositis neccessitatibus et angustiis, quas ecclesia paciebatur, deuocioneque et desiderio regio ad subueniendum, seque fore missos ad pacem procurandam ecclesie, et super obtinendis qualificacionibus per Gallicanam ecclesiam auisatis circa pragmaticam sanccionem, peticioneque facta, vt darentur deputati. Adstatim lecta fuit biduo sequenti deputatis XVI ex prestan- cioribus concilii, audituris eos circa specialia explicanda. Recepit item prioris sancti Iohannis Iherosolimitani recommendacionem, desuper supplicantibus obnixe sancte synodo dictis Nicolao et Rachelo Francie et Ianuensi preceptoribus. Relacione autem facta de vacacione Sagabricensis ecclesie, prouisum est de persona Pauli

Strana 163
Liber XIII. Caput XLV. 163 episcopi Argensis, et huic de persona fratris Iohannis de Ragusio, commendato sibi certo monasterio, quod primo tenebat dictus Argensis. Relacione item facta in causa Tornacensis ecclesie, quam aduersarie fouebant Francie rex pro Iohanne de Hari- curia et dux Burgundie pro Iohanne Cheronti, deputati dederunt vota sua trans- lacionem factam per papam Iohannis de Haricuria Tornacensis episcopi ad ecclesiam metropolitanam Narbonensem, quoniam eo inuito cassandam fore, et prefatum Iohannem Cheronti competitorem incidisse penas decreti XIIIe sessionis, vt sacri, condempnandumque fore in expensis synodali sentencia in alia promulgata congre- gacione. Mense isto cum noticia haberetur papam mittere solemnem ambasiatam ad dietam Nurenberge, per regem Romanorum indictam ad festum Galli, prefato Argensi electo, qui cum rege Romanorum in regno Bohemie, vt synodalis orator, continue fuerat, requirenti vel saltem vnum mitti excusatorem, ne rex ipse, qui et consiliarii sui omnes preter vnum pro concilio bene dispositi erant, ad contemptum reputaret, deputati sunt die XIIII. oratores ad prefatam dietam, patriarcha Aquilegiensis, Vi- sensis episcopus, Ludouicus de Vrbe prothonotarius, dictus electus Iohannes de Ragusio, Iohannes de Segobia, Thomas de Corcellis et Iohannes Pansar, prior Traiectensis canonicorum regularium. Cumque dicti episcopus et prothonotarius quinta huius per gentes ducis Bauarie Steffani captiuati fuissent, vt vna cum comite de Winsperg, camerario perpetuo imperii, sub cuius custodia iter arripuerunt, ad liberacionem illorum intenderent, commissum hiis oratoribus extitit, qui applicantes Argentinam reperientes eos liberatos a carceribus, sed obligatos pro expensis hospi- cio liberarunt, exhortacioni, vt Nurenbergam accederent, minime acquiescentes. Fue- rant enim perterriti, sed alter magis, cuius amore episcopus a carceribus egredi noluit, donec liberaretur et ille. Ante vero patriarche et collegarum a Basilea recessum graues plurimum inter patres habite sunt agitaciones super dilacionibus specificatis superius, sed grauiores appropinquante termino. Etenim cum frequenter conuenissent, vt medium reperiretur, ambasiatoribus principum vehementer instan- tibus, vt omnino supersederetur, patrum vero multitudine in id ipsum annuente, ne sentencia ferretur, sed consulente, vt compleretur processus, inter ceteros animosius clamanti archiepiscopo Panormitano, patriarcha Aquilegiensis obsistebat, dicens, quod non spiritus sanctus, sed dyabolus in eo loqueretur, quoniam ipse plus insti- gauerat processum fieri. De ipso autem diuulgato inter patres parte ducis Medio- lani recepisse magna munera pecuniamque non parui ponderis, vt synodali aduer- saretur processui, cum dux Mediolani ad manus suas teneret Bononiam et quasdam terras ecclesie, qui attencius cogitabant pro successu concilii, plurimum timebant pecuniis ex patrimonio ecclesie collectis multos ex patribus temptari posse, et prop- terea multopere insistebant, priusquam id fieret, processum compleri obseruato termino, qui pendebat ad dicendum contra producta. Auisabant namque oratores principum, vel permittere circumduci terminum vel prorogari, vsque sentiretur, quid in prefata dieta Galli actum esset, vel alium terminum nouiter indici, protendentem se in tempus aliud ; visum est autem multitudini patrum sequendum fore auisamentum Lugdunensis archiepiscopi, iuxta quod a rege Francie mandatum acceperat non 21*

Strana 164
164 Liber XIII. Caput XL V. procedendum esse ad priuacionem, sed quod sibi decere videbatur verificata obiecta specificata in citatorio, ne graui ecclesia notaretur infamia calumpniose accusasse summum pontificem. Die igitur XVII. cum in generali congregacione lecta fuisset deliberacio deputacionum, vt Nicolaus episcopus Magionensis surrogatus esset in locum Warmiensis episcopi, septem protestaciones in eum concurrentes effectum, vt in processu supersederetur, facte extitere per Conchensem episcopum Castelle, archiepiscopum Panormitanum Aragonie, Martinum de Vera Nauarre regum, Fran- ciscum de Barbauariis ducis Mediolani, archiepiscopum Mediolanensem Ytalie, Barchi- nonensem episcopum Hyspanie et cardinalem Terraconensem proprio nominibus alie plus vel minus scripture, continentes presertim Aragonum et ducis Mediolani, quorum primum multa oportuit verba dare, ne de variacione iudicarentur; qui concilio lit- teras dederat, laudans processum contra papam inchoatum et offerens se ad eius execucionem eciam in personam. Nec minus ample pro duce Mediolani Franciscus de Barbauariis in sua loquebatur protestacione, omnibus aliis dicentibus se processui non censentire, super adiciens, vt contradiceret dux et ipse nomine eius. Hiis per- actis in generali congregacione de sero, loco et hora consuetis conuenientes, deputati super processu, Lugdunensis archiepiscopus, Vicensis et Magionensis episcopi, Vir- giliacensis et de Dundrana abbates et archidyaconus Metensis, relacione facta per cursorem de eorum mandato vocatum dominum Panormitanum respondisse, adstatim velle venire, expectacioneque facta vsque ad horam quintam, illo non veniente, instan- cia promotorum et procuratoris fiscalis accusata pape contumacia producti sunt testes decem citati. Cum vero deliberarent desuper eorum distancia, Vicensis episcopus, deputatorum alter, cedulam exhibuit in effectu continentem, quoniam instaret de proximo congregacio futura Nurenbergensis, ad quam papa magnam destinaret ambasiatam, impedituram progressum synodalis processus, vt subterfugeret iudi- cium ecclesie, cui erat subiectus, deque iusticia vniuersalis ecclesie constare non posset, nisi processus inspeccione siue obseruacione termini illius non complendi. Quia vero expediebat illum perfici, vt Romanorum rex et electores media pacis interposituri, si cuperent habere noticiam, informarentur de iusticia vniuersalis ecclesie, cui papa calumpniam inponebat; ne igitur tanta nota aduersus patres et ecclesiam oriri valeret, quod videbatur terminum illum ad dicendum contra pro- ducta, recognoscendumque scripturas illico obseruari debere, allegatis eciam desuper hoc aliis racionibus multis. In huius cedule sentenciam concurrentes alii deputati concluserunt eundem terminum esse obseruandum, et obseruantes papam Eugenium quartum non comparentem per se vel alium, nec allegantem vel excipientem contra producta, nec recognoscere illa seu recognosci videre curantem, nec alias ipsi ter- mino satisfacere, exigente iusticia reputarunt contumacem, receperuntque iuramentum a testibus ipsis productis, qui recognouerunt bullas pape et alias scripturas exhibitas coram eis, tresque ex ipsis, archidyaconus Ebredunensis, prior de Plateria, et magister Iohannes Bernardi, dixerunt se recognoscere bullam plumbeam et sigillum curie temporalis secularis Auinionensis, ipsique deputati eiusmodi scripturas pro recognitis habuerunt. Petito vero a promotoribus et procuratore fiscali desuper hiis testimonio,

Strana 165
Liber XIII. Caput XLVI. 165 superueniens Panormitanus archiepiscopus, qui vltimus non erat, dum prorogaciones designate superius fuere concesse, dixit, quod, quantum in eo erat, terminum diei huius continuabat ad diem Veneris proxime futuram, promotores autem et procurator ac dicti commissarii prorogacioni huic dixerunt se non consentire, ymmo, quod illi contradicentes persistebant in gestis per eosdem. Capitulum XLVI. Obseruacio postremi termini processus pape, agitacionibus preuiis et protestacionibus septem. Nouembrio habitis congregacionibus nouem, concilio adunati fuere Iohannes episcopus Trecensis, Guillielmus Sancti Lupi Trecensis, Guillielmus monasterii Otterbacensis Treuerensis dyocesum abbates, Robertus Sybolle in theologia, Iohannes Sacrist in vtroque doctores, Iohannes Heruei in decretis, Guillielmus Anscherii in legibus licenciati, Bernardus Quiriti in vtroque baccalarius, Henricus de Ruth archidyaconus in Treuerensi, Iohannes Symi thesaurarius Cathilinensis, cano- nici nouem, priores duo et alii XII. Sancta synodus recepit litteras ducis Mediolani datas v. huius, contestantis se non posse non admirari, non dolere vehementer sup- plicaciones multorum regum et principum, vt ab vlteriori processu contra summum pontificem desisteretur, admissas non fuisse, deque semetipso locutus auisabat, quod, si ad impetuosam presentis pape deposicionem et alterius eleccionem processum existeret, sicut fieri videbatur, nunquam alteri viuo presenti, quisquis foret eligendus, obediret, habiturus alium in pontificem, quam presentem; facientibusque aut facturis scisma nunquam assisteret, ymo obsisteret quocumque modo possibili, omnique studio et diligencia intendens ad pacem, concilia suosque fauores ad eam intendentibus concederet turbaturos et scisma facturos ecclesie, sicut hostes Dei et ecclesie pro viribus suis persecuturus, daturusque operam, vt omnes amici sui et beniuoli illud facerent, nec dubitans, quin multos ad hoc haberet possetenus adducturos. Conclu- debat autem, vt meliorem consideracionem patres habituri impetuose non agerent, ymmo a processu supersedentes oblatam pacis viam amplecti vellent. Alias quoque litteras eius supplicantis, vt Pergamenus episcopus, sub dominio constitutus Vene- torum, priuaretur, preficiendo ecclesie huic nuncium suum, Ysidorum de Rosate. Fuit autem prouisum ecclesie Taurinensi de persona Ludouici ad illam electi, sancta supplente synodo ipsius eleccionis defectus, fuitque ordinatum, vt exaccio annatarum communium et minutorum seruiciorum, quia essent contra decretum, fieri non posset vigore quarumcumque obligacionum factarum in camera apostolica, incorporatis concilio de mense Iunii remissione facta debiti, quo camere apostolice tenebantur eciam ante edicionem decreti annatarum. Mense quoque isto die XIIII. Franciscus de Fusce ordinis minorum et theologie professor, cum legeret allegaciones per eum conceptas, quare mense precedente contra protestacionem Hyspanice nacionis, cuius suppositum erat, se opposuisset, a pluribus et sepe interruptus est, a multitudine vero patrum cum clamaretur, audiendum fore per vnum ex maioribus, non quidem

Strana 166
166 Liber XIII. Caput XLVI. nacionis Hyspanice, quia fuerant protestati, publice comminatum est illi de basto- natis. Sermone hoc completo die sequenti, dum enim associaret presidentem concilii a congregacione in domum suam redeuntem, per vnum ex familiaribus cardinalis Terra- conensis bastone supra coronam grauiter volneratus est, horaque vesperorum iuxta decretum Constanciensis concilii, seruato interdicto in ciuitate, die sequenti dominica loco synodalis misse celebrate sunt deputaciones et congregacio generalis, vt contra eiusmodi scandalum prouideretur de congruenti remedio. Quod autem seruabatur interdictum, ad instanciam ciuium incarceratis percussore alioque ex familiaribus cardinalis predicti, sublatum est, ipsique rei venia illis concessa a dicto magistro paucis lapsis diebus, et eo instante e carcere libere relaxati fuere. Summa vero expositorum per ipsum, cum de bastonatis in eum ferendis minas suscepit, eiusmodi est. Oracione etenim serio composita, qua pollebat arte, synodum alloquens pro- hemiabatur libertatem esse dicendi, vt eciam in faciem synodi liceret libellos por- rigere non modo non ratas, sed apertas in synodum calumpnias et falsas infamias continentes. Venia igitur sibi postulata dicendi circa protestaciones duorum prin- cipum et nacionis vnius, ab audientibus intellectis Aragonum rege, duce Mediolani et Hyspanica nacione, quorum oratores magnopere insteterant, vt processus fieret, et postremi fuerant in protestando, quantum ad principes dicebat se probare opti- mam et integerrimam eorum laudem, affirmans illos fore religiosos ac christianis- simos principes; sed quamuis omnia, que probatissimorum essent principum, illis tribueret, vbi de fide agebatur, longe melius Basiliensis et quelibet alia synodus generalis sentiret, quam principes seculares, racione reddita ex multipharia differencia exercicii in vtrisque. Contestabatur denique optimorum principum et vere christia- norum semper fuisse in rebus ecclesie conciliorum determinacioni stare, quod maximus Constantinus, Theodosius Hyspanus, Karolus magnus, Sigismudus Theuto- nicus obseruarant, decebatque sanctam synodum se ostendere non ab homine, sed a spiritu sancto vsque in eos dies productam, sibique famam principum de ea bene meritorum neglectam non fuisse. Siquidem omnibus iam scientibus in ea re maxima. de qua agebatur, augenda videlicet minuendave vniuersalis ecclesie dignitate, eam iudicare aliter, quam principibus videretur, si iudicium suum deserens personarum secularium voluntati inniteretur, multorum principum animos sibi deditos a se alie- naret, quando vnum vel duos aliis principibus anteponeret. Nam et in citatorio non acquieuerat instancie oratorum regis Hyspanie et Portugalie, in declaracione vero contumacie eorundem ac Sigismundi imperatoris et electorum imperii ducumque Bur- gundie et Sabaudie, ciuiumque Basiliensium et aliorum quorundam, in suspensione quoque; tria vero hec citacio, declaracio contumacie et suspensio maioris ponderis extiterant, aliis quibusuis terminis super monitorio obseruatis et permaxime illo vltimo, multis contestantibus eundem obseruari non fore neccesse. Qui igitur auctoritatem et dignitatem summi pontificis tueri se diceret, ante citacionem et declaracionem contu- macie debuisset instare, et qui verebatur scissionem ecclesie, ante suspensionem debuisset occurrere. Cum autem per obseruacionem dicti termini iusticia concilii declararetur, et crimen odii per hostes veritatis eidem iniectum apud omnes chris-

Strana 167
Liber XIII. Caput XLVI. 167 tianos deleretur, si in ea re sequeretur sentenciam suam, id certe non eueniret, si acquiesceret precibus instancium, sed firmarentur calumpnie, et obiecta crimina remanerent. Se processum pape inchoasse ad instanciam principum odiencium illum; adhuc eciam occasio pararetur principibus cogitandi, atque sciendi se a con- cilio neglectos fuisse, quando priora, que maioris periculi erant, multis denegasset, et paucis accedentibus ad multos modo annueret desistere. Dicerent enim, quia multis nobis rogantibus petito caruimus, paucis vero accedentibus rogata impetra- uimus, paucis igitur illis, non nobis multis res ista concessa est. Tria vero essent maximos principes mouencia, vt arma susciperent, regna et imperia obtinenda, vin- dicta de iniuria, estimaciones seruande vel adipiscende; multi autem neglexissent regna, vindictas completuri, et vindictas alii acquisituri vel seruaturi extimaciones. Ageretur sane non de regnis, sed de inferenda iniuria principibus et auferenda extimacione, si pauci multis preferrentur, et permaxime in generali concilio, in quo, vt primas sedes obtinerent, experta erat synodus, quanta illis cura fuerat. Si igitur paucorum instanciam plurimorum supplicacioni preferret, nonne multos principes ad iniuriam in se vindicandam concitaret, illorum auferens existimacionem? Sed quando iuxta suam consuetudinem principes pacienter audiret, intelligensque eorum animos, que sibi et spiritui sancto visa essent perficeret, rogantes nouiter principes de se bene meritos honoraret et paucos multis pares reddendo ceteros non offenderet, quod eos multis anteposuisset in ea re, a Deo, non ab homine ductam se fore ostendens. Nam et illud apud hominum opiniones maxime diminuerat concilii auctoritatem per summum pontificem suosque nuncios, in vniuerso orbe predicatum concilium non regi per medios homines atque communes, sed per hostes et inimicos pape, iamque aderat optatus dies, vt posset sue consulere auctoritati et falsam opinionem euellere, si, quod principes duo petebant, negaret, et ita secederet a mentibus hominum, concilium inimicicias aduersus summum pontificem exercuisse, quando non principum secularium sensum, sed proprium iudicium sequeretur, adhuc et famam resarciret ipsorum duorum principum de ea bene meritorum, grauis columpnie crimine eisdem obiecto, non tam res ecclesie curasse, quam proprias quesisse et, que sua sunt, non Ihesu Christi. Hanc enim difformem calumpniam, si attencius excogitaretur, principes ipsi petebant deleri et quorundam animos principum sibi reconciliari, credencium, quod ab eis velut inimicis pape synodus instigata fuisset. Sed estimacio hec auferebatur, si ab illorum instancia differendum processum negaret, considerans magis illorum principum animos quam dicta in suis protesta- cionibus. Hec autem apud vniuersum orbem prestancior racio maiorque causa esse poterat ad ostendendum, quod suo consilio suaque auctoritate omnia fierent, non alios sequente, sed aliis eam; etenim si, vt multi principes fecerant, duo illi pro- summo pontifice non intercessissent, se hostes et inimicos pape confirmassent, et, si illis cum ceteris principibus rogata non negasset, ostendisset illos non eam secutos, sed ipsa pocius eos. Itaque sapientissime actum erat illos suas protestaciones ante- ponere et synodum illis petita recusare, ne illi persequentissimi hostes pape vide- rentur, et ipsa non hominum, sed Dei complexa consilium. Nam alias ab emulis

Strana 168
168 dici poterat, duos illos principes concilium regere, et de eis, si aliis in protesta- cionibus non se conformassent, dici poterat eorum inimicicias aduersus papam tru- culentas esse, qui non contenti de citacione, accusacione contumacie et pape suspen- sione, cum iam non timerent illos spirituali gladio ferire posse, nullo sedari potuisse, nisi eius deposicione. Ne igitur immanes eciam fracto hosti non miserentes reputa- rentur, vt grauissimo crimini crudelitatis occurrerent, pecierant in processu pape supersederi. Verum, si id fieret ita, quod semper vellent, eum sic suspensum manere, dici de eis posset, timebant papam quem inimicum habebant; cupiebant enim eius effugere potestatem, secuti sunt concilium vsque ad suspensionem : satis est eis, eo productus est papa, quo ipsi petebant, vt eum non timerent, qualem papam volebant, talem habent, qui neque eum emendatum cum potestate, nec alium querunt immunem, fractum hunc pocius volentes quam alium integrum optantes. Non cogitant, si ecclesie et toti christianitati liber et ab omni ligamine solutus summus pontifex sit necessarius, hunc multis ligaminibus irretitum suis rebus accomodum putant, tuentur oppressum, quem potentem oppugnabant, ne alius liber et potens veniat, quem, vt primum, timere oporteat. Res eorum bene acta est, suspensio suis rebus fuit nec- cessaria, explecio processus non est accomoda. Res suas vsque ad suspensionem secuti sunt, nec deserunt illas in protestacione. Subiciebat autem elocutor ipse, cum hec dici possent de prefatis principibus duobus, cur non diceretur, quod hii constantes permanserant, et multis inpugnantibus hii defendissent sacrum concilium, res ecclesie, non vero suas sequentes, quod contingeret, si sentenciam suam sancta synodus sequeretur, ostendens non ab homine, sed a Deo regi. Et quamuis difficile erat de principibus illis auferri sinistram extimacionem, ita et de synodo, illis tamen paulisper a iudicio eius discedentibus, eorum requisicione negata vtriusque bono nomini sancta synodus prouideret, illis ac sibi optimam famam conseruans, quod suam, non illorum sentenciam sequeretur, non ab homine ducta, sed Deo quo fieret, vt principes ipsi sentencias eius defenderent, iudicia eius amplectentes et decreta tuentes, que merito ab eis synodus sperare poterat, apud se tenens inuiolatas litteras et promissiones eorum sigillis illibatis munitas, quod eciam pro tuicione decretorum sanguinem suum fusuri essent. Et si reipublice christiane intemeratam fidem non tene- rent, qui ab eis acciperent, cum nullus laude esset dignus, qui sue fidei existeret vio- lator, hoc vtique scelestissimum atque nepharium crimen dictis principibus non libenter incursuris, qui inter ceteros magis laudem appetere videbantur et gloriam altero suo consilio Martem continuo gerente, altero sua exercente virtute. Gloria autem inmortalis illa esset, quam annales seruarent illi precipue, qui vniuersalis ecclesie preclarissima gesta narrarent, et sic horum principum, quando eorum exemplo ad decreta conciliorum amplectenda, alii principes animarentur, cupientes eorum fidem in libris sacrorum conciliorum transcribi. Quia igitur nullus tam amens existeret, vt se dieat cupidissimum laudis et glorie, si fidei vniuersali ecclesie date perfidiam misceret, ne eisdem libris promissa fides perfidiaque constaret, non parum princi- pibus ipsis cogitandum, non mediocriter suis legatis erat aduertendum, ne procla- maretur: "vbi sunt littere ille principum verbis copiose, vbi verba suorum legatorum Liber XIII. Caput XLVI.

Strana 169
Liber XIII. Caput XLVI. 169 flammancia, vbi fides iureiurando firmata, vbi fundendus ille sanguis promissus ante suspensionem pro factorum ac faciendorum decretorum tuicione?“ Hec verba essent detractorum, non attendencium animos principum. Etenim, si petebant in processu dissimulari preter alios principes, hoc non facerent, et, si intercederent pro summo pontifice, non erant sine pietate operantes, qui in eorum legacionibus atque litteris non obtulerant nolle obseruare consilium Christi, vt pro persecutoribus suis non orarent. Non promiserant calamitoso homini non misereri, neque obtulerant, vt dilacionem petituri non essent, sed pro obseruancia decretorum atque tuicione suos principes vitam daturos. Cum vero ab hiis principes resilirent, tunc detractor clamare, perfidiam accusare, violatam fidem querere posset et non rem Dei, sed pro- prias illos curasse, quod pessimum crimen illi cuperent a sancta synodo reici, si in eorum petitis multitudini ac magnitudini principum eos redderet pares, quod, si non faceret, vnum, quod ab hostibus ecclesie nunquam potuit infici, nunquam minui, efficeret, sua se sponte semetipsam maculans, et suam frangens constanciam, que principum rogaminibus vinci, hostium minis turbari, proscripcione facta per summum pontificem terreri, nec tyrannorum rabie potuit superari, qui iussu pape fidelissimos suos carcere, vinculis, cathenis, verberibus et plagis affecerunt. Ne igitur suam incredibilem et admirandam constanciam labefactaret, a sua consuetudine recedens, nec in se, sed in aliis fuisse collocatam monstraret, non principum rogancium verba, sed studia attenderet tacite rogancium, vt illorum prouideret honori et sue consuleret auctoritati. Concludens vero elocutor ipse sue oracionis partem hanc de principibus dicebat, quantum ad eos attineret, se commendare eorum piissimas mentes, et in rebus ecclesiasticis et illorum consilio iudicium et synodales sentencias preferre, quod et ipsi cuperent et fieri peterent. In huiusmodi autem oracione, prout scripserat, cum plurima, quantum ad protestacionem Hyspanice nacionis eiusdem quasi effectus non scripta vtique, sed mentem attendendam fore dicturus esset illius eciam laudes magnas, ciuium quoque Basiliensium excellentes, ac Vicensis episcopi de eius con- stancia notas et archiepiscopi Panormitani compositas, interrupcione multa auditus non extitit, sed, qui protestati fuerant, pati eum non valentes, aut quia votis non consencientem suis, aut quia raciocinantem causas non exaudite peticionis eorum, aut quia interpretantem eorum mentes ab scripto distare, aut quia disserentem eos non agere consequenter processui obuiantes, quem primo laudarent, et ad cuius execucionem se obtulerant, quique per obseruacionem termini ab eisdem aduersati iam finem acceperat instructus omni ex parte ; nec aliud restabat, quam illo per iudicem viso ferri iudicium, quod, vt non ferretur, aut non eque cito instancia maiori facta, vehemencius super mutacione tribunalis iudicii alio in loco mensium septem dilacionem accepit, eiusmodi instancia sequenti explicanda libro, intitulato de trans- lacione concilii requisita ab oratoribus principum pro pace ecclesie et vnione Gre- corum. Et sic est finis huius XIIIe colleccionis. Scriptores III. 22

Strana 170
(Incipit liber decimus quartus.) Colleccio XIIII. de instanciis principum frustratis, vt concilium celebraretur alio quam Basilee Germanie loco. Capitulum I. Prohemium: Sicut ex duobus exercitibus iratis animis in vnum conuenientibus pacem non sperari, ita ex duplici congregacione sub nomine con- cilii generalis, quodque frustra accessere labores oratorum principum instan- cium, vt Germanie concilium celebraretur loco alio, quam Basilee, multipharie conante papa, vt solum intra Ytaliam, et quomodo velut a contrario principio secuta dicitur vnio Grecorum. Magnopere prestolandam non esse pacem conuencione in vno loco duorum exer- cituum studiis aduersancium lux vera omnem hominem illuminans docuisse vi- detur, proposita parabola regis ituri conmittere bellum aduersus alium regem, qui cogitans cum milibus decem non posse occurrere ad se venienti cum viginti milibus, longe agente illo, legacionem mittens rogat ea, que pacis sunt, magna vtique vsus prudencia, ne hostis eius in potenciam intuitus, superbiens in magni- tudine exercitus sui paci agnoscere nollet; adhuc eciam, si paritate constarent pro- pinquacio, vel in eodem loco concursus, non censenda esset debita disposicio ad pacem; siquidem, quoniam inter pacis tractatus dura frequenter audiuntur verba, cum proprium sit irati animi, vindictam appetere arma tenentes, vt illam exigant nunquam aut vix: aliam expectant oportunitatem, propter quod pacis mediatores laborant plurimum, vt ad bella parati loco inuicem separentur, aut quod per se vel suos armis depositis attendere velint ad pacis tractatus; nec enim sperant, vt vel vnum verbum audire velint, quando eodem concurrentes loco vterque eorum gloria- tur, quasi potens in potencia exercitus sui et in gloria quadrigarum suarum. Scitur namque, quamuis in pace sint omnia, que possidet fortis armatus, custodiens atrium suum, tamen in eum locum, dum alter superuenit armatus, quod pacis tractatu mi- nime audito, conserta inuicem pugna hostem qui vincit, vt nulla sit pacis spes, spolia

Strana 171
Liber XIIII. Caput I. 171 eius confestim distribuit. Vera fore premissa multisque firmata exemplis nouit hi- storias conmemoratus librorum regum, paralipomenon et Machabeorum, nouit rursus, qui prefatos aliosque libros sacri canonis intuetur, canticorum presertim, psalmorum, sapiencie et epistolarum Pauli, vt militans ecclesia dicatur aurora consurgens pulch- ra, vt luna electa, vt sol terribilis, vt castrorum acies ordinata. Vltima hac pro- prietate illi competente, cum in generali synodo legittime congregata existit: tunc enim precipue suis premunita armis resplendet. Arma siquidem ecclesie illa sunt, que prophetarum eximius optabat Deum apprehendere, vt exurgeret in adiutorium sibi, cum inquit: „Iudica domine nocentes me, expugna inpugnantes me. Appre- hende arma et scutum et exurge in adiutorium michi, effunde frameam et conclude aduersus eos, qui persequuntur me.“ Magnum profecto spectaculum est Deum vi- dere armatum, cuius sermo potestate plenus est omnia quecumque voluerit facturus in celo et in terra, in mari et in omnibus abyssis. Vnde, quia desiderauit Deum apprehendere arma, magnam indubie agnouit diuini auxilii fore neccessitatem, quanta esse intelligitur, dum indicitur generale concilium, quando papa cum cardinalium collegio, ceterique prelati et fideles seorsum agentes prouidere non potuerunt, ideoque neccessaria sit vno in loco eorum congregacio, armis vtique, quibus Deus armatur, preparatorum. Arma autem Dei, non solum quibus fideles suos ipse munit, sed eciam quibus percutit eorum inimicos, fideles ipsi sunt. Etenim tunc accipere arma- turam intelligitur Dei zelus induens pro thorace, iusticiam pro galea, accipiens iudicium certum assumpto scuto equitate inexpugnabili, quando fideles sui stant succincti lumbos in veritate, induti lorica iusticie et calciati pedes in preparacione euangelii pacis, in omnibus sumentes scutum fidei, quo possint omnia tela inimici ignea extinguere, galeam quoque spem salutis et gladium spiritus, quod est verbum Dei. Hec certe arma Dei sunt arma ecclesie, sponse sue, arma suorum fidelium, quibus premuniti, dum magna neccessitas cogit, pugnaturi conueniunt in generali synodo, cumque princeps eorum, Christus, censeatur assistere in medio eorum, qui congregatorum in nomine suo certissima racione intelligere possumus, dum in gene- rali concilio legittime congregata existit ecclesia militans, quod terribilis sit velut castrorum acies ordinata, dicique valeat exercitus domini, exercitus Dei viuentis. Generali hec prohemiata sermone summam aperiunt dicendorum in sequenti libro relaturo principaliter studia oratorum, regum et principum, eorumque instancias, vt in vnum conuenirent locum duo in ecclesia actu sistentes exercitus, sancta Basi- liensis synodus et Ferrariensis congregacio. Responsiones autem et opera eiusmodi instanciis conformia fuerunt adeo, vt nusquam facta sit conuencio. Quomodo enim de se Ecclesiastes loquitur: "Dixi, sapiens efficiar, et sapiencia ipsa longius recessit a me multo magis, quam erat“, ita in hac prosecucione contigit disposicione abeunte longius, quando propius adesse putabatur, distancie huius racionibus et causis non exordialiter ob earum magnitudinem, sed processu explicandis. Id autem conmemo- rari libet, ex superius narratis lucide constans, quod preter eas, que latebant intrin- secus, differenciarum causas hec non fuere mediocres, quare papa et concilium non coherebant, deposicionis fortasse timor in altero, in altero auctoritatis perdende con- 22*

Strana 172
172 Liber XIIII. Caput I. ciliorum, perficiende quoque desiderium reformacionis ecclesie, vel pro libito agendi in regimine eius. Illa enim omnibus patuit velud radix multarum differenciarum inter concilium et papam; fuitque ab inicio et ferme continuo permanens celebrandi concilii loci diuersitas, papa intra Ytaliam cupiente, patribus vero extra. Primo nam- que voluit, vt, quod erat Basilee concilium, dissolueretur, nec inibi tractaretur de aliquo ex operibus, ad que fuerat congregatum; sed quod celebraretur Bononie ad placitum sibi tempus. Voluit deinde, vt non per modum concilii, sua vero auctori- tate, Basilee de ipsis tractaretur operibus, prius tamen, quam magni aliquid fieret ad ipsum destinanda relacione. Consequenter per oratores suos obtulit Auinionem, Ferrariam et Mantuam, nullum tamen ad hoc offerendum dicentes se habere man- datum per litteras, postmodum autem omnem Ytalie locum, qui de terris esset ecclesie Romane subiectis. Et rursus preuiis quatuordecim artatum condicionibus omnem alium preter Basileam Germanie locum; compulsus vero processuum auctoritate, voluit, vt nouum concilium Basilee celebraretur; et maiori coactus processuum vi- gore dixit se velle esse contentum Basilee concilium fuisse et esse. At postremo grauissima ductus neccessitate, quia vnanimiter, si non faceret, consencientibus in eius suspensionem Sigismundo imperatore et ambasiatoribus multorum principum ac eciam Venetorum Basilee constitutis, declarauit Basiliense concilium a sui inchoa- cione fuisse legittimum et legittime continuatum, reuocatis omnibus suis in contra- rium assercionibus, eciam bullis insertis. At vero, cum bullas dedisset, vt ycumenica synodus celebraretur loco per Basiliense concilium eligendo, per duos cardinales de latere legatos, quam potuit, instanciam fecit, vt Grecis inexpectatis Basiliense con- cilium se in Ytaliam transferret, quod autem noluit, vt Auinione, quam dudum obtu- lerat, et in qua celebrari concilium ad decennium indixerat, ycumenica synodus cele- braretur, facta per Tarentinum archiepiscopum aliosque fautores, quid item ipse fieri iusserit factumue approbauerit monstrarunt prenarrata de parciali conclusione legatorum ita, vt ex ipsis clarius constet omne suum fuisse desiderium, vt Ytalie, non vero extra concilium generale, precipue ycumenica synodus celebraretur. Qua de causa magnis cum expensis, galeis suis contra galeas concilii destinatis, Grecos ad se adduxerat. Cum igitur eorum incorporacione Ferrariensi congregacioni suum putauerat firmatum propositum, incassum abiere instancie laboresque omnes ita, vt, dum oratores principum, apud patres Basilee constituti, maiorem instanciam facerent, in alio Germanie loco celebrandum fore ycumenicum concilium, papa eorum desideria non completurus Ferrariensem congregacionem suam transtulit in Florenciam, a Germania distantem remocius dietis ferme quatuor. Basiliensis autem synodus per se ac per suos oratores prefatis instanciis aliquando sub condicionibus certis assensit, sed causis notatis inferius effectus minime est secutus, diuina pietate, que tuicioni sue ecclesie abesse nescit, preuidente eiusmodi congregacionum duarum, que velut duo erant exercitus, conuencionem vno in loco non daturam ecclesie pacem, magis autem irreparabilem rupturam; sed qualis quantaue illa futura foret, temerarium est iudicare. Satis est memoratu, vt, quas Basiliensis synodus declarauit esse fidei veritates, Florentina congregacio dampnauerit et reprobauerit, ac dampnatas et repro-

Strana 173
Liber XIIII. Caput I. 173 batas esse nunciauerit. Differencia quippe tam grauissima in cordibus congregato- rum preualente, cum essent velut exercitus duo in eundem locum conuenientes, priusquam vnanimiter affirmassent, vt esset synodus vna, timendum erat, ne, quo- modo contigit pueris Dauid et Saul concurrentibus circa piscinam Gabaon, quod, apprehenso vnusquisque capite sui comparis, defixo gladio in latus contrarii simul occisi sunt, sic euenturum fortassis, vt pacem temporalem habituri consensissent in aliquam determinacionem veritati, fidei, aut honori ecclesie minus conuenientem. Duobus namque contrariis tota sua virtute cum vnum alteri non cedit, vtrumque frequenter perit, quod tamen maxime aberat intencioni oratorum ipsorum, eiusmodi instancias faciencium, inter alios fines precipue forte illo, vt in processu pape super- sederetur, qui pro tunc non arbitrabantur tantam esse inter congregandos differen- ciam circa veritates fidei, vt altera parcium declararet, altera reprobaret. Quo vti- que palam factum est, eciam si in vnum conuenissent locum, non quanti minoris, prout in congregacione consenciendi in idem propositum futuram difficultatem. Quem- admodum autem dictum est de in vnum conuencione contrariorum exercituum, sic, quia eorum sunt capita et magnorum regum et principum discordia capitali inter eos adhuc vigente, periculosissima esse conuencio dicitur, nec vt fiat, facile con- cordatur, prout palam factum est, eciam in rebus ecclesie, vbi de danda illi vnione agebatur anno domini M°CCCCVIII inter Benedictum XIII. et Gregorium XII., ita in suis obedienciis nuncupatos, quando magnorum regum ecclesiasticorumque prela- torum ac vniuersitatum studiorum generalium permaximi labores frustrati fuere. Tractatu equidem inter eos per interlocutores iam concluso, vt simul Nicie con- uenirent, quanto loco appropinquarunt, tanto longiori, vt id fieret, elongati fuere proposito. Ne longius eciam prohemialis hic sermo abeat, sit hic terminus eius, quod multiplex experiencia sepe monstrauit prudentissimum fuisse consilium regis illius, qui priusquam propinquaret, hoste ipso longe agente, legacionem misit, roga- turus pacem. Pacem autem ecclesie sue sic eciam post multos annos donare dignatus est Deus altero certe modo, quam per conuencionem in eodem loco, dictarum duarum congregacionum vtraque exercitum Dei se appellante, de qua postremo annalium istorum dictura sunt annuente Deo. Sed et referre nunc dignum est, quam magna desuper huiusmodi requisicione, vt duo ecclesiasticorum virorum exercitus vno in loco conuenirent, acta fuere, quod est propositum huius XIIIIe colleccionis, incipientis a mense Decembrio. Quo parte Romanorum regis, electorum imperii ac principum aliorum et communitatum Germanie facta extitit synodo requisicio solemnis, illi postmodum adherentibus Francie, Hyspanie, Aragonie et Portugalie regum, ducis quoque Mediolani oratoribus. Etenim, quia medium istud via conueniens ab eis putabatur, vt in processu pape supersederetur, instanciam, quam fecerant, hanc non obmittebant, vehemenciori vrgentes stimulo, velud hoc esset intendere ad vnionem Grecorum, publicatam Florencie inmediate post pape deposicionem. Precogitatu hominum longe aliter agente Deo, qui adducit iudices in stuporem, et dissoluens bal- teum regum ducit sacerdotes inglorios; namque reuelat profunda de tenebris, et vmbram producit in lucem. Id vero, an in eiusmodi prosecucione ita contigerit, con-

Strana 174
174 Liber XIIII. Caput II. siderari potest. Etenim cum Greci vniti iam eius Ferrariensi congregacioni men- sibus xV, quamdiu processus differebatur, aput papam permansissent decimo die ab eius deposicione, vnio illa publicata extitit, priusquam Grecis ipsis et aliis palam fieret sentencia synodalis: id nempe experiencia multiplex, id diuina manifestant eloquia, vt quod hominibus contrarium putatur, ex eo proueniant frequenter effectus, cuius exempla dare calamus sistit, instancias narraturus, factas per oratores prin- cipum Decembrio et proximis eidem mensibus quinque, vt alio loco concilium cele- braretur. Capitulum II. Gesta Basiliensis synodi anno domini MCCCCXXXIX. Relacio facta per oratores concilii de gestis in dieta 1a Nurenbergensi super ecclesie causa, quod honorifice recepti, sicut fuerant pape legati, et quid publice proposuerint, deque fine diete. Decembrio igitur pretereunte mense, quo celebrate fuere processio vna et nouem congregaciones, incorporati autem procuratorie G. Ylerdensis episcopus, Cal- cerandus Carden sancti Saluatoris de Brea, Gerundensis abbas, Guillelmus Cartmer, electus in abbatem de Leuans Venetensis dyocesis, Bernardus de Bosco decretorum, et Ebemondus Peroneti legum doctores, Petrus de Labonoro, Alanus de Cokardoney in legibus licenciati, Franciscus de Lasala, Iulianus Longour in vtroque baccalarii, Fredericus Redoys, prepositus sancte Fidis Bambergensis, Anthonius ordinis pre- dicatorum de Trepesonda Grecus, Iohannes Willekin custos in Lympurg Treuerensis, canonici septem, prior vnus et alii decem. Patres concilii omnimodis intendere super instanciis de translacione concilii in alium Germanie locum, per oratores Romanorum regis et electorum imperii factis in dieta Nurenbergensi, et demum in generali con- gregacione auditis primum, qui dieta interfuerant, oratoribus suis, patriarcha Aqui- legiensi, electo Argensi, Iohanne de Segobia, Thoma de Corcellis et fratre Iohanne Pansar referentibus, quomodo XXIIII. die Octobris recepti sunt magno cum honore, sicut qui pro parte pape in loco legati et oratores erant ab inicio diete constituti, videlicet Nicolaus tituli sancte Crucis, sancte Romane ecclesie cardinalis de latere, Iohannes Tarentinus archiepiscopus, Petrus Dignensis, Anthonius Vrbinas episcopi, Iohannes Franciscus in vtroque et miles Iohannes de Turrecremata ordinis predi- catorum in theologia, Nicolaus de Cusa in iure canonico doctores. Exeuntibus ita- que eisdem obuiam marchione Brandenburgensi ac de Wirthenberg et Winsperg comitibus, oratoribusque electorum et communitatum, necnon collegiis religiosorum et clero processionaliter cum crucibus et reliquiis, associati fuerant vsque ecclesiam sancti Sebaldi, inibi data benediccione per patriarcham, ante quem crux ferebatur velut de latere legatum, concessis de indulgencia annis quinque interessentibus diuini ob cultum honoris. Die vero sequenti instancia facta per marchionem Branden- burgensem, ea venientem causa ad domum patriarche, vt in publico non proponerent, sed responsione data, quod decebat equalitatem seruari, ex quo in publico alii ex

Strana 175
Liber XIIII. Caput II. 175 parte pape proposuerant, assignata eisdem audiencia, per patriarcham facta excu- sacione, quod tarde venissent, quia dieta non fuerat concilio notificata, et propter captiuacionem Ludouici de Vrbe prothonotarii et Visensis episcopi, Aragonum et Portugalie regum oratorum, magister Thomas de Corcellis cum themate: „loquimini veritatem vnusquisque cum proximo suo" exposuérat de triplici veritate doctrine ac vite et iusticie, prima lacius executa, quomodo eam declaratam in Constanciensi synodus Basiliensis a multis annis continue defenderat, papa autem, qui per ad- hesionem suam in eam consensisset, et omnis ecclesia katholica vnanimiter facta eius innouacione, quoniam per dissolucionem postea recessisset a corpore ecclesie et collegio sacerdotum, eciam si nullam introduxisset heresim, prout Ciprianus in epistola ad Anthoninum de vnitate ecclesie testaretur de Nouaciano, quamuis nullam heresim introduxisset, quoniam ab ecclesie vnitate discessisset, iam non poterat tenere papatum, extra ecclesiam constitutus. Quia vero parte pape per Nicolaum de Cusa in eo loco pretorii, coram constitutis in dieta, multa allegata fuerant, tam- quam Basiliense concilium fuisset dissolutum propter sepe conmemoratam parcialem conclusionem legatorum, quod illa non obstante, ac eciam dissolucione facta per papam, censeretur Basiliense concilium in sua stabilitate ac legittimate permansisse semper et permanere circa veritatem facti et iuris, lucide exposuit adeo, vt omnes intellexerint concilium nunquam dissolutum fuisse, quod ad instancias principum, eciam si non verbo expressisset, omni tamen cum mansuetudine se habuerat in pro- cessu pape, dilacionibus multis concessis. Concluserat autem oracionem ex parte synodi congratulando, quia vna cum concilio omnes de Germania permansissent semper stabiles in doctrina fidei, nec propter dissolucionem pape discessissent a veritate, quinymo illam defendissent, saluo conductu per imperatorem, eciam post illas dissolucionem et conciliabuli ereccionem, concesso. Retulit abinde, prout interlocutores, videlicet archiepiscopus Bremensis, Patauiensis episcopus et doctores quinque dixerant, quod oratores pape sencientes animos in dieta constitutorum assentire dicte proposicioni, multo verbo peciissent, vt publice audirentur, velut allegaturi contra triplicem veritatem; sed illis fuisse responsum, quia nec minus alii replicare vellent, publicis quare omissis allegacionibus, quod per interlocutores tractandum esset. Intimato igitur oratoribus concilii pro habenda audiencia non instare, sed expectare domi auditores interlocutores. Quod hii primo et secundo magna cum sollicitudine requirentes a patriarcha et collegis, vt aliquod medium pacis aperire deberent, tandem proposuerant, quoniam in christianitate tanta tur- bacione sistente expediebat intendi ad pacem, pro ea tractanda conueniens medium esse Basiliense concilium, in tercium locum esse transferendum, quo eciam Greci conuenirent pro assequenda eorum cum ecclesia katholica vnione. Dicebant autem tercium locum comparacione ad Basileam et Ferrariam, tamquam alio in loco ex hiis duabus congregacionibus vna futura. Fuerat autem die sequenti data responsio multipharia allegacione, quare illud medium pacis non conueniret; super quo per plures dies tractatum extitisset, vtrimque replicacionibus multis. Cum vero amba- siatores concilii dixerant super translacione concilii potestatem non habere, require-

Strana 176
176 Liber XIIII. Caput III. bant autem responsum dari ad peticiones concilii, transacto mense ab eorum ingressu responsum illis fuerat ex parte diete, quod gracias eisdem oratoribus agerent, quoniam venissent, veniam deprecantes tam diu tardasse responsum, et quia frequencius non visitauerant eos in conferendo, propterea, quod oportuisset eos cum oratoribus pape diucius conferre, sed quod illa fuisset conclusio diete ex parte Ro- manorum regis, electorum imperii, principum et communitatum Germanie solemnes oratores accessuros ad concilium et inibi responsuros. Capitulum III. Secunda relacio de racionibus quamplurimis allegatis, quare mutacio concilii Basiliensis ad pacem ecclesie non esset conueniens medium, de quo in Nurenbergensi dieta conuenientes auisabant. Relacione eiusmodi facta per Thomam de Corcellis prima currentis mensis die, I1a per Iohannem de Segobia facta est relacio de racionibus, allegatis per eum Nurenberge, quare translacio concilii Basiliensis in alterum locum non videbatur medium conueniens ad pacem ecclesie. Ipsarum vero racionum liberius auditarum, quoniam de ea materia in concilio tunc agebatur, summarius effectus hic est, quod diebus illis neccesse erat celebrari concilium generale, et propter causam Bohe- morum, quamuis diffinitam, non tamen acceptatam, et propter reformacionem pro- missam tociens nec traditam execucioni, et propter pacem dandam in ecclesia periculoso scismate laborantem, et propter vnionem Grecorum toti desideratam orbi. Consequenter Basileam locum esse ydoneum celebrandi concilii adeo, vt magis ydoneus fortassis non reperiretur, suadente hoc experiencia iam a septennio tam in victualium habundancia et salubritate aëris, quam libertate et securitate permaxime requisitis ad celebracionem concilii. Aduersus cuius ydoneitatem summus pontifex in dissolucione querelas, quemadmodum aduersus loca alia, inuenire non potuisset. Suaderet item magnitudo rerum gestarum in eodem loco, in quibus profecerat sancta synodus, prout notum erat, in quam multis partibus iam procurata pace. Adhuc eciam, quia quod in aliis conciliis actum non fuisset, iuxta desideria regum et prin- cipum multis dilacionibus concessis, concilium Basiliense ostenderat omnem benig- nitatem et mansuetudinem in processu pape, cum multiplici ex capite a tempore accusate contumacie pronunciari potuisset super eius deposicione. Suadebat pre- terea racio finis, vt, vbi ceptum erat iudicium, ibi finiretur, simili quoque modo alia opera sancta, vt consumacionem acciperent, vbi inchoata felix incrementum habuerant. Exponebat demum relator, quod translacio concilii in alium locum, permaxime, vt in Ytalia fieret, nullatenus conueniret, stantibus terminis non propter defectum nacionis eiusdem, quoniam multa generalia concilia in ea dudum celebrata fuissent, sed propter studia et acciones summi pontificis, qui, prout dicebatur in responsione, „cogitanti“, si temptauerat dissoluere concilium, existens in Germania, quanto magis in Ytalia, et quod promissioni eius in contrarium standum non foret. Attenta rursus experiencia, qua multi ex patribus a Basiliensi concilio retracti fuerant, ne refor-

Strana 177
Liber XIIII. Caput III. 177 macioni ecclesie effectuali intenderent, quod tamen erat magis facile in Ytalia practicari, et, si in Germania legati pape contra conclusionem tocius multitudinis patrum temptauerant, aliud fieri decretum, quanto magis in Ytalia eiusmodi fieri poterant. Cum vero ad instanciam pape eius voluntati non acquiescentes patres in Germania incarcerabantur, id ipsum in Ytalia fieret leuius. Sed et quia omnes car- dinales in Ia dissolucione se subscripserant, dubium non esset, quin illam prose- querentur, si translacio concilii in Ytalia fieret, quod erat firmari scisma introductum per congregacionem Ferrariensem. Et hoc genus pacis ab oratoribus principum non quereretur, confitentibus non Ferrarie, sed Basilee esse generale concilium, itaque, vt Ytaliam concilium transferretur, nullatenus erat conueniens medium pacis. Quon- iam autem senciebatur, oratores requisituros, vt in alium Germanie locum translacio fieret, conmemorabat, velut ab hoc retrahentes proposito difficultates nonnullas, in dieta explicatas Nurenbergensi. Harum prima sistente perniciositate aut exempli disconueniencia, si futuris temporibus diceretur Basiliense concilium post diutinam permanenciam, facto processu aduersus papam, qui constituerat se iudicem iudicis sui, et condempnauerat concilium, patres excommunicans, priuans beneficiis et tradens eos brachio seculari, vt cum papa pacem haberet, quod oportuisset a pro- cessu desistere, et in alium locum mutari, forma profecto ista non conueniente Romanis pontificibus, corrigendis aut purgandis de suis criminibus, vt semetipsos iudices constituerent concilii generalis, a quo vel puniendi vel coram eo purgandi venirent. Preterea, cum grauis esset differencia inter concilium et papam, quoniam nollet obseruare canones synodales, et super hoc fuisset vocatus ad iudicium, muta- cione data concilii minus obseruare vellet, precipue cum negaret concilii auctori- tatem, affirmans se non potuisse citari nec teneri ad obseruandos canones synodi generalis. Et vtique oportebat attendere, quod, si de Basiliensi concilio, multiplici racione aliis omnibus preminente, huiusmodi negacio auctoritatis permitteretur, nullum vnquam aut vix concilium generale esset in veneracione. Siquidem priora excelleret in septemplici comparacione: fundacione primum, quoniam duorum auctoritate generalium conciliorum totque summorum pontificum; firmitate, quia duo- rum tuicione Romanorum imperatorum, qui plenissimos ei dederant saluos conductus; magnanimitate rursus, quia pluralitate et magnitudine rerum gestarum; capacitate adhuc, quia vnicione expressa omnium regnorum christiane religionis ; inuisceracione demum, quia incorporacione per se aut procuratores suos omnium cardinalium, patriarcharum, archiepiscoporum, episcoporum, generalium studiorum, abbatum om- niumque fere diuini et humani iuris doctorum ac prelatorum secundi status ecclesie; obligacione rursus, quia iuramentis omnium predictorum in sua prestitis incorpora- cione, vt pro eius honore et auctoritate vellent fideliter et diligenter laborare, eiusque decreta manutenere et defendere, Preminebat insuper diuturnitate, vt post tempora apostolorum nullum tam diu sederit. Itaque, si concilii huius auctoritas negabatur per papam, cuius vnquam confitenda erat, per mutacionem concilii, quia locus magis aderat negare volenti, nulla primo habita prouisione, vt ad mutacionem inten- deretur, exemplum non erat conueniens firmande auctoritatis generalis concilii. Scriptores III. 23

Strana 178
178 Liber XIIII. Caput III. Erat preterea difficultas racione alietatis concilii, quia translacio eius, vt ycumeni- cum fieret, prout oratores regum instabant, includebat dissolucionem concilii, id ipsum attestantibus decretis eius de ycumenico concilio facientibus mencionem, velut esset nouiter futurum, non vero vt ceptum continuandum, quod fuerat neccesse propterea, quod Greci acceptare noluissent Basileam pro ycumenico concilio, ne fateri videretur, quod vniebantur ecclesie sine eorum consensu, iam ibidem actu legittime congregate, et sic censeretur ipsos fuisse ab ecclesia diuisos. Quia igitur oratores principum instabant pro translacione concilii Basiliensis, vt fieret ycume- nicum, eiusmodi translacio, cum esset dissolucio eius, animaduertendum erat, si hoc esset conueniens medium ad pacem habendam cum papa, vt primo concilium desi- neret esse, quam posset habere pacem. Nec enim id pacis medium primum papatui cedere, vt inter eum et concilium posset de pace tractari, conuenientes in ipsa dieta proposuissent pape oratoribus vel erant exposituri; cumque in cedula neutralitatis dixerant sui esse propositi, nullam partem aduersus alteram fouere, et in responsione data Nurenberge, quod abstinere vellent ab omni respectu parcialitatis, quomodo aduersus papam acceptare nolentes suspensionem, peterent dissolucionem concilii, que summo desiderio a papa desiderabatur. Et, prout in litteris quibusdam Tarentini dicebatur, translacio hec procuranda per oratores dissolucionem haberet annexam in ventre. Quo casu animaduertendum erat, quod, vt nouum fieret concilium, noua requirebatur indiccio, noua conuocacio prelatorum, neccesseque erat dilacio magni temporis, qua prelatis in vltima porcione religionis christiane constitutis intimari, seque ad veniendum disponere et ad alium locum accedere possent. Quam vero sit difficillima prelatorum conuencio ad generalem synodum, testimonium foret Basiliense concilium, cuius transierant quatuor anni, priusquam in eo multi reges prelatique suorum regnorum incorporarentur. Exemplo rursus erat Senense concilium, in quo et Papiensi, quamuis per annum durauerint, paucissimi incorporati fuerant. Illud preterea nouum concilium aut celebrari deberet ad perficiendum opera, propter que synodus Basiliensis congregata fuerat, vel ad alia nouiter inchoanda. Dato hoc II" maximum erat inconueniens, non intendi ad consummacionem sanctorum operum, que durante Basiliensi felix susceperant incrementum. Si vero ad eadem opera, qualem quantamve de hoc spem habere possent prelati, quando Basiliensis synodus septennio continuata perficere nequiuerat? Magis sane timendum erat, ne eidem quod Basiliensi succederet impedimentum, presertim, quantum ad reformacionis opus in capite, quomodo in Senensi concilio a presidente pape alii patres ibidem congregati sepe audierant, si de reformacione ecclesie agere vellent, quod membra reformarent, caput non tangentes. Item cum facilius esset impedire celebracionem concilii, quam eo sedente, ne procedatur ad reformacionem, si obstantibus datis impedimentis Basiliense concilium non potuerat reficere reformacionem, quanto magis, vt illa non fieret, impediretur celebracio futuri concilii, quomodo contigerat de synodo Romana, referente libro de gestis concilii Constanciensis, Iohannem papam XXIII., quamuis ad illam vocauerat, conuencionis tempore dedisse operam, vt guerra vigeret in circuitu vrbis, qua obstante non conuenerunt prelati. Amplius, et si inchoato

Strana 179
Liber XIIII. Caput III. 179 processu aduersus papam, practicis interuenientibus quamplurimi ex patribus, ne pro- cessui fauere viderentur, fuerant retracti, quomodo verisimile erat eos venturos ad aliud concilium, quando processu iam instructo nichil restaret, nisi ferenda sentencia deposicionis? Et iterum, quomodo verisimile erat venturos ad concilium esse prelatos regum et principum, (qui) faciebant, vt in processu supersederetur, si interessentes concilio a generali congregacione recederent tempore, quo fiebat obseruacio termino- rum processus? Magis autem verisimile erat ipsos reges et principes acturos cum aliis, vt, quemadmodum de suis, ita de illorum dominiis prelati ad concilium non venirent! Et si de regibus presumcio verisimilis ista erat, quid igitur de papa, de cuius age- batur deposicione? Quomodo vnquam credendum foret de consensu eius, vt nouum fieret concilium pro continuando processu aduersus eum, qui tempore prime disso- lucionis nunquam voluit adherere Basiliensi concilio, donec promissum illi fuit de abolicione criminum suorum, similiter eciam modo fieri, quoniam res multo grauior iam erat, nemine ex oratoribus principum super finiendo processu volente seu audente requirere, sollicitare vel auisare dumtaxat. Tercia autem conmemorata difficultas erat ex decreto „frequens“ Constanciensis concilii, quod tantam voluerat esse con- ciliorum firmitatem in celebracione sua, vt pro eius translacione notificauerit muta- cionis eius causas, obsidionem, pestem vel guerram, quarum nulla tunc circa Basiliense concilium vigeret. Quia vero dicebatur translacionem fieri debere propter Grecorum vnionem, quasi in alium Germanie locum conuenturi essent, auisabat ad hec non esse locum tam ydoneum, sicut Basilea erat, quam papa tenebatur acceptare pro- ycumenico concilio, quoniam electa ad id per legatos suos et per eum approbata in generali consistorio, vtque responderat duci Sabaudie, eciam sui oratores destinati in Greciam habuerant in commissis primum laborare apud Grecos, vt acceptare eam vellent. Quibus iam non suffragabatur causa per eos sepius allegata, ne venire viderentur ad locum, vbi ecclesia absque eorum consensu esset legittime congregata; nam iuxta pape assercionem diu ante illorum accessum Ferrarie permanserat gene- rale concilium, et nichilominus congregacioni ipsi incorporati fuerunt. Itaque labo- randum non erat, nisi pro consensu eorum, papa recusare non valente Basileam, quia per eum electam. Sed illud pocius timebatur, in fauorem pape Grecos non velle consentire, qui tria non conferencia honori eorum iam fecissent ad instanciam pape. Destinatis namque oratoribus suis ad Basiliense concilium cum bullis aurea et plumbea, inexpectato eorum responso, instanciam dumtaxat faciente vno secre- tario pape, in fauorem eius concluserant contra concordata per suos et iuramentis firmata. Et non obstante II° eorum consensu, bullis quoque aliis datis pape com- placere volentes, despectis galeis concilii voluerant venire in galeis pape, vnitique fuerant Ferrariensi congregacioni. Pocius igitur considerandum esset Grecos minime consentire in locum alium preter eum, qui pape esset gratus, et iam manifeste con- stabat de eius voluntate, ne Germanie esset locus pro concilio celebrando. Constabat eciam Grecos pati neccessitatem, vt complacerent vni ex maioribus communitatibus Ytalie, plurimum fauenti pape, per hanc intellecta ab auditoribus dominacione Veneciarum. Preterea, cum eiusmodi translacio esset concilii dissolucio, si primo 23*)

Strana 180
180 Liber XIIII. Caput III. fieret, quam Greci in illum locum venirent, quot impedimenta dari possent, priusquam concilium inibi inchoari posset! Ex parte Grecorum primo, qui alia pro aliis dicere possent, quomodo fecerant de Sabaudia, dicentes se intellexisse de patria sistente vltra montes, que nunquam sic nominata fuit. Posset eciam esse impedimentum ex parte nominacionis, experiencia docente, quales et quante inter patres concilii fuere agitaciones, priusquam super nominacione loci in vnam sentenciam conuenirent, qui tamen habebant tunc bullas Grecorum, vt consentirent in locum electum per eos, sed nunc de eorum consensu futuro non solum certitudo, sed nec leuissima adesset presumpcio, vehementissima autem de opposito. Requisiuerant enim patres Basilee constitutos et omnes alios Christi fideles ituros esse ad Ferrariensem congre- gacionem, expresse allegata causa ipsos transire non posse montes. Quoniam vero translacio peti videbatur, vt cessaret differeturue processus aduersus papam inchoatus, dato, quod patres darent consensum ad translacionem, cum Greci starent quasi sub pape potestate, nunquam eorum consensus haberetur de loco, ne intenderetur ad dif- finicionem processus. Nam, si a tempore prime dissolucionis sub colore vnionis Gre- corum in Ytalia fiende papa voluit defendere statum suum, quanto magis habens illos apud semetipsum ad hunc finem eis vteretur! Sed eciam in consideracionem veniret, si licebat tam diu instanciam fieri pro re incerta, videlicet consensu Gre- corum, non prouiso circa regimen ecclesie, cum iam a decem mensibus papa fuerat suspensus. Id quidem exacta temporis consideracio docuerat, et considerata pru- denter illius discrimina manifestauerant, quam grauibus onusta dispendiis, nec non quot et quantis periculis plena sit ecclesie Romane prolixa vocacio. Quapropter circa hoc quomodo esset prouidendum tam intendi oportebat, quam pro obtinendo non sperato consensu Grecorum ad celebracionem ycumenici concilii in alio Ger- manie loco. Postrema difficultas conmemorabatur ex decretis concilii Basiliensis, prouidentibus circa auctoritatem, libertatem et tuicionem concilii eiusque supposi- torum, que non possint impediri de veniendo ad concilium, vel abinde retrahi qui- buscumque iuramentis non obstantibus, eciam sedi apostolice factis. Similiter de causis eorum, vbi tractari deberent, et de multiplici pena contra se intromittentes, de eorum beneficiis, deque modo procedendi in concilio ac presidendi, que tante difficultatis extiterant, vt priusquam fierent ab inicio concilii, tres anni pertransissent. Quoniam vero decreta hec, aliaque generis huius multa localia essent, allegaretur eorum virtutem alio in loco non suffragari. Adhesio preterea pape mencionem faciebat dumtaxat de concilio Basiliensi, que materia similiter et presidencie lega- torum pape quante difficultatis extiterint testimonio fuerat Sigismundus imperator, pro hiis duobus laborans in concilio personaliter plus medio anno, et quia concilium iam decreuisset suspensionem pape, materia de presidencia concilii non exiguam paritura esset difficultatem, priusquam habitura concordiam, magnam temporis requisitura dilacionem. Considerandum denique erat, omnia iuramenta in incorpo- racionibus prestita fuisse Basiliensi concilio, cuius decretis eciam iuratis manuteneri si non obediebatur, quid de decretis faciendis in alio concilio? Nec satis erat dicere, vt ante suam translacionem decretum faceret, declarans, quod Basilee et illo loco

Strana 181
Liber XIIII. Caput III. 181 vnum et idem esset concilium, idemque procedendi modus iuramentis et decretis eundem eciam illic vigorem habituris: nam, priusquam ad hec decernenda vnanimis foret consensus, multum deflueret temporis, declaracioque fieri non posset, si illud non idem, sed aliud esse concilium censeretur, Grecis vero id ipsum non petentibus ; minus autem papa certe, vt idem esset concilium, nullatenus expectanda esset con- fessio eius, qui publicauerat se dissoluisse Basiliense concilium, idque declarauerat et aliam congregacionem erexerat sub nomine concilii generalis. Nec eciam ex- pectandum erat, id esse facturum regum et principum timore, quos nondum videbat in id consentire et, ne vnquam assentirent, practice multe fieri possent. Quamdiu enim suspensioni decrete per concilium non obediebatur, quamuis de facto magna tamen erat potestas eius, at vero indiciis multis magnisque suadentibus, priusquam legittimum reputaretur, magnum affuturum tempus erat. Animaduerti igitur decebat, quomodo interim de regimine esset ecclesie: iam enim tres erant plus quam euidentes differencie, aliis concilio, aliis pape obedientibus, aliis neutralitatem seruantibus. Nullo autem sistente concilio si pro, quia pape non obedirent omnes, quale chaos in ecclesia aperiretur ab vna in alteram, qui vellent transeuntibus inobedienciam im- plendo verbum scriptum in libro iudicum, „in diebus illis non erat rex in Israhel, sed vnusquisque, quod sibi rectum videbatur, hoc faciebat.“ Premissa aliaque forme huius, plurima relator conmemorans, concludebat per illa attendi posse, si nulla alia facta prouisione aut securitate habita ad dandam ecclesie pacem, medium conueniens esset translacio requisita concilii, pro qua cum tot difficultates retra- herent, nec imputandum fuerat, prout imponebant quidam concilio, non dedisse ad id potestatem oratoribus suis Nurenbergam destinatis. Dicebat autem, prout Nuren- berge multo allegarat sermone, medium esse conueniens intendi, primum per con- fessionem vnanimiter Basiliensis concilii ad extinccionem scismatis inauditi vnquam introducti per papam, erecta congregacione Ferrariensi sub nomine concilii gene- ralis. Dato ad hec exemplo libri Iosue, quando filii Israhel conuenerunt dimicaturi aduersus duas tribus pro eo, quod manente in Sylo altari legittimo ab omnibus pro tali recognito, erexerant aliud ab ipsis filiis Israhel appellatum altare sacrilegum, nec a suo destiterunt proposito, donec illi confessi fuerant, quam hii defensabant veritatem vnius, dumtaxat altaris primi, ab omnibus venerandi. Relacione hac finita significatum extitit patribus, oratores Germanie ipsa hora ingressuros ciui- tatem; quos honorare volentes multi ex patribus prandium interrumpentes, alii eciam non pransi, obuiam illis exiere ingressis post meridiem hora secunda, fue- runtque pro Romanorum rege Patauiensis, Lubicensis et Augustensis episcopi, Con- radus comes de Winsperg, camerarius perpetuus imperii, et Iohannes de Eyke in vtroque doctor, ordinarius studii Wienensis; pro electoribus vero imperii doctores quinque, et pro Magdeburgensi, Salczeburgensi, Bremensi archiepiscopis, ac pro parte ciuitatum imperialium alii.

Strana 182
182 Liber XIIII. Caput IIII. Capitulum IIII. Exposicio per ambasiatores regis Francie, dicentes, quamuis optatum sit celebrari Francie concilium generale, non tamen Romanam curiam ibi manere diucius, et que media visa fuerint ad pacem ecclesie. Tercia autem die mensis huius ambasiatores Francie, Octobrio nominati, coram deputatis a concilio exposuerunt conmissa eisdem desuper tractatu pacis ecclesie organo archiepiscopi Turonensis, primum agentes gracias de diligencia facta per deputatos, pro qua vsque tunc insteterunt circa pragmaticam sanccionem, adiectis modificacionibus quibusdam confirmandam. Maiori vero amplificacione regraciantes parte regis concilio, quod opere suo pax secuta fuerat inter eum et ducem Bur- gundie, nec minus, si acquiescere voluisset, eciam fuerat laboratum cum rege Anglie, magnas eciam tribuentes laudes regi suo, quod christianissimus princeps foret laborans plenopere pro auctoritate ecclesie, contestabantur iuxta suam promissionem factam in incorporacione suorum oratorum, firmum semper stetisse pro statu et honore Basiliensis concilii ita, vt solenne fecerit interdictum ex subditis suis neminem iturum ad Ferrariensem congregacionem, et nomine regis ipsius ac venerabilis sic per eos vocate congregacionis Bituricensis protestabantur declarando eorum mentem, quod semper vellent manutenere Basiliense concilium in sua auctoritate, similique forma et apostolicam sedem, et, licet pro hac vice debita esset celebracio generalis concilii in Galliis, quia iam tot fuissent in Ytalia et Germania, attenta maxime diuturnitate concilii Basiliensis. Et rursus, quamuis sperarent, si ibidem celebra- retur, secuturam pacem regni, aut per suum aduersarium regem ipsum Francie non impediri ab eo, quod sui tenuerant progenitores, dicebant Gallicanam ecclesiam nullatenus desiderare curiam Romanam diucius existere in Auinione, propterea, quod experti fuerant, quamdiu ibi resederant summi pontifices, semper leuasse terciam partem procuracionum et habuisse beneficiorum omnium collaciones, perce- pisseque fructus medii temporis, tenentes diuturnas vacaciones ecclesiarum et bene- ficiorum, aliaque multa grauia tunc sustinuerant. Verum, si pro aliquo tempore ibi curia Romana existeret, ingratum eidem non esset. Pro pace vero danda ecclesie exposuerunt tres peticiones, concludentes se mandato regis desuper ad papam ituros, quibus ac regi magnas exhibuit laudes concilii presidens. Sequitur tenor dictarum trium peticionum, factarum per ambasiatores regis Francie pro pace ecclesie. „Materia, que per ambasiatores Francie fuit coram deputatis sacri concilii proposita, potest ad hec pauca, que sequuntur, resolui, super quibus prefati oratores humiliter supplicant esse ad presens deliberandum. Primo prefatus rex christianis- simus hortatur sacrum hoc Basiliense concilium, quatenus pro bono pacis et con- cordie, quam rex ipse summo prosequitur affectu, dignetur in sentencia sui decreti persistere, quo pro futuro ycumenico concilio celebrando decretauit, alterum trium

Strana 183
Liber XIIII. Caput V. 183 locorum, videlicet Basileam, Auinionem aut Sabaudiam, casu, quo dominus noster papa ad alterum predictorum locorum simul et Greci poterunt inclinari. 11° precatur dominus rex prefatus et omni deuocione sacrum obsecrat concilium, quod in casu, quo prefatus dominus noster papa et Greci ad alterum dictorum locorum minime possent inclinari, dignetur in spiritu lenitatis et pacis, quo ipsa sancta synodus regitur, ex plenitudine potestatis, quam continet, alia plura loca pro predicto ycu- menico concilio celebrando nominare, quorum tamen quedam sint in Galliis, ad quorum alterum prefati dominus noster et Greci verisimiliter velint aut debeant inclinari, ad opcionem ipsius domini nostri, aut saltem Grecorum, vt inde magis ad ipsos ostendat sacrum concilium viscera mansuetudinis et pietatis. Tercio aduertere dignentur domini deputati, quod, licet rex quantum ad locum concilii ycumenici sepe dicti ex decretis Constanciensis ac Basiliensis habeat cum nacione Gallicana magnum interesse, condolens tamen ecclesie, que hac flexibili disceptacione tantum fatigatur, cupiensque toto corde ipsam sanctam ecclesiam periculosi scismatis eua- dere periculum, vult pocius, cedendo pro nunc suo interesse, consentire in quem- cumque locum concilium et papa condescenderint, quam per concertacionem de loco peramplius ecclesia conturbetur, prouiso tamen, quod pro sequenti proximo concilio nacioni Gallicane iusticia conseruetur, et locus in dicta nacione decretetur.“ Capitulum V. Prima proposicio oratorum Germanie super concilii mutacione, practiceque per eos tente circa supposita Germanice nacionis et consulatum Basiliensem, professioque illorum publica de legittima permanencia concilii Basiliensis. Biduo autem sequenti ex aduerso corone concilii, qua cardinales erant et patriarche, oratores Germanie sedentes in principio congregacionis, vbi dudum Anglie primo et consequenter Hyspanie sederant oratores, nondum incorporati, organo episcopi Lubicensis cum themate „inquire pacem et persequere eam", post generalia de inquirenda et prosequenda pace, allegatis decretis et auctoritatibus ex sacro canone, proposuerunt deprecantes Romanorum regem excusatum haberi per concilium, quod oratores sui in Ferrariam destinati redeuntes per Basileam non transierant, quia pape responsum fortasse tale non erat, quale sperabatur, et, ne circuitus fieret, cum approximaret tunc dieta Nurenbergensis. Regraciantes autem regis ex parte de oratoribus, destinatis ad prefatam dietam per concilium, quamuis non cum pleno mandato, generalem hanc prefacionem suam concludebant, festinam requirentes expedicionem. Abinde Henricus Stock, in theologia doctor, ex ora- toribus alter a sinistro latere sedens inter episcopos, cum themate „consolabor te virgo filia Syon" alloquens ecclesiam, applicatis multis auctoritatibus scripture, exponebat calamitates, quas paciebatur et tribulaciones, specialiter autem diuisionem eius, quodque multum detraheretur concilio, non solum per fideles, sed eciam per infideles. Habunde autem conmendans electores imperii gestaque eorum super

Strana 184
184 pace ecclesie, exaggerabat, quod due essent congregaciones sub nomine concilii generalis, vt diceretur "ecce hic est Christus, ecce illic", cum tamen vnum dum- taxat, non vero duo simul esse possent concilia, et in hac parte sacius imprope- rantibus patribus, quod respexissent ad amplius et factum esset minus, inferebat, quoniam ex fine cognosceretur, opus non debere alios reformare, qui non essent in caritate, conmemorata Christi sentencia, „qui sine peccato est, vestrum primus in illam lapidem mittat,“ contestatusque ecclesiam deformatam esse, quomodo synagogam matrem suam, allegauit Ezechielis testimonium „sicut mater, ita et filia eius.“ Quon- iam vero ex facta reformacione scandala sequerentur, quod oportebat ab illa desi- stere, magna rursus aggrauacione dicebat se mirari, quod audisset concilium ab aliquo oratorum suorum, qui nec dignus fortassis erat audire vel scire, quid sit heresis, vnionem electorum factam in Francfordia hereticam esse, ipse autem defen- dere vellet, quod sancta esset, neccessaria, conueniens et oportuna. Affirmans denique proximo fuisse factam Nurenberge vnionem per omnes principes et com- munitates Germanie, quod in factis ecclesie idem sequerentur, quodque intenderent laborare pro pace: que si obtineri non posset, partem illam sequerentur, quam agnoscerent iustiorem. Resoluens dicta per eum requirebat, quatuor haberi per concilium reconmissam ecclesie pacem, diligenter intendi super vnione Grecorum, ne maior dissensio fieret, non aggrauari quidquam per concilium, intellecto ex hiis verbis, supersedendum fore in processu pape, et quod festine intenderetur ad eorum expedicionem. Postremo autem exposuit esse conueniens medium pro pace ecclesie de mutacione concilii in alium locum, dicens raciones allegatas per oratores concilii non sufficientes esse ad ostendendam incompetenciam medii huius, seque habere claras responsiones, et ad probandam competenciam raciones non solum efficacis- simas, sed, quantum in materia morali dici posset, demonstraciones, quarum nullam exposuit. Sed finita proposicione eius presidens concilii regem conmendans ac electores imperii, et alios mittentes ad concilium oratores suos, laudabat eorum zelum et opera ad pacem ecclesie, pro qua concilium semper laborasset, sed cuius defectu esset in ecclesia turbacio, notum omnibus erat, notato in verbo huiusmodi papa. Quod vero mencionem fecerat de heresi, oratores concilii aliud non dixissent, relaciones suas facientes, quam exposita per eos in locis, ad que fuerant destinati, nec credendum esset omnibus male referentibus. Semper namque attenderat con- cilium honoribus regis et electorum, quorum, aliorumque vnio facta tunc Nuren- berge plurimum esset conmendabilis. At quoniam auditum fuisset, quod per oratores apportabatur prouisio super victualibus, securitate quoque stratarum, item contra diffidaciones, et de dando concilio protectore, rogabat eos, vt pro consolacione patrum, que habebant, vellent ostendere. Lubicensis autem episcopus respondit non esse deliberatos pro hac vice dicere alia. Post hec dicti oratores, eorum instancia con- gregatis seorsum suppositis nacionis Germanice, multa exposuerunt, velut assentire deberent requisicioni de mutacione concilii, ex dicendi modo aut dictis magna secuta murmuracione, quasi violenciam facere voluissent aut vellent. Exposuerunt eciam in consulatu deposcentes, vt vna cum ipsis nomine ciuitatis super mutacione eius Liber XIIII. Caput V.

Strana 185
Liber XIIII. Caput V. 185 instarent apud concilium. Hii autem requestam ipsam patribus cum notificassent consulentes, quid responsuri forent, auisati extitere, quod, si peterent mutari con- cilium, id reputaretur, velut licenciam darent, ne amplius in sua ciuitate permaneret, quomodo hospes hospites rogans transferre se in domum alteram ; ipsi autem erant prudentes et intelligere poterant, si hoc esset eis gratum aut conforme iuramentis eorum de manutenendo concilium, vnde nec concurrerunt. Quia vero pecierant festinam expedicionem ad conferendum cum ipsis oratoribus Germanie vna cum deputatis ad audiendum oratores Francie, nominati sunt per concilium, qui fuerant in dieta Nurenbergensi. Lubicensis autem episcopus congregacione altera, velut excusans, quare in prima eorum comparicione litteras non exhibuissent credenciales, facultatisque eorum, quia id fecissent bonis respectibus non omnibus publicandis, excusabat eciam gesta et dicta per eos in congregacione Germanice nacionis non fuisse, vt quidam imponebant intencionis eorum fecisse inpressiones aut conmina- ciones. Vt enim patres nullatenus dubitare possent, episcopus ipse in id consen- cientibus omnibus suis collegis nomine regis Romanorum, electorum imperii, pre- latorum et principum, ac communitatum Germanie, quorum ambasiatores constituti erant inpresenciarum, confitebatur, Basilee esse generale concilium in spiritu sancto legittime congregatum, vniuersalem ecclesiam representans. Consolacione autem multa exhibita patribus ex hac publica confessione, tradidit legendas litteras cre- denciales regis Romanorum in personas supranominatorum quinque suorum oratorum, directas concilio Basiliensi, sub titulo semper consueto, mandatum eciam cum sigillo pendenti tenoris sequentis. Facultas regis Romanorum ad prouidendum concilio de protectore et in aliis. „Albertus, Dei gracia Romanorum rex, semper augustus, ac Vngarie, Bo- 123. 1438. hemie, Dalmacie, Croacie etc. rex et dux Austrie, notum facimus presentibus 13. Nov. vniuersis: Licet pridem, dum adhuc in minoribus constitueremur, dispositi semper Gorlicii. fuissemus, atque tamquam deuotissimus ecclesie filius omni studio ageremus ea, que concernebant vnionem et salutem ecclesie sancte Dei, tamen nunc nobis magis ac magis illud incumbere prospectum habemus, postquam nos diuine dispensacionis ineffabilis bonitas ad apicem Romani fastigii graciosius sublimauit. Quid enim dignius, quid conueniencius officio aduocacionis ecclesie sancte Dei, quod, licet inmeriti, super humeros nostros assumpsimus, attinere potest, quam summo studio accurata diligencia intendere, vt vnio ecclesie maximis pridem parta laboribus, vt pupilla oculi conseruetur, et horrendum scisma, quod heu iam, nisi prouideatur, periculosius inminet, salubribus remediis reprimatur? Sane, suborta pridem diffe- rencia inter sacrosanctum Basiliense generale concilium et sanctissimum dominum Eugenium summum pontificem, quantis laboribus insudauerimus, non parcentes eciam sumptibus, nec expensis, vt illa de medio tolleretur, mutuaque caritas et vnanimitas parcium ad laudem et gloriam Dei salutemque inmaculate sponse sue, ecclesie sancte, refloreret, satis omnibus arbitramur constare, neque id opus prope Scriptores III. 24

Strana 186
186 Liber XIIII. Caput VI. diuinum bono exitu frustraretur, habitis in celeberrima dieta seu congregacione Nurenbergensi inter partes variis colloquiis atque tractatibus. Tandem illos pro- sequi nisi sumus in prefata Basiliensis concilii sacra concione, et ideo ad reueren- dissimas paternitates venerabilium patrum totumque cetum generalis concilii mitti- mus venerabiles Leonardum Patauiensem, Iohannem Lubicensem et Petrum Augus- tensem episcopos, sacri imperii principes, Conradum de Winsperg eiusdem imperii camerarium et venerabilem vtriusque iuris doctorem magistrum Iohannem de Eycke, oratores et consiliarios nostros deuotos et fideles dilectos, dantes et concedentes ipsis plenariam facultatem et omnimodam potestatem coram prefato reuerendissi- morum patrum cetu nostri parte comparendi, desiderium, quod gerimus ad conser- uandam tutandamque ecclesiasticam vnitatem proponendi, omniaque remedia pro- tollenda huiusmodi differencia aperiendi, audiendi, respondendi, tractandi, persua- dendi, ac eciam, vt noster saluus conductus patribus ac sacro concilio per nos datus inuiolabiliter conseruetur, prouidendi, offensores et transgressores ipsius compes- cendi, requirendi, inobedientes reprimendi, et, vt hoc apcius fieri possit, vniuersos et singulos principes ecclesiasticos et seculares, comites, barones, nobiles et com- munitates inuocandi, eisque auctoritate nostra regia et sub penis opportunis preci- piendi, de protectore sacri concilii prouidendi, statuendi sibique omnem potestatem ad talia pertinentem imparciendi cum inuocacione singulorum, vt premittitur, pre- latos clerumque ad sacrum concilium conuocandi, secundum quod oportunum fuerit. Item dietas quascumque instituendi, visitandi aliosque loco sui delegandi, omniaque et singula alia faciendi, agendi et concludendi, que ad procurandam huiusmodi felicem vnionem et pro vtilitate ecclesie sancte Dei fuerint neccessaria, seu quo- modolibet oportuna, et que nosmet facere possemus, si personaliter adessemus, ratum et gratum habentes et habere volentes quidquid per prefatos oratores et mandatores nostros actum fuerit quomodolibet siue gestum, presencium sub nostre maiestatis sigillo testimonio litterarum. Datum Gorczlaczie XIII� die Nouembris, anno domini MOCCCCXXXVIII, regnorum nostrorum anno primo.“ Sic signatum: „Ad mandatum domini regis Petrus Kalde, prepositus Northusensis." Capitulum VI. Secunda proposicio oratorum Germanie, super mutacione concilii, excusacio item de practicis, vbi occasionaliter extitit publicatum de intelligencia pape cum infidelibus. Hiis perlectis litteris Tilmannus, prepositus sancti Florini, honesta oracione proposuit materiam de translacione concilii in alium locum, nonnullas ex datis post- modum scripto conmemorans raciones. Concludebat autem, quod, vt seruaretur auctoritas Basiliensis et aliorum generalium conciliorum, sancta synodus Basiliensis nominacionem loci illius sua faceret auctoritate, idque fieri magna cum instancia per viscera misericordie Ihesu Christi obsecrantes, et per aspersionem sanguinis eius ac reuerenciam ecclesie, Romanorum rex et alii omnes supplicarent. Presidens

Strana 187
Liber XIIII. Caput VI. 187 vero concilii congratulatus de expositis ab ipso Tilmanno, quoniam, vt crederet, id fiebat bono zelo et intencione, dicebat de constancia patrum Basilee permanencium pro defensione veritatis et fidei, atque iusticie, nec non pro manutenenda auctoritate vniuersalis ecclesie ac generalium conciliorum, quantaque super hiis et propterea passi fuissent ita, vt satis esset hactenus inpugnacionibus restitisse, qui, prout in preteritum, eciam tunc intenderent ad reformacionem ecclesie effectualem in capite et in membris, pro qua eciam papa instanciam fecerat, et conmemorabat tres bullas eius, institucionis eius videlicet, concilii adhesionis et exhortacionis. Scripto denique poscens proposiciones ipsorum oratorum primas atque secundas, quarum summam dedere, offerebat concilium velle intendere ad expedicionem celerem, nominatis iam per concilium deputatis ad conferendum cum eis. Oratores autem regis Francie, cum proposuissent, quod iuxta mandatum domini sui vellent sequi, aut conformare se cum ambasiata Romanorum regis, quantum cum Deo possent, electus Argensis, Iohannes de Ragusio, excusare volens se apud dictos oratores, velut moleste ferentes, quasi dixisset gesta ac dicta per eos in nacione Germanie, illaque non esse de inten- cione regis, attestabatur non eo modo dixisse, sed quod sciebat intencionem regis sinceram esse et maxime affectam sacro Basiliensi concilio, nec velle inpressiones aut conminaciones fieri patribus in eo constitutis. Quod ipse fuerat expertus anno isto super littera quadam nomine suo directa concilio in fauorem pape, vt super- sederetur in processu, quoniam in ea multa continebantur extreme concernencia honorem pape et depressionem concilii. Etenim, quando desuper attentus factus, intellexerat illam formam scribendi non decuisse, quod viderat eum tam turbatum, sicut nunquam vidisset, cuius mandato inquisicione facta repertum fuerat dictatorem littere illius, signate manu vnius ex cancellariis suis, fuisse oratorem pape Signensem episcopum. Item, quod in recessu a Nurenberga vnus ex principalibus consiliariis regis dixerat eidem, vt deberet reconmissum facere regem aput patres concilii, tam fauorabiliter se ad illud habentem, quoniam in ipsa dieta Galli oblata fuerant eidem multa ex parte pape, si voluisset adherere opinioni sue et concilium dimittere; spe- cialiter papam facturum esse, vt nunquam Turci intrarent regnum Vngarie, rexque Polonie satisfaceret ei de dampnis illatis, et quod concederet ei duas vel tres decimas super clerum, ac, prout vellet, reformacionem eius, que tamen rex acceptare noluisset. Verba autem huius minus bonam suspicionem de papa fecere aput patres aliosque multos, quod papa siue per se aut Venetorum medio intelligeret se cum infidelibus arbitrio suo guerram facturis contra Christianos, vel ab illa desituris, idque vellet in pactum conduci ad securitatem status sui. Lubicensis vero episcopus, an illa vera essent aut non preteriens, respondebat ipsi electo, quare accusasset, cum nullus nomi- nasset eum. Tilmannus autem, quod proposuissent in nacione Germanie, prout habuerant in conmissis, intimantes eisdem vnionem principum Nurenberge factam, inferendo, quod ipsi poterant intelligere, si decebat eos se conformare. Tenor sequitur scripture date per Germanice oratores. 24*

Strana 188
188 Liber XIIII. Caput VI. Scripta Germanorum super mutando concilio. „Summarius effectus peticionum duodecima Decembris anno domini M'CCCCXXXVIII. in plena Basiliensis synodi congregacione, ex parte serenissimi domini Romanorum regis etc., reuerendissimorum et illustrissimorum dominorum sacri Romani imperii electorum, necnon reuerendissimorum patrum, dominorum archiepiscoporum et aliorum principum et prelatorum ecclesiasticorum et secularium, et insignium com- munitatum nacionis Germanice per eorundem solemnes oratores domini nostri Ro- manorum regis, et aliorum premissorum dominorum humillima deuocione deposcunt, quatenus reuerendissimi reuerendique patres et domini huius sacri concilii Basiliensis solertissime et diligentissime infrascriptos peticionum articulos pensare et attendere dignentur. Primo, quod serenissimus et inuictissimus dominus Romanorum rex, semper augustus, Vngarie, Bohemie, Dalmacie Croacieque rex etc., reuerendissimi et illustrissimi sue maiestatis inmediate principes, domini electores, alii archipre- sules, principes et prelati ecclesiastici, seculares pariter et populose communitates nacionis Germanice summis affeccione, zelo, auiditate et sincerissimo internorum desiderio estuant pro sancte matris nostre militantis ecclesie vnione et pace, Gre- corum reduccione, sacrorum conciliorum promouenda et manutenenda auctoritate, heresum et scismatum extirpacione, et vniuersorum Christi fidelium tranquillitate. 1I°, feruentissimos labores personales, conuenciones, ambasiatorum missiones diuer- sas et sumptuosas premissorum dominorum pro assecucione predictorum, in hoc nullatenus querentes priuatam eorum vtilitatem. III°, quod prefatus serenissimus Romanorum rex sancte matris ecclesie protector est et aduocatus ecclesie precipuus, et eidem ecclesie in neccessitatibus et tribulacionibus suis potissime succurrere et consulere vult et tenetur. III°, quanta bona, comoda et priuilegia ecclesia ab ipso imperiali culmine sit consecuta, et ideo propter illa et proteccionis et aduocacie officium in racionabilibus Romanorum rex per concilium generale, ecclesiam repre- sentans, pre ceteris mundi principibus merito debet exaudiri. vo, quod prefatus dominus rex aliique predicti principes multiplicem turbacionem istis temporibus in ecclesia Dei, et presertim inter hanc sacram synodum et dominum nostrum Euge- nium papam exortam, summo mentis merore perceperunt. Sexto, quod propter hanc turbacionem conuenienter sedandam, diuersis tractatibus et consiliis variis locis et vicibus habitis, prouidentissime et maturitate summa vsi sunt. vII°, quod iuxta disposicionem et qualitatem negociorum post deliberaciones, consilia et trac- tatus diuersos non potuerunt aliud medium pacis inuenire nec excogitare, quam quod sequitur, illud scilicet, quod vestre reuerendissime paternitates in alium aptum locum rebus gerendis accomodum pro futuro ycumenico celebrando concilio con- sentire dignentur. Octauo, suprema accuracione causas subsequentes mente tractari, quare hoc medium eis videatur per hanc sanctam synodum amplectendum: primo, quia aliud medium pro reduccione Grecorum, qui ad Basileam inclinari non possunt, non videtur reperibile, quod hoc medium alterius loci clare hauritur ex fonte decre-

Strana 189
Liber XIIII. Caput VI. 189 torum huius sacri concilii, vbi patres in principio aduocacionis Grecorum, si ad Basileam inclinari non possent, decreuerunt alium fore nominandum locum pro ycu- menico celebrando concilio. Quod si hoc fuit aptum medium, dummodo Greci in orientalibus partibus adhuc constituti erant, et spes reduccionis eorum multum re- mota nunc multo amplius, cum ipsi ad nos vsque ad latinas partes applicuerint, ex quo ipsa spes reduccionis longe facta est propinquior. Quod sacra synodus aduer- tere non debet, si Greci vsquequaque compactata cum hac sacra synodo fortasse non seruarunt, quia more piissimi et prudentissimi patris, doctissimi et peritissimi medici, hec synodus errancium et infirmorum Grecorum salutem negligere non debet, que pocius misereri, quam irasci disposita esse debet, et non solum sepcies, sed septuagies sepcies in se delinquentibus ignoscere parata. Quod ne populus simplex propter predicaciones indulgenciarum, ob spem reduccionis Grecorum factarum, dete- stabiliter huius concilii auctoritati detrahat et obloquatur, cum viderint pias largi- ciones suas non ad illum conuerti finem, qui eis variis exhortacionibus sermonum promissus est, item, quod per hoc auctoritas huius et aliorum sacrorum conciliorum conseruari poterit. Quod per hoc medium in ecclesia Dei scisma multipharium eui- tabitur, quod inter hanc sacram synodum et dominum nostrum Eugenium papam fiat plena concordia, quod infinita scandala in orbe concitata extinguentur, quod reformacio tam in capite quam in membris hic cepta votiue et feliciter in illo loco compleri poterit, quod ecclesia militans et populus christianus in tabernaculis fiducie et requie opulenta collocari et constitui poterunt, quod, quia hoc sacrum concilium principaliter propter tria congregatum fuerit, scilicet reformacionem tam in capite quam in membris, extirpacionem heresum et pacis populi christiani procuracionem, in alium locum consenciendo gerere, et non consenciendo premissis tribus contraria operari videretur, et clare patet ex premissis. Propter diuersa et plura alia, que nimis longum foret enarrare, serenissimus dominus Romanorum rex, alii principes et domini prememorati per viscera domini nostri Ihesu Christi, per aspersionem pre- ciosissimi sanguinis eiusdem, per pacem et salutem ecclesie, Grecorum reduccionem, scismatum eliminacionem et tocius populi christiani tranquillitatem supplicissime obsecrando instantissime rogitant, cum omni filiali reuerencia humiliter requirendo, quod hoc vnicum tantorum bonorum collatiuum medium, cum non supersit aliud, v. r. p. prono affectu, vt omnium premissorum bonorum promtissimi zelatores am- plecti et debite execucioni demandare velint, in hoc tantam complacenciam regie maiestati et aliis principibus nacionis Germanice ostendentes, quod in omnibus hanc synodum concernentibus assurgent obsequendo prompciores, qui eciam apud papam et Grecos summa studebunt laborare diligencia, vt ad hunc aptum locum veniendo consenciant. Item prefati domini nos mittentes maximam habent fiduciam, quod circumspectissime vestre dominaciones non velint se occasionem tantorum malorum et innumerabilium periculorum, que ex omissione talis loci eligendi verisimiliter secutura forent, aliquatenus constituere, et domini nostri easdem vestras peritissimas dominaciones pro dileccione et caritate pacis, quas ad easdem gerunt, inuitissime ipsas a populis et plebibus tales vellent notari. Postremo supra premissa petimus

Strana 190
190 votiuam et celerem consolacionem et expedicionem, vt ad dominos nostros celerius pro summa eorum exultacione optate expedicionis accedere valeamus." Liber XIIII. Caput VII. Capitulum VII. Ne repentine concilium dissoluatur auisamentum synodale et aliud, ne cum cruce ingrederetur locum concilii cardinalis sancti Petri legatus pape, eius suspensione manente. Diebus hiis conclusa extitere per concilium auisamenta duo: primum, ne repente aut inpertinenter concilii dissolucio vel mutacio contingeret, quod saluis aliis ordinacionibus, illa fieri non posset, nisi primo per dominos de duodecim, omni- bus ad hec vocatis, specialiter octo expresse in id consencientibus, daretur auisamen- tum in scriptis eadem die porrigendum in omnibus sacris deputacionibus, neque die ipsa desuper deliberaretur, sed presidentes deputacionum, conmemorantes iuramenta per illa prestita in sua incorporacione, ammonerent supposita earum, vt id notificantes aliis suppositis concilii sequenti die hora determinata per ipsos venirent dispositi ad deliberandum, et tunc procederetur iuxta alias decreta et ordinata. Secundum autem auisamentum fuit super accessu cardinalis sancti Petri ad vincula, qui cum a concilio, quo tanquam pape legatus intererat, recessisset Septembrio mense anno XXXVII., balnea visitaturus in Baden contra egritudinem de calculo, quam grauiter paciebatur, illa postmodum cessante causa vsque ad dies istos inibi ac in ciuitate Constancie permanserat, opportunitatem prestolatus laborandi pro pace ecclesie. Ad quem oratores Germanie ex Nurenberga Basileam appropinquantes vnum ex se ipsis miserant supplicantes, vt Basileam accederet, astiturus eis. Percepto autem, quod vellet venire, conclusum est auisamentum, vt deputati darentur prouisuri, quatenus ingressus eius esset cum honore concilii atque suo, sed absque lesione decreti sus- pensionis pape fieri existimata, si cum cruce ingrederetur locum concilii, velut le- gatus de latere, ante conclusionem istam magnis factis allegacionibus iuris per Ludo- uicum prothonotarium, quod vti posset. Nam, licet vere exercicium sedis apostolice papa suspenso esset penes concilium, nichilominus Basilee non erat apostolica sedes, in cuius dumtaxat veneracionem, quocumque foret loco legatus de latere, non vte- batur. Panormitanus autem pro vtraque parte primum allegans e contra testatus est. Dicebat enim, quoniam in concilio duo fiebant, que non in presencia pape, quia portabantur caude cardinalibus, et celebrantes darent benediccionem, ideo, quod vti posset insigniis in presencia concilii. Ab opposito vero, quoniam in presencia legati de latere patriarcha non vteretur insigniis, nec eciam ille, cui concessum esset ex priuilegio summi pontificis eo, quod legatus de latere representaret apostolicam sedem, quia illa papa manente suspenso verius representabatur per concilium Basi- liense ideo, quod vti non posset. Adhuc eciam in altera congregacione cum Ludo- uicus denuo allegasset, predicto cardinali Panormitanus distinguebat insignia legati esse in duplici differencia, quia honoris quedam, alia iurisdiccionis, que magis restricta forent; sed tam ista quam illa statim cessarent legato ingrediente locum, vbi superior

Strana 191
Liber XIIII. Caput VIII. 191 adesset iurisdiccio, propter quod in ingressu curie inmediate deponeret crucem; et quoniam in concilio omnis iurisdiccio esset apostolice sedis, papa suspenso manente, ideo insigniis vti non deberet. Qui vero domestici, amici et seruitores cardinalis erant, magnas in congregacione querelas fecere, quod in disputacionem verteretur honor prefati domini, quem omnes cognoscebant benignum maxime atque humilem, et hominem esse pacis, legacionis aliosque honores non magnipendentem, potuisseque prouideri nuncio ad eum misso. Sed habundancius multorum existimacione honori suo prouisum extitit testimonio in generali congregacione ab omnibus fere patribus maioribus, presertim magnifice dato virtutibus eius. Qui xx. die currentis mensis nauigio fretus quasi nocte ingressus est habitacionem suam, vicinam conuentui pre- dicatorum, ad portum fluminis constitutam. Capitulum VIII. Contraferencia deputatorum concilii et ambasiatarum Germanie, an primo respondendum peticionibus concilii datis Romanorum regi, vel requi- sicione de concilii mutacione, professioque altera Germanorum de Basiliensi concilio. Circa peticiones oratorum Germanie scripto porrectas die xv., conuenientibus deputatis concilii et oratoribus ipsis deliberacione ... captata, cardinalis Arelatensis per modum informacionis habende, quoniam dixerant in generali congregacione, vt concilium sua auctoritate nominare posset locum, in scripto autem diceretur, vt con- sentiret, quomodo id intelligi deberet, interrogauit, de consensu item futuro Gre- corum quam certitudinem haberent, ac quomodo scirent, quod illo in loco fierent reformacio et alia, que affirmabant. Quoniam vero materia de mutacione concilii matura egebat deliberacione, oratores autem concilii ex Nurenberga redeuntes retu- lerant accepisse responsum, quod super peticionibus Romanorum regi Wyenne ac in duplici dieta Nurenbergensi porrectis ipsi oratores venirent concilio responsuri, iuxtaque litteras regis haberent desuper facultatem, quod igitur dignarentur peti- cionibus respondere, et specialiter super protectore dando concilio, deque prouisione victualium, securitate stratarum, captiuorum liberacione et acceptacione decretorum inhibicioneque, ne quisquam e Germania iret Ferrariam. Ad que die sequenti organo Gregorii Heymburg responderunt se credere, quod patres satis potuissent intelligere tam ex dictis quam scriptis eorum desiderium regis, aliorum principum, prelatorum et communitatum. Quo vero ad difficultatem motam inter consentire in alium locum, aut eligere siue nominare ab ipsis, differencia non fieret, dummodo finis sequeretur mutacio concilii. Nam siue eligeret illum mistica aut naturalis persona, ipsi viderent, si gratus esset et accomodus rebus gerendis ac pape, etsi talis videretur, facta loci eleccione et approbata per eos, si papa ex seueritate sua aut opinione proprii iudicii in illum non consentiret, tunc sibi imponeretur culpa et procederetur, ad que facienda essent. Quo vero ad peticiones concilii principes Germanie confidebant patres an- nuere debere mutacioni concilii, et hac fiducia Romanorum rex concessisset litteram

Strana 192
192 Liber XIIII. Caput VIII. potestatis oratoribus suis, ideoque primo ipsi annuere deberent oblate per eos requi- sicioni, et tunc super concilii peticionibus bene prouideretur. Hiis auditis Arelatensis, premittens velut pro maiori informacione sua exacte responsalem, interrogauit, quod, si dicta per eum sic deberent intelligi, non esse dandum protectorem concilio, nec alia ab eo petita, nisi assentiret mutacioni. Iam ergo condicionaliter procedendum esset in negociis ecclesie, et tamen Romanorum rex benigne concessisset omnes saluos conductus, quos dederat Sigismundus imperator, qui in bulla aurea plenissi- mam libertatem concilio promiserat et firmissimam adhesionem. Quocirca optaret, vt eiusmodi extra non diuulgarentur, quasi libertas et securitas concilii ex eorum requesta dependeret. Gregorius autem respondit causatus malam fieri suorum ver- borum interpretacionem; et, si in presencia, quid in absencia? Nec enim dixisset condicionaliter, sed quod post concessam peticionem eorum de illis prouideretur. Super quo aliis alia referentibus seorsum multi multa dixere, sed nec ex delibera- cione ab vtraque parte quidquam determinate. Percipientes igitur, quod illorum intencionis foret primum videre responsionem concilii ab hoc die magna cum atten- cione, deputati deliberare ceperunt super materia transferendi concilii, cui delibera- cioni, prout requisiti, oratores Francie cum respondissent interesse velle, desuper murmurantibus, qui de dominio erant regis Aragonum, non interfuerunt. In prin- cipio autem deliberacionis oratores Germanie, loquente cancellario archiepiscopi Maguntini, proposuerunt de instanciis per eos factis, profitentes suos dominos velle manutenere conciliorum auctoritatem, Basiliensis specialiter, verum quod ad ipsos non pertineret auisare media conseruandi, magis autem ad deputatos concilii, qui tam diucius atque vigilancius desuper ea re laborauerant. Supplicabant autem horum auisamenta in scriptis sibi dari, vt cercius possent conferre et deliberare, illaque ponenda non esse capciose, sed quantum racionabiliter fieri posset. In deliberacione vero deputatorum, quomodo in rebus arduis sepe contingit, plures et maxime ab inicio extitere differencie. Etenim Ludouicus de Roma plurimum ac multipharie suadebat mutacionem concilii; sin autem, quod in defectu imperator posset nominare locum. Arelatensis autem non minus sermone suadebat concilii stabilitatem, patribus reuelans practicas pape, tentas in prima dissolucione, cui ipse sanctique Petri car- dinales restiterant, predicentes ei, quod secutum postea de per eum facienda reuo- cacione. Quomodo vero alios cardinales, primum contradicentes, nisi concilium con- sentiret, traxerat, multa retulit; qui de Grecis pleno animo testabatur, quamuis in litteris papa diceret imperatorem et patriarcham Constantinopolitanum misisse ora- torem, id verum non fuisse, sed quod ex Anchona duxerat quosdam Grecos, dicentes se esse Constantinopolitanos; quia igitur euidentissime agnoscebatur, papam suppri- mere velle generalium auctoritatem conciliorum, quod pro eorum firmitate laboran- dum esset. Multis autem forme huius primis diebus generaliter expositis, et pre- sertim, si pacem papa habere deberet, quod oportebat eum multa profiteri circa reuocacionem dissolucionis et ereccionem congregacionis Ferrariensis, cum Germani requisissent, scripto auisamenta dari, deputatorum plures sic sua vota dedere, spe- cialiter Conchensis episcopus, archiepiscopus Panormitanus et electus Argensis,

Strana 193
Liber XIIII. Caput VIIII. 193 deputatique sunt pauci istorum et aliorum patrum vota in vnam summam collecturi, et in vigilia vigilie natiuitatis domini nostri disceptacione preuia super articulis composite cedule, tandem omnes fere in eandem sentenciam conuenere. Capitulum VIIII. Responsio deputatorum concilii super eius mutacione, si pri- mum prouideretur circa materiam fidei, et multimodas scripto notificatas securi- tates ad pacem ecclesie non minus pertinentes, sed, an copia tradenda esset, multe interlocuciones. Iuxta vero habitam deliberacionem in ipsa vigilia natiuitatis in loco depu- tacionis pacis, vbi eiusmodi fiebant deliberaciones, vocatis oratoribus Germanie et Francie, quibus assistebat cardinalis sancti Petri, presidens concilii, proposuit indul- gendum esse patribus pro mora transacta in deliberacione, illam causante grauitate materie, non vero deficiente sollicitudine patrum, et quomodo iuxta instanciam ora- torum Germanie, quod deputati auisare deberent media pro conseruacione auctori- tatis conciliorum, et presertim Basiliensis, quamuis magna cum maturitate delibe- rassent, eorum tamen auisamentum, tamquam concilii esset, non erat inspiciendum dande responsionis non eis attributa facultate, sed dumtaxat audiendi ipsos oratores et conferendi cum eis, auditaque et collata in deputacionibus referendi, adhuc et propter festinanciam auisamentum ipsum non fuerat limatum, sed restabat fieri modificaciones. Fuit autem lectum per notarium concilii Thomam Chessneloti in presencia ipsorum oratorum, quorum, prout legebatur in vultibus, plures ostendebant se non bene contentos. Cardinalis vero sancti Petri, dicens, quod esset in vnum cum ipsis eorum parte, petebat dari copiam. Responso autem, quod non deceret, Lubicensis episcopus auisabat confidendum, vt septem ex ipsis per se viderent copiam non facturi. Cui dicto, quod legeretur eis per vnum aut plures ex depu- tatis, quocienscumque audire vellent, instancia tercio facta pro obtinendo oratori- bus ipsis vna cum cardinali sancti Petri alio in loco retractis, seriosa deliberacione deputatis visum extitit dari non debere. Et redeuntibus illis Arelatensis respon- dens, exponebat, quam periculosum foret in materiis arduis adhuc non plene di- gestis per cedulas deliberari, testimonio conmemorato temporis illius, quo practi- cata fuit parcialis conclusio legatorum, quia propter vnam cedulam, videlicet ter- mini assignati ciuibus Auinionensibus ad solucionem mutui, sumpta fuerat omnis occasio scismatis et differencie affligentis ecclesiam Dei, idque non fiebat propter aliquam diffidenciam, sed quia non fuerat conmissum a deputacionibus, vt in scriptis daretur. Deputati namque dumtaxat habuissent facultatem audiendi, conferendi et referendi, et decebat deputatos velud principi concilio, aput quod constituti erant, primum notificare eorum deliberaciones; propter quod eciam nullus deputatorum copiam habuisset, sed secreto inter eos tenebantur concepta auisamenta, que si absque racionibus et motiuis illa iustificantibus contingeret publicari, magnum peri- culum esse posset varia variis iudicaturis de ipsis. Vrgebat preterea, quod post- quam deputati fuerant, extiterat conclusum in generali congregacione super muta- Scriptores III. 25

Strana 194
194 Liber XIIII. Caput X. cione aut dissolucione concilii deliberari non posse, nisi per XII daretur auisamentum in scriptis; quocirca rogabat eos pacienter ferre, si copia auisamenti non communi- cabatur. Illi autem replicarunt, instantes pro illa habenda, Lubicensi episcopo attestante, id fuisse promissum eis, quando pecierant deputatorum auisamentum in scriptis sibi dandum. Cumque Arelatensis respondisset se de hoc non recordari, cardinalis sancti Petri dicebat, quod sibi et aliis cedula ipsa videretur scandaloza, dura et inpracticabilis. Dicto per quosdam ipsorum oratorum, quoniam in ea con- tinerentur obligaciones principum, quod oportebat maturius desuper deliberari et in scriptis. Quibus Arelatensis respondit, dandos aliquos ex deputatis lecturos punc- tatim cedulam ipsam, quantum vellent, necnon exposituros raciones et motiua cuius- libet auisamenti. Post verba hec hora ferme Ia post meridiem cardinali sancti Petri et quibusdam recedentibus, quia Conchensis episcopus audiri peciit sedenti maiori multitudine, velut querelas agens contra Arelatensem, cum nominasset Romanorum et Francie reges, tanquam pro pace ecclesie se interponentes, quare non fecisset mencionem de rege Castelle, qui primus inter omnes fuerat eam promouens materiam. Respondit illos nominasse, quia nouiter speciales desuper miserant oratores, laudes magnas tribuens regi Castelle, qui semper in concilio tenuerat tam solemnem amba- siatam; regi quoque Aragonum de cuius dominio tam multi solemnesque viri con- cilio interessent. Iohannes vero de Eycke, oratorum vltimus regis Romanorum, intelli- gens illorum adiunccione requestam suam fortificari posse, cum dixisset intencionis fuisse collegarum suarum communicare cum oratoribus omnium regum et principum, qui erant in concilio, sed neque visitassent adhuc Conchensem episcopum et alios, quod tamen intenderent, Panormitanus archiepiscopus quo pollebat ingenio per- cipiens se et alios, qui auisauerant contenta in predicta notari, velut non essent pro- pace ecclesie, exordium sumens ex epistola Ieronimi ad Ruffinum, illi dicentis: „Sit inter nos vna fides et illico pax sequetur“, dicebat multa esse contenta in illis auisamentis, concernencia fidem, propterea, quod oporteret pacem ecclesie, de qua agebatur, esse rectam et veram. Nec ipse et alii oratores cum patribus concilii deli- berantes credebant minus instetisse pro pace ecclesie; etenim nunquam vidisset concilium refutare pacem, sed laborasse pro ea semper; regem vero Aragonum dicebat, quia frequenter requisitum, misisse oratores suos et semper velle acquiescere iudicio concilii, qui quando intellexerat alios principes id facere, pro pace eciam se interposuisset, sed, vt predixerat, oratores sui non minus pro pace ecclesie laborarent, simul cum deputatis a concilio deliberantes. Triduo autem sequenti dixerunt inten- cionem fore domini sui circa pacem ecclesie conformare se iudicio regis Romanorum. Capitulum X. Responsio publica dandam non esse copiam auisamenti deputato- rum, nisi primo ostenderetur concilio, adhesioque oratorum aliorum principum requisicioni oratorum Germanie. Cuius orator Lubicensis episcopus in die sancti Iohannis post concilialem missam patribus supplicans dari benignum magis responsum, cedula ostensa ora-

Strana 195
Liber XIIII. Caput X. 195 toribus per deputatos, cuius fuerat denegata copia, multa aspera continente, cum dixisset eos considerasse eundem effectum posse haberi in alia cedula breuiori, quam intendebant proponere, quodque animaduertere deberent patres, ne de eis diceretur, quod propter vnum persequendum hominem, intellecto Eugenio papa, ecclesia tota in turbacione poneretur. Ludouicus prothonotarius mandato, vt dixit, collegarum suorum testabatur de intencione fore regis Aragonum insistere pro pace ecclesie, et conformare se iudicio regis Romanorum, et quia in hoc imitaretur progenitorem suum, de quo omnibus notum erat, quantum pro vnione ecclesie tempore Constan- ciensis concilii laborasset, et quia in hoc conformaretur aliis regibus et principibus, et quia, ne scisma in ecclesia fiat, impedire pertineret ad reges et principes. Abinde loquebatur Conchensis episcopus, referens, quomodo rex Castelle primus omnium fuisset interponens se pro pace ecclesie, prout constabat ex protestacionibus per eum et collegas factis ab inchoacione processus pape, pro tunc tamen aliud non diceret, dicturus tamen in futurum, quando sibi opportunum videretur. Visensis vero episcopus, regis Portugalie orator, dixit se ab eo mandatum habere, vt circa factum processus pape conformaret se oratoribus regis Castelle. Post quorum verba cardinalis Arelatensis premittens, quod a semetipso loqueretur, laudans zelum inten- cionemque regis Romanorum et electorum imperii, graciasque illis agens, quod tam solemni ambasiata honoratum esset ab eis concilium, exponebat diligenciam, solli- citudinem atque vigilias deputatorum super materia per ipsos proposita mane et post meridiem, sepe eciam post secundam horam noctis, et quomodo instancia per eos facta, vt per deputatos velut expertos magis aperirentur media pro conseruanda auctoritate ecclesie Basiliensis et aliorum generalium conciliorum, instantibus ipsis vigilia natalis ostendissent cedulam de appunctuatis non per modum responsionis, sed auisamenti, dedissentque deputatos ad notificandum eis cedulam, quandocumque vellent et conferendum cum ipsis, quia periculum fuisset cedulam publicari absque racionibus et motiuis illius, copia non denegata, sed dilata, vt primo concilio noti- ficaretur, quia deputatis ipsis, dumtaxat erat conmissum, audire, conferre et referre. Nec intencionis foret patrum persequi vnum hominem, sed regimini ecclesie proui- dere, quod manifestum fiebat ex mansuetudine concilii ac benignitate, rogacione, eciam pro ea facta speciali feria sexta maioris ebdomade, nec cedula concepta per deputatos erat, velut in eius persecucionem, sed vt ecclesia nostris futurisque diebus in pace maneret, similes, quomodo ab ipso Eugenio turbaciones et scandala non passura, vtque requisierant generalium auctoritati conciliorum manutenende per ipsa auisamenta prouideretur, quorum sequitur tenor. Tenor auisamenti deputatorum concilii super eius mutacione. „Videtur dominis deputatis per concilium posse condescendi peticioni oblate ex parte serenissimi domini regis Romanorum, ac eciam christianissimi Francorum, in quantum conuenit sue peticioni concurrentibus infrascriptis. Primo pro conser- uanda huius sacri Basiliensis concilii et aliorum generalium conciliorum auctoritate 25*

Strana 196
196 Liber XIIII. Caput X. dominus Eugenius, summus pontifex modernus, profiteatur et recognoscat, ipsum Basiliense concilium in spiritu sancto legittime congregatum, vniuersalem ecclesiam representans, ab inicio sue inchoacionis fuisse et esse legittime congregatum et legittime continuatum, non obstante dissolucione pretensa, facta per eum sub data XIIII. Kalendas Octobris, aut alias quomodolibet et quomodocumque; quam quidem dissolucionem profiteatur et recognoscat fuisse et esse nullam, irritam et inanem, nec eam per ipsum fieri potuisse, reuocando expresse omnes et singulas asserciones tam in litteris prefate dissolucionis, quam in aliis quibuscumque, ac alias suo nomine insertas, positas et publicatas contra auctoritatem huius et aliorum sacrorum gene- ralium conciliorum, expresse et specialiter profitendo veritatem fidei declaratam in concilio Constanciensi de auctoritate generalis concilii, respectu omnium fidelium cuiuscumque dignitatis, eciam si papalis extiterint, que incipit „et primo". Insuper, quod promittat ipse summus pontifex abstinere in futurum ab omnibus et singulis assercionibus contra veritatem dicti decreti Constanciensis et ab aliis quibuscumque contra auctoritatem ipsorum conciliorum. Item, quod recognoscat et profiteatur idem dominus Eugenius illam congregacionem sub nomine concilii per eum Ferrarie, licet nulliter et de facto, erectam omniaque et singula in ipsa et per ipsam sub nomine generalis concilii et ordinata decreta et declarata, nec non facta et attemptata quo- modolibet, fuisse et esse irrita et inania nulliusque roboris vel momenti, et quod dictam congregacionem tollat et omnino de facto eradicet, prout de facto congregata extitit. Item reuocabit per expressum omnia et singula per eum quomodolibet contra decreta vel supposita dicti Basiliensis concilii facta et attemptata, presertim in pro- mulgacionibus seu fulminacionibus censurarum, priuacionum et inhabilitacionum, ac aliarum quarumcumque penarum, eaque omnia et singula fuisse et esse irrita et inania nulliusque roboris vel momenti profitebitur et recognoscet, nec in posterum quidquam in contrarium aut in preiudicium eorundem quomodolibet attemptabit aut contraueniet quouis modo, quinymo illa effectualiter acceptabit ac inuiolabiliter ob- seruabit, et ab aliis, quantum ad suum officium attinet, faciet obseruari. Item, quod quidquid factum est per hoc sacrum Basiliense concilium, aut alium seù alios con- missarium vel conmissarios, eius auctoritate tam in materia iusticie contenciose, quam eciam gracie suum debitum sorciatur effectum, nec pretextu defectus iuris- diccionis aut potestatis aliquatenus anulletur aut in dubium reuocetur, quinymo om- nia, que aduersus sentencias et concessiones predictas, necnon prerogatiuas quas- cumque ac mandata huius sacri concilii aut suorum conmissariorum per summum pontificem aut alterum eius auctoritate facta et emanata fuerint, fient aut emanabunt in posterum, aut eciam quecumque iuramentorum huic sacro concilio Basiliensi per quoscumque prestitorum forsitan per eum aut eius auctoritate facte relaxaciones ex nunc, prout ex tunc, et ex tunc, prout ex nunc, sint irrita, inania et inualida nullius- que roboris, efficacie vel momenti, vt sic in omnibus hiis de cetero bona pax et tranquillitas habeatur. Preterea, vt aduersus intollerabilia scandala in futurum prouideatur, nullatenus attemptabit dissolucionem huius sacri Basiliensis concilii legittime congregati, eciam si contingat ipsum ad alium locum mutari absque ipsius

Strana 197
Liber XIIII. Caput X. 197 expresso consensu, et si contrauenerit, cum iam iteratis vicibus id attemptauerit, ipso facto cecidisse intelligatur ab omni iure, quod sibi competeret quomodolibet in papatu. Item, quod ipse dominus Eugenius permittat Grecos in libertate sua, nec directe vel indirecte eos quouis modo impediat, ne veniant ad locum ycumenici con- cilii per sacrum concilium nominatum vel nominandum, tollendo omnia pacta, iura- menta et alia quecumque impedimenta, quibus ex parte sua impediri aut retrahi possent, quominus libere venire valeant ad dictum ycumenici concilii locum. Et pro premissorum omnium firmitate et securitate consenciet per expressum, vt auc- toritate sacri Basiliensis concilii omnibus et singulis locorum ordinariis et aliis qui- buscumque ecclesiasticis mandetur et precipiatur sub quibuscumque censuris et penis ipso facto per contrauenientes incurrendis, eciam vsque ad priuacionem suarum dignitatum, eciam si pontificalium et aliorum suorum beneficiorum inclusiue, nulla mandata ab ipso domino Eugenio aut quocumque alio eius auctoritate, si contra et aduersus premissa aut aliquod eorum emanauerint, nullatenus recipiant, admittant seu, quantum in eis erit, recipi vel admitti permittant, promittatque nunquam in futurum huiusmodi mandata penalia cum inde secutis ea occasione per hoc sacrum concilium fulminanda reuocare, neque super penis huiusmodi cum ipsis ordinariis aut aliis culpabilibus in posterum dispensare, et si contrarium de facto attempta- uerit, eciam si cum expressione quorumcumque colorum seu clausularum deroga- toriarum, sub quacumque verborum forma, eciam in specie in litteris suis apponen- darum siue ex certa sciencia proprio motu vel ex plenitudine potestatis hoc proce- dere dicatur, ex nunc, prout ex tunc et e contra, tales reuocacionem, dispensacionem, ac alia sic per eum attemptata declaret esse nullas et nulla ipso facto, quodque habeantur tanquam non procedentes, sed procedencia a sua voluntate, intencione seu auctoritate. Item quod de omnibus supra contentis et enarratis extensis in meliori forma per hoc sacrum concilium ordinanda, cum omnibus clausulis et securitate nec- cessariis et opportunis, fiant plures bulle patentes eiusdem tenoris cum subscripcio- nibus modo et forma melioribus, quibus in tam arduis negociis consueuerunt per eundem dominum Eugenium littere huiusmodi expediri, que huic sacro concilio Basiliensi dabuntur infra . . . mensium spacium. Quarum quidem bullarum expe- dicionem procurabunt cum effectu prefati domini rex Romanorum et sacri imperii electores infra ... mensium spacium, quodque infra eundem terminum procurabunt, quatenus imperator et patriarcha Grecorum et alii de ecclesia orientali in Ferraria existentes consenciant in locum per hoc sacrum concilium inferius nominatum, et quod ipsorum intencionem per suas litteras auctenticas imperator et patriarcha pre- dicti huic sacro concilio intimabunt, venientque ad dictum locum ycumenici concilii infra . . . mensium spacium. Locus autem, ad cuius consensum induci debent Greci, est Basilea, Auinio vel Sabaudia iuxta nominacionem in decreto concilii factam. Recusantibus autem ipsis eciam hec loca, inducantur ad consenciendum in paruam Basileam, que est alterius dyocesis et prouincie, videlicet Constanciensis et Magun- tine. Si vero ad huiusmodi consensum non possint induci, inducantur ad consen- ciendum in locum ... prouincie, ad quem locum hec sancta synodus contemplacione

Strana 198
198 Liber XIIII. Caput X. supplicancium omnibus supradictis et aliis inferius designatis completis condescendet, suaque auctoritate illum nominabit et eliget, et in tempore statuendo ad eundem locum se transferet istud idem concilium ibidem continuando. Item, vt super con- gregacione concilii in loco, vt premittitur, nominando omnis difficultas et pertur- bacio cesset, dictus dominus Eugenius ad ipsum locum personaliter veniet, aut interueniente legittimo impedimento suos ibidem destinet cum pleno mandato de obediendo omnibus synodalibus diffinicionibus, determinacionibus ac sentenciis, quod- que id ipsum facere, obseruare aut non reuocare iuret ipse dominus Eugenius, prius- quam illos transmittat, et illi iurare habeant nomine ipsius eadem obseruare, post- quam ad predictum locum peruenerint. Quodque de prefatis iuramento domini Eugenii et pleno mandato constet per litteras patentes more Romane curie bullatas, huic sacro concilio eciam ante ipsius translacionem presentandas. Item, quod abs- que alia vocacione cardinales sancte Romane ecclesie ad predictum locum venire teneantur, et omnes alii, qui de iure vel consuetudine conciliis generalibus interesse tenentur. Item, si contigerit, quod concilium istud Basiliense ad predictum locum se transferre habebit et illuc continuari cum omnibus modis, qualitatibus et formis, vinculis et obligacionibus earundemque regularum, ordinacionum et decretorum ordinacione, sub quibus et cum quibus in Basilea celebratur et celebratum extitit tam quoad omnem ecclesiasticam administracionem et presidenciam ipsius concilii, quam eciam, quoad incorporacionem suppositorum de ecclesia latina et ipsorum incorporandorum qualitates, celebracionem deputacionum et congregacionum gene- ralium, obseruacionem decretorum, eciam specialiter concernencium concilium Basi- liense, vt quod illo durante eleccio pape et creacio cardinalium extra locum dicti concilii fieri non debeant, similiter de reseruacione absolucionis in multis casibus, de modo dissoluendi aut transferendi concilium, quod debeat interuenire consensus duarum parcium, et aliis similiter concernentibus ipsum concilium Basiliense, vel locum Basiliensem concessionemque libertatum, priuilegiorum et aliorum quorum- cumque in fauorem suppositorum huius sacri concilii et adherencium eidem, conti- nuacionem processuum et causarum eciam absque hoc, quod nouis citacionibus opus sit quascumque personas cuiuscumque dignitatis, eciam si papalis, nec non collegia, communitates et vniuersitates concernencium, quorum omnium et singulorum tenores habeantur hic pro sufficienter expressis, omniaque et singula predicta ac quecumque alia, eciam si maiora hiis vel altero ipsorum existant, concilium Basiliense speciali demonstracione concernencia in suo robore perdurent, et extensa intelligantur in loco predicto, ac, si concilium in ipso loco Basiliensi adhuc persisteret, sine qua- cumque diminucione aut derogacione ita, vt mutacio solum quoad locum facta esse intelligatur, quodque omnia sub nomine et auctoritate concilii fiant et sub bulla ipsius expediantur. Sperandum autem est in misericordia saluatoris nostri, quod omnibus, vt premittitur, ad dictum locum venientibus talis ordo dabitur circa factum Grecorum, quod omnia debite perficientur ad pacem, quietem et salutem ipsius ecclesie et Dei honorem. Item, quod patres in hoc sacro concilio pro tempore exi- stentes nullatenus se transferent in dictum locum, nec concilium in hoc loco Basi-

Strana 199
Liber XIIII. Caput X. 199 liensi quomodolibet esse desinet, nisi dicta congregacio Ferrariensis primitus de facto sit euulsa et eradicata, ac omnino et cum effectu sublata, necnon omnia et singula supradicta et inferius designata, que antea compleri debent, fuerint cum effectu completa. Item, quod nullatenus in loco predicto censeatur esse concilium, donec patres prefati de Basilea recedentes fuerint ibidem personaliter constituti, qui teneantur ibidem interesse infra . .. dierum spacium post aduentum predictorum Grecorum, nec primo censeatur ibi esse concilium, nisi iuxta modum et tempus et formam, que in decreto huius sacri concilii super eius translacione fiendo contine- buntur et designabuntur. Item, vt difficultatibus, que forsitan oriri possent, obuietur, statuetur expresse, quod, postquam Grecos in locum predictum aduenire contigerit, nullatenus ex ipsorum recessu a loco predicto, quomodocumque et quandocumque, intelligatur concilium dissolutum vel dissolui, nisi adueniente expresso consensu et deliberacione illorum de ecclesia latina iuxta formam et tenorem decreti xIe ses- sionis sacri huius concilii Basiliensis. Item, quod dicti rex Romanorum et electores etc. dabunt saluos conductus in plena forma et ab aliis principibus dari facient, atque insuper, si locus in Germania fuerit, ad quem transferetur concilium, dabunt ordinem cum effectu, vt habitatores dicti loci illiusque rectores et magistri ciuium et seculares teneantur securitatem et fidelitatem prestare et promittere, quod hoc concilium manutenebunt et protegent atque defendent ab omnibus insidiis, conmina- cionibus, diffidamentis, iniuriis, violenciis et oppressionibus tam in personis, quam in bonis, et a quibuscumque perturbacionibus aliquorum siue minoris partis suppo- sitorum contra ipsum concilium siue maiorem multitudinem patrum. Quodque liber- tatem ecclesiasticam inuiolabiliter obseruabunt, illamque non violare directe vel indirecte et dare omnibus ad dictum locum venientibus liberum aggressum, resi- denciam et egressum ita, vt in arbitrio huius sacri concilii et illius suppositorum semper existat libere ingredi, stare et egredi, vtque sacrum concilium et suam iuris- diccionem per suos officiales seu ministros, quemadmodum ad ipsum spectat et con- sueuit pertinere, libere facere, exerceri, et insuper prouideatur, quod taxacio victua- lium et domorum pro omni tempore, quamdiu concilium durabit, concordetur per prius et ante dictam mutacionem adeo, vt in posterum nulla dubitacio valeat inde oriri, et quod huiusmodi securitas laudetur, auctorizetur, approbetur et confirmetur per dominum regem Romanorum, qui illam faciat inuiolabiliter obseruari, et non permittat per quempiam directe aut indirecte illam violari; et quod de huiusmodi securitate per supradictos magistrum ciuium et alios prestanda constet legittimis documentis, et nichilominus idem dominus rex Romanorum confirmacionem et appro- bacionem dicte securitatis sub bulla sua teneatur facere expediri, que securitates sub forma predicta confecte hinc ad menses ... per dictum dominum regem Roma- norum realiter tradantur huic sancte synodo. Item dominus rex Romanorum et sacri imperii electores, quamquam deuociones ipsorum semper decretis, mandatis et ordinacionibus huius sacri concilii et cuiuslibet alterius, vniuersalem ecclesiam representantis, obtemperare dubitandum non sit, tamen singularius et specialius in hac re tam graui promittent et se obligabunt bona fide in casu, quo supra dicta per

Strana 200
200 Liber XIIII. Caput XI. papam adimpleta non fuerint, quod assistent et adherebunt cum effectu in omnibus huic sacro concilio, siue hic permanenti, siue ad alium locum mutato, execucionique omnium decretorum, sentenciarum et mandatorum eius tam in concernentibus sum- mum pontificem, quam in ceteris quibuscumque ecclesiasticis negociis efficaciter auxilium et fauorem prestabunt, ac per totam Germaniam prestari facient, nec directe aut indirecte progressum negociorum et agendorum ipsius concilii impedient, nec translacionem aut mutacionem procurabunt vel requirent, ymo eciam expresse facient, quod suspensio pape iam promulgata efficaciter per Germaniam obseruetur, atque inhibebunt et inhiberi facient, ne quis de Germania hoc casu pape obediat, vel ad congregacionem Ferrariensem vel aliam per ipsum sub nomine concilii generalis erigendam accedat, omnesque alios principes christianos ad id ipsum faciendum in terris et dominiis suis exhortari et pro viribus inducere curabunt, vt sic communi omnium consensu negocia ecclesie feliciter et salubriter dirigi possent et ordinari ad Dei gloriam et animarum salutem. De predictis quoque adimplendis facient in Germania solemnem fieri publicacionem, et circa istas promissiones et obligaciones per dictos dominos regem Romanorum et electores fiendas intelligatur idem, vbi contingeret papam supra narratis per eum completis per se aut suos non venire. Grecis tamen venientibus ad locum nominatum, ac eciam, vt predicte pro- missiones et obligaciones fiant, et locum habeant, casu, quo hic remanere concilium contingeret propter nonaduentum omnium supradictorum, scilicet tam pape, quam Grecorum modo predicto ad locum nominatum vel propter nonexhibicionem securi- tatum predictarum, quodque de promissionibus supradictis et obligacionibus idem dominus rex Romanorum habeat dare litteras sub bulla, et domini electores sub sigillis suis huic sancte synodo infra . . . mensium spacium. Item, quod siue rema- neat hic sacrum concilium, siue in illum locum transferatur, serenissimus rex Roma- norum concedat vnam litteram sub sigillo maiestatis sue, similem illi bulle auree, per inclite memorie dominum Sigismundum sacro concilio concesse, et tradet eam infra dictum terminum. Item, vt pro securitate presentis concilii, quamdiu hic du- rabit, et eciam, si contingat mutari ad alium locum et continuari, detur et consti- tuatur protector ydoneus, fidelis et gratus huic sacro concilio per dominos ambasia- tores domini regis Romanorum predicti iuxta potestatem eis attributam, qui eis hic stantibus defendat et ad illum locum cum securitate perducat. Item detur opera cum effectu, vt de pecuniis, que ex indulgenciis Grecorum in Almania sunt iam col- lecte, satisfiat ciuibus Auinionensibus et aliis creditoribus, quibus pro expensis pro reduccione Grecorum factis hec sancta synodus dinoscitur obligata.“ Capitulum XI. Copiosa allegacio racionum, facta coram oratoribus principum, quare contenta in auisamento deputatorum essent necessaria, aut maxime opportuna. Ad conferendum cum oratoribus principum super auisamentis prescriptis subdeputati abbas Scocie, Iohannes de Segobia, archidyaconus Metensis et Thomas

Strana 201
Liber XIIII. Caput XI. 201 de Corcellis, cum die innocentum cedulam legissent coram eisdem offerentes, si que difficilia obicerentur, aperturos esse illorum racionem, quantum esset possibile die sancti Siluestri aput sanctum Dominicum, onere ei dato a collegis, Iohannes de Segobia coram dictis oratoribus, assistente eis cardinali sancti Petri, exordiebatur plus quam esse notorium toti christianitati Eugenium papam quartum duas fecisse dissoluciones Basiliensis concilii, quantum in se fuit, qui post primam concilio adheserat, facta illius reuocacione aliisque multis eidem iniunctis. Quia vero dis- solucio na grauior multo quam prima esset, amplius igitur instandum foret pro salubri reparacione circa veritates fidei et circa auctoritatem ecclesie et generalium conciliorum, quibus pre illa prima dissolucione atque omni ex parte aduersabatur, et quia iuri diuino magis contraueniret, et quia plus obuiaret iuri nature, et quia proprie esset offensiua sentencie, et quia inaudite vsquam audacie, et quia intollera- bilis scandali, et quia maxime preiudicialis fidei, et quia periculi irreparabilis. Erat autem magis contraueniens dissolucio secunda diuino iuri, quoniam attemptata post habitam perfecte noticiam veritatis, hoc est post multiplicem declaracionem factam per ecclesiam, dissolui a papa non posse generale concilium absque eius consensu. 11a, XI ac XII sessionibus, quod dicitur lucide attestantibus, necon "cogitanti“ et „sperauit“ synodalibus responsionibus, toto publicatis in orbe et lectis in presencia oratorum pape, in quibus expresse cauebatur hanc esse veritatem diuini iuris et humani, sine consensu concilii papam non posse concilium dissoluere, quodque arti- culus iste fidem concernit, qui sine interitu salutis negligi non posset, quas sane determinaciones omnes papa eciam approbasset per suam adhesionem, magna autem differencia sistente in quolibet contraueniente veritatibus fidei ante vel post factam ecclesie determinacionem; nam cum primo liceat econtra arguere, post nec licet dubitare. Dissolucio igitur secunda facta post tot tantasque ecclesie determinaciones magis diuino iuri contradiceret et esset magis culpabilis, quomodo peccans scienter vel ignoranter isto paucis, illo multis vapulando plagis Christo, eciam de Iudeis con- testante excusacionem non habere de peccato suo, quoniam aperte fuerat eis veritatem locutus. Et si, prout dicebatur in prefata responsione, „cogitanti“ prima dissolucio sustineri non poterat, quia per illam euanescebat decretum „frequens“, multo minus secunda contraueniens tot tamque apertis determinacionibus ecclesie pape iam ignotis qui non solum iuri diuino sed eciam naturali seu iuri gencium, quod dictat humana pacta seruari, contrauenerat. Promiserat enim in adhesione sua, quod deinceps realiter et cum effectu abstineret a nouitatibus, grauaminibus, seu preiudiciis inferendis concilio, suppositis eius et adherentibus; nullum vero maius grauamen concilio, quam dissolucio eius, suppositis vero eius et adherentibus, quam excommunicacio per- sonarum, priuacio beneficiorum et ad obtinenda inhabilitacio, omnibus hiis aliisque multis expresse contentis in 1a dissolucione. Que aliorsum omni erat subiecta pu- dori, velut proprie contraueniens sentencie: etenim singularem et expressum per litteras suas duplicatas dederat consensum, quod concilium Basilee deberet stare firmiter vsque accessum Grecorum in vltimum portum latinum. Ipse autem dissoluit, priusquam sue galee conducture Grecos Constantinopolim applicarent. Consenserat Scriptores III. 26

Strana 202
202 Liber XIIII. Caput XI. eciam expresse, in hoc approbans conclusionem parcialem legatorum suorum in gene- rali consistorio Bononie tento, approbacione hac per eum notificata Sigismundo Romanorum imperatori aliisque regibus et principibus multis. Eiusmodi autem consensus et pollicitaciones primam non anteierant dissolucionem, superatam indubie a na, quantum ad peccati grauitatem, quia audite nusquam audacie. Non enim prima, sed fuerat 1a multis onusta censuris; nichil autem suo genere peccati audacius, quam excommunicare generale concilium; vnde, sicut legitur in fine accionis tercie concilii octaui Constantinopolitani, quia Dyoscorus papam Romanum excommunicare presumpserat, priorem iniquitatem, hoc est prauitatem suam hereticam, secundis excessibus transcenderat. Quid igitur iudicatum fuisset, si excommunicasset con- cilium generale, nec minueret peccati grauitatem, si papa non sub nomine concilii censuras fulminasset, quod vtique multo minus, quam vniuersitates alie naturam excommunicacionis paciebatur. Etenim excommunicasset omnes personas singulares illius, quoniam eius fuerat propositi, vt per censuras suas inhabiles effecte celebrare non possent actus conciliares, et ita expresse declararat. Erat rursus intollerabilis scandali, specificati superius, frequenter quia citatus super reformacione abusuum curie Romane, dissoluisset concilium, ad locum sibi placitum vocans iudicem suum. Racione preterea cause in suis litteris specificate, nam in prima dissolucione dixerat se dissoluere concilium racione vnionis Grecorum Bononie fiende, sed in IIa, si contra eum procederetur. Quam fuisse precipuam dissolucionis causam expresse constabat ex declaracione sua, affirmanti purificatas fuisse condiciones ex cedula item legati sui publicata in concilio mense Decembrio anni XXXVII., ex secunda eciam bissessione sua Ferrariensi, et ex litteris suis destinatis ad ducem Sabaudie. Nec minus intolle- rabilis scandali esset racione adiuncti, si contra aliquem ex cardinalibus aut suis ora- toribus procederetur, itaque non solum se ipsum, sed et omnes cardinales et presidentes oratores suos voluit iudicio generalis concilii non esse subiectos contra determina- cionem Constanciensis synodi, quod generali concilio obedire tenetur quicumque fidelis cuiuscumque dignitatis, eciam si papalis. Erat insuper maxime preiudicialis fidei, racione temporis limitati, quo voluit, vt in materia fidei cum Bohemis intendere non posset generalis synodus, nisi xxx diebus, quo termino, vt ex supra narratis constat, acriores erant circa materiam fidei disputaciones. Magnitudo quippe huius preiudicii vix enarrari posset, si Bohemis vocatis ad concilium super discussione veritatum fidei petentibus, vt verbo responderetur eorum argumentacionibus, dictum fuisset, quod eis respondere non poterat synodus generalis, prohibente summo pontifice. Itaque licuit Paulo super materia fidei resistere Petro in faciem, et generali concilio, cui papa subiectus est, non licere debuit respondere impugnantibus catholicam fidem. Nec pro ista vice solum papa imposuisset tempus limitatum ad causam fidei cum Bohemis tractandam, sed et tempore prime dissolucionis, quando per litteras suas, incipientes „inter omnes“ sub data XIx Kalendas Ianuarii, pontifi- catus sui anno II°, voluit Basilee esse concilium solum quantum ad eam causam, et quod tractatus desuper expediri deberet infra quatuor menses, computando a die requisicionis facte Bohemis, vt Basileam venirent, adiciendo, vt quanto minori

Strana 203
Liber XIIII. Caput XI. 203 spacio terminus statueretur, ipse magis erat contentus, et tamen super ea questione ecclesia laborauerat xxx annis et amplius, igne et gladio occisis desuper plus centum milibus animarum. Aggrauabat insuper, quia, cum post dictam dissolucionem finitis disputacionibus facta fuisset diffinicio, si dissolucio sustentaretur de hoc, gloria- rentur Bohemi, quod acta per concilium generale inualida essent, sustentaturi, quo- modo prius, erroneas asserciones suas, vt ewangelicas veritates. Postremo autem, quod dicta dissolucio esset periculi irreparabilis ex eo constaret, quoniam, vt locum haberet, voluit derogatum esse omnibus in contrarium decretis et declaracionibus, quacumque auctoritate, eciam sub nomine generalis concilii, factis. Cumque per eum contraueniretur multis declaracionibus fidei declaratis per ecclesiam, si generale concilium prosequatur reformacionem abusuum Romane curie, aut, si contra papam procederet, vel aliquem cardinalium, aut suorum presidencium, presertim cum aduersus alterum iudicium tunc penderet super crimine falsitatis. Essetne hec stabilitas katholice fidei, ne iusticia fiat contrauenire veritatibus fidei per ecclesiam determinatis, et si, prout ostenditur in responsione „cogitanti“, dissoluere concilium absque eius consensu est peccatum in spiritum sanctum, poterat hoc sustineri, vt dis- soluendi concilium sit causa necessaria, ne iusticia fiat. Quia igitur primam disso- lucionem ecclesia non tollerauit, quamuis papa diceret se eam fecisse pro causa vnionis Grecorum, et propter alias causas prima facie apparentes honestas, multo minus na tollerari poterat, contraueniens scienter et expresse veritatibus fidei iam declaratis, adhesioni item pape, sueque pollicitacioni, intollerabilem errorem con- tinens, excommunicacionem concilii generalis, et quia eneruatiua esset omnis iuris- diccionis ecclesie ac policie, eratque scandalosi ac perniciosi causa exempli, destruc- tiua quoque veritatum fidei ac legis diuine, si tali modo cuiuis subdito liceret exponere neccessitatis causas, vt contraueniret legi diuine. Premissa cum ex- posuisset dictus Iohannes velut causas reuocande prefate IIe dissolucionis, dicebat consequenter id ipsum fieri debere adhue vrgencius racione Ferrariensis congrega- cionis, erecte in Dei ecclesia, velut altaris sacrilegi contra altare legittimum, et pro tali recognitum ac veneratum; sanctam videlicet synodum Basiliensem, quam ipsi oratores principum eorum nomine publice profitebantur generale esse concilium, in spiritu sancto legittime congregatum, vniuersalem ecclesiam representans. Quia igitur eo sedente congregacio Ferrariensis erecta extiterat, constabat autem ex decreto „sicut vnica“ vIIIe sessionis non esse generale concilium, sed conuenticulum scismaticorum, et qualis pena debita esset pape erigenti omnibusque ad illam conuenientibus sub nomine generalis concilii non solum dicta auisata per deputatos ad extirpacionem illius racione constarent, sed quod omnes Christiani deberent insurgere ad illius de facto extirpacionem, quemadmodum fecerant decem tribus Israel ad destruendum altare, factum per duas tribus iuxta Iordanem. Etenim quod ipsa congregacio omnino deleretur, ita fuerat ab inicio de intencione principum supplicancium, prout oratores electorum imperii proposuerant, et continebatur in responsione synodali eisdem data, incipiente „audiuit hec sancta synodus.“ III° expo- nebat modum reuocacionis contente in prefata cedula deputatorum conuenientem 26*

Strana 204
204 Liber XIIII. Caput XI. esse comparacione habita reuocacionis, facte per papam contra primam dissolu- cionem; etenim per sanctam synodum fuerant eidem iniuncta quatuor maxime dif- ficilia, vt contra litteras suas publicatas per orbem, affirmantes se dissoluisse Basi- liense concilium, profiteretur illud esse et fuisse a sui inchoacione generale concilium, suaque dissolucione non obstante legittime continuatum, declarans preterea suam dissolucionem fuisse irritam et inanem, et quod prosequeretur illud in futurum cum omni caritate. Revocaret eciam tres bullas suas de verbo ad verbum in litteris adhesionis insertas, et alias quascumque in derogacionem auctoritatis Basiliensis concilii, declarans omnia per eum facta in preiudicium eius, seu suppositorum, siue adherencium nulla esse, irrita et inania. Et postremo, quod promitteret desistere in futurum realiter et cum effectu a nouitatibus et grauaminibus ac preiudiciis inferendis concilio, suppositis eius et adherentibus. Quia igitur dissolucio secunda multum magis digna erat irritacione, modus auisatus in prefata cedula videbatur summe conueniens, videbatur eciam comparacione facta ad litteras per papam datas tem- pore prime dissolucionis, quas sancta synodus acceptare noluerat propterea, quia in eis non simpliciter profitebatur veritatem legittime inchoacionis et continuacionis concilii, sed dicebat se statuere, vt Basilee celebraretur concilium, aut velle et esse contentum Basilee esse et fuisse generale concilium. Quas litteras non fuisse suf- ficientes coram Sigismundo imperatore ostenderat presidens concilii in publica disputacione, habita cum oratoribus pape. Erat preterea conueniens modus, quia ita expresse caueretur in decreto XIe sessionis, diffiniente papam non posse absque eius consensu dissoluere generale concilium, cassante quoque et annullante, quit- quit contra hoc in derogacionem vel impedimentum personarumque prelatorum ac suppositorum eiusdem contingeret attemptari. Dictus quoque modus non solum erat conueniens ad defensionem fidei, honoris et auctoritatis ecclesie, sed eciam status omnium principum ac prelatorum, confitencium Basilee esse concilium gene- rale eidemque adherencium. Etenim, quia vnicum dumtaxat poterat esse generale concilium, cum papa profiteretur tale esse suam Ferrariensem congregacionem, penas contentas in premisso decreto „sicut vnica" exequeretur aduersus profitentes Basiliense, vocatum ab eo per litteras suas iniquorum perfidam synagogam, iamque tempore prime dissolucionis circa hoc animum suum demonstrauerat, quando sub pena priuacionis cuiusuis dignitatis, eciam imperialis inhibuisset, ne vigore decreti Basiliensis curiales sui turbari deberent, et quoniam suprema potestas in terris esset penes generale concilium, cui eciam summus pontifex obedire tenetur, si permitte- retur generali concilio preualere, que vlla potestas spiritualis vel temporalis eidem resisteret, ne dissoluto concilio aduersus omnes procederet, qui sustinuerant illud. Erat denique racionabilis modus; nam in XXIII. sessione, celebrata cum presidenti- bus pape, decretatum fuisset, vt quilibet summus pontifex profiteri teneatur, quam- diu viuat, se credere et tenere fidem katholicam secundum tradicionem apostolorum et generalium conciliorum, specialiter autem et expresse nominatis Constanciensi et Basiliensi, et illam vsque ad vnum apicem immutilatam seruare et vsque ad animam et sanguinem confirmare, prout Gregorius et Innocencius aliique summi pontifices,

Strana 205
Liber XIIII. Caput XI. 205 narrante Graciano, eciam similes professiones fecerunt. Quia igitur, licet multe veritates fidei declarate fuissent per Basiliense concilium, nulla esset tociens repe- tita, quemadmodum de eius dissolucione, quod absque suo consensu fieri non posset. Merito igitur a papa exigebatur, vt hanc veritatem profiteretur, quoniam, si veritas hec permitteretur ab eo conculcari, quomodo in futurum ad perpetuam rei memoriam summi pontifices profiteri vellent se tenere fidem katholicam secundum tradicionem concilii Basiliensis? Ordinaciones quippe et mandata tam regum et principum, quam prelatorum ecclesie, si in vita sua non seruantur, quomodo igitur post mortem, prout Moyses Iudeos contestabatur, dicens: "adhuc viuente me et ingrediente vobiscum, semper contenciose egistis contra dominum, quanto magis cum mortuus fuero!“ Dicebat eciam saluator „si in viridi ligno hoc faciunt, in arido quid fiet?“ Preterea, si iuxta predictum decretum quicumque pontifex summus profiteri habet prosecucionem generalium conciliorum, iuxta decreta Basiliensis concilii iustum profecto erat, vt eo sedente non paciatur infringi ea presertim, que pertinent ad catholicam fidem. Ille insuper modus tractande pacis vsitatissimus erat, si discordia sopita inter aliquos iterum oriretur, omissis illis, racione secundi dissidii pacem reponi in eo, quo primo fuerat statu. Quia igitur inter papam et concilium fuerat ab inicio discordia super dissolucione concilii, pax vero facta extitit determinacione secuta, quod dissoluere non potuisset, igitur ad tractatores pacis pertinebat prosequi, vt hec veritas firma maneret, et tunc possent intendere ad tractandam pacem super aliis, in secunda discordia subortis; alias nunquam potuissent inponere finem, si ea, que diffinicionem acceperant, iterum discucienda essent. Destructa itaque illa asser- cione, quod papa non posset dissoluere concilium absque eius consensu, reedificari in secunda discordia non deberet, apostolo dicente „si que destruxi, hec iterum reedifico, preuaricatorem me ipsum constituo“. Postremo dictus modus reuocacionis dicebatur racioni conuenire, eciam in fauorem summi pontificis iuxta communem doctrinam iuristarum asserencium, quod, si papa inculpatur errare in hiis, que sunt fidei, eo ipso, quod resipiscit, reuocans suas asserciones, confessus plene veritates catholice fidei illis contradicentes, cessare debet contra eum agitatus processus. Vt igitur processus synodalis omnino cessaret, fauentes pape specificatum modum reuocacionis procurare deberent. Pax enim cum eo haberi non posset, quamdiu tenebat gladium infixum vulneri, actu sistente congregacione Ferrariensi et sua non reuocata dissolucione. Suadebat eciam hoc finis intentus et professio omnium de huiusmodi pace se interponencium, affirmancium illud concilium, in quod trans- ferendum erat Basiliense, quod absque eius expresso consensu maneret indissolubile. Etenim, quoniam papa in litteris dissolucionis affirmabat, quod ex causa neccessaria poterat dissoluere generale concilium, non obstantibus quibuscumque declaracionibus, factis eciam sub nomine generalis concilii; affirmabat autem causam esse neces- sariam dissoluendi concilium, si contra oratorem suum procederetur. Quomodo igitur illud concilium manere poterat indissolubile, si tam ex leui causa poterat illud papa dissoluere? Porro iam illud expresse constabat in prima bissessione Ferra- riensi fuisse declaratum velut pro veritate katholice fidei, quod ex causa neccessaria

Strana 206
206 Liber XIIII. Caput XI. papa potuisset dissoluere concilium Basiliense, neccessitate intellecta iuxta pape litteras. Item, quod papa non includebatur sub decretis octaue ac XIe sessionis, nec alterius cuiuscumque. Si igitur primo non profiteretur, prout in dicto auisamento continebatur, vt dissolueret, quando vellet illud concilium, non certe decretis Basi- liensis concilii declaratis locum non habere, sed prefate bissessionis se pocius con- formaret, et sic ludibrio fieret omnis conatus ipsorum oratorum suorumque principum pro pace ecclesie se interponencium. Exponebat ordine quarto, racionabile esse auisamentum papam fateri debere esse irritas et inanes censuras, priuacionesque factas per eum in litteris sue dissolucionis contra supposita concilii, quoniam hoc manifeste cauebatur in decretis IIe XIe et XIIIe sessionum. Quod vero suscipere deberet decreta concilii et illa obseruare, iam a triennio, eciam per suos presidentes, id fuerat approbatum, conclusa bis in generali congregacione forma monitorii inci- pientis „omnes appellaciones" etc. de mense Ianuarii anno XXXVI. Et, si ante dis- solucionem concilii racionabilis erat eiusmodi requisicio, multo amplius postea, ne futuris summis pontificibus perniciosi forma esset exempli, vt post dissolucionem non requirerentur obseruare canones, quos ante dissolucionem obseruare require- bantur: namque obseruancie loco dissoluerent generale concilium, nec id esset nouum auisamentum, cum summi pontifices iuxta conmemorata in responsione „cogitanti“ teneantur canones obseruare. Nec satis erat responsio quorundam, primo fieri pacem cum papa, et postea requiri ad canonum obseruacionem. Experi- encia namque monstrauerat, quod pace iam primum facta cum eo, post suam ad- hesionem minus curauit canones obseruare, que inter ceteras causa fuit citatorii contra eum decreti. Racionabile denique erat eum profiteri veritatem determinatam per Constanciensem synodum de auctoritate generalium conciliorum. Nam quod circa illam male sentiret, notorie constabat tam per litteras dissolucionis, quam per alias publicatas nomine suo contra citatorium, quibus responderat concilium per syno- dalem epistolam incipientem „ecclesiam suam“ etc. Constabat eciam ex asser- cionibus suorum oratorum, qui per totum orbem destinati dictam veritatem concilii Constanciensis in suis proposicionibus vehemencius inpugnabant. Itaque, si pacem cum ecclesia papa vellet habere, neccesse erat, vt confiteretur veram esse eius determi- nacionem, et, si personaliter, prout auisabatur, venire debebat ad concilium, ibique et presidere, aut suos mittere presidentes, quomodo, si eiusdem fidei non essent, cum concilio presidere ei deberent, qui dudum in Basiliensi concilio nunquam admissi fuerant ad presidenciam, donec primo propriis nominibus iurauerant manutenere et defendere predictam veritatem, maiori vero inpugnacione secuta postmodum raciona- bile erat, quod ipsam iurarent tamquam presidentes pape? At ne dubium fieret de iurisdiccione concilii, in quo, vt dicebant, videndum erat de meritis processus contra papam agitati. Etenim, cum hoc papa refugeret, allegare posset, quomodo nunc faciebat concilio supra ipsum non competere iurisdiccionem, et si tantam hactenus fecerat resistenciam, ne plene fateretur dictam veritatem, nisi primo ante concilii translacionem eam fuisset confessus, multo maiorem faceret, ne fieret processus discussio. Aliud preterea auisamentum racioni consonum videbatur, si papa temptaret

Strana 207
Liber XIIII. Caput XI. 207 dissoluere illud concilium, quod eo ipso caderet a iure papatus. Pena huiusmodi decretata generaliter per Constanciense concilium cap° „frequens" in minori casu, si papa concilium non congregaret. Adhuc eciam in minori altero contra Iohannem XXIII., nisi infra certum terminum accederet personaliter ad locum sibi assignatum, aut si non constitueret ad cedendum papatui, procuratores per concilium nominatos vel illos reuocaret, quod eo ipso intelligeretur cessisse papatui ab obediencia ab- soluendo fideles. In decreto preterea XIe sessionis contra summos pontifices, temp- tantes dissoluere, turbare aut impedire concilium, suspensionis et deposicionis con- sequenter pena indicta erat, quam papa approbauerat per adhesionem suam. A seculo autem cum auditum nunquam fuisset, aliquem summorum pontificum tam frequenter auisatum ac tociens inculpatum, instructum quoque diucius ac solemniter monitum, quod non liceret ei dissoluere concilium; quibus non obstantibus, quia iam secundo dissoluerat, culpabilius, quam primo merito contra eum huiusmodi penam auisare decebat. Decebat rursus auisari, vt in illo concilio, sicut et in Basiliensi, idem esset procedendi modus, non velut illi legem imponendo, sed quia oratores ipsi contestati sepe fuerant esse intencionis eorum, vt mutacio ab eis petita concilii non esset eius destitucio, sed continuacio loci dumtaxat habita differencia, quem- admodum, si locus deputacionum et generalis congregacionis alibi intra ciuitatem Basiliensem celebrarentur, quomodo alias factum extiterat, generali congregacione a conuentu predicatorum in ecclesiam maiorem translata, quod eciam contigerat in locis fidei, reformatorii et pro communibus deputacionum. Fuerat eciam auisatum, ne in principio celebracionis illius concilii disceptacio fieret super modo procedendi, prout frequenter visum est in aliis generalibus conciliis, aut, si disceptacio non fieret, multum indubie consumeretur temporis, quomodo in Basiliensi contigit, prius- quam concordatus esset modus procedendi. Obligaciones denique petite quantum ad saluos conductus pro loco celebrandi concilii venientibus ad illud, stantibus et recedentibus, congrue auisabantur, que per multos principes et communitates con- cedi consueuerant venientibus ad forum, seu nundinas rerum venalium, vel ad tor- neamenta nobilium. Similia namque et maiora multi principes et communitates concesserant requisiti pro concilio ycumenico in locis eorum celebrando, nec minus erat racionabile, quod principes, quantum ad eorum adhesionem et assistenciam siue decretorum execucionem facerent contenta in auisamentis, Sigismundi impera- toris exemplo, qui, licet pre omnibus principibus obligatus esset pape, nichilominus, vt obtineret circa processum pape dilacionem xxx dierum, pollicitaciones sex maxi- mas concilio fecerat in decreto primo XIIIe sessionis contentas. Concessa vero nunc peticione mutandi concilii non solum xxx diebus, sed magis verisimile erat xxx men- sibus fieri prorogacionem circa processum pape grauiorem illo pre multo. Quia vero diebus hiis multo vehemencius inpugnabat summus pontifex auctoritatem ec- clesie, decebat eciam non requisitos pro dignitate religioneque ipsorum principum maxime se interponere ad eius tuicionem atque reparacionem.

Strana 208
208 Liber XIIII. Caput XII. Capitulum XII. Replicacio ad responsionem oratorum, ostendens permaxime fore instandum super veritatibus fidei nouiter declaratis, et pro hiis ecclesiam susti- nuisse hactenus persecuciones. Premissa vel pro maiori parte aliaque in id ipsum pertinencia cum dictus Iohannes exposuisset, cardinali prenominato id referente, oratorum ex parte congra- tulatum fuit de bona informacione, reconmendando eis aliisque deputatis ecclesie pacem, de qua quoniam ageretur, dicebant, quod, licet multa viderentur ad fidem pertinere, hiis tamen diebus multa silencio preteriri possent. Consulentibus autem collegis Iohannes ipse continuo respondit opus non fore regraciacione, indulgencia vero magis, quia exposita illa fuissent inculte ac inordinate, diminute eciam, quia non in hiis omnia motiua patrum continerentur. An vero tempore hoc licitum foret silencio preteriri multa, que fidei pertinerent, conmemorabat, quod iuxta sanctorum doctrinam non omnia ad fidem pertinencia omni tempore et loco ac omnibus catho- licis confiteri foret necesse, pro tempore tamen et loco personarum qualitate pensata, precipue cum de veritatibus fidei ageretur, quod non sufficiebat confiteri fidem gene- raliter, sed neccessaria erat confessio specialis, quemadmodum Christus iudicauit Martham non sufficienter confiteri, quod resurgeret frater suus vna cum aliis in nouissimo die. Etenim Christus loquebatur de resurreccione singulari persone illius. Similiter voluit, vt Philippus, qui credebat eum filium esse Dei viui, adhuc expresse profiteretur, quod ipse in patre et pater in eo esset. Cuius exemplo informate multe generales synodi ac summi pontifices statuerunt, vt quam plures delati eorum iudicio non solum generaliter, sed confiterentur specialiter multas veritates catholice fidei. Conmemoratis autem quatuor casibus specificatis Iunio mense per eum, qui modo ista loquitur, in quibus non satis est corde credere ad iusticiam, sed neccessaria est confessio fidei ad salutem, applicabat eosdem pro maiori parte concurrere in casu presenti, quo agebatur de pace ecclesie, vt papa collegio sacerdotum ac generali concilio adhereret, a quo separauerat se multo grauius per secundam, quam per primam dissolucionem. Quoniam vero adhesio diceret vnitatem spiritus iuxta doc- trinam apostoli, qui adheret Deo, vnus spiritus est; vnitas autem spiritus esset idem sapere et vnanimiter id ipsum sentire, quod esse non poterat absque vnitate fidei, quia, sicut vnum corpus et vnus spiritus, ita vnus dominus et vna fides. Ad ser- uandam igitur vnitatem in vinculo pacis neccesse erat, si papa habiturus erat cum ecclesia pacem, vt veritatem fidei, quam illa confitebatur, confiteretur reuocaturus in oppositum asserciones suas illi contrariantes, alias, quomodo posset, reconciliari. Amplius, quoniam agebatur de mutacione concilii alio in loco, quodque vnum et idem Basilee et illic censendum esset, Basilee autem fundatum erat quadruplici auctoritate mencionata sepius duorum generalium conciliorum, totidemque summo- rum pontificum, cum illo in loco celebrari deberet sua dumtaxat auctoritate papa, qui 1° dissoluerat illud, nisi primo confiteretur fuisse legittime continuatum, facere obicere poterat illo in loco nullum esse concilium. Et rursus, quoniam omnis mu-

Strana 209
Liber XIIII. Caput XII. 209 tacio dicit alteritatem et quandam iuxta doctrinam Gregorii mortem rei mutate, papa, qui permanente fixo concilio dicebat illud non esse, quando igitur fuisset alteratum mutacione loci, de sui nullitate pocius obicere vellet, et ita omnia facta per concilium pendencia ab eius legittimitate in dubium verterentur. Ceterum veritatem hanc de legittima concilii continuacione, nisi patres ante sui mutacionem publice confiterentur, causam dubitandi prestarent omnibus; ideo in alium transire locum, vt fieret nouum concilium, quoniam sustinere non potuissent ac defendere Basiliense fuisse legittime continuatum; quia vero papa sibique adherentes hoc vehementissime inpugnarent, patrum confessio non magni reputaretur ponderis. Vt igitur omnibus constaret de legittimitate concilii per ipsumque gestorum, neccesse erat, vt ante eius mutacionem papa id ipsum confiteretur, quod eciam pertinebat ad salutem honoremque regum et principum, pro pace ecclesie se interponencium, qui, vt ipsimet oratores publice profitebantur, eiusdem fidei essent cum concilio, credentes illud, in spiritu sancto legittime congregatum, vniuersalem ecclesiam representare. Porro, quia notorie constabat papam non recte sentire de auctoritate generalium conciliorum, si pro pace eius celebrandum erat concilium alio in loco, merito decebat, vt ante eius mutacionem profiteretur se eiusdem esse fidei cum concilio, principibus profecto nolentibus fidem suam in dubio poni pro seruicio et labore, quibus intendebant, vt papa haberet pacem, non obstante processu contra ipsum per concilium agitato. Qui contra legittimam continuacionem concilii iuuare se non poterat ex parciali con- clusione suorum legatorum, que nullo modo posset decretum synodi appellari, cum blasphemum esset dici, quod spiritus sanctus vno eodemque tempore duas contrarias sentencias per ora patrum loqueretur, nec papa eciam seruasset illam parcialem conclusionem, licet confirmasset in consistorio generali. Etenim Florencia parante galeas elegisset Ferrariam, non vero de consensu illorum, qui Basilee voluerunt se dicere generale concilium. Vnde, quia nec voluisset stare pro decreto facto per concilium, nec pro conclusione illa, approbata per ipsum, veritas autem fidei aliam requireret stabilitatem, ideoque ante mutacionem concilii caucius opportebat intendi. Postremo autem, quia percipiebatur quosdam oratorum dicturos confessionem fidei neccessariam esse ad salutem, scilicet articulorum, qui in symbolis continentur, vt, si papa negaret Christum ex virgine natum descendisse ad inferos vel sedere ad dexteram patris, non vero sic neccessariam esse confessionem de generalium auc- toritate conciliorum, siue Basiliensis, super quo disceptacio fiebat inter concilium et papam, alio sumpto exordio idem Iohannes exponebat, quamuis non omnes veri- tates fidei equalis essent preeminencie aut vniuersalis neccessitatis, quoad omnes Christi fideles in confessione, tamen, quantum ad eos, qui tenebantur illas docere, cum negarentur aut inpugnarentur, permaxima foret neccessitas confessionis, insig- neque meritum pro illis defensandis exponere se vsque ad mortem. Quodque post Christi resurreccionem sancti, qui per fidem vicerunt regna, et operati sunt iusticiam, vigilias laboresque sumpsissent, non tam pro veritatibus fidei reuelatis antiquitus et vnanimiter confessatis, quam pro declaratis nouiter, que nondum peruenerant in vnanimem confessionem, quomodo apostoli apud Iudeos contumelias et persecuciones Scriptores III. 27

Strana 210
210 Liber XIIII. Caput XII. passi fuerant, non propterea, quod predicarent Deum esse vnum creatorem celi et terre, quod illi firmissime confitebantur, sed quia predicabant Christum filium vir- ginis, ab eis crucifixum, esse filium Dei viui, resurrexisse post mortem et ascendisse in celos, abinde venturum iudicare viuos et mortuos. Post persecucionem vero mar- tirum eciam sancti doctores et confessores non propterea, quod predicarent Christum esse filium Dei viui, quod et Arriani confitebantur, sed propterea, quod iuxta deter- minacionem concilii Niceni profitebantur esse homousion i. e. eiusdem substancie cum patre Deo, et ita de omnibus aliis veritatibus, successiue per generalia concilia declaratis, que tante neccessitatis erant, presertim quando paciebantur inpugnacio- nem, vt non satis putarent veritatem confiteri, sed eam confiteri integre atque per- fecte, quomodo tempore Arriane perfidie contigisset, quia multi volentes in ecclesia seruari pacem, auisabant, vt loco nominis huius homousyon diceretur omoyousion i. e. similis substancie, quod vtique erat verum, et vltra eciam hec erat katholicum verum filium esse similis substancie cum patre, sed quia in hoc verbo non integre atque pure exprimebatur veritas catholice fidei —nam angelus et homo, facti ad yma- ginem Dei similis dicuntur esse substancie, Christus autem non solum similis, sed eiusdem substancie est cum patre — katholici acceptare pacem noluerant cum Arria- nis, nolentibus catholicam veritatem integre confiteri, quamuis referente libro primo hystorie tripartite Constantinus imperator in epistola ad Alexandrinum episcopum de hoc redargueret eos, dicens non recte se habere propter parua et vana sermonum certamina fratres fratribus insultare, postmodum dicte epistole eiusmodi differenciis inter Christianos et Arrianos appellatis ab eo friuolis questionibus. Simile eciam contigerat post tempora Ephesini concilii, quod determinauit beatissimam virginem esse theoticon i. e. esse genitricem Dei; etenim contestante Damasceno non satis erat Christianis confiteri virginem esse Christitecon, id est matrem Christi, quod tunc inhibitum fuit, sed neccesse erat illi confiteri theoticon, id est matrem Dei ; nam esse Christitecon eciam aduersarii confitebantur. Nec inmerito iniungebatur Christi fidelibus veritatem fidei pro tempore, quo inpugnabatur, integre confiteri; nam eciam in euangelio legeretur Christum redarguisse Phariseos, dicentes eum esse filium Dauid, quod Matheus ewangelista testatur esse catholicam veritatem, dicens „liber generacionis Ihesu Christi, filii Dauid". Lucas eciam generaciones enu- merans, a quibus descendit, sed quia ista non erat plena confessio fidei eo, quod non solum filius Dauid, sed erat filius Dei viui, ideo Christus redarguit Phariseos, qui velut aliorum magistri non diminute, sed plene, presertim cum interrogabantur confiteri debebant veritates katholice fidei. Redarguit eciam Nichodemum Iudeorum principem, quia cum esset magister in Israel, ignorabat, que Christus illi exposuit circa regeneracionem per aquam baptismi. Quia igitur papa esset, ad quem perti- neret minus ignorare, magis autem confiteri et defensare fidei veritates, cum infra dignitatem concilii esset primus magister in christiana religione, si cum ecclesia pacem volebat habere, vtique decebat, quinymo erat neccesse, vt integre et plene confiteretur veritates katholice fidei, eas presertim, de quibus constabat eum non recte sentire, quomodo erat determinacio de auctoritate generalium conciliorum,

Strana 211
Liber XIIII. Caput XIII. 211 facta per Constanciensem synodum, quod papa tenetur concilio obedire in pertinen- tibus ad fidem, extirpacionem scismatis, reformacionem ecclesie in capite et in mem- bris, et, nisi obedierit decretis eius ac ordinacionibus, quod esset per concilium puniendus; que profecto veritas frequentissime eidem notificata extiterat, nec maius illa, quod non possit dissoluere generale concilium absque eius consensu. Quia igitur de hiis, non vero de articulis expresse contentis in symbolo, in Dei ecclesia disceptacio erat, de hiis igitur honesta, quin fortasse neccessaria auisabatur racione, vt papa eas confiteretur ante mutacionem concilii, alio in loco faciendam, pro pace eius cum ecclesia componenda. Expositis vero hiis coram dictis cardinali et ora- toribus, que longius processere, recessum est ab audiencie loco cum luminaribus, et hic fuit terminus gestorum super mutacione concilii in sancta Basiliensi synodo Decembrio mense. Capitulum XIII. Incipiunt acta anni M'CCCCXXXIX. Exposicio parte regis Roma- norum contra regem Polonie et fratrem eius super iure regni Bohemie, quadri- farie ad illum pertinente, institucioque protectoris in concilio auctoritate regis Romanorum. Fluentibus autem Ianuario et Februario, cuius in fine ad dictam requestam de mutacione loci facta est responsio synodalis, processionibus quatuor, duabus ex more singulo mense, et aliis pro serenitate aëris, vtque Deus inspiraret cordibus patrum responsionem predictam congrue faciendam; congregacionibus vero quinque primo, et nouem altero mensibus celebratis incorporati extiterunt procuratorie Va- lentinus in personam sui officialis, et Hugo Ostensis episcopi, vniuersitas studii de Dola in Burgundia, Iacobus Sala doctor, Menendus Petri, permanens vsque in finem concilii, Iohannes Barbuti, Iohannes de Sancto Clemente in decretis, Guilielmus Naemendi in legibus licenciati, Rolandus Rodeclin in vtroque baccalarius, Petrus Kareman decanus in Surburg Argentinensis, frater Anthonius sancti Martini de Camigone Elnensis, frater Iohannes de burgo sancti Anthonii de Herba Mediola- nensis, Iohannes Engen Susacensis Constanciensis dyocesum prepositi, frater Mar- tinus lector minorum Basiliensis conuentus, frater Iohannes Segalas conmendator sancti Bartholomei Gerundensis, Iohannes Fabri cantor sancti Steffani Magunti- nensis, canonici sex, priores quatuor et alii XVII. Sancta synodus recepit litteras Romanorum regis duas conmendaticias, vtque remitteretur foro seculari causa abba- tis Aule maioris contra ciues Vlmenses, alias vero credenciales in personas suorum oratorum, qui secrete exposuere coram deputatis de remissione facienda, sed non secuta quorundam iuramentorum. Regis autem Francie Dalphini ac maiorum de curia sua, reconmendantes causam electi in abbatem monasterii ..., cuius papa prouisionem fecerat eleccione non expectata, oratoribus illius amplificacione lau- dantibus regium propositum, quod dignaretur executor esse synodalium decretorum, alias eciam duas conmendaticias; regis quoque Aragonum et Nauarre pro electo 27*

Strana 212
212 Liber XIIII. Caput XIII. Segobricensi et prebenda vacatura per munus impendende consecracionis; ducis item Mediolani, significantis conformare se velle iudicio oratorum regis Romanorum et electorum imperii, gratumque sibi fore in Germania eligi locum pro concilio, sed nec minus in Ytalia in aliorum terris, quam suis; pro priuacione rursus facienda episcopi Pergamensis, cuius episcopatus terre quedam forent sub dominio suo con- stitute, cumque processus institueretur propterea, quod obediret pape post suspen- sionem, opponentibus episcoporum multis aliorumque patrum illa ex causa fieri non debere priuaciones, fuit lata sentencia declaracionis ius sibi ad ecclesiam non com- petere propterea, quia contra decretum annatarum commune et minuta seruicia sol- uisset in Romana curia. Ad ipsam vero ecclesiam Pergamensem multis suppli- cacionibus desuper factis per ducem promotus fuit Ysidorus de Rosate die XXII. Marcii sequentis. Requirebat eciam dux per alias litteras responderi super materia auisata per eum legatorum ad gubernacionem terrarum ecclesie, et cum Lausanensis episcopus continuo patres auisaret, non opus esse responsione altera, quoniam aput se retineret bullas legacionis pro auisatis per eum, destinatas sibi dudum a con- cilio, ac eciam pro Albinganensi episcopo, cui credenciam dari iubebat consiliario et oratori suo, hic replicabat eiusmodi in publico non dicenda, sed fore prouidendum secrete per deputatos. Die Ia Ianuarii Iohannes de Eyke, orator regis Romanorum, grata doctaque oracione patribus exposuit super differencia inter Romanorum et Polonie reges, exordio sumpto a laude concilii eidemque graciarum accione pro oracionibus et honoribus exhibitis in cultu diuino, de sublimacione illius ad regna Romanorum, Vngarie et Bohemie, deque multiplici honore eidem regi impenso per solemnes ambasiatas ad ipsum, dietasque institutas ab eo. Referens autem eundem vocatum esse ad regna Vngarie et imperii, allegabat Bohemie regnum pertinere ad eum racione vxoris sue, quia filia legittima et vnica heres Sigismundi imperatoris indubitati regis Bohemie, racione quoque testamenti illius. Item ex compactatis inter regnum Bohemie et ducatum Austrie, vt, quando filius legittimus cuiquam horum deesset, alter in regnum vel ducatum succedere deberet. Postremo ex elec- cione tocius regni, quam acceptasset per solemnem ambasiatam regni, presentato eidem decreto, ipsisque regnicolis incitantibus, regnum ingressus decoratus fuisset regalibus insigniis in ecclesia maiori Pragensi, reddita ei tunc obediencia et pro- missa fidelitate. Disponens vero neccessaria quedam ad pacem et prosperitatem regni, quia senserat per quosdam de Hussitis tractari de fratre regis Polonie, vt rex esset Bohemie, destinata ambasiata obtulerat stare velle iusticie coram Basiliensi concilio aut papa et collegio cardinalium, vel quocumque rege fideli aut quibusuis principibus, vel quod decem vtrimque electi possent desuper arbitrari, sed ambasiata sua diu expectante responsum, ille parauerat gentes ad bellum, et, cum misisset pro saluo conductu certis concessis modificacionibus, velut pro ambasiata sua ad ipsum Romanorum regem ventura, ille interim miserat gentes in Bohemiam, quibus per eum obsessis in Thabor treugas vel pacem oblatas acceptare nolentibus de celo Deo vlciscente eorum superbiam, vno die ceciderant quinque milia, cumque Pragam rediisset, receptis litteris a populis Slesie, feudi insignis regni Bohemie, de ingressu

Strana 213
Liber XIIII. Caput XIIII. 213 regis Polonie, suique germani cum hostili exercitu, deque incendiis, deuastacionibus et crudelitatibus, que per eos fiebant, congregato exercitu suo personaliter iuerat, patriamque ab illis defenderat. Ista exponens orator predictus magna exclamacione exaggerabat aduersus regem Polonie, quam multiplici temeritate hec attemptasset, concludens proposuisse hec in presencia sancte synodi oratorumque regum et prin- cipum, in ea constitutorum, vt informati essent de veritate, si quando ex parte regis Polonie in contrarium suggereretur. Supplicauit autem synodo reconmissum habere honorem et statum regium, qui, prout ab inicio celebracionis eius eciam cum peri- culo persone seruierat semper ecclesie, sic eciam tunc intenderet. Sed iam desuper hiis prouiderat sancta synodus Octobrio mense, data conmissione Burgensi episcopo et Nicolao Amici, vt pacem vel treugas componerent, quid desuper fecerint, eorum patefactura relacione Aprilio mense. Narrauit post hec inter nouitates regni Bohe- mie, quod ad fidem pertinebat fuisse captiuatum magistrum Petrum Anglicum, dis- putatorem olim in concilio super dominio temporali, quodque in eius potestate fuisset inuenta cedula multas continens auisaciones subdolas, ad procurandam Polo- norum adhesionem super communione vtriusque speciei, vocata illa euangelica veri- tate, et quomodo peteret audienciam ab episcopo Cracouiensi, quam si daret, sui possent ostendere de illa veritate; si autem negaret, quod notabiles contempneret doctores, non audendo cum illis conferre. Retulit eciam Patauiensem et Augusten- sem episcopos seque recedere velle, mansuros autem Lubicensem episcopum et Conradum comitem de Winsperg, qui per alios collegas iuxta facultatem regiam eisdem competentem constitutus est in protectorem concilii, constitucione huiusmodi publicata in generali congregacione, et recepto ipso in talem die xv. Ianuarii de- bita cum solemnitate; fuitque postea per deputatos assignatum ei salarium singulo mense tricentorum florenorum Renensium, pro quorum solucione ex pecuniis indul- genciarum concilium ei concederet bullas, et ipse recuperaret. Qui cum aliis dua- bus congregacionibus graciose se obtulisset operas officii sui ad honorem beneplaci- taque concilii et patrum, exhortatus est ipsos, verbo vtens monicionis et requisicionis abstinere a tumultibus, alias concilio requirente, quod ipse exerceret officium suum. De verbo autem monicionis patribus displicuit, contestantibus eorum nonnullis eciam id imperatori non conuenire, cum denotaret superioritatem. Data vero excusacione culpa imposita est interpreti, non protectori. Capitulum XIIII. Cedula per oratores principum exhibita concilio super muta- cione eius, racionesque, vt accepta fieret. De materia autem mutacionis concilii, super qua oratoribus illam prosequen- tibus deputati ostenderant auisamenta superius descripta, exposuerantque motiua et raciones, hiis duobus mensibus inter oratores ipsos ac deputatos magne extitere conferencie et contraferencie, deliberacionesque et conclusiones, ac replicaciones in deputacionibus et generali congregacione. Cum enim desuper gestis cum ipsis

Strana 214
214 Liber XIIII. Caput XIIII. oratoribus in deputacione reformatorii, cuius erat suppositum per abbatem de Scocia, in deputacione fidei per Iohannem de Segobia, ac in de pace et pro communibus facta fuisset relacio, per oratores principum XIIII. Ianuarii deputacionibus presen- tata extitit cedula tenoris sequentis. Sequuntur concorditer auisata per oratores omnium serenissimorum et illu- strissimorum regum et principum in hoc sacro concilio existencium pro pace et quiete tocius ecclesie, necnon et pro sanctissimo opere vnionis orientalis ecclesie cum la- tina, vt peractis huiusmodi gloriosis operibus pax et tranquillitas in vniuersa ecclesia floreat, atque ipsum sacrum concilium Basiliense in principibus et ceteris membris suis incorporatis inmarcessibilem apud Deum coronam glorie consequatur. In primis videlicet, quod hoc sacrum concilium sua auctoritate nominet et eligat Argentinam, Constanciam, Magunciam pro celebracione generalis vel ycumenici concilii et rebus inibi tractandis, prosequendis et terminandis, qua eleccione et nominacione in gene- rali congregacione facta inuictissimus rex Romanorum ac christianissimus rex Fran- corum vna cum aliis regibus et principibus, qui ad hoc concurrunt, curabunt infra mensem intimare pape, necnon imperatori Romeorum et patriarche Constantinopoli- tano, ipsisque Grecis, qui quidem, scilicet papa, imperator et patriarcha, infra alium mensem habeant in aliquem locorum prefatorum per bullas et litteras ydoneas ex- presse consentire, cessante penitus congregacione Ferrariensi, quem quidem con- sensum infra alium mensem habeant ipsi sacro concilio intimare, et quandocumque infra huiusmodi tres menses a die eleccionis et nominacionis locorum prefatorum consensus huiusmodi sacro concilio fuerit intimatus, mox sacrum concilium ipsum locum, in quem papa et Greci consenserint, habeat solemniter decretare, et idem fiat, si solus papa vel soli Greci in aliquem predictorum infra dictum terminum con- senserit et consensus fuerit, vt prefertur intimatus. Si vero papa in vnum predic- torum locorum, et Greci in alium consenserint, sacrum concilium Basiliense habeat gratificare. Ceterum, si locus per papam vel Grecos, vt prefertur, acceptatus, propter guerram, pestem vel famem foret incommodus pro premissis, alter locorum nomina- torum loco per papam vel Grecos acceptato, aut ipsis discordantibus, vt prefertur, gratificato vicinior succedat. Omnibus vero locis ex causis premissis incommodatis, locum habeat prouisio Constanciensis concilii, que super hoc in simili casu emanauit, ita tamen, vt, si dicatur locus ille, in quem papa vel Greci consenserint, ex causis premissis ante futuri huiusmodi concilii inchoacionem factus, incommodus sacrum con- cilium Basiliense hoc habeat diffinire. Si vero post ipsius inchoacionem incommodetur locus eius, ipsum concilium sibi prouidebit. Ad quem quidem locum papa per se vel suos presidentes, ac eciam ipsi Greci infra duos menses a die acceptacionis loci per eos vel eorum alterum facte, et sacrum concilium Basiliense infra duos menses a die intimacionis dicti consensus pape vel Grecorum se conferre teneantur, ita vt inmediate post lapsum duorum mensium a die intimacionis consensus pape vel Gre- corum sacro Basiliensi concilio facte, in huiusmodi loco omnino ycumenicum con- cilium, puta propter presenciam Grecorum, vel generale, ipsis absentibus aut abinde recedentibus censeatur, et existat stabile et firmum, ac preter sui consensum indissolu-

Strana 215
Liber XIIII. Caput XIIII. 215 bile. Verumtamen ad conciliares actus neutro casu procedatur, nisi dictis duobus mensibus, et insuper quindecim diebus totaliter elapsis. Presidentes autem papales, casu, quo papa personaliter non venerit, admittentur et presidebunt eo modo, quo in sacro Basiliensi concilio seruatum est, et, siue huiusmodi concilium per presen- ciam Grecorum efficiatur ycumenicum, siue propter eorum absenciam generale fiat, vt supra dictum est, omni casu seruabitur inibi modus procedendi, quem ipsum con- cilium declarabit. Insuper quam primum papa in locum, vt prefertur, consenserit, teneatur eciam in continenti per aliam bullam canones concilii Constanciensis, quo- rum vnus incipit „et primo", alius vero incipit „item statuit“, super potestate gene- ralium conciliorum editos, clare et expresse profiteri in forma Constancie decretata. Cumque consensus et professio huiusmodi per bullas ipsas huic sacro concilio fuerint intimati, mox suspensio de ipso facta sublata intelligatur, pariter et ipso iure intelligan- tur reuocate omnes pene, censure et ordinaciones, et queuis alie disposiciones per ipsum vel eius auctoritate quomodolibet facte vel fulminate contra incorporatos sacro con- cilio vel adherentes eidem. In continenti eciam omnes censure, pene et ordinaciones quecumque per hoc sacrum concilium, vel eius auctoritate facte contra papam eique adherentes, sublate intelligantur. Verum, si nec papa, nec Greci in aliquem predic- torum locorum consentire voluerint, ita, quod infra tres menses a die nominacionis et eleccionis locorum predictorum, promouentibus rege Romanorum et rege Francorum tamquam propinquioribus, qui pro hoc sancto negocio suos oratores ad vtramque par- tem et specialiter destinarunt, consensus huiusmodi non fuerit ipsi concilio intimatus, nichilominus sacrum concilium aliquem locorum nominatorum habeat decretare, seque infra alios duos menses inibi transferre, ita, vt omnia post lapsum quinque mensium a die nominacionis et eleccionis locorum prefatorum saltem generale concilium in aliquo eorundem celebretur, vbi nichilominus papa audiatur, si quid habeat dicere vel allegare alia, que fiant, que ad curam sacrorum conciliorum spectare noscuntur. Verumtamen ad actus conciliares non procedatur, nisi dictis quinque mensibus, et insuper xv diebus totaliter elapsis. Item ordinabitur, quod de pecuniis indulgencia- rum aut alias qualitercumque satisfiat Auinionensibus de pecuniis per eos sacro concilio mutuatis, necnon de expensis, dampnis et interesse per eos factis et habitis pro reduccione Grecorum. Insuper tractabitur de prouisione sedi apostolice et aliis prelatis facienda, et ordinabitur, prout spiritus sanctus dictabit. Ne autem pretextu translacionis dissolucio ingeratur, teneatur dominus rex Romanorum cum vniuerso imperio prouidere de tutela et securitate loci illius, in quo concilium celebrari debeat, vt prefertur, ac inibi protectorem constituere, necnon de saluo conductu et securitate loci et stratarum, ac victualium competencia, et omni commoditate, que humanis con- siliis subiacere potest, plenissime prouideatur; poteruntque patres huius concilii aliquos de gremio suo premittere, vt sic omnia preparatoria taliter ordinentur, vt nulla machinacione ycumenici vel saltem vniuersalis concilii celebracio debeat impe- diri. Tempore presentate cedule huius in deputacione fidei Lubicensis episcopus, querelam agens, quod ad instanciam oratorum cessatum non fuisset a relacione facta per deputatos, quod acceptabilis illa esset, allegabat quasdam ex racionibus scripto

Strana 216
216 Liber XIIII. Caput XV. datis per oratores Germanie, et presertim racione vnionis Grecorum, ex quo Basi- leam venire nollent, quod neccesse erat celebrari concilium alio in loco, et quoniam in ecclesia Dei esset altare contra altare, sicut in capitulo „frequens“, quando scisma contingeret inter duos de papatu contendentes, recurrendum erat ad com- mune concilium, ex quo due erant congregaciones, generalia concilia se appellantes. Item, quia cardinales et alii nunquam Basileam venirent, ex quo per tot censuras et declaraciones erant ibidem aggrauati, quomodo canis non libenter intrat domum, in qua grauiter percutitur, et, ne diceretur, quod patres nollent acquiescere mediis. et quoniam timeretur de peste futura Basilee, ac eciam, ne in defectum imperator haberet nominare locum ad quem hoc pertineret, occurrente casu propter tantum scisma extinguendum; cumque similem cedulam verbaque effectus huius propo- suerint in deputacionibus aliis datis deputatis ad auisandum differenciam et con- cordiam cedularum, que per oratores et deputatos date fuerant, hii conuenientes post magnam et maturam examinacionem inter seipsos, ac in deputacionibus presup- ponentes cedulam deputatorum, velut pro textu, glosas fecerunt, multa detrahentes ex dictis auisamentis deputatorum, multa addentes cedule oratorum, multaque mo- dificantes et specificantes magis. Prius autem, quam huiusmodi glosata oratoribus ostenderent, Februarii die prima in generali congregacione post missam conciliarem Panormitanus archiepiscopus illorum nomine proposuit, gracias agens patribus pro- diligencia in deputacionibus et per deputatos habita super cedula eorum. Patres autem confortans dicebat, eos debere esse constantes, quoniam principes omnes intenderent ad fauorem concilii. At vero, quia per Romanorum regem dieta indi- ceretur tenenda Francfordie super factis ecclesie, rogabant mitti per concilium oratores cum pleno mandato, quibus poterant dari ad partem limitate instrucciones, quodque tempore medio per concilium aliquid non fieret in processu pape aut quo- rumcumque suorum. Presidens autem concilii ad prima respondebat generaliter, sed quod de supersedendo pertineret ad concilium, respondere, ad cuius respon- sionem attendere deberent, non vero ad dicta particularium personarum, eciam si in deputacionibus vel alias de ipsorum cedula obloquerentur. Capitulum XV. De nonassensu pape ad celebracionem concilii in Germania, cognito per translacionem sue congregacionis a Ferraria in Florenciam. Subiciebat autem prefatus presidens, sermone multo aggrauans, quam in- gratam molestamque fore deberet oratoribus ipsis, quod eisdem laborantibus pro pace eius ac celebracione concilii ex congregacione sua et Basiliensi synodo altero in loco futura, papa eis inauisatis transtulerat se, ac congregacionem suam a Fer- raria in Florenciam, pre illa distante longius a nacione Germanie, in qua procura- bant concilium celebrari. Equidem iam in communem noticiam venerat publicatam fuisse quartam bissessionem subscripti tenoris, quam suis inclusam litteris destinauit, ad quam plures reges, prelatos et principes exhortatus venire aut mittere ad suam Florentinam congregacionem, plurimum conmendata loci ydoneitate.

Strana 217
Liber XIIII. Caput XVI. 217 Bissessio quarta Ferrariensis congregacionis de translacione eius in Florenciam. 124. 1439. 10. Jan. „Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, ad perpetuam rei memoriam. Decet ycumenici concilii locum, ad quem viri electi ex toto christiano orbe conue- niunt, talem esse, in quo inter alia hominibus neccessaria hoc potissimum sit, aëris salubritas, ne ob aëris infecti contagionem pestiferam, quam cuncti naturaliter metuunt et fugiunt, hii, qui in concilio presentes sunt, abire inde re infecta compel- lantur, absentes vero illuc accedere recusent. Expedit profecto eos, qui ad res arduas in synodis pertractandas confluunt, omni alia cura omnique timore vacuos esse, vt rebus publicis quiecius liberiusque intendant. Optauissemus quidem, ipsum vniuersale concilium, quod in hac inchoauimus ciuitate, apud eandem continuare, et in ea perfectam orientalis et occidentalis ecclesiarum vnionem consumare feliciter, et ibi finem optatum imponere, vbi inicium dedimus, et, quamquam cum pestis pro- ximo autumpno hanc vrbem affligeret, a plerisque instancia fieret, vt synodus ipsa ad locum transferretur non infectum, quia tamen, sicut assolet, adueniente yeme, illam prorsus cessare sperabatur, vsque ad hunc diem dilatum extitit. Cum vero illa in dies perseueret, timeaturque verisimiliter proximo vere atque estate vehe- mencius inualescere, omnes iudicant consuluntque non modo vtile, sed necessarium fore, vt ad alium hoc morbo liberum confestim migrandum sit locum. Quocirca ex hac, et aliis nonnullis racionabilibus causis, consencientibus carissimo filio nostro (Ioanne) Paleologo, Romeorum imperatore, ac venerabili fratre nostro Ioseph, patri- archa Constantinopolitano, sacro approbante concilio, ipsam ycumenicam seu vniuer- salem synodum ab hac ciuitate Ferrariensi ad ciuitatem Florentinam omnibus mani- feste liberam, securam, pacificam et quietam aërisque salubritate letantem, et ad quam, inter Tirrenum Adriaticumque mare optime sitam, ab orientalibus et occi- dentalibus commode accedi potest, harum serie, in nomine trinitatis, patris et filii et spiritus sancti, ex nunc transferimus et translatam esse decernimus, cum hiis plenis securitatibus et saluis conductibus, quos inicio sacri concilii cunctis prebuimus. Datum Ferrarie, in sessione in ecclesia maiori solemniter celebrata, anno incarna- cionis dominice MOCCCCXXXVIII°, quarto Ydus Ianuarii, pontificatus nostri anno octauo." Capitulum XVI. Modificacio cedule oratorum, facta per deputatos concilii, illis aduertentibus minime, grauis quoque requisicio, vt, quod de legittimitate con- cilii Basiliensis profitebantur, verbo id eciam notificarent scripto. Die autem secunda Februarii deputati concilii glosata per eos, que paulo maioris erant continencie, quam cedule illorum, ostenderunt oratoribus principum, copiam offerentes. Archiepiscopus vero Lugdunensis ac Vicensis episcopus illis dixerunt, quod visis vtrimque racionibus deputati condescendere possent in multis, quoniam glosata illa non conclusiue, sed collatiue auisata erant, possentque postea Scriptores III. 28

Strana 218
218 Liber XIIII. Caput XVI. referre in deputacionibus, quarum deliberacioni conclusio pertineret. Cumque Pa- normitanus adstatim resumens dicta per istos generalia respondisset, quarto die conuenientibus vtrisque laudabat oratorum zelum principumque suorum ad con- cilium, quia sic illud nominarent, in eoque suos tenerent oratores, propter quod ac eciam alias papa dicere posset, quod non facerent, vt mediatores, sed vtcumque patres intelligere poterant, quod omnia auisarent pro bono fine. Et, licet contenta in cedula eorum leuia essent, papa tamen eciam illa non acceptaret, ideoque per deputatos acquiescendum foret cedule eorum. Nam addiciones siue glose videbantur nimis dure et inpracticabiles, et essent quasi Lxxx particule, sed nollet tangere omnes, nisi principales, contra quas militare racio videbatur. Conmemorabat autem XIX singulis, obiciendo aliquod inconueniens, et quod, prout sibi videretur, plures sibi inuicem contradicerent. Postremo, quod oratores non intendebant fieri sic debere, vt sua cedula glosaretur, sed quod fieret responsio eis per concilium, qua- lem daret, talem suscepturis et prosecuturis apud papam, qui in cedula data per eos immutare non possent apicem aut iota, et quia iam a concilio recessissent multi ex oratoribus Germanie, et quia statim misissent illam ad papam. Quo verbo aperiri incipit inter alias causa non mediocris, quare tot dietis tamque diu, quia septennio in Germania celebratis pax ecclesie non peruenit ad finem, quia publice auditis oratoribus concilii et pape contraria allegantibus et aduersa petentibus, qui dietas celebrabant, nulla cum illis, saltem qui concilii habita particulari collacione aut consensu concepta seorsum auisamenta prosequi volebant. Quid vero in prosecu- cione vltra pacis tractatum assequi intendebant, non animum, sed que obtenta fuere gesta Deo duce explicabunt, id ipsum forte intendentibus Gallicis, obtinere pape consensum, vt in eorum dicionibus decreta Basiliensis concilii seruarentur modificata, prout eorum vtilitati vel mori pertinere credebant, quomodo iuxta reuelata inter deputatos Septembrio anni XXXVII. desuper illis condendis mutuam fecere intelli- genciam naciones ipse, Basilee constitute; cui autem, vel concilio, a quo habuerant desiderata, vel pape, si ab eo obtinere intendebant, fauerint, magis in hiis pacis tractatibus percipere poterit gesta lecturus. Nunc autem dicebant se conferre nolle, aut non posse, quia fuisset missa ad papam cedula eorum, priusquam desuper a concilio intellexissent responsum, et forte priusquam illam notificassent, ipsis tamen postea iudicantibus illam dignam esse correccione, vnde, quia responderunt nolle cum deputatis conferre, sed paratos recipere, quale daretur concilii responsum. Percipientibus deputatis aditum sibi obstrui ad conferendum, velut cedula eorum reputanda esset quasi inflexibile iudicium, die altero Vicensis episcopus non tam responsurus ad dicta Panormitani vacauit, raciones et motiua exponens deputatorum circa glosas et modificaciones illis ostensas; quorum nomine Turonensis archi- episcopus in crastinum conuencioni omnium patrum proposuit percepisse oratores quosdam ex patribus in deputacionibus moleste tulisse verbum „ordinaciones“, positum in cedula eorum, velut auisassent decreta concilii tollenda. Notificabat autem illam non fuisse eorum intencionem vnico verbo tolli decreta debere, pertinencia ad refor- macionem ecclesie, pro quibus tantopere diucius laboratum extiterat, sed intelle-

Strana 219
Liber XIIII. Caput XVI. 219 xissent de decretis tangentibus processum pape, quia iam inter se concordauerant remouendum fore verbum illud ex cedula eorum, de quo promotores concilii a notariis peciere testimonium. Vicensis autem episcopus, cum exposuisset raciones quasdam dictarum glosarum, contestatus quod neccesse primum foret, papam recognoscere Basilee fuisse et esse concilium generale, Panormitanus dicebat videri sibi, quod per verbum ordinaciones intelligi non liceret aut posset decreta, quoniam ordinacio diceret rem, quasi in disposicione imperfecta; decretum vero perfeccionem aut com- plementum, et quoniam facile non intelligenda erat iurium correccio, sed quando expresse diceretur, ymmo secundum regulam iuris verba pape improprianda essent ad iurium permanenciam, econtrario Vicensi replicante iurium allegacione ordina- ciones accipi pro constitucionibus et decretis, cum fuisset contestatus relaxari non posse pape suspensionem, manente processu super criminibus contra eum, Panormi- tanus alte faciens signum crucis et dicens "in nomine patris et filii et spiritus sancti“ admiratiue clamabat, quod nullus vnquam a centum annis tale cogitare potuerit in iure hoc verum esse. Maiori autem parte congregatorum petente audiri Vicensem episcopum quasi loquentem pro concilio, Parnormitanus moleste tulit, velut ex hoc notarentur oratores non esse pro honore ecclesie et concilii, et pauca cum Vicensis dixisset, archiepiscopus Lugdunensis, qui exteriori visu curte, sed interiori profunde aspiciebat, quique primus oratorum Francie continuo assistebat deputatis concilii, senciens fortassis infirma cordis oratorum, qui cedulam defensabant, vt professiones de legittimitate permanenciaque Basiliensis concilii verbo factas tamquam repetitas facturi non essent coram papa, vbi putabatur magis neccesse aut forte fiduciam habens, id esse facturos, alloquebatur regraciandum fore oratoribus principum de remocione verbi „ordinaciones". At vero, quia principes omnes sentirent cum concilio papam non potuisse dissoluere illud, sed Basilee esse verum generale concilium et legittimum: etenim Romanorum rex suscepisset illud in proteccionem suam, et diebus hiis magnificum dedisset ei protectorem, suique ac tocius Germanie oratores de legittimitate concilii illorum nomine publice professi fuissent; rex preterea Francie interdixisset suis, ne irent Ferrariam sub nomine generalis concilii; rex eciam Castelle id verbo et facto profiteretur, suis litteris nominando concilium et in eo tenendo oratores suos, dux quoque Mediolani et alii principes; rex autem Ara- gonum non solum profiteretur, sed eciam omnia decreta concilii, suspensionis quo- que, mandato suo in omnibus suis dominiis plene seruarentur. Quia igitur principes ipsi verbo et facto id confitebantur, oratores quoque eorum nomine, quod in cedula eorum videretur adicienda huiusmodi professio, Basilee fuisse et esse generale con- cilium, vniuersalem ecclesiam representans. Auditis hiis Conchensis episcopus, pre- mittens, quasi rex suus notaretur, referebat, quomodo misisset ad concilium, et tenuisset continuo solemnem ambasiatam, quodque omnia decreta et gesta concilii ad eius noticiam peruenissent, sed necdum acceptasset honesta ex causa, quam silebat. Concludebat autem annuendum non esse requisicioni, vt ipse profiteretur nomine regis sui Basilee esse concilium, sed quod presto esset ad faciendum ea, que rex sibi preciperet. 28*

Strana 220
220 Liber XIIII. Caput XVII. Capitulum XVII. Instancia permaxima, vt ex officio per concilium suspensio pape tolleretur, sed vrgente in contrarium insolubili racione, oratores supplicarunt, non fieri relacionem de processu, vtque eciam concilio videndum non exhiberetur, sed introducta est ad discussionem materia fidei de heresi papam notante. Cum vero ex hiis succlamaciones accrescerent, patrum multitudine palam intuente verba sibi dari, cardinalis Arelatensis pro tali agnitus, vt mitis corde, sed propositi tenax, dicebat regraciandum oratoribus esse, sed auisamentum deputatorum quam neccessarium fore; verbis cuius tumultu cessante pacifice conclusum est, dan- dam esse potestatem deputatis formandi sub nomine concilii responsionem ad cedu- lam dictorum oratorum, prout expedire intelligerent conseruande auctoritati ecclesie et conciliorum, effectualique reformacioni in capite et in membris, vtque nominarent oratores ad dietam Francfordie illis concessuri opportunas facultates, quodque rela- cionem facerent in deputacionibus de omnibus gestis inter ipsos et oratores princi- pum. Fuerat namque a fine mensis alterius vsque in istam diem XIII. Februarii, de quo facta nondum extiterat relacio in deputacionibus maxima procuratum sollici- tudine per oratores quosdam principum, vt pape suspensio tolleretur non solum post consensum loci et professionem canonum Constanciensis synodi iuxta cedulam eorum, sed quod adstatim tolli deberet ex officio per concilium Basiliense solemni decreto desuper publicato. Super quo grauiores agitaciones inter deputatos fuere multis eorum consencientibus; sed per quosdam ex vltimis raciocinacio huiusmodi facta extitit, prelato illi restituendam non esse administracionem, de quo in iudicio constabat notorium et manifestum esse contumacem, preceptis ecclesie inobedientem, persistentem in aperta rebellione, violatorem assiduum et contemptorem canonum synodalium, pacis et vnitatis ecclesie perturbatorem, notorium scandalizatorem ecclesie vniuersalis, notorium symoniacum, periurum, incorrigibilem, scismaticum demum a fide, pertinacem hereticum, dilapidatorem iurium et bonorum Romane ecclesie, inutilem atque dampnosum administratorem Romani pontificii; sed de Eugenio papa quarto hec omnia constarent, de illisque fuisset conuictus; ergo ab eo officio iudicis tollenda non erat suspensio, quinymo, si facta non fuisset, fieri deberet, cum ewangelica doctrina attestaretur de villico amplius villicare non posse, quia diffamatus esset aput dominum suum, quasi dissipasset bona illius: de Eugenio autem non solum quod diffamatus, sed quod talis esset in iudicio constaret. Quo- modo autem iura canonica desuper hiis non in vno, sed in quam multis passibus id agendum esse disponerent, omnibus illius sciencie professoribus notissimum foret. Raciocinacio hec obicem intransibilem prestitit dicte prosecucioni vim racionis aut presuppositum nemine inficiari valente, quod vero facti erat non audente propter replicatum subsequens; igitur fiat relacio de processu, vt videatur, si predicta con- stant ex illo, vnde stantibus hiis terminis, cum inter deputatos deliberacio versaretur, an fienda esset relacio de processu, magnopere totisque nisibus insteterunt oratores, vt non fieret. Cumque auisaretur publice non fiendam, sed dumtaxat coram patribus

Strana 221
Liber XIIII. Caput XVII. 221 quasi iudice in camera visuro registrum, illi rursus magnis precibus, vt tunc non fieret, obtinuerunt. Discussio autem cepit super materia fidei, papam in errore notorio constituente iam ab anno et vltra per quosdam seorsum aperta, sed cum diebus istis per Nicolaum Iaquemi ordinis predicatorum XLVIII°, elicitis proposi- cionibus illarum XVI, papam Eugenium quartum specialiter nominantibus, publice desuper fierent magni sermones. Die XVIII. Februarii in refectorio minorum, loco solito materiis fidei discuciendis, coram iudice fidei cardinali Arelatensi in processu pape aliisque super requesta oratorum principum multisque in theologia magistris introduccione facta, quasi deliberandum fore super certis proposicionibus erroneis compositis et publicatis per Dignensem episcopum, aperta fuit intrinsecus materia redacta, postmodum ad inferius explicandas octo proposiciones, illarum quinque papam tangentibus, vt non solum in fide erroneus, sed iudicandus foret relapsus. Reduccio autem facta extitit per collegium magistrorum et aliorum graduatorum in theologia, die XVI. Marcii conclusionibus ipsis continuo destinatis ad oratores syno- dales Maguncie constitutos, ante quorum recessum, quamuis inchoata continuari materia non potuit, patribus occupatis circa faciendam responsionem synodalem oratoribus principum super mutacione ab eis requisita, concilii oratoribus quoque ad dietam Francfordensem mittendis, illisque concedenda principali facultate, rela- cione demum in causa false plumbacionis contra Tarentinum archiepiscopum, et sentencia formanda, de qua enarratum fuit in fine colleccionis vndecime. Responsio vero per deputatos concepta, in deputacionibus deliberata et conclusa, in generali congregacione lecta coram eisdem oratoribus extitit per magistrum Hugonem Berardi, promotorem concilii, sub tenore sequenti. Responsio synodalis ad cedulam presentatam in deputacionibus per oratores principum super mutacione concilii in alterum ex tribus locis, eciam si papa et Greci non consentirent. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime con- 125. 1439. gregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad futuram rei memoriam. Audiat 20. Febr. vestra caritas, venerabiles et circumspecti oratores serenissimorum regum Roma- norum et Francorum, atque eciam ceterorum regum et principum, qui per hos dies huic sancte synodo Basiliensi presentes affuistis ad ea, que super rebus per vos propositis zelus domus domini nos in auxilio ipsius diuine pietatis confidentes respondere vrget atque compellit. Conmendamus quidem in primis et ipsorum prin- cipum vestrorum piam deuocionem et vestram ad bonum vniuersalis ecclesie, in quod pariter vniuersa nostra vota et desideria sedulo aspirant. Quid enim aliud hec sancta synodus tantis tamque assiduis laboribus iam per octo fere annos continuatos efficere cupit, nisi vt ecclesia Christi et salubri disposicione regatur et optima pace ac tranquillitate refloreat, sed et nos et vos auxiliante pacis et salutis auctore Christo Ihesu tandem id consequi valeamus, quod omnes communi assensu optamus, non superuacuum erit de neccessitatibus et periculis, in quibus ipsa versatur eccle-

Strana 222
Liber XIIII. Caput XVII. 222 sia, quidquam dicere, que etsi aliis nostris decretis et epistolis magna ex parte conmemorata sint, tamen hiis iam ad memoriam cunctorum recenter deductis et plenius intellectis, salutaria remedia facilius inuenire poterunt et efficacius prestari. Non latet discreciones vestras, quanto conatu iam tribus conciliis generalibus, Con- stanciensi, Senensi et hoc presenti Basiliensi elaboratum sit pro pacifico et ordinato regimine sub lege domini et canonicis regulis disponendo, vt non per varios abusus assidue increscentes ipse status ecclesiasticus decolorari et in deteriora ruere sine- retur in offensam diuine maiestatis et periclitacionem, confusionem atque turbacionem maximam vniuerse christiane religionis. Neque inficiari possumus adesse benepla- citum diuine voluntatis, vt hec restauracio decoris domus Dei et reformacio salutaris ageretur, pro qua efficienda iam hec tria generalia concilia in spiritu sancto legit- time congregata fuerunt, prout ipsi summi pontifices et vniuersi ecclesie ministri, atque eciam reges et principes christiani professi sunt, et omnis plebs katholica cognouit, vt dolorum presencium originem aperto sermone dicamus pro hac vna causa reformacionis ecclesie in capite et in membris, quam cum aliis operibus, extir- pacionem heresum et pacificacionem christianorum principum concernentibus, hec sancta synodus multa sollicitudine et vehementi instancia prosequi cepit, tot et tanta perturbacionum genera, que conspicitis, aduersus eam excitata sunt. Cum enim decreta salubria super celebrandis eleccionibus prelatorum tollendisque exaccionibus, que sub pretextu annatarum in collacione dignitatum et beneficiorum, ac ecclesiarum prouisione interuenire solebant, atque insuper de prelatis non transferendis inuitis, de terris ecclesie Romane non alienandis et alia quedam edidisset, sperans dominum Eugenium papam quartum non solum ea amplecti et maxime exequi, verum eciam ceteros verbo et exemplo ad obseruanciam sacrorum canonum inducere, presertim visa adhesione, quam huic sacro concilio prestiterat, vbi expresse affirmabat ipsum concilium debere continuari et progressum habere debere ad reformacionem ecclesie in capite et in membris, ac pertinencia ad ea, idemque concilium pure simpliciter et cum effectu ac omni deuocione prosequebatur, vt dicebat et intendebat prosequi, sicut in litteris suis patentibus more Romane curie bullatis, et per cardinales sancte Romane ecclesie tunc apud eum consistentes subscriptis, atque in nostra synodali sessione solempniter presentatis et publicatis, lacius continetur. Vidit autem deinceps hec sancta synodus, quod quasi passim eleccionibus obsistebat, ac reseruacionibus vtendo, exaccionesque pecuniarum in collacionibus beneficiorum et dignitatum magis in dies crescebant, in illaqueacionem animarum, depauperacionem regnorum et prouinciarum, violacionem voluntariam sacrorum canonum, et paruipensionem auctori- tatis concilii generalis, quo canones ipsi editi erant; vnde futurorum conciliorum generalium paruipensio et grauis contemptus imminere videbantur. Nec sic tamen cessauit sancta synodus a prosecucione inchoati sanctissimi operis, reformacionis ecclesie, vt voluntati domini Dei sui pro viribus obsequeretur. Promulgati sunt canones de numero et qualitate cardinalium, de restringendis superuacuis reserua- cionibus beneficiorum, de sublacione multitudinis graciarum expectatiuarum et causis in partibus, vbi oriuntur ordinate tractandis, necnon et alia plura, salutem ac tran-

Strana 223
Liber XIIII. Caput XVII. 223 quillitatem tocius ecclesie concernencia, multoque ampliora et in breuiori tempore pro publica salute edita fuissent, si non grauissima impedimenta obstitissent, que huic sancte synodo quasi assidue procurata fuerunt. Quantum vero et canones ipsos et auctoritatem condentis reueritus fuerit summus pontifex, facta, proch dolor, nimis in aduersum multiplicata testantur; admonitus est pluribus vicibus cum omni cari- tate, vt animum suum ad eorum obseruanciam inflecteret, que pro salute gregis dominici statuta erant, nec potestatem sibi datam in edificacionem ecclesie verteret in destruccionem, et ne in quibusdam super minus sufficienti prouisione temporalium aliquam pretenderet excusacionem. Obtulit ei sancta synodus, si indigeret conue- nientem prouisionem exhibere, dum animum suum ad obseruacionem decretorum synodalium videret benigne inclinatum ; ipse autem, quod dolenter referimus, nimium dure in aduersum obstitit, soluebatque insuper quos ligabat sancta synodus, et liga- bat, quos hec soluebat. Quibus ex rebus plurima scandala, diuisiones et scismata tam in ecclesiis particularibus, tam in generali facto vniuersalis ecclesie, exorta sunt, visusque est in hoc vnum vehementer aspirare, vt hoc concilium sic reforma- cioni intentum abrumpere, et aliud in ea parte Ytalie, que sibi magis placeret, erigere posset, vbi omnia magis ad suum libitum tractarentur, quod nec beneplacito diuine voluntatis consentaneum, nec saluti dominici gregis, nec conseruande auctori- tati sacrorum conciliorum accomodum, attentis prefati domini Eugenii actibus, hec sancta synodus extimauit. Cum vero suum in ea re desiderium explere aliter non posset, ipse dominus Eugenius cogitauit sub vmbra Grecorum hoc tandem assequi, qui quidem antea voluerat, vt cum eis Grecis in Constantinopoli conuencio fieret; iamque orator suus cum imperatore Romeorum ita fiendum esse conuenerat, si hoc sancte synodo placuisset. Verum ex hoc graue periculum fidei katholice iudicauit posse inminere, si in eo loco, tam remoto ab ecclesia latina, in faucibus Turchorum constituto, res ille concludi et tractari haberent. Sed dum eadem ipsa synodus in eo proposito perseuerauit, vt Grecorum ipsorum in regiones istas occidentales pro- curaretur aduentus, locumque nominauit, in quo iuxta conuenciones cum eis habitas de ipsorum ageretur vnione; nam et singulariter pro vnione Grecorum et orientalium prosequenda eadem sancta synodus inter cetera fuit a principio congregata, ac in- super pro expensis neccessariis subsidia exquisiuit, tum ab vniuersis fidelibus populis per indulgenciarum largicionem, tum singulariter a ciuibus Auinionensibus per mutuacionem. Nouit Deus, quanta impedimenta ex parte ipsius domini Eugenii et suorum in hiis prestita sunt, vt tandem deficientibus pecuniis et subsidiis sacro concilio in ea parte Ytalie, quam idem dominus Eugenius desiderabat, transire cogeretur, sicque per medium auri et argenti, in quo preualere sperabat, facta con- cilii et ecclesie in suam redigeret voluntatem. Sed cum diuiua miseracio nec in hiis neccessitatibus consilium desereret subsidiumque, tum ex mutuo Auinionensium, tum ex deuocione populorum suppeterent, quorum ope sancta synodus suam lega- cionem in Constantinopoli pro conduccione Grecorum transmittebat, nec sic, proch dolor, cessauit idem dominus Eugenius aliud concilium, prout ei libitum erat, velle erigere et Grecos perduci facere in locum, qui sibi placebat, nullatenus electum per

Strana 224
224 Liber XIIII. Caput XVII. hanc sanctam synodum, sicut ex conuencionibus inter ipsam et eosdem Grecos habitis, et per ipsum summum pontificem expresse approbatis eligi et nominari de- bebat: quodque singulariter aduertendum est, non solum conuencioni habende in loco per concilium nominato obsistebat, ymmo et eum locum, qui per suos pre- sidentes, licet nulliter et de facto, sicut in aliis nostris decretis et epistolis lucide ostendimus, nominatus erat, quique pecunias et galeas pro tunc parare conabatur, reiecit ac recusauit. Vidit autem hec sancta synodus ex ea re scisma grauissimum iam parturiri per alterius pretensi concilii contra hoc verum concilium et altaris contra altare dispositam ereccionem, ad quam perficiendam ipse summus pontifex iam de facto alias galeas aliosque oratores in Greciam transmittebat in contrarium illorum, qui ex parte concilii missi erant, vnde periculosissima gregi dominico vastacio parabatur et perplexitas animorum, irreparabilisque iactura auctoritatis sacrorum conciliorum et canonum synodalium inminebat. Dum sic aut ecclesiam scindere, aut ipsius ecclesie facta in sue libitum voluntatis redigere ipse summus pontifex conari videbatur, non potuit dissimulare synodus, que multum pacienter facta summi pontificis aduersus eius decreta et bonum regimen ecclesie in spiri- tualibus et temporalibus longo tempore sustinuerat, quominus ad eius euocacionem et citacionem procederet, recepta eciam prius informacione summaria super hiis, que de abusibus speciem symoniace labis habentibus, alienacioneque et destruccione plurium terrarum Romane ecclesie, ac aliis in nostro citatorio synodali plenius designatis fama publica ferebat, vt priusquam vulnera illata ecclesie cunctorum matri validioribus incrementis aggrauarentur, super eiusdem ecclesie regimine opportuna quereretur prouisio. Quid autem egerit vocatus ad synodum pro Deo attendite : non solum non venit, ymo nec minimum seruulum mittere dignatus est, neque non mittere contentus fuit, verum insuper synodum ipsam auctoritate aposto- lica et ex plenitudine potestatis ac ex certa sciencia in Ferrariam se transferre dixit, casu, quo virtute citatorii synodalis in aliquo procederetur, aut fieret aliqua alia nouitas contra eum, aut contra aliquem sacrosancte Romane ecclesie cardinalium, aut contra aliquem presidencium oratorum suorum, qui in concilio fuerant, excepta causa Bohemorum per triginta dies dumtaxat Basilee tractanda, cum alter suorum presidencium, pro tunc archiepiscopus Tarentinus, quem in litteris premisse trans- lacionis nominauit, ad iudicium synodale vocatus esset, occasione certarum litterarum, super quodam pretenso decreto confectarum, de quo in eadem translacione mencio habita est; quas tamen litteras falso et clamdestine bullatas fuisse constitit, prout in decreto XXVII. sessionis huius sancte synodi extitit declaratum. Cognoscebat ipse dominus Eugenius esse verum et legittimum concilium in Basilea, et expresse tam ipse quam sui presidentes ipsum in eo loco firmum persistere debere condixerant et confirmauerant, saltem vsque ad aduentum imperatoris et patriarche Grecorum in vltimum portum citramarinum; et, si interim aliqua neccessitas mutandi locum superuenisset, mutari debebat concilium in locum propinquiorem eiusdem nacionis iuxta decretum concilii Constanciensis, quod incipit „frequens“, sicut in conuen- cionibus firmatis cum Grecis expresse cautum erat, sciebatque multipliciter fuisse

Strana 225
Liber XIIII. Caput XVII. 225 declaratum per hanc sanctam synodum, eciam ex tempore prime dissolucionis per eum attemptate, quod concilium per neminem cuiuscumque dignitatis, eciam si papalis, dissolui aut de loco ad locum mutari sine ipsius consensu poterat, quam esse veritatem diuini iuris et articulum, qui fidem concernit, frequencius synodus ipsa ostenderat. Vnde nullatenus tollerare potuit eadem synodus hanc translacionem pretensam, quam summus pontifex, non obstantibus quibuscumque decretis et concilii Constanciensis et istius Basiliensis et conuencionibus habitis cum Grecis, per ipsumque approbatis, et declaracionibus factis in materia fidei, attemptasse compe- riebatur. Quibus omnibus derogatum esse velle videbatur ex eo solo capite, si pro- cederetur contra aliquem suorum presidencium oratorum, minusque potest tantus error in summo pontifice, quam in quocumque viuencium tollerari, quanto magis ipsum in fide orthodoxa eruditum esse et recte sapere conuenit, ne, quod absit, totum corpus grauis morbus inuadat, si languor non fuerit curatus in capite, videreque possunt omnes intellectus hominum auctoritatem sacrorum generalium conciliorum aut nullam, aut minimam deinceps haberi, respectu summorum pontificum si per- mitteretur, vt concilia auctoritate apostolica transferrent, casu, quo procederetur contra ipsos aut aliquem suorum. Dicit veritas fidei, in sacro Constanciensi concilio declarata, quod concilium generale, vniuersalem ecclesiam representans, potestatem a Christo inmediate habet, cui eciam summus pontifex obedire tenetur in hiis, que pertinent ad generalem reformacionem ecclesie in capite et in membris. Ecce citatur summus pontifex super nonobseruancia decretorum synodalium, concernencium ipsam generalem reformacionem capitis atque membrorum, aliisque ad eandem pertinentibus. Ipse autem precipit concilio, ne vlterius in hiis procedat, alioquin ipsum ex tunc transfert in Ferrariam, penas et censuras, licet tamen nulliter et de facto in omnes, qui post hoc actus conciliares Basilee exercuerint, fulminat. Addi- dit eciam, vt factum Bohemorum, pro quo tot milia hominum interierant, eo casu vltra xxx dies non tractaretur in Basilea, vbi oratores regni Bohemie eo tunc con- stituti erant, cum quibus sancta synodus super declaracione articuli de communione sub vtraque specie grauibus et maturis disputacionibus et discussionibus laborabat. Potestne, o venerabiles oratores, hanc taliter attemptatam dissolucionem et transla- cionem hec sancta synodus tollerare, aut sub dissimulacione transire, vbi per eam, dum prima eius dissolucio longe minus grauis, quam hec secunda, fuerat perpetrata, extitit responsum oratoribus ipsius domini Eugenii in responsione synodali, in qua septem cardinales aderant, et legatus apostolicus presidebat, "hic articulus fidem concernit, qui sine interitu salutis negligi non potest; malumus mori quam tanto errori per ignauiam cedere“. Hec verba ibidem dicta fuerunt, que nunc multo magis dicenda veniunt, vbi post declaraciones super hoc factas per ecclesiam, post promissiones ipsius domini Eugenii, quod abstineret in futurum a grauaminibus inferendis concilio et suppositis, hec pretensa nouissima translacio sub talibus condicionibus, que nulla racione colorari possunt et tali tempore facta est, quod, si oportuit, vt primam dis- solucionem sine consensu ipsius concilii attemptatam declararet, ipse summus pon- tifex nullam, irritam et inanem, quanto magis de hac iterum attemptata pretensa Scriptores III. 29

Strana 226
226 Liber XIIII. Caput XVII. translacione hoc agere neccesse est. Sed vlteriora prosequamur : in vim huius translacionis nouissime idem dominus Eugenius aliam congregacionem sub nomine generalis concilii apud Ferrariam erexit, eciam ante aduentum imperatoris et patri- arche Grecorum declaracione premissa, quod condicio posita translacione iam erat adimpleta eo, quod sua contumacia fuerat per synodum declarata, dum ad synodum ipsam, vt prefertur, nec vnum seruulum mittere dignatus est. Ecce fundamentum ereccionis alterius pretensi concilii, et altaris contra altare, ymmo contra vniuer- salem ecclesiam, non solum aduersus decreta Constanciensis et huius Basiliensis conciliorum, verum eciam expresse contra ea, que per suos presidentes in pretensa decretacione sua nominacionis locorum ordinata fuerant, et que in convencionibus Grecorum approbatis, vt prefertur, per eundem dominum Eugenium habebantur. Considerate in vero iudicio, qualiter hoc factum a scismate excusari possit, presertim, vbi iam dudum in octaua sessione huius sancte synodi presidente sedis apostolice legato, eciam ante ipsius domini Eugenii adhesionem fuerat solempniter declaratum, quod, sicut vnica est Christi ecclesia, sic non potest esse, nisi vnum generale con- cilium, ipsam representans, et quod, si contingeret aliam congregacionem sub nomine generalis concilii durante isto erigi per summum pontificem, non fore concilium ecclesie catholice, sed scismaticorum conuenticulum. Hec verba ibidem habentur. Conspicite pro Dei reuerencia, si post horum perpetracionem causam legittimam, ymmo vrgentissimam, habuit sancta synodus decernendi et declarandi ipsum domi- num Eugenium papam esse suspensum ab omni administracione papali, lapsis qua- tuor mensibus a die pretense dissolucionis seu translacionis per eum, vt prefertur attemptate, premissa monicione per solemne decretum, vt infra illud tempus quatuor mensium ipsam translacionem reuocare haberet sub pena ipsius suspensionis ab administracione papali, ipso facto incurrende iuxta formam, que dudum in decretis XIe sessionis huius sancte synodi ordinata fuerat. Potestne aliquis huic suspensioni contradicere, que facta est a legittimo generali concilio, vniuersalem ecclesiam representante, et tam ex vrgentissimis causis post tantum contemptum decretorum synodalium, continuacionemque abusuum et deformitatum, post tam grauem lesionem auctoritatis generalium conciliorum, quam fide tenemus ex determinacione vniuer- salis ecclesie nobis traditam, quam quilibet Christianorum tenetur vsque ad animam et sanguinem defendere post scisma perpetratum, propter quod merito obediencia sibi subtrahenda erat, dum, vt verbis dicamus beati Cipriani, se separabat a col- legio sacerdotum et vinculo ecclesie, quo casu de Nouaciano dicit idem Ciprianus, quod episcopi potestatem habere non poterat, nec honorem, qui episcopatus nec habere voluit vnitatem nec pacem, post manifestam contumaciam et apertam rebel- lionem, dum sic ipse summus pontifex notorie et incorrigibiliter ecclesiam Dei scan- dalizabat. Que eciam suspensio decretata et declarata fuit ante aduentum imperatoris et patriarche Grecorum ad vltimum portum citramarinum; nam supradictus terminus quatuor mensium effluxerat, quo tempore concilium ipsum adhuc durare in Basilea nullus quouis quesito colore ambigere poterat. Quid autem post ipsorum Grecorum aduentum in ereccione cuiuslibet congregacionis sub nomine generalis concilii efficere

Strana 227
Liber XIIII. Caput XVII. 227 potuerit, siue apud Ferrariam, siue apud quemlibet locum alterum, cum iam ab admi- nistracione papali legittime suspensus erat, vos preclari oratores lucide conspicere potestis, eciam absque aliis neccessariis racionibus, quas lacius in aliis nostris decretis et epistolis nostris deduximus. Et vt adhuc parumper de hac suspensionis euidencia summatim loquamur, determinaciones precedentes vniuersalis ecclesie in hoc aduer- tite. Olim Constanciense concilium in eo maxime decreto, quod incipit „frequens“. pluribus in casibus decreuit summos pontifices suspensioni ab administracione papali subiacere debere propter bonum vniuersalis ecclesie, et in ea sessione, quam super auctoritate generalium conciliorum celebrauit, expresse statuit et declarauit, quod, si quis, eciam summus pontifex, mandatis, statutis siue ordinacionibus aut preceptis cuius- libet concilii generalis, vniuersalem ecclesiam representantis, contumaciter obedire contempserit in hiis, que pertinent ad fidem, ad extirpacionem scismatis, ad generalem reformacionem ecclesie in capite et in membris, nisi resipuerit, condigne penitencie subiciatur et debite puniatur, ad alia iuris remedia, si opus fuerit, recurrendo. Deinde in XI. sessione huius sancte synodi statutum fuit, quod, si summus pontifex in futurum attemptaret concilia generalia actu congregata dissoluere, aut de loco ad locum mutare sine consensu ipsorum, nisi resipisceret, infra quatuor menses suspen- sionem ab administracione papa incurreret ipso facto, et si hanc sustineret per duos menses animo indurato, ad deposicionem ipsius procederetur. Subsequenter in duodecima sessione fuit monitus presens summus pontifex, vt dissolucionem concilii per eum tunc attemptatam reuocaret infra Lx dies; alioquin esset suspensus ab omni administracione papali. Postquam hec omnia precesserant, ipse adhesit huic sacro concilio, dicens ipsum legittime ab inicio sui fuisse continuatum, non obstante pre- missa dissolucione, quam expresse declarauit nullam, irritam et inanem. Exinde oratores sui ad presidendum in concilio deputati iurauerunt expresse suis nominibus decreta concilii Constanciensis super auctoritate generalium conciliorum edita, atque insuper decreta concilii Basiliensis manutenere et defendere. Quis post tanta tamque solida vniuersalis ecclesie testimonia ambigere aut in dubium reuocare potest, si prefata suspensio per hanc sanctam synodum decerni et declarari potuerit et de- buerit? Quod non solum clarissime conspicitur, verum eciam illud irrefragabile est, quod, postquam suspensionem ipsam summus pontifex per duos menses animo indurato (sustinuit), ad eius deposicionem procedere incumbebat sinodali iudicio. Sed quantam in ea re mansuetudinem obseruauerit sancta synodus, quam benigne suppli- cacionibus vestrorum serenissimorum principum condescenderit, vos, clarissimi ora- tores, attendite. Iam eandem suspensionem summus pontifex per annum integrum sustinuit animo indurato, et ecce deposicionem eius vsque ad hoc tempus distulimus, processusque aduersus eum inchoatos tardiori gressu deduci et continuari fecimus, expectantes, si forsan ad preces vestrorum principum, aut aliunde quomodolibet excitatus reuerteretur ad cor et ad ea, que sunt salutis, vnionis, pacis ac boni regi- minis ecclesie in spiritualibus et temporalibus, efficaciter conuerteretur, si tandem ecclesiam mouentem et corripientem audiret, ne ipsum oporteret haberi iuxta ver- bum Christi, sicut ethnicum et publicanum. Quantas vero interim persecuciones 29*

Strana 228
Liber XIIII. Caput XVII. 228 aduersus hanc sanctam synodum pro salute ipsius laborantem excitauerit, conside- rate. Quantum in se erat, licet tamen nulliter et de facto, omnia supposita ipsius sancte synodi excommunicare, priuare, inhabilitare conatus est, nisi sue pretense dissolucioni parerent. Interdictum in ciuitate Basiliensi seruandum statuit, nisi ciues Basilienses concilium ipsum a ciuitate sua eicerent, victualia ad nos deferri prohibuit et portantes eadem spoliari concessit, atque ipsorum spolia cedere occu- pantibus; insuper quoque per litteras suas more Romane curie bullatas mandauit, vt in ipsa supposita concilii fieret persecucio, tanquam in hostes fidei christiane, appellans hanc sanctam synodum perfidam inimicorum synagogam. Post que vene- rabilis episcopus Visensis et dilecti ecclesie filii Ludouicus de Vrbe, sedis aposto- lice prothonotarius, Dyonisius de Sabrenays, sacre theologie professor, et Steffanus Plouerii decretorum doctor, oratores nostri, realiter capti fuerunt sumpta occasione per captiuantes, vti accepimus, ex mandatis eiusdem dominii Eugenii. Sed dominus nobis in hiis omnibus adiutor fuit, pro cuius ecclesia persecuciones pati non refu- gimus, scientes, quoniam ipse dominus ait „beati, qui persecucionem paciuntur propter iusticiam“, et quamuis plurima temporalia dampna, dispendia et pericula nobis afferat, in hoc loco tam longi temporis expectacio cum innumeris sumptibus et laboribus, tamen non possumus hanc in Deum nostrum offensam conmittere, vt ecclesiam eius ruere, inceptamque restauracionem sanctissime legis sue in cordibus hominum, et neccessariam reformacionem christiane religionis differri, atque abici, necnon veritatem et iusticiam in diebus nostris miserabiliter conculcari paciamur. Sed misericordiam saluatoris nostri iugiter exorabimus, vt ipsam ecclesiam suam aduersus persecuciones suscitatas assidue tueatur, nobisque in eo proposito perse- uerare donet, vt nullus aduersitatis impetus, nulla persecucionis magnitudo nostros animos dimoueat, quominus sancta opera, propter que hec vniuersalis ecclesie syno- dus congregata est, in realem effectum deduci procuremus et auctoritatem vniuer- salium conciliorum, per quam fidei integritas et ecclesiastice discipline vigor, omnisque regula christiane vite conseruari habet, sustineamus illibatam, non cu- rantes in ea re, que nostra sunt, sed que Ihesu Christi et salutis animarum. Alia quoque plura specialia de gestis tam per summum pontificem, quam eciam per suos, qui ad diuersas regiones missi fuerunt, per singula conmemorare de presenti nolu- mus, sed illam grauissimam offensam Dei nostri et ecclesie sue atque eciam humane nature nequaquam tacenda est, in personam heraldi illustris principis Pedemoncium perpetratam, quem ad Greciam premiserant legati nostri, qui super vna galea ora- torum summi pontificis captiuatus et torture expositus nusquam comparet, et ipsum in mare proiectum et demersum fuisse accepimus. Verum diuinam exoramus cle- menciam, quatenus cor ipsius summi pontificis ita conuertere dignetur in viam veri- tatis, salutis et pacis, vt non ampliora de hiis loqui aut scribere neccesse sit, sed omnibus emendatis ecclesia, mater cunctorum, de ipsius probis actibus in domino gaudeat. Iam vero, clarissimi oratores, ad ea venimus, que super mutacione loci pro celebracione concilii nomine vestrorum principum postulastis. Opportunum quidem fore proposuerunt discreciones vestre, vt locus alius huic sacro concilio tutus et

Strana 229
Liber XIIII. Caput XVII. 229 accomodus eligeretur, in quo cum Grecis haberetur conuencio, seruata ex integro auctoritate generalium conciliorum et huius presentis concilii Basiliensis, quod vniuersalem ecclesiam representare deuotis et fidelibus animis profitemini, nos quo- que pacis et vnitatis amantissimi ipsorumque principum vestrorum votis, quantum cum Deo possumus, condescendere cupientes aures benignas cunctis in ea re per vos proponendis, accomodauimus. Pecierunt autem deputati huius sancte synodi, inter quos cardinales, archiepiscopi, episcopi, abbates et doctores insignes erant, vt media aperire velletis, quibus res iste perfici possent. Vos ad hec respondistis, vt illi pocius ea reperirent, qui de auctoritate generalium conciliorum et rebus eam concernentibus amplius informati erant, atque in hiis iam vltra septennium occupati. Ipsi vero suasioni vestre morem gerentes huic negocio operam dederunt, et cum plurima in ea re pericula cernerent, subuersionis eiusdem auctoritatis generalium conciliorum atque deperdicionis inchoatorum operum, reformacionem ecclesie in capite et in membris concernencium, certa capitula conceperunt, per que hiis peri- culis obuiare pro sua fidelitate conabantur. Etsi vero eadem capitula, dum vobis audita fuerunt, non a iusticia et sanctitate deuiare arbitremini, tamen, quoniam difficile fore existimabatis, summum pontificem ad hec inducere, alia capitula con- cepistis, quibus completis hanc fieri posse loci mutacionem vos, aut maiorem par- tem vestrum auisasse dicebatis, super ipsis quoque per vos auisatis deinceps nostri deputati nonnulla, que addenda videbantur et quedam eciam subtrahenda exinde annotauerunt, circa que deinceps mutuam collacionem habuistis. Hec autem sancta synodus omnia maturo examine ponderans, que tam per deputatos suos, quam per deuociones vestras librata fuerunt, iam inpresenciarum grandia pericula vestris deuocionibus exponere duxit, ex hac mutacione sibi ac toti ecclesie euidenter emi- nencia, quibus non satis cautum esse per capitula, que a vobis concepta sunt, vestre discreciones facile possunt aduertere. Primum quidem de nullitate dissolucionis ac translacionis pretense huius sacri concilii in Ferrariam per summum pontificem recognoscenda, et nullam fecistis mencionem, quam nullatenus per ecclesiam tol- lerare posse superiores raciones ostenderunt, neque sola cessacio congregacionis Ferrariensis, de quo fecistis mencionem, graue vulnus in hoc illatum ecclesie quo- quomodo sanaret. I1° tria loca per synodum nominanda proposuistis ita, vt alterius ipsorum opcio per dominum papam et Grecos fieri haberet, cum tamen venerabiles et discreti oratores serenissimi regis Romanorum et venerabilium et illustrium prin- cipum electorum sacri Romani imperii, tam in proposicionibus per vos factis, quam in peticionibus scriptotenus presentatis a principio dumtaxat locum alterum pro- ycumenico concilio celebrando quesieritis, et posset concilio periculum inminere, dum illum locum, qui minus accomodus et securus nobis esset, papa cum Grecis fortasse assumeret. III° non expressistis, quod dominus Eugenius in talem locum consentiret, tamquam auctoritate huius sacri concilii, vniuersalem ecclesiam repre- sentantis nominatum, neque aliquod verbum in vestris auisamentis percepimus, per quod ipse hoc Basiliense concilium legittime continuatum recognoscere haberet; quod tamen neccesse est, si summus ipse pontifex cum hac sancta synodo atque

Strana 230
230 Liber XIIII. Caput XVII. eciam cum religiosis principibus vestris vnum sentire et pacem et vnitatem con- fouere velit, ac futuris questionibus et controuersiis obuiare, que in altero loco exoriri possent. Quarto de obseruacione synodalium decretorum et reformacionis execu- cione, pro qua hec sancta synodus grauissimos labores tanto tempore sustinuit, et que in tantum diuine legi beneplacita salutique dominici gregis neccessaria iudicata est, nullam mencionem expressam fecisse videmini, neque eciam super obseruacione ge- storum in materia iusticie, gracie seu indulti in hac sancta synodo per ipsa auisamenta vestra habetur prouisio, aut securitas, ex qua re quam plurime turbaciones in diuersis regionibus peruenirent, nisi opportune prouideretur. Quinto de modo transferendi concilium ad locum alterum, et qualiter procedetur in illo loco, saltem ab inicio nichil auisamenta vestra dixerunt, nisi tantum, quod modus ille obseruabitur, quem concilium ibi existens determinabit, dum vero ibi deuentum esset, dicerent forsan aliqui solos pontifices vocem diffinitiuam habere, et a votis illorum concludere vellent alii abbates, doctores, priores et capitulorum procuratores, aliterque debite quali- ficatos insignes viros non excludi debere, et a maiori parte omnium conclusiones habendas arbitrarentur. Rursum quidam per deputaciones, alii per naciones proce- dere conarentur, facileque esset concilium inter has dissensiones dissolui, maxime attento conatu, quem presens summus pontifex ad ipsam dissolucionem hactenus exercere visus est, sicque tandem posset contingere, vt paruipensis decretis syno- dalibus, et quodammodo sepulta auctoritate generalium conciliorum summi pontifices pro libito voluntatis agere possent, quidquid eis videretur, dum aduersus hoc con- cilium, cui incorporati fuerunt omnes reges christiani, et quod tanta auctoritate fun- datum extitit in ipsius tali dissolucione et elusione post tanta certamina preualeret moderni domini Eugenii voluntas, quod quantum esset perniciosum et dampnosum toti ecclesie atque christiano populo, vos ipsi considerate; quare neccesse est, si concilium transferri debet, vt cum magna cautela hiis periculis obuietur, et de modo incipiendi progressum ipsius concilii in loco altero firma et stabilis conclusio ante translacionem habeatur. Cum vero ibi solidatum et stabilitum fuerit concilium, si alios modos tenere voluerit, hoc in sua libertate manebit. Sexto suspensionem summi pontificis ab administracione papali mox sublatam intelligi profertis, cum canones Constanciensis concilii professus erit, et in locum nominatum consenserit, quod nulla- tenus fieri posse manentibus causis, propter quas suspensio ipsa decretata est, vestre discreciones clarissime conspicere possunt; que eciam vbi expurgate essent, et spes bona in spiritualibus et temporalibus in administracione posset concipi, talem sub- accionem cum magna consideracione per synodale decretum effici conueniret, neque de admissione presidencium ex parte ipsius summi pontificis, de qua in nostris aui- samentis agebatur, mencio est habenda, priusquam ipsa suspensio auferatur. Quod vero de censuris hinc et inde tollendis additum est, scitis ea, que aduersus hoc legittimum generale concilium in hiis facta sunt, nulla prorsus esse, irrita et inania, sicut eciam dudum in decreto XIe sessionis huius sancte synodi extitit declaratum; et cum vnica sit ecclesia, vnicum eciam est generale concilium, ipsam representans, cui quilibet, cuiuscumque status et dignitatis, eciam si papalis, obedire tenetur, nec

Strana 231
Liber XIIII. Caput XVII. 231 in ecclesia contrarie sunt potestates, a quibus contrarie censure veraciter procedere possint, sicut et vos optime intelligere non dubitamus. Septimo locum mutari que- ritis. Esto, quod neque papa neque Greci venirent ad illum alterum locum aut in eum consentirent; que autem neccessitas vel que vtilitas id agere suaderet non aperuistis, nec videtur, quo pacto dominus Eugenius ibidem audiri haberet, sicut tangere videmini, dum neque in illum locum consentire, nec ad ipsum mittere vellet. Id ipsum vero nequaquam conueniens esset, synodum in loco securo et quieto et pacifico consistentem periculose translacioni exponere sine fructu aut spe alicuius vtilitatis vel vrgente neccessitate. Octauo, quoniam non dixistis, quid agendum erit, si dominus Eugenius ea, que petuntur, facere noluerit, poterimusne semper in tali- bus dilacionibus, in hiis fluctuacionibus ecclesiam periclitari permittere, et non sibi de aliquo prouidere remedio? Videtis, quante dilaciones concesse sunt, que nullum fructum attulerunt, pendente quidem dilacione sexaginta dierum, post citacionem eius concilium dissoluere et transferre attemptauit. Subsequenter dilacione quatuor mensium post dissolucionem ipsam congregacionem Ferrariensem erexit. Deinde sub tercia dilacione duorum mensium post suspensionem ipsius ab administracione papali, nos prede et spoliacioni aliisque persecucionibus antedictis exposuit, et Grecos ad se pro sui munimento attraxit, longioribus deinde dilacionibus ad roga- mina principum per nos obseruatis; ipse interim nuncios per orbem transmisit, qui suaderent corda multorum in viam eius. Rursum, dum hiis diebus super tractatibus pacis vobiscum occuparemur, ipse neque nobis neque vobis consultis, pretensam translacionem in ciuitatem Florentinam fecit. Et cum vos venerabiles oratores locum alterum in Germania expeteretis, vbi omnes conuenire possent, ipse ad longiores regiones, non parum accessu difficiliores, se transtulit. Videtis, quot inter has dila- ciones scandala continue crescunt; vilescit synodalis auctoritas, totus fere grex dominicus ob defectum pastoris prouide regentis in precipicium malorum dilabitur, et in hiis nullam medelam profertis, nullam securitatem remediorum datis, si summus pontifex huic sancte synodo et vestris desideriis consentire recusauerit. Tandem designastis, quod, dum sic ad alterum locum deuentum fuerit, ciuibus Auinionensibus creditoribus ecclesie satisfiet. Nullatenus autem possumus aut debemus vsque in id tempus sub euentu incerto satisfaccionem eis debitam differre et prolongare, cum et pecunie iam collecte pro ecclesia in diuersis locis habeantur, que nullatenus nobis denegari iuste possunt, tenemurque pro viribus agere, vt quantocicius sine mora, quod debet, sancta synodus restituat. Hec itaque, clarissimi oratores, ponderare velint vestre prudencie et pro reuerencia Christi saluatoris nostri efficacem operam im- pendere, vt res vniuersalis ecclesie ad honorem Dei, salutem animarum et veram pacem cunctorum feliciter disponi possint. Vos omnes vno animo cum hac sancta synodo saluti ecclesie sancte Dei consulere curetis, et eam in suis neccessitatibus efficaciter adiuuare; nos vero, si in premissis, que neccessaria sunt conuenienter prouisum fuerit, pro bono pacis et contemplacione serenissimorum principum vestro- rum atque singulariter pro vnione Grecorum prosequenda, quam semper multo desi- derio expetiuimus, ad translacionem huius sancte et vniuersalis synodi in alterum

Strana 232
Liber XIIII. Caput XVIII. 232 locum securum, et rebus vniuersalis ecclesie gerendis accomodum condescendere parati erimus. Interim tamen non omissuri ea, que ad progressum huius sacri con- cilii et operum per ipsum inchoatorum, tam in reformacione ecclesie in capite et in membris, quam in ceteris rebus pertinere videbuntur, pro honore Dei et salute vni- uersalis ecclesie, et nichilominus semper totis viribus operam dabimus, vt pax op- tima, vt beata tranquillitas per omnem ecclesiam vigeat, ad laudem et gloriam spiritus paracliti, qui cum patre et filio vnus est Deus, benedictus in secula secu- lorum. Amen. Datum Basilee in congregacione nostra generali, decimo Kalendas Marcii, anno a natiuitate domini quadringentesimo tricesimo nono." Capitulum XVIII. Contra synodalem epistolam replicant oratores principum, responsione secuta presidentis. Post publicatam eiusmodi responsionem, Turonensis archiepiscopus sua et illorum parte, copiam oratoribus petens, dicebat biduo sequenti dominica post missam velle ad eandem respondere. Cui Arelatensis dixit, ymmo dandam esse sub bulla concilii, assignare vero audienciam ad synodum pertineret. Abinde Lubicensis epi- scopus, velut querelam agens a quibusdum dici de eo, quod esset contra concilium, nitereturque ad dissolucionem illius, attestatus inferiores non habere voces in con- cilio, dicebat contrarium posse agnosci ex decem ambasiatis pro concilio factis per eum, et tunc specificatis; qui profitebatur sue intencionis fore pro concilio, sicut pro vita sua, laborare, et arbitrabatur tempore hoc neccessarium, vt inferiores haberent in concilio voces, quia alias concilium ab annis quatuor iam fuisset dissolutum. Etenim maiores pontifices in multo deficerent, itaque compleretur Ysaie dictum „dabo pueros principes eorum", euangelii quoque "abscondisti hec a sapientibus et pru- dentibus et reuelasti ea paruulis“. Die autem nominata Panormitanus archiepiscopus per oratores principum deputatus, responsurus dicebat in responsione eis data qua- tuor contineri, videlicet iustificacionem concilii circa processum pape; sed hoc non erat neccesse dici eisdem, plene desuper informatis, in ea quippe re tanta esset con- cilii iusticia, vt volenti dicere pocius deficeret dies quam materia dicendi. Videbatur tamen sibi per sacrum concilium intendi debere ad pacem dandam ecclesie, licet non diceretur pape, et conmemorato psalmiste verbo "declina a malo et fac bonum, inquire pacem et persequere eam" notare videbatur concilium non sic facere. I1°, quod notarentur aliqui defectus in auisamento oratorum ipsorum, sed circa hoc ipsi pru- denter fecissent, tanquam mediatores, nec tamen propterea, quod mediatores; ergo non pro ecclesia aut concilio, nam Christus mediator extiterat, et tamen pro ecclesia. Allegans autem doctrinam Bernardi Christum vsum fuisse in mediacione tribus donis, timore reddentem gloriam et reuerenciam patri, pietate volentem in se pro- peccatoribus satisfacere, sciencia quoque, quoniam in magna prudencia vicisset ad- uersarium dyabolum: sic igitur in dicta cedula fecisse principum oratores dantes honorem concilio, illud nominando sacrum et eleccionem loci in casu differencie pape

Strana 233
Liber XIIII. Caput XVIII. 233 et Grecorum. Pietate eciam vsi fuissent, quia non dixissent expresse de errore pape et suorum, quia satis erat nominare sacrum concilium, quod in Grecorum vocacione vsum fuisset vnionis verbo, non vero reuocacionis ab errore vel simili. Sciencia quoque fuissent vsi, quia per cedulam prouisum extitisset omnibus neccessariis ad translacionem, neque curauerant in ea exprimere de modo translacionis ac celebra- cionis concilii illico in loco et de huiusmodi truffis. Tercio autem in responsione predicta enumerarentur defectus aliqui, velut desuper prouidendum esset, et in hoc redarguerentur oratores, qui tamen curam principaliter habuissent de honore et auctoritate concilii, tamquam patres et columpne ecclesie; sic enim vocarentur pre- lati maiores Psalmista dicente „pro patribus tuis nati sunt tibi filii". Dicebatque attendi debere ad magnam multitudinem sequencium papam et congregacionem Ferrariensem, Panormitano ipso in hac replica vocante sepe conuenticulum, cedu- lamque presidencium prauum decretum. Vltimo vero continebatur conmissio et ex- hortacio eorum, vt pro pace ecclesie et aliis inibi contentis laborarent, quod minime erat neccesse, quoniam sic agere firmum erat eis propositum, velut bene dispositis ad bonum concilii; qui pro valedicendo concilio voluerant dixisse hec ad dictam responsionem, priusquam ascenderent naues, Francfordiam descensuri. Cum autem in principio congregacionis huius Lubicensis episcopus patribus suadens, vt mitte- rent oratores Francfordiam cum pleno mandato, licet alias habentes limitatas instruc- ciones, diceret hoc sic conuenire, quoniam in dieta Nurenbergensi vidisset principes seculares, quasi laudantes amplius partem pape propterea, quod misisset suos cum pleno mandato oratores, cuius pecierant testimonium a congregatis illi diete satis- fecisse; sed datum non fuerat eisdem. Patriarcha Aquilegiensis, qui primus tunc fuerat legatorum concilii, dicebat non habuisse plenum mandatum, quia racionabile non erat confidere totum statum concilii et ecclesie fideique auctoritatem tribus aut quatuor, eciam si triginta fuissent. Mandanteque patriarcha ipso, Iohannes de Se- gobia retulit, quomodo tunc presenserant per oratores pape illud postulatum fuisse in alium finem, vt, quia papa respondisset oratoribus electorum se velle in dicta dieta ostendere innocenciam suam, quod eciam manifestauit per bullas suas multi- plicatas ad principes et prelatos Germanie, vt innocencie sue inibi deberent assi- stere, quod igitur pecierat testimonium, volens habere reputacionem in toto mundo de innocencia sua pro eo, quod oratores concilii super mutacione eius non habuissent potestatem, cum pro tunc non sciretur, asserto, vtrum de illa re agi deberet; sed quantum ad materiam de iustificacione concilii contra pape innocenciam satis ipsis inerat facultas. At vero papa in predicta dieta, prout constabat ex proposicione facta per Nicolaum de Cusa, ostenderat innocenciam suam, allegando concilia gene- ralia errare posse, papamque posse illa corrigere, quodque conclusiones synodales intelligi non poterant esse a spiritu sancto, nisi omnes vnanimiter consentirent. Sed hoc non esse verum constaret ex Niceno concilio, cui contradixerant episcopi XVII. Allegauerat eciam dictus Nicolaus pro pape innocencia Basilee non posse fieri bonum, quia sub mala esset astrorum disposicione. Post hec concilii presidens premittens officii sui esse respondere, laudans zelum episcopi Lubicensis, dicebat Scriptores III. 30

Strana 234
234 Liber XIIII. Caput XVIII. concilium hactenus noluisse consentire, vt iudicium de veritate fidei et aliis, super quibus concilium procederet contra papam ponendum esset ad manus Sigismundi imperatoris, quamuis legatus pro ea re multopere instetisset; cui Panormitanus re- sponderat latissime nullatenus id decere. Quocirca non visum fuerat mittendos esse oratores cum plena potestate ad dietam illam, quasi concilium esset pars contra partem pape, patribus in hoc nullum interesse prosequentibus proprium, sed causam Dei et ecclesie, super qua non coram ibidem congregatis litigandum erat. Con- fidendum autem esset, vt, quomodo hactenus spiritu sancto dirigente concilium in nullo defecisset, ita eciam in missione oratorum ad dietam Francfordensem faceret, quod deberet. Ad propositum vero Panormitani respondit manifestandam fuisse iusticiam concilii non tam propter ipsorum oratorum informacionem, quam aliorum synodali responsione ventura in noticiam plurimorum; nec mirandum, si in ea que- dam alias publicata replicarentur, quia non semper noua dici possent, sancta Dei ecclesia officia vnius anni in alio repetente tam in missa, quam in aliis; cumque non decebat amplius super ea refragari, replicare ad eos non spectabat, qualis sibi daretur responsionem recepturos, cum dicerent se mediatores, sed, si eis videretur, super aliis instare possent. Etenim, prout Conchensis episcopus in ea congregacione dixerat, oratores Hyspanie et Portugalie in cedulam conuenissent, vt esset per mo- dum auisamenti, non vero sentencie aut conclusionis. Quo vero ad materiam pacis, narrauit seriose plurimas ambasiatas et instancias, in quibus concilium super pace cum papa habenda laborasset, neque per concilium stetisset, quominus fieret, sed videns scisma oriri neccesse illi fuerat vocare papam ad providendum ecclesie. Quod eciam laborauerat post dissolucionem destinatis ambasiatoribus ad reges et principes, ita, vt ab vno anno iam expendisset xVI milia florenorum, oratoribusque ipsis molestum esse non debebat, si concilium in dicta responsione auisaret quedam neccessaria ab eo reputata. Nec bonum esset de Christo mediatore comparare facta Dei ad homines, cumque pax vera esse non poterat sine fidei iusticia, neccesse erat in quocumque tractatu pacis intendere, vt salua maneret ecclesie auctoritas et veritas fidei, nec racio multitudinis allegata esset valoris, quia sic posset dici faciendam esse pacem cum Grecis aut Turcis, qui plures katholicis essent, non habita primum cura de veritatibus fidei, nisi generalibus generaliter dictis. Et quoniam, vt dixerat, prelati patres essent ecclesie, decebat igitur eos instare, vt a periculis salua fieret, ipsi vero oratores iam aperte cognoscere poterant, si per papam pax deficeret, quando ipsis irrequisitis elongauerat se a veniendo in Germaniam pro concilio cele- brando, transferens conciliabulum suum a Ferraria in Florenciam, causa allegata, quia prope mare Tirrenum, cum tamen illud improbaretur contra ciuitatem Auinio- nensem, dicendo Grecos nullo modo venturos per illud, conmemorata eciam pesti- lencie causa, que tunc in yeme non erat, et tamen non transtulerat estate, quando ingrauescebat; nec fingere poterat transire non posse in Germaniam, quia ex Ferraria recedens vno die fecisset miliaria XLta. Postremo autem conmendauit oratoribus ipsis negocia concilii, vbicumque essent, nec ista dici eis pro vale, sed pro collacione quadam.

Strana 235
Liber XIIII. Caput XVIIII. 235 Capitulum XVIIII. Destinacio oratorum in Britaniam, legatique de latere et alio- rum octo ad dietam Maguntinam, plenissima facultate ad concludendum et exe- quendum super pace ecclesie concessa. Successu autem istorum mensium communia hec magno profecto et per magnos cum gesta fuerint in synodo, paululum vacante temporis particularia negocia pauca expedita fuere. Quorum alterum, vt facta relacione per Vicensem episcopum de postulacione concorditer facta ad ecclesiam Theatinam in Aprucio per omnes canonicos eius pro Nicolao Anthonio nobili in XXIIII. anno et non sacris constituto, quem populus terre illius ac rex Aragonum reconmissum fecerant sacre synodo, eidem prefici supplicantes, votis Vicensis ipsius aliorumque trium condeputatorum, datis in generale congregacione, quod ita eis videretur, deliberacione vt moris sub- secuta per deputaciones, XIIIIa Februarii pronunciatum est dictum Nicolaum admini- stratorem fieri perpetuum ecclesie illius in spiritualibus et temporalibus, dispensa- cione concessa completo xxVIII° anno prefici posse in episcopum et pastorem. Con- cessumque primo est omnibus incorporatis priuilegium indulgenciarum plenarie aliarumque graciarum, Iunio specificandarum mense, quia tunc illarum forma con- clusa extitit, pluries vero materia propter eas, que fiebant addiciones aut modifica- ciones, vnde et sequenti Marcio, quo pestis pullulare manifeste cepit, vt aliis quam incorporatis in mortis articulo plenaria indulgencia concederetur, supplicancium multitudine patres vexante in deputacionibus, deputati sunt quatuor desuper pro- uisuri. Addito preterea dominis XII de temporalitate cardinali Tarraconensi, con- missa eisdem fuit expedicio facultatum pro oratoribus secundo specificandis. Biduo quippe ante predictam conmissionem et prefati indulti concessionem pro incorporatis, scilicet XXI. die Februarii, pronunciati fuere oratores in Britaniam pro acceptacione facienda decretorum, et recuperacione pecuniarum ex indulgenciis ibidem collec- tarum, Ludouicus Visensis episcopus, Dyonisius de Sabrenays in theologia doctor, orator Parisiensis studii, Filioli Grassensis prepositus, et nobilis Brito Bertrandus Rosmadeck, ipsi Iohanni Filioli onere specialiter inposito recuperacionis pecuniarum et pro ambasiata faciendarum expensarum. Pronunciati rursus fuere iuxta peticionem oratorum principum legati et oratores synodales ad dietam Francfordensem Ludo- uicus dux de Decke Aquilegiensis patriarcha, Georgius Vicensis, Iohannes Argensis episcopi, Iohannes de Segobia, Thomas de Corcellis theologie, Iohannes de Bachen- stein decretorum, Guillermus Hugonis legum doctores, Iohannes Passart prior canoni- corum regularium Traiectensium, et Nicolaus Arcupis prepositus Carnotensis, con- cessa illis potestate plenissima per litteras concilii datas, pronunciacionis die tercio Kalendas Marcii. Quarum effectus, quoniam synodus intellexerat oratores princi- pum, qui instanciam fecerant desuper mutacione concilii in ciuitate Maguntina aut opido Francfordensi proximo congregari debere, vt nichil deesset sollicitudinis eius et diligencie ad ea, que pro honore Dei et salute christiane religionis perquiri aut effici possent, dictis oratoribus ac sex ex ipsis, salua integritate fidei et veritatum, 30*

Strana 236
236 Liber XIIII. Caput XVIIII. tam in Constanciensi, quam in Basiliensi conciliis declaratarum, necnon Basiliensis et generalium conciliorum auctoritate, manutencione ac defensione decretorum syno- dalium, salutem publicam ecclesie concernencium, prosecucioneque reformacionis ec- clesie in capite et in membris, ad quam sancta synodus dinosceretur astricta circa omnia et singula, que ad fidei exaltacionem, ecclesie sancte Dei salutem, veram atque perfectam pacem viderent neccessaria et opportuna, et maxime circa prose- cucionem prouisionum, quas in dicta synodali responsione aperuerat, translacionem- que Basiliensis concilii in locum alterum, cum quibusuis personis, cuiuscumque status, dignitatis, preeminencie, nobilitatis, gradus, ordinis seu condicionis existerent, eciam si papalis, imperialis, regalis aut alterius cuiuscumque cuiuslibet regionis aut nacio- nis, eciam imperatoris ac patriarche Constantinopolitani et aliorum ecclesie orien- talis, aut pro premissis vel aliquo ipsorum legacione aut conmissione fungentibus, sufficientem ad hoc habentibus potestatem, ita vt cum eis status et auctoritas eccle- sie stabiliri, ac omnia et singula, que gererentur vallari possent et firmiter roborari, tractandi, ordinandi, deliberandi, concludendi, statuendi, disponendi, terminandi, decernendi, declarandi et exequendi auctoritate vniuersalis ecclesie, ipsarum litte- rarum tenore sancta synodus facultatem concederet, ac eciam potestatem ratum et gratum habitura, quidquid super premissis per oratores ipsos cum dictis personis deliberatum, ordinatum, conclusum, statutum, dispositum et decretum foret, idque factura auctore domino inuiolabiliter obseruari. Preter hanc concessa fuit specialis facultas patriarche, vt auctoritate vniuersalis ecclesie legatus de latere constitutus cruce aliisque insigniis legatorum de latere vteretur, alia quoque, vt ipse et dicti episcopi, seorsum alii vero oratores, vt singulis vna cum altero illorum possent con- fessionale concedere ad tempus vel in perpetuum, preterquam ad casus sedi apo- stolice reseruatos, absoluere autem a quibuscumque criminibus et censuris a iure vel ab homine, et super irregularitate dispensare, habilitare eciam eos, qui ad con- uenticulum Ferrariense vel Florentinum iuerant, illis abiuratis, conferreque illis beneficia, dispensare super defectu natalium et etatis, resignaciones recipere, inter- dicta suspendere in locis, ad que declinare contingeret, altare portatile concedere, euntibus contra infideles crucem dare, super quarto gradu consanguinitatis et affi- nitatis, super III° vero, cum tribus magnis nobilibus dumtaxat, dispensare, recon- ciliare ecclesias et cimiteria, vnum annum de iniunctis penitenciis relaxare cum eis diuinis officiis interessentibus, omniaque alia et singula facere, quibus legati de latere ex concessa eis potestate vtuntur, seu vti possent. Narracio facultatis huius de spiritualibus facta est, quoniam prima forte fuit vsque in hoc tempus nulli con- cessa simili, sed postea quamplurimis, eciam aliquando doctoribus, copiosius autem episcopis, sed copiosissime cardinalibus legatis de latere. Vt autem principalis facultas dictorum Ix oratorum singularis maximaque fuit, sic vltra solitum specialia iuramenta prestitere oratores ipsi, videlicet, quod instarent pro veritatibus fidei per Constanciense et Basiliense concilia declaratis, generalium conciliorum auctoritate, specialiter Basiliensis, reformacioneque ecclesie, ac vt pro defendenda iusticia et veritate Basiliensis concilii insisterent contra aduersantes. Quo facto iuramento

Strana 237
Liber XIIII. Caput XX. 237 data est patriarche a presidente concilii crux, et aliis insigniis legatorum de latere vteretur. Fuerunt eciam assignati duo seruientes armorum, duo cursores et duo notarii concilii, ituri cum eis. Capitulum XX. Prouisio trium ecclesiarum et ordinacio contra ambiciosos dua- rum facierum a concilio et papa obtinentes beneficia, et specificantur persone in dieta Maguntina conuenientes. Marcii decursu celebratis congregacionibus decem, sancte synodo incorporati fuere procuratorie sancti Martini de Carnigagia Eluensis abbas, Anthonius de Ylano decretorum doctor, generalis ordinis beate Marie de Mercede, Anthonius de Cor- duba, eiusdem ordinis et theologie professor, Augustinus de Lagrana sancti Marci de Clauaxio ordinis humiliatorum Ypporrigiensis diocesis prepositus, Theodericus Winckel, Iohannes de Turno, Dyonisius Aptensmuler, Petrus Purboyt de Brugis, Iohannes Melnes, in decretis licenciati, canonici quatuor, priores tres et alii octo. Vt autem gauderent indulgencie plenarie confessionalis et aliarum indultis gracia- rum priuilegiisque sinodalibus, incorporatis dumtaxat concessis, cum moris esset incorporaciones fieri iuramento prestito, mense isto fuerunt incorporati nouem, quo- rum aliqui extiterant in concilio ab inicio eius, priusquam fuisset instituta forma iuramenti, quomodo incorporati sunt oratores studii Parisiensis vel fuerant incorpo- rati, vt procuratores prelatorum et non propriis nominibus, notarii quoque concilii. Facta autem relacione per Ebroicensem episcopum in causa Sistaricensis episco- patus, lata est sentencia synodalis pro electo ad ipsam ecclesiam Raymundo Talem, decretorum doctore. De vacacione quoque ecclesie Grossitane relato per Bernardum Aquensem episcopum, illi prouisum extitit de persona fratris Nicolai de sancto Ge- miniano ordinis predicatorum. Rursus per archiepiscopum Lugdunensem de vaca- cione ecclesie Briocensis, prouisum illi extitit secunda futuri mensis de persona Iohannis Leonensis episcopi. Et quoniam multi ambiciosi, viis duabus terram ingre- dientes, promociones obtentas a papa post suspensionem eius ab administracione papatus de nouo obtineri per concilium instabant, ordinatum extitit, vt eorum suppli- caciones non expedirentur, nisi personaliter ad concilium venirent, aut per procura- tores sufficiens habentes mandatum id peterent, renunciaturi illiusmodi prouisionibus ; tamque renunciacio, quam prouisio simul registrarentur. Cum vero circa finem pre- teriti mensis magna multitudo armigerorum, vocata communiter societates Francie, cogente inedia ex Lotharingia ad partes Ellesacie descendentes, victum querentes, sed et predas, incendia, homicidia aliaque exercentes generis huius, ciuibus Basi- liensibus id requirentibus, qui de custodia ciuitatis solliciti erant, personas racione concilii Basilee stantes post pulsum campane non ire de nocte, nec per diem ac noctem transferre se ad loca municionum, aut extra aut intra ambulare circa muros, ordinatum per concilium extitit die quinta huius. Qua Magunciam miserante Deo incolumes applicuere oratores synodales e Basilea, nauigio recedentes vltima

Strana 238
238 Liber XIIII. Caput XXI. Februarii, quos in aliquibus locorum, qua transibant, predictarum gencium timore non admissos, dormire oportuit noctibus supra Renum in naui. Iam autem Treuerensis et Coloniensis archiepiscopi et oratores quidam Romanorum regis Maguncie aderant, in quam translata erat Francfordensis dieta. De gestis cuius mutato paululum ordine superius tento summarie nunc referendum est, et continuande materie de mutacione concilii causa et gracia compendii et veritatis lucidius notificande respectu rerum gestarum, magnitudine eciam id ipsum requirente. Interfuerunt namque diete huic personaliter cardinalis sancti Petri ad Vincula, Theodericus Maguntinus, Rabanus Treuerensis, Theodericus Coloniensis archiepiscopi, Patauiensis, Lubicensis, Augu- stensis episcopi, abbas et alii quatuor doctores ac milites Romanorum, Turonensis archiepiscopus, Trecensis episcopus duoque doctores Francie, Conchensis episcopus, Castelle et Portugalie regum, Albinganensis episcopus, Franciscus de Barbauariis ducis Mediolani, pluresque episcopi e Germania et electorum imperii, necnon archi- episcoporum et episcoporum Germanie oratores. Capitulum XXI. Collacio habita cum cardinali sancti Petri per concilii oratores, horumque prima proposicio publica coram omnibus, illo absente in dieta con- stitutis, auisamentumque oratorum ducis Mediolani. Quando autem applicuerunt oratores synodales, racione legacionis de latere patriarche competentis, recepti fuere a clero Maguntino processionaliter per Iohan- nem de Lysura, oracione facta cum themate „ecce nunc tempus acceptabile“, ex- ponentem, quod omnis clerus congratularetur accessui eorum, considerata mittentis auctoritate, qualitate missorum, et spe assequende ecclesiastice vnitatis, diebus hiis permaxime neccessarie, cum in tanta turbacione contrariis a concilio et papa pre- ceptis emanantibus, quid tenere deberent, nescirent. Non vero minus composite quam opportune Thomas de Corcellis respondit oratorum ex parte, qui preter pa- triarcham, visitantes in habitacionibus eorum dictos electores imperii, audienciam poposcerunt. Cardinalem autem sancti Petri eidem patriarcha deferens personaliter visitauit, voluit eciam deferre, si, quod factum non est, publice conuenissent. In huius visitacione proposuit Vicensis episcopus, reuerenciam eidem exhibens lega- cionis parte et supplicans, vt auctoritatem et honorem concilii reconmissos haberet. Qui ad primum humiliter respondens, quoad um hortabatur oratores, vt eciam re- conmissum haberent honorem sedis apostolice, non deicienda eius auctoritate propter vnum hominem in ea sedentem. Responsum vero extitit, honorem sedis illius augeri, cum reformacione decoraretur, ad quam intendebat concilium. Die vero XII. Marcii in capitulo maioris ecclesie audiencia publica habita est, consedentibus prime banche in medio patriarcha, vt legato de latere, a dextris regum Francie et Hyspanie ac ducis Mediolani, a sinistris electoribus et oratoribus Romanorum regis. Honeste autem per Lubicensem et Augustensem episcopos, licenciato ab auditorio Nicolao de Cusa, qui in dieta Nurenbergensi fuerat pape orator. Et exhibitis cum benedic-

Strana 239
Liber XIIII. Caput XXI. 239 cione Dei omnipotentis per patriarcham credencie litteris synodalibus Romanorum regi et electoribus destinatis, Vicensis episcopus ex opposito, cui consedebant ceteri oratores concilii cum themate „salutat vos vniuersa ecclesia“, oracionis principio de excellencia ecclesie, in prosecucione autem de laudibus Germanie imperatoris et electorum imperii, quidque decebat eos agere in factis ecclesie, vt eius mandatis ac diffinicionibus acquiescerent protegentes et exequentes, allegatis desuper multis textibus iuris canonici, exponebat consequenter ecclesie planctum, conmemorata doctrina Bernardi ad Eugenium, quid summum pontificem agere deceat, contestatus contraria agere Eugenium papam quartum, citacionis et suspensionis decretorum expositis racionibus, et quomodo nullatenus concilio imputandum erat, velut scisma faceret, sed pape, qui iam illud multipliciter effecisset, et specialiter conuenticuli Ferrariensis ereccione. Multa eciam deduxit, nullitatem ostendencia et iniquitatem parcialis conclusionis legatorum, propter quam papa fundaret se, velut proprio con- sensu Basiliense concilium iam esset dissolutum. In conclusione autem deprecabatur imperatorem et electores concilio assistere, facturos decreta eius inuiolabiliter ob- seruari. Allocutus postremo de cedula oratorum super mutacione concilii, quomodo primo oporteret prouideri super nouem auisatis in responsione synodali, quam plumbo roboratam exhibuit, deposcens eam publice legi. Paulisper vero deliberacione cap- tata per electores et oratores imperii, pausatim legit eam integre oratorum concilii sextus Iohannes de Bachenstein. Post cuius lecturam Vicensis episcopus, dirigens verba ad Romanorum regem et electores imperii, presentauit librum plumbatum omnium sessionum Basiliensis concilii vsque in eum diem, illa acceptari requirens et tradi execucioni. Vtque egerant primo breui deliberacione preuia, cancellarius Maguntini archiepiscopi illorum parte respondit predicta recipere deliberandi animo, et deliberacione habita responsuros fore quod ad laudem Dei, vtque oratores con- tenti essent. Biduo autem sequenti, suspenso in valuis ecclesie per cursores concilii instrumento sentencie contra Tarentinum archiepiscopum, Lubicensis episcopus et consiliarii electorum imperii patriarche aliisque oratoribus exposuerunt se admirari de dicta publicacione, cum illa congregacio indicta esset ad pacem, et quia intelli- geretur factum eorum consensu, propter quod mediatores ydonei non reputarentur; rogabant igitur tolli. Quibus patriarcha respondit, iustificans factum et annuens peticioni eorum; dieque ista habita fuit noticia de cedula, prout asserto firmabatur in dieta presentata per oratores ducis Mediolani, prosequentes, quod in concilio de supersessione in processu pape tenoris huius. Auisamentum pro intelligencia per oratores ducis Mediolani primo firmetur inter eos dominos et oratores, quod inten- datur ad pacem et vnitatem ecclesie omnibus modis et viis possibilibus. 1°, quod procuretur vnanimiter sublacio presentis scismatis. III°, quod prohibeatur quod- cumque aliud scisma quouismodo futurum in ecclesia Dei. Quarto in euentum, quod pax et vnitas ecclesie defectu alicuius partis vel vtriusque pro nunc haberi non possint, intelligencia tamen inter omnes firma remaneat vsque ad ipsius pacis et vnionis obtentum. Videtur eciam conferre negociis istis ad optatum finem condu- cendis, quod presens dieta continuetur, donec aliquis bonus sequatur effectus; et,

Strana 240
240 Liber XIIII. Caput XXII. si non possunt eam continuare, saltem remaneant, quo plures possint, et qui recedere habeant, aliquos eorum loco substituant, et item, quod prouideatur, vt contra summum pontificem in concilio Basiliensi non procedatur durante hoc tractatu pacis, quoniam ex prefato processu multiplicaretur scisma, quod est contrarium votis omnium. Cum vero oratores concilii percepissent Nicolaum de Cusa in multis locis detrahere honori concilii atque stabilitati, contra professionem imperatoris ac tocius Germanie, affir- mantis, quod Basilee non esset concilium generale, quodque oratores concilii impe- dirent publicam ei dari audienciam, Maguntino et Coloniensi archiepiscopis insinua- runt se paratos publice reddere racionem de fide et legittimitate concilii, minusque molestum esse eum in publico audiri, quam angulariter detrahentem. Responsum vero a Coloniensi receperunt deliberatum fuisse, non dandam ei audienciam publi- cam, quia sperarentur venturi pape oratores, vt vero reprimeretur, deliberaret cum aliis in dieta venientibus. Capitulum XXII. Conclusiones octo a magistris in concilio determinate, papam, vt in heresim relapsum, denotantes, requisicioque facta Germanis per nuncios, nunciorum pape occulta reuelantes. Post hec die sexta Magunciam accessit e concilio Petrus de Colle ordinis mi- norum et theologie professor, qui presentauit oratoribus super materia fidei papam concernente conclusiones tenoris sequentis. Veritas de potestate concilii generalis supra papam et quemlibet alterum declarata per sacrum concilium est veritas fidei catholice. Hec veritas, quod papa nullatenus potest concilium generale dissoluere preter eius consensum, est veritas fidei katholice. Veritatibus duabus predictis verbo, scripto aut facto pertinaciter repugnans censendus est hereticus. Veritatibus duabus predictis repugnat prima huius sacri concilii Basiliensis dissolucio, pretensa per Eugenium modernum de plenitudine potestatis apostolice, vt asserit attemptatam. Veritatibus duabus predictis repugnantes errores Eugenius papa modernus, post primam dissolucionem synodali monitus ac iussus sentencia, et in forma sibi oblata iudicialiter, reuocauit. Veritatibus predictis repugnans huius sacri concilii Basiliensis pretensa dissolucio per Eugenium modernum citatum super facto reformacionis attemptata de plenitudine potestatis, vt asserit, casu, quo contra ipsum aut aliquem de suis presidentibus procederetur, inexcusabilem in fide continet errorem. Veri- tatibus duabus predictis repugnans iterata dissolucio pretensa huius sacri concilii Basiliensis ipsum modernum Eugenium dissoluentem in reuocatos errores probat esse ex natura facti relapsum. Veritatibus duabus predictis repugnans iterata disso- lucio, ac ipsius Eugenii post declaratam eius contumaciam in eadem longa perma- nencia apertaque sua rebellio et alterius congregacionis sub nomine concilii gene- ralis vel ycumenici ereccio, hoc sacro concilio Basiliensi durante, sunt de eiusdem Eugenii pertinacia euidencia testimonia, que clamore accusatoris non indigent. Ma- teria suprascriptarum conclusionum multis diebus ac iteratibus vicibus per venerabile

Strana 241
Liber XIIII. Caput XXII. 241 collegium reuerendorum magistrorum ac aliorum graduatorum in facultate sacre theologie, in hoc sacro Basiliensi concilio in numero copioso existencium et sepissime conuocatorum agitata, examinata ac racionibus, allegacionibus et motiuis, eciam cum libris communiter inter se discussa, agitata extitit, et tandem hodie lune xv. Marcii M°CCCCXXXIX° prelibati domini et magistri vnanimiter ac communi consensu con- uenerunt in materia atque forma conclusionum suprascriptarum, ac easdem de verbo ad verbum laudarunt et approbarunt ac eciam asseruerunt eas, vt veritates fidei katholice. Deulefist notarius fidei. Hiis conclusionibus confortati maiori cum fiducia oratores concilii conmissa eis prosequebantur, et, quoniam in dies magis aperiebantur practice, que ex parte pape tenebantur ad concilii dissolucionem, siquidem annuncciacionis die a Nuren- berga destinati doctores duo per oratores pape Tarentinum, Iohannem Franciscum in vtroque et militem, ac Iohannem de Turrecremata ordinis predicatorum et theo- logie professores in presencia Maguntini et Coloniensis electorum oratorumque im- peratoris et aliorum electorum imperii proposuerunt, scripto presentantes cedulam tenoris sequentis. „Cum alias reuerendissime et illustrissime paternitates vestre de opido Nuren- bergensi recesserunt a reuerendissimo patre domino legato et ceteris oratoribus sanctissimi domini nostri, vos omnes patres cum instancia postulastis, quod per sanctissimum dominum nostrum, pendente isto tractatu pacis, nichil innouaretur con- tra Basilienses vel aliquem ex eis, quoniam taliter intercederent dominaciones vestre apud eos, quod nichil innouaretur contra sanctissimum dominum nostrum vel aliquem ex suis, et, licet ex parte pape ad vnguem seruatum fuerit, quod promissum erat, ex parte tamen illorum de Basilea multa innouata sunt, et specialiter contra reueren- dissimum patrem dominum archiepiscopum Tarentinum, contra quem per aliquos dies ante tempus diete acerrimam sentenciam ex causis falsis ac iniquis tulerunt, vt impedirent accessum suum ad dietam tunc de proximo celebrandam, scientes, quod pro parte sanctissimi domini nostri et inter eius oratores est vnicus prelatus et principalis orator, et de omnibus, que in Basilea gesta sunt, plenissime informatus. Si illum excludebant, videbatur illis omnes alios excludere, quia cum mandatum sanctissimi domini nostri fiat omnibus in communi et in solidum, vno excluso, cum aliis duobus nichil tractari vel concludi poterat, et sic, oratoribus apostolicis ex- clusis, existimarunt Basilienses posse faciliter obtinere confirmacionem cedule, alias in Basilea auisate. Interest ergo reuerendissimarum paternitatum vestrarum, ad quarum instanciam dominus noster papa suspendit processus suos sub spe promis- sionis per vos facte, scilicet quod Basilienses similiter processus suos suspenderent, taliter prouidere, quod factum est de facto, tollatur de facto, et quod possint ad locum accedere cum honore debito sedi apostolice, non obstantibus machinacionibus aduerse partis, et taliter ordinare, quod non impediatur continuacio practice alias in Nurenberga incepte. Alias protestamur, quod per nos non deficit nec per sanc- tissimum dominum nostrum, quin pax detur in ecclesia Dei, et practica iam cepta Scriptores III. 31

Strana 242
242 Liber XIIII. Caput XXIII. continuetur. Secundum auisamentum est, quod, nisi in totum euacuetur cedula in Basilea auisata, cum enim cedule practica sit separata et distincta ab illis, que in Nurenberga in medium deducta sunt, et ab aliis, que per oratores regis Romanorum et dominorum electorum sanctissimo domino nostro proposita fuerunt, certe mandata omnia, que se ad predicta referunt, remanebunt nuda et sine effectu, nec poterunt comparere ad perficiendum sancta opera, propter que sanctissimus dominus noster inuitatus seu vocatus est. Debent ergo illustres dominaciones vestre taliter proui- dere, quod dicta cedula in totum euacuetur et aboleatur, quia ea, que in cedula continentur, per sacrum concilium ycumenicum veniunt declaranda et non per pater- nitates vestras, ad quas spectat, pacem per media racionabilia querere, non autem differencias terminare; alias, si hoc non fiat, protestamur, vt supra. Requirimus eciam et tercio paternitates vestras et dominaciones vestras, vt placeat declarare, an velint promissa in opido Nurnbergensi seruare, scilicet quod primo et ante omnia decla- retur sanctissimum dominum nostrum satisfecisse diete Nurenbergensi et respon- sioni ab interscriptis facte, et similiter, antequam ad alia procedatur, nobis dare ple- nariam audienciam, et hec omnia ideo declarari fieri petimus, vt habita intencione sanctissimi domini nostri possumus remotis impedimentis celeriter ad locum acce- dere, et sine aliis difficultatibus realiter vobiscum laborare in vinea domini. Huic proposicioni vt vel aliqui ex eis interessent, diligencia facta per oratores concilii, locus non affuit. Sed si vera sunt narrata per illos, palam fit alteritas practicarum, et quomodo non tam ad translacionem, quam ageretur ad dissolucionem concilii, quodque id adhuc eciam in dieta ista a multis intenderetur, per quosdam non medio- cris fidei et auctoritatis viros auisati fuere oratores ipsi, ab eoque proposito non multo differunt verba publice dicta in tractatibus diete huius.“ Capitulum XXIII. Nomine tocius Almanie decreta Basiliensis concilii, preter con- cernencia pape processum, solemniter acceptantur cum certis modificacionibus et supplicacione, vt prouideretur per concilium super quibusdam abusibus. In qua per eos, qui nacionis Germanie frequenter desuper conuenientes, actum est de acceptandis decretis Basiliensis concilii. Prius autem, quam id fieret per cancellarium archiepiscopi Maguntini, huius et comprouincialium suorum nomine coram patriarcha et aliis oratoribus concilii dictum fuit, quoniam fructus biennales in sua et annales in suffraganeorum dyocesibus reciperentur, non pro seu in colla- cione, aut disposicione vacancium beneficiorum, sed loco quarte decimarum, quia non leuabatur, vbi ordinarii huiusmodi quartam recipiebant, sed vbi non, ideoque non credentes recepcionem ipsam fructuum biennalium vel annalium per decretum annatarum prohibitam esse protestabantur, quod per quamcumque acceptacionem factam aut fiendam de dicto decreto non intendebant desistere ab eiusmodi percep- cione, et casu, quo Basiliense concilium per bullam huiusmodi fructus non intelligi prohibitos, ex tunc, prout ex nunc, volebant protestacionem hanc pro non facta haberi.

Strana 243
Liber XIIII. Caput XXIII. 243 Oratores autem responderunt, quod prima facie non videretur eis percepcionem illam, prout exponebatur, sub ipso decreto comprehendi. Offerebant autem operas suas, vt concilium annueret eorum desideriis super facienda declaracione. Protestacione hac facta XxV. die, XXVI. Marcii facta est acceptacio decretorum per Romanorum regem pro eo et tota Almania cunctisque suis principibus ac subditis ecclesiasticis et secularibus cuiuscumque status, gradus, condicionis seu preeminencie forent, per Maguntinum pro se, ecclesia, cunctis comprouincialibus et clero suis, ac pro illustris- simo principe Frederico, marchione Brandenburgensi, Theodericum Coloniensem archiepiscopos pro se et ecclesia sua, Rabanum Treuerensem archiepiscopum pro- ipsa ecclesia Treuerensi et clero suis, Saltzeburgensem pro se, ecclesiis ac prouinciis et clero suis, archiepiscoporum oratores et procuratores profitentes se decreta sacri Basiliensis concilii per eius oratores eisdem solemniter et publice exhibita acceptare cum omni honore et reuerencia ac deuocione, qua decebat, saluis tamen in quibus- dam eorum modificacionibus, declaracionibus et limitacionibus per sacrum concilium decretandis, suspensionis tamen pape et aliorum eam concernencium decreta, quod pro presenti non acceptarent, sed circa illa volebant in prioribus protestacionibus suis et nacionis germanice, donec aliud deliberarent, de quo solemniter protesta- bantur remanere. Acceptabant igitur decretum per Constanciense concilium factum et per Basiliense renouatum de auctoritate et potestate generalium conciliorum, ac de temporibus et modis conuocandi et celebrandi, incipiens „frequens“. Decretum quoque de eleccionibus XIIe, sicut in construenda petentes declarari per concilium, quod elecciones pontificum et abbatum fierent seruata forma illius, inferiorum vero dignitatum, quod sufficeret iuramenti forma in eodem expressa. Dignareturque statuere, vt promouendus per papam remitteretur consecrandus aut benedicendus per inmediatum superiorem, nisi presens foret in Romana curia, et tunc prestiturus iuramentum solitum inmediatum superiori suo, per quem confirmacio eleccionum fieret, et si absque causa racionabili confirmare differret aut recusaret, mediatus superior adiri posset, si vero contingeret prouisionem per sacrum concilium pape non fieri, nichilominus effectus et obseruancia dicti decreti non impediretur. Accep- tarunt rursus xve de conciliis synodalibus: "pridem hec sancta“ ; XVIIIIe de Iudeis et neophitis: "saluatoris nostri"; xxe de publicis concubinariis: „quicumque clericus“; de modo communicandi excommunicatis: „ad vitanda“; de forma ponendi inter- dictum: „quoniam ex“; de modo appellandi vel non: „vt lites“; XXIe de annatis sublatis: „in nomine spiritus". Circa hoc tamen dignaretur sacrum concilium decla- rare, quod non intenderet per hoc prohibere, quin licite exigatur et soluatur, si quid tempore recepcionis beneficiati solitum esset solui fabrice vel pro ornamentis ecclesie, vel simili casu, ad vsum tamen diuini cultus, non vero ad priuatum como- dum personarum conuertendum. Item de pacificis possessoribus: "quicumque non violentus“. Alia quoque nouem decreta sessionis eiusdem diuinum concernencia cultum. Item XXIIIe de numero et qualitate cardinalium: "cum summo pontifici“; de eleccione cassanda: „licet dudum“; de sublatis reseruacionibus: "et quia". Circa hoc tamen dignaretur concilium ius commune renouare, vt papa beneficia in dicto 31*

Strana 244
244 Liber XIIII. Caput XXIII. decreto reseruata, nisi infra mensem conferret, quod ordinarii possent prouisosque a papa suas prouisiones sub pena amissionis iuris infra quatuor menses ordinariis insinuare debere; de sublata Clementina: „litteris licet in apostolicis“; xxxe de communione eucharistie : „vt lucidius“; XXXIe sessionum Basiliensis concilii de colla- cione beneficiorum : „placuit“. Supplicaretur tamen concilio, vt declarare dignaretur, quod huius decreti vigore non intenderet tollere inferioribus ordinariis tempus La- teranensis concilii, et quod ante lapsum ipsius non haberet locum preuencio. Quod- que in nacione Germanica in graciis, quas dominus papa adhuc facere haberet, pre- ferretur Theutonicus non Theutonico, in ecclesia Theutonicali parrochiali presertim, eiusdem quoque sessionis de causis ecclesiastice sollicitudinis. In fine autem cedule de huiusmodi acceptacione dicebant decreta, que simpliciter acceptanda essent, simpliciter se acceptare, alia cum suis modificacionibus sub spe, vt per sacrum con- cilium approbarentur et decretarentur, acceptarent sic modificata et declarata. Ve- rum quia nonnulla essent in quibusdam ecclesiis nacionis Germanici statuta et con- suetudines, abusus diuersaque alia incomoda non ex caritate, sed ambicione, auaricia et cupiditate omnium radicitus malorum introducta, nondum reformata per decreta sacri Basiliensis concilii, inter alia, quod eiusdem nacionis fideles grauarentur quarto consanguinitatis vel affinitatis gradu coniuncti matrimonium contrahere volentes, astrictos fore sedem apostolicam consulere, cum tamen desuper leuiter dispensaretur, multa denique exorbitancia conmissa per exemptos, impunita transirent in graue scandalum multorum propterea, quod contra disposicionem capituli volentes de priui- legiis per sedem apostolicam, cottidie priuilegia eis concederentur. Conseruatorie eciam nimis multiplicarentur et ad loca distancia contra formam iuris communis. Item, quoniam in curia Romana extraneis, aduenis et indignis frequenter conferrentur ordines sacri, super hiis dignaretur sacrum concilium prouidere. Acceptacio hec decretorum coram notariis quinque et in presencia, vt ipsi referunt, XVII decretorum, legum, vtriusque iuris doctorum et licenciatorum, pluriumque aliorum, tam religio- sorum, quam secularium, testium ad premissa rogatorum, facta est in stuba capitu lari ecclesie Maguntinensis. Et die sequenti in domo sue habitacionis per Lubi- censem episcopum nomine archiepiscopi Bremensis pro se, ecclesia, prouincia et clero suis. Eiusmodi acceptacionem factam fuisse die ipso notificatum extitit ora- toribus concilii, quamuis vsque in finem diete copiam habere non potuerint. Vtrum autem oratoribus Francie innotuerit, non dicitur, sed Turonensis archiepiscopus in proposicionibus suis mencionem sepe fecit, quasi fieri deberet, et propterea annui debere principum requisicioni, quorum Maguntinus et Coloniensis quatriduo ante dictam acceptacionem requisiti, vt non concluderetur per eos aliosque super muta- cione concilii suscipiendisque decretis, nisi collacione cum oratoribus ipsis habita, responderant sic fiendum, ac quod possent sperare de bono fine expedicionis.

Strana 245
Liber XIIII. Caput XXIIII. 245 Capitulum XXIIII. Prime interlocuciones graues satis inter constitutos in dieta et oratores concilii super eius mutacione ad dandam ecclesie pacem, quas secute fuerunt grauiores multo proposiciones publice et replicaciones, vt primum pro- uideretur indempnitati fidei. Die autem XXVIII. Marcii, Sabbato ante Dominicam in ramis palmarum, inter- locuciones super mutacione concilii inchoate finem accepere magna feria sexta, iugiter bis conuencione facta preter triduum mane, quo diuinis officiis interesse consueuerunt ecclesiastici omnes. Conuenientibus igitur principibus aliisque in dieta constitutis in capitulo maioris ecclesie, hiis, vno alio vero sistentibus loco, oratoribus concilii per Iohannem de Eycke alterumque doctorem ex oratoribus Francie tres fuere facte interrogaciones, vt, quia non plene exponeretur in responsione concilii declararent, quomodo vellet concilium se mutare, et si acceptaret tria loca in cedula oratorum nominata, Argentinam, Constanciam et Magunciam, et si haberent pote- statem plenam ad tractandum super materia pacis et vnionis Grecorum. Responsum autem fuit, interloquentibus Iohanne de Segobia et Iohanne de Bachenstein, quantum ad primum et secundum, quod vellent, quemadmodum in fine responsionis synodalis plene ac expresse desuper hiis declararetur, legeruntque particulam illa continen- tem; responderunt eciam, quod haberent potestatem plenam et sufficientem. IIa inter- locucio fuit, vt declararent, an esset de intencione concilii, in omnem euentum se velle mutare. Responso autem interrogacione, quomodo intelligerent in omnem euentum, vtpote, si papa et Grecis non venientibus, nec altero ex ipsis tunc, vt visum extitit, inter se ipsos aliis sic, aliis sic, dicentibus, qui de Germania seor- sum, et qui de Francie alio in loco deliberare ceperunt, denique simul et seden- tibus cunctis ex ordine, Turonensis archiepiscopus cum themate: „misericordia et veritas obuiauerunt sibi, iusticia et pax osculate sunt“ proposuit, quod ad pacem perueniretur per illa tria, dicens misericordiam debere esse in animis patrum con- cilii, inclinancium se ad huiusmodi tractatus, respectu quoque ecclesie et respectu pape. Veritas autem esset, quia omnes principes confiterentur veritatem sacri Basi- liensis concilii, vniuersalem ecclesiam representantis, decretorum eciam, quia vellent acceptare illa. De iusticia autem preteriens iterum dicebat, tria esse maxime con- ueniencia ad pacem, acceptacionem fiendam decretorum per imperatorem et alios, et quod mutacio concilii fieri deberet. Medium autem illa coniungens stabilitas, adhesio et fauor, quem reges et principes exhibebant et exhibere concilio promitte- bant, vtque tempore medio, quo papam requirerent, supersederetur a synodali pro- cessu. Contestatus est autem plus bina vice, quod neccesse erat, vt concilium in alium mutaretur locum, vbi aliud celebraretur, eciam non venientibus papa aut Grecis. Cum vero iam tarda esset hora, dicto per oratores concilii post cenam meri- dianam respondendum esse conuenientibus, qui mane et aliis multis, Iohannes de Segobia respondit, reducens thema ad miseracionem concilii respectu pape, quod fecerat hactenus, vt predixisset in responsione „cogitanti“, quia non, quomodo in

Strana 246
246 Liber XIIII. Caput XXIIII. Constanciensi concilio de Iohanne XXIII., sed lencius procederetur, expectato, si forte molesceret cor eius, et sic expectauerat iam septennio. Cum tamen parabola ficulnea parabole euangelice triennio fructum non afferens, succidi mandata fuisset, licet arbores alias infructiferas non redderet, quomodo papa, retrahens, ne obser- uarentur canones synodales. Prosequebatur autem, manutenendas esse fidei veri- tates, pro quibus instabat concilium, et quantum periculum fidei inminebat, summo pontifice male senciente de fide, que cum integra inuiolataque seruanda esset, vno- quoque fidelium firmiter fideliterque illam debente credere, quia per negacionem res dubia efficitur ecclesia, ne huiusmodi scandalum remaneat, pati non poterat, vel minimum ex Christianis pertinaciter negantem aliquam veritatem fidei, tradens eum curie seculari. Quanto vero maioris auctoritatis esset negans, tanto maius scanda- lum periculumque fidei inmineret, vtpote, si episcopus, archiepiscopus aut patriarcha; quid igitur de papa, qui omnium Christianorum magister esse debebat? Cum igitur Basiliense concilium in multis decretis ac responsionibus synodalibus mencionem faceret, papam male sentire ac repugnare veritatibus declaratis per concilia Con- stanciense et Basiliense, sicut experiencia monstrauerat, tempore sue prime disso- lucionis precibus cardinalium, regum, principum ac Sigismundi imperatoris flecti nunquam potuisse, nisi quando simul cum concilio potenti virtute concurrerant prin- cipes, et tunc per adhesionem suam fecerat prioribus iniunctis grauiora, sic igitur deceret ad presens concilio, quod confitebantur legittimum principes assentire, vt eorum auxilio papa profiteretur, de quibus mencio fiebat veritates fidei declaratas in prefatis conciliis. Palam quidem factum erat concilio obedire eum nolle, et quo- modo principibus obediret, sciens se non teneri ad obediendum mandatis eorum, sciens vero eos simul concurrere, quia speraret de sua pace eorum medio obtinenda, obediret, qui merito concurrere debebant, si auxilio esse volebant. Iam enim videre poterant securim ad radicem positam esse, quando per collegium magistrorum deter- minatum fuerat de relapsu eius. De acceptacione autem decretorum multum gau- derent concilii oratores, non quia ex huiusmodi acceptacione vtilitatem vel comodum sperarent, sed quia glorificaretur pater celestis, si in hoc et in aliis laboribus con- cilii plurimum fructum afferrent. Quod autem contestabatur mutacionem concilii fiendam ex neccessitate, quadrifarie illam distinguens respondebat, se credere illa non esse violencie, saluo conductu et protectore donatis concilio per regem Roma- norum, nec concupiscencie inordinate, quomodo villam emens dicebat neccesse sibi ire videre illam, aut expediencie, quia illa de malo esset, quomodo Christus dixit, neccesse esse, vt scandala venirent. Esset igitur exigencie ex presupposito fine, sed cuperent oratores desuper audire raciones neccessitatis; alias attingi non posse pacem ecclesie, nisi mutacione concilii, per illamque fieri debere. Quia vero peri- culosum esset concilium mutari, nisi factis prouisionibus auisatis in responsione synodali, plurima dixit de expositis per eum in relacione gestorum diete Nurenber- gensis, et in raciocinacione coram oratoribus principum super auisamentis datis per deputatos concilii. Ad dilacionem quoque petitam super processu pape referebat, quam infructuose hactenus concessa fuissent multe dilaciones, enumeratis sex ad

Strana 247
Liber XIIII. Caput XXV. 247 instanciam electorum imperii, quorum contemplacione concilium destiterat in pro- cessu pape, et exponebat, quid papa aggrauauerat contra concilium et supposita eius, dilacionibus ipsis durantibus. Postremo autem referebat hec dicta fuisse non pro responsione oblate peticionis principum, sed vt significarentur, que inminebant grauitas et periculum. Capitulum XXV. Multe promissiones verbales ex parte principum, et intrinseca explicacio causarum mutandi concilii, condescensioque oratorum eius, eciam ad locum concilio incogitatum sub condicionibus tribus. Seorsum abinde conferentibus electoribus et aliis in dieta congregatis, et demum electoribus solis aliisque quatuor eorum parte, Turonensis archiepiscopus accessit oratores concilii, dicens multa esse motiua, quare deceret concilium trans- ferre se, sed intelligerent, quod eciam idem esset in alio loco, quod transfertur cum ordinacionibus suis, sed de incorporandis restriccio fieret. Quare autem transferri deberet concilium in omnem euentum, tres allegabat raciones, quia sic ad illud con- ducerentur principes aliqui, qui pro tunc non nominabantur, cardinales quoque; papa eciam non haberet ibidem excusacionem, quam contra Basileam allegabat de suspicione, multumque suadebat, vt de ipsis in dieta conuenientibus haberent con- fidenciam, laudans medium, quod mane fuerat apertum, affirmans solum die ista ex subita inspiracione spiritus sancti apertum fuisse; etenim per illud desistebatur a practica cedule alias concepte, ipsique deberent cognoscere tantam graciam, quoniam haberent, quod petebant, cum haberent adhesionem fauoremque et assi- stenciam omnium quasi principum illa promittencium, necnon execucionem ad omnia decreta in facto reformacionis edita et edenda per concilium ante eius translacionem. Et postmodum casu, quo papa non faceret debitum suum, satisque esset per verba hec explicatum, eciam si magis non specificaretur, quod principes ipsi obedirent omnibus decretis et mandatis reformacionem concernentibus eiusque execucionem. Et circa hoc, quod oratores ipsi peterent quascumque vellent securitates ac proui- siones, et principes eis concederent, visusque est loqui multum fauorabiliter, quasi expresse assentirent principes in processu summi pontificis. Oratores vero concilii dixerunt crastino respondendum, quo paucissimis ex constituentibus dietam con- uenientibus, desuper proposito, vtrum in omnem euentum mutari vellet concilium, multa vtrimque dicta fuere. Turonensis autem requisitus, quod ipsi auisantes de mutacione debebant aperire causas intrinsecas, quare id fieri vellent per modum velut conminacionis, dicebat id fieri neccesse, quia viderent ccclesiam diuidi, et quia per diuturnam residenciam Basiliensis concilii odiosa efficeretur celebracio concilio- rum, et quia, nisi fieret, principes iam auisauerant de prouidendo, et sic in totum rueret auctoritas ecclesie; allegabat eciam de pestilencia iam Basilee incipiente, que erat racio vrgens neccessarie mutacionis concilii, et erat melius cum fauore principum eam fieri. Mansit autem, vt cras desuper responderent oratores concilii,

Strana 248
248 Liber XIIII. Caput XXVI. qui manente domi patriarcha pro eo, quod principes non conuenirent, Patauiensis, Lubicensis, Turonensis et Conchensis per modum auisamenti responderunt, quod prima facie sic videretur, presupposito tamen, quod super securitatibus et prouisio- nibus satisfieret, quodque idem esset concilium cum omni modo et ordine celebrandi, sicut Basilee, et quod concilium eligeret, quem vellet ex tribus locis assignatis, vt in illum certo determinato tempore; et interim quandocumque se ipsum continuando transferret pro complemento operum, ad que extitit congregatum. Fuerat eciam additum, quod primo aufferretur conciliabulum Florentinum, quamuis non tam repli- cate, sicut de tribus condicionibus premissis. Dicti vero mediatores super condicione tercia magnam instanciam fecere, vt opcio et nominacio pape daretur, aut saltim imperatori, in quo auctoritas concilii seruaretur, si ex conmissione eius locum nomi- naret, instancia hac per oratores nullatenus admissa. Alia quoque hora patriarcha non existente, per modum auisamenti ab ipsis oratoribus dictum est, quod, si Greci Ratisponam venirent personaliter, concilium vellet se ibidem mutare. Interlocu- cionibus hiis factis, per Turonensem archiepiscopum repetita, que facta sepe exti- terat promissione de securitatibus et prouisionibus dandis, quales cogitarent, scirent concilii oratores adhuc, et, si nescirent, eciam ipsi conuenientes in dieta adiuuarent. Post multas vtrimque interlocuciones oratores concilii responderunt per modum auisamenti, quod presuppositis supradictis condicionibus, si Greci solum aut papa cum eis venirent Ratisponam, concilium se transferret ibidem, similiter de Argentina aut Maguncia; sed si papa solum personaliter veniret, quod vellet transferre se non ad Ratisponam, sed ad Argentinam vel Magunciam, et quod concilium nominaret illa loca ac decretaret. Facta autem de huiusmodi auisamentis scripta per cancel- larium Maguntini archiepiscopi, velut quinque paruis articulis, ostendensque orato- ribus concilii, exposito per Turonensem, quod per huiusmodi ostensionem non intelligeretur conclusionem fieri, per Vicensemque episcopum et alios, quod nullatenus intendebant consentire, nisi super securitatibus et aliis tractaretur. Lecta fuit pre- dicta scriptura coram eis, cuius petitam copiam concedere noluerunt, sed, cum ora- tores concilii expectassent, vt desuper securitatibus promissis collacio fieret, Con- chensis alte illis dixit: "quid agitis, vadatis;" quo verbo et alias intellexerunt se delusos, quoniam tanta, quamuis sub condicione aperuissent, non habita primo inten- cione eorum super securitatibus cogitancium, profecto longe aliter, quam oratores ipsi concilii intellexerant eorum promissiones. Capitulum XXVI. Auisatis primo per constitutos in dieta securitatibus, et conse- quenter per oratores concilii ac prouisionibus concilio dandis magna vtrimque contraferencia, an liceret principes speciales concilio obligaciones facere. Etenim de sero conuenientibus in eodem loco Turonensis archiepiscopus scripto legit septem articulos breues de securitatibus et prouisionibus circa mutacionem concilii, quorum maior pars erat in fauorem pape, quod suspensio tolli deberet, quod

Strana 249
Liber XIIII. Caput XXVI. 249 ipse vel sui essent presidentes, et de restriccionibus incorporandorum; in fauorem autem concilii parum aut generalia dicebantur. Tunc oratorum ex parte Thomas de Corcellis legit articulos quosdam, auisatos per eos, quod principes manutenere et protegere deberent concilium, continuacionem eius necnon decreta Constanciensis et Basiliensis conciliorum aduersus omnes, cuiuscumque dignitatis, eciam si papalis, cardinalatus etc., vtque promitterent pure et inconcusse adherere concilio, quamdiu Basilee permaneret, aut in alium locum translato, ponereturque breuis terminus, infra quem imperator Romeorum et patriarcha cum aliis Grecis venturi essent ad locum translacionis. Similiter circa aduentum personalem pape, et quod idem per- maneret concilium cum omnibus modis, vinculis et ordinacionibus ac decretis; quod gesta per Basiliense concilium firma manerent, tam iusticie, quam gracie, et prin- cipes susciperent decretum fiendum per concilium de mutacione eius, ac de securi- tate suppositorum eius, et quoniam, prout sepe fuerat insinuatum, intencio principum erat pape causam audiendam fore per concilium translatum, decretum vero „fre- quens", quia nemo debet esse iudex in propria causa, ordinauerat neminem conten- dencium de papatu concilio presidere debere, nec eidem obediendum fore, donec causa per synodum esset plenarie terminata, cum eadem et forcior racio vrgeret circa Eugenium papam per concilium suspensum, quod hoc idem obseruaretur, ipse vero, priusquam admitteretur ad audienciam, professionem faceret et recognicionem veri- tatum fidei declaratarum per Constanciensem synodum et Basiliensem, et hoc ante terminum translacionis concilii, reuocata primitus congregacione Ferrariensi et Florentina, aut alia quauis per ipsum erecta sub nomine concilii generalis; alias eo ipso intelligeretur cadere ab vniuerso iure papatus, sicut decretum „frequens“ disponit de recusante venire ad synodum generalem. Item, quod principes instarent, vt summus pontifex consentiret in locum per concilium eligendum, consensu acces- sorio non auctorizabili, darentque saluos conductus suos in plenissima forma, face- rentque prouideri de securitatibus locorum et stratarum, Romanorum rege daturo protectorem concilio. Prouiderent eciam, vt pecunie indulgenciarum per concilium reciperentur vsque ad satisfaccionem Auinionensibus et aliis creditoribus concilii faciendam ante eius translacionem, et si contingeret fieri conuencionem cum Grecis, quod per recessum eorum non intelligeretur dissolutum concilium, nisi illi de ecclesia latina consentirent iuxta decretum XIe sessionis Basiliensis concilii, et casu, quo papa supradicta non impleret pertinencia ad eum, quod principes mandarent omnibus subditis, ne quouis modo eidem obedirent. Articulis hiis perlectis inter- locutoribus Patauiensi, Lubicensi, Turonensi archiepiscopo et Conchensi episcopis abindeque coram electoribus et omnibus aliis super hiis et super interrogacione per oratores concilii eisdem facta, vtrum a suis principibus haberent potestatem tractandi et concludendi, declarandi, disponendi et exequendi, quemadmodum ab eis inter- rogati ipsi oratores dixerant se habere. Desuper hiis seorsum, qui Germanie et aliis deliberantibus coniunctim vero, postmodum iam die obtenebrescente Tilmannus consiliarius Coloniensis archiepiscopi respondit, petens copiam articulorum de secu- ritatibus, dicens, quod circa illas plenam habere possent confidenciam de Romanorum Scriptores III. 32

Strana 250
250 Liber XIIII. Caput XXVI. rege et electoribus imperii, conmendacione pleniori facta, quanta pro concilio fecis- sent, mittentes ambasiatas pro pace ecclesie, modo ad concilium, modo ad papam, et quomodo per Romanorum regem post acceptacionem eleccionis sue renouati fuis- sent salui conductus concessi per predecessorem, quodque in peticione dictarum prouisionum nimis videbantur notari, quasi non confiderent de principibus ipsis, qui cum essent mediatores, si petita concederent, papa posset non admittere eos, quasi suspectos, et quod satis erat pro omnibus securitatibus et prouisionibus saluus con- ductus per regem Romanorum concessus. Per modum igitur auisamenti videretur dominis ipsis in dieta congregatis peticiones eis presentatas necessarias non esse. Ad hoc autem breui captata deliberacione Iohannes de Segobia respondit conmen- dans opera, zelum et sollicitudinem ipsorum congregatorum ad bonum ecclesie et in fauorem Basiliensis concilii, cuius oratores diffidenciam nullam haberent de ipsis, sed pocius spem bonam. Verumtamen id notissimum esset, cum varia pericula occurrerent, expetenda eciam noua auxilia. Quoniam vero allegasset, non esse de more imperatoris huiusmodi prouisiones speciales concedere et securitates, quia Sigismundus imperator, quamuis fuisset magnus zelator conciliorum, nec in Con- stanciensi aut Basiliensi conciliis talia, vt petebantur, concesserat, respondebat, quod de actis Constancie non tam specifice memoriam haberet, sed de gestis per eum in fauorem concilii Basiliensis notorie constabat ab inicio concessisse saluum conductum, misissetque protectorem ducem Guillermum Bauarie. Papa vero postea vehementer inpugnante legittimitatem concilii, concesserat bullam auream adhuc eciam et post adhesionem pape saluum conductum. Vtque obtineret xxx dies dilacionis, sex ma- gnas fecerat promissiones specificatas in decreto XIIIe sessionis. Pro nunc autem concilium principum contemplacione ad multo maiora condescenderet, nec obstare videbatur, quia vellet se interponere ad mediandum. Hec enim via multo esset expediencior ad trahendum papam, si sciret, quod in casu, vbi ipse non faceret de- bitum suum, principes assentirent concilio in processu contra eum; sic enim conti- gerat tempore prime dissolucionis, quoniam neque cardinales, prelati aut reges, imperator eciam personaliter desuper interueniens, obtinere potuerant adhesionem, nisi quando sciuit imperatorem et principes alios firmiter velle assistere concilio; et tempore, quo fuit concordatum de forma adhesionis, Sigismundus ipse sepe ac publice dixerat, nisi concordata faceret, quoniam intelligebat ipsum velle destruere mundum, quod ipse primus derelinqueret eum, qui tamen iuratus fuerat eidem plus, quam imperatorum aliquis summo pontifici. Nec obstabat confidencia, quam de principibus concilium habebat, inire cum eisdem speciales obligaciones, sacra scriptura in multis locis testimonium perhibente filios Israel fedus et pactum iniisse sepe cum Deo, omnique die Christi fideles obligaciones Deo facerent, promittentes se magna facturos, si Deus a periculis eos liberet vel petita concedat. Quo vero ad peticionem scripture de securitatibus, quod referrent omnia patriarche et deliberarent.

Strana 251
Liber XIIII. Caput XXVII. 251 Capitulum XXVII. Alia contraferencia super eodem non minor, ac de potestate in dieta constitutorum ad obligandum principes suos, responsioque precisa illo- rum nolle se obligare specialiter, oratorum quoque concilii, quod obligacionem specialem petentes talem reddere deberent, generali minime proficiente ad pro- curandam ecclesie pacem. Die autem sequenti, deliberacione, quomodo alias seorsum et coniunctim per principes et alios dietam constituentes, non expectata responsione oratorum concilii de requisita copia peticionum ad interrogacionem illis factam, si potestatem habe- rent, Tilmannus, vt superius, laudans zelum, feruorem ac opera Romanorum regis et electorum imperii in fauorem concilii, respondit, quantum ad presentes, Magun- tinum, Coloniensem et Treuerensem, de eorum potestate questionem non esse, simi- liter et regis Romanorum oratores, quoniam exhibita fuisset concilio, Albinganensis quoque et Franciscus de Barbauariis plenissimum a duce Mediolani haberent man- datum, sequi ordinacionem imperatoris et electorum imperii. Conmemorans autem dictas per eum et alias quasdam raciones, vt de ipsis principibus confidendum esset, dicebat petendam non esse parte concilii obligacionem specifice, quantum ad prouisiones et securitates. Deinde archiepiscopus Turonensis habunde laudans im- peratorem et electores, zelum quoque regis Francie, qui se et alios miserat pro pace, de quibus confidendum erat, cum essent concilio incorporati et membra ecclesie. Conmendabat zelum regis Francie ad concilia generalia et specialiter, qui solemniter inhibuerat, ne quis ex dominiis suis iret ad Ferrariensem congrega- cionem sub nomine concilii generalis. Cum autem crederetur, quod rex tunc staret Lugduni, non esset dubium de omnibus gestis per eos statim haberi posse ratifica- cionem. Abinde Conchensis episcopus dicebat se aliosque oratores regis Castelle primum et continue pro pace ecclesie instetisse, protestantes, ne procederetur contra summum pontificem, vt pro pace ecclesie insisterent, speciale mandatum habentes. Pro parte vero oratorum concilii respondit archidyaconus Metensis concilium Basi- liense aut eius oratores non diffidere de constitutis in dieta, sed pocius omnem habere fiduciam. Verum, quoniam missi fuerant ad tractandum ea, que pacis essent ecclesie, nec inuenissent pape oratores, cum quibus potuissent tractare, alia vero pertineret tractare cum principibus, et alia cum illis decebat profecto, vt, quemad- modum principes specialem a concilio petebant obligacionem, eciam vt ipsi redderent non solum generalem, sed specialem. Quo vero ad beneficia aut obsequia ab impe- ratore et electoribus impensa concilio gracias agerent, sed et notissimum erat, quanta fecisset concilium nacioni Germanie, tam in reduccione Bohemorum, quam pacis composicione inter principes, ac eciam inter clerum et populum in multis ciuitatibus, Maguncia vero, in qua residebant specialiter, a qua per populum clerus erat expulsus. Et quoniam eciam ipsi conuenientes in dieta de concilio bene confidere possent, vt, quod racionis esset, in tempore faceret, ideo non neccesse erat ab ora- toribus eius specialem petere obligacionem, ex quo debebant habere confidenciam 32*

Strana 252
252 Liber XIIII. Caput XXVII. de concilio generali, vt faceret, quod deberet. Nec specialis et expressa obligacio, facta per eos, dinumeret confidenciam regie maiestatis aut electorum imperii, quo- modo nec Sigismundi Romanorum et regum Hyspanie aliorumque principum, cum quibus ipse et oratores concilii Constanciensis inierant speciales contractus, vallatos firmissimis iuramentis, eciam super deposicione Benedicti XIII., cui obediebant tam- quam vero summo pontifici, ac super firmitate gestorum per eum aliisque multis. Et rursus, quoniam generalia dicta multas haberent excusaciones, in tanta materia expediebat, quinymo neccesse erat, ad specialia venire, ne per dilaciones tociens replicatas in totum ecclesie auctoritas destrueretur. Iamque notum erat iuxta expo- sita die hesterno, papam pocius trahi posse ad dandam ecclesie pacem, si sciret principes expresse conuenire cum concilio, suaderet igitur periculum inminens in mutacione concilii speciales fieri obligaciones. Cum vero post hec Turonensis dixisset sufficere obligacionem principum, expositam per Tilmannum, quia posset confidi de principalibus, velut facturis semper debitum suum in fauorem concilii, Iohannes de Segobia, qui patriarcha mandante legerat copiam bulle auree, simili petita pro securitate concilii, replicauit permaximam esse differenciam inter expli- citam et implicitam confessionem veritatis, siquidem tam concilio adherentes quam pape se katholicos esse dicebant in particulari, tamen multum essent differentes, cumque concilium auisasset aliqua media, vt prouideri posset lesioni fidei et veri- tatum, que fuerant declarate in concilio Constanciensi; hoc igitur petebatur prin- cipes cum concilio expresse concurrere, vt fidem, quam ipsi confitebantur, papa eciam confiteretur; vbi vero nollet, quod assisterent iusticie. Turonensi demum replicanti, quod sufficeret securitas principum in generali oblata, nec deceret fieri mencionem de materia fidei pro bono pacis, respondit eam tamen esse precipuam curam concilii generalis, idque specialiter ad ipsum pertinere, vt super concernen- tibus fidem catholicam permaxime intendere debeat, dictumque fuisse eciam per eum, quod darentur omnes prouisiones et securitates possibiles, et que possent cogitari ab oratoribus concilii, ad quod eciam ipsi oratores principum adiuuarent. Cum vero idem Turonensis respondisset, quod illud intelligeretur non tam ample, sed de securitatibus iuris et facti, deliberacione habita, nomine oratorum concilii respondit Vicensis episcopus, summarie referens de tractatibus prelocutis, et quo- modo nichil dictum fuisset ab oratoribus concilii per modum consensus aut conclu- sionis, sicut eciam ipse Turonensis tunc dixerat intelligendum esse, et si ab eis diceretur oratores concilii in illa consensisse, ipsi dicerent, non esse verum. Qui licet haberent potestatem plenam, essent tamen eis instrucciones speciales, contra quas agere non licebat, ideoque concludere non possent, nisi concessis primo petitis prouisionibus, nec satis esset generaliter de confidencia dicere. Turonensis tunc expresse testatus est, cum prelocucio fiebat, super illis articulis dictum fuisse, quod non intelligeretur quidquam conclusum, sed haberetur pro non dicto, nisi super aliis eciam intenderetur. Post multas vero vtrimque replicaciones, iam quasi hora 1a post meridiem Iohannes de Eycke, orator Romanorum regis, resumens sepe dicta de habenda confidencia in principibus, eorum parte dicebat, quod iudicaret prouisiones

Strana 253
Liber XIIII. Caput XXVIII. 253 et securitates in speciali petitas non neccessarias, sed sufficere, que dicta erant, nec de more esset, sed pocius contra honorem, vt oratores sui consentirent astringi Ro- manorum regem ad aliqua specialia, cum detraheretur confidencie habende de ipso, sed videretur sibi sufficere mutatis mutandis bullam auream concedi, pro qua obti- nenda ipsi darent operam. Aliam vero obligacionem in speciali, quod non deceret eos facere. Oratores autem responderunt, non posse alias consentire, nisi in speciali prouideretur super petitis. Sed iuxta quod petitum fuerat, adhuc deputarent aliquos ad conferendum cum deputatis eorum ; iam quippe, vt prouiderent circa assistenciam concilio faciendam, magna spes non aderat oratoribus concilii, qui experimento senserant quam confidendum esset de verbis generalibus, quando promissione facta principes daturos omnes securitates et prouisiones, quas excogitare possent, et ad hoc ipsi iuuarent, dixerunt se iudicare petitas securitates non neccessarias esse, nullam principum nomine promittentes, aut concedentes, sed quod oratores regis operam darent, generalem litteram adhesionis concedi. Capitulum XXVIII. Postrema interlocucio, constitutos in dieta nolle consentire idem reputandum fore concilium Basilee et alio translatum loco, nec illi assistere, eciam si papa circa professionem veritatum fidei non faceret debitum suum, sed fine inposito diete, vt concilium vellent adire, vale fuit datum vtrimque. Altera vero die conuenientibus Lubicensi, Turonensi archiepiscopis, Tre- censi, Conchensi et Albinganensi episcopis, pro Maguntino duobus, pro Coloniensi quatuor, aliisque pluribus, pro oratoribus vero concilii Iohanne de Segobia, Thoma de Corcellis, Iohanne Bachenstein et archidyacono Metensi, Turonensis archi- episcopus, conmemoratis quibusdam ex precedentibus, dicebat contentari debere con- cilium, si bulla aurea concederetur, et hoc satis esset, quia reges et principes tamquam filii deuoti ecclesie non contempnerent, si quod decretum aut mandatum fieret per concilium, cuius oratores ipsi adstatim possent consentire sub condicione, si concilio placeret. Huic respondit archidyaconus Metensis collegas seque venisse, putantes specialia esse proponenda; namque illa generalia iam dicta fuerant, et certum erat, quod vltra illam bullam auream Sigismundus alia promisisset in spe- ciali circa processum pape, multique dicere possent verba in bulla aurea generaliter posita non extendi ad processum pape, nec fortassis vtile erat concludere cum pre- dicta condicione, quoniam leuius condescendere posset concilium, quam oratores propter limitatas instrucciones, quas habebant. Post multa vero vtrimque prelocuta Iohannes Bachenstein, premittens, quod a semetipso loqueretur, proposuit, an ipsi vellent aut possent specialem facere assistenciam concilio, suorum principum nomine super duobus obligando eos, videlicet, quod assentirent super continuacione concilii in loco, quo transferretur cum omnibus ordinacionibus suis, prout Basilee celebra- batur, et si papa infra terminum prefigendum non profiteretur veritates fidei, nec

Strana 254
254 Liber XIIII. Caput XXVIII. faceret debitum suum iuxta ordinacionem per concilium faciendam, quod assisterent ad execucionem iudicii per concilium. Respondens autem Conchensis episcopus dixit primum inpossibile, quia papa non poterat simul priuare omnes episcopos, et tamen in concilio Basiliensi propter inferiorum voces priuabantur omnes episcopi suo honore. Quo vero ad secundum mirabatur, quomodo id diceretur aut cogitaretur de principum assistencia in processu contra papam, quoniam, si hactenus et con- tinue instetissent, ne processus fieret, sed supersederetur, ne scisma contingeret, cum racio staret, manifestum esset numquam consentire eos debere. Post Turo- nensem vero archiepiscopum, generalia item conmemoratem, Albinganensis dicebat tres considerandas fore securitates pro presenti, quamdiu Basilee concilium cele- brabatur, sed huic foret prouisum; nam quamdiu Basilee maneret, semper esset in libertate; pro tempore vero mutacionis sue, ne dampnificaretur, prouideri poterat per imperatorem et principes, et quando alio in loco esset constitutum per bullam auream et saluos conductus concedendos. Responso autem, quod non obstante bulla aurea Sigismundus tam in processu primo, quam in secundo frequenter interposuerat se in primo dilaciones obtinendo, in II° autem reuocari instando, vel quod in eo supersederetur, ne igitur ecclesia per tot dilaciones maiores semper dilaciones sca- turientes in exterminium deduceretur, opportunum erat aliquid magis speciale con- cedi per principes. Post hec Tilmannus, tam suis quam oratoribus concilii alienum sumens, allegabat magnam esse difficultatem circa legittimitatem et continuacionem concilii Basiliensis, quoniam a multis diceretur non mandato pape, sed proprio con- sensu dissolutum fuisse ex paruo decreto, quodque ex tam pia tamque neccessaria causa vnionis Grecorum potuisset papa dissoluere illud. Thomas autem de Corcellis, cum respondere cepisset, magno cum pudore illius dictum de nonlegittimitate con- cilii repressum est, suis contestantibus, iam non esse dubium, ex quo ita fuerat per concilium declaratum, et legittimitatem concilii fuerant sepe professi principum ora- tores. Quorum aliqui hora ista seorsum dixerunt oratoribus concilii ad faciendum obligaciones speciales non adesse eisdem principum potestatem. Crastino autem feria sexta magna post meridiem, conuenientibus omnibus in dieta constitutis preter Maguntinum, oratoribus quoque concilii, Turonensis archiepiscopus conmemorans fecunde ex preteritis multa, sed specialiter hesterno proposita per Iohannem Bachen- stein, datamque responsionem dicebat, quantum ad ydemptitatem concilii, quod eius, non vero principum esset determinare, deque semetipso loquens, quod in sua con- sciencia crederet sic intelligi debere in casu nonaduentus Grecorum, satisque et maximum esse pro firmitate concilii acceptacionem factam decretorum Francie et Germanie. Quibus et aliis generaliter dictis deliberacione preuia Iohannes de Bachenstein respondit, conmemorans per eum proposita et tunc agitata, adiciens, quia per eos replicabatur, ad quod per triduum iam responsum extiterat, sicut iam requisiti fuissent, si nomine suorum principum nolebant, aut facere non poterant assistenciam concilio, et pro rebus exequendis specialem obligacionem dicerent, neque attediarentur amplius. Etenim, licet oratoribus concilii potestas esset plenis- sima, tamen iuxta instrucciones et alias intellecta per eos non videbatur eis nomine

Strana 255
Liber XIIII. Caput XXVIIII. 255 concilii posse concludere; vellent autem, quod reconmissam haberent diligenciam eorum desuper hiis rebus, et ipsi in concilio constituti instare vellent pro conseruanda pace ecclesie et auctoritate. Deliberacione vero longiori seorsum et coniunctim habita, prout moris illis erat, parte omnium in dieta constitutorum Turonensis respondit, gracias agens concilio de missione, ipsisque oratoribus de accessu, necnon mansuetudine et paciencia in premissis tractatibus. Cum vero aliqua essent apunc- tuata, ipsique videbant, quod decebat super illis et aliis concilio proponi, quod imponentes finem huic celeberrime diete Maguntine intendebant ad concilium acce- lerare gressus suos, reconmendatasque semper habere vellent personas et diligen- ciam oratorum ipsorum, rogantes et reconmittentes eis, quando in concilio forent, instare pro pace. Patauiensis autem et Lubicensis episcopi specialiter rogarunt, vt reconmendatam haberent instanciam nacionis Germanice super qualificacionibus decretorum a concilio petendis. Quibus omnibus Vicensis episcopus seriose ac grate respondit; vale autem vtrimque dato receptoque graciose oratores concilii, manente Vicensi episcopo et vltimis duobus, postquam diebus xxx expectauerant oratores pape ad tres dietas distantes, vnde exierant, regressi fuere, non vero absque formidine periculorum, eciam festis diebus, noctuque peragrare oportuit. Capitulum XXVIIII. Supplicaciones professionesque regis Francie ad tuicionem Basiliensium decretorum, assercionesque oratorum pape contra veritatem con- cilii Basiliensis, et de treugis synodali auctoritate factis inter Romanorum et Polonie reges. Aprilis decursu, congregacionibus sex celebratis, incorporati fuere Cristan- nus Grex regine in theologia magister, Herueus Kerckleck in legibus, Martinus Calibas in medicina licenciati, Humbertus ordinis minorum in theologia baccala- rius, Iohannes Heinrici de Blazanco Suecionensis, Anthonius Ferrarii Ylerdensis, Iohannes Hasse monasteriorum Magdalene per Almaniam prepositi, Galterus Cos- sel archidyaconus Beluacensis, permanens vsque in finem concilii, Iacobus Inglis thesaurarius Glasguensis, canonici tres, priores tres et alii quatuor. Sancta synodus recepit litteras Romanorum regis, poscentis remitti ad iudicium patrui sui Friderici, senioris ducis Austrie, certam causam prophanam hereditarie successionis pro parte ipsius Frederici, supplicato, vt remitteretur cum prefixione termini faciendi iusticie, alias, quod res iudicata maneret; fuerat enim, vt dicebat remissa iam semel. Alias quoque regis Francie laudantis eleccionem factam per capitulum Andegauense de persona Gerardi electi in episcopum, iam infeudati per ipsum regem, qui dicens firmatum se esse defendere illam, quia iuxta decreta concilii factam, rogabat faueri ipsi electo per concilium contra pape prouisionem de persona Guillielmi de Stota- uilla. Lugdunensis vero archiepiscopus dicebat prouisum apostolicum de sanguine esse regis, qui ad litteras missas per papam exhortatorias, vt ad congregacionem Florentinam pro vnione Grecorum mitteret prelatos et alios subditos suos, respon-

Strana 256
256 Liber XIIII. Caput XXVIIII. derat illi, quod laboraret pocius ad vnionem ecclesie latine, mandaueratque procu- ratori suo in curia existenti, eidem dicere, amplius se non intromittere de prouisione ecclesiarum in regno suo, nec facere scismata, quoniam sue erat intencionis defen- dere velle decreta concilii, nec admittere prouisiones suas contra ipsa decreta; fue- runt quoque perlecte in id ipsum conuenientes littere capituli et vniuersitatis studii Andegauensis. Recepit item litteras regine Aragonum ac ducis Britanie conmen- daticias super negociis particularibus. Perlecte eciam in congregacione fuerunt littere quedam particulares, significantes Tarentinum, Iohannem Franciscum et Iohannem de Turrecremata pape oratores ingressos Magunciam XIIII. die huius, pro- posuisse oratoribus Francie papam eis non scripsisse, de illorum existencia nescien- tem, a quo haberent mandatum plenum ad tractandum dumtaxat cum Germanie principibus oratoribusque eorum. Coram vero hiis aliisque in dieta adhuc constitutis affirmantes, quod suprema potestas iudicii ecclesie in solo papa esset, et quod Flo- rencie esset verum generale concilium, instanciam facerent pro reuocanda accepta- cione decretorum, factam per Germanicam nacionem, habendoque testimonio, papam satisfecisse diete Nurenbergensi. Preteriti autem mensis die vltimo per Burgensem episcopum et Nicolaum Amici synodales oratores de gestis circa pacem Romanorum et Polonie regis inchoata relacio continuata in na et IIa congregacionibus huius, finem accepit perlecta littera eorum, fecundius exhortante Polonie regem ad pacem et instrumento treugarum, continente, quod dicti episcopus et Nicolaus, legati sacri Basiliensis concilii, vniuersalem ecclesiam representantis, post varios labores suscep- tos pro pace firmanda inter Albertum Romanorum ex vna, et Ladislaum Polonie reges, necnon Kasymirum fratrem suum ex altera, inter prefatos et cuiuslibet eorum principes, barones, nobiles, subditos, adherentes et coadiutores terras ac dominia eorum sufferenciam et tolleranciam a guerra, et treugam, seu treugarum inducias, auctoritate ecclesie eisdem concessa, indicerent et statuerent, a die ipsa decima mensis Februarii vsque ad festum Iohannis Baptiste mensis Iunii anni huius, in festo vero ascensionis solemnem dietam celebrari pro continuacione tractatus pacis per- petue, ad quam ipsi reges et Kasymirus per se aut oratores conuenire tenerentur, quodque omnes captiui cuiuscumque partis vsque in eum diem pactati essent vel forte pactari contingeret pro quacumque pecunie quantitate, ad solucionem eius treugis durantibus cohercere minime possent, fideiussores quoque dati possent sibi relaxacionis, pro quibus interuenerant inducias obtinere, et si forsan in Bohemia aliquis in eiusmodi treugis includi nollet, sed vellet insolenciis et aliis insultibus vagari, ex tunc alia pars inuadere illum posset, et per hoc treuga generalis nulla- tenus infringeretur; mercatores denique et ceteri omnes treuga durante possent adinuicem mercari et negociari, sicut tempore pacis facere solebant. Huiusmodi vero treugas initas cum eorum ambasiatoribus acceptas fuisse per reges, ipsi sancte synodo significatum extitit a rege Romanorum litteris propriis sub data XVI. Februarii significante, quamuis magnam opportunitatem ad belli continuacionem haberet, abhorrens tamen effusionem humani cruoris ob reuerenciam ecclesie Dei et sacer- rimi cetus Basiliensis, illam representantis, acceptauerat ipsas treugas; certificans

Strana 257
Liber XIIII. Caput XXX. 257 autem dictos oratores, presertim Burgensem episcopum, grandi prudencia et maturi- tate exactissimaque sollicitudine insudasse, agebat patribus gracias, quod iuxta officii sui debitum pacem in christiana republica totis conatibus procurarent. Per oratores quoque suos ex Maguncia redeuntes de gestis ibidem iuxta superius descripta facta extitit relacio organo Thome de Corcellis cum themate „iusticiam tuam non abscondi in corde meo, veritatem et salutare tuum dixi“, quasi verba ista proponeret sua, sed vilia legacio ad sanctam synodum, cuius non abscondisset misericordiam et veri- tatem, a consilio multo, quod in ipsa dieta celebri conuenerat. Retulit eciam de honorificenciis et donis susceptis tam in magnificis conuiuiis factis a dominis Ma- guntino et Coloniensi, quam eciam in propinis specialibus ab ipso domino Maguntino. Reconmendauit insuper instanciam nacionis Germanice pro obtinendis qualifica- cionibus super decretis concilii per eandem acceptatis, causam quoque abbatissatus vndecim milium virginum in fauorem Margarete per eum institute, pro qua perso- naliter Coloniensis archiepiscopus patriarcham visitauerat in domo propria, pre- positure adhuc Francfordensis eisdem oratoribus conmendate per principes in dieta conuenientes. Presidens vero concilii, iuxta morem Deo gracias agens, et laudans oratorum diligenciam, quod iuxta doctrinam evangelii fuissent prudentes et sim- plices, conmendabat principes et alios in dieta conuenientes, concilium offerens ad ipsorum honorem. Capitulum XXX. Examinacio auctentica materie de heresi papam notante, refra- gacio Panormitani archiepiscopi cum responsione, votaque aliorum patrum quo- rundam super tribus, et vt communiter super conclusionibus octo. Die XV. huius auisamento posito in deputacionibus, vt deputati darentur ad conferendum super materia fidei, concernente pape relapsum, conuenientibus de sero deputatis numero fere quinquaginta, qui ex prestancioribus erant concilii, aliis- que multis in capitulo maioris ecclesie, Ebronensis episcopus, ambasiator regis Castelle, primus inter magistros, qui illas determinauerant, aperuit raciones et motiua multa, quare supraposite conclusiones octo reputande essent veritates fidei, quodque ipse eisdem assentiret non tamquam orator, sed vt magister in theologia aut epi- scopus; id ipsum quoque attestatus est abbas de Scocia. Cumque Franciscus de Fusce et elemosinarius regis Aragonum orator inuicem refragarentur, 1° dicente, primo ad eius instanciam fuisse positum verbum ex natura facti relapsum, Panor- mitanus archiepiscopus premittens, quod pro sua informacione et non contradicendi animo dicebat secundum doctores canonistas tripliciter distingui articulos fidei stricte, vt veritates fidei in symbolo contente large in determinacionibus ecclesie, largissimeque elicerentur ex hiis; quoniam vero per primam dissolucionem papa in heresim non incidisset, nondum facta tunc per ecclesiam determinacione, quod dis- soluere concilium non posset, non igitur per nam dissolucionem iudicandus erat relapsus. Sua preterea reuocacio et adhesio per ipsum facte extiterant, vt maiores Scriptores III. 33

Strana 258
258 Liber XIIII. Caput XXX. non orirentur dissensiones, non vero ex causa erroris fidei. Papa denique excusandus esset, quia dissolucionem fecisset de consilio cardinalium iuxta glosam singularem in decreto . . ., quod iudicium Romane ecclesie prefertur iudicio orbis tocius. Auditis hiis et dicto communi voce, vt primo vota sua darent magistri in theologia, qui dictas proposiciones determinauerant, mansit, vt die crastino per vnum ex ipsis motiua eorum aperirentur. Elemosinarius autem preueniens exposito, quod ad esse hereticum sex requiruntur, quod fuerit Christianus, quod habeat opinionem, quod illa sit falsa, quod erronea, quod de hiis, que sunt fidei, ac quod sit in intellectu, sicut fides, cui contrariatur, iunctaque sit illi pertinacia in voluntate, resoluens se firmissime attestabatur tres primas proposiciones veras esse, subsequentes eciam quinque, quamuis non tam clare. Consequenter Franciscus de Fusce, nomine, vt dixit, magistrorum, qui illas composuerant, allegare cepit raciones et motiua eorum, dicens primam pertinere ad fidem, quoniam ipsa declaracio materiam contineret de potestate clauium, et propter verbum in ea positum, in spiritu sancto legittime con- gregata, vniuersalem ecclesiam representans, aliud quoque inmediate habet pote- statem a Christo similiter, et propter illud obedire tenetur quilibet fidelis, eciam si papalis dignitatis. Dicebat item secundam eciam esse veritatem fidei, quia necces- sario ex prima sequeretur, terciam rursus eadem de causa. Cum autem alias quinque magis breuiato probaret sermone, Panormitanus interrumpens obiciebat papam dici non relapsum hereticum, quia nunquam fuisset lapsus hereticus; con- memoratis vero racionibus, allegatis per eum die hesterno, cum Franciscus ipse con- fiteri videretur papam hereticum non fuisse, in prima dissolucione acrius vrgente Panormitano, ergo in IIa non fuisse relapsum, Iohannes de Segobia exponebat iuxta contenta in capitulo, "accusatus de heresi" li. VI., vt aliquis sit relapsus, non requiri primo fuisse hereticum, sed vehementer de heresi suspectum, et reuocasse in iudicio errores suos, relapsus enim in eo capitulo tripliciter diceretur, distinguens abinde tria genera credendorum, credencium quoque contestabatur, quod, sicut nullus recte poterat se nominare logicum et philosophum, canonistam vel theologum, qui nichil de huiusmodi facultatibus nosset, sic eciam in artificiis fabrum, sutorem, aurificem vel pictorem. Ita omnem Christianum, racione et intellectu vtentem, quantumlibet diceretur simplex, obligatum esse ad credendum explicite non vnam tantum, sed plures veritates katholice fidei, presbiteros autem ac curatos multo plus, doctores vero et episcopos ad multo amplius, sed super omnes credere explicite veritates fidei seu vitare errores contrarios eisdem saltem in doctrina et auctenticis litteris suis teneretur pontifex summus, qui salua preeminencia concilii generalis primus ma- gister esset fidei in christiana religione, ad cuius sedem et fidei et alie maiores per- tinerent cause, determinacio quoque veritatum catholice fidei, et heresum illis contraueniencium reprobacio. Reprobata vero seu dampnata heresis diceretur implicite aut explicite. Explicite quatuor modis, vel que in propriis terminis, vt recitate a Graciano in c. „sunt quidam", vel que contrarie essent directo veritatibus, contentis in symbolis seu scripturis sacri canonis et determinacionibus ecclesie, aut que supradictis veritatibus, licet non in verbis, sed in sentencia contrariarentur,

Strana 259
Liber XIIII. Caput XXX. 259 euidenciaque contrarietatis huius terminis expositis constaret non solum doctissimis et litteratis, sed eciam simplicibus viris. Cumque ad vitandum eiusmodi hereses tenerentur Christiani omnes, papa supra hec multo amplius, quam episcopi et doctores teneretur, eciam ad hereses dampnatas, implicite videlicet que veritatibus katholice fidei contentis in symbolis, canone sacro et determinacionibus ecclesie contradicerent, quamuis non tam aperte, vt simplices contrarietatem ipsam intelli- gerent, sed docti et litterati viri. Quemadmodum Christus arguit Nicodemum, cum magister esset in Israel, quod ignoraret de regeneracione hominum per aquam baptismi, Saduceos item, quia nescirent scripturas aut virtutem Dei circa mortuorum resurreccionem, quam Christus probauit satis profunda raciocinacione, similiter et Phariseos, quia interrogati non confitebantur integre veritatem Christum esse filium Dauid et filium Dei. Quia igitur veritas fidei esset determinacio concilii Constan- ciensis de auctoritate generalium conciliorum, huic autem contradiceret assercio, papam dissoluere posse concilium eo inuito, et contrarietas hec non solum nota esset viris litteratis, sed eciam simplicibus constare posset declaratis terminis, non igitur excusaretur ab errore, eciam si tempore prime dissolucionis veritas illa per ecclesiam determinata non esset, ad excusacionem eius in papa non habente ignorancia locum, qui omnia iura et diuinum et humanum censetur habere in scrinio pectoris sui. Sed dato eum posse excusari tempore, quo fecerat illam primam dissolucionem, excusari tamen non poterat propterea, quia in ipsa dissolucione plus quam fixo animo persti- terat post factam determinacionem in Ia sessione concilii Basiliensis, amonicionem quoque per alias sessiones, notificacionemque veritatis multipharia raciocinacione fundate per epistolas synodales suis notificatas oratoribus, incipientes „cogitanti" et „sperauit hactenus“ etc., vbi dictum fuit, quod articulus ille dissolucionis fidem concerneret, qui sine interitu salutis negligi non posset. Dicebat rursus, quod in reuocacione erroris de neccessitate non essent modus et forma expressi in capitulis „quociens cordis oculus“ et „ego Berengarius“, siquidem ab inicio ecclesie non vnica, sed quam multipharie reperirentur forme reuocacionum, quod vero erat de neccessitate, videlicet simplex et pura confessio veritatis fidei, id reperiebatur in adhesione facta per papam, qui pure et simpliciter, prout iniunxerat sancta synodus, iudicialiter confessus fuerat veritatem se non potuisse dissoluere concilium absque eius consensu, et vltra hec reuocauerat litteras suas contrariam habentes doctrinam, necnon quicquid per eum aut suo nomine in preiudicium concilii, seu contra eius auctoritatem assertum extitisset, et preter hec pollicitus fuerat in futurum abstinere. Sic igitur dato, quod per primam dissolucionem non fuisset hereticus, quia propter persistenciam in eadem post determinacionem et doctrinam ecclesie tam multipli- catam aut talis fuerat, aut vehementer suspectus, reuocauerat autem in facie ecclesie suos errores. Manifestissimum igitur cuilibet foret, si de relapsu veniret arguendus. Ad racionem vero allegatam per eum, quod non racione fidei, sed ex alia fecisset causa, ne maiora in dies scandala orirentur, respondebat eiusmodi causam non distrahentem, sed aggrauantem pocius intelligendam esse, quoniam malum non sequitur, nisi ex malo, et si ex dissolucione prima, prout ipse fatebatur, orte fuerant 33*

Strana 260
260 Liber XIIII. Caput XXX. graues dissensiones, oririque poterant grauiores, iam igitur non recta et iuxta, sed iniqua pocius erat censenda. De sero autem patribus conuenientibus Panormitanus incipiens replicabat papam dissolucionis prime tempore hereticum non fuisse, quon- iam concilium non egisset contra eum vt contra hereticum. In XI. quoque sessione prouidente contra papam dissoluentem generale concilium aut impedientem cele- bracionem illius, mencio non fieret de heresi, sed puniebatur pena suspensionis; similiter in XII. sessione et adhuc post dissolucionem Iam in XXIX. Repetitis quoque racionibus dudum allegatis per eum, arguebat eciam ex eo, quod papa caput esset ecclesie, et quoniam citatus fuerat in causa criminali, vt per se ipsum vel compa- reret per procuratorem, quod in causa fidei aut criminali de iure non esset; et quon- iam in capitulo „frequens" specialis respectus haberetur ad papam, concesso eidem eligere locum approbante concilio, quodque ibi casus erat ab omisso et sic, quia relictus sue disposicioni poterat dissoluere, quod argumentum frequenter egerat tempore prime dissolucionis, postremo arguebat per modum inconuenientis maximi, quomodo tunc ageretur de heresi contra papam, cum de hoc non fuisset primo dictum in citacione vel accusacione contumacie. Ad istorum quedam respondere opportebat Panormitanus, qui de primioribus fuerat in condendo citacionis decreto deputato- rumque secundus, nec posterior circa auisamenta et informaciones de iure communi in toto agitato processu vsque post suspensionem, quo die presederat ipse patribus totique concilio, diucius exponens merita processus, sed non facta eidem responsione ad hominem. Ad quedam respondere cepit idem Iohannes de Segobia, vt, quod racio non valeret concilium non iudicauit papam hereticum fuisse, ergo non fuit, neque concilio propterea esse detrahendum, quod voluit papam trahere cum mansuetudine et longanimi expectacione. Cum vero circa eiusmodi responsiones et replicas multe fierent interrupciones, non solum per Panormitanum, sed alios, Argensis episcopus copiose inducens ex auctoritatibus scripture, sanctorum ac racionibus potestatem concilii supra papam fore, dixit se tenere pro veris, de quibus sermo fiebat, con- clusiones. Sed et Panormitano interrumpente grauis disceptacio inuicem fuit vsque ad criminacionem heresis, Panormitano affirmante hereticum, quod dixerat papam ecclesie esse ministrum, quoniam esset dominus et verus Christi vicarius. Cui per vnum a latere dictum est: „et tamen primus pape titulus est seruus seruorum Dei“, et quod Christus dixerat se stare in medio discipulorum suorum, sicut ministrans, et non sicut recumbens. Ab hora ista Panormitanus non amplius venit ad deputatos, quamdiu fiebat ista discussio, et die altero, cum ordine solito vota interrogarentur, incipiendo a maioribus, Lugdunensis archiepiscopus, preferens vrgeri se exponere, quod erat in conceptu suo, quoniam materia esset fidei, licet alias pape esset mul- tum obligatus, de predictis tamen conclusionibus, quod intelligebat, dicere vellet non vt orator, sed vt archiepiscopus indignus, plene igitur inducens materiam iuri- bus allegatis, respondebat ad ea, que in contrarium dixerat Panormitanus, inter alia, vt, quemadmodum si aliquis abiurasset, quod non licebat duas vxores habere, si postea probaretur eas tenere, eo ipso relapsus censeretur, sic eciam summus pon- tifex, qui reuocauerat primam dissolucionem, confessus, quod non licuerit sibi illam

Strana 261
Liber XIIII. Caput XXX. 261 facere, cum per secundam contraueniret, ipso facto censebatur reincidisse in priorem per eum reuocatum errorem. Dicebat item de heresi pape tempore prime dissolu- cionis propterea, quod iuxta c. „ad abolendam" ammonitus et instructus per conci- lium non libere et continuo veritatem fuisset confessus, sed aggrauacionem moni- cionis et synodalium censurarum. Abinde Burgensis episcopus, exordio sumpto ad materiam de potestate pape et concilii induci posse iura canonica antiqua, antiquis- sima, noua et nouissima, videlicet extrauagantes, eam specialiter, que incipit "vnam sanctam", affirmantem, quod de neccessitate salutis omnis racionalis creatura subiecta est summo pontifici, iura quoque codicis et auctenticorum, naturalis eciam et moralis doctrinam philosophie inducebat, quomodo monarchia a legibus esset libera, policiam vero ecclesiasticam optimam fuisse institutam, quia monarchicam; sed quod ad hec iam assuetum foret responderi, verum esse respectu singulorum, papam a nemine iudicari posse, non vero respectu vniuersitatis ecclesie, que responsio fundari posset in iure ciuili, de quo allegauit glo. Accursii ff. de . . ., eciam in III° politicorum docente Aristotele, quod ad bonum monarcham pertinet, potenciorem esse quolibet singulorum sui principatus, sed non ipso regno aut principatu; verba autem Aristotelis hec sunt: „Oportet enim ipsum quidem regem habere potenciam, esse autem tantam potenciam, vt sit ea, que singulorum et vnius et simul plurium maior; ea autem, que multitudinis, minor.“ Dicebat igitur, quod sic esset in iuris potencia de papa respectu ecclesie, quod potencior esset singulis, sed non ecclesia; et conclusiue, quod videbatur sibi veras esse primas conclusiones generales. Quo vero ad inferiores, quod papa non reuocasset dissolucionem, tamquam in fide erra- uerit, sed ad tollendum impedimentum celebracionis, super quo agebatur. Die autem quarto discussionis abbas Conchensis, punctuate allegatis iuribus ad proba- cionem conclusionum, illis assensit, dicens magnum sibi videri periculum, papa habente sociam magnam multitudinem, si per concilium intenderetur ad diffinicionem earum; sed maius multo, quoniam, nisi fieret, conculcabatur omnis auctoritas ecclesie, et allegato pulcherrimo dicto Iohannis Crisostomi in libro de reparacione lapsi, applicabat ad ecclesiam respectu pape, quem diucius expectasset omni cum mansuetudine. Consequenter Thomas de Corcellis, copiose allegatis sessionibus et synodalibus epistolis, probabat quasdam ex conclusionibus, alias specialiter de relapsu difficultans, verbo isto communi significacione proposito non conueniente, quoniam stricte acciperetur a iuristis, difficultabat eciam, an vigore citatorii procedi posset super materia heresis dictarum conclusionum, vel opus noua citacione esset. De sero autem abbas Virgiliacensis multa conmemorans de iure communi, et que de facto nouerat Constancie precessisse, quando determinacio de auctoritate gene- ralium conciliorum publicata fuerat, dictis assensit conclusionibus, preterquam de verbo relapsus, quoniam, vt Thomas dixerat, terminus iste aliter acciperetur in iure, non tamen esset de iure dubium, quod ille fecerat, vt noua citacione esset opus, quoniam constaret de contumacia pape et de negacione facta per eum iurisdiccionis concilii. Multi eciam alii votarunt conclusionibus assencientes, sed abbas de Scocia, post multa exposita in probacionem dictarum conclusionum, specialiter respondebat

Strana 262
262 Liber XIIII. Caput XXX. ad argumentum Panormitani, dicens illud esse cornutum, quia aut sequebatur quod intendebat, vel constituebatur concilium in negligencia eo, quod hactenus contra papam non processisset, tamquam contra hereticum, et tamen constabat hoc intelligi debere tam ex deductis in primo processu, quam 1°, licet illo verbo non vteretur. Postremo autem die discussionis huius Iohannes de Segobia dicebat hactenus fuisse in communi reputacione proposiciones primas duas, tanquam essent veritates fidei; namque in bulla Martini pape quinti contra Wicleffistas et Hussitas articulus esset condempnatus, quod obediencia ecclesie est secundum adinuencionem sacerdotum, et non secundum expressam veritatem sacre scripture. Cum igitur contrarium arti- culi huius esset veritas katholice fidei, in ea quoque bulla poneretur tanquam ad fidem pertinens, quodlibet generale concilium vniuersalem ecclesiam representare, et id, quod approbat in fauorem fidei et ad salutem animarum, hoc ab vniuersis Christi fidelibus approbandum esse et tenendum, et quod condempnat, esse fidei vel bonis moribus contrarium, hoc pro condempnato credendum esse, tenendum et asserendum. Certum quoque erat iuxta exposita a preloquentibus declaracionem concilii Constanciensis esse de materia fidei et ad salutem fidelium. De secunda autem proposicione dicebat, quod eciam ante sessionem quintam, qua additus fuit articulus secundus determinacionis illius, concilium Constanciense determinauerat, quod non potuisset dissolui per papam Iohannem. Deducebat item vnicum esse irresolubile principium ad conuincendum esse hereticos articulum illum "vnam sanctam katholicam ecclesiam“ per concilium Constantinopolitanum primum additum symbolo Niceni concilii propterea, quia probacio queuis alia multa susciperet solu- cionum et euasionum diffugia. Siquidem sufficiens non esset doctrina doctorum mortuorum, eciam sanctorum, qui inter se contraria asseruerunt, multique eorum eciam sibi ipsis contradixissent in diuersis locis, teste libro retractacionum Augustini, facto per ipsum, viuencium autem multo minus, quoniam seorsum diffinientes amplius discreparent. Reuelacio quoque, singulo illam fingere volente ad probacionem sui dicti, miraculum eciam, quia non esset hic modus assuetus probande veritatis fidei per generalia concilia aut summos pontifices, nec illa diebus nostris, vt in primitiua ecclesia fierent, et adhuc de multis hereticis legeretur, quod viso miraculo eciam pertinaces remanserunt in suo errore iuxta documentum saluatoris „si Moysen et prophetas non audiunt, neque, si quis ex mortuis surrexerit, credent“; quomodo eciam gentilium tyranni in persecucione martirum apertissimis ostensis miraculis in eorum conspectu non crediderunt, imputantes illa magicis artibus, Pharisei quoque Christo miracula facienti in oculis eorum, imponentes ei demonium habere, sic igitur vnicum irresolubile fundamentum ad probacionem veritatum fidei esset assercio legittime viuencium, cuius legittima congregacio erat generale concilium. Etenim sancta generali synodo aut summo pontifice, consultacione habita cardinalium, prela- torum ac doctorum diuini iuris et humani, affirmante aliquid esse verum, qui respon- dere habet, si iam debita precessit circa eum informacio, ostensa eidem veritate vel scripto, si iam determinacio per ecclesiam facta extitit, vel neccessaria et euidenti raciocinacione, quod error suus diuinis eloquiis expresse contradicit, astringitur vel

Strana 263
Liber XIIII. Caput XXX. 263 dicto ecclesie acquiescere, aut imponere illis falsum dicere. Hoc autem imponere ecclesie nemo potest, cum illa sit columpna et firmamentum veritatis, que propterea, quod iuxta doctrinam apostoli cum modestia corripere habet eos, qui veritati resi- stunt, negans ille priusquam respondere precise cogitur, iam diu et sepe informatus extitit ita, vt communi iudicio constet, eum nichil in contrarium habere racionis, sed proteruire, cumque iudicium hoc in particulari, quod ille proteruit, non habeatur ex doctrina mortuorum aut viuorum doctorum, si seorsum accipiantur; hinc igitur ecclesia viuencium est vnicum irresolubile fundamentum ad declaracionem veri- tatum fidei et reprobacionem heresum contrariarum. At vero quando ecclesia asse- rit aliquid quamuis multiplici raciocinacione ac neccessaria, frequenter illud probet; quia tamen non semper id facit, vt patet in Clementina „vnica de fide“ ca., quod igitur creditur, ei pocius est racione auctoritatis sibi competentis. Aliter nempe ecclesia, aliter philosophus asserciones suas racione, probanti hoc demonstrante neccessario et inconuincibili argumento, illa vero, quoniam materia, de qua loquitur, id non semper patitur, aliquando neccessaria, aliquando probabili racione, sed cre- ditur ei, quia errare non potest eo, quod semper sancta manet, propter quod dice- batur credendum esse ecclesie pocius ex auctoritate. Duplex namque testante Nico- lao de Lyra in suo quolibet, vtrum per scripturas veteris testamenti probari possit incarnacionis Christi misterium, probacio est per auctoritatem sacre scripture, vel que euadi non potest sine euidenti implicacione contradiccionis, aut que omnibus consideratis verisimilior videretur. Prima autem raro contingit, quia eciam Arriani multipliciter euadebant katholicorum probaciones doctorum. IIa autem probacio est in communi practica, que ecclesia affirmante efficitur irrefragabilis, cum post eius doctrinam nemini liceat in contrarium pertinaciter arguere, eciam si dicat argumenta sua neccessarias esse raciones. Nulli quippe veritati katholice contrarium potest demonstratiua racione probari; etenim quicquid dixit Deus et quidquid determinat ecclesia, falsum esse nunquam potest, hac culpabiliter errare in diffinicionibus fidei, et illo mentiri nequeunte. Vt enim Deus multipharie multisque modis locutus fuit olim patribus in prophetis, ita et per sponsam suam ecclesiam sanctam continue suos docet fideles, qui merito doctrine eius acquiescere tenentur, cum per eam inno- tescat multiformis sapiencia gracie Dei, eciam principibus et potestatibus in cele- stibus. Quocirca inferebat, quod diuina eloquia introspicienti et ecclesie auctorita- tem animaduertenti nulli dubium esset proposicionem primam de obediencia cuiuslibet fidelis concilio generali esse veritatem katholice fidei, quoniam ymmo incommuta- bile esse fundamentum ad probacionem omnium aliarum veritatum katholice fidei. Cui enim credetur, si ecclesie Dei legittime congregate non creditur; illa namque affirmat, sicut de euangeliis, ita et de aliis scripturis, quibus, aut non sit credendum. Dicebat insuper heresim non solum consistere in doctrina verbali, sed in facto et operacione, prout multe hereses condempnabantur in decreto, „quidam autem“ XXIIII. q. III.; bulle vero pape de dissolucione propter clausulam "nulli ergo omnino homi- num“ etc. assercionem habebant annexam, vt nulli liceret contrarium asserere, sed et bulle dissolucionis secunde plus continerent, quia volebat per illas derogatum

Strana 264
264 Liber XIIII. Caput XXXI. esse cunctis declaracionibus in contrarium factis, eciam in conciliis generalibus, et mandabat sub pena iuramenti et excommunicacionis obediendum illis fore. Sic igitur manifeste per illas contraueniebat predicte veritati; nam cum ipse obedire teneatur concilio generali, diceret non obstantibus illius declaracionibus sibi esse obediendum. Postremo autem exponebat de xx modis pertinacie, quorum multi con- currerent in persona pape, et quod de substancia reuocacionis non esset prestacio iuramenti, in testimonium allegans bullam reuocacionis de suis erroribus facte per Iohannem XXII., formam quoque abiuracionis, que in concilio fiebat de conuenticulo Ferrariensi. De relapsu autem dicebat verbum illud non conuenire, sed loco eius ponendum reincidisse. Multis vero et fere deputatis omnibus auditis hiis absque magnis allegacionibus post supra nominatas assencientibus conclusionibus predictis, proposita fuit materia earum in deputacionibus, et per dies quatuor deliberatum desuper omnibus. Quo tempore oratores Castelle et Aragonum, vna cum multis regni huius deputaciones visitantes, supplicarunt supersederi vsque reditum oratorum, qui Maguncie erant constituti. Capitulum XXXI. Vt dictarum conclusionum synodalis conclusio non fieret, refra- gacio permaxima oratorum principum, Aragonensis presertim et Mediolanensis, adeo, vt Panormitanus, quasi ipsi constituerent concilium, concluderet non esse concludendum etc. Die vero XXIIII. in ordinaria congregacione, qua super dictis proposicionibus dispositum erat synodalem fieri conclusionem, principum oratoribus apercius et ani- mosius obuiare dispositis quanto magis appropinquabat hora, vt materia fidei con- cluderetur, papam de heresi notans, perlectis litteris supra notatis de ingressu ora- torum pape Magunciam eorumque instanciis, Panormitanus archiepiscopus, quod rarissime aut nusquam visum extiterat, exordiens a laude college sui Ludouici de Vrbe prothonotarii, themate sumpto „clama, ne cesses, quasi tuba exalta vocem tuam“, conmemorabat, quod Burgensis episcopus, archiepiscopus Mediolanensis, et cum eis oratores alii, prelati et notabiles regi Aragonum subditi adiissent deputaciones, ipse vero clamasset ita, vt rauce facte essent fauces sue. Dicebat autem, quod iuxta doctrinam sancti Thome in quauis oracione quatuor essent consideranda, quis, quid et cur peteret, secuturusque euentus ex concessione vel denegacione. Peterent autem principes quasi omnes, quorum nomine de consensu oratorum suorum, quando Basilee erant, supplicauerant concilio supersederi, et nunc eciam supplicarent Castelle, Ara- gonum et Mediolani oratores, dictique prelati, maiorem partem constituentes prela- torum in concilio existencium, in quibus potestas concilii resideret, quia iuxta c. „firmiter" de sum. trin., et "noua.“ de peni. et remis. Christus tradidit claues ecclesie apostolis et eorum successoribus. Cumque tria essent conciliorum genera, episco- pale, prouinciale et generale, eorum quodlibet existeret in episcopis, et sine episcopis fieri non posset, et quia, iuxta Cle. de penis, columpne essent ecclesie, et iuxta epi-

Strana 265
Liber XIIII. Caput XXXI. 265 stolam Clementis vocarentur claues celi, inferiores autem, quod haberent vocem consultiuam, non autem diffinitiuam, alias maximum inconueniens esset, si episcopis non consencientibus per inferiores aliquid diffiniretur, precipue in materia fidei, in qua eciam admitterentur principes et seculares iuxta c. "vbi nam“ XCVI. di., ad ipsosque reges spectaret tueri pacem ecclesie, et specialiter in materia fidei. Quid autem peteretur, vt supersederetur a conclusione deliberata per deputaciones vsque regressum oratorum Maguncie constitutorum, quia igitur peticio modica concedenda erat, vtque concilium faceret de neccessitate virtutem. Cur vero peteretur ad pacem ecclesie, super quo attestabatur se et alios oratores regis Aragonum habere instruc- ciones expressas, vt prosequerentur mediacionem pacis, nec aliud se et illos posse facere, nisi iuxta illas, et sic in aliis non poterant consentire. Effectus autem ven- turus suarum peticionum esset, vt concilium regibus et principibus complaceret, qui vellent summare papam, et, si non faceret, eum dimitterent. Petebat igitur se aliosque audiri ante conclusionem dictarum proposicionum, non vero tunc, sed post- quam ex Maguncia venirent alii principum oratores. Ludouicus autem prothono- tarius, Panormitano rependens vicem quo ad laudem, dicebat se venisse die hesterno, eoque non potuisset plura videre; at prosequebatur de auctoritate vocum, vt collega dixerat, adiecto, si que aliorum quam episcoporum voces reperte erant in concilio, hoc de gracia prelatorum esset, ad quos pertineret, et in hiis que gracie, si vnus solus contradiceret, nichil erat validum. Quodque Achilles esset quorundam circa materiam de auctoritate vocum scriptura actuum xV. „visum est spiritui sancto et nobis“, item „apostoli, seniores et fratres“ ; sed hoc argumentum non valeret vnam festucam duas habens soluciones, quia non esset argumentum sumendum ab accio- nibus apostolorum. Sed statim audiuit ab vno infra sedente, vt, quid dicebat, atten- deret: non essent in ecclesia imitanda nobis apostolorum exempla. Ille autem pro- sequens dicebat щam esse solucionem, quia in libro actuum apostolorum non conti- neretur specifice apostolos vocasse alios ex debito neccessitatis, vnde et ipse vocem in concilio non haberet, quia nondum episcopus esset, adhereret autem dictis Panor- mitani. Id ipsum dixere nomine regis sui illorum college, Cathaniensis et Bosanus episcopi. Burgensis vero episcopus allegata generalium consuetudine conciliorum et huius, quomodo ante conclusionem vnicuique licitum esset dicere desuper, om- niaque in pace agi debere, supplicabat, quoniam petebatur dilacio modica paucorum dierum expectari vsque ad accessum aliorum oratorum, sin autem protestabatur, prout alias nomine regis Castelle, preter consensum suum illa fieri; idem collega suus Ebronensis episcopus. Abinde archiepiscopus Mediolanensis, allegans duas auctoritates Iheronimi, nomine ducis Mediolani et suffraganeorum suorum prote- stabatur, sicut Panormitanus. Ad idem Dertusensis, Tyrasonensis, Gerundensis episcopi, electus Segobricensis et abbas Montisaragonum aliique abbates duo, epi- scopus vero Parmensis dicebat se esse cum archiepiscopo Mediolanensi, elemosi- narius quoque regis Aragonum, conmemorans, quomodo per imperatorem interroga- tum fuisset in Calcedonensi concilio, si quis contra conclusionem fiendam dicere vellet, quod libere posset, dicebat se esse cum Panormitano; item Martinus de Vera, Scriptores III. 34

Strana 266
266 Liber XIIII. Caput XXXII. oratores regis Aragonum ambo, pauci quoque alii subditi illius et quilibet supra- dictorum per se ipsum dicere voluit attendendum palam facto, quod ex animo tempus redimerent. Post horum dicta concilii presidens, allegans doctrinam Augustini ad Ieronimum suo proposito conuenientem, dicebat in hac materia pretendi non posse ignoranciam, quoniam conclusiones ipse agitate fuerant a multo tempore inter ma- gistros et alios patres concilii; sed iam a quinque ebdomadis concluse et destinate Magunciam, ibidemque notificate, postque aduentum oratorum solemniter posito auisamento in deputacionibus per deputatos, pluribus diebus mane et sero con- uenientes, discussione ibidem facta per omnes extiterat confessum de veritate earum. Denique in deputacionibus tribus et post, licet maiori cum difficultate in ea de communibus, nec ista noua essent, sed in decretis et epistolis concilii continebantur, predicata quoque fuissent hactenus et affirmata excellenter verbo et scriptis per Panormitanum archiepiscopum et Ludouicum prothonotarium, nec negari poterant, quia continerentur in eorum scriptis, publicatis per orbem. Quoniam igitur concilii patres manifeste videbant parte pape asserciones publicari contrarias, id ipsum attestantibus litteris ex Maguncia destinatis, oportebat igitur prouidere fidei. Cum vero mandasset legi concordatum dominorum de XII, Aragonensibus clamantibus ac renitentibus, vix auditum extitit, II° et tercio facto eiusmodi impedimento. Promo- toribus abinde concludi petentibus Panormitanus acrius quam ab inicio insurgens conminatus, ne concluderetur, alias facturis ipsis irreparabile concilio scandalum, firmabat se, amplius dicens in se et aliis prelatis, qui erant maior pars prelatorum concilii, esse concilium, ideoque concluderet supersedendum esse vsque ad aduentum dictorum oratorum, fierique conclusionem non debere super dictis proposicionibus. Capitulum XXXII. Patrum resistencia non minus constans secuta insperate, quan- tum ad tres primas illarum pacifica conclusione. Hiis verbis auditis magna desuper fuit facta commocio, et episcopi quidam de sedibus se mouentes venerunt ad Arelatensem et Panormitanum super modo tenendo, quorum alter Lugdunensis archiepiscopus ad sedem regressus dicebat se habere loquendi causam, videns per concilium miracula fieri, claudos ambulare et mutos loqui; nam prelati quidam regis Aragonum, quia alias se excusauerant non venire, quia essent claudi, venerant et reuertebantur; qui absentes erant, siquidem Ludouicus et electus Segobricensis, qui a ciuitate recesserant pestis timore, die hesterno fuerant regressi. Dicebat eciam, quomodo per Ludouicum prothonotarium veritates ille de auctoritate et excellencia concilii supra papam predicate fuerant in Louanio et in Colonia; sed ille respondit, quod non eas predicasset tamquam veritates fidei, audiuit autem, si vtrum philosophie, iuris canonici aut ciuilis, vel medicine. Ipse vero archiepiscopus Lugdunensis professus illas esse veritates fidei et contestatus conclusionem Panormitani inualidam, nec aliquid esse, exhortabatur a conclusione supersederi, quoniam habuisset litteras oratores in breui a Maguncia

Strana 267
Liber XIIII. Caput XXXII. 267 esse venturos. Burgensis quoque episcopus dicere cepit, sed interruptus destitit. Procurator vero fidei pluries assurgens, dictis Panormitani responsurus, eciam impeditus est, de quo testimonium petens a conclusione Panormitani dicebat se appellare ad actu sedens concilium Basiliense. Iohannes vero de Segobia patres allocutus dicebat nullatenus pati eos debere verbum Panormitani, se et contradicentes solum esse concilium. Namque in XI. sessione concilii statutum fuerat, quod metro- politanus, in cuius prouincia esset locus celebrandi concilii, eiusque suffraganei siue ipsorum vicarii possent inchoare concilium, et ab eo die censeretur legittimum, conciliumque Basiliense fuisset per abbatem Virgiliacensem inchoatum, et ita papa in adhesione sua fuisset professus, in huiusmodi confessione tota ecclesia conquie- scente. Item, quod facere, sicut Panormitanus ipse fecerat, conclusionem, erat redire ad materiam dampnatam parui decreti, et adhuc dampnabilius, quia tunc per legatos sedis apostolice et deliberacione habita in deputacionibus, quorum nichil in hiis concurreret. Atqui vbi periculum inminebat fidei, non neccesse expectare conuentum episcoporum, sed statim erat resistendum, quomodo apostolus ad Galathas, nec ad horam cedens subieccioni restiterat Petro in faciem declarans toti ecclesie, quod vere erat reprehensibilis, nec tamen Petrus tunc actum faciebat de directo contra- rium fidei, sed quia dabat occasionem, vt non impleretur decretum concilii aposto- lorum, papa vero contraueniret, vt patebat per dictas veritates octo, de quibus con- cludendis agebatur. Et quomodo tunc christiane religionis, eciam nunc aliqui sub- introierant explorare concilii libertatem, nemo autem negaret episcopis esse traditas claues, sed nec ipsi negarent iuxta doctrinam epistole Epheseorum apostolis, pro- phetis, euangelistis, pastoribus et doctoribus simul fuisse a Christo conmissum mi- sterium in edificacionem ecclesie vsque ad finem mundi, per ecclesiam pluries facta declaracione, doctorum ordinem esse quasi precipuum in ecclesia Dei. Interrupcione denique facta Lugdunensis archiepiscopus hortabatur supersederi, affirmans con- stancius primo, non valere conclusionem factam per Panormitanum, ipso ac sociis surgentibus et clamantibus, ymmo valere, nec desistere vellent, nisi a conclusione supersederetur. Cum vero audierunt, vt quid concilio supplicarent, si ipsi erant concilium, quorundam rursus instancia cum fieret, vt conclusionem suam ipse, qui fecerat, reuocaret, Panormitanus improperans, quod esset concilium copistarum, pluries firmauit se, dicens, nolle desistere, nisi desisteretur a conclusione deliberata in deputacionibus, et supersederetur, electo Segobricensi clamante alcius et fre- quenter iurante, nisi supersederetur, scire se tot pericula euentura et tot scandala, que nunquam reparari possent. Inter acclamaciones istas Panormitano et Ludouico instanciam facientibus audiri super materia trium primarum proposicionum, patriarcha Aquilegiensis, vt ex vultu apparuit, commoto animo dicebat eis, quod non putaret sic agendum esse in Germania; nam si vellent sic contra auctoritatem concilii per- sistere, ipse promittebat aut significabat eis, quod vix exirent de Germania, nisi capitibus ruptis. Verba hec aut similia cum non fuerint plene percepta, quibusdam intelligentibus velut comminatoria essent, Panormitanus et Mediolanensis plurimum exaggerantes, quod in concilio non esset libertas, clamauerunt ad comitem Iohannem 34*

Strana 268
268 Liber XIIII. Caput XXXII. de Dyersteyn, locumtenentem protectoris super libertate Mediolanensi, multum de- spectiue contra patriarcham loquente. Protector autem respondit medio interprete esse in concilio plenam libertatem et securitatem quibuscumque non obstantibus, et hoc haberent pro firmo, quodque voluisset per patriarcham illa dicta non fuisse, et rogabat se declarare. Cuius nomine Iohannes Bachenstein dixit, non ita amare interpretanda verba, de quo notum omnibus, quantum laborasset pro concilio, adiu- uans et confortans in suis necessitatibus eciam multa supposita eius, nec voluisset vnquam accione sua aut verbis derogatum esse concilio; sed dixisset in alium finem, videlicet, quod si per illos poneretur in dubium auctoritas concilii et fidei veritates, attenderent, quod principes Germanie diligerent constanciam et firmitatem, et for- tassis, qui in dubium ponerent, non bene esset eis. Quantum vero ad se, quod nun- quam intendisset in aliquo comminari, ymmo, si alio modo intellecta fuissent verba eius, pro non dictis habeant. Qui per semetipsum locutus peciit veniam ab ipso Panormitano specialiter. Tumultu vero sedato Arelatensis perloquens, quantum esset periculum ex parte pape et suorum publicari contrarias doctrinas, et quomodo in loco consilii regis Francie quidam et alius in camera eius liber fuisset dimissus preciosus satis, compositus in wlgari Gallico, de probacione assercionum pape con- trariarum doctrine concilii Constanciensis; sed rex nullatenus attendere voluisset, sed dicebat pro bono pacis cogitasse, fore satis, vt non concluderentur quinque vltime proposiciones, sed, quoad tres primas solum hodie concludendum esse, et sic ipse concludebat in nomine patris et filii et spiritus sancti. Quo verbo cum in pace dictum fuisset, obmutescentibus aduersantibus cunctis, surrexit continuo multi- tudo patrum, que firma perstiterat, eciam si primo quam plures ex maioribus pluries surrexerunt, velud congregacio dissolueretur; sed illa non assensit. Attendens, quod aduersancium constaret publica confessione die isto sepe repetita per eos non prop- terea, quod auctoritati diuini et humani iuris racionibus per eos alligatis, dicte ob- uiarent proposiciones, illis resisterent, sed dicentes, quod eciam in ea materia fidei agere non poterant, nisi iuxta datas eisdem a suis principibus instrucciones ; itaque non vt spiritus sanctus dabat eloqui illis, vt dicere possent, visum est spiritui sancto et nobis, aut quomodo apostolorum successores, quos Christus voluit esse mundi lucem, dissenciebant a communi deliberacione generalis concilii, sed tamquam iussi a dominis suis, acclamantes, quod essent episcopi, non vero, quod vt episcopi, sed vt mandatarii regum essent loquentes. Christus autem ad regimen ecclesie, quam suo acquisiuit sanguine, non reges, sed posuit episcopos, vt sibi ipsis attenderent et vniuerso gregi. Quemadmodum horum contradicencium multi attenderant discus- sionis tempore, dicentes se vt episcopos et doctores dictis conclusionibus assentire, assenserunt eciam multi alii, vt narracio patefaciet, et descripta omnium vIII° mani- festacione constabit, eciam illis aduersancium confessione, quo fine primis tribus isti contradicebant, quia videbant se non posse resistere aliis quinque concernentibus papam, ex illis neccessaria et euidenti pendentibus racione. Die vero sequenti post missam conciliarem patribus in capitulo congregatis, cum Lugdunensis archiepiscopus et episcopus Burgensis proposuissent, quod intendendum esset ad pacem, eaque die

Strana 269
Liber XIIII. Caput XXXIII. 269 conuenire deputaciones, vt committeretur Lugdunensi concordare super hesternis differenciis, inferiores vota non dedere, a maioribus responso, quod primo illi pete- rent veniam de audacia conmissa, talia dicere in facie ecclesie et taliter concludere. Et tunc Burgensis episcopus, Aragonenses et Mediolanenses oratores multa in con- sulatu proposuerunt mane, sero autem in nacione Germanie, dicentes illis, quod non permitterent scisma fieri. Responsum vero accepere, quod vellet consulatus seruare saluum conductum, et super propositis innitendum esse per eos ad concilium. Capitulum XXXIII. Altercacio doctrinalis inter Panormitanum archiepiscopum et aduocatum ordinis Iherosolimitani, confirmacionem priuilegiorum, per ordinem beneficia conferri, non obligare papam, aut concilium. Destinacio oratorum syno- dalium super pace Francie. Percurrente Mayo, sex factis congregacionibus, pro sua iurarunt incorpora- cione procuratorie N. sancti Petri Gerundensis, sancti Petri Cameracensis dyocesum abbates, Dersslaus Nicolai archydiaconus Cracouiensis, Michael Iacobi de Reatsiwe decretorum doctores, Iohannes de Sanguise, Guillielmus Torquina, Iacobus Balmant, Michael Chupoult in decretis licenciati, Bartholomeus de Pratis Segobricensis, Ber- trandus Hoppeness sanctorum Iohannis et Dyonisii Herfordensis Padebornensis, Iohannes Millenchus Hasseldensis Coloniensis, Iohannes Merlescheit in Kilchperg Treuerensis dyocesum decani, Iohannes Salmon, precentor seruarie Vicensis, Guil- lielmus de Treueri sanctorum Martini et Seueri Treuerensis, Conradus Morsal Redo- nensis cantores, Raymundus de Raice sacrista sancti Poncii Thomeriarum, canonici octo, priores sex et alii quatuor. Sancta synodus recepit litteras regis Aragonum super causa Segobricensis ecclesie, quamuis mandasset alias dari possessionem electo, senciens per concilium conmissam causam iure electi dubio reddito, rogabat fieri iusticiam indilate aliasque conmendaticias plures, presertim super preceptoriis ordinis sancti Iohannis Iherosolimitani. Super quo isto et preterito mensibus alter- cacio non mediocris in generali congregacione extitit inter procuratorem ordinis Racellum, preceptorem Ianuensem, et ambasiatores regis Aragonum, Francisco de Bossis vtriusque iuris doctore nomine ordinis allegante, sanctam synodum aduertere debere ad priuilegia concessa ordini per summos pontifices et per concilium con- firmata, de beneficiis eius et officiis non esse prouidendum, nisi per ordinem; alias inualidam esse prouisionem. Deceret namque beneficium principis esse mansurum, et quoniam beneficia hec alterius generis a ceteris propterea, quod ordini tributaria, et quoniam ordinata essent pro bene meritis in seruicio ordinis contra infideles, vt in senectute ex illis viuere possent, quemadmodum Rome pro veteranis. Huiusmodi autem allegacionibus respondit Panormitanus priuilegia illa concessa fuisse per Martinum v. et Eugenium quartum, quos certum erat illa non obseruasse, sepe de beneficiis ordinis prouidentes, verbaque priuilegiorum non debebant sic intelligi, quasi papa prouidere non posset, quia semper in concedente maneret prouidendi

Strana 270
270 Liber XIIII. Caput XXXIIII. potestas, quam a Christo concessam a se abdicare non poterat, et adhuc priuilegia non concedentem, sed alios ligarent ad obseruanciam sui; ymmo, si concernebant actum successiuum, reuocari poterant, quando concedenti videretur. Nichilque tri- buisset iuris noui confirmacio synodalis, que eciam non eradicauerat a summo ponti- fice potestatem, et quoniam propter suspensionem pape in concilio esset auctoritas apostolice sedis, poterat igitur prouidere. Quod tamen honeste fecerat, quoniam vacantibus quatuor prouiderat de vno, solum alia remittens ordini, nec racio obsta- bat, quod tributaria, quia essent beneficia ecclesie; nec enim erat ordo, nisi quia per ecclesiam institutus et approbatus. Quocirca beneficia eius pertinebant ad disposi- cionem ecclesie, nec, vt allegabatur, ordo semper magis meritis prouideret, ymmo frequenter aliis. Exaggerabat autem, velut notans ordinem de heresi et scismate, quod teneret procuratorem in conciliabulo Florentino, et Racellus ipse Basilee ma- neret solum ad contradicendum. Qui respondit procuratorem ibi esse dumtaxat ad defensionem ordinis, ne papa contra illum ageret. Recepit eciam sancta synodus litteras Ottonis ducis Bauarie supplicantis, vt obseruans decretum suspensionis, exe- queretur sentencias, a quibus post suspensionem pape Marcellus, consiliarius archi- episcopi Coloniensis obtinuisset in Romana curia absolucionem. Audiuit eciam litteras regine Aragonum multorumque aliorum conmendaticias. Sed ex Britania de honori- fica recepcione legati synodalis Visensis episcopi et collegarum suorum optimaque spe petita obtinendi, prout actum extitit, acceptatis decretis, eciam suspensionis pape; dux enim publice professus fuerat numquam credidisse Ferrarie aut Florencie esse generale concilium. Destinauit eciam sancta synodus mense isto oratores suos pro pace Francie et Anglie ad dietam Attrebatensem Georgium Vicensem episcopum, abbatem Virgiliacensem, Dersslaum archidyaconum Cracouiensem et Nicolaum Au- cupis. Isto absente illi iurarunt fideliter et diligenter intendere ad tractatus pacis, pro bono parcium defendere honorem concilii et stare pro ipsius veritate ac iusti- ficacione, concessa illis potestate indicendi treugas, censuras fulminandi et alia agendi de parcium consensu. Capitulum XXXIIII. Tacite facta conclusione super forma decreti trium verita- tum, obsistencia oratorum principum, magnis ac melancolice factis allegacioni- bus per Panormitanum, taliter eciam per Ludouicum de Vrbe. Mense isto die v. ex Maguncia applicuerunt, qui in dieta fuerant principum oratores maiores, ante quorum accessum in deputacionibus quibusdam deliberatum fuerat super forma decretacionis trium veritatum katholice fidei, conclusarum pri- dem. Die autem nona perlecto concordato, quod tribus placuisset forma, sed illa de communibus deputauerat Lugdunensem et Vicensem, vt cum aliis aptarent, quod- que concedebatur potestas Arelatensi indicere sessionem, cum ad instanciam pro- motorum concilii presidens conclusisset principum oratores, qui intra chorum ecclesie cum Lubicensi et protectore concilii constituti erant, festino ingressi congregacionem,

Strana 271
Liber XIIII. Caput XXXIIII. 271 monstrantibusque indiciis male contenti, specialiter, qui regis Aragonum, clamare ceperunt, elemosinario illius imponente Lubicensi episcopo, tenuisse eos, donec con- cluderetur. Sedentibus autem, Lubicensis ipse et protector concilii nomine Roma- norum regis supplicarunt supersederi a decretacione, et ipsi vellent se interponere, vt rem agi cum pace. Turonensis autem archiepiscopus proposuit, conmemorans sui aliorumque oratorum accessum in Magunciam, et quia post discessum oratorum concilii superuenerant pape oratores, quod optauerant primo audiri. Quamuis autem conclusum esset, quia tamen in sessione canones synodales per episcopos consecra- bantur, tunc eciam erat vltimata diffinicio, quando post lecturam per verbum "pla- cet“ synodus respondebat; ideo ipse collegeque sui, oratores regis Francie et pro- priis nominibus supplicabant ante decretacionem ipsarum veritatum informari per concilium, quodque ex illis applicacio non fieret ad personam pape. Abinde Con- chensis episcopus, velut querelam faciens contempni prelatos, — ipsi namque iuerant ad Magunciam non ad solacium, sed pro bono pacis —, ideoque conueniens fuisset eos expectari, supplicabat suspendi conclusionem et supersederi; sin autem ipse collegeque sui, Burgensis et Ebronensis episcopi, protestabantur, quomodo alias fecissent. Panormitanus autem a verbis ewangelicis orsus „qui ex Deo est, verba Dei audit; propterea vos non auditis, quia ex Deo non estis“, et „a fructibus eorum cognoscetis eos“, item „omnis, qui male agit, odit lucem", applicans ad personas concilii, quoniam plures, que sua sunt quererent, et quia non audirent Deum, quod ex Deo non essent, dicebat conclusiones istas in concilio fieri deceptorie, quoniam pridem Lugdunensi et Burgensi interponentibus se, vt factam per eum reuocaret conclusionem, et Arelatensis a conclusione supersederet, facta per eum reuocacione conclusisset clamdestine; item, quia die hac conclusum extiterat ipsis in choro con- stitutis et loquentibus super bono pacis. Si vero hec extra audirentur, quia fortassis scriberentur centum littere, non bona extimacio esset de factis concilii; et quid diceretur super hiis, si in concilio altero vniuersali, quod erat in foribus, desuper hiis fieret discussio, cum posteriora concilia possent modificare et declarare diffinita in aliis. Atqui per organum suum oratores principum supplicarant, existentibus ipsis in dieta supersederi, et tamen nunc ad tam grauia fuisset processum. Item, quod in sua deputacione pacis fuisset heri conclusa deliberacio, vbi nec interfuerat presidens, illius ordinacionibus concilii dictantibus festis diebus non teneri deputa- ciones, supra quas ordinaciones, quamuis concilium esset, non tamen vna deputacio. Cum vero abbas Virgiliacensis, qui huius deputacionis suppositum erat, respondere voluisset, expositurus, quomodo res gesta fuisset, Arelatensis prohibuit, hortatus, vt plene audirentur oratores omnes. Continuabat igitur Panormitanus, arguens, quod petentibus se et alios audiri audiencia non fuisset concessa, et tamen in ma- teria fidei eciam principes poterant conciliis interesse. Adhuc nec fiebat responsio racionibus eorum, quomodo possibile esset maiori parte prelatorum, existencium in concilio, contradicente in materia fidei per inferiores fieri diffinicionem. Supplicabat igitur, donec audiencia assignaretur suspendi conclusionem et supersederi. Qui pluries contestatus est dolere ex intimis, quod ipse et alii scriptis suis verbis et

Strana 272
272 Liber XIIII. Caput XXXV. factis multum magnificassent concilium, cuius auctoritas sic faciendo conculcaretur; supplicauit eciam sibi indulgeri, si quedam dixisset contra patres vrgente dolore. Iuxta verba huius collega Ludouicus prothonotarius dicta conmendans allegabat de inconueniencia conclusionis, prelatis non consencientibus. Etenim Christus post XII apostolos elegisset discipulos LXX, quibus succedebant presbiteri; in constitucione tamen synodali solum fuerant apostoli XII. Item, vt iuxta doctrinam Petri fides pre- ciosior sit auro, quod per ignem probatur, quod oportebat precedere maturam dis- cussionem, episcoporum vero auctoritas conmendaretur, quia iuxta epistolam Cle- mentis essent claues celi, et quia essent columpne ecclesie. Licet autem potestas diffiniendi esset in episcopis simul cum aliis, maiore tamen parte illorum resistente diffiniri, quomodo posset. Distinguens eciam iuxta archidyaconum in decreto arti- culos fidei tripliciter dicebat, quod, si tres ille erant veritates fidei, ergo erant arti- culi fidei, ipse autem confitebatur illas esse veritates, sed, quod essent fidei, pete- bant informari, ad quod sancta synodus teneretur, quoniam patres parati esse debe- rent omni poscenti de fide reddere racionem. Albinganensis vero episcopus nomine ducis Mediolani dicebat se adherere supplicacioni episcopi Lubicensis. Sed et Me- diolanensis archiepiscopus, quomodo alias sepe, vt verbis gestuque monstrabat tur- batus animo, de se ipso testatus, quoniam defecit in me virtus mea, et lumen ocu- lorum meorum ipsum non est mecum, exacerbabat desuper contemptu prelatorum, vocans inferiores patres concilii pedagogos, et tandem, quod pro se, prouincia sua et omnibus adherentibus, prout alias fecerat, protestabatur. Capitulum XXXV. Ad obiecciones singulas responsio presidentis, quamuis inter- rupti per Aragonenses, postque dissensionem explicatam a cardinali Terraco- nensi, recedentibus ambasiatoribus principum, pacifice iterum facta conclusio. Post hec Arelatensis dictis per oratores summarie resumptis gracias agebat imperatori, conmendans eum honorantem synodum, missis tantis oratoribus Lubi- censi episcopo et protectore, quos laudabat, et specialiter Lubicensem de bono zelo, quoniam Maguncie, prout testificatum fuerat, eciam laudabiliter se habuisset. Con- mendabat item christianissimum regem Francie de suis oratoribus, Turonensi, Tre- censi et Verdunensi, ad quos propterea, quod non fuerant presentes in discussione, ire faceret aliquos ex patribus pro informacione ex conferencia cum ipsis eciam ante decretacionem. Id ipsum respondit ad Conchensem episcopum. Ad Panormi- tanum autem, quod pridem conclusisset consciencie neccessitate; nam, quando sump- serat presidenciam, astrinxerat se iuramento in concernentibus rem publicam et hono- rem siue auctoritatem concilii concludere iuxta concordata trium vel quatuor depu- tacionum. Quoniam vero concluserat frequenter in aliis concernentibus processum pape, vrgebatur, si in ea re tam specialiter fidem tangente concludere distulisset, quod eciam hodie fecerat, ne fidei preiudicaret; et quia viderat opportunitatem nemine contradicente, facta iam recepcione incorporatorum et lectis concordatis a

Strana 273
Liber XIIII. Caput XXXV. 273 promotoribus concilii requisitus. Quod autem allegabatur de inferioribus, non sic esse, vt eorum auctoritate conclusio facta extitisset, quia solitum erat fieri conclu- siones non prelatorum vel aliorum, sed nomine concilii, iamque ecclesia Basilee legittime congregata, dictante spiritu sancto, ordinauerat deputaciones dominos de XII et regulas, iuxta quas, prout consuetum erat, ipse concluserat; nec id ageretur in contemptum cuiusquam aut clandestine, notorio omnibus existente a quanto tem- pore huiusmodi conclusiones agitate et deliberate fuerant, primo inter theologos misse, postea oratoribus Magunciam, ibidemque et alias in multis locis publicate. Denique per deputatos in capitulo ecclesie maioris, conuenientibus prelatis et maioribus de concilio aliquando CXX., vbi Panormitanus auditus fuerat, contra illas dicens pro informacione sua, illi responso per Iohannem de Segobia et Argensem episcopum, conclusionibus ipsis postea in omnibus quatuor deputacionibus diu examinatis, et omnibus, qui voluerant pro aut contra desuper dicere, auditis. Adhuc eciam vltimo super forma oratores ipsi auditi fuerant in deputacionibus quibusdam, que nondum concluserant. Hec autem Arelatensi dicente Cathaniensis interrumpens petebat suam legi protestacionem, deque contradiccione episcoporum mencione facta, arguebat concilii presidentem, quomodo vellet decretare cum tribus aut quatuor episcopis titularibus. Multitudine autem patrum poscente presidentem audiri, continuauit, quod neccesse foret super ipsa materia fidei prouidere, quon- iam in ea existeret fundamentum et auctoritas huius et aliorum conciliorum. No- torium vero esset ex parte pape in Francia, Germania et alias publicari contra- rios errores. Quod vero allegabatur de die festo, impedimento non foret, quia certum omnibus erat non solum festis sepe, sed et diebus dominicis tentas ali- quando fuisse deputaciones, et specialiter in ipso festo sancti Michaelis continue, nisi quod semel legato instante, quia titulus suus fuerat, cessatum. Et licet curia Romana festa titulorum cardinalium, ipsis viuentibus, seruaret, in concilio tamen Basiliensi ea non erat consuetudo, eciam in festo Cecilie, titulo suo. Nec in depu- tacionibus fierent actus iudiciales, sed deliberaciones, quas, vt iuramenta et alia, diebus festis licebat fieri pro bono pacis ecclesie, pro quo ipse pridem supersederat a conclusione proposicionum tangencium papam, speraretque omnia bene conduci. Cum vero mandasset legi formam decretacionis, Aragonensibus instanciam facienti- bus, vt primo sua protestacio legeretur, illis responso legi postea posse, lecta fuit forma decretacionis vsque verba „diffinit et declarat“, et tunc Panormitanus inter- rupit, dicens, quod iam synodus diffiniret. Cathaniensis quoque et alii Aragonenses clamarunt, permaxime autem cardinalis Terraconensis, redarguens inferiores ora- tores regis Aragonum, elemosinarium et Martinum de Vera, quomodo ipsi dormirent, et quare non legebant suam protestacionem. Dicto vero eis legendum esse, post- modum clamore et disceptacione, ne legeretur forma decreti, impedierunt, Panor- mitano publice attestante, illam nolle eos audire, quia consentire non poterant propterea, quod non haberent mandatum consenciendi; itaque sui non erant quos loquebantur sermones, sed regis Aragonum, aut Mediolani ducis; iuramentum vero cuiuslibet incorporati erat dare sanum et salubre consilium secundum Deum et Scriptores III. 35

Strana 274
Liber XIIII. Caput XXXVI. 274 conscienciam suam. Cum autem surgerent omnes a congregacione recessuri, Ara- gonenses steterunt firmi, et cardinalis Terraconensis per eos fuit retractus sedere, pluribus eorum dicentibus, quod ipsi facerent concilium. Quibus publice obsistens Bardaxinus prothonotarius non parue inter eos auctoritatis dicebat, quod non vellet ipse conuenticulum facere. Arelatensi eciam tunc et omnibus ad sedendum reuersis protector concilii magna cum instancia rogauit patres, vt pacifice omnia agerentur, ex scandalo si fieret nascitura permaxima in mundo perturbacio, plus quam scirent cogitare. Cuius peticio cum exaudita putaretur, continuacionem lecture forme de- creti impediuit Aragonensium solito magis validus clamor, vt primo sua protestacio legeretur; quam legere nequeuntibus aut nolentibus infra constitutis oratoribus regis Aragonum, eidem porrectam legit Albinganensis episcopus in tumultu, et vt communiter intellecta non fuit. Post cuius lecturam cardinalis Terraconensis testi- monium peciit adherere se protestacioni et requisicioni ac dissensioni, facte per illos, qui in cedula nominabantur. Super verbo autem dissensione cum a multis attentus redderetur, ne vnum dixisset pro altero, confirmauit se dicens, quod intendebat dissentire a conclusione concilii et discedere cum illis propterea, quod materia dictarum conclusionum dubia erat inter doctores, et tangebat multos, erantque de- super eciam disceptaciones. Quodque materia illa fuisset deducta in medium, vt, quod ex processu criminum fieri non poterat contra papam, compleretur per hunc processum fidei, visusque fuit ex animo contradicere, gestibus, verbis et distor- sionibus corporis indicantibus. Illico autem Aragonenses et Mediolanenses vna cum ipso recesserunt a congregacione, aliis vero remanentibus, pacifice audita lectura dicti forme decreti et aliorum concordatorum, conclusit Arelatensis super omnibus, inter alia promotores concilii monere posse et requirere quoscumque non incorporatos, cuiuscumque condicionis essent, non stare in congregacione et portantes arma illa deponere, alias per soldanum deferendos ad carceres. Prouisum est autem post exi- tum congregacionis huius ordinante Arelatensi, vt, quomodo pecierant oratores, informarentur assignatis ex deliberacione deputacionum ad hec quibusdam ex patri- bus. Sed oratores plures non attenderunt tantam et fortassis maiorem, quam depu- tati, quod ille essent veritates fidei, noticiam habentes. Capitulum XXXVI. Exhibicio coram deputatis concilii cedule facte per constitutos in dieta Maguntina post recessum oratorum synodalium; intelligencie eciam prime communis, instanciaque oratorum et allegaciones Panormitani, vt sessio non fieret, responsione singulis data a presidente. Biduo autem sequenti dictam congregacionem coram deputatis concilii in capitulo ecclesie constitutis, protectore ac Lubicensi Romanorum, Turonensi archi- episcopo, Trecensi ac Verdunensi magistro requestarum et decano Turonensi Francie, Conchensi, Burgensi, Castelle, Panormitano, Ludouico et Bosane, Martino de Vera Aragonum, Albinganensi Mediolanensis ducis, archiepiscopis, episcopis,

Strana 275
Liber XIIII. Caput XXXVI. 275 prothonotario et doctoribus, oratoribus Turonensis proposuit rogans benigne audiri lecturam cedule de mutacione concilii, ordinate per eos, nec in sinistrum interpretari verba ibidem imperatiue expressa; namque intelligebant, accipienda esse depre- catiue, nec intendebant pro tunc facere requisicionem, vt inmediate currerent dies XV, in ea specificati; exhiberent tamen cedulam ipsam pro vltimata eorum resolu- cione, non intendentes disputare super contentis. Verum, si peterentur a deputatis, ipsi offerrent securitates pro concilio, que suo iudicio neccessarie videbantur. Ve- nissent autem omnes tunc presencialiter, daturi tamen postea deputatos de qualibet ambasiata ad prosequendum, et contestabantur offerri hec suorum principum nomine, et hanc esse eorum intencionem. Deputati autem deliberarunt crastino conuenire, audituri ipsos, si quid amplius dicere vellent. Qui paucis verbo propositis legi coram eis fecerunt instrumentum de intelligencia per eos facta, dum Maguncie con- stituti erant. Quibus die altero responsum est a deputatis, audisse omnia ab eis pro- posita, ad quod fuerant deputati, intendebantque referre illa, que verbo eis proposita fuerant; et quoniam sua non interesset eorum promouere cedulas, poterant ipsi proponere quecumque vellent. Die autem sequenti vna cum protectore per prelatos, qui non erant oratores principum, et doctores quamplures desuper sessione fienda, accepta deliberacione crastino in generali ordinaria congregacione lectis concor- datis Nicolaus Amici, fidei procurator, et cum eo promotores atque procurator fiscalis scripto alloquebantur Arelatensem, quoniam esset cardinalis ac iudex fidei et con- cilii presidens, conmissumque illi extiterat indicere sessionem pro tribus veritatibus fidei decretandis, quarum tam neccessaria diebus hiis declaracio esset. Cum igitur ex dictis causis ad promouendum ea, que fidei, pre ceteris obligaretur, requirebant eum, vt sessionem indiceret, et, si placeret, ad proximum diem. Requirebant eciam, vt sessioni interessent omnes incorporati, prelati specialiter, qui propter consecra- cionem ad ea, que fidei, amplius obligati erant. Respondit autem gratum sibi fore requiri tanquam cardinalem, nam propterea ipsi et alii haberent rubeos capellos, prout poterat ostendere ex bulla sui cardinalatus, vt parati sint mori pro fide; quo- circa in requisicione sibi facta et in aliis concordatis lectis concludebat auctoritate concilii, indicens ad cras celebrandam sessionem. Lubicensis vero episcopus, pre- misso, quod Maguncie inter principum oratores facta esset certa intelligencia pro tractanda pace ecclesie, dicebat, si huiusmodi sessio paci contradiceret, assentire non posse, et quod huic dicto concurreret Georgius Vischel, alter orator regis Ro- manorum. Cum autem voluisset dicere de protectore concilii, hic statim publice respondit eiusmodi intelligencie non interfuisse, nec ex parte regis aliquid de hoc sibi constare. Conchensis autem episcopus dicebat prelatos contempnendos non esse, et si ex decretacione conclusa scisma contingeret vel scandalum in ecclesia, iuxta alias protestata non esse imputandum regi Castelle, quodque daretur testi- monium, hoc fieri sine consensu suo. Tercio loco Panormitanus, preferens supra modum se admirari, quia non esset officii sui procuratorem fidei dictam fecisse requisicionem ad presidentem, similiter ad prelatos, nam hoc spectaret ad presi- dentem concilii, dicebat iam allegasse, quomodo non bene fieret, si prelati soli 35*

Strana 276
Liber XIIII. Caput XXXVI. 276 absque aliis in materia fidei diffinire vellent, simili quoque modo, si alii absque prelatis; et essent quasi due partes prelatorum ad huiusmodi decretacionem non concurrentes, ipse autem et college mandatum haberent in alia consentire non posse, nisi que ad pacem. Miraretur preterea, quomodo diffinire vellent in ea materia tan- gente sedis apostolice auctoritatem, cum papa non fuisset auditus; cumque diceret hoc idem fuisse factum de papa Iohanne XXIII° in concilio Constanciensi, huic verbo acclamarunt multi eidem resistentes, an vellet in dubium ponere declaracionem illius concilii. Ipse autem preteriens allegabat, quod deceret diffinicionem fieri cum con- sensu omnium oratorum principum, qui tamen consentire non poterant, quoniam inter alia capitula intelligencie Maguntine iurauerant vnum, quod, si durante trac- tatu suo pacis per concilium attemptaretur aliquid contra papam vel e conuerso, quod illud non acceptaretur. Ex ipsis autem tribus conclusionibus decretandis manifeste ac neccessario inferebatur papam fuisse hereticum, quia notissimum erat papam hactenus repugnasse illis, ac continuo repugnare. Et rursus, licet conclusio illarum precessisset in generali congregacione, tamen in aduersum per quemcumque opponi posset vsque perfectam decretacionem, quia proprie tunc lex fieri dicitur Graciano testante leges institui, cum promulgantur; et ideo post lecturam decreti in ambone per lectorem illius interrogarentur episcopi, vt respondeant per verbum "placet“, et ita in concilio Niceno XVII episcopi non consensissent. Ad hec dicere vo- lentem fidei procuratorem non permisit Arelatensis, sed respondens ipse dicebat requisicionem factam ad illum pertinere, nam vltra hoc, quod competebat sibi ex officio, quia fidei procurator totum concilium, et specialiter deputacio fidei onerasset eum de prosecucione materie huius, nec dubium esset magnam esse prelatorum auctoritatem ; sed conciliorum modus erat, non prelatorum aut doctorum, sed omnia concludi nomine concilii, iamque vniuersalis ecclesia Basilee congregata ad prose- cucionem concilii celebrandi certas fecerat ordinaciones, secundum quas in ea ma- teria erat processum, et procedebatur; minores quoque non prelati contempnendi non essent; nam sepe viderat id, quod omnibus constabat, vnum ex illis melius ac doctius deliberare, quam metipse faceret, cappam habens amplam et rubeum capel- lum. Et rursus, quod patres Basilee existentes congregati non fuissent in principum nomine, sed Christi, cuius fidem defendere intendebant vsque ad mortem. De illa vero intelligencia Maguntina dicebat fuisse factum computum sine hospite, nec ad oratores ipsos pertineret constituere se iudices supra iudicium spiritus sancti in generali concilio, iudicio cuius reges et principes tenebantur assentire, non vero concilium eis, quocirca, ne ecclesia isto modo subiceretur, de semetipso loquens attestabatur, paratum se mori et omnia sua perdere, ipseque habebat in domo sex capellos pro se rubeos, quos dare posset portare volentibus; sed et Panormitanus sciret, quam notabiliter omnia fecisset, scribendo et loquendo pro concilio vsque ad factam suspensionem pape, nec ipse et alii vsque in illud tempus instanciam fecis- sent, allegantes audienciam sedis apostolice precedere debere. Postquam vero suspenderant papam, tenebant in dilacionibus ecclesiam, cum tamen factum per eum scisma peius esset, quam vmquam fuerat. Porro, quia decretande conclusiones

Strana 277
Liber XIIII. Caput XXXVII. 277 generales erant nullam expresse facientes mencionem de papa, concilium per huius- modi sessionem nullo modo paci obuiaret. Cum vero dicebant, quod papam tan- gerent, hoc papa ipse et alii quicumque bene aduerterent, dum hec non fidei, sed culpa illius esset, et quoniam post conclusionem in generali congregacione factam de decretis ipsis littere expedirentur, eciam cum plumbo concilii. In conclusione igitur illorum esset vigor, sed ad maiorem auctoritatem ecclesia voluit fieri in ali- quibus sessionem. Post dicta héc, quibus replica non accessit, concilii protector rogans, que pridem bonam pacem et concordiam inter patres seruandam auisauit, supplicans, vt patres suis mandarent familiaribus cum gladiis non venire, seque habere modeste, nam spectaret ad officium suum manutenere pacem concilii. Id ipsum eciam dictum extitit ciuium ex parte, allegancium, quomodo seruassent hactenus semper concessum per eos saluum conductum, quibus Arelatensis regra- ciatus est. Capitulum XXXVII. Tractatus concordie, motus per principum oratores, vt sessioni interessent, sed ab eis die altero diminutus, dum missa celebrabatur, vtque moris specificatur sessionis actus. Die igitur assignata celebrata est XXXIII. sessio sancte synodi Basiliensis. Dum vero celebraretur missa per Lausanensem episcopum, ex parte oratorum prin- cipum et Aragonensium, in capitulo ecclesie constitutorum, Lubicensis et Conchensis episcopi, decanus item Turonensis proposuerunt Arelatensi, dicentes, cum die hesterno super tractatu inchoato pacis dictum fuisset, supersedendum esse per con- cilium mensibus quatuor ab applicacione, quantum ad personam pape trium conclu- sionum decretandarum, et quod ipsi interesse vellent sessioni, quod de post delibe- racione inter se habita respondebant id facere velle, si dumtaxat prima earum decretaretur. Quibus responsum continuo extitit, quod oratores iam dicere non possent stare per concilium, quin condescendisset ad petita eorum, sed iam ipsi addebant; et tamen tota vis erat in 11a et IIa proposicionibus. Lubicensis vero episcopus rediens dixit eos iam recessisse, quia iuxta Maguntinam intelligenciam nullo modo interesse poterant, et ex ea causa ipse eciam recedebat. Celebracione autem misse et completis cerimoniis cum euangelio decantato secundum Matheum „nichil opertum, quod non reueletur“ vsque „confiteor et ego eum coram patre meo, qui in celis est“, Marsiliensis episcopus legit in ambone decretum subscriptum, et re- sponso per verbum „placet“ cantatum est "te Deum laudamus“, interessentibus con- cessis septem annis indulgencie. Interfuerunt autem sessioni huic omnia collegia ecclesiarum et monasteriorum Basiliensium cum apparamentis ecclesiasticis et reli- quiis, multitudoque patrum concilii, ac eciam multi ex Aragonensibus, sed de Ytalicis pauci; protector item concilii, Conradus de Winsperg, et consules Basilienses. Tenor sequitur publicati decreti.

Strana 278
278 Liber XIIII. Caput XXXVII. Sessio XXXIII. de tribus veritatibus fidei. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congre- gata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Sicut vna est Christi ecclesia, que, vt ait apostolus, est "columpna et firmamentum veritatis“, sic omnia ecclesie membra vnitatem semper obseruare neccesse est in professione katholice veritatis, atque fideliter et firmiter (credere), quidquid per ipsam ecclesiam de veritate fidei fuerit declaratum, vt non, sicut paruuli fluctuantes, circumferantur omni vento doctrine, aut per repugnancium dogmatum varietatem in diuisiones et scismata prolabantur. Dudum autem in sacra generali Constanciensi synodo con- ueniens katholica ecclesia veritatem de generalium conciliorum auctoritate solem- niter declarauit. Deinde in hac sacra generali Basiliensi synodo eandem necces- sariam declaracionem sub eodem qui sequitur tenore innouauit. Primo, quod generalis synodus in spiritu sancto legittime congregata, generale concilium faciens, ecclesiam katholicam militantem representans, potestatem a Christo inmediate habet, cui quilibet, cuiuscumque status vel dignitatis, eciam si papalis existat, obedire tenetur in hiis, que pertinent ad fidem, ad extirpacionem scismatis et ad generalem reformacionem ecclesie in capite et in membris. Item declarat, quod quicumque, cuiuscumque dignitatis, eciam si papalis existat, qui mandatis, statutis siue ordina- cionibus aut preceptis huius sancte synodi, et cuiuscumque alterius generalis con- cilii legittime congregati super premissis seu ad ea pertinentibus, factis vel fiendis obedire contumaciter contempserit, nisi resipuerit, condigne penitencie subiciatur, et debite puniatur, eciam ad alia iuris subsidia, si opus fuerit, recurrendo. Cumque, sicut prefertur, quilibet cuiuscumque dignitatis, eciam si papalis existat, concilio generali in predictis obedire tenetur, declaratum eciam fuit frequenter ac dilucide, quod ipsum generale concilium pro premissis aut aliquo premissorum actu congre- gatum sine ipsius consensu per nullum, quauis auctoritate, eciam si papali dignitate prefulgeat, dissolui, transferri, aut ad aliud tempus prorogari potest. Et, licet has esse veritates fidei katholice satis constet ex pluribus declaracionibus precedentibus, tam in prefato Constanciensi concilio, quam in hoc Basiliensi factis, ad maiorem tamen soliditatem et firmitatem omnium katholicorum in vnanimi professione veri- tatum ipsarum, hec sancta synodus diffinit et declarat, prout sequitur. Veritas de potestate concilii generalis, vniuersalem ecclesiam representantis, supra papam et alterum quemlibet, declarata per Constanciense et hoc Basiliense generalia concilia, est veritas fidei katholice. Veritas hec, quod papa concilium generale, vniuersalem ecclesiam representans, actu legittime congregatum super declaratis in prefata veri- tate aut aliquo eorum sine eius consensu nullatenus auctoritatiue potest dissoluere, aut ad aliud tempus prorogare, aut de loco ad locum transferre, est veritas fidei katholice. Veritatibus duabus predictis pertinaciter repugnans est censendus here- ticus. Datum in sessione nostra publica in maiori ecclesia Basiliensi solemniter celebrata XVII. Kalendas Iunii, anno a natiuitate domini MOCCCCXXXIX°.“ 126. 1439. 16. Mai.

Strana 279
Liber XIIII. Caput XXXVIII. 279 Capitulum XXXVIII. Approbacio solemniter facta per Romanorum et Francie regum oratores de tribus veritatibus fidei. Die XXII. Maii in generali congregacione Lubicensis episcopus, congrega- cionem petens die altero fieri, quoniam oratores vellent notificare intelligenciam Maguncie factam, dicebat sabbato precedenti sessioni synodali non interfuisse, quia, cum ab imperatore fuisset deputatus, media tractaturus pacis, interesse non fuisset visum condecens. Verumtamen nunquam dubitasset tres ipsas proposiciones decre- tatas veritates esse fidei, quibus inherebat, et intendebat semper adherere. Turo- nensis vero archiepiscopus dixit se aliosque oratores Francie intellexisse, quod a quibusdam in concilio eis detraheretur predicte sessioni non interfuisse, attento, quod rex Francie nomine et re semper fuisset christianissimus, itaque ad eum ma- xime pertineret interesse, vbi ageretur de fidei veritate, cuius oratores ipsi incorpo- rati concilio essent et pontifices consecrati. Iurassent igitur canones, nec solum id intelligeretur de canonibus suarum consecracionum tempore publicatis, sed de omni- bus, quos ecclesia publicaret. Supplicabat igitur receptam haberi eorum excusa- cionem, cumque apostolus testaretur, quod „finis legis Christus est ad iusticiam omni credenti“, Christum ipsum credebat in medio esse sacri Basiliensis concilii actu sedentis, quodque synodus ipsa a spiritu sancto regeretur et gubernaretur. At vero, quia iusticia in duobus esset, in nonfaciendo nonfacienda et in faciendo facienda, quantum ad primum, ipsi oratores nunquam fecissent aliquid, quod non deberent, quia neque contradixissent, neque se opposuissent declaracioni trium veritatum, neque fuis- sent protestati. Quo vero ad Im, quod in virtute iusticie affirmatiuum erat facere facienda, notum esset, quod obligaret non pro semper, sed debitis loco et tempore. Locus autem bene erat conueniens, quia generalis concilii, vbi maxime conuenit agi de fide, sed tempus quantum ad se et collegas decens non videbatur; etenim, cum rex suus interponeret tamquam mediator super differenciis inter concilium et papam, depu- tassetque eos ad prosequendum hoc negocium pacis, si durante tractatu interfuissent dicte decretacioni, ex hoc effecti essent inuisibiles et inaudibiles pape. Licet igitur desiderauerant interesse, non fecerant tamen racione temporis. Apostolus namque, licet cuperet dissolui et esse cum Christo, iudicauerat tamen adhuc conueniens esse non dissolui statim, sed manere in carne propter vtilitatem fidelium; premissa itaque causa non interfuerant sessioni predicte. Non autem pro eo, quod ipsi de tribus veritatibus quouis modo dubitarent, ymmo inherebant eis tamquam veritatibus fidei, semperque intendebant inherere, et quod in se complere non potuerant, fecerant in familia sua, namque de eorum mandato omnes familiares sui incorporati concilio interfuerunt. Ad proposita per Lubicensem Arelatensis respondit crastino in depu- tacionibus deliberandum de requisita congregacione, id eciam sperabat fieri. Quo vero ad secundum Deo gracias ageret, regraciatus ipsis Lubicensi et Turonensi, magnas tribuens laudes Romanorum regi, quod semper adhesisset et manutenuisset veritatem fidei, sciebaturque, quantum Lubicensis ipse in dieta Maguntina pugnasset

Strana 280
280 Liber XIIII. Caput XXXVIII. pro honore concilii, Turonensis item, qui confutauerat illas XXII raciones, per quas olim Tarentinus et Iohannes Franciscus dicebant se velle probare contra legittimi- tatem concilii Basiliensis. Quia vero inter alia dicti Lubicensis et Turonensis ses- sionem, de qua sermo, celeberrimam et sanctissimam nominassent, verba hec ex- cellencius commendans dicebat, se vidisse multas sessiones, Pisis, Constancie et Basilee, nunquam tamen aliquam pacificam magis et deuotam, multis in ea visis lacrimari pre gaudio et deuocione. Cui interfuissent non solum viui, sed eciam mortui, sanctorum videlicet reliquie, quas tenebant in manibus sacerdotes, et sic agi neccesse fuerat, ne ecclesia in totum submittatur libito mortalis hominis vnius, de quo iam constaret quociens variasset, mutando nunc Florenciam, nunc Bononiam, nunc Ferrariam, iterum Florenciam. Vnde ex hac firmitate ecclesie, quam synodus Basiliensis seruabat, summis pontificibus causa tribueretur intendendi firmius ad spiritualia; etenim, prout fuerat expertus, hactenus solum quoad temporalia inten- debant. Sciebat denique, quales practicas papa sequeretur, et, prout acceperat, patres concilii audirent in breui, qualia et quanta fecisset contra concilium Basi- liense. Conmendabat denique Francie regem, qui a principio suis inhibuerat, ne Ferrariam irent sub nomine concilii generalis, et semper adiuuisset concilium, cuius oratores eciam nomine ecclesie Gallicane, cum auisassent pro certis addicionibus ad decreta recepta, fieret tamen tanta difficultas fortassis ab aliquibus, vt bonum con- cilii impediretur. Rogabat igitur in deputacionibus intendi desuper, ne redirent manibus vacuis post octo menses, quibus instanciam fecerant. Narratis vero hiis circa instancias factas per oratores principum pro mutacione concilii et supersedendo in processu pape, finem accipit colleccio XIIII. operis huius. Quinta decima de pape deposicione, incipiente ab illorum vltima instancia non modice perurgente patres, vt processum finirent, periculo prouidere volentes, ne peruersum dogma pape here- tici prosecucionem haberet, précidere eciam cupientes intelligencias oratorum prin- cipum, magnopere non exaltantes dignitatem sancte matris ecclesie, synodorum auctoritatem generalium et preeminenciam apostolice sedis, lege velut a potestatibus sublimioribus imposita ipsis. Explicit colleccio XIIII.

Strana 281
(Incipit liber decimus quintus.) Incipit colleccio xv. de pape deposicione. Capitulum I. Prohemium. Pro veritate sustinenda katholice fidei minus esse aduertendam diuisionem eciam filiorum ad parentes, quodque redarguti a iudice de peccatis illa iustificare volentes sentenciam merentur deposicionis, et quam magnitudo periculi ecclesie inmineat, si hereticus fuerit papa. Verbum patris, filius virginis beatissime, qui Deus pacis, quin ymmo et pax nostra est, faciens vtraque vnum, data pace hiis, qui longe, et pace hiis, qui prope, confes- sionem veritatis katholice fidei precellere adeo voluit, vt pro illa introducenda con- seruandaque professus fuerit non venisse mittere pacem in terram, sed gladium separaturum filium aduersus patrem suum et filiam aduersus matrem suam. Doctrina in hoc tradita salutari, vt, quando fides leditur parentum reuerencia, velut inutilis habeatur, cum plus amans patrem aut matrem Christo dignus non sit, promittente confessurum se coram patre in celis, qui in terris eum confitebitur coram hominibus, et qui erubuerit eum ac sermones eius, veritates vtique katholice fidei, quod hunc filius hominis erubescet, cum venerit in maiestate sua et patris et sanctorum ange- lorum. Pro hac igitur vitanda irreparabili confusione pro illaque inextimabili adi- piscenda gloria, quando confessio fidei neccessaria est ad salutem, et separacionis mittendus est gladius, et quem filius Dei venit mittere in terram, ignis zeli diuini est accendendus, vt accensa semel in ecclesia lucerna veritatis katholice in abscon- dito, velut extincta iam sit, iacere non permittatur, magis autem, vt supra cande- labrum posita luceat omnibus, qui in domo sunt, ecclesia certe Dei viui columpna et firmamentum veritatis, aduersus eam preualere nequeuntibus portis inferi, quia per Christum edificatam super confessione veritatis katholice fidei. Hanc autem Petrus post Christum summorum pontificum primus, quando confessus fuit beatus, Sathanam vero illico appellatus extitit, et velut a societate Christi diuisus iussus ire retro, quando, etsi zelo pietatis, eam tamen lesit, ne firma maneret veritati 36

Strana 282
282 Liber XV. Caput I. semel a Christo reuelate de sua morte futura resistens. Multiphariam quippe leditur fides, precipue tamen, si illi aduersatur pontifex summus, qui salua preeminencia synodi generalis primus est omnium Christianorum magister, quique publice pro- fitetur, quamdiu in hac fragili vita fuerit constitutus, firmiter credere et tenere sanc- tam fidem katholicam secundum tradiciones apostolorum et conciliorum generalium, eamque vsque ad vnum apicem inmutilatam seruare, et vsque ad animam et san- guinem confirmare, defensare et predicare. Quapropter excusacionem non habet, si ignoret veritatem katholice fidei, obligatus eciam vsque ad vnum apicem inmuti- latam seruare, multoque minus, si illam impugnet. Siquidem arguit Christus Sadu- ceos vt errantes, quia nescirent, quod nondum ita fuerat declaratum expresse in resurreccione mortuorum, nec nubi aut nubere. Et Iudeorum princeps Nicodemus audiuit non magna cum laude a diuina sapiencia „tu es magister in Israel et hec ignoras“; illa tamen veritas, de cuius arguitur ignorancia, vt Christus eam dixit, tunc nondum expresse fuerat declarata. Talis namque si fuerat, voluissetque illi resistere, audisset forte, quod Petrus "vade retro me Sathana, quia scandalum michi es, non sapiens, que Dei, sed que sunt hominum". Qui rursus, quando circa veri- tatem fidei declaratam in apostolica synodo simulabat, subtrahens se a gentilium societate, manducans cum Iudeis et bibens, quamuis timore hoc fecerit simulacione sua, cum primus esset apostolorum, non mediocriter ledente fidem, continuo quod reprehensibilis esset, audiuit a Paulo resistente ei in faciem et contestanti minime licere, quod semel destructum fuerat, iterum reedificari, vtque libertas semel decla- rata maneret, nec ad horam cessit subieccioni. Fuerat namque eciam, Petro id ipsum raciocinante, declaratum Christi fideles minime teneri ad obseruanciam legis Moysi; quia igitur ab onere legis illius, quod nec apostoli ipsi, nec eorum patres potuerant portare, semel liberati fuerant Christi fideles, Petrus eorum primas, qui vsque ad vnum apicem inmutilatam seruare debuit fidem, merito reprehensibilis fuit, accionis sue exemplo iudaizare cogens gentiles, quos Paulus gladio verbi diuini a societate Petri separare voluit, si in illa permanere voluisset simulacione. Quod tamen ille non fecit, sed correctus veritati semel per ecclesiam determinate illico assensit, et carissimum fratrem appellans correctorem suum hortatus est doctrine omnium epistolarum eius omnino esse credendum. Si vero Paulus tunc vidisset Petrum non simulantem, sed gentilibus predicantem de neccessitate salutis teneri ad iugum legis illius, observantesque illam fouentem et persequentem non obser- uantes, quid arbitrandum est tunc fecisse? Si namque simulanti in faciem restitit, quomodo tollerasset dicte veritati fidei plenopere aduersantem! Hiis prefacione relatis fidelium vniuersitati notissimum est; fuerat quoque ante et diebus hiis, quorum gesta narramus, in magna Constanciensi declaratam, et in Basiliensi synodo pacientissima innouatam fuisse veritatem katholice fidei, generale concilium habere inmediate potestatem a Christo, quodque illi obedire tenetur quicumque fidelis, quauis, eciam si papali fulgeat dignitate. Per hanc autem diffinicionem declarata fuerat libertas ecclesie catholice, quando legittime congre- gata existit in generali synodo. Etenim ante tempora Constanciensis concilii non

Strana 283
Liber XV. Caput I. 283 defuere quidam summorum pontificum, potestatem velut in celum extollentes, os suum ponentes in celo et affirmantes, quod, sicut Christo regi regum et domino dominancium a patre data est omnis potestas in celo et in terra, ita esset pape pote- stas, eius vicarii, a quo omnes ecclesiastice et mundane potestates, vt riuuli a fonte emanarent, et cui nemo posset dicere „cur ita facis“, deque eius disputare potestate sacrilegii esset crimen, aliaque multa generis huius tangencia specialiter concilium generale, velut iurisdiccioni pape subiectum esset ire, quo diceret „vade" et venire, quo diceret „veni“, ac facere, que iuberet. Vnde, quia premissa determinacione declarata extitit libertas ecclesie legittime congregate, multis visum est, scriptoque temporis illius legitur diffinicionem ipsam velut direccionem fundamentalem et in- fallibilem regulam conscribendam vel sculpendam esse per omnes ecclesias. Quod autem veritati huic katholice fidei, quam adhesione sua publice approbauerat Eu- genius papa quartus, omnino aduersaretur, hoc demonstrare loco opus non est, qui summe eidem in concilio fauebant palam profitentibus, ideo obsistere tribus veri- tatibus fidei, ne decretarentur, quia notorium esset ex hiis neccessario sequi alias quinque de heresi papam notantes. Quia igitur synodus sancta Basiliensis mani- feste agnoscebat dogmate, accione quoque ipsius Eugenii ledi multipliciter veritates catholice fidei, ecclesiamque redigi in eam seruitutem, a qua liberata fuerat per dictam diffinicionem, cedere non valens eiusmodi periculosissime subieccioni, vt predicta veritas fidei aput Christi fideles firma maneret, post diutinam expectacionem velut coacta extitit in faciem pape resistere et vniuersitati fidelium declarare, vere esse reprehensibilem, deuitandumque a fidelibus cunctis, qui post primam et secun- dam correccionem errores suos, quos primo expresse ac publice, eciam scripto reuo- cans, in facie ecclesie destruxerat, iterum reedificabat, audaciori publicans asser- cione, audireque nolens ecclesiam correccioni eius intendentem, ac de eius pace trac- tantem. Dederat namque desuper hoc expressam potestatem legatis et oratoribus suis ad dietam Maguntinam destinatis, sed stantibus eis in loco oratores pape noti- ciam habentes de institucione illius, ad pacem venire noluerunt et iuxta superius conmemorata confessi fuere, quod nulla circa hoc erant potestate generali fulciti, sed tantum, vt cum Germanis tractarent, ab eis petentes, quod Nurenberge testi- monium de innocencia pape et iustificacione, tamquam illi satis non esset crimina tam grauia, que negare non poterat, quia notoria, conmisisse, illaque defendere, sed velut crimina non essent, semetipsum, tamquam bene egerat et ageret, iustificans ab vniuersis Christi fidelibus innocentem reputari poscebat. Diuina autem scriptura testatur de iustificantibus se coram hominibus, quod eorum corda nouit Deus, et abhominacionem esse apud Deum, quod est hominibus altum; quodque sua peccata, cum a superiore arguuntur, non recognoscentes, sed illa volentes iustificare, illico sentenciam reportasse sue deposicionis, vt tulere parentes primi inobediencie cul- pam excusantes, Chaym quoque eorum primus filiorum, Saul denique, allegans se necessitate compulsum, offerre quod ei non licebat holocaustum, et audisse vocem domini, quoniam populum timens animalia, que iussus fuerat occidere, in sacrificium offerenda reseruasset. Qui cognoscens abiectum se coram oculis Dei, a Samuele 36*)

Strana 284
284 Liber XV. Caput I. poposcit honorari coram senioribus populi, iustificari coram hominibus volens. Quod de papa fieri noluerunt eius oratores, qui Nurenberge post dietam de festo Galli manserant, Germanorum responsionem expectantes de mutacione aut pocius con- cilii dissolucione. Etenim venientes Magunciam, velut iustificantes iniqua opera pape, exposuerunt coram constitutis in dieta viginti duas raciones, illis conantes monstrare licite iusteque per papam factam fuisse secundam concilii dissolucionem, testimonium petentes papam satisfecisse diete Nurenbergensi, per quam voluit auditas esse iustificaciones suas, primo quam de pace tractare inciperent oratores sui, attestatus vero plenissime illos informatos esse de sua innocencia atque iusticia, quoniam principes Germanie multiplicatis suis litteris requisiuit assistere sue inno- cencie et iusticie, palam omnibus fecit, quod a iudice suo monitus non illa coram eo recognoscere, magis autem iustificare se coram hominibus vellet post tot tamque grauium criminum perpetracionem, de quibus omnibus, saltem de specificatis in cita- torio, sciebat se notorie diffamatum. Sciebat rursus nolle accipere de illis purga- cionem coram iudice, a quo fuerat vocatus. Nec pro modo exponitur de multiplici peccato conmisso per eum propter nam concilii dissolucionem; nam si, prout testantur exposita in responsione „cogitanti“, fuit peccatum in spiritum sanctum dissolucio prima, quid igitur secunda, que, vt in raciocinacione ad oratores principum conme- moratum extitit, quam multiplici racione grauior illa fuit. Dicit namque propter racio- nabiles, iustas, neccessarias et vrgentes causas concilium Basiliense transtulisse in Ferrariam, illa expressa, si procederetur contra aliquem ex presidentibus et ora- toribus suis, quorum alter in concilio constitutus crimen falsi conmiserat. Vt igitur iusticia non redderetur, dicit iustam et neccessariam esse causam dissoluendi con- cilii generalis, velut iustum necessariumque sit interimere iudicem, ne iusticiam administret, eandemque causam eciam de se ipso affirmat, vt, si concilium contra eum procederet, eo ipso desineret esse. Quod igitur post duos fere annos, quibus vocatus fuerat per concilium pro suorum purgacione criminum, et post attemptatum grauissimum crimen dissolucionis concilii, et pro causa tali, vt iusticia non fieret, quesierit iustificari, contestatus de sua innocencia et iusticia, quoniam querere vide- batur in peccatis iustificacionem et laudem, velut peccata non essent, sed virtutes, sancta synodus opportunum censuit ad deposicionem eius, vt fidelibus cunctis inno- tesceret eum non iustum et innocentem, prout habere testimonium voluit, sed multi- phariam esse criminosum in suisque criminibus purgacione contempta permanere volentem. Et quoniam illa, velut peccata non essent, defendere volens introduxerat scisma periculosissimum in ecclesia Dei, diffiniuit, quod notorie erat factus scismati- cus, pertinax et hereticus. Quomodo autem de scismate heresique eius, pertinacia et incorrigibilitate constaret, alio enarrandum erit loco. Id autem vnum, quare am- plius expectatum non fuit, palam faciunt exposita, sed et illa racio non vrget minus propterea, quod maximum et velut irreparabile periculum inminet christiane reli- gioni, quando papa hereticus creditum haberet, ac si katholicus et sanctus esset, pre- sertim assistentibus illi principibus et adherentibus religiosis, multis quoque prelatis. Dogma quippe suum casu dato diffunderetur et remoueretur difficile, esto, quod

Strana 285
Liber XV. Caput I. 285 eciam illud per se aut suos publice et auctentice non predicaret. Namque aput papam sistente hac multiplici potestate, quod in Dei ecclesia, salua preeminencia synodi generalis, primus doctor est omnium christianorum, et vniuersalior collator omnium beneficiorum ac dignitatum beneficialium, graciarum solus largitor, supremus iusticie iudex et absolucionum a peccatis minister, vnicus supra ius conmune dispensator et quorumlibet concessor indultorum, quia fauentibus sue heresi affectus, esset autem infestus illam persequentibus, si, quod erat sue potestatis, tribueret dumtaxat sequa- cibus suis, aliorum rectores et presides illos constituens, quomodo Iulianus fecit apo- stata ad milicie dignitatem, aliaque publica officia christianos non admittens, quid restaret, nisi vt perniciosum dogma pape velut cancer serpens breui tempore totum peruagaretur orbem? Si vero auctentice et publice predicaretur, cum a summo celo, hoc est a capite, primo in terris ecclesie ministro, egressus fieret dogmatis huius, ad eumque esset occursus, vix aut nemo se absconderet a calore eius. Et si principes multi illius dogmati assisterent, armata vtique sua efficeretur heresis, vt persecucio fieret aduersus eam, non acceptantes vel resistentes illi. Siquidem legitur de Arriana heresi, quamuis diuersis temporibus multos habuerit seculares principes illi fauentes, nusquam tamen in tantum preualuit, aut propter illam tam grauissima persecucio facta est in Christianos, quomodo Liberio papa, qui illi assensit, tenenti apostolicam sedem ita, vt eciam in ecclesia necarentur presbiteri; teste equidem canone sacro, quando consurrexit Sathan contra Israhel incitans Dauid, vt numeraret populum, quamuis illi multe fuerint allegate raciones, eaque numeracio esset peccatum, sermo tandem regis preualuit. Ita ergo illo in tempore preualeret sermo pape, nullis aut paucissimis fortassis repertis illi tantopere obsistentibus, quomodo Ioab Dauid fecit; preualuit quoque sermo regis Saulis, Doech irruente in sacerdotes domini, quos emissarii eciam iubente illo interficere noluerunt. Sed et cum omnis erronea doctrina multis assercionibus veris decorans falsas auribus pruriat, blandeque ingressa in nouissimo mordeat, vt coluber a superioribus, vtique in celo empireo, potestatibus mundi quoque inicio omnibus, exemplum constat, quam periculosum sit multitudinis principem errore infectum esse circa veritatem katholice fidei, quando primus ange- lorum Lucifer in veritate non stetit, et factus draco de celo cadens secum traxit terciam partem stellarum. Etenim, quia prime fuit dignitatis, tanta illius errori per- tinacia adheserunt ceteri angeli, vt maluerint cum eo de celo ruere, quam ab errore semel percepto desistere, factique sunt cum eo persecutores omnium adherencium Christo, cui ille inuidens factus est rex super omnes filios superbie. Si namque doc- trinam erroneam quis a discipulo sumpserit, quia est illi ad magistrum recursus, illo eciam non acquiescente, facile ab errore desistit, sciens discipulum non esse supra magistrum, quando vero a magistro bibit errorem, non tam assentit contrarie doctrine discipuli. Quanto igitur peruersi dogmatis minister maioris excellencie est et dignitatis, tanto periculosius nocet propterea, quod assercioni eius firmiter ad- herent, qui ab eo acceperunt, maiorem non habentes, cui debeant assentire. Sic enim mulier illa Samaritana Christo acquiescere nolebat, dicens „numquid tu maior es patre nostro?“ Iudei quoque racionem dantes, quare Christo non crederent,

Strana 286
286 Liber XV. Caput I. obiciebant „numquid tu maior es patre nostro Abraham, qui mortuus est, et prophete mortui sunt, quem te ipsum facis"? Quocirca, cum doctrine superioris pocius ad- herendum sit, Paulus fere in omnibus suis maioribus, presertim, vt fideles ad Chris- tum conuersi retraherentur ab obseruancia legis Moysi, id precipue remonstrare studuit, pre Moyse Christum fuisse glorie amplioris, quanto ampliorem honorem habet domus qui illam fabricauit, nam ille fidelis erat in tota domo, tanquam famulus, Christus vero tanquam filius in domo sua. Sed quoniam illi diucius firmiter adhe- serant doctrine Moysi, viri vtique magne sciencie et sanctitatis, vix illos retrahere potuit. Namque in primo auctore cuiusuis doctrine, si precellens sciencia et vene- rata sanctitas concurrunt, vix aut nunquam illam suscipientes possunt retrahi, et presertim, si magnitudo assistat potencie temporalis, propter quod omnes cultores peruersi dogmatis plurimum student in sui fauorem principes habere potentes. Quod vero eisdem proprium est vna cum altitudine sciencie vel fictam monstrare sancti- tatem, vt, sicut habet conmunis doctrina fidei defeccionem, sequatur semper ypo- crisis mendax, quo studio legimus vsos fuisse multarum ministros primos. Et ista occasione Sarraceni suam defendere conantur legem, quod eorum propheta ac prin- ceps Mahometus fuerit sanctissimus. Quocirca premissorum exposicione lucidius iam constat id, quod in principio supponebatur, quamuis multiphariam ledatur fides, precipue tamen, quando illi aduersatur pontifex summus, qui, cum sit in Dei ecclesia pre ceteris excellencior, sanctissimusque conmuni omnium appellacione vocetur, suf- fultus maxima potestate, vix aut nunquam solus errat, errori suo habens quam plurimos adherentes. Quapropter eciam 1° presuppositum omnibus euidentissime patet, quanta inmineat religioni christiane magnitudo periculi, quando papa per- uersi cultor est dogmatis, vt dixerint quidam maius esse, quam si tota aut maxima pars eius dominio Sarracenorum subiceretur, sub quibus Greci alieque magne chris- tianorum vniuersitates seruant, quam reputant fidem katholicam, quomodo eciam sub principibus christianis Iudei Moysi, et Sarraceni legem custodiunt Machometi, nullo ob eam causam persequente eos. Sicut mandato pape fieret per inquisitores prauitatis heretice, necnon et prelatos suam fouentes heresim, qui aduersus tenentes veritatem katholice fidei contrariam dogmati pape exacuerent, vt gladium linguas suas, quinymo lingue eorum gladius essent acutus, quando spirituali, quia pape, et temporali, quia principum muniti essent potestate. Et quia tunc nulli aut vix pau- cissimi illi resistere seorsum auderent, neccesse vtique fidelibus esset, vt, quemad- modum Dauid propheta desiderauit, iudicaturus nocentes ecclesie sue, eamque in- pugnantes expugnaturus in adiutorium exurgeret Deus, scutum apprehendens et arma, quibus et suos pugiles munit, et aduersarios prosternit. Sunt autem hec veritas vite concupiscencie lumbos succingens, lorica iusticie omnem congeriem suorum operum complectens, scutum fidei omnia tela inimici ignea extinguens, et gladius spiritus verbum Dei, de cuius ore cum gladius procedat ex vtraque parte acutus, illeque penetrabilior sit omni gladio ancipiti, hoc omnes gentes percuciente, gladius persequencium veritatem katholice fidei quanto magis acutus esset, profundius in- traret corda ipsorum falsi dogmatis, pape detecto errore et elucidata katholica veri-

Strana 287
Liber XV. Caput II. 287 tate. Quia vero tunc exurgere censetur Deus, quando in auxilium ecclesie sue sur- gere facit fideles suos dictis armis premunitos, sicut magnarum tempore aduersi- tatum, tanquam pro vltimo auxilio conuenire in vnum fideles consueuerunt in generali synodo legittime congregata, sic igitur tempore pape heretici, quam maxime neccessaria est celebracio concilii generalis. Etenim tunc ecclesia terribilis apparet, vt castrorum acies ordinata in synodo constitutis de omni ecclesie statu, quos auocauit Deus, vt resistant peruerso dogmati pape, suorum priuacionem benefi- ciorum et quamuis aliam persecucionem non timentes. Quales tempore hoc, cuius teximus hystoriam, quamplures fuerunt ex constitutis in sancta Basiliensi synodo, que religioni christiane expositum periculum inminere videbat, noticiam habens de peruerso dogmate Eugenii pape quarti, maiori pertinacia affirmantis in dies illud esse veritatem katholice fidei; cumque tantopere instanciam faceret, vt iustus et innocens reputari deberet dignitate papatus, qua nulla maior in eo permanente si affuisset reputacio sanctitatis et innocencie, quis vnquam illi resistere valuisset? Fuit igitur opportunum, vt synodus sancta, sumens gladium spiritus, quod est ver- bum Dei, pertingens vsque ad diuisionem spiritus et anime, synodali sentencia sua cunctis fidelibus declararet papam non iustum et innocentem, sed maxime crimi- nosum fore, eumque priuatum dignitate papali, quia esset hereticus pertinax et in- corrigibilis, vt per hoc separaret et retraheret quosque fideles, ne suo peruerso dogmati adhererent, diuerteret eciam multos colligantes intelligencias intelligenciis seorsum compositas, quibus non magnopere generalium auctoritas conciliorum et sedis apostolice excellencia promouebantur. Fuerunt rursus et alie raciones acce- lerande sentencie lecturis gesta hec seipsas manifestantes. De quibus sentencia quoque lata deposicionis quintadecima colleccio narratura incipit ab instancia maiori facta per oratores principum de mutacione concilii, et vt supersederetur in processu pape. Non dicitur autem, si fuit sanguinem eliciens, quia nimis emungens, vt fieret, quod eis videbatur terminum prefigentibus generali synodo, quam confitebantur congregatam legittime in spiritu sancto; fuerat namque supersessum anno fere cum dimidio, quando nullus assignatus est terminus. Post vero eius publicacionem patres, defensare cupientes synodi auctoritatem, ad pape deposicionem intenderunt Iunio factam mense. Capitulum II. Relacio de ambassiata ad Britanniam, ibidem preterquam suspen- sionis acceptata fuisse decreta, sentenciaque super abbatissatu vndecim milium virginum Coloniensi, et concessio plenarie indulgencie multorumque indultorum permanentibus in concilio. Quo percurrente celebrate sunt congregaciones XII et processio vna solemnis magno concursu tocius cleri et populi, deprecancium Deum pro pace ecclesie et pro serenitate aëris, epidimia crebrescente, et pro fructibus terre, vrgente inedia a duobus fere annis. Incorporati autem fuere Iohannes Ypporegiensis, Guillermus Vercel-

Strana 288
288 Liber XV. Caput II. lensis, Ludouicus Taurinensis, procuratorie Alanus Leonensis episcopi, Petrus de Saxo Ambroniaci Lugdunensis, Alleramus de Carreto Fructuariensis Ypporre- giensis, Dominicus sancti Benedicti Vercellensis abbates, Henricus Rorstock ordinis predicatorum et theologie professor, Bernardus Toleser, Bernardus Chatelain docto- res, Iohannes Cortinij, Iohannes Arditi, Guido Kurtecuet, Iohannes Richemont in decretis licenciati, Paulus de Gerssheim in theologia baccalarius formatus, Iohannes Hyrm beate Marie in Ferchtwanghen Augustensis, Petrus Gleczhardi Mauria- nensis decani, Guillielmus de Coma Vicensis, Henricus Reck sancti Morss Lau- sanensis, Iohannes Kirchoff sancti Martini Mindensis, Iohannes Pollart sancti spiritus Romundensis Leodiensis dyocesum prepositi, Ganfridus Rauorie sancti Anthonii Chamberiaci preceptor, Iacobus Rodey beate Marie extra muros Magun- tinensis, Robertus de Gluden Tongrenensis Leodiensis scolastici, Bartolomeus de Iunta della Sacrista de Iussona Vrgellensis, Petrus Rouselli registri, Aluarus Fer- nandi penitenciarie litterarum scriptores vsque in finem concilii permanentes, cano- nici duo, priores quatuor et alii XI. Sancta synodus recepit litteras ducis Britannie credenciales in personas Visensis episcopi et Dyonisii de Sabrenays, oratorum suorum ad eum destinatorum, qui vix relacionem suam quamuis breuem expedire potuerunt in tribus congregacionibus, propter synodum intentam esse ad audiendas proposiciones oratorum principum, collacionesque habendas cum eis, expedicionem quoque processus pape. Exposito quidem organo episcopi de periculis viarum ac discriminibus tam eundo quam redeundo, concludentis preterquam in ducatibus Sa- baudie et Britannie nullam fuisse eis securitatem, sed totum medium esse purga- torium. Dyonisius ex iniuncto illius seriose retulit de tempore recessus eorum a concilio, accessus in Britanniam, et abinde regressu, deque muneribus et honoribus eisdem exhibitis, summam quoque proposicionis facte per eum coram duce, et quo- modo fuissent acceptata reformacionis decreta verbo et facto, suspensionis vero pape non verbo, sed facto, quia vix aut nullius ex Britannia ad eum esset recursus, sed ad sanctam synodum, ad quam peticiones habebant ducis reginarumque Francie et Sicilie, exponendas in deputacionibus, vt deputati darentur illas expedituri. Tercia autem congregacione exposuerunt laudes magnas duci attribuendas suarum magni- tudine virtutum, et propter fauorem deuocionemque eius ad sacrum concilium, cui per alias litteras supplicabat pro indulgenciis concedendis. Recepit quoque litteras Francisci de Barbauariis ducis Mediolani ex Lausenberg, quo fugerat propter pestem, vt in processu pape supersederetur vsque ad regressum suum amplius nun- quam visum. Alias quoque litteras ipsius ducis audiuit, loco suo specificandas. Audiuit eciam relacionem de causa abbatissatus XIcim milium virginum Coloniensis, per Panormitanum archiepiscopum, episcopum Ebroicensem et Conchensem abbatem factam in quatuor congregacionibus, quarum due pro hac solum. Dicto vero episcopo referente processus ordinem, et post aduocatorum allegaciones deposiciones testium, vltima congregacione Panormitanus copiosa iurium allegacione relacionem fecit super dubiis processus, data solucione non fuisse seruatam in eleccione formam c. „quia propter", nec decreti Basiliensis; cum vero esset dubium de iure, an nec-

Strana 289
Liber XV. Caput II. 289 cesse foret seruari, quod ipse crederet seruari debuisse, sed ipse canonice excusa- bantur, eciam si non obseruauerant propterea, quod habuissent tres institutores canonicos, et sic fecissent diligenciam debitam. Dicebat rursus prouisionem factam per Coloniensem archiepiscopum nullam esse de iure, quia factam post interpositam legittimam appellacionem a cassacione eleccionis, dispensacionem quoque super etate Margarete, quia dispensare non poterat, vt ordinarius, neque vt legatus natus, cum racione eiusmodi legacionis talibus legatis nichil aliud iure competeret, nisi quod per simplicem querelam cognoscere possent de causis omnium de sua prouincia, item, quod per mandatum de prouidendo non fuisset acquisitum ius ad rem vel in re. Resoluens autem dedit votum suum, quod Margarete prouise per Coloniensem archiepiscopum nullum ius competeret, ac eciam neutri ex iuris rigore, sed ex multiplici equitate ius competeret Agneti propterea, quod haberet eleccionem vali- dam de iure naturali, suffragarentur eciam multe raciones, quare sibi quam alteri pocius esset a concilio prouidendum. Post eiusmodi relacionem magnam instanciam fecit dicta Agnes pro expedicione cause, vt associata multis consulibus Basiliensibus visitauerit deputaciones personaliter ex parte consulatus, causa eius patribus recom- mendata. Lata vero fuit post multas agitaciones sentencia synodalis XXIX. Iulii, declarando cassacionem factam per dominum Coloniensem fuisse nullam, et confir- mando eleccionem de persona dicte Agnetis suppletis defectibus, preficiendo quoque eam in abbatissam et de nouo prouidendo quatenus esset opus, condempnata Mar- gareta in fructibus ab intrusionis tempore. Postrema autem congregacione currentis mensis conclusa fuit vltimate forma confessionalis indulgencie plenarie et aliorum indultorum pro suppositis concilii iuxta tenorem sequentem. Forma confessionalis indulgencie plenarie et aliorum indultorum pro suppositis concilii. „Sacrosanta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congre- gata, vniuersalem ecclesiam representans, ad futuram rei memoriam. Benigna vni- uersalis ecclesie prouidencia thesauros spiritualium graciarum a Christo sibi con- missos laborantibus in vinea domini merito dispensare curat, quo magis labores et sollicita, studia in prosecucionem salutis animarum et boni publici christiane reli- gionis, et exaltacionis fidei katholice conferant, vt sic fructuosis eorum operibus digna rependantur premia, et ad vberiora meritorum incrementa feruencius excitentur. Virtuosum igitur et laudabilem zelum suppositorum huius sancte synodi fidelia ob- sequia ipsi ecclesie Christi in suis necessitatibus et aduersitatibus exhibencium, et pro inchoatis sanctis operibus, communem Christianorum vtilitatem concernentibus, assidue laborancium attenta consideracione pensantes et laboribus eorum digna salutarium retribucionum munera elargiri cupientes, vt omnes et singuli, qui huic sancte synodo incorporati resident, presencialiter in eadem et antea per sex menses resederunt, ac eciam, qui hucusque ad festum assumpcionis virginis Marie eidem sancte synodo incorporati fuerunt, postquam per totidem menses in eadem resede- Scriptores III. 127. 1439. 27. Juni. 37

Strana 290
290 Liber XV. Caput II. runt, necnon et illi, qui in nostris et ipsius ecclesie negociis extra locum huius sacri concilii per nos missi sunt, ac, vt prefertur, nobiscum per totidem menses laborarunt, vel laborabunt, cuiuscumque status, gradus, ordinis vel condicionis fuerint, eciam si cardinalatus, patriarchali, archiepiscopali, episcopali aut abbaciali preemineant dignitate, singulos confessores ydoneos, seculares vel regulares presbiteros eligere, qui tociens, quociens opportunum fuerit, ipsorum singulorum confessionibus dili- genter auditis ipsis singulis in sinceritate fidei, vnitate, obediencia et deuocione sancte vniuersalis et Romane ecclesie atque nostra et summi pontificis, pro tempore legittimam administracionem papatus habentis, persistentibus, pro peccatis et cen- suris a iure constitucione vniuersalis concilii vel apostolica, aut alia qualibet vel ab homine generaliter promulgatis omnibus debitam absolucionem impendere atque iniungere valeant penitenciam salutarem, nisi forsitan talia fuerint, propter que sedes apostolica fuerit merito consulenda, necnon eciam vota peregrinacionis, absti- nencie et similia per eos emissa, exceptis tamen votis peregrinacionis Romane, Iherosolimitane et sancti Iacobi in Compostella, in alia pietatis opera commutare, quodque preterea predicti vel alii similes confessores per eorundem incorporatorum et incorporandorum singulos eligendi, semel in vita et semel in mortis articulo, ipsorum singulorum similibus confessionibus auditis eis singulis, preterquam in homicidii voluntarii casu, alias pro peccatis omnibus, eciam si talia forent, propter que sedes ipsa merito consulenda existeret, auctoritate vniuersalis ecclesie et nostra debite absolucionis beneficium impendere, ac penitenciam salutarem iniungere, ple- narias indulgencias omnium peccatorum concedendo, ipsosque et eorum quemlibet a quibusuis excommunicacionum, suspensionum et interdicti sentenciis, aliisque eccle- siasticis censuris et penis a iure vel ab homine, eciam per legatorum vel subdele- gatorum sedis predicte, aut conciliorum vniuersalium vel apostolice sedis, aut prouinciales vel quaslibet synodales constituciones, siue iuxta regularia quorumlibet ordinum instituta, incurrisse quomodolibet censebuntur, eciam si propterea ad sedem ipsam vel alium quemcumque specialis habendus foret recursus, si id humiliter pecierint, iniunctis eis inde pro modo culpe simili penitencia, necnon aliis, que fuerint iniungenda auctoritate predicta, eciam absque cuiusuis alterius super hoc requisita licencia absoluere, atque eciam semel, vt premittitur, in vita quecumque vota peregrinacionis, abstinencie et similia in alia pietatis opera commutare, eciam si talia sint, propter que merito foret sedes apostolica consulenda, et cum eis ac eorum quolibet super irregularitate, si quam huiusmodi sentenciis aut eorum aliqua ligati missas et alia diuina officia, non tamen in contemptum clauium celebrando, vel se illis inmiscendo, vel aliis qualitercumque, preterquam in bigamia vel homicidio voluntario, contraxerint abolendo, eciam omnem inhabilitatem irregularitatis et infamie maculam siue notam per ipsorum quemlibet premissorum occasione con- tractam eadem auctoritate dispensare, ipsosque et ipsorum quemlibet ad quascumque dignitates, eciam cardinalatus, patriarchales, archiepiscopales, episcopales et alias quascumque et personatus, administraciones, officia et beneficia quecumque eccle- siastica, eciam curam animarum habencia, que indebite aut minus canonice, alias

Strana 291
Liber XV. Caput III. 291 tamen colorato titulo, eciam si per symonie labem, non tamen per violenciam, aut pretextu litterarum et instrumentorum falso fabricatorum adepti sunt et possident, ipsis tamen dignitatibus, officiis et beneficiis, in quorum adepcione labes symonie interuenit, prius in manibus predictorum confessorum resignatis rehabilitare, illaque eis post habilitacionem huiusmodi de nouo absque alieni iuris preiudicio conferre, et de illis prouidere, et alias desuper ipsorum statui et indempnitatibus consulere, eciam ad alias quascumque, vt premittitur, dignitates et beneficia illis canonice conferendas aut conferenda rehabilitando, et in omnibus et per omnia libere et licite possint et valeant, prout Romanus pontifex pro tempore in legittima administracione papatus constitutus, quomodolibet facere posset, ita tamen, quod ipsorum singuli de fructibus per eos ex dignitatibus, personatibus, administracionibus et officiis ac beneficiis huiusmodi indebite perceptis aliqualem porcionem pro fabricis aut orna- mentis ecclesiarum, seu aliis piis vsibus iuxta voluntatem et discrecionem confes- sorum predictorum exponere debeant, ac eciam teneantur, et quibus quidem abso- lucionibus, dispensacionibus et prouisionibus, eciam in iudicio et extra, vbi fuerit opus, stari volumus personis incorporatis et incorporandis predictis, auctoritate ipsius vniuersalis ecclesie, tenore presencium indulgemus. Volumus autem, quod confessores ipsi de hiis, de quibus racione premissorum alteri fuerit impendenda satisfaccio, eam singulis incorporatis predictis pro tempore confitentibus per se, si superuixerint, vel per heredes suos aut alios, si tunc forte transierint, faciendam iniungant, quam ipsi absoluti vel dicti heredes aut alii premissi facere et adimplere teneantur, vt prefertur. Et ne, quod absit, aliqui propter huiusmodi graciam red- dantur procliuiores ad illicita in posterum committenda, volumus, quod si ex con- fidencia remissionis huiusmodi aliquis vel aliqui incorporatorum predictorum aliqua forte committerent, quo ad illa remissio eis nullatenus suffragetur, quam eciam ad eos, qui a nobis recesserunt et ad dissolucionem seu derogacionem auctoritatis pre- sentis sacri concilii improbis ausibus machinati sunt, nolumus aliquatenus extendi. Nulli ergo etc. Si quis autem etc. Datum Basilee quinto Kalendas Iulii, anno a natiuitate domini millesimo quadringentesimo tricesimo nono.“ Capitulum III. Requisicio publica oratorum, perlecta eorum cedula, vt synodus nominaret locum pro sui mutacione infra xv dies, et supersederet in processu pape per septem menses. Vt prohemialiter dictum est, mense currenti facta est deposicio pape. Quo- modo autem, explicare propositi est, inicio sumpto, quod post accessum eorum ex Maguncia per oratores principum solito maiores instancie facte extitere super mu- tacione concilii alio in loco, vtque in processu pape supersederetur. Die namque XXIIII. Maii, in generali congregacione ad hoc indicta, Lubicensis episcopus cum the- mate „emissa est vox, vt congregarentur in Iherusalem, et conuenerunt“ proposuit oratores principum, qui Maguncie constituti erant, certam cedulam concepisse de 37*

Strana 292
292 Liber XV. Caput III. mediis prosequende pacis ecclesie, ostensam pridem deputatis concilii, quam lecturus esset Albinganensis episcopus, non vero cedulam intelligencie eciam illis ostensam, erant die ista ex bonis respectibus publicaturi. Cum autem Albinganensis legere cepisset, aliis poscentibus per notarium legendam esse, aliis econtra, tandem legit ipse, magno exordio deputatis non ostenso, quo patres concilii alloquebantur oratores, ipsi commemorantes generaliter de mediis pacis pacificande ecclesie in dieta Nu- renbergensi. Cui affuere legati et oratores concilii et pape, auisatis per oratores regis Romanorum et electorum imperii, aliosque in ipsa dieta conuenientes, item Basilee per dictos oratores Romanorum, Francie, Castelle et Aragonum regum, electorum imperii ac ducis Mediolani, similiter et Maguncie per supradictos, preter- quam regis Aragonum, ibidem licet affuerint concilii et pape legati, non conclusis, sed quod reges et principes per oratores suos concepissent auisamenta salubria, viasque acceptabiles et deuotas, per quas auctoritas conciliorum seruaretur, et gra- uissime turbacioni ecclesie remedium opportunum adhiberetur, fiduciam habentes per sacerrimam presentem conuencionem Basiliensem fore acceptandas, que, vt innotescerent, scripturam tenoris infrascripti, super ea re confectam, exhortacioni huic ac requisicioni inserendam duxerant. Hanc autem oratores regis Aragonum, licet in eius confeccione presentes non astitissent, deuote acceptarant in eadem sen- tencia conuenientes, quatenus vnanimi consensu regum et principum, quorum oratores concilio aderant, scisma, quod oriri incipiebat, quantocius sopiretur. Cernerent ergo patres ipsi tam ex crebris requisicionibus retroactis, quam ex dicta scriptura vltimo concepta, cum quanta deuocione et feruore ad ecclesiam reges et principes moue- rentur, qui sepissime insteterant, desistere non intendentes, donec per Dei miseri- cordiam pax concederetur optata. Namque in aliis scismatibus cum imperiales et regie manus prebuerant sepe remedia salubria, irracionabile fuisset, si presens scisma adhuc tenerum succrescere dimitterent. Etenim inueteratum illud vltimum scisma, quod iuxta aliquos historiographos XXIIII numero erat, per interposicionem gloriose memorie Sigismundi, Romanorum imperatoris, aliorumque regum et prin- cipum cum magna ecclesie gloria in Constanciensi synodo depulsum fuerat, et vnio reparata. Supplicarent igitur reuerendissimis paternitatibus suis prefati reges et principes per organum ipsorum oratorum suorum, ipsique oratores eorum nomine ac proprio per viscera misericordie domini nostri Ihesu Christi, quatenus dignarentur media et vias ad pacem accomodas acceptare et amplecti, et, quantum ad concilium spectabat, execucioni demandare iuxta prescriptum ordinem, loca precipue nominando infra tempus xv dierum, aliaque faciendo, prout in ipsis mediis continebatur, ces- sandoque durante ipso pacis tractatu ab omni nouitate, per quam impediri, differri seu difficultari verisimiliter valeret. Offerebant autem se ipsos nominibus suorum principum nominacionem ipsam locorum faciendam per se ipsos vel aliquem intimare pape, imperatori ac patriarche Constantinopolitano, et omnibus viis possibilibus intendere, vt dicta media pacis ad effectum ducerentur optatum. Quod si sue reue- rendissime paternitates explere dignarentur, rem gratam Deo facerent ac toti ecclesie Dei, necnon auctoritati conciliorum firmius et integralius conseruande accomodam,

Strana 293
Liber XV. Caput IIII. 293 donum filiorum Dei consecuture promisse beatitudinis, vt veri pacifici; alioquin, si vel facere renuerent, seu differrent, et per hoc pax ecclesiastica retardaretur, aut maiorem difficultatem in tractando reciperet, prefatis regibus et principibus eorumque oratoribus nomine suo imputandum non esset, sed quantum cum Deo possent, ad effectum perducerent, que in scriptura ipsa de mediis pacis, necnon in intelligencia Maguncie conclusa, deputatis concilii ac pluribus patribus nota et tradita, ad quam se referebant, continebantur, et alia quecumque honesta et licita, que ad sedandum scismata, et pacem ecclesie conseruandam conferre viderentur, prout a iure diuino et humano concessum reperirent. Per hec tamen reges et principes ac ipsi eorum nomine non intenderent sacrorum generalium conciliorum, aut apostolice sedis auctoritati, iuribus, preeminenciis in aliquo preiudicare, sed decreuerant se inter- ponere in tanto dissidio ecclesie, in quantum liceret et decebat ad pacem et tranquil- litatem ecclesiasticam conseruandam, rogantes prothonotarios ac notarios desuper hiis testimonium exhibere. Capitulum IIII. Raciones allegate per Turonensem et Panormitanum archiepi- scopos, quare exaudienda peticio oratorum, responsione data illis a concilii presidente. Post lecturam vero dictarum cedule et requisicionis, Turonensis archiepi- scopus cum themate „descendebat omnis Israhel, vt exacueret vnusquisque vomerem suum“ dicebat Dei filium descendisse de gloria et sinu patris in virginis vterum, et miseriam mundi propter vtilitatem, apostolos quoque et alios sanctos propter vtili- tatem proximorum fuisse passos. Sancta igitur synodus Basiliensis condescenderet propter pacem ecclesie ad mutacionem loci, habitura ex hoc fauorem principum, cumque hactenus tot fuisset passa labores et expensas pro vnione Grecorum, nunc id esset, quod quereretur a principibus, vt maius fieret concilium, sic intelligendo, quod, sicut effectus, ita causa ad causam, ita, quod, vbi est maior multitudo effectuum, ibi videtur esse maioritas cause, licet in virtute maior non sit. Sic igitur, licet omnia concilia generalia equalis essent potestatis, tamen, quanto effectus alicuius concilii a pluribus acceptaretur, tanto illud esset maioris preeminencie. Vnde, quia effectus concilii ycumenici acceptaretur ab omnibus, non vero sic videbatur de Basi- liensi concilio, quamuis equalis potestatis, non vero hoc esset respectu effectuum. Huic suo proposito dicebat conuenire c. in canonicis xx. di., quodque cedulam aui- samentorum perlectam nemo intelligeret per modum esse mandati aut violencie, sed vt in ea continebatur supplicacionis. Quod vero ad principes pertineret prouidere super pace ecclesie, iura allegare nollet, sed scripturam sacram commemorantem ad instanciam regis Ioas reparari sarta templi. Consequenter Panormitanus archi- episcopus exordiens a dicto sapientissimi meliorem esse pacem bonam incerta victoria, suadebat pacem dicte cedule acceptandam a concilio, quoniam ibi omnia posita essent in fauorem et honorem concilii, nichil tamen pape, septem punctis ex

Strana 294
294 Liber XV. Caput IIII. illa commemoratis, quia daretur eleccio et nominacio locorum concilio, et tamen in capitulo „frequens“ diceretur papam nominaturum locum approbante concilio; quia illo in loco diffinicio ponebatur in manu concilii, et sic non pape; quia non consen- cientibus papa aut Grecis concilio liberum erat acceptare vnum ex ipsis tribus locis ; quia, nisi papa consentiret personaliter venire, alias non habebat opcionem; quia manerent eedem regule et ordinaciones, quibus illo in loco regularetur conci- lium, quia diceretur cessante Ferrariensi aut Florentina, aut alia qualibet congrega- cione etc., et sic iam dampnabatur pape congregacio propterea, quod confitebantur Basiliense concilium; postremo, quia cum idem concilium sit eedem quasi persone Basilee, et ibi essent futuri, et fortassis nulli aut pauci alii venirent, vnde totum remanebat in arbitrio patrum concilii huius. Dicebat rursus nullo modo fieri gra- uamen, licet exprimeretur de quacumque questione iuris vel facti inter concilium et papam libere cognoscendum et diffiniendum, quoniam eciam, si vellent celebrantes concilium Basiliense non possent alias facere propterea, quod, sicut vnus summus pontifex alteri, ita concilium non potest alii concilio legem prefigere, quin eciam super declaracionibus fidei factis in vno, videatur et determinetur per aliud. Con- descendere item patres deberent ad dictam cedulam, quia concilium esset repre- sentans ecclesiam catholicam, et ipsa catholica representata per concilium in dictam cedulam, illi consencientibus omnibus principibus et prelatis ecclesie. Concludebat igitur, quia bona pax esset ista, acceptandam esse pocius, quam pro triumpho pugnare, incertam victoriam expectantes. Nec eiusmodi pax quereretur propter pa- pam, nam, quomodo scriptum est, quia expedit vnum hominem mori pro populo, ita propter scandalum papa cedere tenebatur, sed haberet sociam multitudinem. Cum autem Ludouicus prothonotarius propositurus surgere cepisset, patribus facientibus signum de recessu, destitit, et Arelatensis respondere cepit premittens, quod nomine suo, velut autem patres Christus alloqueretur, dicebat illis "non turbetur cor vestrum neque formidet, non derelinquam vos orphanos“, dicebat autem consequenter, quod carmen hoc de mutacione concilii ex parte pape cantatum fuisset continue ab octo annis, iamque super hoc concilium respondisse in epistola synodali, neque ageretur quitquam in contemptum principum. Credebat autem ipse oratores bono zelo moueri ad auisamenta laudata per eos, sed oportebat considerare periculum ecclesie in futurum, quia, si fieret prout auisabant, papa volens dissoluere concilium semper erigeret aliud, vt postea practicaretur de tercio fiendo, per quem modum subiceretur ecclesia, scilicet concilium et papa, seculari iudicio, vt aliqui nomine principum dicentes esse media pacis, secundum illa vellent ecclesiam regulare. Sed vt patres concilii plenius informati super omnibus deliberare possent, optabat scire ab ipsis oratoribus, si ad hec auisata per eos, obligandos quoque principes suos et concilium haberent speciale mandatum, quoniam hec sub generali non venirent. Comme- morans item de ambasiatis per concilium missis ad dietas Germanie dicebat, quod ad Maguntinam iuxta oratorum auisamentum legati concilii plenam habuissent potestatem, sed postquam licenciati fuerant, ab eis facta extiterant dicta auisamenta. Nec, vt Panormitanus dixerat, pro triumpho habendo patres bellarent, cum nullam

Strana 295
Liber XV. Caput V. 295 particularem causam prosequerentur, sed illa tria opera, propter que fuerant con- gregati, quibus opus non erat tanquam partem cum papa contendere, sed inceptum perficere opus reformacionis in capite et in membris. Dixerat rursus multa dimi- sisse eos in arbitrio concilii per ipsam cedulam, quasi alias non competerent eidem, et tamen sciebat generalem synodum habere inmediate potestatem a Christo non possibilem limitari per reges aut suos oratores, qui tamen videbantur concilio impo- nere legem. Nec in dicta cedula contineretur de reparacione fienda fidei, per papam nimis lese, multitudinem quoque effectuum maiorem preeminenciam non arguere. Etenim, cum lex Christi a paucioribus, quam antea, obseruaretur, non minoris esset virtutis peccancium culpa, non minuente diuine legis vigorem. Sic eciam esset de synodalibus decretis. Multa quoque alia perlocutus contestabatur non haberi dicta sua pro responso concilii, visuri exhibita per eos et responsuri taliter, vt merito contentarentur. (Cap. V.) Tenor cedule requisicionis, expressis nominibus actorum illius. Cum vero desiderassent oratores principum, vt hac die conuenirent patres visuri contenta in scriptura intelligencie, ad quam se referebant, actum non extitit, quia vigilia erat pentecostes. Et conuenerunt audituri vesperos, spiritus sancti illustracionem imploraturi pro facienda responsione. Summarius autem effectus dicte intelligencie hic est: Die XVI. Aprilis hora vI post meridiem, die vtique altera post ingressum oratorum pape et ante eorum communem proposicionem coram tribus notariis, Henricus Leubing, cancellarius archiepiscopi Maguntini in subscriptorum presencia cedulam legit, quod Iohannes Patauiensis, Iohannes Lubicensis, Iohannes abbas Scotorum in Wienna, Theodericus Ebrach prothonotarius, cui post adhesit Iohannes de Eyke Romanorum, Philippus Turonensis archiepiscopus, Iohannes Trecensis, Guilliermus Verdunensis episcopi, Iohannes de Montemorino prepositus Lugdunensis et Martinus Beruerii decanus Turonensis Francie, Aluarus Conchensis episcopus Castelle et per adherenciam Portugalie regum, doctores quatuor Magun- tini et marchionis Brandenburgensis, totque Coloniensis archiepiscoporum, vnus Ottonis comitis palatini, alter ducis Saxonie, vnus Salczeburgensis et Lubicensis episcopus Magdeburgensis et Bremensis archiepiscoporum, Matheus Albinganensis episcopus et Franciscus de Barbauariis, ducis Mediolani oratores, horum nominibus recognoscebant, quod, licet ad tollendum dissidium inter papam Eugenium et patres sacri Basiliensis concilii prefati reges et principes suos impendissent labores, non- dum concordia habita conuenientes Maguncie, matura deliberacione annotauerant capitula apud concilium et papam in omnibus, quibus supra prosecuturi, tenoris sequentis. In primis, quod sacrum generale concilium tria loca in Germania, vide- licet Argentinam, Ratisponam, Magunciam, infra xv dies continuos a die requisicionis per oratores supradictorum dominorum nominet et eliget pro sui translacione, vel ycumenici concilii celebracione in aliquo eorundem locorum et rebus inibi tractandis, prosequendis et terminandis, quibus nominacione et eleccione in generali congrega-

Strana 296
296 Liber XV. Caput V. cione factis inuictissimus Romanorum rex et christianissimus rex Francorum cum aliis regibus et principibus, qui ad hoc conuenerunt, curabunt eandem infra Lx dies continuos a die nominacionis prefate intimare domino nostro pape, necnon imperatori et patriarche Constantinopolitano ipsisque Grecis, ita videlicet, quod in quemcum- que locorum predictorum dominus noster papa simul et Greci, aut Greci tantum, con- senserint, et ad quem ipsi Greci peruenerint causa tractatus vnionis, quod ipsum sacrum concilium Basiliense se illic transferret pro ycumenici concilii celebracione, Grecis autem in nullum trium locorum prefatorum consencientibus, vt prefertur, tunc nichilominus, si dominus noster papa ad aliquem eorundem locorum consen- serit venire personaliter, quod sacrum Basiliense concilium omnino se illic trans- ferret. Idem, si nec Greci nec papa in aliquem trium locorum predictorum perso- naliter venire consenserint, se transferet libere ad predictorum locorum aliquem, in quem voluerit infra tempus inferius declaratum, adiecto eciam, quod extunc poterit ipsum sacrum Basiliense concilium quandocumque se transferre, ad quemcum- que voluerit locorum prefatorum, saluo, tamen, quod accessurum sit ad locum, ad quem Greci aut papa personaliter infra tempus quod sequitur, euenerint. Qui qui- dem, scilicet papa, imperator et patriarcha, infra vnum mensem a die sibi facte inti- macionis habeant simul seu diuisim in aliquem locorum prefatorum per bullas et litteras ydoneas expresse consentire, cessantibus prorsus congregacionibus Ferra- riensi, Florentina et alia quacumque sub nomine generalis vel ycumenici concilii secuta forsan, aut in antea abinde secutura. Quem quidem consensum infra XLV dies continuos post mensem huiusmodi habeant ipsi oratores prefatorum regum et principum sacro concilio intimare, et quandocumque infra quatuor menses et xv dies a die nominacionis et eleccionis predictorum locorum, consensus huiusmodi sacro concilio fuerit intimatus, mox sacrum concilium ipsum locum, in quem papa et Greci consenserint, habeat infra xv dies continuos a die intimati consensus huius- modi solemniter decretare. Et idem fiat, si solus papa vel soli Greci in aliquem locorum predictorum infra terminum predictum venire consenserint, et consensus huiusmodi sacro concilio Basiliensi fuerit intimatus. Ceterum, si aliquis locorum predictorum propter guerram, pestem aut famem fuerit incomodus pro premissis, alter locorum nominatorum vicinior succedat. Omnibus vero locis ex causis premissis, vt prefertur, incomodatis, locum habeat prouisio Constanciensis concilii, que super hoc in simili casu emanauit, ita tamen, vt, si publica fama concurrente dicatur aliquis locorum prefatorum ante huiusmodi concilii inchoacionem factus in- comodus, sacrum Basiliense concilium hoc infra mensem habeat diffinire, et, si distulerit in termino prefato, diffinire nichilominus ipsum sacrum concilium Basi- liense ad hunc locum tamquam comodum se transferre habeat, vt prefertur. Si vero post eius inchoacionem incomodetur locus huiusmodi, ipsum ibi tunc inchoatum con- cilium sibi prouidebit. Ad quem quidem locum papa per se vel suos legatum vel legatos, et eciam ipsi Greci infra tres menses a die consensus per eos vel eorum alterum prestiti, vt premittitur, et sacrum Basiliense concilium infra duos menses a die intimacionis huiusmodi consensus pape vel Grecorum se conferre habeant ita,

Strana 297
Liber XV. Caput VI. 297 vt inmediate post lapsum duorum mensium a die intimacionis pape vel Grecorum huiusmodi sacro Basiliensi concilio facte, in huiusmodi loco omnino ycumenicum concilium, puta propter presenciam Grecorum vel generale ipsis absentibus vel abinde recedentibus, censeatur et existat stabile et firmum, et preter sui consensum non solubile. Verumtamen ad actus conciliares neutro casu inibi procedatur, nisi predictis duobus mensibus et insuper xV diebus totaliter elapsis. Verum, prout ex predictis satis colligitur, si nec dominus noster papa, nec Grecis, vt prefertur, in aliquem predictorum locorum consencientibus, vel alias infra quatuor menses et xv dies a die nominacionis et eleccionis, vt supradictum est, non fuerit consensus eorum ipsi concilio intimatus, nichilominus sacrum Basiliense concilium aliquem locorum prefatorum habeat decretare, seque infra alios duos menses eo transferri ita, quod omnino post lapsum sex mensium et xv dierum a die nominacionis et eleccionis locorum predictorum saltem generale concilium in aliquo eorundem celebretur; verumtamen ad actus conciliares non procedatur, nisi dictis sex mensibus et xV diebus et insuper aliis xV diebus totaliter elapsis. Capitulum VI. Substancia cedule de securitatibus auisatis in concilio, deque intelligencia principum ad prosecucionem cedule eorum, sed nec vnanimis eorum consensus. Post insercionem vero dicte cedule, prout scriptura inquit eorum, dicebant conuenisse nominibus, quibus supra, quod de quacumque questione iuris vel facti, orta et oritura inter Basiliense concilium et papam Eugenium, concilium celebrandum loco assignato per eos, si pax secuta non fuisset, posset absque vllo cuiuscumque impe- dimento et importuna deinceps intercessione libere cognoscere, et eam synodaliter terminare, oratoribus ipsis daturis operam apud reges et principes antedictos, vt quidquit determinaretur in ipso concilio, acceptaretur ab eis, in eorumque regnis et dominiis illibate custodiretur. Protestabantur eciam nominibus, quibus supra, si papa aut concilium infra tempus septem mensium processus, penas, sentencias et censuras aut quascumque ordinaciones, ex quibus pax ecclesie vel in parte directe vel indirecte turbari, aut quomodolibet impediri posset, contra se inuicem, incorpo- ratosue aut eis adherentes respectiue, seu alios quoslibet occasione dissidiorum fulminaret, proferret, decerneret, aut quitquam innouaret, quod illi aut ille in regnis et dominiis predictorum non susciperentur, aut aliquatenus acceptarentur, donec post transactum tempus antedictum, quid in omnibus tenendum esset, declaratum seu ordinatum fuisset, oratoribus ipsis daturis operam, vt eiusmodi declaracioni et ordinacioni omnino staretur. Dicebant eciam protestantes dictis nominibus, quod processus, dicta et mandata, censuras seu sentencias contrariorum effectuum conti- nentes hincinde contra eosdem principes aut subditos suos fulminanda non accepta- rentur aut illis assentiretur aliquatenus, sed darent operam, quod domini eorum animos suos in suspenso tenerent vsque ad dicti concilii discussionem, ita tamen, vt Scriptores III. 38

Strana 298
298 Liber XV. Caput VI. nullatenus derogaretur decretis sacri concilii Basiliensis pridem acceptatis seu acceptandis. Curarent item, quod sui reges et principes operam darent, vt ex omni- bus regnis et dominiis eorumque adherencium venirent ad illud concilium, aut mitterentur prelati et alii litterati, ceterique deuoti ac religiosi viri et generaliter omnes, qui vocari consueuerunt rebus in illo concilio tractandis consulturi, et ne passim ac indistincte omnes in eodem reciperentur, sed habiles sciencia, moribus et etate, nec eciam circa modum procedendi in exordio insurgeret difficultas, seruarentur ordinaciones, que in presenti Basiliensi concilio, quousque per alias canonicas mutarentur. Si autem Greci venirent, locum haberet prouisio cum eisdem compactatorum. Operam rursus darent, vt pecunie indulgenciarum per regna et dominia suorum dominorum congregate ad quem fuerant collecte in vsum con- uerterentur. Curarent insuper, vt Romanorum rex pape, cardinalibus, patriarchis etc. saluum conductum concederet, prout Sigismundus imperator Basilee acce- dendi, standi et recedendi, non permissurus violenciam inferri siue in corpore siue in rebus, sed liceret vnicuique libere secundum Deum et rectam conscienciam rebus intendere conciliaribus, et quod loco sui fidelem protectorem constitueret. Postremo autem conuenissent, vt, si papa aut patres concilii Basiliensis annotatis auisamentis et requisicionibus omitterent condescendere ad aliquem trium locorum pro cele- brando concilio, quod sui domini operam darent cum effectu, quod illi predictorum dissidencium aut illis, qui vlteriori dissidio occasionem prestarent, adherere interim differrent, et nichilominus Romanorum rex pro se, omnibus subditis sibi atque ad- herentibus cum auxilio omnipotentis Dei et sub fiducia plenissime assistencie regum et principum prefatorum in tam extrema neccessitate ecclesie vteretur plenissime potestate et officio aduocacionis ecclesie, prout secundum Deum et sanctorum pa- trum decreta expedire videret, vt omni modo pacem et vnitatem in ecclesia dicti reges et principes procurare valerent et conseruare. Protestabantur eciam, quod non intendebant preiudicare sedis apostolice aut vniuersalium synodorum auctori- tatibus, honoribus aut reuerenciis, seu aliquod ius de nouo dominis suis acquirere, nisi, prout liceret faciendi seu promouendi, extimantes in tam extrema ecclesie neccessitate ad quecumque remedia opportuna conseruande vnitatis et integritatis per prefatos reges et principes fore posse et debere esse merito recurrendum. In fine autem instrumenti dicte intelligencie continebatur, quod illa perlecta ambasia- tores Romanorum et Francie regum eorum nominibus dicentes se recepisse spe- cialiter in mandatis omnia et singula tractandi et practicandi, que ad pacem ecclesie promouendam conferre viderentur, quod acceptabant omnia contenta in dicta cedula tamquam pacis media opportuna. Conchensis vero episcopus protestabatur, si et in quantum contenta in ipsa cedula inniterentur paci et concordie ecclesie, et obuiarent ac obuiare possent cuiusuis scismatice dissensioni, nomine Castelle et Portugalie regum assenciebat adeo, quod, si exinde scisma aut diuisio in ecclesia oriri valeret, regibus suis non esset imputandum. Qui vero pro Maguntino, Coloniensi, comite palatino, duce Saxonie, marchione Brandenburgensi ac Bremensi archiepiscopis contentis in dicta cedula adheserunt, qui autem pro duce Mediolani eciam in hoc

Strana 299
Liber XV. Caput VII. 299 monstrantes, prout alias, eius non fore propositi dissidium cito terminari scripto, dixerunt verba hec: „In omnibus et singulis bonis animis liberum ac integrum pre- stamus consensum, habentes omnia profecto gratissima, in verbis tamen absque vllo cuiuscumque impedimento ac importuna cuiuscumque deinceps intercessione, necnon in acceptacione diffinicionis et nonacceptandis hiis, que sunt contrariorum effectuum et adhesionem ad diffinienda, de quibus superius agitur, ipsi domino nostro duci reseruamus arbitrium, vt sibi videbitur faciendum, consulturi tamen eum super istis, si mandabitur eciam infra terminum et eius intencionem postea relaturi.“ Hec est continencia intelligencie ostensa deputatis concilii, cuius equitatem introrsum respi- ciens intueri valebit oratoribus ipsis dispositiue loquentibus, vt non obediretur man- datis concilii; in pertinentibus vero ad eius securitatem vel augmentum eciam in altero loco, aut quod obediretur diffinicioni inibi faciende non dispositiue, sed quod aput dominos suos, vt illa fierent, daturi essent operam. Capitulum VII. Alia secrecior intelligencia inter Germanos et Gallicos, assecu- rantes papam in suo statu, si consentiret in concilium, tercia quoque intelligencia Germanorum super decretis acceptis. Fecerunt eciam Germani et Gallici seorsum aliam intelligenciam secre- ciorem, que non latuit quosdam ex patribus concilii, copia quadam illis commu- nicata sub data XXVII. Aprilis sequencia effectualiter continente, quod prosecuturi tractatum pacis Basilee constituerentur infra vicesimam diem Maii, apud vero papam prosecuturi Bononie prima die Augusti, quod hiis committeretur offerre pro tercio loco celebrandi concilii quecumque honesta media aut cedulam auisa- mentorum supradictam; quod ex tribus locis nominandis A. B. C. pro concilio celebrando Romanorum rex eligeret alterum preter Ratisponam, nisi concilium assentiret; quod in illo concilio tractaretur de prouisione sedi apostolice et aliis prelatis facienda, deque scissuris particularium ecclesiarum tollendis, de satisfa- ciendo Auinionensibus, tamen quod nacio Germanica vltra ratam non grauaretur; quod darent operam, vt gesta per eos Maguncie per litteras patentes suorum dominorum ratificarentur; quod in festo omnium sanctorum esset alia dieta, con- uenturis ad eam dominis suis per se aut oratores suos solemnes; si vero Roma- norum rex personaliter veniret, quod esset Nurenberge, Vlme aut Francfordie, intimacione de hoc facta oratoribus aliorum principum Basilee existencium, electo- ribus vero et aliis de Germania per totum mensem Augusti; quod in ea dieta reges et principes notificarent consultaciones suas super pace ecclesie et, si aduerse vel differentes essent, reducerentur ad concordiam; quod operam darent, vt domini eorum personaliter comparerent in dieta, aut oratores mitterent cum pleno et suffi- cienti mandato tractandi, concludendi et prosequendi, et si pax deficeret per papam, concilium, aut eciam vtramque partem, qualiter obuiandum foret, haberent plenum mandatum, aut si de conuocacione alterius concilii Argentina, Treueris, Spira, 38*

Strana 300
Liber XV. Caput VII. 300 Maguncia tractandum esset, nec se ab inuicem separare aut partitum accipere de- berent aliis inconsultis, et si patres concilii ad deposicionem pape vel ad alterius eleccionem procederent, in ipsa dieta occurrere haberent consulturi tam grauibus ecclesie dissidiis ; quod operam darent, vt Romanorum rex scriberet super adherencia Anglie, Polonie et Dacie regibus aliisque sibi confederatis, item Francie rex apud Castelle et Scocie reges, Burgundie et Britannie duces super adherencia et accepta- cione decretorum concilii Basiliensis. Pro expensis vero ad conducendum Grecos in locum celebrandi concilii, sustentacionem reduccionemque eorum in Greciam, quod darentur indulgencie per concursum pape et concilii, et qualiter id fieret com- mitteretur deliberandum patribus concilii, et pro efficacia dictarum indulgenciarum, quod omnes sentencie, suspensiones, pene et censure vtrimque fulminate sublate intelligerentur. Quod si papa consentiret efficaciter ad celebracionem concilii in aliquo ex tribus locis in cedula nominatis, eo concedente per bullas suas plenam securitatem in personis et statibus siue suppositis concilii adherentibusque ecclesia- sticis et secularibus, et nichilominus eo acquiescere volente, et ad hoc submittente se diffinicionibus, decretis, declaracionibus et ordinacionibus illius concilii in omnibus pertinentibus ad fidem ac reformacionem ecclesie in capite vel in membris. Quod sacrum Basiliense concilium in hos euentus vellet ad intercessionem regum et prin- cipum condescendere pro hac vice, vt ex quibuscumque causis vel occasionibus, vndecumque oriri hactenus et protendi potuerunt, vsque tamen in diem eiusmodi consensus, quem dare haberet infra tempus in cedula auisatum, quod non posset inquietari, sed remaneret securus in culmine sui presulatus in euentum predictum, non obstantibus causis et occasionibus omnibus supradictis; quod prosequendum esset aput papam et concilium, vt consentirent in confirmacionem omnium gestorum mere gracie et absque preiudicio tercii vtrimque emanatorum, nisi prohibita reperi- rentur ab aliis conciliis, saltem Constanciensi et Basiliensi. Vltimus articulus erat de indemnitate prosequencium pacem, quod non pareretur quoquomodo illis, per que coniunctim seu diuisim turbari aut molestari eos contingeret, suosque subditos et adherentes, quinymmo contrafacientes et attemptantes sine distinccione gradus cuius- cumque, debitis penis et mulctis in dicionibus illorum plecterentur et subicerentur, alterque alterum fideliter iuuaret ac pro viribus manuteneret, donec per concilium generale ad plenum foret super hiis discussum et determinatum. Non latuit rursus altera intelligencia facta solum inter Germanos attencius non explicanda, quia tan- gens solum modum prosequendi aput concilium Basiliense qualificaciones auisatas in acceptacione decretorum facta per eos, deque obtinendis conseruatoribus in sin- gula dyocesi ordinario et aliis duobus prelatis, et ne sub specie reseruacionum in- fringerentur, quod de hiis constare deberet apud ordinarios aliaque forme huius auisamenta plura. Dicta sunt hec super intelligenciis factis Maguncie, quibus inno- tescit verba dicta esse patribus in publico cum alia media, quam patribus ostensa prosecuturi essent apud papam, cum auisarent de plena habenda potestate a dominis suis illis nondum competente, cum pro expensis adduccionis Grecorum et susten- tandis auisabant concurrentibus concilio et papa dandas primo indulgencias, scientes

Strana 301
Liber XV. Caput VIII. 301 requisitum papam nunquam id voluisse, cum dicerent finiendum ibi pape processum, et tamen disponerent sublatas esse omnes censuras, suspensiones et penas. Dis- ponerent eciam papam nulla facta reparacione fidei per eum lese, eo ipso, quod con- sentiret in concilium, securum fieri in papatu. Cum eciam ordinarent de alia dieta inter seculares principes ante declaracionem concilii illius, et sic inibi fieret, quod illis placuisset. Sunt vero et alia multa non magnopere consonancia verbis propo- sicionibusque publicis factis in generali congregacione, cedule quoque velut inobli- quabilis agendorum esset mensura, tanta exhibite cum solemnitate, intelligencie similiter deputatis ad partem ostense. Capitulum VIII. Allegacio Ludouici de Vrbe oratorum nomine super mutacione concilii et supersessione in processu pape, responsione illi facta a concilii pre- sidente, interrogacioneque iam publice facta secundo, vtrum haberent pote- statem a suis principibus. Factis autem requisicione et presentacione cedule de nominacione locorum tempore in ea prefixo, die vi° Arelatensis cardinalis excusauit oratores Francie, quod illicenciati recessissent festinantes reperire regem Lugduni, vt adstatim suos oratores mitteret, quia reputabant indignum oratores aliquos regis Francie generali concilio non interesse. Lubicensis vero episcopus, nomine suo et aliorum oratorum Germanie, notificauit acceptacionem decretorum concilii factam Maguncie, et quon- iam debebant instare pro modificacionibus obtinendis, supplicauit in sacris depu- tacionibus materiam recommissam haberi. Die vero XII. post presentacionem cedule Ludouicus de Vrbe prothonotarius premittens, quod optaret alterum supplere locum eius, quia de mandato aliorum oratorum suasurus erat patribus, quorum esset iudi- care, quid in ea re opportunum videretur, dicebat principalem intencionem cedule esse mutacionem concilii Basiliensis in alium locum, vt inibi iudicaretur de omnibus patrum multitudine concurrente, videbaturque sibi id racionabile, numeratis per eum racionibus septem propter fructum inibi fiendum per concilium, quoniam decreta sua nunc a paucis acceptarentur, et specialiter suspensionis, quod erat vigor aliorum, sed tunc acceptandum esset quicquid ibi iudicaretur. Exemplo igitur Pauli dimit- tentis Damascum, quia ibi fructificare non poterat, synodus hanc mutacionem fac- tura esset. Et quia ibi magis lucrifaceret, cum in omni actu circa processum pape oratores protestarentur, resistentes inibi autem principes assisterent, et quia sic vi- taret vexaciones, synodo expendente quasi totum tempus in audiencia oratorum or- dinacioneque responsionum ad illos et ad dietas mittendo, cumque propter causas tres Graciano recitante altaria mutarentur, altera propter persecucionem, applicabat hoc ipsum proposito suo, respondens obieccioni, cum veritas fidei esse diceretur absque consensu suo concilium dissolui non posse, dicebat de intencione principum et oratorum suorum nullatenus esse, quod ipsi auctoritatiue dissoluere possent con- cilium. Quod eciam si ad hoc non teneretur concilium, propter tamen scandalum

Strana 302
302 tollendum sic expediebat fieri, sicut apostolus a multis licitis abstinuit aliorum re- spectu, non acceptans dispendia debita ex ordinacione Christi, ne offendiculum euan- gelio poneret. Allegabat rursus, quod illo in loco optimum tempus esset ad expe- diendum processum pape, ex quo de intencione principum ad illud concilium remitte- batur prelatorum et aliorum inibi futuro maiori concursu; et quia maior inibi esset libertas dictante intelligencia cognoscendam ibi esse et determinandam absque im- pedimento et importuna intercessione omnem questionem iuris et facti inter concilium et papam; et quia futuro inibi concursu tenencium cum concilio et aliorum cum papa posset perfecte prouideri ad pacem ecclesie, propter stabilitatem quoque decretorum patribus omnia tolleraturis, Machabeorum exemplo, qui dixerunt „melius est nobis mori, quam videre mala gentis nostre", quique propter leges paternas omnes susti- nuerant persecuciones. Conclusit autem omnia hec dixisse sub correccione patrum, se eorum submittens iudicio. Albinganensis vero episcopus dicebat, quod zelans honorem concilii auisaret scire se de intencione principum fore, quod illud concilium fieret, et melius erat Basiliensi synodo auctoritate sua fieri, quam pape; papa etenim acceptaturo cedulam pro vltimo refugio suo, principes prosequerentur faciendam per eum loci nominacionem. Ad hec autem Arelatensis preferens, quod pro honore con- cilii et tamquam priuata persona, resumens dicta per Ludouicum, respondit eum bene fecisse submittentem dicta sua correccioni patrum, quia satis illa indigerent, mutacionem autem concilii, quam dicebat principaliter intendi, papa quasi continuo procurauerat iam ab annis octo. Sed et exemplum Machabeorum commemoratum per eum patribus proprie conueniret, manutenentibus veritatem fidei declaratam in Constanciensi concilio, illiusque canones et Basiliensis, qui hactenus passi fuissent tot angustias et persecuciones a papa, et nunc eciam mortis periculum, pestis tem- pore in concilio manentes. Et bene potuisset eos sanctos nominare, qui firmi et in magna constancia starent aduersus omnes se angustiantes; nec enim Basilee per- seuerassent propter solacia vel temporalia lucra, illa pocius volentes obtinere in suis beneficiis residentes, sed quoniam ex mutacione concilii manifeste imminebat periculum declaracionibus fidei, decretis eciam synodalibus, quia per intelligenciam eorum omnia ponebantur in dubium. Deceret igitur sicut Machabeos firmiter per- sistere mutacioni concilii sine causa non acquiescentes; et quia nullum habebat colorem concilium mutari debere casu, quo nec Greci aut papa consentirent. Nec ita erat, vt dixisset concilium Basilee permanens non posse fructificare, quia gracias Deo decreta sua acceptata iam fuissent solemniter in Francia, Germania et alibi. Quod vero lucrifaceret per adherenciam principum in cedula sua, non certificabant, sed dicebant "curabimus“, itaque incertum foret et bene aduerteret, quomodo appli- cabat c. de altaris mutacione, innuens, quasi principes persecutores essent ecclesie Basilee legittime congregate, cum tamen omnes, nullo fere excepto, tenerent cum concilio Basiliensi, nunquam acceptantes Ferrariensem congregacionem. Quo vero ad vexaciones sperabat, quod principes visuri iusticiam circa processum pape iusticie acquiescerent, assentire nunquam volentes vni mortali homini tantam esse licenciam male agendi, quod per ecclesiam corrigi non posset. Nec illo in loco magis oppor- Liber XV. Caput VIII.

Strana 303
Liber XV. Caput VIIII. 303 tunum esset tempus ad processum, quoniam, si aduersus Basiliense concilium, fun- datum duorum auctoritate conciliorum, totque summorum pontificum, prevalere posset papa, de illo faceret multo amplius. Futurum autem esse concursum maiorem eorum cedula contrarium protestaretur, quia Grecis aut papa non consencientibus, prout auisabant, concilium erat transferendum. Nec expectanda ibi esset maior opportuni- tas ad procedendum, quia nouus populus et noua gens inibi conuenirent de gestis non tam informati, quomodo patres Basilee manentes. Nec pax vera esse poterat, nisi illesa manente veritate fidei et generalium auctoritate conciliorum. Non habi- tura eciam esset reformacio locum; etenim omnia supprimi videbantur per concilii mutacionem, aliaque multa generis huius allegauit patribus audientibus eum exul- tantibus animis, quia defendentem eorum ecclesie causam. Et specialiter, cum ipsi Ludouico alluderet, quod in hiis, que dixerat, non fuisset locutus vt Ludouicus, nam vt Ludouicus multa in contrarium solemniter publicasset eciam extra locum concilii, Colonie, Louanio et alias multimode coram ducibus Burgundie et Sabaudie, similiter et Panormitanus archiepiscopus scriptis suis ad cedulam legati respondens. Ad ea vero, que dixerat, Albinganensis episcopus respondit, quoniam principes recogno- scerent ecclesiam esse in Basiliensi concilio legittime congregatam, nichil aliud crederetur fore acturos, quam deceret catholicos principes. Quocirca formidandum non esset tantopere, quod venturum esse predixerat. Etenim, cum papa fuisset per concilium legittime suspensus, consentire non poterat, vt auctoritatiue nominaret locum celebrandi concilii generalis. Nec simile cum duo super papatu contenderent diuersas habentes obediencias, quia nunc vna esset omnibus recognoscentibus legit- timitatem concilii Basiliensis. In progressu autem responsionis huius interrogauit oratores ipsos, vtrum haberent speciale mandatum ad contenta in cedula eorum, patribus id libenter visuris, sicut prima die eis dixisset. Capitulum VIIII. Tercia interrogacio vrgencius facta oratoribus principum de potestate eorum, et post replicaciones pura eorum confessio, remittens concilii auctoritati, vt quod conueniens esse intelligeret, daret auisamentum pro pace. Die vero sequenti, congregatis in capitulo deputatis concilii, necnon ora- toribus regis Romanorum et quibusdam electorum imperii ac ducis Mediolani, super responso ad cedulam presentatam Arelatensis predicens, quod propter festa pente- costes patres cicius deliberare non potuissent, sed hesterno die feria sexta auisa- mento concluso deputati statim conuenerant deliberaturi. Verumtamen, quoniam maxima esset differencia, si oratores speciale mandatum haberent super requisitis, et ad assecurandum nomine suorum principum quantum ad prouisiones neccessarias, aut non, licet eos primo die et hesterno interrogauerat, iam tamen de mandato depu- tatorum eciam ipsos interrogaret. Nota quidem ipsis erat doctrina iuris communis in multis sufficere generale mandatum, in aliis speciale requiri, in aliis adhuc spe- cialius et specialissimum. Post verba hec Arelatensis, id ipsum requisierunt solem-

Strana 304
304 Liber XV. Caput VIIII. niter promotores concilii, notarios rogantes pro testimonio, et allegabant requiri mandatum speciale, quoniam materia arduissima foret tangens fidei veritates, katho- lice religionis statum et auctoritatis conciliorum. Ad hec autem Lubicensis episcopus statim dicebat se mirari, quare istud nunc peteretur pocius, quam tempore illo, quo presentes fuerant omnes oratores imperatoris et Germanie, hanc materiam propo- nentes, sed deliberacione habita responderent, interualloque facto quasi hore vnius, Panormitanus de aliorum, prout dicebat, mandato respondit se et alios mirari de facta requisicione propter duo, quia de more in concilio esset, postquam aliquis incorporatus extiterat oratorio nomine alicuius principis, cum a principio dedisset mandatum, in quibuscumque diceret nomine principis sui, ab eo nunquam nouum peti mandatum, oratoresque ipsi tales non erant, vt vellent dicere, nisi que habuis- sent in mandatis suorum principum ; primo Romanorum regis, etenim fuerat registra- tum, sed vltra hec aduocatus esset ecclesie et protector, quapropter ad eum maxime pertineret super huiusmodi se intromittere. De rege quoque Francie constaret, quon- iam ambasiata sua solemnis missa pro tractanda pace ecclesie litteras presentauerat credenciales. Regis item Castelle, qui, vt supersederetur in processu pape, concilio scripserat, et oratores sui frequenter fuerant protestati. Similiter et regis Aragonum, inter ceteros principes specialiter facientis custodiri omnia decreta concilii. Ducis vero Mediolani sepe publicatas fuisse litteras in generali congregacione, quod inten- debat tractare super pace. Sed vltra hoc dicebat, quod circa tractandam pacem non requireretur speciale mandatum, specificans proponenda media pacis, quia illa auisari non potuissent, sed tractatores iuxta opportunitatem media auisarent partibus offerentes, vt consentirent, nec principes, quorum nomine offerebantur, illa capitula sciuerant aut de illis sompniarant, sed commisissent oratoribus suis generaliter trac- tare pacem. Allegabat rursus ad iustificacionem contentorum in cedula intelligencie, quod non tam acriter accipienda essent; ibi namque diceretur iustificate, quod prin- cipes interim differrent adherere illi vel illis, qui vlteriori dissidio occasionem pre- starent. Paulisper vero sumpta deliberacione Arelatensis respondit eis, quoniam allegasset morem concilii; ille vtique foret, quod eciam super minimis causis, quando principes nouiter supplicabant pro iusticia aut gracia, quod speciales scribebant litteras, in quibus nouiter conmittebant credenciam oratoribus suis. In mandato vero imperatoris, quod nominabantur plures simul persone, quarum omnes non fuis- sent in auisamentis conceptis Maguncie. In illis eciam dicebatur, vt coram concilio, videratque litteras imperatoris, quibus significabat de actis Maguncie nichil nosse. Ipsi quoque oratores vigore litterarum credenciam iam expresserant, dantes eciam in scriptis non continentibus profecto auisamenta cedule eorum nouiter presentate, cum in prima nichil aliud peteretur, nisi vt concilium dignaretur consentire muta- cioni sue in alium locum; sed iam nominatis tribus locis prefigeretur concilio ter- minus infra quem deberet eligere, et alius infra quem se transferret, quodque nec Basilee nec illic procederet. Itaque imponebatur lex generali concilio habenti in superiorem Deum solum; oratores quoque Francie expresserant primo credenciam suam, vt concilium exequeretur decretatam nominacionem locorum Basilee, Auinionis

Strana 305
Liber XV. Caput X. 305 et Sabaudie, aut pro Grecorum consideracione, quod vellet ad alium locum Gallie aut Germanie transire, et si Germanie, quod pro concilio in decennium celebrando nominaret locum in Galliis. Rex item Castelle nunquam misisset, nisi vnam litteram supplicando, vt supersederetur, quoniam missurus erat pro tractanda pace solemnem ambasiatam; iam tamen transiuissent menses xV. Rex vero Aragonum scripsisset tamquam princeps catholicus, quod inmutabiliter staret determinatis per Basiliense concilium, non autem, quod determinaret ordinem et modum concilii. Oratores quo- que ducis Mediolani cedule intelligencie Maguntine non consenserant, donec eum consulerent, sed et concilium in responsione synodali auisauerat ante sui mutacionem prouidendum esse in pluribus, quibus non erat satisfactum. Panormitanus autem postremo respondit ideo non requiri neccessario speciale mandatum, quia auisamenta cedule eorum non offerrentur concilio per modum determinacionis, sed cuiusdam auisamenti, prout eis videbatur ad pacem conuenientis, quod eciam concilio offerre fidelis quicumque, quomodo ad omnes pertineret de pace ecclesie; esset namque, vt dicebat, demencie, si principes ita offerrent auisamenta sua concilio, quasi vellent diffinitiue dicere, illa solum sequenda esse pro pace, sed omnia remittebantur arbi- trio concilii, vt videret, si illa tamquam conueniencia paci amplecti posset; sin autem, quod illa dimitteret et alia media auisaret; nam et ipsi oratores contenti essent, et rogabant, vt concilium siue ipsi deputati, si illa non videbantur eis conueniencia, quod auisarent aliud medium ad pacem conueniens, quia sua intencio hec foret per qualecumque medium dari pacem ecclesie. Quibus Arelatensis regraciatus est de hac bona intencione sua et declaracione mentis eorum circa proposita auisamenta; placebatque deputatis vltimo dictum per eos de auisando medio ad pacem, et sic deputati facere intendebant. Capitulum X. Synodalis responsio ad requisita per oratores principum, sermone pleno explicans raciones, quare synodus eorum peticioni assentire nequiret. Ab ista die deputati laborarunt formantes responsionem synodalem ad dictam cedulam, et die tercio iuxta ordinacionem deputatorum audita missa de spiritu sancto in communi iuxta opportunitatem loci a patribus singularum deputacionum, in eis- que oracione facta primo cum ymno „veni sancte spiritus“ deliberata fuit responsio salua substancia eius deputatis commissa correccione, Arelatensi eciam commisso, vt indiceret congregacionem ad illam oratoribus exhibendam, que exhibita est no- mine concilii XIII. die currentis mensis, Arelatensi primo exhortante oratores, vt illam benigne suscepturi informare vellent dominos suos de iusticia et veritate ac zelo rectaque intencione concilii in factis ecclesie. Est autem responsio tenoris sequentis. Scriptores III. 39

Strana 306
306 Liber XV. Caput X. Responsio synodalis ad cedulam oratorum principum de mutacione concilii in alium locum ex tribus locis, vbi inchoandum esset omnino concilium ad sex menses cum dimidio, nec interim contra papam procedendum. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime con- gregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad futuram rei memoriam. Rem gra- uissimam, quam ab hac sancta synodo queritis, venerabiles ac circumspecti oratores, attentis considerantes animis, Deum nostrum, qui sua potenti dextera ecclesiam plantauit in terris, supplices orauimus et oramus, vt ea nobis loqui ac respondere donet, que sint ad sue maiestatis honorem et salutem omnium credencium, qui apo- stolis suis et discipulis, vt in tempore neccessitatis loquendi fiduciam haberent, dixit "dabitur enim vobis in illa hora, quid loquamini“. Mutacionem huius sacri concilii in locum alterum superiori tempore per vos expetitam iterum postulatis; spem quoque pacis ecclesie ex ea re concipere videmini, quam profecto pacem, si per hoc medium possemus adipisci, iam dudum ipsam mutacionem auidis animis quesiuissemus, quoniam summo desiderio cupimus cum beatis pacificis, filiacionem Dei promerentibus, operari ad pacem, non quidem pacem illam appellantes, qua conciliorum auctoritate contempta quispiam summus pontifex posset de tota ecclesia et animabus redemptis sanguine Christi agere quidquid sibi libitum foret, abiectaque salutifera reformacione, spretis sacris canonibus et decretis, vicia et abusus pestiferi pacifice regnare permitterentur, aut quod omnibus grauius est, fide lesa et vulne- rata quisquis fidem ipsam inpugnans pacifice opprimeret ecclesiam, et illi tacere cogerentur, qui fidem ipsam sustinerent. Non quidem hoc esset pacem agere, sed turbacionem grauissimam; non hoc esset mederi languoribus presentibus ecclesie, sed eam in miserabile discrimen adducere, quod quidem non esse intencionis vestre credimus. Sed zelus domus Dei cogit nos in extremis ecclesie periculis non tacere veritatem, ne tandem dicere oporteat in Dei iudicio „ve michi, quia tacui". Sciunt discreciones vestre vitam ecclesie in fide et probis moribus precipue consistere, quibus capiti suo et fonti vite Christo coniungitur, ac cum eo pacem habet, caritatem et gaudium, que sunt fructus spiritus, vt vos ipsi ex apostolo allegastis, quam veram pacem querunt beati pacifici, qui recipiunt ad opcionem filiorum Dei. Hec est enim pax Christi, de qua ipse ait "pacem meam do vobis, pacem relinquo vobis, non quomodo mundus dat, ego do vobis". Cum autem hiis nouissimis temporibus defor- mitates, scismata et errores plus solito cepissent insurgere, congregata in spiritu sancto, sacra Constanciensis synodus nobis fidem explicauit de potestate inmediate data ab ipso fidei auctore Christo conciliis generalibus, representantibus catholicam militantem ecclesiam, quibus et summus pontifex et quilibet alius obedire tenetur, vt Christiani intelligerent, quod ipsis erroribus, scismatibus et deformitatibus obuiare oporteret per conciliorum generalium auctoritatem, sicut Christus ipse Deus noster ordinauit, vt sic frequens conciliorum celebracio, que precipua agri dominici cultura est, vepres ac tribulos predictorum malorum euellat, prout in eadem Constanciensi 128. 1439. 13. Jun.

Strana 307
Liber XV. Caput X. 307 synodo declaratum extitit, et pax optima cum sanctitate et iusticia omnibus diebus vigeant in terris. Vnde vero languores, vnde morbi, vnde turbaciones pacis et vexa- ciones ecclesie iam nunc potissime inualescunt, nisi ex eo, quod obediencia, quam Christus ipse imperauit, quam ecclesia declarauit, quam fides edocet, non data est concilio generali, quod dolenter referimus, a domino Eugenio papa moderno, ymmo grauissime contempta et durissime factis, verbis et scriptis vsque ad hodiernum diem impugnata, sicut magna ex parte in alia responsione nostra synodali preterito mense Februarii ad vestras priores peticiones super mutacione huius sacri concilii porrectas explicauimus. Inde diuisiones et scismata in ecclesiis particularibus, inde principum et prelatorum ac eciam populorum per orbem dispersorum grauissima perturbacio. Nam quemadmodum sepe audistis, primitus hoc sacrum concilium congregatum auc- toritate duorum precedencium conciliorum et duorum summorum pontificum pro extir- pacione heresum et reformacione ecclesie in capite et in membris, quasi ab exordio attemptauit dominus Eugenius, licet nulliter et de facto, dissoluere sine ipsius con- cilii consensu. Deinceps, cum plurima decreta salubria edita fuissent pro reforma- cione ecclesie in capite et in membris, et per plures legaciones, per plures oratores admonitus esset, vt animum suum ad eorum obseruacionem redderet benigne inclina- tum, ita, proch dolor, ea paruipendit, ita contempsit, vt quasi in nullo debitam obe- dienciam ipsi concilio exhibere compertus sit. Ex quo grauissimo contemptu non parua suspicio aduersus eum exorta est, quod de declaracione catholice fidei, facta in con- cilio Constanciensi non recte sentiret, quodque non crederet se teneri obedire con- cilio, prout ipsa fidei veritas asserit. Quid amplius? Cum super hoc graui contemptu citaretur, mentem suam plenius aduersus ipsam veritatem declarauit, dissoluendo auctoritatiue hoc sacrum concilium de facto sine consensu ipsius, casu, quo virtute decreti citatorii procederetur, aut fieret aliqua nouitas contra ipsum, aut contra ali- quem suorum oratorum presidencium, qui in concilio fuerant, prohibendo eciam auc- toritate, ne in eo casu factum Bohemorum, quod actu tractabat sancta synodus, vltra triginta dies ageretur. Vbi non iam solum obedienciam denegauit in hiis, in quibus eundem teneri obedire concilio ex Christi ordinacione asserit ipsa tradicio fidei. Si vero iam hoc sacrum concilium dissoluatur, quod fidem ecclesie defendit, dimitta- turque ille supra ecclesiam pro libito voluntatis imperare, qui tanto tempore tam grauiter ipsam factis, operibus et verbis impugnat, ymmo auctoritate et potestate conatur opprimere, numquid ipsius ecclesie imminet desolacio, numquid timendum est vel pocius presumendum, quod concilio dissoluto volet singulos per orbem dis- persos cogere, vt idem senciant, quod ipse? Numquid, si absque debita correccione sic dimittatur cunctis, siue ecclesiasticis, siue secularibus, siue prelatis, siue princi- pibus, aut aliis quibuscumque imminebit persecucio, qui fidem in sacro Constan- ciensi concilio explicatam voluerint profiteri? Quid vero de illis faciet, qui decreta synodalia seruare volent, quod cum in presencia videamus adhuc sedente concilio, quomodo tales in pluribus ecclesiis faciat tractari? An vero hec erit appellanda pax et tranquillitas ecclesie, vos, preclari oratores, pro Deo considerate. Quot erunt deinceps, qui pro conciliorum auctoritate, pro declaracionibus per ecclesiam factis 39*

Strana 308
308 Liber XV. Caput X. in explicacione fidei certabunt, si eas deprimi et hoc concilium in earum defensione viderint de facto succumbere! Quis hereticus non audencius, quod cum amarissimo gemitu dicimus, cornua eriget aduersus sponsam Christi, si ipsa concilia generalia, quibus supremum iudicium in materiis fidei decretum est, viderit conculcari? Sed quis, o preclari oratores, iam in alio concilio, quod futurum dicitis, ad resistendum summo pontifici pro defensione recte fidei veniret, dum ipse pontifex hoc sacrum concilium de facto suppressisse et in nichilum redegisse conspiceretur? Quale pre- terea exemplum relinqueretur summis pontificibus, si perperam agere volent, scis- mata faciendi, concilium generale impugnandi et dissoluendi, vt quociens de ipsorum correccione in fide aut in moribus agetur, perturbent, scindant et diuidant concilium, atque in aliud concilium deueniri postulent, et si in illo non fiet, quod voluerint, iterum aliud querant, sicque fiet transmigracio de concilio in concilium, et iudicia vniuersalis ecclesie sic semper in incerto vagabuntur, dum presens pontifex, post- quam decretis, preceptis et ordinacionibus synodalibus tanta obduracione obstitit, postquam ipsum bis auctoritatiue sine eius consensu dissoluere attemptauit, tandem nulla suscepta penitencia, nulla penitus emendacione facta obtineret, vt concilium mutari cogeretur, ymmo verisimiliter in totum dispergeretur per hanc viam muta- cionum et dilacionum, quas afferri conspicimus, perseuerante ipso moderno pontifice in assidua eiusdem concilii et tociens declarate veritatis impugnacione. Hoc quidem non esset scismati obuiare, sed scismata fouere et nutrire, dum pontifici volenti scisma facere, vt formidare videmini, si concilium ad eius correccionem procederet, talis fauor preberetur, vt eius contemplacione ipsum concilium tali modo mutaretur, vnde posteris ad scismata facienda maior pararetur audacia, vt conciliorum ener- uaretur auctoritas, per quorum supremum iudicium in terris scismata extirpari con- uenit, ymmo secundum hoc, quia ecclesiam lacerare et scindere vellet, ipsa sibi tota opprimenda relinqueretur, et, ne partem gregis ad se traheret, totus in manibus suis dimitteretur, vnde forsan volendo auferre ab eis fidem, quam in katholica eccle- sia de auctoritate conciliorum didicerunt, et contempnendo sacras leges pro salute omnium datas ipse omnes in dampnacionem ducere moliretur. Non hic agitur, pre- clari oratores, de tali scismate, in quo due persone contendunt de papatu et in du- bium vertitur, cui eorum ius competat, vbi vterque contendencium in iudicium con- cilii generalis venire habet sentenciam auditurus, sed agitur de pontifice, qui se voluntarie a concilio, volente ipsum corripere, separauit, quod reputabat legittimum vniuersalis ecclesie concilium, et ecclesie pacem turbauit, scisma fecit, scandala suscitauit dissoluendo concilium auctoritatiue, vt premissum est, casu, quo proce- deret contra ipsum aut aliquem oratorum suorum presidencium, et altare contra al- tare erexit, vt sic correccionem iudicis effugeret. Quomodo autem res illa locum sibi vendicare poterit sine eneruacione auctoritatis conciliorum, vt post predicta oporteat pontificem manere in possessione dissoluendi taliter concilium. Et quia sancta synodus officium iudicis egit pro exercicio iusticie sibi diuinitus commisso, cogatur locum iudicii cedere et mutari suaque iudicia differre et deserere, ac per talem modum mutari, vt sibi prefigantur tempora, loca, modi procedendi et alia,

Strana 309
Liber XV. Caput X. 309 que nunc requiruntur a nobis, quasi non sit libertas in concilio generali ad facien- dum, quod pro re publica expediencius iudicabitur sub direccione ipsius spiritus sancti, de cuius auxilio confidendum est, quod siue oporteat concilium manere in hoc loco, siue mutari, siue conueniat procedere, siue quicquam aliud agere et de modo, forma et tempore omnia peragendi, suggeret ipsi concilio, quid pro salute vniuersalis ecclesie fuerit neccessarium. Sed dicitis, quod concilium in alio loco preter sui con- sensum indissolubile permaneat. Verum si papa hoc priuilegium habeat dissoluendi concilium sine eius consensu, quomodo vultis illud ab ipso tollere? Si autem non habeat et in hoc notorie errauit, quomodo id fieri queritur, per quod in hac errandi possessione permaneat, et de mutacione concilii tali modo per ipsum dominum Eu- genium facta possessio haberetur, que trahatur ad consequenciam; et si in talibus consentiret hec sancta synodus, iam auctoritate ecclesie talia fieri posse viderentur, quod nullatenus queri aut effici debet. Dicitis preterea ipsum concilium mutari habere in alterum trium locorum, in quem papa aut Greci venire consenserint, et esto, quod nec ipse, nec illi consenciant, nichilominus mutetur. In primo casu non est nobis facile existimare, attentis preteritis operibus, quod papa veniat in illum locum personaliter, in quo speret se correccionem accepturum. In secundo casu, cum Greci aduenient, et fiat nouum concilium ex Latinis et Grecis, dantur inducie correccionis et emendacionis domini Eugenii, donec per ipsos Grecos fuerit iudi- catus, ymmo secundum hoc agitur, vt Greci ipsi de actis synodalibus huius sacri concilii catholicam ecclesiam representantis, et de operibus pape iudicare habeant, priusquam papa ipse corrigatur, quodque omnes questiones iuris et facti agitate in concilio erga dominum Eugenium, quarum eciam alique ius diuinum et fidem con- cernunt, haberent in iudicium ipsorum Grecorum deuenire, relicto huius sancte synodi catholico iudicio, et quod ea, que per ecclesiam in concernentibus fidem deter- minata sunt, in dubium reuocentur, quasi notaretur ipsa ecclesia in hiis, que fidei sunt, errare potuisse. Diciturque, quod ibidem dominus Eugenius legatos suos mittat, quod iurisdiccionis est, ac si ipse ab administracione papali non esset sus- pensus, cum tamen ipsam suspensionem ex causis tam neccessariis et tam vrgen- tissimis, quas in alia responsione synodali exposuimus, constat esse factam. In tercio casu si hoc sacrum concilium mutetur, quod fundatum est auctoritate duorum conciliorum precedencium et duorum summorum pontificum, cui omnes fere maiores prelati ecclesie, cardinales, archiepiscopi omnesque reges orbis catholici incorporati sunt, esto, quod neque papa neque Greci consenciant, id sequetur, quod, vbi con- cilium existens in hoc loco fortiter inpugnat dominus Eugenius, ipsum translatum in alium locum sine eius consensu forcius inpugnare posse videatur, et habere maiores colores impugnandi, interimque septem mensium vel eo circa dilacionem obtineat, quibus nichil pro eius correccione agatur, quibus nullatenus fidei et saluti ecclesie prouideatur, sed pocius supposita huius concilii per attediacionem aut alia incomoda dispergantur, et tandem nulli vel paucissimi ad illum alium locum accedendi habeant voluntatem, dum viderint huius concilii Basiliensis tam miserabilem exitum, quod tantis laboribus congregatum tot annis aduersus impugnaciones domini Eugenii

Strana 310
310 Liber XV. Caput X. conseruatum fuit. Quid aliud ad hec respondere possumus, venerabiles oratores, nisi amarissimos edere gemitus super flebili ruina ecclesie, si res ita procedant, et plorare die ac nocte super illa conciliorum generalium auctoritate, tam diu per nos defensata, quam in interitum perduci conspicimus, nisi Deus noster prouideat, de qua auctoritate prodest parum verbo dicere, quod conseruare habeat, si tale factum agatur, vnde ipsa miserabiliter prosternatur. Quis vero dabit capitibus nostris fon- tem lacrimarum, vt in meroribus et doloribus digne lugeamus lesionem fidei, con- temptum synodorum et sacrorum canonum, quibus conculcatis omnia scelera, omnia vicia, omnium abusuum et deformitatum incrementa liberius regnabunt. Pariter quoque amare flebunt diebus futuris principes et naciones orbis, dum quispiam Romanus pontifex eos opprimere volet. Nam frustra deinceps ad concilia generalia recurrent, quorum erit sic prostrata auctoritas. Si enim concilium generale aliquid vellet de ipso Romano pontifice iudicare, illud dissoluet ac transferet, aliudque con- cilium fieri queret, vbi possit suum libitum consequi, sicque nulla stabilitas, nulla firmitas in iudiciis ipsorum conciliorum haberi poterit, inualescet preterea ille per- niciosissimus error in populum Dei, vt vnus homo ad summum pontificium assumptus possit de tota ecclesia et christianitate agere ad sue libitum voluntatis sic, quod per generale concilium vniuersalis ecclesie non valeat corrigi aut reformari. Sed et videmus non solum statum ecclesiasticum et salutem animarum ex ea re detrimenta pati, ymmo omnem statum, omnem policiam, omne regimen in spiritualibus et tem- poralibus perturbari. Nam ecce postquam generale concilium, ecclesiam katholicam representans, inmediate habens potestatem a Christo, cui summus pontifex et quili- bet alius obedire tenetur in hiis, que pertinent ad fidem, extirpacionem scismatis et reformacionem ecclesie in capite et in membris, cepit suum exercere iudicium in dominum Eugenium pro correpcione ipsius, contumaciter obedire contempsit. Iam via introducitur, vt, qui concilio in hiis tenentur obedire, non ipsum concilium repu- tent vt iudicem, sed vt partem cum ipso domino Eugenio contendentem, et velint ipsum iudicem directe vel indirecte artare vel compellere, loca et tempora eidem prefigere, vt sua iudicia nequaquam proferat. Quod si hoc fit de summo iudice, potestatem habente inmediate a Christo, numquid ex hoc datur exemplum subditis quorumcumque iudicancium, vt ipsos iudices temporales ac spirituales per mutuas intelligencias compellant, vt illi a iudicando desistant, sicque peribit iusticia in terris, et eueniet, quod ait gloriosus Ieronimus, dum vni parcunt, vniuerse ecclesie moliuntur interitum. „Que est“, inquit, „ista misericordia, vni parcere et vniuersos in discrimen adducere.“ Cumque pax, vt ait beatus Augustinus, sit tranquillitas ordinis, iam abrupto ordine iudiciorum, omnis pax et hominum ad Deum et hominum inter se turbabitur, dum via conueniens ad pacem non queritur, dum iusticia abi- citur et veritas prosternitur, quas cum pace ipsa diuina doctrina nobis ostendit op- portere copulari. Ait enim scriptura, que mentiri non potest, „misericordia et veritas obuiauerunt sibi, iusticia et pax osculate sunt“. Et dominus per prophetam inquit „pacem et veritatem diligite“. Rex quoque Ezechias dicebat „sit pax et veritas in diebus meis". Quid igitur pocius in tanta rerum difficultate agendum est huic sancte

Strana 311
Liber XV. Caput X. 311 synodo, an quod recedat et omnia mala supradicta permittat preualere, an quod ex officio sibi commisso a Christo, sub confidencia ipsius diuini auxilii, per defensionem veritatis et exercicium iusticie in repellendis tantis malis debitum suum agere curet, coram Deo et hominibus adimplens illud, quod per sapientem dictum est „certa pro iusticia vsque ad mortem". Clarissime videre potestis, venerabiles oratores, quod ecclesiam matrem omnium Christianorum in hac tanta desolacione deserere non possumus, sed nobis et toti populo christiano grauissima imminet dampnacio, si sa- luti ipsius ecclesie et vite sue, que ex fide est, prouidere negligamus. Expectauimus iam pluribus annis, si prefatus dominus Eugenius viam veritatis recognosceret; et contemplacione christianorum principum dilaciones plurimas benignissime obser- uauit hec sancta synodus, ambasiatoresque suos ad diuersas regiones transmisit, veritatem et iusticiam huius sacri concilii, ac neccessitatem vrgentissimam prouidendi publice saluti ecclesie aperientes. Ad duas quoque conuenciones in Nurenberga successiue habitas profecti sunt, et nouissime in ciuitate Maguntina non defuerunt sufficienti potestate suffulti, vbi oratores summi pontificis per xxx dies expectati nullatenus comparere voluerunt, nisi post recessum oratorum huius sancte synodi, qui cum bona licencia oratorum principum ibidem existencium per plures antea dies abscesserant. In omnibus autem hiis nunquam ex parte summi pontificis aliquid emendacionis vel correccionis oblatum audiuimus, vt per hoc paci ecclesie consu- leretur, quam ita turbauit, et ne, quod absit, totum corpus inuaderet morbus, et languor non esset curatus in capite, atque eciam, vt diuina maiestas per ipsum gra- uissime offensa placari posset, ymmo dumtaxat petita est semper huius concilii mu- tacio, et talis mutacio, que ipsum concilium reformacionem ecclesie querens ener- uaret, et dominum Eugenium durissime resistentem in sua contumacia roboraret. Neque audiuimus, quod vos aut alii oratores principum in hiis rebus a papa impe- traueritis, vt contemplacione ecclesie et populi christiani quidquam emendacionis aut melioracionis efficiat. Iam vero iustissimam huius sacri concilii prosecucionem totus orbis conspicere potuit, necnon pacienciam et mansuetudinem nostram atque longissimam expectacionem in hoc loco, in quo non omnes mundana solacia aut terrena affeccio detinent, ymmo relictis propriis regionibus, domibus et beneficiis, in quibus quiescere poteramus, varias hic persecuciones, iniurias, dampna, obprobria passi sumus, et assidue patimur, libenter omnia sufferentes pro votiua consecucione refor- macionis ecclesie Dei, pro qua iam tribus generalibus conciliis diuturno tempore laboratum est, et pro defensione fidei orthodoxe, quam in oculis nostris videmus multipliciter impugnari, et in tantum prefatis catholicis principibus expectando que- siuimus complacere, vt post victualium penuriam et alias clades, quas pertulimus, eciam grauiora pericula immineant, atque per varia rerum discrimina huius concilii dispersio, et post tot annorum susceptos labores extrema ecclesie desolacio in foribus esse videantur, si non celeriter occurratur. Vnde iam apertissime conspicere possunt principes christiani nos maxima neccessitate compulsos, vt seclusa ampliori dilacione pro honore Dei creatoris cunctorum, regis regum, domini dominancium, et pro salua- cione animarum omnium communi saluti ipsius ecclesie prouidere curemus, et ne in

Strana 312
312 Liber XV. Caput X. tanta rerum neccessitate de graui negligencia coram omnipotentis Dei iudicio ar- guamur, omnem nostram fiduciam proicientes in saluatorem nostrum Ihesum, in cuius nomine congregati sumus, fauente ipsius gracia, ita intendimus agere, vt coram omnibus principibus atque populis clarissima iusticia et veritas huius sancte synodi reluceant. Cum iusticia autem veniat intra ecclesiam, soror eius, pax, et sibi inuicem gratissimo copulabuntur osculo. Nec quidquam aliud petimus, nisi vt in hiis turba- cionibus rerum det nobis id agere, quod beneplacitum fuerit sue maiestati diuine, et speramus per misericordiam eius Christianos in via veritatis et prosecucione pub- lice salutis vnionem et pacem bonam amplecti, quod et nos maxime desideramus ac laboribus cunctis prosequi volumus, vt omnes vnanimiter in amore fraternitatis Deo seruiant, et sint vnum in veritate. Nec aliquem de veritate huius sancte synodi informatum credimus velle tandem huic fauere errori, vt vnus mortalis homo, qui ordinatus est, vt sit fidelis minister, in domo Dei possit, vt premissum est, de tota ecclesia agere ad libitum sue voluntatis, et neque generalia concilia, representancia ecclesiam vniuersalem, neque canones synodales, neque postremo ipsas declaraciones fidei per ecclesiam katholicam factas attendens possit totum gregem dominicum tanto precio redemptum in precipicium dampnacionis inducere, nec vni persone mortali quis in tantum humano fauore affectus putari debet, vt propter illius temporale desi- derium, quod sicut vmbra pertransit, velit vniuersam ecclesiam destrui. Neque formidare nimium oportet, si iustum ecclesie iudicium in correpcionem domini Eu- genii proferetur in futurum pro neccessitate tocius ecclesie, et ipse, quod absit, rebellando in aduersum velit scisma facere, alios attrahendo, vt ab vnitate ecclesie se separent, quod princeps aliquis katholicus aut notabilium prelatorum quispiam velit suo fauere scismati, presertim in lesionem katholice fidei et auctoritatis ecclesie. Numquid notorium est, quanti principes orbis tam per se quam per suos concilio Constanciensi interfuerunt, vbi explicata fuit declaracio fidei de auctoritate con- ciliorum generalium supra papam et quemlibet alterum, et in omnibus obseruata, nemine reclamante, nemine reprobante? Sed vbi dominus Eugenius iam bina vice voluit sua auctoritate hoc Basiliense concilium sine eius consensu dissoluere, scitis, quomodo principes orbis fere omnes aut prime aut secunde dissolucionis tempore suos oratores in hoc sacro concilio tenuerunt, firmiter credentes papam non posse dissoluere ipsum sacrum concilium, quod pro extirpacione heresum et reformacione ecclesie in capite et in membris legittime congregatum erat, sine consensu eius, cum ipse concilio non haberet in hiis imperare, sed teneretur obedire. Quid de pre- latis ecclesie dicemus? Numquid in sacro Constanciensi concilio cardinales, archi- episcopi, episcopi et ceteri de omni regione fuerunt, nec illi defuit felicis recorda- cionis papa Martinus, qui eciam circa ipsius concilii finem per patentes litteras, eodem approbante concilio, mandauit vniuersis archiepiscopis, episcopis et inquisi- toribus, vt singulos de heresi Wiclefistarum suspectos diligenter interrogarent, vtrum crederent, quod illud, quod sacrum concilium Constanciense, vniuersalem ecclesiam representans, approbauit et approbat in fauorem fidei et ad salutem animarum, quod hoc ab vniuersis Christi fidelibus esset approbandum et tenendum, cum non igno-

Strana 313
Liber XV. Caput X. 313 raret papa ipse Martinus declaracionem de auctoritate conciliorum data inmediate a Christo ante per ipsum concilium factam fuisse, qui eciam in eisdem litteris posuit, quod error est dicere non esse de neccessitate salutis credere Romanam ecclesiam esse supremam inter ecclesias aut concilium generale, aut eciam pro quanto negaret primatum summi pontificis respectu ecclesiarum particularium. In hoc preterea Basiliensi concilio tempore attemptate prime dissolucionis fuerunt septem de pre- stancioribus sacrosancte Romane ecclesie cardinalibus, videlicet Iulianus tituli sancti Angeli, sedis apostolice legatus, A. Bononiensis, B. Portuensis, vulgariter dictus Placentinus, cardinales episcopi, Iohannes sancti Laurencii in Lucina, dictus Rotho- magensis, Iohannes sancti Petri ad vincula, A. sancti Eustachii et Dominicus sancte Marie in via lata, dictus Firmanus, eciam cardinales, doctrinam ipsam katholicam et apostolicam de auctoritate conciliorum in Constancia declaratam virtuose defen- dentes, atque ostendentes propter illam non potuisse, neque in futurum posse fieri dissolucionem huius concilii sine ipsius consensu, plurimaque solempnia super hoc decreta cum ceteris patribus condiderunt et toti mundo publicauerunt, qui de hac re in responsione quadam synodali cum toto concilio magna auctoritate oratoribus domini Eugenii dissolucionem ipsam manutenere volentis responderunt "malumus mori, quam tanto errori per ignauiam cedere. Hic articulus, de quo disceptamus, fidem concernit, qui sine interitu salutis negligi non potest. Si dominus Eugenius ecclesiam audire non vult, oportebit eum tandem haberi sicut ethnicum et publi- canum“. Hec sunt verba concilii, in quo tunc illi presentes affuerunt. Audistis et vos sepius, quomodo alii plures cardinales se subscripserunt, dum dominus Euge- nius ad mandatum concilii illam pretensam dissolucionem irritam et inanem decla- rauit, et ea non obstante dixit concilium legittime fuisse continuatum. Sed numquid preterea omnes viderunt, quam multi prelati et doctores diuini et humani iuris, ac ceteri ecclesiastici viri ex diuersis nacionibus, regnis et prouinciis successiue, tam tempore prime dissolucionis, quam secunde in hac sancta synodo comparuerunt, dum ipse dominus Eugenius eam dissolutam reputabat, credentes hoc factum eius- dem domini Eugenii aduersus ipsius concilii auctoritatem nullatenus potuisse pre- ualere. Quomodo igitur putandum est vel suspicandum, vt katholicus orbis fidem, quam accepit, vellet propter quamcumque personam deserere, aut cuiuis persone in aduersum repugnanti et scisma facere volenti fauorem prestare, et quod ab hoc sacro concilio, quod fidem ipsorum prelatorum, fidem principum atque omnium na- cionum orbis defendit, se separent, vt illi adhereant, qui ipsam in pugna euellit. Credendum est quidem pocius, quod omnes prouidere volent, ne in futurum quis- quam pontificum possit rebellando conciliis generalibus, inmediate a Christo potes- tatem super eos habentibus, scisma facere et pro sua voluntate aut libidine domi- nandi vniuersum orbem hoc modo conturbare, intelligentque tandem omnes vnani- miter illum pro pontifice haberi non debere, quem concilium vniuersalis ecclesie pro non pontifice habendum iudicauerit, vt sic non neccesse sit iam deinceps principes orbis hoc modo cum variis legacionibus et magnis expensis in ea re vexari, simul- que pax in ecclesia vigere possit, et auctoritas conciliorum illibata seruari, que, vt Scriptores III. 40

Strana 314
314 Liber XV. Caput X. ait beatus Augustinus, in ipsa ecclesia saluberrima est. Nam oportet vniuersos Christianos id ipsum sentire et sapere, si vna fides et pax vera conseruanda est, quod summi pontifices per concilium generale, catholicam ecclesiam representans, corrigi possunt, sicut veritas catholica diffiniuit, quodque ecclesia Dei in spiritu sancto congregata non habet existimari, sicut vna prophana communitas, cui papa ipse velut princeps secularis dominetur; sic itaque cum Dei gracia per constantem fidei nostre confessionem et ipsius probacionem in opere pax optima et salutaris gubernacio ecclesie reflorebit in terris, summi pontifices cognoscentes se posse cor- rigi, vt prefertur, per concilium vniuersalis ecclesie, curabunt vigilancius salutem gregis dominici querere et in ministerio sibi credito opera Christo placencia agere, ipsamque sedem apostolicam salutari gubernacione et decore virtutum reflorere facient in oculis omnium populorum, atque omnium bonorum vbertate habundare, sicut prius illa solebat, cum bono et salutari regimine gubernaretur. Cuius quidem sedis auctoritatem et honorem hec sancta synodus semper conseruare curabit, ipsam- que dignis honoribus per debitum sanctitatis cultum magis intendit amplificare et exaltare in futurum, breuiorque erit deinceps conciliorum generalium duracio, dum illis debita prestabitur obediencia, et temporibus statutis omnes diligenter confluent, expedituri celerius, que pro sua salute christiane religionis agenda videbuntur, con- cilia prouincialia et synodalia frequentabuntur, sacri canones pacifice obseruabuntur. Sic erit pax et tranquillitas ecclesiarum, sanctitas morum, vtilitas regnorum et pro- uinciarum, sic efficaciter desiderium principum vestrorum complebitur, preclari ora- tores, qui pacem et salutem ecclesie desiderant. Per ea vero, que in Maguncia con- cepistis, licet bona intencione vos fecisse sperandum sit, non assequerentur principes ipsi bonum vere pacis, quod optant, vt ex superioribus liquere satis potest. Nos autem fauente domino per viam salutarem et rectum ordinem a Christo datum pacem ipsam prosequemur et, quantum sine Dei offensa poterimus, curabimus semper reli- giosissimis vestris principibus complacere, qui eciam, vt credendum est, diuine or- dinacioni obsequi volent, neque aliud agent, nisi quod cum Deo poterint, quod iuri diuino consonum erit. Et cum fideliter credant, quod de iure diuino tenentur obe- dire concilio in hiis, in quibus habet potestatem inmediate a Christo, non subtrahent ab eodem concilio debitum obediencie sue propter exercicium iusticie. Dum autem ipsi vnanimiter in ipsa obediencia, quam sancte synodo et ipsi Christo, qui ei potes- tatem dedit, perseuerauerint, amplectendo concorditer iusticiam et veritatem, ipsi animas suas saluabunt, ipsi auctoritatem conciliorum sibi et toti orbi neccessariam seruabunt illibatam, salutemque et pacem bonam in christiana religione vigere fa- cient. Si autem obedienciam debitam subtraherent concilio per aliquam neutrali- tatem, aut alias quouis modo, plura mala contingerent in aduersum. Que vos, pre- clari oratores, ipsis orthodoxis principibus diligenter ac fideliter remonstrare habetis, quantum vos diligitis eorum salutem et tocius ecclesie, et non dubitamus, quod cum erunt debite informati, debitum suum erga Deum et ecclesiam semper facient, et intellectis racionibus ac motiuis huius sancte synodi deuociones eorum apertissime conspicient intencionem ipsius dirigi, sicut beatis pacificis conuenit ad querendas

Strana 315
Liber XV. Caput XI. 315 vias vere pacis, tranquillitatis et salutis ecclesie, ac tocius orbis, nunc et in futu- rum. Quod autem ad factum Grecorum attinet, scitis, quanto desiderio vnionem eorum semper optauerimus et optemus, quantosque labores et sumptus in eius rei prosecucionem impenderimus, et qualia nobis impedimenta obiecta sint. Dudum quoque loca conueniencia, videlicet Basileam, Auinionem et Sabaudiam, pro ipsa tractanda vnione nominauimus, et adhuc, vt omnes conspiciant nostram perseueran- tem intencionem ad huius vnionis prosecucionem, si imperator Romeorum et patri- archa Constantinopolitanus, qui pro tempore fuerint, et ceteri ecclesiam orientalem representantes, cessante omni dolo et fraude in aliquem locum securum, quem hec sancta synodus eliget, aduenire voluerint, hec sancta synodus illum eligere et in ipsum se transferre non recusabit, talemque locum eliget postquam intencionem Grecorum ipsorum plene cognouerit, de quo ipsi vestri principes et totus orbis merito debebunt contentari. Interim vero curabit eadem sancta synodus querere dili- genter, que ecclesie Dei prosunt, et ita res ipsius nostre catholice ecclesie disponere, vt salutifera gubernacione regantur, per quam Deus propicietur populo suo et pla- cata ira eius, quam peccata regnancia concitarunt, vnionem ipsorum Grecorum et bonam pacem omnium Christianorum reflorere videamus in terris, ad laudem et gloriam spiritus paracliti, qui est Deus benedictus in secula seculorum amen. Da- tum Basilee, in congregacione nostra generali, Idus Iunii, anno a natiuitate domini MOCCCCXXXIX°. Capitulum XI. Replicacio facta contra responsionem concilii per alterum ex oratoribus, non preterita a presidente concilii replicacione, et conclusione secuta, vt fieret relacio de meritis processus pape. Post lecturam responsionis huius per Hugonem promotorem concilii, Lubi- censis dicens in ea responsione, quia multa essent aspera, contineri nimis de vino, et modicum de oleo, supplicauit nomine omnium oratorum pro copia audienciaque eis danda tercia aut quarta feria, vt desuper respondere possent. Arelatensis autem respondit, quod eciam daretur sub bulla, que, licet extrinsecus amara videretur, intrinsecus tamen propter vtilitatem dulcis esset, super congregacione vero assig- nanda deliberaretur. Burgensis vero episcopus, preferens diebus illis se fortassis affuturum, dicebat videri sibi prima facie contineri quinque puncta, lamentabilem narracionem pressurarum, periculorum et malorum in ecclesia hodie crassancium; hec autem sic esse in veritate confitebatur. Et si hodie viueret Aluarus, qui fecit librum de planctu ecclesie, vel alius quicumque super hoc dicere volens, non vnum, sed mille volumina esset facturus. Consequenter eorum malorum fuisse causam attribuebatur pape Eugenio, non vero personam eius excusare vel accusare vellet, sed vndecumque prouenerant prouideri oportebit. III° loco motiua et raciones multe generales iuxta rethoricam persuasionem fierent, quam multa pericula seque- rentur ostendentes, esseque mali exempli racionem, si contentis in cedula concilium 40*

Strana 316
316 Liber XV. Caput XI. acquiesceret. Hee tamen raciones videbantur sibi esse communes, vt eciam iuxta doctrinam Tullii aduersarius illis vti posset, et presertim circa exaggeracionem de racione exempli, vt quilibet eciam sic pro summo pontifice se interponeret, aut pro mutacione concilii. Nam reges et principes sicut quilibet computandi non essent, sed magnus honor concilii et ecclesie esset reges et principes eidem porrigere sup- plicaciones, que tamen graues non essent super mutacione concilii in alium (locum), vtque supersederetur in processu. Etenim multa suaderent regibus et principibus complacendum esse. Replicarentur item in hac responsione verba illa sacramen- talia, generaliter respondendo, quid esse opportunum concilium intenderet circa eiusmodi mutacionem, et de loci eleccione videbatur autem sibi, quod concilium non deberet statim eligere locum, vt attraheret Grecos ad consensum, qui alias noluis- sent consentire in Basileam, quoniam per ecclesiam Latinam indicta esset pro con- cilio generali, sed quod oporteret fieri eleccionem de consensu communi. Postremo diceretur, quod concilium intendebat procedere; et tamen sciebant patres suppli- caciones esse omnium principum, quod supersederetur in processu, vt pax daretur ecclesie, ipseque episcopus cum collega suo Ebronensi episcopo ad hoc supplica- bant super hoc, quemadmodum alias sepe fecissent. Sin autem protestabantur, iuxta modum in aliis suis requisicionibus consuetum; idem eciam supplicarunt archiepi- scopus Mediolanensis et Albinganensis episcopus pro parte ducis Mediolani, oratores vero regis Aragonum, prout Lubicensis, dandam sibi audienciam ad dicendum super dicta responsione. Quibus concilii presidens respondebat scire eos modum omnium ambasiatorum diligenter instancium pro responso, quod vltimate datum reuerenter suscipiunt, non impugnantes, sed dicentes velle referre ad dominos suos, attenderent ergo, quomodo peterent audienciam, si pro responsione concilii impugnanda; sta- timque Lubicensis episcopus non ad illud, sed ad respondendum facte eisdem exhor- tacioni. Prosequens autem Arelatensis dicebat synodalem responsionem non alias credendum, quam conceptam fuisse a spiritu sancto, cum primo tot factis disposi- cionibus, inuocato diuino auxilio, omnes patres in id consenserant vnanimiter. Ex- aggerabat rursus specifice magis referens omnium discriminum causam esse papam Eugenium, deque principibus dictum non fuisse quilibet, vt princeps, sed pro sum- mis pontificibus, qui taliter dissoluentes concilium ecclesiam supprimerent in futu- rum pro libito suo. Locus preterea nominatus non fuisset specifice propter causam ab ipso episcopo commemoratam, quia, si a concilio fieret, factam esse auctentice per ecclesiam reputaretur a Grecis, et propterea nullo modo consentirent; itaque oportebat primo cum ipsis tractari. Et rursus, quod principes conqueri non possent de expectacione in processu non facta, cum iam a duobus fere annis expectatum fuisset, nec expectari iuste amplius posset nullis apparentibus signis emendacionis circa regimen ecclesie, ymmo continue peius fieret per summum pontificem; et con- stabat aliquem summorum pontificum nunquam tanto diuciusque impugnasse non solum ecclesiam et concilium, sed eciam ipsas veritates catholice fidei. Probacionem vero vltimi huius deducebat ampliato sermone. Biduo autem post hec in generali congregacione per oratores petita conclusum extitit deliberacione omnium deputa-

Strana 317
Liber XV. Caput XII. 317 cionum consentanea committi Arelatensi, quatenus deputatos in processu pape, qui presentes erant et non supplicauerant, vt supersederetur, compelleret vel aliquem ex ipsis ad faciendum relacionem de dicto processu, vtque indicere posset congre- gacionem generalem, quociens desuper hoc videretur ei opportunum. Fuerunt eciam deputati, vt post relacionem factam de processu vna cum relatoribus confer- rent, quid per concilium desuper agendum videretur, daturi vota sua in congrega- cione aut deputacionibus. Lausanensis et fuerunt Marsiliensis episcopi, electus Sistaricensis, Iohannes de Segobia, Iohannes de Bachenstein, Iohannes Gerwin, prepositus Barduiwicensis, Michael de Polonia et Lupus Vaschi, theologie, decre- torum et legum doctores. Capitulum XII. Replicacio in scriptis nomine oratorum principum contra respon- sionem concilii, comitata responsione presidentis, allegacioque facta per Ludo- uicum de Urbe, quasi pro vtraque parte. In designata autem congregacione Lubicensis episcopus, priusquam audi- rentur oratores desuper responsione dicturi, fecit legi missiuam ducis Mediolani, sibi aliisque oratoribus regis Romanorum directam sub data prima mensis huius, vt, quoniam oratores sui reseruauerant arbitrio suo consentire intelligencie in dieta Maguntina facte, quod videbatur sibi racionabile esse, vt in illis non consentirent. Tamen, si regii oratores mandarent, vt reuocantes protestacionem tunc factam assentirent, mandabat sic per eos fieri. Mandante vero Lubicensi episcopo et Georgio Vischel, archiepiscopus Mediolanensis et Albinganensis episcopus statim responderunt se reuocare et assentire, dicentes se habere de hoc instrumentum sub sigillo ducis; quinymmo archiepiscopus Mediolanensis id fecit eciam, priusquam mandaretur per illos. Etenim Lubicensis, velud iocose illud mandans, dicebat pa- tribus, vt videatis, quod imperator habet sequelam principum. Abinde Georgius Vischel predictus nomine oratorum principum obtulit legendam cedulam, continentem in effectu puncta quinque exposita per Burgensem episcopum. Circa primum am- pliantem nedum dissensiones priuatas et publicas, non denique simplicia scismata, sed quod ipse hereses et errores in fide pullularent, sacra igitur synodus et ipsi oratores dolere deberent auxilium ab alto postulantes procurantesque, vt hiis lan- guoribus medela valeret vnanimiter adhiberi. Circa secundum contestantem, si quid reformandum in capite et in membris restabat, multo solidius fieri posse con- cilio translato in alium locum, vt quidquid decretum iussumue existeret, per vni- uersas christianas regiones absque omni reluctancia reciperetur. Circa Im aggra- uantem neminem velle se adequare Romanorum, Francorum, Castelle et Aragonum regibus, electoribus et duci Mediolani dicturum simile, est illis concessum ergo, et michi concedatur. Quo vero ad quartum causabatur cedula nichil per responsionem synodalem concedi pro impediendo scismate inter catholicos. Et quantum ad vlti- mum, quod sub paucis et pregnantibus verbis magnam rerum agendarum prenosti-

Strana 318
318 Liber XV. Caput XII. cacionem innuere videbatur responsio. Et quid in vtero gestaret, auisamenta in deputacionibus data parturire iam ceperant, sed et ipsi supplicata per eos vel ali- quos eorum requirebant memoranda esse, et eciam iteratis precibus id requirerent, vt in processibus contra papam supersederetur, alias, si quid scandali aut scismatis exoriretur, eis ac dominis suis non esse imputandum. Audita lectura prefate cedule promotores concilii organo procuratoris fiscalis dicebant, in quantum contenta in ea ac protestaciones detraherent aut preiudicarent libertati et auctoritati concilii, se ipsos opponere et contradicere, supplicantes ac petentes reici, quinymo quoniam ex dilacione notorie conspiciebatur maiora semper discrimina euenire, supplicarent requirentes, vt omni mora sublata per concilium procederetur ad examinacionem et diffinicionem cause circa processum pape; illico autem communi voce responsum est „placet“. Arelatensis vero commemorans expectaciones diucius per concilium, facto amplius quam verbo concessas contemplacione principum, nec tamen vel minimum appareret signum emendacionis in regimine ecclesie per papam, ymmo forcius solito pacta fierent, et pecuniales conuenciones pro ecclesiis et beneficiis ecclesiasticis, de quo interrogarentur soluentes; et recenter ipse de Florencia super hoc habuerat missi- uam. Insuper res ipsa processus tam diu dilata fuerat, quod iam pati vlterius mo- ram non posset, quomodo pregnantem vxorem, licet expectet aut detineat, in quantum potest, tamen vrget tempus extra mittere. Sic igitur synodum, que pregnans esset, neccesse erat parere, nec amplius expectare poterat; sustinuissent etenim patres famem, obsidionem, captiuaciones, iniurias aliaque multa, et cum iam constituti essent in extremis periculis, non possent amplius expectare. Quo vero ad loca nominata per eos in cedula, certum esset, quod Argentina habilis non erat pro celebracione concilii, pestis causa omnibus nota, nec minus erat notum, quanta vsque Magunciam pericula essent viarum, et quam longe omnibus distaret nacionibus. Ratispona autem esset prope Bohemiam et Venecias, dietis XII a Basilea distans, eratque super Danubium, vt Grecis ad patriam absque facta vnione facilior esset regressus. Decuisset eciam loca non nominari, vt Greci non retraherentur, dicentes per ecclesiam latinam auctentice primo esse nominatum locum. Et quamuis oratores vltimo coram deputatis dixissent contenta in cedula dari solum pro auisamentis, non vero quia sic fieri neccesse, Turonensis tamen archiepiscopus coram deputatis et in congregacione dixerat, quod non possent tollere aut minuere amplius de con- tentis verbum, neque vellent amplius disputare. Potuerant attendere, quantum valerent eorum verba magna dicta amplificacione neminem velle se equare regibus et principibus; namque ipsis audientibus lecta fuit hac die littera Francisci de Barbauariis, scribentis concilio nullam nouitatem facere vsque ad regressum suum, qui tamen nunquam rediit, potuit expectari ecclesie causa pro laici vnius voto diri- genda: Quod vero Lubicensis pecierat mutari responsionem aspera continentem, allegans, quod eciam Deus suam mutaret sentenciam, responsum extitit, quod sciebat ipse Deum non mutare sentenciam, nisi peccator mutasset vitam, quam papa nunquam mutare voluisset, aut minimum signum obediencie ostendere circa aucto- ritatem concilii, sed in maiori duricia semper permaneret. A quo verbo Ludouicus

Strana 319
Liber XV. Caput XIII. 319 prothonotarius exordiens, quod aliorum mandato oratorum id faceret, inductis aucto- ritatibus scripture sacre de duricia cordis, contestabatur cor pape Eugenii durum esse, quia nunquam flecti potuerat ad correccionem. Sed testis Ezechiel propheta esset, quod dedisset ei Deus faciem valenciorem, ac duriorem frontem vt adamantem et silicem, sic igitur esset cor synodi Basiliensis. Subiciens autem intelligere illud esse cor durum, quod vellet contra vnitatem ecclesiam diuidere aut scisma facere, nulla applicacione facta prosequebatur, quod ex quatuor causis supersedendum esset in processu. Et quia in intelligencia contineretur reges et principes assentire omnibus determinatis in illo concilio, et ne Basiliensi concilio contingeret parabola de homine, qui incepit edificare, nec potuit consumare, et quia ecclesia prioribus temporibus non dure correxisset hereticos propterea, quod reges nondum obedierant, sic igitur regibus non obedientibus concilio. Et postremo, quia iuxta doctrinam Augustini super verbo psalmiste „ego iusticias iudicabo“ illas iusticias Deus iudi- caret, que facte non essent opportuno tempore, ita igitur, licet papa dignus esset ad deposicionem, tamen eius tempus non esset opportunum, sed tunc in illo concilio. Cumque Arelatensis ad dicta per eum respondere voluisset, cum facilis esset responsio, nam et pro vtraque parte allegasse videbatur, duriorque frons prophete datus a Deo fuerat ad sine timore redarguendum crimina populi, tarda iam hora sistente patres surrexerunt. Capitulum XIII. Explicacio summaria relacionis facte de processu pape, et quo- modo responsum fuit ad dubia iuris. De sero autem a procuratore fidei, promotoribus concilii et procuratore fiscali, abbati de Scocia et archidyacono Metensi presentate per cursorem littere cardinalis Arelatensis, asserentis Lugdunensem archiepiscopum, episcopum Warmiensem et abbatem Virgiliacensem absentes fore a loco concilii, Panormitanum vero archiepi- scopum et Ludouicum de Urbe collegas eorum intercessisse apud sanctam synodum, quatenus in processu pape supersederetur, requisiti sunt in virtute obediencie et monicione preuia sub pena excommunicacionis eo ipso in scriptis, vt IIa sequenti die XVIII. currentis Iunii comparentes in generali congregacione veram relacionem et fidelem omnium actitatorum in processu pape iuxta datam sibi a domino pru- denciam facere inciperent ambo, seu alter eorum, et aliis successiue diebus, non tamen feriatis, vsque ad totalem illius perfeccionem et conclusionem, alias iuxta datum sibi mandatum a concilio ad grauiores penas et censuras contra eos proce- deret. Abbas autem respondit se velle obedire mandatis concilii, dispositurus se ad faciendam dictam relacionem; archidyaconus autem, quod ipse desiderans ab huiusmodi negocio exonerari proposuerat se absentare a loco concilii, ne ad huius- modi onus cogeretur, protestans tamen, quod voluntarie non acceptaret, sed tanquam compulsus et formidine penarum mandatis concilii obedire se offerebat. Per diem igitur antea in dicta congregacione per concilii presidentem ad audiendam rela- cionem processus pape die ipsa XVIII., solito maiori multitudine patrum conueniente,

Strana 320
Liber XV. Caput XIII. 320 missa celebrata de spiritu sancto, cum instarent promotores et procurator fiscalis, requirentes abbatem et archidiaconum predictos referri coram patribus merita pro- cessus pape, excusantibus se illis, Arelatensis commemorans commissionem sibi factam ad compellendum, vt ipsam relacionem agerent, id ipsum eis precepit in virtute sancte obediencie ac pro debito fidei, pro honore quoque ecclesie et concilii Basiliensis. Quibus prope in eadem bancha cum Arelatensi sedentibus, abbas com- memorans deputatos alios, collegas suos, maiores absentes quosdam et alios, vt supersederetur, se interposuisse, allegabat historiam primi libri regum totum pon- dus belli versum fuisse in Saul, videlicet se ipsum peccatorem et Ionatham ama- bilem, hoc est ipsum archidyaconum, dicebatque sibi videri synodum arare non debere in boue ipso archidyacono, qui fortis, et vtile animal esset, sed cum scriptura referret, quod boues arabant et asine pascebantur, iuxta eos rogabat archidyaconum, vt aratro sciencie et eloquencie sue desulcaret corda patrum, relacionem ipsam facturus, et ipse tamquam asinus pasceretur prope eum, audiens et informans se ex facienda relacione per ipsum. Archidyaconus vero excusacionem premittens, sed ne inobediens ecclesie esset, facturus relacionem inicium sumpsit a diuisione pro- cessus in duas partes, vt primo referret terminos et modum processus, merita vero cause 11°. Retulit autem de conmissionibus synodalibus, factis aliis sibique deputatis, congregaciones et sessiones per concilium super processu, actus quoque per depu- tatos factos in sancto Augustino, distincte referens contenta in CL articulis exhibitis per promotores et procuratorem fiscalem; distribucione illorum facta in tres partes, primam continentem decreta edita per concilium Basiliense ad reformacionem ecclesie in capite et in membris, secundam crimina XII in citatorio expressa specifi- cantem, terciam desuper facto dissolucionis prime et adhesionis IIe eciam attemptate. Super criminibus autem retulit distincte, quod essent articuli super singulo eorum, et quid continerent, narracione facta, quot testes et cuius dignitatis, et quid super ipsis articulis eciam particulariter diuidendo deposuissent. Consequenter dixit de contentis in scripturis productis, et specialiter super modo prime dissolucionis, cuius papa allegasset multas causas, eciam vnionis Grecorum et de inualitudine sui cor- poris. Tandem dixerat cessare illas, quodque fecisset multiplicem adhesionem ad refugiendum processus concilii; et vltimam tandem, que eciam illa fuisset verbalis, quia sub data eiusdem diei erant littere sue adhesionis, et de presidencia oratorum suorum significantibus hiis vltimis, quasi papa haberet iurisdiccionem super conci- lium. Retulit eciam de multiplici oblacione pape ad reformacionem sui, et quod reformacio inciperet a se ipso primum. Postremo mouit tria dubia iuris arguendo pro vtraque parte resolucione data, quod citacio artasset papam, ac si personaliter intimata fuisset eidem, quod vigore citatorii poterat legittime procedi per concilium contra eum super crimine et facto 11e dissolucionis per eum attemptate, quod eciam absque alia personali citacione concilium procedere posset contra in materia fidei super heresi, que constaret ex actis absoluendo vel condempnando. Durauit rela- cio hec a septima vsque XII. horam, et Arelatensis regraciatus est patribus de audiencia cum tanta quiete et silencio.

Strana 321
Liber XV. Caput XIIII. 321 Capitulum XIIII. Synodalis conclusio de quinque conclusionibus papam notan- tibus de heresi, supplecio defectuum synodalis processus, forma decreti depo- sicionis conclusa, citacioque facta ad audiendum sentenciam. Post relacionem hanc die quarto audita missa de spiritu sancto et inuocata eius gracia cum ymno „veni creator spiritus“ a patribus, priusquam conuenirent in deputacionibus, perlectis ibidem auisamentis super sentencia ferenda deposicionis pape, placuit materia vnanimiter, forma quoque, et commissum fuit deputatis potes- tate, vt salua manente substancia illam reaptarent. Vigilia autem Iohannis Baptiste congregacione ad hoc indicta, sancta synodus conclusit conclusiones quinque, primo inter magistros determinatas et postea in deputacionibus limatas et deliberatas, quas Arelatensis pro bono pacis, vt dixit, obmiserat concludere, quando conclusionem fecit de duabus veritatibus catholice fidei vna cum tercia postmodum decretatis. Ipsarum autem conclusionum quinque tenor sequitur tunc, sed modo non inserta scriptura dictarum veritatum. Tenor quinque conclusionum veritatibus fidei repugnantibus, notantibus papam Eugenium IIII. hereticum. Veritatibus duabus predictis repugnat prima huius sacri concilii Basiliensis pretensa dissolucio seu translacio per Eugenium papam modernum, de plenitudine potestatis apostolice, vt asserit, attemptata. Veritatibus duabus predictis repugnantes errores Eugenius papa modernus post primam pretensam dissolucionem seu trans- lacionem synodali monitus ac iussus sentencia, et in forma sibi oblata iudicialiter reuocauit. Veritatibus predictis repugnans sacri huius concilii Basiliensis pretensa dissolucio seu translacio per Eugenium modernum citatum super facto reformacionis attemptata de plenitudine potestatis, vt asserit, casu, quo contra ipsum aut aliquem de suis presidentibus procederetur, inexcusabilem in fide continet errorem. Verita- tibus duabus predictis repugnans huius sacri concilii Basiliensis iterata dissolucio, seu translacio pretensa ipsum modernum Eugenium dissoluentem seu transferentem in reuocato errore probat iterum esse prolapsum. Veritatibus duabus predictis repugnans iterata dissolucio seu translacio, necnon ipsius Eugenii post eius moni- cionem synodalem, vt ipsam dissolucionem seu translacionem pretensam, vt pre- mittitur, factam, reuocaret declarataque contumacia ac in eadem longa permanencia apertaque sua rebellio et alterius congregacionis in vim dicte pretense translacionis sub nomine concilii generalis ereccio, hoc sacro Basiliensi durante concilio, sunt de eiusdem Eugenii pertinacia euidencia testimonia, que clamore accusatoris non indi- gent, mencione rursus pleniori facta de commissionibus concilii ad deputatos ac ter- minis et modo processus agitati contra papam. De relacione vero eius, que omnia Scriptores III. 41

Strana 322
Liber XV. Caput XIIII. 322 haberi voluit pro sufficienter expressis sancta synodus, ne super facultatibus et valitudine dicti processus propter non obseruacionem solemnitatum stili vel iuris positiui, seu alias quouis modo per quempiam hesitari, aut contenta in eodem pro- cessu vel aliqua ex eis in dubium reuocari, seu quauis machinacione impugnari contingeret tempore procedente debite prouidere volens, omnia et singula per depu- tatos nominatos in dictis facultatibus, necnon alios quoscumque deputatos et com- missarios, officiales ac notarios suos in premissis et circa ea auctoritate et nomine, ac de mandato suo vel alias quomodolibet facta et ordinata rata et grata habens, illa de plenitudine potestatis ac ex certa sciencia approbauit et confirmauit, sup- plens omnes defectus, si qui forsan propter non obseruacionem solemnitatum vel stili predictorum, aut alias quomodolibet in dicto processu interuenissent, eciam si tales forent, de quibus merito deberet in litteris synodalibus fieri mencio specialis. Voluit eciam, quod eidem processui in iudicio et extra vbicumque et quandocumque exhibito plena fides adhiberetur, stareturque illi perinde, ac si stilus et solemnitates iuris communis, seu queuis alia, que in eo forsitan seruari debuissent, extitissent plenarie seruata et specifice. Commisit eciam potestatem dictis abbati et archi- dyacono relatoribus, ac octo superius nominatis vel maiori parti eorum auctoritate, vice et sub nomine concilii generalis citacionem seu citaciones in valuis Basiliensis ecclesie, aut alibi contra papam ad comparendum coram synodo die, loco et hora, prout eis videretur, ad audiendum ius et sentenciam diffinitiuam per synodum ferri et promulgari, decernendi quoque, ordinandi et disponendi ac execucioni deman- dandi, seu demandari faciendi, omniaque alia et singula, que in hac pro promulga- cione et complemento, et vsque ad promulgacionem et complementum ipsius sen- tencie per concilium ferende, atque totalem et effectualem execucionem eiusdem, ac omnium et singulorum pertinencium ad predicta et circa ea neccessaria putarent, et opportuna deliberandi et concludendi, faciendi et exequendi et exequi faciendi per censuras, et alia iuris remedia, inuocato eciam auxilio brachii secularis, plenam et liberam facultatem. Concessit item cardinali Arelatensi plenam et liberam po- testatem, quando circumspeccioni sue videretur, indicendi et publicandi generalem seu generales congregacionem et congregaciones, sessionemque aut sessiones solem- nes et publicas super processu et sentencie ipsius promulgacione, omnibusque aliis et singulis super ea re agendis per concilium. Arelatensis autem requisitus a pro- motoribus, vt concluderet super premissis, et specialiter super forma sentencie ferende, preloquens de mansuetudine concilii desiderioque suo papam sic rexisse ecclesiam, vt concilium non haberet talia concludere, sed iam necessitas vrgeret, non esse amplius expectandum, dicebat, quod pro obediencia per eum debita ecclesié et concilio, et quia presidens esset, artaretur ad concludendum, et confidens de gra- cia spiritus sancti per hoc pacem dandam esse ecclesie, conclusit super premissis omnibus. Ipsi vero deputati de sero conuenientes in capitulo maioris ecclesie per dictos procuratores fidei et fiscalem ac promotores concilii, requisiti sub nomine sancte synodi, nemine discrepante, decreuerunt citacionem tenoris infrascripti. Are- latensis quoque indixit sessionem ad ipsam diem.

Strana 323
Liber XV. Caput XIIII. 323 Tenor sequitur decrete citacionis contra papam. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime con- 129. 1439. gregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad futuram rei memoriam. Frustra 23. Jun. iudicium in cognoscendo geritur, nisi quod cognitum est iudiciali calculo terminetur. Cum itaque ipsa sancta synodus de meritis cause et processus pendentis coram ea- dem sancta synodo contra dominum Eugenium papam quartum de et super nonnullis criminibus, videlicet symonia, periurio, dilapidacione et alienacione rerum et bono- rum Romane et aliarum ecclesiarum, incorrigibilitate, pertinacia, scismate et heresi, ac huius sancte synodi saluberrimorum decretorum violacione et scandalis notoriis aliisque rebus, tam in decreto citatorii per eandem sanctam synodum contra prefatum dominum Eugenium dudum pridie Kalendas Augusti anno domini MOCCCCXXXVII. decreto, quam alias in causa et processu huiusmodi lacius deductis cognouerit et informata fuerit, prout est, et in eadem causa, tam per se, quam per suos solemnes ad id deputatos ad actus et terminos requisitos rite et canonice pro- cesserit, decernit et mandat eadem sancta synodus per hoc publicum edictum in valuis maioris ecclesie Basiliensis, die crastina, qua erit festum natiuitatis beati Iohannis Baptiste, dum missa solemnis eiusdem sancte synodi in ipsa ecclesia cele- brabitur, per quemcumque ipsius sancte synodi cursorem in presencia alicuius seu aliquorum ipsius sancte synodi notariorum et testium affigendum peremptorie citari, et citat vno edicto peremptorio pro omnibus prefatum dominum Eugenium papam quartum, vt ipse die Iouis proxime futura, que erit xxv. presentis mensis Iunii in solempni sessione ipsius sancte synodi in dicta ecclesia Basiliensi de mane hora consueta celebranda, dum et quando ipsa sancta synodus pro tribunali sedebit, compareat coram eadem sancta synodo ad audiendum ius et sentenciam diffinitiuam per eandem sanctam synodum pronunciari, et in scriptis promulgari in causa ac de et super criminibus et rebus predictis in causa, et processu antedictis deductis, et eorum occasione fieri, pronunciari et in scriptis promulgari. Hanc autem cita- cionem valuis predictis ecclesie Basiliensis antedicte adinstar edictorum publicorum, que olim in albo pretorio scribebantur, affigi et apponi mandauit et mandat, vt per eius inspeccionem et lecturam fiat cunctis manifesta, dictumque dominum Eugenium per ipsam et eius affixionem atque execucionem in dictis valuis faciendam ad pre- missa artari vult, ac si personaliter apprehensus, et ei intimatum fuisset, que in publicam noticiam dicte sancte synodi tempore dicte sessionis, et aput acta eiusdem deduci et annotari vult atque mandat. Datum Basilee sub impressione sigilli eiusdem sancte synodi, die Martis XXIII. mensis Iunii, anno a natiuitate domini MOCCCCXXXIX°.“ „Michael Galteri notarius.“ Citacio hec affixa fuit in valuis ecclesie maioris Basiliensis in die sancti Iohannis Baptiste, dum missa conciliaris celebrabatur, pluribus litteras ipsas intuen- tibus et legentibus. 41*

Strana 324
324 Liber XV. Caput XV. Capitulum XV. Sessio XXXIIII. de pape deposicione, ac modus iudicialiter obser- uatus circa pape deposicionem, intercisaque deliberacio, ne statim procederetur ad eleccionem alterius. Assignata vero die celebrata missa de spiritu sancto per Ottonem episcopum Dertusensem, tenta est generalis congregacio, in qua Arelatensis, synodali auctori- tate sibi concessa, absoluit omnes presentes incorporatos ab omni sentencia iuris generaliter, et hominis eciam specialiter lata, sed in quibus requirebatur satisfaccio, et sentencia lata erat ab homine, nisi satisfacerent cum reincidencia, infra xv dies imposita illis penitencia, vt singuli celebrarent missam de spiritu sancto vel cele- brari facerent. Deinde more solito suffragiis et letaniis decantatis cum euangelio secundum Matheum „accesserunt ad Ihesum discipuli eius, dicentes, quis putas maior est in regno celorum“ vsque vbi dicitur ibi „ego sum in medio eorum", pre- latis pluuialibus indutis et tenentibus mitras super capita, Nicolaus Amici procurator causarum fidei, Hugo Berardi et Iohannes Slitzenrod concilii promotores, ac Iohannes Spaserii procurator fiscalis, reproducentes citacionem cum eius execucione peticionem dederunt, in scriptis requirentes, vt per sanctam synodum diffinitiua sentencia pronunciaretur et declararetur, Eugenium papam quartum sic nuncupatum fuisse et esse notorium et manifestum contumacem, mandatis et preceptis vniuersalis ecclesie inobedientem et cetera, prout in sentencia et alias declarari, decerni et sta- tui quitquid iuris foret atque racionis, omnesque et singulos defectus, si qui forsan in processu aut alias qualitercumque in modo procedendi interuenissent, suppleri petentes, sancte synodi benigne officium in omnibus et singulis humiliter implorando, que tam coniunctim quam diuisim narratiue et dispositiue peterent omnibus meliori- bus modo, via, iure, causa et forma, quibus de iure possent et deberent. Ad hanc autem peticionem per organum prefati episcopi Dertusensis, presidentis in hac ses- sione, Ludouico Marsiliensi et Iohanni Argensi episcopis mandauit sancta synodus ad gradus ante maius altare, et deinde ante fores ecclesie proclamare publice et vocare Eugenium papam quartum, solemniter requirentes, quatenus adstatim coram sancta synodo compareret, prout fuerat requisitum ad in sua causa audiendum dif- finitiuam sentenciam. Ipsi autem episcopi in locis predictis alta voce clamarunt dicentes, quod ex parte synodi Basiliensis publice et solemniter requirebatur Euge- nius papa quartus, quatenus coram eadem pro tribunali sedente statim compareret ad audiendum ferri per eam sentenciam diffinitiuam in ea sessione, que de presenti in ipsa ecclesia celebrabatur. Facta vero execucione, relacione quoque de execu- cione dicti mandati, procuratores et promotores predicti citacionem predictam et hanc execucionem repetentes, contumaciam Eugenii pape quarti iterum accusantes, vt talem declarari per synodum pecierunt, ac in eius contumaciam ius et diffinitiuam sentenciam in eadem causa ferri et in scriptis promulgari. Dertusensis vero epi- scopus presidens sub hiis verbis respondit: „Hec sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam repre-

Strana 325
Liber XV. Caput XV. 325 sentans, audita peticione procuratorum eiusdem sancte synodi, et ex relacionibus precedentibus visa Eugenii pape quarti nuncupati contumacia, Eugenium sic nun- cupatum legittime citatum, vocatum sufficienterque expectatum, et non comparentem reputat, prout est, decernit et declarat eius exigente contumacia merito contumacem et in eius contumacia in presenti causa ad diffinitiuam sentenciam et ad vlteriora, prout spiritus sanctus dictauerit, per eandem sanctam synodum fore procedendum. Requirentibus denique promotoribus, vt synodus mandaret per aliquem episcoporum decretum sentencie ferende, quomodo alia in ambone solito legi et publicari, Dertu- sensis sub nomine synodi precepit dictis Marsiliensi et Argensi episcopis, necnon abbatibus Habundancie et Scocie, vt ambonem ipsum ascenderent, sentenciam publicaturi. Legit vero eam alta et intelligibili voce, scriptam in pergameno et ro- boratam bulla plumbea sancte synodi, dictus Marsiliensis episcopus, eidem in ambone constituto assistentibus predictis episcopo et abbatibus. Tenor sequitur decreti deposicionis pape. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime con- 130. 1439. gregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad futuram rei memoriam. Prospexit 25. Jun. dominus de excelso sancto suo celo in terram, aspexit, vt audiret gemitus plorantis ecclesie super perdicionibus animarum, precioso sanguine Ihesu Christi redempta- rum, et malis innumeris, que in religionem christianam irruerunt. Et quoniam iustus est ipse dominus et iusticias dilexit, in vnum hominem, per quem scandalum venit vniuerso orbi, et quo grauiter peccante atque correccionem spernente ira super omnem populum venire videtur, iudicium facere disposuit per ministerium ecclesie sue congregate in nomine ipsius Christi saluatoris omnium, qui ait "vbicumque fuerint duo vel (tres) congregati in nomine meo, ibi ego sum in medio eorum“, et qui de peccatore nolente ecclesiam audire dixit „sit tibi sicut ethnicus et publicanus". Eiusdem quoque diuina prouidencia, preuidens resistencias et expugnaciones, quas aduersus reformacionem ecclesie et auctoritatem sacrorum generalium conciliorum, ipsam ecclesiam representancium, ac bonum publicum tocius religionis christiane suscitaturus erat in tempore suo Eugenius papa quartus, quantaque scandala, diui- siones et scismata facturus in orbe, sacram synodum Constanciensem excitauit per spiritum sanctum, vt declaracionem veritatis fidei catholice toti orbi explicaret, dicentem, quod concilium generale, vniuersalem ecclesiam representans, potestatem inmediate a Christo habet, cui quilibet cuiuscumque dignitatis, eciam si papalis existat, obedire tenetur in hiis, que pertinent ad fidem, extirpacionem scismatis et reformacionem generalem ecclesie in capite et in membris. Item, quod, si quis cuiuscumque status vel dignitatis, eciam si papalis existat, mandatis, statutis siue ordinacionibus aut preceptis ipsius concilii generalis in predictis et pèrtinentibus ad ea contumaciter obedire contempserit, condigne penitencie subiciatur et debite puniatur, eciam ad alia iuris subsidia, si opus fuerit, recurrendo. Qua siquidem declaracione viam parauit miserator dominus, per quam ecclesia Dei in prefatum

Strana 326
326 Liber XV. Caput XV. Eugenium multiplices excessus, qui adeo notorii sunt, quod nulla tergiuersacione celari possunt, perpetrantem et contumaciter ecclesiam audire ac preceptis, statutis et ordinacionibus synodalibus obedire contempnentem iustum iudicium facere haberet, iuxta cuius veritatis declarate disposicionem hec sancta synodus Basi- liensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, necessarium esse iudicans, vt cui pia non prodest correccio, debita non parcat abscisio, postquam in multa longanimitate, paciencia et mansuetudine post plures ammoniciones expectauit eundem dominum Eugenium, vt salutarem emendacionem et excessuum predictorum correccionem efficeret tandem, cum amplius differri non possit, quominus fidei catholice et saluti vniuerse christiane religionis sub auxilio spiritus paracliti prouideatur, ne ex vlteriori protelacione iusticie sanguis pereun- cium animarum de nostris manibus requiratur. Sed cum diligencia salubre regimen gregi dominico prebeatur, vt, postquam veritas de terra militantis ecclesie orta est, et iusticia de celo prospexit, Deus ipse, donec benignitatem et terra nostra proferat fructum salutarem, oriaturque simul nostris diebus iusticia et habundancia pacis, eadem sancta synodus, sedens pro tribunali, per hanc suam sentenciam diffinitiuam, quam fert in hiis scriptis, pronunciat, decernit et declarat Gabrielem, prius nomi- natum Eugenium papam quartum, fuisse et esse notorium et manifestum contu- macem, mandatis seu preceptis ecclesie vniuersalis inobedientem, et in aperta rebel- lione persistentem, violatorem assiduum atque contemptorem sacrorum canonum synodalium, pacis et vnitatis ecclesie perturbatorem, notorium vniuersalis ecclesie scandalizatorem, notorium symoniacum, periurum, incorrigibilem scismaticum, a fide deuium, pertinacem hereticum, dilapidatorem iurium et bonorum ecclesie, in- utilem et dampnosum administratorem Romani pontificii, omni titulo, gradu, honore et dignitate se reddidisse indignum. Quem propterea eadem sancta synodus a papatu et Romano pontificio ipso iure priuatum esse declarat et pronunciat, ac ipsum ab eisdem amouet, deponit, priuat et abicit decernendo nichilominus contra eundem ad execucionem eciam aliarum iuris penarum, ad quas hec sancta synodus eadem sua sentencia ipsum condempnat, vlterius fore procedendum, ac eidem inhibet, ne deinceps pro papa vel Romano pontifice se quouis modo nominet seu gerat, omnesque christicolas ab ipsius obediencia, fidelitate ac iuramentis et obligacionibus eidem quomodolibet prestitis absoluit et absolutos esse declarat, ac omnibus et singulis Christi fidelibus inhibet sub penis fautorie scismatis et heresis, ac priuacio- nis omnium beneficiorum, dignitatum et honorum ecclesiasticorum et mundanorum, et aliis penis iuris, eciam si imperialis, regalis, cardinalatus, patriarchalis, archiepi- scopalis aut episcopalis dignitatis, aut eciam, si communitates, vniuersitates et colle- gia existant, quibus si contra hanc inhibicionem fecerint, sint auctoritate huius decreti ac sentencie ipso facto priuati, ac alias iuris incurrant penas, ne eidem Gabrieli, notorio scismatico, incorrigibili pertinaci, priuato, deposito, amoto et taliter declarato tanquam summo pontifici obediant, pareant vel intendant, aut eum quouis modo sustineant vel receptent, aut sibi auxilium, consilium vel fauorem prestent. Necnon pronunciat, decernit eadem sancta synodus omnes et singulos processus,

Strana 327
Liber XV. Caput XVI. 327 inhibiciones, sentencias, censuras, constituciones, ordinaciones et alia quecumque per eum aut alios quoscumque factos et facta, que possent premissis obuiare, irritos et inanes ac irrita et inania, nulliusque fuisse aut fore roboris vel momenti. Datum in sessione nostra publica, in maiori ecclesia Basiliensi solemniter celebrata, septimo Kalendas Iulii, anno a natiuitate domini MCCCCXXXIX°. Post lecturam vero decreti huius interroganti Marsiliensi episcopo, an place- rent que legisset, omnes prelati ac patres et supposita sacri concilii responderunt per verbum "placet“. Dictus autem episcopus Dertusensis verbis istis respondit: „Ita pronunciat, decernit et declarat hec sancta synodus", et respondentibus iterum cunctis "placet“, promotores et procuratores, prout moris, pecierunt testimonia a nota- riis. Interfuerunt autem sessioni preter concilii supposita Iohannes comes de Dyersteyn, locumtenens protectoris concilii, Arnoldus de Rotperg burgimagister, Iohannes Suerlin magister chunfftarum et alii quam plures ex consulatu Basiliensi. Die vero ista post prandium, congregatis in capitulo maioris ecclesie prelatis et doctoribus, Arelatensis proposuit deliberandum super mittendis oratoribus concilii ad principes, notificaturis sentenciam latam eiusque raciones et causas, et quare non potuisset amplius expectari; item an procedendum esset ad eleccionem summi pontificis adstatim, non facta per eum mencione de expectandis Lx diebus assignatis in sessione septima. Multorum autem ex maioribus deliberacio fuit propter pestem crassantem iustam fore causam, vt adstatim procederetur decreto illo in tanta neccessitate concilium non vrgente, sed de minoribus quidam tot allegarunt in- conueniencie raciones, vt supersessum fuerit ab huiusmodi deliberacione. Capitulum XVI. Littere regis Francie, ne procederetur ad eleccionem, respon- sio quoque ad illas, item relacio quarundam litterarum olim ad ducem Bri- tannie et regem Francie, qualis esset animus illius ad obedienciam concilii de- monstrantes. Iulio octo sessioneque vna, et Augusto quatuor celebratis congregacionibus incorporati fuere Laurencius abbas sancte Marie de Fulsona, Wilhelmus baccalarius formatus, electus confirmatus in abbatem sancti Andree in Gauferno Sagiensis, Laurencius Scapulat ordinis predicatorum in theologia, Guido Kutecaut in vtroque, Guillermus de Urses in legibus, Hereus Carii, Guillielmus de Flagato in decretis licenciati, Otto Frembach scolasticus beate Marie Ysnacensis Maguntine dyocesis, Wilhelmus de Dulken, canonicus beate Marie Wormaciensis, permanens vsque in finem concilii, canonici nouem, priores tres et alii xxv. Sancta synodus recepit litteras regis Romanorum super remissione certe cause ad suum tribunal contestantis regni Vngarie propterea, quod scutum fidei christiane, fauendum esse libertati amplius, quodque hiis postremis apicibus id peteret a concilio, certificans nullo modo permittere execucioni tradi, quidquid super ea re in concilio diffinitum fuisset, per

Strana 328
328 Liber XV. Caput XVI. alias vero exhortantis, vt in causa prepositure Francfordensis via procederetur regia; regis quoque Francie plures litteras commendaticias de particularibus nego- ciis, specialiter autem supplicantis concilio defendere ac tueri in pacifica possessione Leonensem episcopum contra aduersarium sibi datum per papam, quoniam hoc maxime spectaret ad sacrosanctam concionem saluberrima sua decreta defendere. Alias quoque sub data xv. huius significantis pro bono pacis ecclesie misisse ora- tores suos ad concilium, qui postea Maguncie, vna cum ambassiatoribus imperatoris regis Castelle et plurium principum, concepissent capitula ad pacis consecucionem, quibus maturo discussis examine magna spes de tam beato opere consequendo suo pluriumque principum animis ingesta foret, eoque misisset oratores suos ad tenen- dam mense Augusti in Ytalia dietam pro ea causa per oratores principum, sperans, quod patres considerata magnitudine et difficultate inchoati negocii, contemplacione principum in omni paciencia et longanimitate expectarent. Sed fama publica refe- rente acceperat pendente hoc tempore ad vlteriora et longe maiora processisse et certa decreta edidisse, que in admiracionem duxerant, sed et plures alios principes christianos ac viros ecclesiasticos. Obsecrabat igitur per viscera misericordie Ihesu Christi, qui vera pax est, desistere et supersederi ab vlteriori prosecucione. Nam quod magis ecclesie officere visum est, esset illa monstruosa mortiferaque scismatis belua; licet autem omnia scandala vitari non possent, maiora tamen et periculosiora vitari deberent, et pertimesceret concilium non habiturum sequaces principes ipsos. Que omnia dicebat pro aquietando conscienciam suam, ad ea, que pacis, offerens interponere suas regias partes. Hiis litteris respondit synodus, et si pro arduitate rerum decreta synodalia admiracionem quandam animo regio attulisse viderentur, non dubitaret tamen, quin intellecta synodali responsione suis et aliorum principum oratoribus data, tenoreque decretorum sapiencia sua plenius intellexisset iusticiam sancte synodi et neccessitatem maximam, que post longinquam pacienciam eciam plurium annorum impulit, vt iustum iudicium proferretur in eum, qui grauissimum scisma per ereccionem alterius pretensi concilii perpetrauerat, fidem ledens, con- culcans conciliorum auctoritatem, decreta contempnens, ecclesiam scandalizans; nec synodus acceptasset terminum pendentem ex conceptis tractatibus, sed auisa- uerat procedendum fore; namque patres coram Deo conscienciam suam aquietare non poterant, si ecclesiam, Christi sponsam, in manibus eius, qui grauiter et per- niciose opprimebat, reliquissent, orthodoxe fidei et animarum saluti non consulentes. Illius nempe duricia cognita ipsi regi erat ex preteritis operibus eius, et in qua voluntate perseueraret; sed eciam illam declarauerat in litteris ad ducem Britannie destinatis, copia interclusa monstrante, quid de principibus sentiret, aliisque christia- nis seruare volentibus decreta reformacionis ecclesie. Qui eciam ecclesiam legit- time congregatam reputaret velut secularem communitatem, potestatem a Christo non habentem ipsum iudicandi. Synodus itaque fecerat, quod debuit coram Deo, angelis et hominibus, tollens de regno Dei scandalum maximum, quod ruinam omni- bus Christianis inferre parabat, synodalemque iusticiam deuocio sua non reprehen- deret, pietate inuitans ab vlteriori execucione supersedendum fore; et quem animum

Strana 329
Liber XV. Caput XVI. 329 synodus circa hoc gereret, innotesceret ex decretis sessionis XXXV. Nec animis patrum formido inesset, vt in hiis, que pro fide christianorum principum aguntur, quam ipsi vt saluti eorum necessariam tenuerant et defensarant, preberent se vali- dissimos defensores. Si quis in aduersum resisteret, volens ecclesie primatum inde- bite retinere scismatisque monstruosam beluam fouere, et quod monstruosum magis, in heresi perdurando sanctam Dei ecclesiam regere, quinymo speraret sancta synodus, cuius auctoritatem fidelibus semper animis fuerant reueriti, quod assi- sterent ad cohercionem illius laboraturi, vt preualeat iusticia ecclesie aduersus perfidam iniquitatem, ne sub quouis colore Christiani in illum abducantur errorem, vt vnus homo mortalis sic possit de vniuersa ecclesia pro libito voluntatis agere, quod nullatenus per conciliorum generalium auctoritatem veniat corrigendus. Sancta vero synodus in omnibus cum tanta maturitate procederet, sicut neccessitas rerum exigeret et temporum opportunitas, consideracionem enim singularem habens ad litteras et auisamenta serenitatis sue, vt coram Deo debitum suum expletura semper pacienciam et longanimitatem eius laudare merito deberent vniuersi. Optabat autem prelatos regni sui seruituros Christo et ecclesie in neccessitatis tempore diligenter aduenire, vt eorum consilio et auxilio consuli possit rebus ecclesie. Recepit item litteras Aragonum regis commendaticias plures, in altera expresse contestantis, quod vellet mandatis concilii obedire verbo isto patefaciente, quid suo conformis esset proposito Maguntina intelligencia oratorum. Litteras eciam recepit sancta synodus Britannie, supplicantis ad instanciam capituli Maclouiensis nichil concedi in pre- iudicium sui episcopi, aliasque multorum principum commendaticias. Vltimo vero die Iulii audiuit synodus ex Britannia destinatam copiam littere sub data octauo Kalendas Iunii, qua papa tunc Eugenius duci Britannie scribebat multum admirari cogeretur et dolere temporis iniquitatem, quod ipse deuotus eius et sedis apostolice filius egisset, que procul essent ab omni deuocione et religione christiana, declinasse videlicet in partem Basilee congregatorum, atque acceptasse certa eorum non decreta, sed corruptelas omni humano et diuino iuri aduersas, quod imputabat malis consultoribus. Quis enim princeps prudentissimus, qualem eum semper agnouit, laudaret et approbaret Basiliensium temerariam presumpcionem, qua si reliqui vterentur, neque principes, neque reges, neque vllus reipublice status in seculo esse posset. Nam data occasione aut facultate subditis aduersus superiores suos insur- gendi, aut illos pro sua affeccione corrigendi licencia, quis status principum aut policia posset in suo statu conseruari? Atqui contra seculares principes subditi forsan aliqui insurgere aliquo iure potuerunt: contra vicarium vero Christi, qui solum Deum habet superiorem, qua racione inferiores abiecti in malignitatis ac diuisionis spiritu congregati, qua auctoritate possent insurgere? Res noua profecto et nullis antea seculis audita! Existimaret igitur ipsius ducis sapienciam deceptam esse; nam cum per suas litteras patentes de anno domini MOCCCCXXXV. scripserat ei velle, sicut tenebatur, non obstantibus concilii Basiliensis decretis, vt in patria eidem obediretur, nimis indignum foret prudenciam suam, que in rebus minimis semper fidem seruauit, in tanta re non seruare litteras et promissiones suas, vt voluerit esse Scriptores III. 42

Strana 330
330 Liber XV. Caput XVI. primus omnium christianorum principum, qui aduersus sanctam Romanam ecclesiam insurgeret, et solus vellet esse rebellis, in ea re presertim, in qua agitur de auctoritate vicarii Ihesu Christi. Admonebat igitur eum considerare, quid ageret, ne notam incurreret perpetue infamie, qua Romana ecclesia eum, vt sue dignitatis impugna- torem et auctoritatis hostem posset imposterum appellare. Sed id ageret, vt suorum in ea meritorum pocius memor esse posset, quam defeccionis vltrix. Nam eciam si ceteri errarent, permanere ipse deberet in fide sincera et prouisiones suas suscipere, vt apud eum plus sana consilia et Deum timencium valerent, quam peruersa; ideo- que Guillielmum Feron electum Leonensem ad possessionem illius iuberet admitti. Fuit rursus die premissa intimata copia littere alterius ab ipso tunc papa sub data pridie Kalendas Iunii ad regem Francie, inter cetera significantis, vtique dolendum esse Sathanam laxasse habenas nostris temporibus in nonnullis iniquitatis filiis, non desistentibus contra se et vnionem ecclesie moliri, aduersantibus sibi vel pocius fidei Ihesu Christi et ecclesie sue sancte, quos concilii verbo appellari videret, ne nimis alienum esset a tam katholici principis, qui christianissimus appellaretur, gra- uitate. Quomodo enim poterat, cum profiteretur eum esse vicarium Ihesu Christi, atque vnicum ecclesie sue sponsum, conuenticulam illam concilium nominare, cum nullum concilium vnquam legittimum fuerit, nec eciam esse posset, nisi sedis apo- stolice auctoritate suffultum. Basilienses autem, cum essent reiecti tanquam purga- menta mundi huius, solicitantes principes variis mendaciis, vnum loquerentur, aliud intendentes pretenderent Grecorum vnionem, vt practica tercii loci mollescerent principes, interim scissuram querentes. Greci vero cum capite et non cum membris putridis vnionem tractare volentes iam per xV menses et amplius apud eum con- stituti essent, onera et impensas perferentem; qui mirabatur, vt pro tanto bono con- sequendo non misisset rex ipse aliquos ad suum ycumenicum concilium. Oratores etenim sui, quos pro tractanda concordia scripserat se missurum, nondum venerant, qui magis fuerant occupati, vt euerterent statum suum, quam vt vllam tractarent concordiam. Nichil etenim cogitatum in preiudicium eius esset in locis, vbi fuerant, quin assensum nomine eius prebuissent. Sed et incitassent, licet contra ipsius regis voluntatem et commissionem, sed non admiraretur, sciens a quo fonte procederent. Nam Turonensis archiepiscopus ex odio erga eum et ecclesiam Romanam, a qua fuisset promotus, signifer esset omnium errorum, qui contra eam fierent; per regios oratores a Basilea reuocatus cum superiora errata emendaturum se diceret, iterum missus peiora prioribus egisset, consilio et opere fauens suis aduersariis et primus consensum prebens deliberatis in preiudicium suum, iuramentumque apostolicum in periurium vertens sibi et Deo debitam fidem violauerat. Hunc igitur denuo reuo- caret et oportebat, ne ad eum veniret nullo modo aptus ad tractandam pacem, qui zizaniorum auctor esse consueuit. Hortabatur igitur, vt suos oratores a Basilea re- uocans mandaret subditis ab ea congregacione quamprimum recedere.

Strana 331
Liber XV. Caput XVII. 331 Capitulum XVII. Publicacio per synodalem epistolam decreti trium veritatum catholice fidei et quinque conclusionum papam de heresi manifesta notancium. Hec de litteris coram sancta synodo perlectis magna ex parte iustificantibus synodalem (processum), ipso olim Eugenio decreta edita ad reformacionem ecclesie vocante corruptelas diuino et humano iuri aduersas, negante rursus concilii iuris- diccionem, quia solum Deum superiorem haberet, tenentes vero concilii auctoritatem aduersus Romanam ecclesiam esse rebelles notante, vt in eos vltrix esse posset, reuelante adhuc practicas per eum iam diu factas cum principibus, vt sibi obedirent, non obstantibus decretis Basiliensis concilii; vt enim cum isto, ita cum aliis actum verisimile est, per hoc innotescente, quare fortasse quidam principes tantam in fauo- rem eius fecissent instanciam per litteras suas eidem promissione data. In littera vero regis Francie manifeste concilio imponit, quod longius distabat eius proposito, tanquam a se processerit practica tercii loci, cui tamen diucius restitit, nec finaliter acquieuit. Quod vero dicit, admirandum dici posset, quin ymmo stupendum multis, quomodo vtrumque stare potuit in veritate aut existimacione, profiteri legittimitatem permanenciamque Basiliensis concilii, et tenere in papam, qui erat synodali senten- cia depositus. Sed de hiis alio fortassis loco. Nunc autem id refertur, quod sub data in ea contenta publicata est epistola synodalis, conclusa primo effectualiter in profesto sancti Iohannis de tribus veritatibus fidei et conclusionibus quinque heresim denotantibus Eugenii olim pape quarti sub tenore, qui sequitur. Epistola synodalis de tribus veritatibus fidei et quinque proposicionibus concludenti- bus Gabrielem, quondam Eugenium papam quartum, esse hereticum. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime con- gregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Sollici- tudinem generalium conciliorum, quorum frequens celebracio agri dominici precipua cultura est, in hoc maxime ferri decet, vt euellant et destruant vepres ac tribulos errorum, edificentque et plantent sanam doctrinam veritatis, per quam anime homi- num nutriantur in salutem. Quod attendens hec sancta synodus volensque errores varios aduersus ewangelicam veritatem et determinaciones ecclesie pullulantes ex- tinguere, tres catholice fidei veritates cordibus omnium Christianorum per solemne decretum sue sessionis firmius inserere curauit. Cuius decreti tenor talis est: „Sacro- sancta etc. ad perpetuam etc. Sicut vna est Christi ecclesia, que, vt ait apostolus, est ,columpna et firmamentum veritatis', sic omnia ecclesie membra vnitatem sem- per obseruare neccesse est in professione catholice veritatis, atque fideliter et fir- miter credere, quitquid per ipsam ecclesiam de veritate fidei fuerit declaratum, vt non, sicut paruuli fluctuantes, circumferantur omni vento doctrine, aut per repugnan- cium dogmatum varietatem in diuisiones et scismata prolabantur. Dudum autem in sacra generali Constanciensi synodo conueniens catholica ecclesia veritatem de 131. 1439. 2. Jul. 42*

Strana 332
332 Liber XV. Caput XVII. generalium conciliorum auctoritate solemniter declarauit. Deinde in hac sacra Basi- liensi synodo eandem neccessariam declaracionem sub eodem, qui sequitur, tenore innouauit. Primo, quod generalis synodus, in spiritu sancto legittime congregata, generale concilium faciens, ecclesiam catholicam militantem representans, potesta- tem a Christo inmediate habet, cui quilibet cuiuscumque status vel dignitatis, eciam si papalis existat, obedire tenetur in hiis, que pertinent ad fidem, ad extirpacionem scismatis et ad generalem reformacionem ecclesie in capite et in membris. Item declarat, quod quicumque cuiuscumque dignitatis, eciam si papalis existat, qui man- datis, statutis aut preceptis huius sancte synodi et cuiuscumque alterius concilii generalis legittime congregati super premissis seu ad ea pertinentibus factis vel fiendis obedire contumaciter contempserit, nisi resipuerit, condigne penitencie sub- iciatur et debite puniatur, eciam ad alia iuris subsidia, si opus fuerit, recurrendo. Cumque, sicut prefertur, quilibet cuiuscumque dignitatis, eciam si papalis existat, concilio generali in predictis obedire teneatur, declaratum eciam fuit frequenter ac dilucide, quod ipsum generale concilium pro premissis aut aliquo premissorum actu congregatum sine ipsius consensu per nullum quauis auctoritate, eciam si papali dignitate prefulgeat, dissolui, transferri aut ad aliud tempus prorogari potest; et licet has esse veritates fidei catholice satis constet ex pluribus declaracionibus pre- cedentibus, tam in prefato Constanciensi concilio, quam in hoc Basiliensi factis, ad maiorem tamen soliditatem et firmitatem omnium catholicorum in vnanimi professione veritatum ipsarum hec sancta synodus diffinit et declarat, prout sequitur. Veritas de potestate concilii generalis, vniuersalem ecclesiam representantis, supra papam et quemlibet alterum declarata per Constanciense et hoc Basiliense generalia concilia est veritas fidei catholice. Veritas hec, quod papa concilium generale, vniuersalem ecclesiam representans, actu legittime congregatum super declaratis in prefata veri- tate aut aliquo eorum sine eius consensu nullatenus auctoritatiue potest dissoluere, aut ad aliud tempus prorogare, aut de loco ad locum transferre est veritas fidei katholice. Veritatibus duabus predictis pertinaciter repugnans est censendus here- ticus. Datum in sessione nostra publica, in maiori ecclesia Basiliensi solemniter cele- brata, XVII. Kalendas Iunii anno a natiuitate domini M°CCCCXXXIX°.“ Hiis autem sic premissis prouidendum insuper fuit, vt ea rescinderentur sarculo ecclesiastice soli- citudinis, que in aduersum errata sunt, et potissime, dum error in illo deprehenditur, qui animabus Christianorum grauius posset afferre nocumentum, aliosque ad errandum facilius inducere. Tanta enim nobis cura esse debet conseruande christiane fidei, vt nec in minimo permittatur violari, quam pertinaciter offendentes in aliquo totam offendere censentur, dum doctrinam ecclesie catholice in hiis que fidei sunt non sequuntur, velut infallibilem regulam, sed iudicium proprium in aduersum obduratis animis sequi volunt. Verum precipue cauendum est, ne is, qui aliorum ductor in via veritatis esse debet, alios in foueam et precipicium errorum abducat, et potissime talis erroris, qui vniuersalium conciliorum auctoritatem eneruet, quorum iudicium supremum est in terris in extirpacione errorum et conseruacione recte fidei. Nec vnquam aliquis peritorum dubitauit summum pontificem in hiis, que ipsam fidem

Strana 333
Liber XV. Caput XVII. 333 concernunt, iudicio eorumdem conciliorum vniuersalium esse subiectum. Conquie- scebat autem christiana religio in premissa declaracione ipsius catholice fidei circa ipsorum conciliorum auctoritatem, explicata in Constanciensi synodo. Et deinceps, cum olim Eugenius quartus hanc synodum Basiliensem sine ipsius consensu attemp- tasset prima vice dissoluere, declaratum sibi fuit hoc ipsum premisse declaracioni repugnare, quodque non poterat dissoluere, aut in alium locum transferre, vel in aliud tempus prorogare generale concilium, vniuersalem ecclesiam representans, sine consensu, ac eciam, quod erat veritas iuris diuini et articulus fidem concernens, qui sine interitu salutis negligi non potest. Tandem post longam resistenciam, quam aduersus veritatem fecerat, et multiplices admoniciones atque informaciones sibi per hanc sanctam synodum factas dissolucionem ipsam reuocauit, illamque declarauit fuisse irritam et inanem, reuocans eciam quidquit contra huius sacri Basiliensis con- cilii auctoritatem per ipsum aut suo nomine assertum erat. Sicque rursum vniuersa ecclesia et christiana religio in hac fidei veritate conquieuit, firmiter credens non posse fieri dissolucionem concilii sine consensu eius. Spes autem omnibus erat ipsum Eugenium attenta maxime adhesione huic sancte synodo, per eundem solemniter prestita, deinceps in vnitate fidei cum tota ecclesia permanere, a qua iterum, proch dolor, se grauius per attemptatam secundam dissolucionem huius sacri concilii sine consensu ipsius separauit. Et cum fuisset iterum ammonitus, vt hoc ipsum reuocaret, expectatusque diuturno tempore, vt rursum errorem dimitteret, pertinacius in eo permansit, auctoritatem conciliorum generalium et veritates fidei circa eam decla- ratas assidue conculcans. Quod considerans hec sancta synodus et videns se nichil apud eum per ammonicionem et expectacionem proficere, omnibus Christianis rei huius veritatem manifestare debuit, ne aliquos deinceps in suos errores attrahere possit, qui per ignoranciam laqueos perdicionis incurrant, sed pocius lumen doctrine ecclesie catholice iugitur sequentes faciant rectos gressus suos in acquisicione eterne salutis, sitque omnium vna fides, vna societas, spiritus in vinculo pacis; et quod clarius rei ipsius series innotescat, possintque cuncti plenius veritatem ab errore, lumen a tenebris discernere, quinque conclusiones in sua generali congregacione conclusit hec sancta synodus, nono Kalendas Iulii proxime preterito, declaratiuas eorum, que aduersus duas veritates in decreto supramemorato positas prefatus Ga- briel, tunc dictus Eugenius papa quartus, attemptauit. Quarum quidem conclusio- num tenor talis est. Veritatibus duabus predictis repugnat prima huius sacri con- cilii Basiliensis dissolucio seu translacio per Eugenium papam modernum, de pleni- tudine potestatis apostolice, vt asserit, attemptata. Veritatibus duabus predictis repugnantes errores Eugenius papa modernus post primam pretensam dissolucionem seu translacionem, synodali monitus ac iussus sentencia et in forma sibi oblata iudi- cialiter reuocauit. Veritatibus predictis repugnans huius sacri concilii Basiliensis pretensa dissolucio seu translacio per Eugenium modernum citatum super facto re- formacionis attemptata de plenitudine potestatis, vt asserit, casu, quo contra ipsum aut aliquem de suis presidentibus procederetur, inexcusabilem in fide continet erro- rem. Veritatibus duabus predictis repugnans huius sacri concilii Basiliensis iterata

Strana 334
334 dissolucio seu translacio pretensa ipsum modernum Eugenium dissoluentem seu transferentem in reuocatum errorem probat iterum esse prolapsum. Veritatibus duabus predictis repugnans iterata dissolucio seu translacio, necnon ipsius Eugenii post eius monicionem synodalem, vt ipsam dissolucionem seu translacionem preten- sam, vt premittitur, factam reuocaret, declarataque contumacia ac in eadem longa permanencia apertaque sua rebellio et alterius congregacionis in vim dicte pretense translacionis sub nomine concilii generalis ereccio, hoc sacro Basiliensi durante concilio, sunt de eiusdem Eugenii pertinacia euidencia testimonia, que clamore ac- cusatoris non indigent. Que quidem omnia deduci voluit hec sancta synodus in noticiam cunctorum per presentes, vt euulsis erroribus de agro domini vnitas fidei refloreat, et omnibus amplexantibus veritatem, ecclesia Dei consequatur salutem et pacem, que per huiusmodi dissoluciones et inpugnaciones per prefatum Gabrielem, tunc dictum Eugenium papam quartum, aduersus sanctam synodum suscitatas quam plurima pericula et detrimenta hucusque sustinuisse dinoscitur, et, sicuti ex errore suscitato scandala et scismata succreuerunt, sic ex agnicione veritatis pax et tran- quillitas oriantur, ipsaque Christi ecclesia destructis aduersitatibus vniuersis securi- tate gaudeat et salute. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre declaracionis et notificacionis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignacionem omnipotentis Dei et vniuersalis ecclesie se nouerit incursurum. Datum Basilee sexto nonas Iulii anno a natiuitate domini MCCCCXXXIX°.“ Liber XV. Caput XVIII. Capitulum XVIII. Tenor scripture de vnione Grecorum publicate Florencie post deposicionem pape ad decem dies. 132. 1439. 6. Jul. Mense quoque isto deuenit in noticiam concilii decima die post pape depo- sicionem in Florentina congregacione publicatam fuisse scripturam tenoris huius: „Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, ad perpetuam rei memoriam. Consenciente ad infrascripta carissimo filio nostro Iohanne Paleologo, Romeorum imperatore illustri, et loca tenentibus venerabilium fratrum nostrorum patriarcharum et ceteris orientalem ecclesiam representantibus, letentur celi et exultet terra. Sub- latus est enim de medio paries, qui occidentalem orientalemque diuidebat ecclesiam, et pax atque concordia rediit illo angulari lapide Christo, qui fecit vtraque vnum vinculo fortissimo caritatis et pacis, vtrumque iungente parietem et perpetue vni- tatis federe copulante et continente; post quam longam meroris nebulam et dissidii diuturni et atram ingratamque caliginem serenum omnibus vnionis optate iubar illuxit. Gaudeat et mater ecclesia, que filios suos hactenus inuicem dissidentes iam videt in vnitatem pacemque rediisse, et que antea in eorum separacione amarissime flebat, ex ipsorum modo mira concordia cum ineffabili gaudio omnipotenti Deo gra- cias referat. Cuncti gratulentur fideles vbique per orbem, et qui christiano cen- sentur nomine matri catholice ecclesie colletentur. Ecce enim orientales occiden- talesque patres post longissimum dissensionis atque discordie tempus se maris et

Strana 335
Liber XV. Caput XVIII. 335 terre periculis exponentes omnibusque suppeditatis laboribus ad hoc sacrum yeu- menicum concilium desiderio sacratissime vnionis et antique caritatis reintegrande gracia leti alacresque conuenerunt, et intencione nequaquam frustrati sunt. Post longam enim laboriosamque indaginem tandem spiritus sancti clemencia ipsam op- tatissimam sanctissimamque vnionem consecuti sunt. Quis igitur dignas omnipotentis Dei beneficiis gracias referre sufficiat? Quis autem tantas diuine miseracionis diui- cias non obstupescat, cuius vel ferreum pectus tante superne pietatis magnitudo non molliat? Sunt ista prorsus diuina opera, non humane fragilitatis inuenta, atque ideo eximia cum veneracione suscipienda et diuinis laudibus prosequenda. Tibi laus, tibi gloria, tibi graciarum accio, Christe, fons misericordiarum, qui tantum boni sponse tue katholice ecclesie contulisti, atque in generacione nostra tue pietatis miracula demonstrasti, vt enarrent omnes miracula tua. Magnum siquidem diuinum- que munus Deus nobis largitus est, oculisque vidimus, quod ante nos multi, cum valde cupierint aspicere, nequiuerunt. Conuenientes enim Latini ac Greci in hac sacrosancta ycumenica synodo magno studio inuicem nisi sunt, vt inter alia eciam articulus ille de diuina sancti spiritus processione summa cum diligencia et assidua inquisicione discuteretur. Prolatis vero testimoniis ex diuinis scripturis plurimisque auctoritatibus sanctorum doctorum orientalium et occidentalium, aliquibus quidem ex patre et filio, quibusdam vero ex patre per filium procedere dicentibus spiritum sanctum, et ad eandem intelligenciam aspicientibus omnibus sub diuersis vocabulis, Greci quidem asseruerunt, quod id, quod dicunt spiritum sanctum ex patre proce- dere non hac mente proferunt, vt excludant filium, sed quia eis videbatur, vt aiunt, Latinos asserere spiritum sanctum ex patre et filio procedere, tamquam ex duobus principiis duabus spiracionibus, ideo abstinuerunt a dicendo, quod spiritus sanctus ex patre procedat et filio. Latini vero affirmarunt non se hac mente dicere spiritum sanctum ex patre filioque procedere, vt excludant patrem, quoniam sit fons ac prin- cipium tocius deitatis, filii scilicet et spiritus sancti, aut quod id, quod spiritus sanctus procedat ex filio, filius a patre non habeat, siue quod duo ponant esse principia seu duas spiraciones, sed vt vnum tantum asserant esse principium vnamque spiracio- nem spiritus sancti, prout hactenus asseruerunt. Et cum ex hiis omnibus vnus et idem eliciatur veritatis sensus, tandem in infrascriptam sanctam et Deo amabilem eodem sensu eademque mente vnionem vnanimiter concordarunt et consenserunt. In nomine igitur sancte trinitatis, patris et filii et spiritus sancti, hoc sacro vniuer- sali approbante Florentino concilio, diffinimus, vt hec fidei veritas ab omnibus Chris- tianis credatur et suscipiatur, sicque omnes profiteantur, quod spiritus sanctus ex patre et filio eternaliter est, et essenciam suam suumque esse subsistens habet ex patre simul et filio, et ex vtroque eternaliter, tamquam ab vno principio et vnica spiracione procedit, declarantes, quod id, quod sancti doctores et patres dicunt, ex patre per filium procedere spiritum sanctum ad hanc intelligenciam tendit, vt per hoc significetur filium quoque esse secundum Grecos quidem causam, secundum Latinos vero principium subsistencie spiritus sancti, sicut et patrem; et quoniam omnia, que patris sunt, pater ipse vnigenito filio suo gignendo dedit preter esse,

Strana 336
336 Liber XV. Caput XVIII. patrem hoc ipsum, quod spiritus sanctus procedit ex filio, ipse filius a patre eterna- liter habet, a quo eternaliter eciam genitus est. Diffinimus insuper explicacionem verborum illorum „filioque“ veritatis declarande gracia et imminente tunc neccessitate licite ac racionabiliter symbolo fuisse appositam ; item in azimo siue fermentato pane triticeo corpus Christi veraciter confici, sacerdotesque in altero ipsum dominicum corpus conficere debere, vnumquemque scilicet iuxta sue ecclesie occidentalis siue orientalis consuetudinem; item, si vere penitentes in Dei caritate decesserint, ante- quam digne penitencie fructibus de commissis satisfecerint, et omissis eorum animas penis purgatoriis post mortem purgari, et vt a penis huiusmodi releuentur, prodesse eis fidelium viuorum suffragia, missarum scilicet sacrificia, oraciones et elemosinas et alia pietatis officia, que a fidelibus pro aliis fidelibus fieri consueuerunt secundum ecclesie instituta; illorumque animas, qui post baptisma susceptum nullam omnino peccati maculam incurrerunt, illas eciam, que post contractam peccati maculam vel in suis corporibus vel eisdem exute corporibus, prout superius dictum est, sunt pur- gate, in celum mox recipi et intueri clare ipsum Deum trinum et vnum, sicuti est, pro meritorum tamen diuersitate alium alio perfeccius; illorum autem animas, que in actuali mortali peccato vel solo originali decedunt, mox in infernum descendere, penis tamen disparibus puniendas. Item diffinimus sanctam apostolicam sedem et Romanum pontificem in vniuersum orbem tenere primatum, et ipsum pontificem Romanum successorem esse beati Petri principis apostolorum et verum Christi vi- carium, tociusque ecclesie caput et omnium Christianorum patrem ac doctorem exi- stere, et ipsi in beato Petro pascendi, regendi ac gubernandi vniuersalem ecclesiam a domino nostro Ihesu Christo plenam potestatem traditam esse, quemadmodum eciam in gestis ycumenicorum conciliorum et in sacris canonibus continetur; reno- uantes insuper ordinem traditum in canonibus ceterorum venerabilium patriarcharum, vt patriarcha Constantinopolitanus secundus sit post sanctissimum Romanum ponti- ficem, tercius vero Alexandrinus, quartus autem Antiochenus et quintus Iherosoli- mitanus, saluis videlicet priuilegiis omnibus et iuribus eorum. Datum Florencie in sessione publica synodali, solemniter in ecclesia maiori celebrata, anno incarnacionis dominice MOCCCCXXXIX°, pridie Nonas Iulii, pontificatus nostri anno nono." Hec infrascripta sunt nomina imperatoris et prelatorum Grecorum, qui se subscripserunt predicto decreto atque dicte interfuerunt sessioni: „Iohannes in Christo Deo fidelis rex et imperator Romeorum Paleologus. Humilis metropolita Hiracliensis et presidens ypertimorum et primas tocius Tracie et Macedonie et locumtenens apostolice sedis sanctissimi patriarche Alexan- drini Philothei, Anthonius diffiniens subscripsi. Gregorius sacer monachus et magnus prothosincellus ac spiritualis vicarius apo- stolice sedis patriarche Alexandrini domini mei Prolothei subscripsi. Ysidorus metropolita Cibrensis et tocius Russie ac locumtenens apostolice sedis sanctissimi patriarche Antiocheni domini Dyrocei complectens et consen- ciens subscripsi.

Strana 337
Liber XV. Caput XVIIII. 337 Dositheus metropolita Vrononasiensis, locumtenens apostolice sedis Gingni patri- arche Iherosolimitani Ioachim sequendo subscripsi. Metrophones Cista subscripsi. Bisirion, Dei miseracione archiepiscopus Nicenus metropolitanus, sequendo sub- scripsi. Machari Nicomediensis subscripsi. Methodus humilis metropolita Lacedemoniensis subscripsi. Ignacius metropolita Tornoni sequendo subscripsi. Dorotheus metropolita Metheliensis et locumtenens Gedensis sequendo subscripsi. Damianus Mololoblachiensis et locumtenens Serasiensis subscripsi. Iosaphat humilis metropolita Omasiensis subscripsi. Matheus Melemensis sequendo subscripsi. Calixtus Dristensis sequendo subscripsi. Genadius metropolita Gariensis sequendo subscripsi. Dositheus Dramensis sequendo subscripsi. Sophronius Anchialensis subscripsi. Bisirion Nicenus per mandatum scriptum ac subscriptum Manuele magno sacellario dyacono Crisomo ipsius deposicionem hic signat pro ipso. Hic demonstro eadem et ipsum sapere et sentire nobiscum ac ipsum sequi omnes, qui hic subscripserunt. Theodorus magnus seriophilax, dyaconus Xandopolus, subscripsi. Michael Balsamon, magnus cartophilax et archidyaconus, subscripsi. Georgius Capadocius procedicus dyaconus subscripsi. Constantinus primus presbiter et vicarius in Diloblaschit subscripsi. Moyses hieromonachus ecclesiarchus sacre et regie ac Montis sancti Agroriace magne lauro et enisibus locum implens subscripsi. Dorotheus hieromonachus et hycarius venerabilis et sacri monassaretti Argoriaci monasterii magni Bathopedii subscripsi. Doromithus hieromonachus prior sacre imperialis monasterii Christi omnipotentis subscripsi. Athanasius prior monasterii Perilibleti subscripsi. Germanus prior monasterii sancti Blasii subscripsi. Pachomus hieromonachus et prior monasterii sancti Pauli subscripsi." Sessio XXXV. Capitulum XVIIII. Decretum de permanencia patrum in concilio, admissioneque omnium pape adherencium. Cum vero peste vrgente quamplures fierent supplicaciones pro hiis, qui in- firmabantur, concessa est per concilium indulgencia plenaria omnibus Basilee habi- tantibus decessuris vsque ad festum omnium sanctorum, eiusmodi gracia extensa Scriptores III. 43

Strana 338
338 Liber XV. Caput XVIIII. 133. 1439. 10. Jul. ad paruam Basileam inhabitantes. Item concessi fuere decem anni et decem quadri- gene visitantibus vsque ad octauas assumpcionis sanctam Mariam de Heremitis pro serenitate aëris pestisque cessacione. Plurima eciam auisamenta conclusa extitere super stabilimento concilii, datique in id ipsum fuere deputati, hoc vocati nomine cessante iam officio, nominacioneque duodecim de temporalitate, quomodo aput illos, ita et apud istos magna consistente parte agendorum concilii, quorum eciam nomen cessauit, papa concilium adeunte deputatis tunc datis, vt cum eo deliberarent super agendis. Hiis etenim, sicut illis de temporalitate et pro stabilimento multa negocia remittebantur per deputaciones, in eis eciam deliberata, vt reaptarentur concessa illis frequenter concludendi facultate, ad eorumque auisamenta plurimum attende- batur in deputacionibus. Ex numero igitur ipsorum dominorum datorum pro stabili- mento, ne passim concilium dissolueretur, mense isto Iulii commissio data fuit qua- tuor singularum nacionum, vt examinata causa recessuris a concilio licenciam darent. Instancia rursus quorumdam inter deputatos ac in deputacionibus, deliberatum ex- titit de creacione cardinalium synodali auctoritate, in pauco tamen numero facienda, aliquorum vero morte aut recessu, et quia raciocinacione multa visum est non con- uenire auisamentum, execucione caruit. Sed quoad auisamenta de stabilitate con- cilii post deliberacionem magnam inter deputatos et in deputacionibus conclusum extitit de sessione tenenda, in qua celebrata missa per Gebennensem episcopum completisque cerimoniis cum ewangelio decantato secundum Matheum „si pecca- uerit in te frater tuus“, vsque „septuagesies sepcies“ per Vercellensem episcopum, que post lecturam, vt moris est, placuerant, lecta sunt decreta tenoris sequentis. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime con- gregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad futuram rei memoriam. Diligen- tibus Deum nichil in hoc seculo tam graue videri debet, quod ab operibus caritatis in eius gloriam et animarum salutem explendis animos eorum retrahat, cum et beatus Paulus apostolus dixerit "neque mors neque vita poterit nos separare a caritate Dei, que est in Christo Ihesu domino nostro". Idcirco hec sancta synodus, in nomine ipsius Christi saluatoris congregata, non obstantibus quibuscumque impedimentis, opera sancte reformacionis ecclesie sancte Dei et salutis vniuersorum, quantum con- cesserit diuina pietas, constanter et perseueranter prosequi desiderans, atque iam semoto per iusticie rectitudinem precipuo obstaculo, quod per inutilem et dampno- sam administracionem Romani pontificis maxime oberat vnitati, paci et debite guber- nacioni ipsius ecclesie, pacem cunctorum, quantum fieri potest perquirere cupiens. Cum in decreto vndecime sessionis eiusdem sancte synodi statutum fuerit, quod hoc presens Basiliense concilium non possit dissolui, nisi consencientibus duabus parti- bus eiusdem concilii, scrutatis votis singulorum, primo in singulis deputacionibus, et deinde in congregacione generali, ac demum in sessione publica decretacione sub- secuta, et deinceps super modo ponendi materiam dissolucionis concilii in delibera- cione per deputatos XIIm fuerit certa conclusio recepta, pridie Idus Decembris, anno a natiuitate domini M'CCCCXXXVIII°, statuit, decernit et declarat, quod per recessum cuiuscumque aut quorumcumque, cuiuscumque status aut dignitatis, ab hac ciuitate

Strana 339
Liber XV. Caput XX. 339 Basiliensi, eciam si cardinalatus, patriarchalis aut pontificalis existat, non sit neque censeatur concilium dissolutum, nisi iuxta formam et modum predictorum decreti et conclusionis processum fuerit. Et quoniam hac soliditate stabilis permanencia concilii debite obseruata res ardue, que in manibus sunt, poterunt maturius et ordi- nacius tractari, et precipue circa eleccionem futuri summi pontificis, quo maiorem attencionem requirit, non intendit hec sancta synodus ante terminum Lx dierum in decreto septime sessionis eius super ipsa eleccione in hoc concilio fienda prefixum computandorum a die deposicionis Gabrielis, olim dicti Eugenii pape, que fuit sep- timo Kalendas Iulii, ad huiusmodi eleccionem procedere. Effluxo autem huiusmodi termino decernit ad eandem eleccionem in hoc sacro concilio fore procedendum modis et formis per ipsum concilium declarandis. Vt autem sub virtuoso et ydoneo pastore, quem a domino dari speramus, fiat omnium Christianorum vnio et habundancia pa- cis, volens hec sancta synodus cum reali effectu cunctos, quantum in se est, inuitare ad pacem omnes et singulos sequentes curiam pretensam prefati Gabrielis, olim dicti Eugenii pape quarti, ac in eadem existentes, cuiuscumque status, gradus aut condicionis, eciam si cardinalatus, patriarchalis, episcopalis fuerint, qui ipsius Ga- brielis, olim Eugenii, obedienciam et adherenciam in totum dimiserint, et huic sacro concilio realiter et cum effectu infra terminum huiusmodi Lx dierum, a tempore pre- dicte deposicionis computandorum, adheserint, atque de hiis coram eodem concilio per se vel alios legittime docuerint infra terminum predictum, intendit benigne am- plecti et recipere, ac eorum statui et indemnitati conuenienter prouidere. Datum in sessione nostra publica in maiori ecclesia Basiliensi solemniter celebrata, sexto Idus Iulii, anno a natiuitate domini M'CCCCXXXIX°, apostolica sede vacante.“ Capitulum XX. Multis fulcita racionibus professio patrum, vt non obstante peri- culo mortis firmi permanerent Basilee pro defendenda.ecclesie auctoritate, dili- genciaque desuper. Die autem XXII. mensis predicti, cum pestilencia eciam domum presidentis inuasisset, huius parte inter maiores concilii lectis auisamentis per familiarem suum Thomam de Corcellis, vt cessarent actus conciliares vsque festum Michaelis, sed interim per cancellariam bulle expedirentur; quodque assignarentur collatores bene- ficiorum et penitenciarii maiores vsque in illud tempus, et auditores rote tenerent vnam audienciam in ebdomada, fieretque vnus locumtenens camerarii, vt aliquid haberi possit pro neccessitatibus concilii, publicaretur eciam expectandum fore pro- eleccione Romani pontificis vsque ad festum omnium sanctorum, et interim conclaue disponeretur. Huiusmodi auisamenta patriarcha Aquilegiensis respondens 11° loco preter vltimum dixit admittenda non esse; Dertusensis vero episcopus, quod nullum. Ab eo autem et ab aliis patribus desuper non admittendis prefatis auisamentis per- multa dicta fuere, tanta cum caritate ac zelo loquentibus, quod iudicari poterat se ipsos offerre sacrificium Deo pro manutencione veritatum fidei, honoris ecclesie et 43*

Strana 340
340 Liber XV. Caput XX. auctoritatis generalium conciliorum, preter duos, qui responderant velle adhuc deli- berare. Summa vero dictorum desuper ipsis auisamentis ista fuit, quod, vt de ce- tero non fierent frequentes desuper hiis conuenciones, profitebantur sibi et aliis in concilio existentibus melius fore Basilee mori pro defensione fidei et ecclesie, quam concilium exinaniri in tanta tempestate, et maxime, quia Gabriel, depositus a papatu, sub colore vnionis Grecorum, quasi iam facta esset, forcius concilium expugnaret. Nec extra diceretur, nisi dissolutum esse concilium, fama volante cessare actus con- ciliares; siquidem patres, prout verisimiliter secuturum erat, recessuri tunc essent omnes, vel in maiori multitudine, nec diceretur adhuc manere Basilee officia in dictis auisamentis commemorata, sed generaliter et omnino cessasse concilium. Remedium igitur inter altera vel illud vnum esset, vt modo, quo post reditum Iudeorum ex Babilonica captiuitate completis muris in Iherusalem in magna angustia, quia vna manu tenentes erant hastam et clipeum, et alia edificantes, cum fere omnes ire ad possessiones, quas primo tenuerant voluissent, vt defendi ciuitas posset, maiores obtulerant se ad remanendum, de plebe autem sortibus datis, quod ex decem parti- bus vna remansit. Sic igitur, quia concilium Basiliense edificatum extiterat vna manu agente pro defensione contra impugnaciones tunc pape, alia vero intendente ad edificacionem ecclesie, ad opera fidei, specialiter in regno Bohemie, pacis quoque et reformacionis decreta condendo, quia maiores inpugnaciones iam ingrauescerent, papa declarato heretico, inferiores locucioni huic non adessentes, vtique gauderent videntes maiores offerre se sponte ad manendum, quouis periculo non obstante, quo- rum exemplo absque vlla sorcium nominacione eciam minores id vellent, propter quod non videbatur cessandum ab actibus conciliaribus, ignorato presertim a patri- bus, quid in tanta neccessitate spiritus sanctus iudicaret agendum, cui opponendus obex non esset cessando ab actibus conciliaribus. Nam quomodo Francie rex fece- rat, ita contingeret, vt eciam alii scriberent super eleccione summi pontificis. Erat preterea neccesse mitti ambasiatores ad reges et principes pro notificandis causis facte deposicionis pape. Recessus quoque ad loca propinqua Basilee, cum eciam essent infecta, et qui recederent infecti, tutus non foret. Aliud autem fuerat in inicio morbi, sed tunc responderant oratoribus, quod oportebat eos stare in magna con- stancia aduersus omnes se angustiantes. Etenim, cum patres viderent peste cras- sante quamplures canonicos cathedralium et rectores parrochialium ecclesiarum non dimittere plebes, sed cum omni fiducia eciam crassante peste sacramenta ministrare, quanto magis obligati essent patres concilii inmobiles persistere, quibus deposito papa immineret cura tocius populi christiani, et specialiter, quod in illis non contigit, cum viderent ex cessacione actuum conciliarium, patrumque recessu periclitari posse declaracionem veritatum fidei et generalium conciliorum auctoritatem. Persecucio namque pestis et plebibus et pastoribus esset communis; quo casu non licet pasto- rem fugere preterea, cum viderent exemplum ante oculos suos Basilee cathedralem et alias ecclesias collegiatas a suis canonicis derelictas non esse, ne cessaret cultus diuinus, multo vtique magis neccesse erat diebus hiis continuare celebracionem con- cilii, racione amplius et forcius, quam vnquam, vrgente, vt tribus sanctis operibus,

Strana 341
Liber XV. Caput XX. 341 propter que extiterat congregatum, opera daretur. Nec verum esset dictum quo- rundam manentes in ecclesiis propter cultum diuinum temptare Deum, quia iuxta doctrinam Augustini, ne cultus diuinus deseratur in ecclesia, nemine offerente se ad manendum, oportebat sorte dirimi, qui recedere et qui deberent remanere. Nec eciam verum esset vniuersaliter omnes homines teneri ad fugiendam pestem, quia tum, vt communiter, maior pars remaneat hominum ; iam igitur omnes discederent in statu dampnacionis. Sed propter permanenciam non consueuit velud pro peccato mortali penitencia imponi. Notorium preterea esset, quam plurimos remanere non tam propter exercicium vel vtilitatem spiritualium, quam suorum officiorum, ex qui- bus lucra proueniunt, continuacionem vel propter suarum custodiam facultatum; patres vero manerent ex causis spiritualibus maxime necessariis. Decretum insuper Constanciensis concilii disponebat, vbi nondum inchoata esset celebracio concilii in altero fieri loco, sed non, quando iam actu ibi esset concilium. Differenter namque iudicandum erat de mutacione concilii, quando papa in id ipsum conueniente omnes acquiescerent mutacioni, nec periculum immineret, sed iam in totum contraria esset disposicio, quoniam cum esset erectum altare contra altare, ex mutacione veri et le- gittimi altaris Basiliensis concilii conuenticulum scismaticorum fortificari posset. Omnium autem patrum vox illa vna fuit, quoniam cessacio conciliarium accionum haberet in ventre annexam concilii dissolucionem, melius eis fore in bello defen- sionis et ecclesie mori, quam diebus suis videre ecclesie auctoritatem miserabiliter conculcari, spem in domino habentes, vt misereretur, morbo epidimie iam prope finem sistente. Et ita propositum permanencie custodientes disposuerunt de ambas- siatis ad dietam Francfordensem tenendam per electores imperii in principio mensis Augusti, concilium quoque prouinciale Maguntinum in festo assumpcionis, vt publi- cate sentencie deposicionis racionibus et motiuis illa fieret accepta. Destinati sunt autem ad hec IIa Augusti die abbas de Scocia, Iohannes de Segobia et Iohannes de Bachenstein, potestate eis concessa, que patriarcha Aquilegiensi et eius collegis, et specialiter ad execucionem dicte sentencie. Post hec autem ad regem Romano- rum Argensis episcopus et Iohannes Quintini, item ad regem Castelle Philippus de sancto Albino, ad dietam vero Bituricensem regis Francie mandato tenendam Dyo- nisius de Sabrenays et Nicolaus Amici oratores Parisiensis studii. Vltima vero die mensis Iulii sancta synodus, commemorato decreto xxXIe sessionis de non concedendis per papam expectatiuis graciis et nominacionibus, contestans per viros magne dig- nitatis ecclesiastice et temporalis requisitam sepe fuisse, vt easdem gracias et nomi- naciones in totum extinguere dignaretur auctoritate vniuersalis ecclesie de pleni- tudine potestatis, cassauit et annullauit, ac penitus extinxit, abolitasque et extinctas esse voluit omnes et singulas gracias expectatiuas et nominaciones, ac eciam facul- tates ad eas faciendas sub quauis forma vel expressione verborum concessas cum omnibus processibus factis et faciendis super eisdem, ac inde secutis et secuturis quomodolibet in futurum. Die rursus ista coram deputatis pro stabilimento concilii in domo presidentis constitutis comparuit Iacobus de ... in artibus et medicina ma- gister, vili, grosso ac conscisso panno indutus, vt heremita, et commemorans se

Strana 342
342 Liber XV. Caput XXI. dudum scripsisse procuratori fidei, vt concilio innotesceret articulos xxx erroneos extractos de libro simplicium animarum, cui fauebat Gabriel Condulmario, dicebat, quod post deposicionem suam constituisset in iudices episcopos Veneciarum et Re- canatensem ac Fautinum clanculo, qui nulla monicione preuia carceribus manci- passent plures fideles, qui prosequebantur aduersus tenentes errores dicti libri. Cumque rogati per affines et parentes ipsius Iacobi noluissent, vt cum saluo con- ductu coram eis suas allegaret raciones, sed quod primo intraret carceres cilicino habitu super nudo nudisque pedibus incognitus, ne in eum ruerent, non sine magno periculo hiancium faucibus resiliuerat. Cum vero multa diceret de fautoria ipsius Gabrielis ad librum, tenentesque illius errores, quare censendus esset hereticus, requisitus, vt in scriptis poneret, scripturam magne continencie dedit commemoratis XVI casibus fautorie, et quia appellauerat a sentencia lata per dictos commissarios, petebat intendi per concilium ad relaxacionem ipsorum ..., vtque libri vltra prout credebat XxxVI reperiendi apud dictos commissarios Basileam portarentur combu- rendi vel in partibus. A maiori vero specificacione dictorum scriptorum cum dicta denunciacio non habuerit progressum, sistit calamus referens, quod mense Augusti per deputatos a concilio facta est reformacio circa scriptores registrorum, supplica- cionum et bullarum illorumque magistros, quomodo sua officia exercere deberent, de diuisione quoque emolumentorum abinde proueniencium, inter cetera, vt quintus denarius taxe omnium bullarum concilii deputatus esset pro salario cantorum ca- pelle ipsius. Cum vero circa bona quorumdam ex patribus morientibus auditor ca- mere manum apposuisset, ne quidquam periret ex bonis eorum, inhibicione eidem facta generali, ne super hiis manus apponeret, deputati sunt quatuor, de quorum consensu aut maioris partis vna cum presidente concilii bona moriencium in concilio custodienda essent ad ius, interesseque eorum, quibus pertinerent, vbi vero vrgeret neccessitas, mandato auditoris de consensu presidentis ex dicta causa arrestari pos- sent. Mortuo autem Iohanne Spaserii constitutus est procurator fiscalis Robertus Magnani. Capitulum XXI. Plures prouisiones de cathedralibus ecclesiis, facte Septembrio mense. Septembrio mense, habitis congregacionibus octo sessioneque vna, incorpo- rati sunt Guillielmus monasterii Fabariensis Curiensis, procuratorie Petrus maioris monasterii prope Turonem abbates, frater Iohannes Gorin in theologia, Erardus Werckman in medicina licenciati, Iohannes Rangauelensis archidyaconus Triden- tinus, Matheus Lalinger plebanus sancti Nicolai prope Willach Saltzeburgensis, permanens vsque ad finem concilii, canonici duo, priores duo et alii nouem. Sancta synodus recepit litteras regis Aragonum sub data XXVII. Iulii, quoniam per alias concilio supplicasset, vt frater Bernardus Serra, elemosinarius suus, promoueretur ad abbaciam sancti Cucufati et huius abbas ad abbaciam Montis Serrati, sciuisset

Strana 343
Liber XV. Caput XXII. 343 autem postea factam extitisse eleccionem iuxta decreta sancte synodi de persona abbatis Arularum, iurauerat autem tamquam incorporatus, mandaueratque seruari decreta eius in omnibus dominiis suis, supplicaret ideo dictam eleccionem confir- mari. Per alias vero litteras pro confirmacione eleccionis facte ad ecclesiam metro- politanam Tranensem de persona Angeli de Peragollo, de qua facta relacione per Dertusensem episcopum, quod electus fuisset concorditer, supplicarentque pro eo rex Aragonum, capitulum et ciuitas illa, cum in vicesimo octauo anno constitutus erat, dispensacioneque facta de persona eius prouisum est dicte ecclesie, mense se- quenti concesso eidem pallio auctoritate synodi per concilii presidentem. Relacione quoque facta per Aquensem et Lausanensem episcopos de vacacione ecclesie Philo- politane, prouisum illi extitit de persona Geraldi minorum professoris. Item rela- cione facta per Visensem episcopum de vacante abbacia de Rodono sancti Salua- toris Venetensis diocesis promotus ad illam extitit ... ad illam electus vnanimiter per viam spiritus sancti. Fuit autem deputatus ambasiator synodalis Gisbertus Pardo, electus Segobricensis, ad tractandum pacem inter duces Bauarie Ludouicum et Ludouicum eius filium. Capitulum XXII. Relacio de publicacione sentencie facta per oratores concilii, eorumque allegacio super iustificacione illius quatuor ex causis. Mense isto de quatuor principaliter referendum est ordine, quo audita vel gesta fuere per synodum. De relacione facta per concilii oratores regressos ex Maguncia, de diffinicione fidei super concepcione beatissime virginis, de diligencia habita inter patres super modo eligendi futurum pontificem, de bissessione facta Florencie, condempnante declaratas Basilee tres fidei veritates. Narracio primi ita se habet. Manente Iohanne de Bachenstein, tercio oratorum ipsorum, regressi abbas Scocie et Iohannes de Segobia v. vI. et vII° diebus coram patribus retulerunt, que fecerant, dixerant, audierant et viderant in legacione sibi conmissa, quod transeuntes per Argentinam publicauerant deposicionis sentenciam per affixionem bulle in portis ecclesie, dimissa copia tabellionata, similiter eciam fecerant Spire, Wormacie; sed Maguncie, vt tolleretur de valuis, ibique aut alibi vlterior non fieret execucio, magna instancia facta extiterat per consiliarios electorum imperii, qui aut domini eorum iuxta condictum Francfordie non conuenerant pestis causa. Responso autem illis, quod primo audirent iniuncta legacionis, et postea desuper omnibus deliberaretur, sepe facta vtrimque replicacio extitit eciam coram notariis. Abinde cum Magunciam conuenissent Iacobus de Sirck, promotus nouiter ad Treuerensem ecclesiam per olim Eugenium, et inde Maguntinus duo imperii electores, vt ipsi suique et aliorum electorum consiliarii requisiti audire vellent iniuncta concilii, distulerant et per diem ante prestitam audienciam protestacionem interposuerant, et appellacionem coram notariis sub nomine electorum imperii, commemorantes labores suos pro pace ob- tinenda, sed precibus seclusis eorum aliorumque principum patres predicarent se

Strana 344
344 Liber XV. Caput XXII. priuasse papam et papali administracioni se immiscentes ea expedirent, que ille et alii Romani pontifices expedire consueuerunt, ipsoque sua vi et auctoritate in con- trarium nitente id eueniret, vt tam in materia dissidii, quam in aliis casibus contra- riis, processibus et mandatis molestarentur, cotidie requirerentur. Quod etsi hac- tenus pacienter sustinuerant, conspicerent tamen hoc ad pacem non consentire, sed diuisionem confoueri. Attendentes itaque, quod, dum in radice clare palam con- traria predicaretur auctoritas, contradiceret quitquid ipsius auctoritatis pretextu decerneretur; et dum vni obedire studerent, in aliud incidere vererentur. Res quo- que ista tenebrosa aqua in nubibus aëris ingeniorum suorum vires excederet, et apud se rem tam litteratissimis difficilimam determinare non valerent. Sua item probabili dubitacione pensata neutri parcium fauere vellent, hac diuersitate minime determinata in alio concilio. Sed iam per legatos et oratores per bullarum affixio- nem pretenderent eos requirere, vt in re tam arduissima, que de auctoritate ecclesie et fidei catholice fundamentis multipliciter variaret, partem statim assumerent, vni obedientes et reliquum repellentes, quemadmodum in dictis bullis et processibus contineri asserebatur, que haberi vellent pro expressis, in quantum pro eis facerent. Hiis igitur et aliis causis allegandis, de quo solemniter protestarentur, ab omnibus et singulis sentenciis, processibus, mandatis occasione ipsius dissidii, requisicionibus- que factis et fiendis pro se ipsis eorumque subditis et adherere volentibus ad sacro- sanctum Basiliense futurum synodale vel ycumenicum concilium, sanctissimum do- minum Eugenium papam quartum, sedem apostolicam, alium vel alios, ad quos de iure omnibus melioribus modis et formis, tam coniunctim, quam diuisim prouocarent et appellarent. Hec summatim ex scriptura appellacionis. Prout eciam tunc asser- tum extitit, fecerunt aliam de suspensione animorum, vtque firmarent consiliarii aliorum electorum dominis suis auisatis, redierunt sigillaturi, et factis hiis prepara- mentis pro obediencia promptis animis exhibenda concilio, quod profitebantur, vi- gilia assumpcionis iam hora tarda dicti Maguntinus et promotus coram se ipsis dum- taxat suisque consiliariis prohibicione facta, ne quis interesset notariorum aut fami- liarium suorum, oratoribus concilii audienciam prebuerunt. In qua presentatis bullis credencialibus abbas Scocie proposuit generaliter de tercia persecucione ecclesie ypocritarum tempore nostro concurrenti, et applicando propheciam Ysaie de Somna preposito templi, ad personam olim Eugenii auisauit, quod specialia legacionis com- misse explicaturus erat Iohannes de Segobia. Ipse autem abbas, cum requisisset eos acceptare sentenciam, nec amplius nominarent eum papam, visum est ex moti- bus gestibusque eorum grauiter illa audire, respicientes se inuicem et cancellarium Maguntinum, tenentem scripturam vel scripturas in aduersum conceptas. At vero nulla data responsione, cum adhuc sederent ipse Iohannes, premissis generalibus cum exposuisset quatuor eisdem oratoribus a synodo fuisse iniuncta, vt bullas inti- marent, vt causas exponerent sentencie synodalis, vtque declararent fidei veritates annexasque conclusiones, constituentes papam hereticum, et vt ostenderent deposi- cionem eius esse viam ad dandam pacem ecclesie moderno et futuris temporibus, alias autem apertas vias non esse conuenientes ad pacem, quia parturientes in dies

Strana 345
Liber XV. Caput XXII. 345 multas inextirpabiles difficultates. Dum vero audissent prima verba hec, surgenti- bus illico et inuicem habito consilio ad sedendum reuersis, cancellarius proposuit gracias agens oratoribus ipsis, quod tam diu expectassent pro audiencia habenda, quo tempore ipsi laborauerant pro pace ecclesie, et vellent continuare. Optarent autem, vt non publicaretur eis, quod esset pacis impedimento, sed si publicaretur, audirent suscepturi presentanda animo deliberandi. Iohannes autem Bachenstein respondit opus non fuisse laudare pacienciam eorum, quorum esset officii audienciam requirere perseueranter; necesse autem eis foret bullas concilii intimare, sed non intendebant excludere, quin desuper pluribus diebus deliberare possent; iam vero execucio sentencie per intimacionem bullarum facta esset in Ytalia, adhuc eciam Bononie et Florencie, in Francia quoque et Hyspania, similiter in Germania adhuc in ipsa ciuitate Maguntina, quam reputabant factam legittime. Continuo autem Io- hannes de Segobia presentauit bullas et copias earum collacionatas synodalis sen- tencie et vltime sessionis, similiter de octo proposicionibus remonstrantibus Eugenium papam quartum fuisse hereticum. Referens autem summarie illarum effectum dice- bat per ipsos oratores non esse prefigendum terminum pro acceptacione earum, quon- iam sancta synodus omnes in eisdem requireret pro execucione sentencie. Cum vero dicere cepisset, quod synodalis sentencia iusta foret ex quatuor causis, quoniam lata a competenti iudice, quoniam crimina contenta in ea vera essent notorie, et sufficiencia ad deposicionem, lata quoque fuisset recta intencione ac tempore oppor- tuno, debitis modo et ordine obseruatis, prosequentem primum moleste audiebant expectare nolentes. Audiencia vero altera requisita responderunt velle deliberare, que postea promissa, tercio eciam assignata hora, exhibita non fuit, racione post- remo allegata iam recessisse consiliarios aliorum electorum imperii. Simile eciam contigit circa audienciam requisitam coram concilio prouinciali; nec enim Magun- tinus voluit, vt eciam littere synodales presentarentur, sed, vt perceptum est, post- quam inter se concordauerant, intellecto, quod eciam layci ex denegata audiencia scandalizabantur, die quarta post inchoacionem synodi metropolitane audienciam obtulerunt, tamen vt bullas non intimarent, super exhibenda illis obediencia requi- rentes. Oratoribus vero allegantibus, quod non liceret synodo prouinciali oratoribus synodi generalis audienciam limitare, nec limitatam eos velle acceptare, declaracione facta, quod liberam offerrent, sed pro bono reipublice supplicarent, vt requisicio non fieret, Abbas de Scocia dicens, quod generalis synodus prouincialem mater filiam tenerrime salutaret, exhibita credenciali bulla, vtque moris, ex parte synodi oblata salute et omnipotentis Dei benediccione, proposuit oratorie deplorans nostri temporis sacerdocium, contestatus lupos infernales corruptores fidei, Gabrielem de- positum a papatu cum suis adherentibus insurrexisse, ideoque prelati instare debe- rent pro custodia gregis dominici. Nam hoc esset bonum, quod eis indicauerat sanctus propheta Micheas sollicitos esse cum Deo suo. Vt vero informacionem pleniorem haberent de iusticia sancte synodi, Iohannes de Segobia explicaret. Qui exordio sumpto manifestacionem spiritus vnicuique dari ad vtilitatem ecclesie ex- ponebat, inter alias illam esse differenciam veteris et noui tempore testamenti, vt Scriptores III. 44

Strana 346
346 Liber XV. Caput XXII. tunc Deus per ora prophetarum, qui non voluntate humana, sed spiritu sancto in- spirati locuti fuerant; sed iam per patres in generali synodo constitutos, quibus et spiritui sancto vnum et idem videbatur, datis exemplis de multis accionibus concilii generalis Iherosolimitani tempore apostolorum permanentes, de Niceno quoque, et aliis conciliis Grecie, Africe, Hyspanie, Ytalie et Gallie regionibus celebratis, et nouissime quanta vtilitas ecclesie prouenisset ex celebracione synodi Constanciensis, Basiliensis rursus, tam in reduccione Bohemorum, quam in procuracione pacis per totam fere Germaniam ipsius medio habite. In edicione preterea decretorum refor- macionis ecclesie, que tam solemniter per eandem nacionem acceptata fuissent; quoniam vero illorum vigor penderet, vt summus pontifex faceret illa obseruari, nam eo resistente reformacio ecclesie vix aut nunquam haberet execucionem, ipse autem dudum Eugenius papa nunquam voluisset inclinare animum suum, vt syno- dales canones obseruarentur. Propter hoc et alias multiplices causas sancta synodus promulgauerat sentenciam deposicionis. Quo loco opportunitate data exposuit, que electores imperii cum suis consiliariis audire noluerant, de legittimitate sentencie: quod lata esset a competente iudice generali, videlicet concilio, quod esset vnicus iudex pape, omnibus aliis Christianis, cuiuscumque excellencie forent, valentibus plures habere iudices. Nam cardinales, patriarche et metropolitani, superiorem statum in ecclesia obtinentes, papam haberent in iudicem et concilium generale, papa vero non alium, quam generale concilium, iudicium cuius effugere non poterat, doctrina communi eciam ab antiquo id contestante, in causa fidei, scismatis et re- formacionis per decreta communiter allegata „si papa“, „si duo contra fas et sancti euangelii“ xV. XL. et LXX. di., multoque minus effugere posse stante determinacione concilii Constanciensis, quod generalis synodus habet inmediate potestatem a Christo, quodque eius mandatis et ordinacionibus obedire tenetur quicumque fidelis, eciam si papalis dignitatis. Specificacio autem declarata in ipsa determinacione, quod in pertinentibus ad fidem, extirpacionem scismatis et reformacionem ecclesie, iustificaret synodalem sentenciam, quia depositus fuisset a papatu propterea, quod hereticus et auctor scismatis in ereccione conciliabuli Ferrariensis, et quia synodales canones contempsisset. Erat rursus alia declaracio sancte Basiliensis synodi in XI. sessione, approbata per eum, quemlibet summum pontificem subiectum esse iudicio generalis concilii, racione cuiuslibet notorii criminis ecclesiam scandalizantis, qualia erant crimina ipsius Gabrielis expressa. Sed vltra hec generalia concurrerent eciam in ipso Gabriele speciales submissiones eius facte Basiliensi concilio per institucionem concilii, seu approbacionem ab eo factam ad reformacionem ecclesie in capite et in membris, per suam denique adhesionem ac per recognicionem iurisdiccionis eius, item per iudicialem presentacionem facultatis suorum oratorum, necnon per admis- sionem presidencie eorum; per submissionem quoque specialem ad reformacionem, tam per litteras suas, quam per suorum organum presidencium, de quibus omnibus constabat testimoniis auctenticis. Respondebat autem in hac parte obieccioni de paucitate episcoporum tempore deposicionis in concilio existencium; interfuerant namque xxxIx mitrati, tam episcopi, eorumque superiores et abbates. Quod vero

Strana 347
Liber XV. Caput XXII. 347 certus numerus episcoporum vel archiepiscoporum non esset neccessarius, deducebat multipharie ex antiquis conciliis, Papiensi, item Senensi multisque sessionibus Ba- siliensis concilii, et quomodo pro defensione fidei solus Paulus restitisset Petro, in faciem declarans eum vere esse reprehensibilem. Cumque sancta synodus ab inicio inchoati processus frequenter vocasset prelatos ecclesie, vt ad concilium venirent, constituti in negligencia vel contumacia, quomodo possent obicere episcoporum pau- citatem, quam suppleuerat aliorum numerositas patrum, quorum sentencie tempore fuisset ferme tricentorum numerus. Itaque concurrerant loca tenentes apostolorum, prophetarum, euangelistarum, pastorum et doctorum, quos Christus ascendens in celum constituit ad regimen ecclesie sue sancte. Allegabat secundo pro iustifica- cione dicte sentencie, quoniam crimina in ea contenta notorie vera essent, sufficien- ciaque ad eius deposicionem, in quatuor quaternarios illis distributis. Quorum pri- mum directe obuiaret legi diuine et ewangelio, videlicet quod esset symoniacus, periurus, dilapidator et vniuersalis ecclesie notorius scandalizator. Si vero Christus flagello facto de funiculis eiecerat de templo vendentes columbas, vt in sacrificio Dei offerrentur, offerebat audiencium consideracioni, quid fecisset de Gabriele, qui testimoniis fide dignis erat conuictus, non quod columbas venderet, vt in sacrificio offerrentur, sed quod pacto conuento per referendarios et alios prosenetas, ac per laycos campsores vendebat prouisiones ecclesiarum metropolitanarum, kathedralium et aliorum beneficiorum, et, quod grauius, vt idem beneficium diuersis personis ven- deretur; ymmo multi testes deposuerant, quod in Romana curia beneficia venderen- tur, sicut carnes in macello. De periurio autem constaret propterea, quod consti- tutus in conclaui ante et post eleccionem papatus XIIII capitula iurauerat, et multi testes deposuerant esse notorium, quod pauca aut nulla seruasset eorum, cum tamen quedam fuissent obseruancie permanentis; dilapidacionis autem facte tempore suo testimonio aderant multa opida dirupta vsque ad solum. Et si scandalizanti vnum ex pusillis expediebat suspensa mola asinaria in collo eius demergi in profundum maris, quid igitur de Gabriele, si, dum papa fuerat, tam diu notorie scandalizauerat vniuersalem ecclesiam? Alium vero quaternarium criminum, quod fuisset inobediens mandatis ecclesie, sacrorum canonum violator assiduus atque contemptor inutilis, preterea et dampnosus administrator Romani pontificii, similiter et tercium quater- narium, quod continuans prefata crimina paruipendisset synodale iudicium, et ob hoc fuisset declaratus contumax, in aperta rebellione persistens, pertinax et incorri- gibilis, non multo sermone prosequebatur, quia notorie constarent ex tam diuturna expectacione in processu, et quoniam ipsi audientes noticiam habebant, quorum magna pars eciam post inchoacionem processus in concilio fuerat constituta. Post- remum vero quaternarium intrinsecus magis legi diuine obsistens, quod esset pacis et vnitatis ecclesie perturbator scismaticus, a fide deuius et hereticus, quoniam al- ciorem indaginem requireret, dicebat se supersedere ab exposicione. Sed illud dice- bat constare notorie, cum duo, hec synodus Basiliensis et Eugenius quondam papa, eodem tempore incepissent velut duo maxime contraria quasi continuo inuicem com- pugnasse contrarietatibus quatuor ostensis notorie. Etenim, cum sancta synodus 44*

Strana 348
348 laborasset pro sua continuacione, vt perficeret reformacionis opus, ille e contrario, vt dissolueretur. Sancta quoque synodus, vt ex epistolis suis constabat, profitebatur spem suam ponere in Deo, ille autem, quod in regibus et principibus adeo, quod suus orator coram Sigismundo imperatore publice contestatus fuerit, exponens verba scripture sacre „iustorum anime in manu Dei sunt“, quod anima tunc pape et suorum adherencium essent in manu Sigismundi et aliorum principum secularium. Altera eciam non minor fuerat contrarietas, sancta synodo corrigere conante abusus Romane curie, sed ipso Gabriele continuante peramplius, vel illos permittente. Maior vero hiis omnibus altera esset, quia sancta synodus veneraretur determina- cionem concilii Constanciensis de generalium conciliorum auctoritate, quam ille conculcaret tanto magis, quanto synodus illam defendere conabatur, velut arbitratus determinacionem illam validissimum fore hostem status sui; hoc autem multimode ostendebat commemoratis vtriusque scripturis. Non vero tunc dixit, quod isto mense per illum factum extiterat, et post in communem peruenit noticiam, quod eandem veritatem condempnauerat et reprobauerat. Circa vero terciam causam iustifica- tiuam sentencie, quia promulgata esset a patribus, recto zelo et sancta intencione dicebat id sufficiens esse testimonium, quod non obstante requisicione et interposi- cione regum et principum, vt supersederetur, sub quorum dicione parentes beneficia bonaque eorum temporalia constituta erant, nichilominus videntes neccessitatem ministrande iusticie, omnia illa periculo exposuissent, et, quod magis dignum pro- fecto consideracione, quia in periculo mortis constituti, crassante plus solito peste, determinauerant se, ne periret ecclesie auctoritas, constancius permanere, communi vero doctrina iuris contestante, pro sentencia presumendum esse adhuc et communi estimacione, vt magis credatur homini, quando constitutus est in mortis articulo. Secure igitur credi posset tam numerose multitudini patrum in periculo mortis con- stitute, quando sentenciam promulgauit, nullo profecto interueniente illorum quatuor, quibus iuxta doctrinam Gregorii humanum iudicium peruertitur. Nec enim, vt sentenciam proferrent, interuenerat premii dacio aut corrupcio munerum, rogati quin pocius fuerant multi eorum, si desisterent, beneficia esse obtenturos; nec inter- uenisset inordinatus amor per eam sentenciam prestando auxilium alicui noto vel amico; timor quoque, quando non obstante dominorum suorum temporalium inter- posicione non pertimuerant, quam de criminibus pape sciebant promulgare veri- tatem ; odium rursus, nam fortassis eorum pars maior beneficia aut gracias ab ipso tunc papa susceperat. Diuina vltra hec prouidencia, vt omnis suspicio odii abesset, singulariter preuidente, etenim cum multi existimauerant synodalem fieri processum, instancia subditorum regis Aragonum et ducis Mediolani, habencium fortassis odii occasionem, res eo deducta fuisset, vt cum illi maiores resistencias fecerint, ne pro- cessus continuaretur, patres habentes zelum iusticie sentenciam promulgauerint, forma adhuc seruata fuisset iudicii, quia sufficienti probacione habita eorum crimi- num, que in sentencia continentur, seruatis eciam modo et ordine debitis, quia citato papa ad omnes iudiciarios actus. Quod vero singularius, quia tempore opportuno maxima vrgente neccessitate, ne veritates catholice fidei et auctoritas ecclesie ab Liber XV. Caput XXII.

Strana 349
Liber XV. Caput XXIII. 349 eo conculcate perirent. Et in hac parte respondebat obiectis quatuor, quod expec- tari debuit per synodum, vt primo fieret vnio Grecorum, vtque fieret in concilio ycumenico, et vt conueniret maior multitudo prelatorum, vtque acquiescerent instanciis principum per septem menses supersedendo. Quo tempore dissolucio notorie imminebat concilio, quia vrgente patres, videntes se Basilee nichil acturos, recessissent ad propria, vt autem de nouo conuenirent, multa intercessissent impe- dimenta, nec verisimile erat maiorem esse venturam multitudinem prelatorum ex dicionibus principum, ne processus contra papam fieret, interueniencium; et quando conuenientibus in vnum neccessitas inminet faciende iusticie, quod per quorundam recessum et sub spe venturorum presentes ab onere iudicii non abso- luuntur. Commemorabat autem circa hoc multa grauia, specificata superius in cedula de mutacione concilii, et altera de hiis, que in intelligencia contenta erant, quibus nullatenus licuerat assentire synodum generalem. De ycumenico vero concilio vt fieret, nulla aderat spes Grecis firmatis transire nolle montes Ger- manie, et papa, cuius tunc expensis nutriebantur, non permissuro eorum aduentu concilium fortificari, in quo de ipsius agebatur deposicione. Propter quod de eorum vnione facienda ante deposicionem pape, si concilium ycumenicum Germanie celebraretur, nulla erat verisimilitudo. Quinymmo promulgacio sentencie deposi- cionis occasionem vel causam prestiterat, vt fieret celerius; que facta vnio iam dicebatur, fuerat enim publicata decimo die post deposicionem, priusquam in noti- ciam communem synodalis sentencia veniret. Illa quippe diuulgata verisimile erat Grecos ipsos vel nolle, aut maiori cum difficultate acquiescere vnioni. Respondit eciam ad calumpniam impositam concilio, quod audire noluisset oratores principum, priusquam relacio fieret de processu, decem, que illis exhibite fuerant, audienciis enumeratis et personis eorum, que locute fuerant in generali congregacione, post- quam ex dieta Maguntina oratores ascenderant Basileam. Hiis aliisque plurimis allegatis dictam sentenciam iustificantibus concludebat, quoniam synodo generali obedire tenetur quicumque fidelis in pertinentibus ad fidem, extirpacionem scismatis et reformacionem ecclesie, dicta vero sentencia lata per generale concilium tria predicta contineret; habentes igitur de illa noticiam obedire tenebantur ex necces- sitate. Quam vero maximum periculum immineret, nisi eidem obediretur, quodque stantibus terminis non liceret suspendere ab obediencia animos, donec determina- retur per aliud concilium, quia iam tarda hora, vt sero desuper diceret, audienciam obtinuit. Capitulum XXIII. Allegacio continencie plenioris contra suspensionem animorum, siue neutralitatem conceptam per electores imperii. In qua circa periculum fidei imminens, quia ipsum olim Eugenium depositum per concilium et declaratum hereticum nominarent sanctissimum dominum nostrum papam, exposuit quedam de contentis in prohemio xve colleccionis huius, attentos

Strana 350
350 Liber XV. Caput XXIII. auditores reddens, si loquerentur in spiritu Dei id per quod anathema, hoc est separati a Ihesu fierent, quo in medio constituto congregatorum Basilee in nomine suo visum fuerat spiritui sancto et ipsis congregatis, sub excommunicacionis pena incurrenda eo ipso, per neminem fidelium ipsum Gabrielem vt papam haberi ac nominari. Declarato eciam summarie, que veritates essent per eum impugnate, et quomodo id constabat, ac eciam de pertinacia sua seriosius intendens, quantum ad secundum promissum recitato capitulo „frequens“, in quo, prout intellexerat, suspen- dentes animos suos, vt nec concilio nec pape per eos nominato, donec per aliud diffiniretur concilium, obedirent, se fundabant. Allegauit primo ex dicto capitulo constare per generale concilium, quamdiu tale permanebat, scisma fieri non posse, cum eius esset proprium vepres, spinas et tribulos heresum, errorum et scismatum extirpare, ordinatumque esset, quando scisma contingeret, omnes conuenire ad generale concilium velud ad commune incendium extinguendum. Et si assereretur per generale concilium scisma fieri posse, eadem racione eciam introduci hereses et errores, quod esset eneruare omne vinculum catholice fidei, a tempore aposto- lorum religione christiana illud tenente firmiter pro catholica fide, quod determinatum est in generalibus conciliis. Propter quod determinatum extiterat in Constanciensi synodo omne illud, quod generale concilium approbat in fauorem fidei et salutem animarum, hoc ab omnibus fidelibus approbandum esse et tenendum, similiter et quod condempnat fidei vel bonis moribus esse contrarium, pro tali esse credendum et asserendum. Specifice autem magis in responsione "cogitanti“, quod hereticus esset affirmans generale concilium errare posse in hiis, que ad fidem pertinent seu bonos mores; namque si generali concilio credendum non erat, cui igitur, apostolo contestante, eciam si angelus de celo aliud ewangelizet, anathema esse, et rursus, si generale concilium deponens summum pontificem scisma diceretur introducere, iam ergo multa generalia concilia dicerentur scismatica, eciam nostris celebrata temporibus: Pisanum, quod deposuit duos de papatu contendentes, Constanciense quoque totidem, adhuc eciam si viuentibus illis alium eligeret, quod practicarant Pisanum et Constanciense concilia. Sic igitur, quoniam ex dicto capitulo „frequens“ et alias multipliciter constabat, proprium fore generali synodo extinguere scisma, quod velut synodus Basiliensis et quondam Eugenius scisma fouerent, quemadmo- dum duo in papatu competitores nullatenus dici posset, quod eciam manifestius probaretur ex determinacione eius capituli „frequens“ generalis concilii et duorum aut plurium de scismate contendencium, contra quos loquebatur condicione pensata. Nec enim esset concilii generalis venire ad generale concilium, sicut imponitur contendentibus de pa patu, cuius vt illi non potest esse competitor, nec amittere ius quesitum ad illum vel incurrere inhabilitatem, cum capax esse non possit papalis dignitatis vnitatem requirentis persone, sicut concilii multitudinem. Consequenter id ipsum constaret ex condicione remedii in ipso capitulo auisati conuocandum esse concilium celebrandumque infra annum, abbreuiato termino longiori pendente. Itaque loquebatur in casu, vbi non sederet concilium; sedente autem, ad illud sta- tim recurrendum esset, velut ad commune incendium extinguendum; cuius namque

Strana 351
Liber XV. Caput XXIII. 351 domus ardet, si prope habet aquam, vt longius habeatur, non expectat. Diceretur preterea, quod infra annum scisma faciens comparere deberet in concilio. Iam vero duo essent anni, ex quo Gabriel introduxisset scisma alterius congregacionis sub nomine concilii generalis, et quia in concilio non comparuisset, iam ergo ex tenore dicti capituli et suspensus fuisset ab administracione, et perdidisset omne ius in papatu sibi competens. III° autem, si dicebatur scisma fieri propterea, quod post deposicionem concilium Basiliense administraret pertinencia ad apostolicam sedem, cum hoc fecisset post suspensionem pape, quomodo, ac si tunc primo ageretur, nunc de suspensione animorum; et si propterea scisma fecisset, iam ergo id fuerat ab inicio sue celebracionis, quando constituit thesaurarium et collectores ad exigendum et recipiendum annatas, communiaque seruicia pape et cardinalibus debita, fructus quoque ex beneficiis male perceptis, aliaque multa, que apostolica sedes consueuit recipere. Magna item Constanciensis synodus post deposicionem pape Iohannis debita sedis apostolice recepisset et exercuisset omnem papatus administracionem. Synodus eciam Senensis plenarias indulgencias concessisset. De omnibus preterea fere generalibus conciliis antiquis legeretur, quod multa administrassent, exemplo illis dato de Niceno concilio Eustachium Nicenum episcopum transferente in apostolicam sedem Anthiochenam. Id namque pro generali doctrina dictum fuisset in synodali responsione incipiente „sperauit hactenus“, quod de quibuscumque negociis ecclesie facultatem habet concilium generale. Postremo allegabat, quod verba dicti cap. „frequens“ omnino contradicerent, nam in casu eius vterque de papatu contendens comparere teneretur in generali concilio tanquam coram superiore iudice suo ; generalis autem synodus non teneretur comparere in synodo generali, neque iudicem superiorem haberet in terris, sed ad illud pertineret terminare questionem scismatis. Deficeret eciam assignacio loci expressa ibidem nullo adhuc assignato loco pro futuro concilio. Obediencia quoque subtrahenda erat ab inicio celebrandi concilii, et sic non licebat animos suspendere ab obediencia, donec con- cilium ad quod se remittebant, inciperet celebrari. Nullo igitur colore ex dicto cap. „frequens“ iustificari poterat dicta suspensio animorum. Siquidem stante illa tem- pore medio danda non esset aliqua certa auctoritas suprema, ad quam per electores eisque subditos fideles debeat recursus haberi, et ita persone primatum archiepisco- porum, episcoporum, capitulorum, abbatum ac prepositorum exemptorum medio tempore nullum recognoscerent in superiorem. Obuiaret autem huic suspensioni omnis doctrina politice ac moralis, quod vero vrgeret pocius diuine sciencie dictantis pro regimine ordinato alicuius multitudinis hominum necessario assignandam esse supremam auctoritatem ad direccionem accionum, questionum decisionem et tocius communitatis conseruacionem. Neccessaria quippe esset huius supreme auctoritas potestatis capite primo, vt eius direccione multitudo suas debeat acciones regulare, quemadmodum eandem inhabitantibus domum neccessaria est presidencia patris- familias, per se vel per alium dirigentis domesticos, in ciuitate quoque et regno; huic autem doctrine politice animorum suspensio obuiaret. Rursus et apostolice doctrine contestanti omnem animam sublimioribus potestatibus subditam esse eciam ex nec-

Strana 352
352 Liber XV. Caput XXIII. cessitate iuris diuini; nam diceret ideoque ex neccessitate subditi estote, non solum propter iram, sed et propter conscienciam. Prefati vero exempti, vt illi durante suspensione obedirent, dicentes se eam nescire, nollent recognoscere superiorem potestatem. Fuisset autem peccatum Luciferi et angelorum eius, quia in sua liber- tate manere voluerant. Neccessaria item esset suprema potestas ad questionum decisionem, nunquam in hominibus defuturarum, testante scriptura Deum fecisse hominem rectum et infinitis se ipsum miscuisse questionibus; dictis itaque exemptis nullius superioris iudicio subiectis, iam ergo non solum in pertinentibus ad fidem, sed circa precepta diuina, necnon sacramenta et bonos mores vnus sic, alter sic, subditos suos possent docere. Nec esset tribunal certum, ad quod ascenderent pro questionibus determinandis, sicut diuina lege ordinatum extitisset, quando difficile et ambiguum esset iudicium, non vero ad loca diuersa, sicut erant exemptorum, sed ad locum vnum recurri precipiente. Neccessaria item sistente supreme presidencia potestatis ad offensarum cohibicionem siue satisfaccionem dicta suspensio animorum id non permitteret, quando vnus exemptus in alium, siue subditi eorum in aliorum delinquerent subditos, quod non conforme esset ewangelice veritati precipienti pec- catum incorrigibilis fratris ecclesie dicendum esse. Animaduerterent igitur eiusmodi suspensionem facientes, cuius fratres tempore medio dicendi essent aut filii ordi- nantes eorum peccata vel non dici ecclesie, aut per eam vsque ad tempus per eos constitutum corrigi non debere, ecclesie volentes locum tenere in corrigendo sub- ditos, sed in eorum correccione ecclesiam potestatem non habere. Posset autem anim- aduerti magnitudo periculi circa statum salutis, cum nullus possit Deum habere patrem, qui ecclesiam non wlt habere matrem. Adhuc suspensio eiusmodi licita minime foret, quia supreme presidencia potestatis neccessaria esset ad conserua- cionem communitatis cuiuslibet; nam si omne regnum temporale in se ipsum diuisum desolatur, ecclesia quoque, in euangelio sepe nominata regnum; futuram autem esse diuisionem constabat, quando tot capita numerarentur, quot essent persone, exemptorum eorum nemine superiorem recognoscere volente, vt impleatur, quod in libro scribitur iudicum „in diebus illis non erat rex in Israhel, sed vnusquisque, quod sibi rectum videbatur, hoc faciebat“. Intelligi autem posset per suspensionem hanc fieri discessionem ab obediencia ecclesie, que tamen sic non contingeret, cum duo aut plures de papatu contendebant, subditis eorum obedientibus illis tamquam superiori ecclesiastice potestati. Post hoc respondebat ad raciones, quare dicebatur licite adhuc et meritorie fieri posse huiusmodi suspensionem animorum, et quia suspendentes protestarentur non esse intencionis eorum recedere ab obediencia sedis apostolice et sancte matris ecclesie, et quia cum constituissent se ipsos mediatores pacis, durante tractatu abstinere vellent ab omni parcialitatis respectu, et quia sic neutri obedientes sperarent cicius venire ad pacem, et quia ipsis appareret contro- uersiam inter Basiliense concilium et olim Eugenium dubium esse probabile et indiscutibile ad presens. Aduersus primum dicebat non satis esse eiusmodi pro- testacionem; obediencia enim debita ecclesie intelligeretur non de triumphante, sed de militante, huic a Christo datis clauibus ligandi et soluendi, et ad quam Christus

Strana 353
Liber XV. Caput XXIII. 353 precepit recurrendum esse, vt denunciaretur crimen incorrigibilis fratris, quam si audire nollet, reputandus esset ethnicus et publicanus. Si autem dicerent se nescire vbi esset constituta eiusmodi ecclesia, que iudex est et omnium magistra fidelium, in Cillam inciderent cupientes vitare Caribdim, periculosum vtique magis errorem affirmare ecclesiam Christi coniugem velut obscuram aut occultam rem Christianis ignotam esse, contra doctrinam euangelii contestantem velut ciuitatem positam supra montem abscondi non posse. Esset enim ciuitas regis magni, que eciam, si volet, mons, qui eam sustinet, hoc est Christus ecclesiam latere non sinit, cum eciam ipsa mons sit, in quo beneplacitum est Deo inhabitare, et inhabitabit vsque ad finem mundi. Hoc preterea subterfugium esset omnium errancium a fide, qui dicunt se credere omnem veritatem fidei katholice et obedire ecclesie, sed que sit veritas illa, aut ecclesia dicunt se nescire. Quo periculo dato iam nullus corrigi posset, cum ignotus esset iudex; sacramenta quoque ac eciam baptismum suscipere, quia nesciret in fide cuius ecclesie. Eneruaret preterea omnem presidenciam superioris iurisdic- cionis ; non enim suffraganeis, canonicis vel monachis, aut quibuslibet subditis satis est dicere, obedire volo metropolitano, episcopo, abbati vel domino, sed determinate; tali enim archiepiscopo, N. episcopo, N. abbati, N. domino. Et quoniam confide- bantur sacrum generale Basiliense concilium, cum generalis synodus sit ecclesia legittime congregata, congregacio autem robur prestat cuilibet communitati, nec virtutem diminuit, tenebantur igitur illi obedire ecclesie, quam profitebantur legit- time congregatam esse. Euangelica quoque testante doctrina „non omnes, qui dicunt domine, domine, sed qui faciunt voluntatem patris in regno celorum“, posse intrare. Esto, quod ecclesiam confiterentur, cum nisi modo eis placito facere eius voluntatem vellent, attendere poterant, si facerent satis, quomodo illi non faciebant satis, dicentes domine, domine, eciam si prophetarent in Christi nomine, aut mira- cula facerent, opus quidem excellencius, quam circa obedienciam sancte matris ecclesie suspendere animos, et profiteri nomine eius, velut rei abscondite seu igno- rate omnibus filiis suis, per quod tamen putabant se excusari ab actuali obediencia sancte matris ecclesie. Porro nota omnibus esset illa doctrina celestis, quod melior est obediencia, quam victima, et dominus vult, vt voci eius pocius obediatur, quon- iam quasi peccatum ariolandi est repugnare, et scelus ydolatrie acquiescere nolle. Saluator insuper tantam declarauerat esse obediencie neccessitatem, vt non liceat offerre Deo, quod homini debetur ex precepto diuino, velud si, quod debetur paren- tibus, sacerdotibus offeratur. Quia igitur obediencia a cunctis fidelibus deberetur ecclesie, cuiusuis generis protestacio, que minoris ponderis est, quam prophetare, quam miracula facere, seu victimas Deo aut munus offerre, a debito precepti obe- diencie non absolueret. Nec eciam responsio illa excusaret, quod obediencia perti- neret ad preceptum affirmatiuum non semper, sed obligans pro loco et tempore; aliud namque esset paratum se offerre, vt obediat pro loco et tempore, quo preci- pietur eidem aliud repugnare vel resistere superiori, dicendo „tibi precipienti non obedio, donec veniat tempus, de quo michi videtur“. Hoc profecto magis proprie diceretur subtrahere se ab eius obediencia, qui obedire tenetur. Subtrahere autem Scriptores III. 45

Strana 354
354 Liber XV. Caput XXIII. ad preceptum negatiuum pertineret, quo dictum est „non est discipulus supra magis- trum, nec seruus supra dominum suum", quoniam statuere tempus obediencie pertinet ad precipientis auctoritatem, non vero ad subieccionem obedientis; illa enim dicit sub ea constitutis, huic „veni“, et venit, alio „vade", et vadit, seruoque suo „fac hoc“, et facit. IIa preterea racio suspensionem non iustificaret, vt, quia constituissent se mediatores, abstinere decreuerunt ab omni parcialitatis respectu. Etenim videbantur iniuriam concilio facere, cum iudex esset, si reputarent vt par- tem cum papa litigantem. Audiuissent autem in allegacione altera generale con- cilium legittimum esse iudicem pape omniumque fidelium christianorum. Si namque propterea, quod generale concilium procederet ad correccionem cuiusuis archiepi- scopi vel primatis, perderet nomen et auctoritatem iudicis, nullusque vellet sen- tencie sue obedire, iustificans se, quia volens abstinere ab omni respectu parciali- tatis, et, quod grauius, non solum in illa causa, sed nec in aliis iudici aut superiori obedire vellent; iam ergo nullus iudex iusticiam ministraret, si pro eo, quod inten- dens ad commune bonum rei publice, quando iusticiam ministrauerit, debet vt pars, que pro priuato comodo litigat, reputari. Sancta vero synodus Basiliensis in syno- dali processu contra Eugenium papam non priuatam vtilitatem, sed vt reformacio ecclesie execucionem haberet, prout notum erat omnibus, intendisset. Animaduer- terent eciam, quam huiusmodi suspensio animorum eneruaret omnem nexum ierar- chice potestatis et execucionem iudicii, vt si episcopus decanum aut prepositum, abbas priorem, vel data commissione metropolitanus episcopum, aut illum papa corrigere vellet, quod durante processu vel lata sentencia dicentes se mediare velle, ideoque velut abstinentes ab omni parcialitatis respectu suspenderent animos suos, superiori obedire nolentes. Aduersus quippe eos suspicio laboraret, vt conarentur eiusmodi contencionem diucius permanere, difficile vel nunquam ad obedienciam reducibiles, etenim quam maxime periculosum sit asuescere superioribus non obe- dire, experimento pateret in communitatibus superiorem non recognoscentibus pro sua libertate pugnantibus vsque ad interempcionem. Sed dato concilium sentenciam proferens et papam illi resistentem velut partes reputari debere, oportebat inqui- rere eorum iudicem vtroque superiorem; talem autem nullo modo veritas diuine legis assignaret in terris, quando voluit, quem ecclesia incorrigibilem diffiniret, a Petro ceterisque fidelibus reputandum esse vt ethnicum et publicanum. Si vero diceretur id non ex neccessitate esse, sed quemadmodum reges duo superiorem non recognoscentes, cum inuicem guerram faciunt, reputantur partes, mediatores autem intromittunt se ad pacem, quamuis non per modum iudicii: sic igitur de papa et concilio intelligi posset. Qui autem eiusmodi se munirent exemplo, animaduertere debent intrinsecus magis, nam sic dicendo affirmarent generale concilium et sum- mum pontificem non habere inuicem connexionem ita, quod ad ecclesiam Dei legit- time congregatam minime pertineat membrum eius, et sic a summo pontifice aufferrent auctoritatem presidendi in concilio generali et a generali concilio auctoritatem disponendi in hiis, que pertinent ad acciones summi pontificis; quocirca affirmantes hoc periculosissime profecto cogitarent pro dicti sui confirmacione alia iura quam

Strana 355
Liber XV. Caput XXIII. 355 scripta quesituri, et aliam scripturam sacram. Hiis omnino contestantibus vnam esse, sanctam, catholicam et apostolicam, vt totum corpus compactum et connexum sit per omnem iuncturam in augmentum excrescens, non velut disnexum arescens. Quia igitur generalis synodus respectu pape locum possideret legittimi iudicis, et per hoc minime velut pars reputanda esset, racio illa suspensioni animorum non conueniret, vt abstinerent ab omni respectu parcialitatis. IIIa denique causa, vt per hec dicant se cicius peruenire ad pacem, non minus inualida esset. Docente nam- que scriptura sacra, quod iusticia et pax osculate sunt, neglecta virtute iusticie pax longius exularet, cum alibi scriptum sit, quod illius tempore esset habundancia pacis, in cuius diebus iusticia oriretur, non vero si ipsa contempnatur. De iusticie vero synodalis contemptu manifeste apparebat, quando sancta synodus nominabat hereticum, et suspendentes animos suos nominabant sanctissimum, volentes vt pater fidelium nominetur, qui declaratus est a fide deuius, incorrigibilis et pertinax here- ticus. Negligeretur quoque iusticia, quando obligati obedire sentencie synodali se ipsos constituerent velut iudices, non debere illi obedire, donec sentencia per mo- dum auisatum ab eis examinaretur, constituentes se ipsos nullo ab inicio interpel- lante eos diuisores et iudices inter papam depositum et concilium, dum terciam diuisionem in Dei ecclesia superadderent. Esset autem propinquior modus veniendi ad pacem, quando mediatores facerent, quod deberent, quomodo Christus cepit facere et docere, qui semper faciens voluntatem patris confundebat aduersarios, confidenter dicens ad eos "quis vestrum arguet me de peccato“. Esto eciam, quod nonnulla pericula, vt suspendentes dicebant, ipsis inminerent, veritas obediencie debite, in qua manerent, liberaret eos, et tunc, quia veri essent discipuli, obedientes ecclesie, possent esse ydonei pacis tractatores. Eiusmodi via suspensionis animo- rum aut neutralitatis, quocumque nomine appellaretur, maiorem diuisionem in ecclesia pocius, quam vnionem verisimiliter procuratura, diuisionem, inquam, non quamuis, sed velut formatam tanquam fidei innitentem. Essent, proch dolor, partes due in christiana religione, altera pape iam suspenso, altera concilio obediens, velut habenti administracionem papatus. Si vero post deposicionem eius fiebat suspensio animorum, vt neutri obediretur, eiusmodi partes tres de facili ad concordiam redu- cibiles non essent. Erat namque magna multitudo obediencium pape suspenso, qui iam diu practicauerat cum multis principibus, vt decretis non obstantibus concilii Basiliensis obediretur eidem; quamplurimos eciam promouerat ad ecclesias, mona- steria, beneficia et officia ecclesiastica, a quibus videlicet decanis et prepositis quo- rumlibet collegiorum, preter morem suorum predecessorum, iuramenta exegerat. Constituerat eciam multitudinem insolitam officialium, a quibus receperat iura- mentum. Concesserat item velut infinitas gracias expectatiuas, vtque sortirentur effectum, multi cupiebant permanere sui nomine papatus. Quam vero strictissima iuramenta receperat a Sigismundo Romanorum imperatore, et de ligis, quas cum principibus et communitatibus Ytalie fecisset, auditum erat frequenter. Itaque pars ista obediencie, velut reputans se multum habere roboris, quasi firma manens, non facile declinaret in viam pacis. Altera vero pars adherencium concilio non 45*

Strana 356
356 Liber XV. Caput XXIII. minus putabat se habere roboris respectu debiti, quia laboraret, vt generalium auctoritate conciliorum non conculcata veritas et iusticia determinate per concilium locum habeant credentes sanctam synodum pro iusticia pugnare ; hec eciam pars non minus iuramentis obligata esset, cum omnes reges et omnes fere magni prin- cipes religionis christiane per oratores suos, omnesque prelati per se vel suos pro- curatores, similiter et capitula ac vniuersitates studiorum generalium, generales ordinum mendicancium et aliorum iuramenta prestitissent publica fideliter laborare pro statu et honore concilii Basiliensis; quamplurimi eciam obligati essent racione suscepti beneficii, tam ex concessione indulgencie plenarie pro facto vnionis Gre- corum concesse, quam ex adeptis multis prouisionibus et indultis. Si igitur vltra istas duas obediencie partes per electores imperii vel alios quoscumque tercia con- stitueretur differencia, neutri volencium obedire, quoniam ipsi principales hoc ordi- nantes magni essent domini, ne soli tanquam confusi manerent, verisimile erat, vt ex aliis duabus ad se trahere conarentur. Tam igitur racione multitudinis subditorum suorum, quam aliorum, vt dicebant, adherere volencium, tercia ista pars eciam magni- tudine gloriaretur. Itaque ciuitas militantis ecclesie per eiusmodi suspensionem in tres diuideretur partes, et forte non deessent de hac diuisione tripharia exposituri verba Iohannis in apocalipsi dicentis „et septimus angelus effudit phialam suam in aëre, et exiuit vox magna de templo a trono dicens, et facta sunt fulgura et voces, tonitrua et terremotus factus est magnus, qualis nunquam fuit, ex quo homines fuerunt super terram, talis terremotus sic magnus, et facta est ciuitas magna in tres partes“, que non solum magne essent propter adherencium multitudinem, sed adhe- sionem, causam et racionem singulis allegantibus causam fidei. Etenim ipse olim Eugenius, prout in suis declarauerat scripturis, aduersus congregatos Basilee dice- bat se prosequi causam fidei, non minus sancta synodus Basiliensis aduersus eum et sibi pertinaciter adherentes. Quia igitur tercia differencia insurgebat, velut par- tem faciens contra illas duas, quinymo illas velud dirigere et gubernare intendens, oportebat, quod aliquod sumeret stabile fundamentum; fundamentum vero aliud, quia nemo potest ponere preter id, quod positum est, fides videlicet Ihesu Christi, vt hec posset subsistere, eciam diceret se militare pro fide, et ita hec trifaria diuisio velut formata fidei racione non facile desineret esse. Facere nempe diuisiones in Dei ecclesia culpa esset hominum, sed vnire taliter dispersa diuine esset virtutis, educentis vinctos in fortitudine. Quoniam igitur auditum nondum fuisset eiusmodi terciam differenciam suspendencium animos suos allegare causam fidei, sed dum- taxat capitulum „frequens", illud autem, vt supra ostensum extiterat, non faciebat satis, quamdiu igitur tenera esset, conueniret prescidi. Si namque diuturna fieret, alia pro aliis diuersimode allegaret, quomodo omne scisma inueteratum, vt racione videatur constare, aliquo firmatur errore. Cum igitur ex diuisione vnitas non sequa- tur, eiusmodi suspensio terciam constituens partem colorem non susciperet, vt ea mediante facilius deueniretur ad pacem. Quarta rursus causa eciam non satis- faceret propterea, quod diceptacio inter concilium et papam probabile dubium esset. Profecto disceptacio hec erat, quia ipse olim Eugenius noluit effectualiter suscipere

Strana 357
Liber XV. Caput XXIII. 357 decreta concilii et ab aliis facere obseruari, quia delatus extitit concilio de multis notoriis criminibus, quia dissoluens concilium absque consensu eius, eo permanente, erexit aliam congregacionem sub nomine concilii generalis, inauditum scisma intro- ducens in ecclesiam Dei, et postremo, quia repugnauerat pertinaciter veritatibus fidei. Quolibet istorum distributo in questionem iuris et facti nulli esset dubium probabile, presertim ipsis statuentibus suspensionem animorum, qui minime dubi- tabant per synodum Basiliensem facta esse quamplurima decreta ad reformacionem ecclesie, et tanquam talia iam ipsi ea solemniter acceptassent; non dubitarent eciam, id quod erat iuris, generalem synodum habere inmediate potestatem a Christo, quodque eius mandatis et ordinacionibus obedire tenetur quicumque fidelis, eciam si papalis sit dignitatis, non dubitarent eciam de iure quantum ad IIm, si papa fuit criminosus, prout in sentencia declarabatur se corrigere nolens, quod meruit suspen- sionem et deposicionem, de facto autem, quod ita fuerit ipsi scirent, qui beneficia obtinuerant tempore suo in Romana curia, omnesque saltem notorietate fame, et quia ad concilium vocati interesse noluerunt, excusacionem ignorancie pretendere non possent. Si vero dicerent pro sentencia non fore presumendum, sed primo vellent videre deposiciones testium, attenderent, quam periculosa esset eiusmodi allegacio contra laudabilem ecclesiasticam consuetudinem, qua sentencia lata in vna dyocesi vel prouincia, nedum a metropolitano vel episcopo, sed a suis vicariis vel quibusuis prepositis, execucioni demandatur, in altera minime certe ostenso registro aut requisita deposicione testium. Cum autem synodus generalis supra omnes iudices ecclesie hanc obtineret preeminenciam, vt in iudicio pertinente ad fidem vel bonos mores non erret, si sentencie synodali desuper hiis late non crederent, quomodo vellent, vt acquiesceretur eorum iudiciis? Sic igitur eueniret, vt nulla sentencia promulgata a quouis iudice ecclesiastico vel seculari execucioni traderetur, nisi primum viso registro ab omnibus, qui sentencie iudicis obedire tenerentur. Tercium quoque non esset dubium probabile in facto, quod olim Euge- nius dissoluens Basiliense concilium erexisset congregacionem Ferrariensem, noti- ficato hoc per multiplicatas litteras suas in toto orbe, et quod detestabile magis, quia notorium esset notorietate permanenti. Dubium preterea de iure non esset, diffini- cione iam facta in octaua sessione concilii Basiliensis, quod veritas catholice fidei est actu esse non posse, nisi vnicum concilium generale, sicut ecclesia nisi vnica esse non potest, et quod durante Basiliensi concilio omnis alia congregacio sub nomine concilii generalis esset conuenticulum scismaticorum. Quam vero detesta- bilius scisma esset duarum congregacionum sub nomine concilii generalis quam duorum contendencium de papatu, ab exposicione supersedebatur, sumpta quarti puncti prosecucione, non esse dubium probabile ipsum olim Eugenium pertinaciter repugnasse veritatibus fidei. Hoc enim, prout Panormitanus die xV. Maii nomine suo et oratorum principum loquens fuerat contestatus, adeo erat notorium, vt negari non posset. Constabat eciam per bullam de octo conclusionibus eisdem presentatam suo inspecto tenore absque deduccione alia omnem demonstrantem veritatem tam iuris quam facti, vt, quomodo factum erat notorium notorietate facti permanentis,

Strana 358
358 Liber XV. Caput XXIII. vtraque congregacione sedente actu sub nomine concilii generalis ita, et quod iuris sola terminorum inspeccione presupposito duas primas proposiciones esse veritates catholice fidei. Circa hoc autem si diceretur, quod racione nullius dictorum quatuor esset probabile dubium, sed quia, prout in appellacione sua referebant, in radice clare palam contraria predicaretur auctoritas, synodo Basiliensi affirmante papam teneri obedire mandatis et ordinacionibus concilii generalis, ipso autem negante, sic eciam loquendo nullatenus esse eis deberet probabile dubium. Namque illud dicitur dubium probabile, si fidelium cuilibet licet contrarie opinari, quod minime vtique liceret circa diffiniciones fidei factas ecclesie auctoritate. In illis namque, vt communiter dicitur, si quis aliud sapit anathema sit, pro eorumque defensione stare quis tenetur eciam vsque ad mortem, et aduersus contrarium asserentes vel in dubium reuocantes, velut contra hereticos fieret processus propterea, quod non solum negans, sed dubius in fide infidelis est. Quoniam igitur in magna synodo Constanciensi facta fuerat determinacio allegata sepe et alleganda sepius, quia sit neccesse, quod generalis synodus habet inmediate potestatem a Christo, cuius man- datis obedire tenetur quicumque fidelis, eciam si papalis dignitatis. Non igitur cre- debatur esse de intencione suspendencium animos suos affirmare eiusmodi determi- nacionem esse probabile dubium, attento, quod de hoc non semel, sed iam sepe facta fuisset difinicio per ecclesiam, que post magnas disceptaciones conquieuit vnanimiter in hac determinacione. Nec excusaret aliter opinantes, quod multi aut vnus maxime potens arbitratus ex illa determinacione inminere periculum statui suo, illam inpugnaret. Siquidem legeretur post declaracionem fidei factam in Niceno concilio patri filium esse consubstancialem, plurimos episcoporum in oriente et occi- dente fauisse errori Arrianorum, adhuc et magnos principes et aliquando impera- torem; fideles tamen Christiani, quorum duces extiterant aliquando Athanasius in oriente, et Eusebius in occidente, nunquam propter illorum resistenciam veritatem illam dixerunt esse dubium probabile, sed constanter in ea permanserunt tanquam in veritate katholice fidei, quamplurimis eorum, qui pro ea veritate sustinuere mortem, per ecclesiam sanctorum cathalogo annumeratis. Quamuis igitur ipse olim Eugenius, cuius statum et cuiuslibet summi pontificis predicta declaracio concernit, resistens eandem impugnauerit, ac inpugnaret eciam si cum multitudine adherencium, non propterea dicenda esset probabile dubium, apostolo contestante de Iudeis, quam- uis multitudo eorum non susceperit euangelium Christi, quod eorum incredulitas fidem Dei non euacuauit. In hac autem parte voce magna Iohannes ipse ista per- loquens contestabatur allegando, quamuis in ceteris nacionibus pretendi posset per aliquos questionem de superioritate concilii ad papam esse dubium probabile, nulla- tenus tamen in Germanica nacione, quoniam in ea declaracio sepe dicta facta ex- titerat, Romanorum rege, multis principibus ac magna multitudine prelatorum et doctorum concilio Constanciensi tunc assistentibus; et quoniam non in vna sessione solüm, sed in duabus facta extitisset, et quoniam ibi primum accepisset execucionem, Sigismundo ex mandato concilii Iohannem papam XXIII. carceribus mancipante, mandato eciam concilii illum tradente, fueratque vigore dicte declaracionis ibidem

Strana 359
Liber XV. Caput XXIII. 359 facta deposicio duorum de papatu contendencium, et electus Martinus papa quintus; multaque alia gesta fuerant, compendii respectu, quamuis tunc dicta, hic tamen non commemoranda. Ipsi preterea electores dicere honeste non poterant esse dubium probabile, quando post primam dissolucionem concilii Basiliensis factam per papam dantes exemplum aliis restiterunt loco obediencie ad litteras dissolucionis pape, concilio statim incorporati per suos procuratores. Post vero attemptatam secun- dam dissolucionem ipsi scripsissent primo nominando sacrum Basiliense concilium, adhuc eciam post habitam noticiam de accessu Grecorum in Ferrariam, eorumque ibidem factam incorporacionem, quamuis per papam declarato ibi esse concilium ycumenicum, vacante quoque imperio dedissent concilio saluum conductum. Et consequenter Romanorum rex Albertus id ipsum consulentibus consiliariis om- nium electorum imperii, quando presentauerunt eidem eleccionem, ipsorum denique electorum oratores eorum ex parte Basilee constituti, legittimitatem et permanenciam concilii Basiliensis multiplicatis vicibus professi eorum nomine obtulerant, quod vellent protegere et manutenere generalium auctoritatem conciliorum, et specialiter concilii Basiliensis. Attento preterea cum de mense Marcii anno XXXVIII° susce- pissent sex menses ad deliberandum, cui parti adherere deberent, vel Basiliensi concilio, vel pape per illud suspenso, tam medio tempore, quam illis mensibus trans- actis in dieta 1a Nurenbergensi, vbi constituti fuerant ex parte pape, tanquam legatus de latere cardinalis sancte Crucis multique alii solemnes oratores eius, in ea dieta ex parte tocius Germanie declaracio facta extiterat, vt adherere deberent sacro Basiliensi concilio, cui per regem Romanorum dari deberet protector, prout datus fuit Conradus comes de Winsperg. In dieta quoque Maguntina legittimitatem hanc et permanenciam professi fuerant eciam in auctentica scriptura acceptacionis ibidem facte decretorum eius. Summatim igitur repetendo decem vicibus, eciam post attemptatam 1° dissolucionem, electores imperii se declarauerant pro Basiliensi concilio Septembris Basilee, anno XXXVIII° Ianuarii ibidem, Marcii anno XXXVIII° Francfordie coram rege Romanorum, bina vice requisito per oratores Iohannem Pulchripatris et Iohannem de Ragusio, item per patriarcham Aquilegiensem, epi- scopum Vicensem et Iohannem de Bachenstein sexto Basilee Iunii, trina vice Iulii in dieta Nurenbergensi, ibidem in altera magis solemni, in festo Galli Basilee, Decembris, Ianuarii et Februarii et Marcii mensibus anno XXXIX°, in dieta Magun- tina, a duobus preterea fere annis multiplicatissime factis informacionibus de veri- tate et iusticia concilii Basiliensis coram rege Romanorum, electoribus imperii et eorum consiliariis, cum nunquam refragassent contra concilii auctoritatem et iurisdiccionem. Iam igitur promulgata sentencia synodali quando tradenda erat execucioni, quomodo obiciebant esse dubium probabile supra papam iurisdiccionem habere. Ipsi autem scirent, vtrum eiusmodi excepcio in principio vel post sentenciam latam opponenda fuisset; vtrum vero in iudicio diuino responsio illa excusaret, quamuis tunc esset dubium eis, quod eorum oratores ne parciales putarentur, obedire noluerunt, velut si informati essent de veritate et iusticia concilii, minus ydonei essent pacis tractatores. Existimabatur autem hoc neminem dicere velle, quod

Strana 360
Liber XV. Caput XXIII. 360 noticia iuris et iusticie parcium contendencium inhabilem seu indignum faciat mediatorem ad pacem tractandum, cum ille, qui nichil ignorat, Dei et hominum fuerit mediator Christus, vtique Dei virtus et sapiencia, in quo sunt omnes thezauri sapiencie et sciencie abscondite. Atqui dubitacionem hanc minime allegassent, quando oratores regis Romanorum ac electores imperii et alii principes, omnesque metropolitani tocius Almanie in dieta Maguntina acceptarunt decreta sacri Basiliensis concilii, de papa expressam mencionem faciencia in confirmacione eleccionum, bene- ficiorum collacione, causarum diffinicione, creacione cardinalium et alias multipharie et specialiter, si contraueniret, quod deferendus esset generali concilio, ipsis tamen nullatenus esset dubium edicionem legum inconuincibile fore testimonium superiori- tatis. Tot igitur tantisque informacionibus de veritate et iusticia Basiliensis concilii eisdem factis, tot tantisque eorum professionibus de ipsius legittimitate et perma- nencia per eos oratoresque suos publice factis, ipsi manifeste poterant intueri, si tempore, quo requirebantur obedire synodali sentencie, allegare decebat aut liceret dubium esse eis de iurisdiccione concilii, celebracio cuius in laribus eorum iam durauerat per nouem annos. Et questio hec determinacionem susceperat, nemine contradicente, quando post eam diuturnam resistenciam papa reuocans omnes bullas et asserciones suas militantes contra Basiliensis concilii auctoritatem, suam fecerat adhesionem. Poterant insuper animaduertere, si eiusmodi suspensio aut neutralitas, quocumque appellaretur nomine, consentiret vel non articulis condempnatis per concilium Constanciense, quorum alter non est scintilla apparencie, quod non opor- teat esse vnum caput in spiritualibus regens ecclesiam, quod semper cum ipsa mili- tante ecclesia conuersetur, quia Christus sine talibus monstruosis capitibus per suos veraces discipulos sparsos per orbem terrarum melius ecclesiam gubernaret; etenim opposita assercio articuli huius veritas fidei esset, quod vnum caput, et non plura regere deberent ecclesiam. Omnes vero exempti neutralitatem tenentes non vnum, sed plura capita essent, regere seorsum volentes fidelem populum sibi subditum et neminem recognoscentes in superiorem, nisi pro tempore quos videretur. Atqui si ecclesia regenda non esset, eciam per veraces discipulos Christi dispersos per orbem attendi poterat, si Christi essent veraces discipuli mandatis ecclesie sancte Dei obe- dire renuentes. Rursus alter condempnatus articulus esset obediencia ecclesia- stica; est obediencia secundum adinuencionem sacerdotum ecclesie preter expres- sam auctoritatem scripture; quia igitur obediencia ecclesiastica non secundum adinuencionem sacerdotum ecclesie, sed esset secundum sacre scripture expressam auctoritatem, iam ergo esset de neccessitate iuris diuini, a qua non releuarent que- cumque humane adinuenciones, eciam si essent intelligencie facte per principes, quia non est consilium contra consilium Dei, et voluntati eius nullus innoxie resi- stere potest. Quod vero obediencia ecclesiastica intelligeretur esse respectu concilii generalis, constaret propterea, quod ipsum generale concilium diceretur ecclesia catholica, tali appella ta nomine in Nicena synodo et in omnibus aliis antiquis, quarum determinaciones et mandata populus christianus semper veneratus est vt precepta et diffiniciones ecclesie. Postremo autem animaduertendum obtulit, quod ecclesia,

Strana 361
Liber XV. Caput XXIII. 361 prout est magistra omnium fidelium, consistit auctoritatiue in episcopis, doctoribus et predicatoribus pastoribusque doctis, iurisdiccionem et curam animarum habentibus, quodque corpus hoc ecclesiasticum ex predictis personis constitutum regula et men- sura est eorum, que agere et credere debet populus christianus. Item, quod eiusmodi corpus ecclesiasticum siue ecclesia ex dictis personis legittime congregata in diffi- nicionibus tangentibus fidem et neccessarios mores ad salutem errare non potest, et quod generale concilium est illa ecclesia, que in predictis errare non potest. Quia igitur neutralitatem constituentes confitebantur legittimitatem et permanenciam sacri concilii Basiliensis, illa vero super quibus disponebatur in neutralitate vel animorum suspensione cum essent respectu obediencie ecclesiastice, et pertinerent ad fidem vel bonos mores, hiis itaque existentibus in veritate iudicare ipsimet possent, quod suspensio vel neutralitas minime conueniret. In fine autem eiusmodi allegacionum requirebat ipse Iohannes, vt, quomodo synodaliter dicebant se esse congregatos in ipso concilio metropolitano, commune darent responsum ad litteras, et alia parte generalis concilii Basiliensis eisdem exposita. Eiusmodi vero allegacionibus de iustificacione sentencie et contra neutralitatem cum interfuerat Maguntinus archiepiscopus, preter- quam in fine vltime allegacionis, quia tunc applicuerat dux Bauarie Otto, locuturus cum eo, requisitus vt responderet super legacione prima ad ipsum aliosque electores impe- rii, respondit materiam illam esse grandem et, quoniam in dieta non aduenissent omnes electores nec oratores ipsorum, ideo non potuisset conclusio accipi, sed ordinatum fuisset aliam dietam in breui futuram, vbi personaliter vel alias omnes plene con- uenirent. Res denique ipsa, vt synodali sentencie obediretur, non solum tangeret ipsum et alios electores, sed totum imperium, et diete illi non interfuissent oratores regis Romanorum, quem eciam desuper deliberare oportebat, ideoque respondere con- cilio non posset. Quo vero ad 1ram legacionem expositam in concilio metropolitano per deputatos venientes ad ipsos oratores concilii, responsum est, quod consideratis laboribus per Maguntinum et electores ad pacem ecclesie exhibitis eciam tunc inter se auisauerant de medio tenendo ad pacem ecclesie. Et quia super eo intendebant mittere aliquos ad concilium, rogarent oratores, vt negocium haberent recommissum promoturi apud patres concilii. Nec dedissent, prout fuerant requisiti, responsum in scriptis, quia nec oratores suas dedissent proposiciones. Replicacioni autem illas posse habere, quandocumque vellent, alteram addiderunt causam, quia in eo tem- pore non tutum esset aliquid in scriptis dare, statimque sequenti die affixa cedula portis publicis, vt omnes, qui habere vellent dictas proposiciones, certa hora veni- rent scripturi. Cum prima proposicio facta per abbatem coram electoribus pronun- ciaretur, pro parte Maguntini rogati sunt concilii oratores aliarum proposicionum non fieri pronunciacionem. Quibus responso, quod maxime foret neccesse publicari veritatem fidei et iusticie, ipso olim Eugenio conante variis practicis euertere statum concilii, et eciam, quia ipsi videbantur conqueri non fuisse datas eis in scripto. Post multas vtrimque replicaciones rogacio intercessit, vt in dictis proposicionibus non tangerentur sue conclusiones habite super neutralitate, aut saltem mencio expressa non fieret de persona domini Maguntini, coram quo multe fuerunt habite interlocu- Scriptores III. 46

Strana 362
362 Liber XV. Caput XXIIII. ciones, vt depositus per concilium non nominaretur per eum et alios sanctissimus dominus; dicebat enim se velle scribere concilio, vt ab eleccione parum temporis supersederetur. Cancellarius vero illius respondens, quod propter vnum verbum negocium pacis interrumpi non deberet, audiuit sanctam synodum plus aduertere factum, quam verbum, ideoque plus requirebat, vt ipsi non reputarent aut reuere- rentur eum tamquam papam. Relata hec diebus supra designatis fuerunt coram sancta synodo de gestis per oratores eius, tam coram electoribus quam metropolitano concilio Maguntino. Capitulum XXIIII. Relacio de preparatoriis commissionibusque, que lata est sentencia diffinitiua in materia de sancta concepcione beatissime virginis. Secundum autem mense currenti principaliter narrandum est circa diffini- cionem factam de materia concepcionis sancte beatissime virginis, circa quam et multe et grauissime precesserant disputaciones mensibus Aprili, Maio, Iunio et Iulio anno XXXVI. Propter occupacionem vero sancte synodi circa alia permaxime negocia instancia, desuper hoc conquieuit vsque ad mensem Maii anni XXXVIII., cuius xxxma die synodali habita conclusione, vt viderent factas allegaciones et referrent, nominati fuere Lugdunensis, Mediolanensis et Panormitanus archiepiscopi, Bur- gensis, Cathaniensis, Aquensis, Ebroycensis et Barchinonensis episcopi, Ludouicus de Urbe prothonotarius, electus Bisuntinus, abbas de Scocia, elemosinarius regis Aragonum, Iohannes de Segobia, prouincialis Carmelitarum, vicarius Cluniacensis, Alfonsus sancte Marie de Mercede de ordine trinitatis et vnus alius de dominio regis Aragonum in theologia magistri. Hii autem conuenientes tercio sequenti die ex se ipsis deputarunt Burgensem episcopum, abbatem de Scocia, elemosinarium regis Aragonum et vicarium Cluniacensem, vt videntes contenta in allegacionibus vtrimque factis abstracta summaria relacione alios auisarent. Instancia vero dictorum qua- tuor Iohannes de Segobia ex primo volumine disputacionum opus secundum fecit, septem auisamenta continens: Quod concepcio virginis beatissime Dei genitricis Marie potuit esse absque originali peccato, eciam de potencia Dei ordinata. Quod eiusmodi concepcionem fuisse sanctam et absque macula originalis peccati, proba- retur copiose per euidentissimas raciones. Quod doctrine huic irreprehensibili suffragarentur quam plurime auctoritates scripture sacre, prout in eo sensu fuissent exposite eciam antiquitus a sanctis doctoribus. Quod illi doctrine non obstarent obiecta quatuor, que aduersantes insolubilia reputarent, videlicet de redempcione, ita, vt dicebant, quod si fuisset concepta absque originali macula, non fuisset per Christum redempta, ymmo quod pre ceteris redempta fuit. IIm eciam de purgacione et sanctificacione, quia purgata fuit modo, quo angeli sancti et doctissimi purgantur viri, ymmo quod ipsa constituta in celo purgat omnes angelos. De sanctificacione similiter, quia eciam de Christo legitur a patre fuisse sanctificatum. IIIm quoque non obstaret, licet concepta fuisset ex carne peccati fomitem habente, hiis primo

Strana 363
Liber XV. Caput XXIIII. 363 euntibus, quam fiat originalis peccati contraccio, vtque omnis motus; nam a ter- mino a quo, videlicet carne peccati, sed in quem, videlicet infusione gracie, concepcio sortiretur denominacionem. Non eciam obstaret quartum plurimorum sanctorum doctorum assercio solum Christum conceptum fuisse absque originali peccato, ex- ceptiua dicciones non excludente virginem omnium fidelium, eciam primorum pa- rentum, matrem gracie. Quintum auisamentum fuit specifica responsio ad nouem auctoritates scripture sacre, totidemque raciones principales assercionis aduerse. Aliud, quod doctrina hec de concepcione sacratissime virginis multum esset con- formis racioni scripture sacre, pietati, fidei et sanctorum doctrine, excellens asser- cionem aduersam multiplici comparacione. Postremo, quod decentissimum ac valde perutile neccessariumque foret per Basiliense concilium, coram quo tam solemnes precesserant disputaciones, innouari institucionem de celebracione sancte concep- cionis virginis beatissime, ac determinari quid ab vniuersis fidelibus vniformiter et catholice credendum esset. Huiusmodi auisamenta continencie sexternorum decem et amplius, ac eciam plures libri de disputacionibus per ipsum Iohannem coram synodo factis, similiter et allegaciones contrarie dictis subdeputatis exhibite fuere. Septem- brio autem mense anni predicti deliberatum extitit in deputacione fidei, vt infra XxX dies quicumque aduersantes audirentur dicturi omnia, que vellent, in contrarium, siquidem frequenter interrumpebantur deliberaciones patrum super aliis materiis, per illos occasionaliter introducta materia ista, super qua post eiusmodi assigna- cionem nemo publice allegauit. Quia vero materia fidei, vt illi intendant, multum afficit patres in generali concilio sistentes anno XXXIX° mense Iunii, dum grauius instaretur super finiendo processu synodali contra papam, materia hec, vt declaracio desuper fieret, ac quod institueretur officium visitacionis, introducta fuit, que dila- cionem accepit vsque in XVII. diem Iulii, qua in generali congregacione ex vnanimi deliberacione quatuor deputacionum commissum fuit cardinali Arelatensi, iudici fidei, vt vocatis, qui remanserant ex predictis deputatis, multis eorum adhuc constitutis in concilio, videretur per illos, quid faciendum per concilium esset super dicta materia concepcionis, et concepta decreti forma referretur per Arelatensem ad deputaciones, illi autem deputati omnesque magistri in theologia in concilio constituti, locum te- nente cardinalis Arelatensis abbate de Scocia, discussione habita, quid aut quando diffiniendum esset per concilium ex duabus conceptis formis decreti publicandi, maiori exprimente quasdam ex allegacionibus vtrimque factis, placuit forma breuior generaliter de allegacionibus referens, et dato auisamento iuxta morem concilii per dominos de XII, forma, que placuit sacris deputacionibus, conclusa est in generali congregacione xV. die mensis Septembris, commissione facta deputatis de aptacione illius salua substancia. Facta autem conclusione cantatum est solemniter "te Deum laudamus" in organis et altis vocibus patrum, per Arelatensem collecta in fine cum versiculo decantata; facta est eciam per totam ciuitatem pro ingenti leticia pulsacio campanarum solemnis. 46*

Strana 364
364 Liber XV. Caput XXV. Sessio XXXVI. 134. 1439. 17. Sept. Capitulum XXV. De diffinitiua sentencia pro beatissima virgine, quod absque originali concepta, sancta, inmaculataque fuerit semper. Et sequenti biduo celebrata est XXXVI. sessio sancte synodi Basiliensis, cui interfuerunt clerus et religiosi cum reliquiis ecclesiarum et monasteriorum ciuitatis. Cantauit autem missam Ludouicus Lausanensis episcopus et post cerimonias com- pletas cum euangelio secundum Lucam „Exurgens Maria abiit cum festinacione“ vsque et „semini eius in secula“, in ambone constitutus Bernardus Aquensis epi- scopus post lecturam illius approbatum, vt moris, per verbum „placet“ decretum legit tenoris sequentis. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime con- gregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Eluci- dantibus diuine gracie misteria mercedem gloriosam repromisit eterna Dei patris sapiencia, dum ait: "Qui elucidant me, vitam eternam habebunt“, quod eciam de gloriosa virgine, que ipsam patris sapienciam, Dei filium eternum, in vtero pertulit ac mundo peperit, sacrosancta legit ecclesia. Nam quitquid de dignitate et sublimi- tate virginis matris educitur in lucem, hoc non dubium est ad laudem et honorem filii sui pertinere. Et qui honorificant graciam et sanctitatem matris, honorificant et elucidant gloriosum nomen filii eius, qui ipsam sanctificauit et repleuit gracia, vnde si in ceteris rebus elucidacio veritatis, que a domino Deo est, preclara merita parturit, in ea re specialiter fructus vberrimos afferre speranda est, que sanctifica- cionem et dedicacionem templi illius concernit, in quo ante secula, antequam terra fieret, et ab eterno sibi mansionem ordinauit prima et eterna veritas; idque maxime congruit, vt pax habeatur in questionibus concernentibus sanctitatem illius, per quam pax diffusa est in terris. Hactenus vero difficilis questio in diuersis partibus, et coram hac sancta synodo super concepcione ipsius gloriose virginis Marie matris Dei et exordio sanctificacionis eius facta est, quibusdam dicentibus ipsam virginem et eius animam per aliquod tempus aut instans temporis subiacuisse actualiter ori- ginali culpe, aliis autem e conuerso dicentibus a principio creacionis sue Deum ipsam diligendo graciam eidem contulisse, per quam a macula originali illam bea- tissimam personam liberans et preseruans sublimiori sanctificacionis genere rede- mit, cum fundaret eam ipse altissimus, et ipsam fabricaret filius Dei patris, vt esset mater eius in terris. Nos vero diligenter inspectis auctoritatibus et racionibus, que iam a pluribus annis in publicis relacionibus ex parte vtriusque doctrine coram hac sancta synodo allegate sunt, aliisque plurimis super hac re visis et matura consi- deracione pensatis, doctrinam illam disserentem gloriosam virginem Dei genitricem Mariam, preueniente et operante diuini muneris gracia singulari, nunquam actualiter subiacuisse originali, sed immunem semper fuisse ab omni originali et actuali culpa, sanctamque et inmaculatam tanquam piam et consonam cultui ecclesiastico, fidei

Strana 365
Liber XV. Caput XXVI. 365 catholice, recte racioni et sacre scripture ab omnibus catholicis approbandam fore, tenendam et amplectendam diffinimus et declaramus, nullique de cetero licitum esse in contrarium predicare seu docere. Renouantes preterea institucionem de cele- branda sancta eius concepcione, que tam per Romanam, quam alias ecclesias sexto Idus Decembris antiqua et laudabili consuetudine celebratur, statuimus et ordinamus eandem celebritatem prefata die in omnibus ecclesiis, monasteriis et conuentibus christiane religionis sub nomine concepcionis festiuis laudibus colendam esse, cunc- tisque fidelibus vere penitentibus et confessis ea die missarum solemniis centum, primis autem vel nis vesperis totidem, sermoni vero verbi diuini de ea festiuitate interessentibus centum quinquaginta dies concessione perpetuis temporibus duratura de iniunctis sibi penitenciis hec sancta synodus elargitur. Datum in sessione nostra publica, in maiori ecclesia Basiliensi solemniter celebrata, Xv. Kalendas Octobris, anno a natiuitate domini M°CCCCXXXIX°.“ Capitulum XXVI. De multipharia publicacione dicte sentencie auctoritateque ecclesie officio composito, vt dicatur in festo concepcionis beatissime virginis. Post latam hanc synodalem sentenciam multi ex scriptoribus litterarum sacri concilii, fereque omnes pro deuocione sua in obsequium beatissime virginis Dei genitricis Marie pergamena propriis sumptibus exponentes quam plurimas scripsere bullas, non vero pauciores ad instanciam aliorum patrum, decretum ipsum diffini- cionis ecclesie continens ad ecclesias, monasteria aliaque pia loca, aut personas sin- gulares, a singulis pro sua affeccione destinatas, quarum bullarum plurime magna cum deuocione, ac eciam in multis locis solemni cum processione recepte fuerunt in regnis Francie presertim et Aragonie, ac per totam fere Germaniam, hoc attestan- tibus multis litteris ad presidentem concilii multosque ex patribus destinatis. Re- quisitus autem Iohannes de Segobia officium composuit, et decima octaua Nouembris deliberacione preuia deputacionum super auisamento illis porrecto ex parte presi- dentis concilii, quoniam instaret festum concepcionis, vt in ea decantaretur ac in vsum deduceretur officium nouiter ordinatum iuxta factam per concilium determina- cionem, commissum extitit Vercellensi episcopo, vt vocatis magistris in theologia et aliis, de quibus sibi videretur, examinarent ipsum officium. Fuit autem examinatum per dictum Vercellensem et Vicensem episcopos, Arularum et Bonimontis abbates, omnesque in theologia magistros in concilio presentes, multosque doctores et alios. Die vero secunda Decembris per dictos episcopos et Iohannem relacione desuper facta, quod placuisset omnibus deputatis officium ipsum, sed pro tribus leccionibus primi nocturni, quod factum fuit, vt poneretur synodale decretum, fieretque idem officium per octauas per illos, qui consueuerant aut facere nouiter vellent, dummodo occurrencia festa celebrarentur, expedireturque officium sub bulla concilii, decer- nendis litteris executoriis ad omnes metropolitanos, quatenus facerent per eorum prouincias officium celebrari, ipsumque obseruari decretum. Audita relacione hac

Strana 366
366 communi responso placuit patribus sic fieri debere. Sed et XVIII. die Decembris, preuia vnanimi deliberacione omnium sacrarum deputacionum, acceptatum est offi- cium ipsum, vtque iuxta relacionem predictam fieret, conclusum synodaliter extitit. Die vero XVIII. Marcii commissum fuit cardinali Arelatensi, vt vocatis ad se, quos vellet, abbreuiatoribus, prout sibi videretur expediri, faceret per cancellariam sub nomine concilii super officio ipso et obseruacione decreti litteras executoriales. Tenor sequitur officii per sanctam synodum ordinati in vigilia concepcionis beate Marie virginis ad vesperas antiphona „concepcio“ etc. Liber XV. Caput XXVI. In vigilia concepcionis beate Marie virginis ad vesperas antiphona „concepcio glo- riose" cum reliquis de laudibus psalmus de sancta Maria capitulum. „Dominus possedit me in inicio viarum suarum; antequam quidquam faceret a principio, ab eterno ordinata sum, et ex antiquis, antequam terra fieret, nondum erant abyssi, et ego iam concepta eram. Ympnus. Aue maris stella. V. Concepcio est hodie sancte Marie virginis. R. Cuius vita inclita cunctas illustrat ecclesias. Ad magnificat antiphona. Tota pulchra es, amica mea et macula non est in te, sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias; viderunt eam filie Syon, et bea- tissimam predicauerunt eam, et regine laudauerunt eam. Oracio. Omnipotens sem- piterne Deus, qui concepcionis diem genitricis filii tui semperque virginis Marie voluisti solemnitate annua venerari, tribue quesumus, vt omnes, qui eius implorant auxilium, peticionis sue salutarem consequantur effectum per eundem dominum. Ad matutinas inuitatorium. Verbum patris, matrem preseruans a labe peccati, venite adoremus. Psalmus. Venite ex. Ymnus. Quem terra. In primo nocturno anthiphona. Benedicta tu in mulieribus, per quam Eue malediccio est soluta et benediccio om- nibus condonata. Psalmi de sancta Maria anthiphona. Sicut mirra electa et aro- matizans balsamum Maria virgo semper suauem diffundit odorem. Anthiphona. Ante thorum huius virginis de sua semper innocencia dulcissima resonemus cantica. V. Specie tua. Ex decreto sacri Basiliensis concilii. Leccio prima. Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime congregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad perpetuam rei memoriam. Elucidantibus diuine gracie misteria mercedem gloriosam repromisit eterna Dei patris sapiencia, dum ait "qui elucidant me, vitam eternam habebunt“, quod eciam de gloriosa virgine, que ipsam patris sapienciam Dei filium eternum in vtero pertulit ac mundo peperit, sacrosancta legit ecclesia. Nam quitquid de dignitate et sublimitate virginis matris educitur in lucem, hoc non dubium est ad laudem et honorem filii pertinere, et qui honorificant graciam et sanctitatem matris, honorificant et elucidant gloriosum nomen filii eius, qui ipsam sanctificauit et repleuit gracia. Vnde, si in ceteris rebus elucidacio veri- tatis, que a domino Deo est, preclara merita parturit, in ea re specialiter fructus vberrimos afferre speranda est, que sanctificacionem et dedicacionem templi illius concernit, in quo ante secula, antequam terra fieret et ab eterno sibi mansionem ordinauit prima et eterna veritas; idque maxime congruit, vt pax habeatur in ques-

Strana 367
Liber XV. Caput XXVI. 367 tionibus concernentibus sanctitatem illius, per quam pax diffusa est in terra. Re- sponsorium. Elucidantibus diuine gracie misteria mercedem gloriosam repromittens patris sapiencia attestatur „qui elucidant me, vitam eternam habebunt“. V. De beatissima virgine sacrosancta legit ecclesia diuinum eloquium „qui elucidant“. Leccio 11a. Hactenus vero difficilis questio in diuersis partibus et coram hac sancta synodo super concepcione ipsius gloriose virginis matris Dei, et exordio sanctifica- cionis eius facta est, quibusdam dicentibus ipsam virginem et eius animam per ali- quod tempus aut instans temporis subiacuisse actualiter originali culpe, aliis autem e conuerso dicentibus a principio creacionis sue Deum ipsam diligendo graciam eidem contulisse, per quam a macula originali illam beatissimam personam liberans et preseruans sublimiori sanctificacionis genere redemit, cum fundaret eam ipse altissimus et ipsam fabricaret filius Dei patris, vt esset mater eius in terris. Nos vero diligenter inspectis auctoritatibus et racionibus, que iam a pluribus annis in publicis relacionibus ex parte vtriusque doctrine coram hac sancta synodo allegate sunt, aliisque plurimis super hac re visis et matura consideracione pensatis, doctri- nam illam disserentem gloriosam virginem Dei genitricem Mariam, preueniente et operante diuini muneris gracia singulari, nunquam actualiter subiacuisse originali peccato, sed inmunem semper fuisse ab omni originali peccato et actuali culpa, sanctamque et immaculatam tamquam piam et consonam cultui ecclesiastico, fidei catholice, racioni et sacre scripture ab omnibus catholicis approbandam fore, tenen- dam et amplectendam diffinimus et declaramus, nullique de cetero licitum esse in contrarium predicare seu docere. Responsorium. Filius Dei patris, fundans eam in sua concepcione graciam, virgini contulit singularem et ipsam ab originali macula preseruauit. V. Mariam sui genitricem sublimiori sanctificacionis genere redemit. Et ipsam. Leccio tercia. Renouantes preterea institucionem de celebranda sancta eius concepcione, que tam per Romanam, quam alias ecclesias vI° Idus Decembris antiqua et laudabili consuetudine celebratur, statuimus et ordinamus eandem cele- britatem prefata die in omnibus ecclesiis, monasteriis et conuentibus christiane reli- gionis sub nomine concepcionis festiuis laudibus colendam esse, cunctisque fidelibus vere penitentibus et confessis ea die missarum solemniis centum, primis autem vel Iis vesperis totidem, sermone vero verbi diuini de ea festiuitate interessentibus centum quinquaginta dies concessione perpetuis temporibus duratura de iniunctis sibi penitenciis hec sancta synodus elargitur. Datum in sessione nostra publica, in maiori ecclesia Basiliensi solemniter celebrata. XV. Kalendas Octobris, anno a nati- uitate domini MOCCCCXXXIX°. Responsorium. Inmunem semper fuisse Mariam ab omni originali et actuali culpa, sanctamque et inmaculatam diffiniuit catholica ec- clesia, in sancta Basiliensi synodo legittime congregata. V. Nunquam virginem subiacuisse peccato est consonum fidei sacre scripture et racioni diffiniuit. In secundo nocturno antiffona. Specie tua, quamquam concupiuit omnipotens, intende Maria propere, nunquam infecta labe. Antiphona. Adiuuit matrem Deus in concepcionis diluculo, cum gracia preueniente culpa semper caruit. Antiphona. Sicut letancium, virgo beatissima, sunt fidelium animi qui tuam sanctam celebrant concepcionem. V.

Strana 368
Liber XV. Caput XXVI. 368 Adiuuabit eam. Sermo Anselmi de concepcione beate virginis. Leccio quarta. Prin- cipium, quo salus mundo processit, michi considerare volenti occurrit hodierna so- lemnitas, que de concepcione beatissime matris Dei Marie multis in locis recolitur. Nec magni ponderis est omne, quod dignitati aut honori eius humana laude defertur, si meritis illius et insignibus comparatur. Tantorum namque bonorum consummacio, que per ipsam domini matrem toti creature peruenerunt, videtur admonere omnem mentem humanam pietatis affectu exordium suum considerare, quam sublime, quam diuinum, quam ineffabile fuerit. Nec mirum; fundamentum siquidem et quasi quod- dam sacrarium ciuitatis et habitaculi summi boni in eo ponebatur, et mansio lucis eterne et temporalis, quod corporaliter inhabitaret ille incorporeus et incircumscrip- tus, et creans simul et viuificans omnia spiritus parabatur. Sancta igitur virgo Maria, vera mater Dei futura, sicut eum, qui super omnia est incomprehensibilis, verum erat hominem et ineffabili modo de sua substancia virgo paritura, ac per hoc in deitatem illius transitura, ita non absurde credi potest primordia concepcionis eius tanta diuinitatis sublimitate presignata, vt humanarum concepcio mencium ea plene penetrare non valeret, et ideo eiusdem concepcionis dies festiuis laudibus a cunctis fidelibus merito celebretur. R. Augustinus. De mundissima matre mun- dissimus natus est filius, in celo habens patrem inmortalem eternum, et in terra matrem omni corrupcione carentem, in celo qualis est pater, talis est filius et in terra, qualis est mater, talis est secundum carnem filius. V. Filius in celo cum patre est immensus et in terra cum matre est inmaculatus. In celo qualis. Leccio quinta. De ipsa quippe multis seculis ante ortum eius Ysaiam spiritu sancto afflatum dixisse constat. „Egredietur virga de radice Yesse et flos de radice eius ascendet, et re- quiescet super eum spiritus domini.“ Hec itaque virga, que talem ex se protulit florem, nullo dissenciente virgo Maria fuit, et flos, qui de radice eius ascendit, bene- dictus filius, super quo et in quem omnis plenitudo diuinitatis essencialiter requieuit. Hec igitur virgo, tanti filii dignissima parens, cum in aluo sue parentis naturali lege conciperetur, quis non concedat Dei sapienciam, a fine vsque ad finem pertin- gentem, cuncta implentem, cuncta regentem nouo quodam et ineffabili gaudio celum, terram et omnia, que in eis sunt profundissima ac ineffabili iubilacione pro sua re- integracione, quam per illam sibi euenturam diuina et occulta inspiracione preuide- bat, perlustrasse. Respon. Hillefonsus. Ab omni peccato originali Dei matrem fuisse constat immunem, per quam malediccio Eue matris est soluta, et omnibus benediccio condonata. V. Nullis, quando nata est, delictis subiacuit, nec originale peccatum in vtero sanctificata contraxit. Per quam malediccio. Leccio vI. Sed cum ipsa concepcio fundamentum fuerit habitaculi summi boni, si peccati alicuius ex prime preuaricacionis origine maculam traxit, quid dicemus? Vtique diuina voce dicitur ad Ieremiam „priusquam te formarem in vtero, noui te, et antequam exires de ventre sanctificaui te, et prophetam in gentibus dedi te“. De Iohanne quoque angelus, qui eum nasciturum prenunciabat, asseruit, quod spiritu sancto repleretur adhuc ex vtero matris sue. Si igitur Ieremias, qui in gentibus erat propheta futurus, in vulua est sanctificatus, et Iohannes dominum in spiritu et virtute Helye precessurus spiritu

Strana 369
Liber XV. Caput XXVI. 369 sancto est ex vtero matris repletus, quis disserere audeat singulare tocius seculi propiciatorium, et vnici filii Dei omnipotentis verum ac dilectissimum reclinatorium, mox in sue concepcionis exordio spiritus sancti gracie illustracione destitutum? Testante vero sacra scriptura "vbi spiritus domini, ibi libertas", a seruitute igitur omnis peccati liberrima fuit, que omnium peccatorum propiciatori aula, in qua et ex qua personaliter homo fieret, spiritus sancti presencia et operacione construebatur. Responsorium. Anselmus. Sacrarium spiritus sancti virgo beatissima in sue con- cepcionis exordio non est destituta gracia, et a seruitute omnis peccati fuit liberrima. V. Ita fieri oportebat Mariam, que filium Dei erat paritura, et a seruitute (liberam). In tercio nocturno antiphona. Gaude Maria virgo, que contritura caput dyaboli, illi per culpam nunquam subiecta fuisti. Antiphona. Speciosa facta es regina celo- rum, cuius dignitas puritatem superat angelorum. Antiphona. Post partum inuio- lata et semper immaculata fuisti, virgo sanctissima. V. Elegit eam Deus. Secundum Matheum „Liber generacionis Ihesu Christi filii Dauid, filii Abraham. Abraham genuit Ysaac, Ysaac autem genuit Iacob“ et reliqua. Ex eodem sermone. Leccio septima. Quod si quis eam prime originis peccato non commode expertem fuisse pronunciat, cum illam ex legali coniugio maris et femine verissime conceptam con- stet, ego a katholica et vniuersalis ecclesie veritate nulla racione volo dissentire, magnificenciam tamen operacionum virtutis diuine quadam quasi mentis limpitudine pro posse considerans videor michi videre, quod si quid originalis peccati in propa- gacione matris Dei et domini mei extitit, propagancium et non propagate prolis fuit. Castaneam nucem attende: cum de sui generis arbore prodit nascitura, inuolucrum illius totum hispidum et densissimis aculeis vndique septum apparet. Intus castanea concipitur; primo quidem, et per modum lactei liquoris nichil hispidum, nichil as- perum, nichil aliquibus noxium in se habens, circa se aliquatenus senciens, illic in summa lenitate nutritur, fouetur et alitur, ac formatur in sui speciem et habitudinem, iam adulta rapto inuolucro ab omni spinarum punccione et onere liberrima natura egreditur. Responsorium. Maximus. Actor mortis dyabolus genus ab exordio vicia- uit humanum, sed aurum fulgens reperitur in luto, et ex pungente spina pulchre rubens oritur rosa. V. Ex radice viciata sine vicio prodiit virga Yesse Maria. Et ex pungente. Leccio octaua. Attende, si Deus castanee confert, vt infra spinas a spinis remota concipiatur, alatur et formetur, nonne potuit dare humano, quod ipse sibi templum, in quo corporaliter inhabitaret, et de quo in vnitate sue persone per- fectus homo fieret, parabat, vt licet inter spinas peccatorum conciperetur, ab ipsis tamen spinarum aculeis omnimodis exors redderetur, potuit plane et voluit; si igitur voluit, fecit, equidem quidquid dignum nullus vnquam extra suam personam voluit, patet enim de te, o beatissima feminarum, voluisse; voluit enim te fieri matrem suam, et quia voluit, fecit. Quid dicitur matrem suam te fecit, ille rerum creator dominus et gubernator rerum inquam non solum intelligibilium, sed et omnem in- tellectum transcendit, cum et factor et dominus te dominam et imperatricem insti- tuit, tu celorum itaque terrarum, sic marium et omnium elementorum cum omnibus, que in ipsa sunt, domina et imperatrix existis, et vt ita esses, in vtero matris tue a Scriptores III. 47

Strana 370
370 Liber XV. Caput XXVI. primordiis concepcionis operante spiritu sancto creabaris. Ita est bona domina, et gaudemus ita esse. Nunc ergo, dulcissima domina, numquid tu tanta futura summi videlicet boni mater vnica et omnium, que fuerunt, sunt vel erunt, prudens ac nobilis post filium tuum imperatrix, numquid in exordio tui talis esse debuisti, et omnium, quorum te dominium gerere certissime nouimus, aut puritati aut subieccioni potuisset adici. Responsorium. Thomas. Ad summum puritatis Maria peruenit, nulla conta- gione inquinata peccati, sed fuit ab originali et actuali immunis. V. Purissima namque fuit, que nec originale incurrit peccatum, mortale aut veniale. Sed fuit. Leccio IX. Ille assertor pure veritatis, et a filio tuo iam celo presidente vas eleccionis cognominatus, omnes homines peccasse in Adam fatetur. Vera vtique sentencia, et cui contradici nephas esse pronuncio, sed cum eminenciam gracie Dei in te consi- dero, sicut te non intra omnia, sed super omnia, que facta sunt, ineffabili modo con- tueor, ita te non lege nature aliorum in tua concepcione deuinctam fuisse opinor, sed singulari et humano intellectui inpenetrabili diuinitatis virtute et operacione ab omni peccati adiunccione liberrimam. Solum etenim peccatum fuerat, quod homines a pace Dei dirimebat, ac vt filius Dei euacuaret, sicque ad pacem Dei humanum genus reuocaret, homo fieri voluit, et talis, vt nichil in eo aliquatenus concordaret ei, vnde homo a Deo discordabat. Quia ergo, vt fieri oportebat, matrem, de qua talis crearetur, mundam esse ab omni peccato decebat, aliter enim, quo pacto ille summe puritati tanta coniunccione vniretur, vt homo assumptus ita esset vnum, vt que Dei sunt, indifferenter hominis essent, et que hominis, Dei. Nam matrem domini super omnia preter esse perpendens ac sublimiori gracia Dei, quam apostolos et aliud quitquam extra Deum filium suum creatum asseritur, ipsam irradiatam pro- testor. Igitur, si primordia creacionis illius alio intuitu, quam aliorum de propa- gine Ade prodeuncium considero, precor, nemo vultum subsanando auertat, nemo, que pietatis et que Deus pure deuocionis affectu in Dei genitricem permotus de suo sensu aliqua animositate perductus emittere temptet, nisi fidei christiane penitus contraria esse certus existat.“ Sequuntur alia quatuor responsoria, que cantari possunt in illis ecclesiis, que habent Ix aut XII responsoria. Item pro illis, qui celebrant octauas aut de cetero voluerint celebrare. „Rm. Ambrosius. Nullo virtutum genere Maria vacauit, cui plenitudinem gracie nuncius Dei asseruit interesse. In maliuolam animam non intrat sapiencia, nec habitat in corpore subdito peccatis. V. Anima virginis et caro, quam habita- culum sibi fecit sapiencia Dei patris, ab omni malicia et immundicia purissima fuit. In maliuolam. Rm. Bernardus. Maria, domus Dei nichil inquinamenti proprii ha- buisse creditur; sola namque inter mulieres benedicta, sola a generali maledicto libera. V. Omnino pium est credere, quod Maria delictum non habuit. Sola nam- que. Rm. Ieronimus. Benedicta in mulieribus, plenaque gracia dicitur virgo beata, et quitquid malediccionis per Euam infusum est, totum abstulit benediccio Marie.

Strana 371
Liber XV. Caput XXVI. 371 V. Ceteris per partes gracia prestatur, in Mariam vero tocius venit gracie plenitudo. Rm. Gregorius. Virgo, mundi lux et vita, preciosa margarita, mater regis gloriosi, per quam caput venenosi serpentis conteritur. V. Salue semper sancta parens, omni prorsus labe carens, per quam.“ Sequuntur quatuor antiphone pro illis, qui habent XII psalmos et XII lecciones, et antiphona super canticum, et pro illis, qui celebrant octauas ad „benedictus“ et „magnificat". „Antifona. Dignare me laudare, regina celorum, pauor demonum, angelorum domina et mater nostra. Antiphona. Pulchra es et decora, virgo beata, super omnes creaturas resplendens semper nitore diuine gracie. Antiphona. In odorem vnguen- torum tuorum currunt fideles populi, de tua consolacione gracias semper agentes. Antiphona super canticum. In amictam sole mulierem nichil inquinatum incurrit, cuius sub pedibus luna, et in capite XII stellarum corona. Ad laudes. Antiphona. Concepcio gloriose virginis Marie digna est omni lande, quam fundauit altissimus redimens sublimiori sanctificacionis genere. Psalmus. Dominus regnauit cum reli- quis. Antiphona. Concepcio est hodie Marie virginis, cuius vita inclita cunctas illustrat ecclesias. Antiphona. Regali ex progenie Maria concepta refulget primo sanctis patribus repromissa celitus. Antiphona. Corde et animo Christo canamus gloriam, laudantes in concepcione virginis magnalia diuine gracie. Antiphona. Cum iocunditate concepcionem beate Marie celebremus, vt ipsa pro nobis intercedat ad dominum Ihesum Christum. Capitulum. Dominus possedit me. Ymnus. O glo- riosa domina. V. Concepcio est hodie. Super benedictus antiphona. Que est ista, que progreditur quasi aurora consurgens pulchra, vt luna electa, vt sol terribilis, vt castrorum acies ordinata? Surrexerunt filie eius et beatissimam predicauerunt, et vir eius laudauit eam. Oracio. Omnipotens sempiterne Deus. Ad primam capi- tulum. Regi seculorum. Rm. Christe, fili Dei viui, miserere nobis. V. Qui natus es de Maria virgine. Ad terciam capitulum. Dominus possedit me. Ad sextam capitulum. Quando appendebat fundamentum terre, cum eo eram cuncta componens, et delectabar per singulos dies ludens coram eo omni tempore, ludens in orbe ter- rarum, et delicie mee esse cum filiis hominum. Ad nonam capitulum. Beatus homo, qui audit me, qui vigilat ad fores meas cottidie, et obseruat ad postes ostii mei, qui me inuenerit, inueniet vitam et hauriet salutem a domino. In secundis vesperis an- tiphona. Concepcio gloriose cum reliquis de laudibus. Psalmi de sancta Maria. Capitulum. Dominus possedit me. Ymnus. Aue maris stella. V. Concepcio est hodie. Super magnificat antiphona. Quam decora, inmaculata, suauis et decora es, o pulcherrima mulierum, ortus conclusus et fons signatus, ostende michi faciem tuam. Sonet vox tua in auribus meis, vox enim dulcis tuis loquens fidelibus: Qui elucidant me, vitam eternam habebunt. Oracio. Omnipotens sempiterne Deus, vt supra.“ 47*

Strana 372
372 Liber XV. Caput XXVI. Ex residuo dicti sermonis Anselmi sequuntur lecciones pro illis, qui legunt xII ad matutinum, vel faciunt octauas. „Ad hec videas imperatorem sibi palacium, quod specialiter suis vsibus ap- tum existat, constituere volentem, in quo et ipse frequenciori et festiuiori occursu conuersetur, et omnibus ope eius atque consilio indigentibus miciori et leciori vultu et voce respondeat et auxilietur. Patereturne, queso, ipsius palacii fundamentum inualidum fieri, vel luculentum, et structure, que foret edificanda, incongruum, et non coherens? Non, puto, si saperet et propositum suum ad effectum perducere vellet. Ergo sapienciam Dei ante omnia secula proposuisse sibi habitaculum, quod specialiter inhabitaret, constructuram indubitata fide tenemus. Quod autem ipsum habitaculum fuit, iam mundo dudum innotuit, hoc enim habitaculum illud spiritus sancti sacrarium esse fatemur, in quo et per quod eadem sapiencia Dei humane nature coniungi voluit et incorporari, et omnibus ad se pura mente confugientibus parcere et misereri. Quod sacrarium, aula videlicet vniuersalis propiciacionis, co- operante spiritu sancto construeretur, fundamentumque illius inicium ac primordium concepcionis beate Marie, quam ipsam nomino corruptum fuerit habitaculi sapiencie Dei, ipsi structure non congruebat, non coherebat; et quomodo fieri potuit, vt pec- cati propiciacio vnum et idem esse haberet cum peccato? Que enim societas lucis ad tenebras? Insciane fuit et impotens sapiencia Dei, et virtus mundum sibi habita- culum condere, remota omni labe condicionis humane angelos, aliis peccantibus, a peccato seruauit, et feminam, matrem suam, ab aliorum peccatis exortem seruare non voluit? In eternitate consilii sui fixum statuit eam dominatricem et reginam fore angelorum, et nunc inferiorem graciam angelis nactam in consorcium conceptam esse credimus hominum peccatorum. Existimet hoc qui vult, argumentis suis probet. Ego, donec Deus ostendat michi aliquid dignius excellencie domine mee posse dici, que dixi, dico, que scripsi non muto, ceterum me et intencionem meam filio eius et illi committo, domina mea, mater domini mei, mater illuminacionis cordis mei, nutrix reconciliacionis et reparacionis tocius substancie mee, doce cor meum, quomodo te diligere debeat, quid de te dignius senciat, quo affectu te veneretur, qua dulcedine in te delectetur, qua suauitate de te iocundetur, qua dileccione te amplectatur, qua spe se tibi commendet, quo famulatu deseruiat, qua deuocione complaceat, qua via ad te perueniat. Nichil enim tibi domina equale, nichil comparabile! Omne enim, quod est aut supra te est, aut subtus te est, et supra te est solus Deus, quod infra te est omne, quod Deus non est. Ad tantam itaque excellenciam tuam quis aspiret, quis pertinget, et certe ad hanc excellenciam in humillimo, hoc est in vtero matris tue, paruissima originabaris. Quod si tali modo concepta et ordinata non fuisses, in tantam celsitudinem non creuisses. Quisquis igitur de crementi tui magnitudine gaudet et letatur, de ordinacione ipsius crementi equum est exultet et hilaretur. Qui ergo diem beate concepcionis tollit, ecclesie Dei aut non attendit bene, aut attendere negligit, vel nescit bonum, quod inde processit omni creature Dei. Sed

Strana 373
Liber XV. Caput XXVI. 373 inmensitatem boni ipsius quis explicabit? Fateor non ego, longe enim a me et a meis similibus, hoc est peccatoribus, tanta salus. Te igitur, domina mea, quam in tantum culmen predestinauit et extulit diuina potencia, quam tot prerogatiuis ditauit, cuncta disponens sapiencia, quam sibi matrem elegit ad mundo subueniendum ipsa omnium saluandorum ineffabilis misericordia, credere minime queo te morte peccati, que per inuidiam dyaboli occupauit orbem terrarum, in tuo conceptu potuisse pre- grauari. Me namque iterum atque iterum ob ipsas, quas superius commemoraui raciones, considerare animus hoc vitat, intencio abhorret, lingua fateri non audet. Vnde, quia tanti apud Deum preexistens creatura es, vt mater eius dignissima fieri meruisses, sicut ipse non tantum supercastus et mundus, sed et ipsa castitas, ipsaque mundicia est, ita tu quoque illam ipsam mundiciam de tua carne verum hominem paritura eras, et munda pre omnibus iure esse debueras. Primordia itaque crea- cionis tue merito filii sancte ecclesie debent venerari. Si casta, si sancta, si a cor- rupcionis, id est a peccati ruga, illa credunt esse discreta, ego, piissima domina, ego tuus qualiscumque seruulus, ego credo et confiteor, quia in te ex radice Yesse pulcer- rima, ac per hoc omnino, quod te aliquatenus decoloraret peccati vulnere aliena pro- disti, et integerrima permanens florem speciosissimum protulisti, florem inquam et non qualemcumque, sed super quem septiformis spiritus requieuit, et odore vite perennis omnem creaturam gracia diuinitatis sue resparsit atque impleuit. Mira comparacio conditoris, immensa consolacio peccatorum! O domina, si filius tuus factus est per te frater noster, nonne et tu per illum facta es mater nostra? O pec- cator homo, gaude et exulta, non est enim vnde desperes, non est, quod formides quitquid iudicabitur de te! Totum dependet ex sentencia fratris et matris tue Maria, quid dicemus, quali organo vocis vel quali iubilo cordis exprimemus, quantum tibi debemus, vtique, domina, quidquid intelligimus, quitquid mente concipimus, quitquid ore protulerimus, minimum est. Tu, inquam, ante omnem creaturam in mente Dei preordinata fuisti, vt omnium feminarum castissima Deum ipsum verum hominem ex tua carne procreares, vt pro omnibus post ipsum filium tuum regina celorum effecta gloriosa regnares, vt perdito mundo recuperacionis aditum et vite perennis emolu- mentum preparares. Tu genus humanum eternitatis gloria nudatum per beate fecun- ditatis tue virgineum partum in pristinum statum reduxisti, tu leges inferni deuicto per mortem filii tui principe mortis euertisti, tu denique cunctis Deum ac dominum, quem ignorabant, visibilem ac propiciatorem exhibuisti. Per te ad eternam gloriam, quicumque sumus peruenturi, perueniemus, per te est, si quid boni possumus seu habemus. Tu post Deum summa et singularis consolacio nostra, tu felix atque beata gloriacio nostra, tu ad regna celorum ductrix ac subuencio nostra, tu, quesumus, esto in ipso beatitudinis regno susceptrix et perpetua exultacio nostra. Obsecro igitur te, domina mea, per dulcissimam dileccionem tuam, qua diligis vnicum filium tuum, vt erutum a mortis auctore transferas me in sortem vite eterne. Amen." In concepcione beate Marie virginis introitus. Gaudeamus. Require in assumpcione oracio. Omnipotens sempiterne Deus, qui concepcionis diem genitricis filii tui semperque virginis Marie voluisti solemnitate annua venerari, tribue, que-

Strana 374
Liber XV. Caput XXVI. 374 sumus, vt omnes, qui eius implorant auxilium, peticionis sue salutarem consequantur effectum per dominum. Epistola. Dominus possedit me. Graduale. Diffusa est. Alleluia. V. Virginis sanctificate miranda concepcio gracie mundo collate fuit ab inicio exemplar et racio. Euangelium. Liber generacionis. Offertorium. Orietur stella ex Iacob et consurget virga ex Israhel et percuciet duces Moab et erit Ydu- mea possessio eius. Secretum. Sanctifica domine muneris oblati libamina, et beate genitricis saluberrima interuencione nobis salutaria fore concede. Communio. Ab eterno ordinata sum, et ex antiquis, antequam terra fieret, necdum erant abyssi, et ego iam concepta eram. Complenda. Repleti vitalibus alimoniis et diuinis misteriis supplices te rogamus, omnipotens Deus, vt beate Marie semper virginis, cuius vene- randam celebramus concepcionem, pia interuencione quod fideliter petimus conse- quamur per miracula de concepcione beate Marie virginis. Testimonium domini fidele est, sapienciam prestans paruulis, sanctam vero et immaculatam fuisse con- cepcionem beatissime ac gloriosissime virginis Dei genitricis Marie dudum in con- spectu ecclesie catholice in sancta generali Basiliensi synodo legittime congregate probatum est publice, multiplicatis allegacionibus solemni disputacione repetitis, per quas euidenter ostensum fuit quadruplex testimonium ad veritatem hanc suffra- gari, scilicet euidencie racionis, sacre scripture, pietatis fidei et doctrine sanctorum, prout de hoc in libris de primo et secundo opere dictarum allegacionum et septem auisamentorum plenius continetur; atqui determinacione ecclesie subsecuta super hac materia, quam plures affectuose insteterunt, quod ad instruccionem paruulorum, firmandamque omnium fidem in scriptis redigerentur miracula, que magis aucten- tica essent ad hanc rem pertinencia, vt omnibus innotescat, quod hanc veritatem catholice fidei multiplicatis miraculis confirmauit filius virginis, benedictus Deus, qui semetipsum apostolo testante sine testimonio (nunquam reliquit), pauca ex multis hic licet referre. Hoc autem genus probacionis, licet sit prepotentissimum, superetque omnium argumenta racionum, de ipso in predictis duobus libris non fuit facta prosecucio, tum quia aduersarii doctrine huius gloriabantur assercionem suam fundari in sacra scriptura, doctrinisque sanctorum doctorum, fuitque neccesse eisdem armis repercutere; tum eciam, quia sacra synodus deputauerat ad referendum non de miraculis, sed racionibus, auctoritatibus et sanctorum doctrinis, tum quia aduer- sarii irridebant obiciendo huius veritatis prosecutoribus raciones et auctoritates eis deficere, eoque inniti ad miraculorum relacionem, tum et vrgencius, quia cum aude- rent dicere suam assercionem esse veritatem catholice fidei. Hanc autem fundatis- simam veritatem errorem allegabant, consequenter nulla miracula ad illius proba- cionem posse inferri, quia, cum miraculum sit diuinum testimonium, nunquam Deus testatus sit in probacionem alicuius erroris. Oportuit igitur primo ex neccessitate intendi tempore illarum disputacionum ad probandum doctrinam hanc de sancta et inmaculata concepcione beatissime virginis esse piam et consonam cultui ecclesia- stico, fidei catholice, recte racioni et sacre scripture, quatinus hoc presupposito tam- quam vero ex dicto quadruplici testimonio recte dici possit de miraculis, que ad confirmacionem huius veritatis adduci debent, quod testimonia Dei credibilia facta

Strana 375
Liber XV. Caput XXVI. 375 sunt nimis; nimis inquam, vt namque euangelista testatur in sua canonica "si testi- monium hominum accipimus, testimonium Dei maius est“. Vnde saluator dicebat „ego testimonium habeo maius Iohanne; opera enim, que dedit michi pater, vt faciam ea ipsa opera, que ego facio, testimonium perhibent de me“. Item alibi „opera, que ego facio in nomine patris mei, illa testimonium perhibent de me“, ipsa igitur miraculosa opera, ad que virtus nature create attingere non potest, dicuntur proprie diuina testimonia. Si namque vnus astrologus ex sciencia humanitus acqui- sita calculando motus planetarum assereret pro tali die futuram eclipsim, aliquis vero sanctus, confirmando dictum suum per miraculum, non illa die, sed alia sequenti assereret futuram esse, pocius staretur dicto huius sancti, quam illius astrologi. Equidem, licet ille iuxta naturalem cursum certitudinaliter computasset, quia tamen Deus illam mutare posset, quemadmodum fecit tempore Iosue et Ezechie regis, ipseque Deus mentiri ac testis falsus esse non potest, hinc igitur miraculum est tam irrefragabile diuinum testimonium, vt tanta ac infallibiliter assit de ea re certitudo, ac si transisset in preteritum. De hoc autem sic testatur Richar. 1° libro de trini- tate: "Quotquot veraciter fideles sumus, nichil reccius, nichil constancius tenemus, quam quod fide apprehendimus. Sunt namque patribus celitus reuelata, et tam multis, tam magnis, tam miris signis vel prodigiis deintus confirmata, vt vel grauis videatur esse demencie in hiis vel aliquantulum (dubitare); innumera namque mira- cula et alia, que non nisi diuinitus fieri possunt, in huiusmodi nobis fidem faciant, et dubitare non sinunt. Vtimur itaque in eorum attestacione signis pro argumentis, prodigiis pro experimentis. Vtinam attenderent Iudei, vtinam aduerterent pagani, cum quanta consciencie securitate pro hac parte ad diuinum iudicium poterimus accedere! Nonne cum omni confidencia Deo dicere poterimus domine, si error est, a te ipso decepti sumus! Nam ista in nos tantis signis et prodigiis confirmata sunt, et talibus, que non nisi per te fieri possunt; certe a viris summe sanctitatis sunt nobis tradita, et cum summa auctentica attestacione probata, te ipso cooperante et sermonem confirmante sequentibus signis. Hinc est vtique, quod perfecti fideles paraciores sunt mori pro fide, quam fidem abnegare; nichil enim procul dubio firmius tenetur, quam quod constanti fide apprehenditur.“ Hec ille. Quoniam ergo summa prouidencia Dei summi voluerit hanc veritatem de sancta et inmaculata con- cepcione beatissime matris virginis sue cordibus fidelium suorum perpetua firmitate manere, hinc primo eam docuit miraculis maiestatis. Inter miracula autem, que de huius veritatis confirmacione inueniuntur, offe- runt se primo recitanda tria, que inueniuntur in illa antiquissima epistola Anselmi ad episcopos Anglie, qui in eadem concludit, quod non est verus amator virginis, qui respuit celebrare diem eius concepcionis, et hec epistola consueuit legi in multis ecclesiis pro leccionibus ad matutinum huius festiuitatis, vbi sic dicitur: „Tempore illo, quo diuine placuit voluntati Anglorum gentem de malis suis erroribus corrigere, sueque seruitutis officiis arcius astringere, gloriosissimo Normanorum duci Guil- lielmo eandem patriam debellando subegit. Qui scilicet Guillielmus tunc temporis rex Anglorum, Dei virtute et sua industria tocius ecclesie dignitates et honores in

Strana 376
Liber XV. Caput XXVI. 376 melius reformauit. Audientes autem Daci Angliam Normanis esse subiectam, grauiter indignati eo, quod suo quasi iure hereditario iniuste priuarentur, arma parant, classes aptant, vt eos adeuntes a data sibi diuinitus patria expellant. Hoc comperto rex prudentissimus Guillielmus Helsinum quendam abbatem religiosum Ramesiensis cenobii in Daciam dirigit, vt huius rei veritatem inquirat. At ille, vt vir sagacis ingenii, strennuissime negocia regis exequitur, quo fideliter peracto ad Angliam reuerti cupiens memoratus abbas mare ingreditur, et iam maximam partem maris prospero cursu transierat, dum subito densis surgentibus vndique ventis horrida tempestas celum commouit et vndas. Fatigatis itaque nautis et vltra non valentibus obniti, fractis remis, funibus ruptis, cadentibus velis spes salutis amittitur. Cumque de salute corporis desperati animarum curam solummodo magnis clamoribus summo creatori suo deuote commendarent, et beatam Dei genitricem Mariam reclamarent, ecce subito conspiciunt quendam venerande beatitudinis virum, pontificali infula decoratum, quasi inter medias vndas naui proximum, qui aduocans ad se abbatem Helsinum ait: �Vis tu maris huius euadere pericula, vis tu sanus in patriam redire?" Cumque ille se id toto corde desiderare et id solum expectare responderet, ait illi angelus: �Scias me ad te a domina nostra Dei genitrice Maria transmissum, quam sepius dulciter et deuote reclamasti. Et si dictis meis acquiescere volueris, te sanum cum tuis comitibus inueniens, maris periculum tibi euadere promitto.' At ille respondit se illico in omnibus obtemperaturum, si hoc euaderet naufragium. Tunc ait ei angelus: �Promitte Deo et michi, quod diem concepcionis et creacionis beate Marie matris Christi de cetero celebrabis et celebrandum predicabis." At ille, ,quo tempore celebrabitur festum istud', ,sexto‘ ait ,Idus Decembris hoc festum cele- brandum tenebis'. �Cuiusmodi officio' inquit abbas,vtetur ecclesia in ecclesiastico obsequio'. "Omne obsequium' inquit ,quod dicitur in eius natiuitate, dicetur in eius concepcione, excepto quod nom en natiuitatis mutatur in nomen concepcionis.“ Hiis dictis ille disparuit, et in breui sedata tempestate abbas cum suis comitibus sanus et incolumis concito flatu Anglicanis apparuit littoribus, et ea, que viderat omnibus, quibus potuit notificauit, statuitque diem festum in Ramesiensi cenobio celebrari; et ipse quousque vixit deuotissimis obsequiis illud celebrauit. Rursum hec solemnitas alibi alio modo declaratur. Tempore namque Karoli regis Francorum illustrissimi clericus quidam ordine leuita, Vngarie regis germanus, beatam Dei genitricem Mariam toto corde diligens, eiusque horas solitus decantare, parentum suorum con- silio nubere volens, cum quadam adolescentula valde pulcerrima accepta a pres- bitero nupciali benediccione, quadam die missa eciam celebrata recordatus, quod eiusdem beate Marie virginis horas illa die iuxta morem solitum non decantauerat, sponsam domum mittens omnes ab ecclesia exire coëgit, et ipse iuxta altare beate virginis solus remansit; cumque ipse horas dominice matris decantaret et hanc antiphonam: �Pulchra es et decora filia Iherusalem‘ diceret, subito apparuit ei beata virgo, Dei genitrix Maria, cum duobus angelis dexteram eius manum et leuam tenentibus, dicendo ei: �Si ego sum pulchra et decora, quid est, quod dimittis me et sponsam aliam accipis, vbi vidisti tam pulchram?“ Cui ille stupefactus ait:

Strana 377
Liber XV. Caput XXVI. 377 „Domina mea dulcissima, claritudo tua omnem mundi pulchritudinem excellit et clari- ficat, quoniam tu es super omnes choros angelorum exaltata, quid vis domina mea, vt faciam? At illa dixit: �Si sponsam carnalem, cui adherere vis, amore mei dimi- seris, me sponsam in celesti regno habebis. Et si concepcionis mee festum annuatim sexto Idus Decembris solemniter celebraueris et celebrandum predicaueris, mecum in regno filii mei laureatus eris." Hiis dictis beata virgo disparuit, clericus vero domum ire rennuit, et absque parentum suorum consilio ad abbaciam quandam extra patriam perrectus est, ibidem monachali habitu decoratus et post tempus exiguum meritis beate virginis Aquilegie patriarcha factus festum de concepcione beate virginis die prefato, quamdiu vixit, annuatim cum propriis eciam octauis diligenter celebrauit, et vbique celebrandum predicauit. Aliud eciam miraculum huius festi- uitatis alibi inspirante gracia nobis declaratur in pelago Gallico. Canonicus quidam ordine sacerdos, solitus virginis horas nocturnas decantare, a villa quadam, vbi cum alterius vxore fornicatus fuerat, rediens ad opidum, in quo morabatur, tendere curans et pelagum Secane transmeare cupiens, solus nauim ingressus dominice matris horas nauigando canere cepit; cumque inuitatorium Aue Maria diceret, et iam in medio fluminis esset, ecce turba magna demonum in profundo pelagi vna cum eius naui eum precipitauit et eius animam rapuit ad tormenta. Die autem tercia ad locum, quo demones tormentis afficiebant, venit beata dei genitrix virgo Maria cum magna archangelorum societate, dicens eis: �Vt quid animam famuli nostri ita iniuste affligitis ?“ Illi autem dixerunt: ,Nos eam debemus habere, et merito, quon- iam in nostris operibus capta est'. Beata virgo dixit eis : �Si illius debet esse, cuius opera faciebat, ergo nostra debet esse, quoniam matutinas nostras, dum vos eam peremistis, decantabat; vnde magis rei facti estis, quia inique erga me egistis'. Hiis dictis demones huc illucque dispersi fugerunt, et beata virgo animam reduxit ad corpus, et hominem ab vtroque funere resuscitatum per brachium arripiens, aquam a dextris et sinistris quasi murum stare iubens, de profundo pelagi ad portum incolu- mem adduxit. At ille gaudens pedibus beate Marie prostratus ait: �Carissima domina mea et virgo speciosa, alias sponsa Christi gratissima, quid tibi retribuam pro tantis beneficiis, que michi fecisti? Liberasti me de ore leonis et de tormentis inferni grauissimis animam meam.“ Beata virgo Maria dixit ei: ,Precor te, ne de cetero in adulterii peccatum cadas, ne fiat tibi nouissimus error peior priore. Precor te iterum, vt de cetero festa concepcionis mee deuote celebres annuatim sexto Idus Decembris, et vbique celebranda predices.' Mox, vt hec dixit, beata virgo eo cer- nente celos ascendit, et ipse heremiticam vitam ducens, quod sibi acciderat cunctis audire volentibus narrauit, et postea, quamdiu vixit, illud festum concepcionis solem- niter celebrauit, et celebrandum predicauit." Hec in predicta epistola Anselmi. Ad confirmacionem denique huius veritatis de concepcione beatissime virginis genitricis Dei inueniuntur scripta miracula in libro qui dicitur „defensorium virginis“, et reperitur appensus cathena in multis librariis, fuitque compositus circa annos domini MOCCCXC, vbi sic scribitur: "Quidam baccalarius formatus de ordine Carme- litarum in quadam disputacione Parisius facta in scolis de Sarbona contra vnum Scriptores III. 48

Strana 378
378 Liber XV. Caput XXVI. fratrem de ordine predicatorum retulit, quomodo ipse (tempore) cancellariatus ma- gistri Io. de Calore, quod in prouincia Bohemie in ciuitate Cracouiensi, cum quidam frater predicator in ambone predicasset populo virginem gloriosam in peccato ori- ginali conceptam, subito corruit et portatus ad locum habitacionis sue paulo post obiit. Hoc asserebat referentibus viris honorabilibus, eciam magistris in theolo- gia, scilicet Henrico de Hassia et Henrico de Huta et magistro Iohanne de Polonia, doctore in medicina et baccalario in theologia, qui hoc se vidisse et interfuisse dice- bant, ex hiis conclusit dictus baccalarius, quod credebant istam opinionem de origi- nali culpa in virgine post tanta miracula esse suspectam in fide. Item venerabilis doctor Siraldus de Pistoriis ordinis minorum huius pie conclusionis aduersarius existens, cum semel in sermone de concepcione contra sacram virginem diucius perorasset, finito sermone missam suam deuotissime celebrans, eleuacione corporis Christi facta, eadem virgine sibi presencialiter apparente correptus fuit, et speciebus panis ab altari sublatis inquit virgo: "Qua fronte corpus de me sumptum sumere vis, frater inique, quam hodie tam verbis quam factis voluntarie maculasti?“ Ipso autem cum gemitibus veniam petente, eukaristia sibi tradita missam finiuit et in- mediate ascendens pulpitum, quod in primo sermone contra virginem (dixerat), reuo- cauit et miraculum ad longum referens fecit sermonem, sicut ego ipse habui a pluri- bus fide dignis. Item in ciuitate Ydami, cum quidam frater de ordine predicatorum Viennensis nacione, de materia concepcionis auisacione preuia magistro Ydonii Campanensi, ordinis beate Marie de Carmelis, respondere deberet, magno populo congregato in ecclesia kathedrali monachorum predicte ciuitatis, cum posicionem suam dictus frater dare vellet, adeo mirabiliter tactus quasi mutus et raucus et amens factus est. Deportatus autem per fratres suos ad locum religionis eorum, octaua die, eadem amencia continuante, mortuus est, sicut habui ab illis, qui presencialiter affuerant. Item in villa Bune Lemouicensis dyocesis quidam lector de ordine pre- dicatorum istum articulum concepcionis virginis odiosum vsquequaque habens, vt nunquam sermonem faceret, quin virginem conceptam in originali diceret, et sibi daret in suo conuentu quadam die solemni, in qua sermonem de dicta materia faceret, ipso inter fratres magno presente populo ad diuinum officium existente, lupus a siluis veniens vsque ad conuentum istum secrecius accedens, dimissis paruis et magnis, vsque ad chorum ascendit et dictum fratrem per guttur arripiens inter- fecit, sicut Parisius et in ipsa terra clara fama et publica attestatur. Hec in dicto libro, qui „defensorium virginis“ dicitur. Aliud autem inter hec miracula merito annumerandum venit, quod Alexander de Ales, doctor in theologia famosissimus, sibi accidisse refert in libro ab eodem composito, qui dicitur „Mariale“, continens sex libros parciales et in quolibet diuersa capitula. Cuius capitulum primum, quod intitulatur „de genealogia beate virginis" incipit „sancta et semper laudabilis et semper virgo Dei genitrix Maria ab eterno preuisa“ etc., inter alia autem libro 11° huius voluminis cap. vltimo, quod intitulatur „de concepcione beate virginis“ et incipit „fiat lux". Post responsionem ad quan- dam obieccionem dicencium virginem conceptam fore copula maritali, dicitur sic:

Strana 379
Liber XV. Caput XXVI. 379 „nonne possibile est, vt talis accio ad inspiracionem spiritus sancti perpetrata, et speciali precepto completo absque omni peccato exerceatur?“ Sequitur post pauca: „Ego ipse, qui hoc scribo, dum publice legerem in theologia, vehementer erraui asserendo, quod dies concepcionis beate Marie celebrandus solemniter non esset, vnde et quolibet anno illo die legere decreueram, sicut et in profestis diebus con- sueueram; sed protestor solemnissime, quia repentino morbo vexatus sum Oxanie singulis annis illo die ita, quod nullo modo illo die susceptum magisterii officium exequi valerem, siue casus ageret, siue diuina voluntas. Sed et viri prudentes, qui me tunc temporis in scolis audirent, diligenter hoc considerauerunt me secreto corripientes eo, quod impugnare velle videbar diem festum celebrantes concepcionis beate virginis; ego doceo, assero et credo illos bene vidisse, et pocius in hoc com- mendandos, qui pie et deuote sepe dictum festum celebrare satagunt in honore per- petuo virginis Marie.“ Hec ille. Offert se preterea illud conmemorandum, quod cum super hac materia de sancta concepcione beatissime virginis fierent publice disputaciones coram sancta synodo Basiliensi, quamplures ex patribus interessentibus retulerunt singularia beneficia miraculose a Deo recepisse ob deuocionem, quam habebant ad celebritatem de hac sancta concepcione beatissime virginis. Inter alios autem reuerendus in Christo pater et dominus Bernardus episcopus Montisalbani die Sabbati XXI. mensis Aprilis anno a natiuitate domini MOCCCCXXXVI., quando prima allegacio facta fuit de hac materia, retulit, quomodo eo equitante supra pontem fluuii, qui est inter ciui- tatem Ebredunensem et opidum sancti Crispini, ipseque pons erat ruptus in medio eo loco super flumine, vbi maius aderat periculum, habens vnum magnum foramen, quod eo inaduertente equus, quem equitabat transiens ex illa parte, vbi pons rup- tus erat, posuit duos pedes anteriores super dictum foramen vacuum, cumque rueret in preceps ad aquam, iamque caput equi esset quasi infra pontem, concus- sus pauore magno inuocauit beatissimam virginem Mariam in auxilium suum, vouens celebrare annuatim festum de sua sancta concepcione. Et nesciebat referre, qua- liter exiuit, sed statim absque lesione aliqua sui et equi vidit se positum secure ab altera parte foraminis; vnde extunc maiori semper cum deuocione continuauit cele- bracionem dicte festiuitatis. Item magister Iohannes Roceti, canonicus Aniciensis, in sermone ab eo facto de hac celebritate coram sancta synodo anno domini MOCCCCXXXV. inter alia miracula retulit de domino Helya de Lostrangiis, episcopo dicte Aniciensis ecclesie proxime defuncto, quod cum dictus reuerendus pater in vniuersitate Tho- losana in die celebritatis concepcionis virginis contra hanc sanctam concepcionem predicare decreuisset, et priusquam ascenderet ambonem solito more funderet ora- cionem ante altare ad virginem, eo ibidem existente omnes raciones et media, que contra concepcionem virginis conceperat, cum sua memoria euanuerunt, oppositis et contrariis in eadem fixe permanentibus, tractusque ad confusionem vitandam oppo- situm sui primi propositi predicare, quem casum vt sibi contigerat ad exaltacionem virginis, quamdiu vixit, et priuatim et publice frequencius enarrauit. Item aliud assertum est, quod Barchinone in monasterio sancte Marie de Mercede, cum ibidem 48*

Strana 380
380 Liber XV. Caput XXVI. sit consuetudo, preterquam in diebus pasce et paucis maximis festiuitatibus, omnium de tribu fratribus panes recenter coctos (dare), eadem die summum mane, quod in die huiusmodi festiuitatis de sancta concepcione virginis cum pistor preparasset massam, velletque panes formare, discooperiens reperit eam respersam nigredine, quasi esset coagulatus sanguis aut lutum ad modum ceni, diuulgataque pasca no- ticia miraculi huius, publice ordinatum est per ciuitatem suo municipali statuto, quod ea die non incendantur furni, et vsque in hodiernum diem obseruatur continue. Preter hoc autem a tempore regis Iohannis bone memorie, qui circa annos domini MOCCCC. regnauit in regnis Aragonie etc., habita primum coram ipso solemni ac publica per plures dies disputacione inter defensores virginee innocencie et asser- tores macule originalis, regia ordinacione statuta est solemniter confraternitas deuo- torum huiusmodi festiuitati de concepcione beatissime virginis, quorum primus con- fratrum fuit ipse rex Aragonum; ordinatumque fuit, vt annuatim ea die fieret solemnis processio ad laudem et gloriam huius festiuitatis. Demum de anno MOCCCCIX°, cum in die concepcionis virginis in ecclesia Gerundensi predicasset de sua preseruacione ab originali macula frater Iohannes de Rota ordinis minorum, sacre theologie professor, obque huiusmodi sermonem inquisitor heretice prauitatis, de ordine predicatorum detulisset eum in iudicium fidei, existente in predicta ciui- tate Barchinonensi successore inmediate dicti Iohannis Martino rege Aragonum etc., habita fuit inter predictos de mandato ac in presencia ipsius regis solemnis ac publica disputacio inter predictos duos. Qua finita prefatus rex in signum victorie posuit supra caput dicti Iohannis sertum viride vernancium foliorum, sicque insig- nitus vna cum tubicinis fuit honorifice associatus per dictam ciuitatem aliasque ciuitates et opida circumiacencia, precone regio proclamante, vt nemini de cetero in omnibus regnis suis et dominiis liceret asserere vel dogmatisare contra doctrinam de sancta et pura concepcione beatissime virginis, continueque imminente huius- modi festiuitate fuit postea obseruatum, ac vt communiter obseruatur in dies. Item Basilee die sexta mensis Octobris anno domini MOCCCCXXXVIII. in manibus iudicis fidei deputati per sanctam synodum Basiliensem fuit testificatum, eciam cum iura- mento, quod Ix. die Septembris anno domini MOCCCCXXVIII. in ciuitate Minorissa quidam Franciscus Muleti, canonicus ecclesie collegiate dicte ciuitatis Minorisse Vicensis dyocesis, cum in extremis ageret, et iam quasi mortuus appareret, post- quam diu fuerat in agonia et extasi magna, cum suspirio acclamauit in hec verba „o virgo Maria, ita igitur est, quod propter hoc ego eram condempnatus, tu scis, quod ego a me ipso non habui“. Statim vocatis ad se priore predicatorum et con- fessore monialium sancte Clare dixit publice coram predictis et aliis astantibus priori dicte ecclesie Minorisse, quod combureret certas conclusiones et tractatum de concepcione virginis in peccato originali, que ipse audierat, cum esset stu- dens Ylerde, et concesserat eidem priori, quia, nisi fuisset, quod alias deuotus fuisset virgini, et ipsa eidem subuenisset, ob hoc erat condempnatus in diuino iudicio, ideoque ipse firmiter credebat eam fuisse conceptam absque originali peccato.

Strana 381
Liber XV. Caput XXVII. 381 Fuerunt preterea coram dicta sancta synodo Basiliensi a multis patribus omni excepcione maioribus quamplura alia de hac sancta concepcione narrata, eciam in sermonibus publicis factis de hac solemnitate. Sed ex causis supradictis in prin- cipio non tam cure fuit ad illa attendere, nec redigere in scriptis; id autem fiducia- liter licet asserere, quod cum de anno domini M'CCCCXXXIX. vrgeret grauissima pestis in ciuitate Basiliensi, vbi dicta sancta synodus celebrabatur, eo ipso, quo fuit facta de hac materia synodalis diffinicio per sacrum concilium, declarando in sua solemni ac publica sessione doctrinam disserentem gloriosam Dei genitricem Mariam non actualiter subiacuisse originali peccato, sed immunem semper fuisse ab originali et actuali culpa, sanctamque et inmaculatam tamquam piam et consonam fidei katho- lice, recte racioni et sacre scripture ab omnibus katholicis approbandam fore, tenen- dam et amplectendam, nulli de cetero fore licitum in contrarium predicare seu do- cere inmediate patres, qui in concilio ac tota ciuitas experimento palpabili celesti quasi miraculo senserunt auxilium diuine misericordie, equidem remissa est ac cessauit statim, que plurimum ante vexabat, acerbissima pestis. Preterea cum de hac synodali diffinicione quam plurime bulle statim expedite fuerint, ad diuersasque mundi partes destinate, per litteras fide dignorum significatum est in generali con- gregacione, quod in principali conuentu ordinis Cluniacensis tempore, quo inibi pre- sentata fuit vna ex dictis bullis, tam de religiosis, quam aliis personis dicti conuentus infirmabantur de peste quasi xxx persone, et cum dictam bullam receperunt, pro- cessionaliter magna cum deuocione agentes gracias Deo de dicta declaracione iam facta ad laudem perpetuam virginis gloriose, qui infirmi tunc erant, conualuerunt, cessauitque amodo in dicto conuentu pro illo anno pestilencie morbus. Multa eciam alia merita digna admiracione ad gloriam virginis, que predictam veritatem confir- mabant, similiter dicta fuere. Sed, vt premissum est, intencionis fuit non omnia, sed ex multis dicere pauca, vt sic omnibus constet, quod singularissime Deus filius suus beatissimam virginem genitricem suam magnificare dignatus sit frequentatis miraculis, que de veritate sancte concepcionis sue sunt testimonium domini fidele, sapienciam prestans paruulis." Capitulum XXVII. Sexta bissessio Florentine congregacionis de condempnacione vna cum illarum defensoribus trium veritatum fidei, declaratarum per Basiliense concilium. Tercium autem, ad quod sancta vacauit synodus mense isto, fuit circa mo- dum eligendi futurum pontificem, mencione facta in deputacionibus sacris et in gene- rali congregacione, conclusione secuta septima die huius, qua commissum est depu- tatis pro stabilimento concilii, vt auisarent modum et ordinem ac tempus, et per quos deberet fieri eleccio auisata, relaturi in deputacionibus sacris et in generali congregacione. At quia labor iste mense futuro accepit consumacionem, inter illius gesta narrandus erit. Id vero refertur, quod dolorem dolori patrum cordibus addidit,

Strana 382
382 Liber XV. Caput XXVII. 135. 1439. 4. Sept. cum audierunt condempnatas per illarum aduersarium reprobatasque fuisse fidei veritates, pro quarum defensione summopere decertauerant ab inicio concilii. Equi- dem circa finem mensis huius ad noticiam patrum deducta est scriptura publicata in bissessione sexta aduersarie congregacionis sub tenore sequenti. „Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, ad perpetuam rei memoriam. Moyses, vir Dei, populi sibi commissi salutem zelans, timensque, ne ob sediciosum scisma Chore, Dathan et Abyron ira Dei in ipsum populum, si illos sequeretur, in- surgat, iussu domini dixit ad plebem vniuersam „recedite a tabernaculis hominum impiorum et nolite tangere, que ad eos pertinent, ne inuoluamini in peccatis eorum“. Senserat enim ipso domino inspirante sediciosos et scismaticos illos vlcionem gra- uissimam excepturos, sicut postmodum rei monstrauit euentus, dum nec ipsa terra eos potuit sustinere, sed iusto Dei iudicio illos absorbuit, vt descenderent in infer- num viuentes. Sic et nos, quibus licet inmeritis dominus Ihesus Christus populum suum committere dignatus est, audientes illud execrabile scelus, quod quidam per- diti homines Basilee commorantes ad scindendam sancte ecclesie vnitatem proximis diebus machinati sunt, metuentesque, ne quos incautos seducant, fraudibus et venenis inficiant, ad ipsius domini nostri Ihesu Christi populum nobis traditum clamare pari voce compellimur "recedite a tabernaculis hominum impiorum", maxime cum longe amplior sit plebs christiana, quam illa tunc Iudeorum ecclesia, sanccior, quam sina- goga, et Christi vicarius ipso Moyse auctoritate et dignitate superior. Quam Ba- siliensium impietatem dudum prouidere cepimus, quando quidem tunc Basiliense concilium intuebamur iam in tyrannidem prolabi, dum multi eciam inferioris gradus ad illud veniendum standumque pro libito faccionis auctorum cogerentur, dum non- nullorum vota et iudicia diuersis artibus extorquerentur, alii mendaciis et fraudibus seducerentur, dum conspiracionibus, coniuracionibus, monopoliis et conuenticulis pene omnia cederent, et pro ambicione papatus diuturna protraccio concilii quere- batur; vbi denique innumere nouitates, inordinaciones, deformitates et quasi infinita patrabantur mala, ad que eciam clerici infra sacros ordines constituti, ignorantes, inexperti, vagi, discoli, profugi, apostate, de criminibus condempnati et de carceribus fugientes, nobis et suis superioribus rebelles et reliqua istiusmodi hominum monstra concurrerent, qui ab ipsis scelerum magistris in omnem corrupcionis labem facile trahebantur. Aduertimus eciam ad illud sanctissimum opus vnionis orientalis ec- clesie, quod per quorundam facciosorum fraudem omnino periclitari videbamus; et ideo tantis malis, quantum in nobis erat, prouidere cupientes ex predictis et aliis racionabilibus et neccessariis causis, de quibus in decreto translacionis plene con- tinetur, prefatum tunc Basiliense concilium de venerabilium fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium consilio, plurimis venerabilibus fratribus et dilectis filiis archiepiscopis, episcopis, electis abbatibus et aliis ecclesiarum prelatis ac magistris et doctoribus id laudantibus, ad ciuitatem Ferrariensem transtulimus, vbi eciam cum occidentali et orientali ecclesia concilium ycumenicum domino dis- ponente fundauimus. Deinde morbo pestis superueniente et continuante, ad hanc ciuitatem Florentinam, eius gracia annuente, eodem sacro concilio approbante,

Strana 383
Liber XV. Caput XXVII. 383 transtulimus, in quo ipse clementissimus et piissimus Deus ostendit mirabilia sua, vt scisma illud perniciosissimum, quod in Dei ecclesia per quingentos fere annos cum maximo tocius christianitatis detrimento durauerat, et ad illud extirpandum plurimi sancti Romani pontifices, predecessores nostri, multique reges et principes et alii christiani magnis olim laboribus et impensis diutissime insudarunt, post multas tandem in vtroque loco disputaciones publicas et priuatas, diuersos tractatus et labores multiplices, sublatum fuerit, et sanctissima Latinorum et Grecorum vnio feliciter consummata, prout in decreto superinde confecto et solemniter promulgato plenius continetur. Ex qua re ipsi eterno Deo inexhaustas gracias referentes, omni- que fideli populo congratulantes obtulimus illi hostiam iubilacionis et laudis. Vidi- mus enim non gentem vnam veluti Hebreorum populum ad terram repromissionis euocari, sed multarum gencium populorum naciones et linguas ad vnum diuine veri- tatis eloquium meritumque concurrere, per quod eciam iam magna spes redditur, vt ipse sol iusticie, in oriente oriens, ad aliarum multarum gencium, eciam infidelium, tenebras radios sue lucis extendat, fiatque salus domini vsque ad extremum terre. Cuius quidem rei iam opportunas arras Deo disponente tenemus, dum ipse omni- potens Deus per operam nostram Armenorum oratores ex longissimis septentrionis partibus ad nos et apostolicam sedem et sacrum hoc concilium hiis diebus cum pleno mandato peruenire concessit, qui nos non aliter quam beatum Petrum, apostolorum principem, intuentes et venerantes, ipsamque sanctam sedem veluti matrem omnium fidelium ac magistram recognoscentes, ad eam et prefatum concilium pro spirituali cibo et sane doctrine veritate se venisse professi sunt, ob quam rem ipsi Deo nostro iterum gracias multas retulimus. Sed quas in prefato diuino opere molestias, quas inpugnaciones, quas denique persecuciones, non quidem a Turcis et Sarracenis, sed a vocatis christianis hucusque passi fuerimus, horret animus commemorare. Refert beatus Ieronimus, quod ab Adriani temporibus vsque imperium Constantini in loco resurreccionis dominice simulachrum Iouis et in crucis rupe statua Veneris ex mar- more a gentibus posita colebatur, existimantibus persecucionis auctoribus tollere nobis fidem resurreccionis et crucis, si sancta loca per ydola polluissent: non dissi- milia a Basiliensibus illis hominibus perditissimis nobis et ecclesie Dei hiis diebus fieri contigit, nisi quod illud a paganis et verum Deum ignorantibus factum est, hoc ab aliis, qui cognouerunt et oderunt. Et idcirco superbia eorum iuxta prophe- tam ascendit semper periculosius, quo sub reformacionis specie, quam in se semper horruerunt, venena diffundunt. Primum quidem postquam hii, qui omnis scandali patratores Basilee fuerunt, Grecis in promissione defecerant, cum per ipsorum Gre- corum et ecclesie orientalis oratores plene intelligerent carissimum in Christo filium nostrum Iohannem Paleologum Romeorum imperatorem illustrem et bone memorie Ioseph Constantinopolitanum patriarcham, reliquosque, tam prelatos, quam alios orientalis ecclesie, ad locum pro ycumenico concilio celebrando per nostros legatos et presidentes aliosque ex prestancioribus ibidem existentibus, ad quos eligendi locum, communi omnium concilii consensu firmatum, post graues suppositorum eius dissensiones deuolutum erat, legittime electum accedere velle. Cumque eciam nos

Strana 384
384 Liber XV. Caput XXVII. hanc ipsam loci eleccionem ad supplicacionem et instanciam maximam dictorum oratorum in generali consistorio Bononie confirmasse, ac galeas et alia neccessaria pro huius sanctissime vnionis opere multis laboribus et impensis versus Constantino- polim destinare percepissent, quoddam detestabile monitorium seu citatorium, quo sanctum hoc opus interciperent, contra nos ac prefatos cardinales decernere ausi sunt, illudque ad prefatos imperatorem et patriarcham Constantinopolim mittere, vt ipsos et omnes alios omnino a veniendo diuerterent. Sciebant enim illos ad alium locum quam electum, vt premittitur, nullo pacto venturos. Deinde cum predictos imperatorem et patriarcham ac reliquos pro ipso sanctissime vnionis opere ad nos iam venire percepissent, alium impietatis laqueum huic tam diuine rei inicere sunt conati, dum quandam sacrilegam suspensionis ab administracione papatus assertam sentenciam contra nos protulerunt. Postremo memorati scandalorum duces, numero quidem paucissimi, quorum plerique condicionis infime et nominis vere pacis odio- sissimi, iniquitatem super iniquitatem apponentes, vt non intrarent in iusticiam do- mini, dum sancti spiritus graciam pro ipsorum Grecorum vnione iam in nobis operari conspicerent, a recta linea per amfractus erroris exorbitantes pretensam quandam XVII. Kalendas Iunii proxime preteriti sessionem fecerunt, in qua quibusdam decretis, licet per vnam tantum ex tribus obedienciis post recessum Iohannis XXIII., sic in eadem obediencia nuncupati, Constancie scismate tunc vigente, editis inherere se dicentes tres proposiciones, quas fidei veritates vocant, quasi nos et omnes principes ac prelatos et alios fideles et deuotos apostolice sedis hereticos facerent, protulerunt, quarum tenor sequitur in hec verba. „Veritas de potestate concilii generalis, vni- uersalem ecclesiam representantis, supra papam et quemlibet alterum declarata per Constanciense et hoc Basiliense generalia concilia est veritas fidei katholice. Veritas hec, quod papa concilium generale, vniuersalem ecclesiam representans, actu legit- time congregatum super declaratis in prefata veritate aut aliquo eorum sine eius consensu nullatenus auctoritatiue potest dissoluere, aut ad aliud tempus prorogare, aut de loco ad locum transferre est veritas fidei katholice. Veritatibus duabus pre- dictis pertinaciter repugnans est censendus hereticus.“ In hoc perniciosissimi, dum suam malignitatem sub veritatis fidei scuto colorant, Constanciense concilium in malum et reprobum sensum et a sana doctrina penitus alienum pertrahunt, ceterorum scismaticorum et hereticorum doctrinam sequentes, qui confictos errores et impia dogmata ex diuinis scripturis et sanctis patribus peruerse intellectis semper sibi construere moliuntur. Deinde auertentes penitus sensum suum et declinantes oculos suos, ne viderent celum, neque recordarentur iudiciorum iustorum more Dyoscori et dampnate Ephesine synodi, ad quandam venenatam execrabilemque asserte de- claracionis seu priuacionis sentenciam a dignitate et officio summi apostolatus inex- piabili quodam scelere processerunt, cuius tenorem omni pie menti horribilem ha- beri hic volumus pro sufficienter expresso, nichil omittentes, quantum in eis fuit, quin hoc incomparabile vnionis bonum in totum euerterent. O miseros et degeneres filios ! O prauam et adulteram generacionem! Quid hac impietate et iniquitate cru- delius, quid detestabilius, horribilius atque insanius excogitari poterat? Dixerant

Strana 385
Liber XV. Caput XXVII. 385 olim nichil melius, nichil gloriosius atque fructuosius hac sanctissima vnione ab exordio nascentis ecclesie in populo christiano visum vel auditum fuisse, neque ex- pedire in re illa de loco contendendum fore, sed pro ea consequenda nedum huius mundi substanciam, sed et corpus atque animam exponi debere pro hoc, toto orbe clamantes et ad id commouentes populum christianum, veluti in suis decretis et epistolis plene continetur. Nunc vero tam furiose, tam impie, quantum in eis est, ibidem persequuntur, vt ad Basiliense latrocinium tocius orbis demonia confluxisse videantur. Et licet illorum iniquitatem sibi semper mentitam omnipotens Deus huc- usque preualere non permiserit, cum tamen ad eam complendam vsque ad abhomi- nacionem desolacionis in Dei ecclesia viribus omnibus studeant, nos qui sine gra- vissima Dei offensa ac imminente periculo confusionis et abhominacionis in Dei ecclesia talia dissimulare nullo modo valemus, iuxta pastoralis officii nostri debitum, multis eciam zelo Dei succensis, nos ad hoc ipsum impellentibus tantis malis obuiare volentes ac, quantum in nobis est, opportune et salubriter prouidere execrabilemque impietatem ac pestem perniciosissimam a Dei ecclesia eliminare, predecessorum nostrorum sequentes vestigia, qui, vt scribit sancte memorie Nicolaus papa, soliti sunt concilia eciam vniuersorum pontificum nequiter celebrata cassare, sicut in vni- uersali contigit synodo Ephesina secunda, quam beatissimus Leo papa submouit, et Calcedonensem instituit, solemne et salubre declaracionis decretum contra sacri- legos illos auctoritate apostolica in sacro Ferrariensi concilio XV. Kalendas Marcii per nos editum, hoc sacro Florentino concilio approbante, innouamus, per quod qui- dem inter alia omnes et singulos Basilee sub pretensi concilii nomine, quod verius conuenticulum esse diximus, contra translacionem et declaracionem nostras con- uenientes, et illa scandalosa et nepharia presumentes, eciam si cardinalatus, patri- archali, archiepiscopali, episcopali, abbaciali aut alia quauis dignitate ecclesiastica vel seculari prefulgerent, excommunicacionis, priuacionis dignitatum, beneficiorum et officiorum ac inhabilitacionis ad futura, penas in dictis nostris litteris translacionis contentas, ipso sacro Ferrariensi approbante concilio incidisse declarauimus, decer- nentes eciam nunc et declarantes quecumque per dictos impios homines Basilee existentes facta et attemptata, de quibus in prefato nostro Ferrariensi decreto fit mencio, similiter omnia et singula per predictos ex post facta gesta et attemptata, specialiter in duabus pretensis sessionibus, seu verius conspiracionibus vltimo no- minatis, ac quicquid ex eis vel ob eas forsan secutum sit, et in futurum sequi posset tanquam ab impiis hominibus, vt nullam potestatem habentibus, sed a Deo eiectis et reprobatis, fuisse et esse nulla, cassa et irrita et de facto presumpta, ac nullius penitus effectus, roboris vel momenti; ipsasque proposiciones superius descriptas iuxta prauum ipsorum Basiliensium intellectum, quem facto demonstrant veluti sano sacre scripture ac sanctorum patrum et ipsius Constanciensis concilii sensui con- trarium, necnon prefatam assertam declaracionis seu priuacionis sentenciam cum omnibus inde secutis, et que in futurum sequi possent, tamquam impias et scanda- losas, necnon in manifestam ecclesie Dei scissuram, ac omnis ecclesiastici ordinis et christiani principatus confusionem tendentes, ipso sacro approbante concilio, Scriptores III. 49

Strana 386
386 Liber XV. Caput XXVIII. dampnamus et reprobamus, ac dampnatas et reprobatas nunciamus. Decernimus eciam et declaramus omnes et singulos predictos fuisse et esse scismaticos et here- ticos et vltra penas in prefato Ferrariensi concilio declaratas tanquam tales cum omnibus eorum fautoribus et defensoribus, cuiuscumque gradus, condicionis et status ecclesiastici vel secularis extiterint, eciam si cardinalatus, patriarchali, episcopali, abbaciali aut alia quauis dignitate prefulgeant, vt cum predictis Chore, Dathan et Abyron meritam accipiant porcionem, penis condignis omnino puniendos. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre innouacionis, declaracionis, damp- nacionis, reprobacionis, nunciacionis, constitucionis et disposicionis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptauerit, indignacionem omni- potentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Florencie in sessione publica synodali, solemniter in ecclesia Marie nouelle celebrata, anno incarnacionis dominice M'CCCCXXXIX°, (pridie nonas Septembris). Capitulum XXVIII. Synodalis responsio ad allegata per olim Eugenium contra dictas veritates earumque prosecutores, incipiens „beatus Ieronimus“. Cum vero desuper contentis in dicta scriptura magne inter patres fierent oblocuciones, velut de re eisdem abhominabili, plurimum propter condempnacionem earum, quas ipsi tamquam veritates fidei katholice predicauerant et predicabant, die tercia futuri mensis in generali congregacione scriptura iam perlecta procurator fidei preuia exacerbacione a sancta synodo iusticiam fieri de illa requisiuit, contes- tatus plenam heresibus et erroribus esse, scandalis atque blasphemiis. Fuit eciam tunc perlecta minuta quedam responsionis ad illam, super qua datis deputatis habi- taque matura deliberacione in sacris deputacionibus, septima die mensis prefati sub nomine concilii conclusa est synodalis responsio. Responsio synodalis ad inuectiuam Gabrielis, quondam pape Eugenii, publicatam in quadam bissessione conuenticuli Florentini. 136. 1439. 7. Oct. „Sacrosancta generalis synodus Basiliensis, in spiritu sancto legittime con- gregata, vniuersalem ecclesiam representans, ad futuram rei memoriam. Beatus Ieronimus, cum culmen veritatis salubri doctrina diffunderet, cogebatur frequenter aduersancium maledictis respondere, et dum studebat deprauata corrigere, errores auferre, reprobabatur a malignis, qui aduersum se, vt inquit, ore rabido deseuiebant, sicut ipse in pluribus prologis super diuine scripture libros ostendit. Sic hec sancta synodus defendendo veritatem catholice fidei de auctoritate sancte matris ecclesie et generalium conciliorum aduersus inpugnaciones Gabrielis, olim dicti Eugenii pape quarti, et prosequendo constanter reformacionem ecclesie in capite et in mem- bris pro honore Dei et animarum salute varias iniurias, persecuciones, maledicta, obprobria sustinet ab ipso inpugnatore veritatis, qui, postquam longo tempore ipsorum

Strana 387
Liber XV. Caput XXVIII. 387 conciliorum auctoritatem operibus, verbis et scriptis persecutus est, tandem in pro- fundum malorum deductus, quod dolentissime dicimus, ad hoc deuenit, vt in qua- dam horrenda inuectiua per eum post deposicionem eius Florencie promulgata, defensores prefate auctoritatis et veritatis in celeberrimo Constanciensi concilio declarate, ac eciam aliarum veritatum ex ea neccessario dependencium vocauerit hereticos, cum ignorare non posset vniuersam ecclesiam katholicam omnes prelatos orbis, omnes reges et principes orthodoxos, qui tam in prefato concilio Constanciensi, quam in hoc Basiliensi per se aut suos affuerunt, in eadem via veritatis, quam ille reprobat, resedisse. Sed permissum credimus a domino, quod hoc faceret Gabriel ipse, vt se coram omnibus manifestaret hereticum, qui vniuersam hereticare conatur ecclesiam, et intelligerent cuncti, quam neccessarium fuerit talem hominem a papatu deponere, priusquam hec sancta synodus dissolueretur, ne mundum inficeret errori- bus, et post eiusmodi synodi dissolucionem vbique katholicos persequeretur, qui auctoritatem conciliorum defenderent. Cuius rei future magna dudum presumpcio habita est, postquam in factis suis prefatus Gabriel ita passim contempnere vide- batur decreta synodalia, postquam insuper iam (ante tres) annos in hoc concilio auditum erat, quod aliud concilium fieret, vbi hereticarentur decreta concilii Con- stanciensis et huius Basiliensis. Ob quam causam maxime restitit hec sancta syno- dus, ne Gabriel ipse in alio loco pro sua voluntate concilium erigeret, sicut ipse tam sub vmbra Grecorum, quam aliis modis erigere laborauit, et tandem cum hoc legit- time facere non posset, nec obtinere consensum ecclesie, diuina prouidencia repug- nante, malo iam premeditato ipse in scismate et diuisione aliam congregacionem sub nomine generalis concilii primo Ferrarie, deinde Florencie, in qua nunc tandem per prefatam inuectiuam suos errores suumque obduratum animum in persecucionem ecclesie patefecit. Quomodo autem veritates ipsas fidei inpugnet audiamus, et deinde ad cetera omnia respondeamus, vt omnes Christi fideles in hoc turbulento tempore lumen aspiciant veritatis, per quod in portum salutis perducantur. Eneruare quidem conatur veritatem in concilio Constanciensi declaratam, dicens eam declaracionem ab vna tantum obediencia Iohannis XXIII. fuisse factam. Sed numquid negare wlt pro eo tempore verum fuisse concilium et declaraciones in eo factas validas esse? Quid autem contradicere wlt de obedienciis aliis? Reclamauitne aliqua contra huius veritatis declaracionem? Numquid omnes vnanimiter et deposicionem Iohannis laudauerunt et in priuacionem Benedicti ab omni iure, si quod habebat in papatu, consenserunt, que vigore auctoritatis synodalis declarate per prefatam veritatem facta sunt? Numquid omnes ad eleccionem felicis recordacionis Martini pape quinti processerunt eadem synodali auctoritate, qui quidem Martinus deinceps approbante concilio diffiniuit errorem esse, si quis diceret non esse de neccessitate salutis cre- dere Romanam ecclesiam esse supremam inter ecclesias, si per Romanam ecclesiam intelligatur vniuersalis ecclesia aut concilium generale? Item ordinauit eodem ap- probante concilio, quod quilibet de heresi Wicleuistarum suspectus interrogaretur, an credat, teneat et asserat, quod quodlibet concilium generale et eciam Constan- ciense catholicam ecclesiam representet, item, vtrum credat, quod quidquid ipsum 49.*

Strana 388
388 Liber XV. Caput XXVIII. concilium Constanciense diffiniuit et approbauit in fauorem fidei et salutem anima- rum, quod hoc sit ab omnibus fidelibus tenendum et approbandum. Cum tamen non ignoraretur predictam declaracionem in eodem concilio factam fuisse, deinde vero in hoc Basiliensi concilio eadem declaracio innouata fuit in publica sessione, vbi de nulla obedienciarum differencia sermo erat, vbi eciam quamplures cardinales, patri- arche, archiepiscopi, episcopi ceterique prelati, doctores et insignes in multitudine valde copiosa presentes erant, et legatus apostolicus presidenciam exercebat. Vt quid ergo nunc allegatur, quod hec declaracio ab vna tantum obediencia in concilio Constanciensi facta fuit? Sed audiamus, quomodo in reprobacione veritatum decla- ratarum conatur Gabriel mundum inuoluere. Dicit eas se reprobare ad sensum Basiliensium, quem, inquit, facto demonstrant, et non aperit, quis ille sensus sit, nec eciam in quo sensu approbare velit ipsas et super hoc pro voluntate sua, post- quam propter heresim probatam et lucide manifestatam iudicialiter post maturam examinacionem depositus est, nos appellat hereticos, qui doctrinam ecclesie pate- fecimus et veritates clarissimas sine ruga, sine duplicitate, sine quacumque inuolu- cione verborum decreto synodali aperuimus ad edificacionem christiani populi! Nam et verba veritatum ipsarum plana et aperta sunt, nec oportet nunc has inuoluciones querere ad decepcionem simplicium, vt dicat se reprobare veritates ad aliquem sen- sum, quem nequaquam explicat. Sic enim dudum oratoribus suis super hac materia responsum fuit in ea responsione, que incipit "cogitanti“, quod decreta Constan- ciensis synodi auctentica sunt, et ita clara et intelligibilia, vt nulla egeant declara- cione. Non querit profecto veritas fidei tales angulos, non tales inuoluciones affectat, sed quem sensum habuit, quem facto monstrauit in hiis veritatibus Constanciense concilium, cum Iohannem propter symoniam et alia crimina ab administracione pa- pali suspendit ac deposuit, et Benedictum, vt premissum est, a iure, si quod sibi competebat, priuauit; quem sensum habuit idem concilium Constanciense, cum in capitulo „frequens“ statuit, vt dum plures essent contendentes de papatu, quilibet ad concilium venire teneretur sub pena cadendi a iure papatus, si quod haberet, quodque vterque contendencium esset suspensus ab administracione papali, donec causa eorum esset diffinita per concilium. Reuocare autem nunc in dubium ipsa decreta Constanciensis concilii quid aliud esset, quam in dubitacionem vertere depo- sicionem predictorum, eleccionem predicti pape Martini, ac consequenter ipsius olim Eugenii, creacionemque cardinalium, promociones patriarcharum, archiepiscoporum, episcoporum, abbatum et aliorum, ceteraque facta ecclesie in horrendam confusionem deducere? Quem sensum preterea in hiis habuerunt patres, in hac sancta synodo constituti, legatus apostolicus et alii sancte Romane ecclesie cardinales, dum pariter cum vniuerso concilio in XI. sessione huius sancte synodi statuunt decreto perpetuo, quod si summus pontifex in futurum dissolueret concilium generale sine eius con- sensu, nisi resipisceret, infra quatuor menses penam suspensionis ab administracione papali ipso facto incurreret, et deinde ad deposicionem eius procederetur, si illam per duos menses sustineret animo indurato. Quem sensum eciam habuerunt, cum dixerunt in duodecima sessione hanc esse veritatem iuris diuini et humani, quod

Strana 389
Liber XV. Caput XXVIII. 389 papa concilium sine consensu eius dissoluere nequiuerat, et ipsum ammonuerunt, vt dissolucionem per eum attemptatam reuocaret infra Lx dies, alioquin suspensionem auctoritate synodali decernebant esse faciendam, qui et in responsione synodali, que incipit „sperauit“, dixerunt de predicta dissolucione, quam dictus Gabriel, tunc Eugenius, sustinere volebat "malumus mori, quam tanto errori per ignauiam cedere. Hic articulus fidem concernit, qui sine interitu salutis negligi non potest. Si dominus Eugenius ecclesiam audire non wlt, quam hoc sacrum concilium representat, opor- tebit eum tandem haberi sicut ethnicum et publicanum". Hec ibidem dicta sunt, non profecto alium sensum nunc habere voluit, nec wlt in hiis veritatibus sancta syno- dus, quem tunc habuit, cum illi adessent. An dicet eos, qui in concilio Constan- ciensi erant, fuisse hereticos, cum quibus ipse Gabriel se vniuit et coniunxit? An dicet legatum suum, cardinales et alios, qui in hoc Basiliensi concilio predicta egerunt, fuisse hereticos? Sed quit de ipso dicetur, qui eis adhesit et post moni- cionem synodalem confessus est dissolucionem illam, quam fecerat et multo tempore defensauerat, nullam fuisse, ymmo ea non obstante concilium legittime fuisse con- tinuatum, reuocans eciam litteras incipientes "Deus nouit“ et alias quascumque, et quitquid per ipsum aut suo nomine in preiudicium aut derogacionem huius sacri concilii Basiliensis, seu contra eius auctoritatem factum et attemptatum seu assertum erat, recognouitque errorem suum, quem in dissoluendo concilium sine consensu eius habuerat, fueruntque super hoc littere eius solemniter in sessione publica presentibus inclite memorie Sigismundo imperatore et prefatis cardinalibus, oratoribus regis Francie et aliorum quam plurium principum prelatis et aliis egregiis viris in multitudine copiosa lecte. An dicet, quod tota ecclesia in errore fuit, dum pariter omnes huic sue reuocacioni assenserunt? Quomodo audet nunc vocare existentes in hac sancta synodo hereticos, qui in eadem veritate, in eadem doctrina ecclesie de auctoritate conciliorum generalium fideliter et constanter perseuerant? Ipse, qui in errorem semel reuocatum atque dimissum multo grauius per pretensam translacionem in Ferrariam reincidit, ac deinceps aduersus ecclesie doctrinam et veritates fidei declaratas, quibus tunc resistere non potuit, magis se per obduratam pertinaciam et heresim obfirmauit! Qualiter autem hec doctrina ecclesie de auctoritate conciliorum fundata sit et in sacris scripturis et in doctrina sanctorum, sepenumero fuit dilucide declaratum, et in responsione synodali, que incipit „cogitanti“, et in aliis multis scripturis, oracionibus et sermonibus, quibus neque ipse Gabriel, neque sui tam in hoc concilio, quam in conspectu regum et principum resistere potuerunt; intellexeruntque christiani, quanta esset ecclesie ruina, si spretis conciliis generalibus, abiectis sacris canonibus et debitis regulis vnus homo peccator posset de omnibus rebus ipsius ecclesie pro libito voluntatis agere, et dum congregatum esset concilium pro reformacione eius et aliorum, posset illud in quemcumque locum vellet, ac in regionem quamcumque transferre sine eius consensu. Manifeste quoque constat, quantum illud falsum sit, quod confingit ipse Gabriel nos per declaracionem veritatum predictarum voluisse principes deuotos sedis apostolice iudicare hereticos. Notum est enim, quomodo principes orbis has

Strana 390
390 Liber XV. Caput XXVIII. veritates semper tenuerint et defensauerint, qui oratores suos in hoc concilio tenuerunt, et ipsum verum et legittimum concilium reputauerunt illis temporibus, quibus idem Gabriel ipsum dissolutum esse affirmabat. Sed et quomodo in hac synodo perse- uerantes scismaticos appellare audet, qui se in vnitate, qua a principio fuerant, sine variacione permanserunt, dum ipse manifeste se ab eadem vnitate separauit, et scisma perniciosissimum perpetrauit, erigens aliam congregacionem sub nomine generalis concilii, primo apud Ferrariam, deinde apud Florenciam aduersus hanc sanctam synodum et altare sacrilegum contra altare legittimum? Vnde vniuersum orbem in turbacionem adduxit et malediccionem in Chore, Dathan et Abyron diuinitus latam, atque penas contra scismaticos a iure indictas promeruit iuxta declaracionem iam a septem annis factam in octaua sessione huius sancte synodi, qua dicitur „quicumque hoc sacro durante concilio aliam congregacionem sub nomine generalis concilii erigere aut facere presumpserit, non catholice ecclesie concilium, sed scismaticorum conuenticulum facere conuincitur“. Idcirco hec sancta synodus omnes Christi fideles, cuiuscumque status aut dignitatis, eciamsi papalis, imperialis aut regalis existant, sub obtestacione diuini iudicii, quod in Chore, Dathan et Abyron, aucto- ribus scismatis, scriptura sacra commemorat, ammonet et hortatur et in virtute sancte obediencie et penis contra scismaticos a iure indictis districte precipit atque man- dat, ne hoc sacro durante concilio aliam congregacionem sub nomine generalis concilii, quod reuera non esset concilium, facere aut congregare, nec ad ipsam tan- quam ad generale concilium, eciam pretextu cuiusuis promissionis aut iuramenti accedere, aut interesse, vel recurrere quoquomodo, neque pro concilio generali habere, reputare aut eciam nominare presumat. Hec in prefata sessione habentur, ex quibus clarissime patet, quomodo illa malediccio scismaticorum super ipsum Gabrielem reuertitur, quam in nos per prefatam inuectiuam adducere conabatur ita, vt proprie omnes de tabernaculo suo admoneat recedere illa Moysi, serui Dei, locucio, qua dicit „recedite a tabernaculis hominum impiorum“, et dum cum scismate heresim adiunxit, in qua post plures correpciones et admoniciones obdu- rato semper magis animo perdurat, recte admonetur vnusquisque christianus, ipsum euitare per illam apostoli Pauli saluberrimam doctrinam, qua dicit ad Tytum „hereticum hominem post primam et secundam correccionem deuita, sciens, quia subuersus est, qui eiusmodi est, et delinquit, proprio iudicio condempnatus.“ Certis- sime enim se proprio iudicio condempnauit per illam inuectiuam, dum obduracionem animi sui in scismate et heresi aduersus doctrinam ecclesie et veritates fidei decla- ratas ostendit, vt iam omnes christiani intelligerent talem veritatis, iusticie, fidei et ecclesie persecutorem nullatenus posse tollerari, sed in eo proprie verificari sentenciam Cipriani in epistola ad Anthonium, qua dicit de Nouaciano contendente super episcopatu vrbis Rome „episcopatum tenere non posset, eciam si prius episcopus factus a coepiscoporum suorum corpore et ab vnitate discederet“; et infra „qui ergo nec vnitatem spiritus, nec coniunccionem pacis obseruat, et se ab ecclesie vinculo atque a sacerdotum collegio separat, episcopi nec potestatem potest habere nec honorem, qui episcopatus nec vnitatem voluit habere nec pacem“. Que

Strana 391
Liber XV. Caput XXVIII. 391 sentencia ita clare verificatur in Gabriele, vt clarius dici non possit, dum manifeste et per ereccionem conuenticulorum contra generale concilium, et per impugnacionem auctoritatis conciliorum in factis, verbis et scriptis, quam episcopi sui et vniuersum collegium sacerdotum tam in concilio Constanciensi quam in isto Basiliensi tenue- runt, et dispersa per orbem profitetur ecclesia, se a coepiscoporum corpore ab vnitate ecclesie separauit et totum orbem in turbacione ac diuisione posuit. Sic itaque, dum deposicionem suam eneruare querit, magis eam approbat et confirmat, dumque alios hereticos et scismaticos voluntarie appellat, quantum iuste pro scismate et heresi depositus fuerit, ipse demonstrat. De symonia autem, periurio, dilapi- dacione, violacione assidua et contemptu canonum ac decretorum synodalium, scan- dalizacione ecclesie et notoria incorrigibilitate, pro quibus pariter depositus est, nullam in predicta inuectiua expurgacionem adduxit, sed penitus obticuit, verum, sicut rei et incorrigibiles facere solent, in iudicem suum conuicia, et contumelias in hanc sanctam synodum exaggerat, et relacionem criminum agere conatur, dum sui ipsius iustificacionem proferre non potest. Dicit hanc sanctam synodum fuisse ver- sam in tyrannidem, in qua semper omnibus summa libertas patuit et hodie patet; dicit plura supposita huius sancte synodi, antequam ad eius dissolucionem proce- deret, fuisse diuersis sceleribus irretita, de quibus nullam vnquam probacionem iudicialem coram hac sancta synodo protulit, sed omnes, qui se a corpore ecclesie separant, ita se solent dicere iustos, et ceteros peccatores, atque in ipsa ecclesia multa aut innumera mala fieri, et non aduertunt, quot in eadem bona fiunt et quot sunt in ea meliores ipsis. Hii, vt inquit Augustinus, sunt falsi iustificatores et veri precisores; et alio loco ipse ait: "hec consilia separacionis inania sunt, perniciosa et sacrilega, impia et superba, et longe grauiores sunt trabes scismatis, quas in oculis tales gerunt, quam peccata manencium in vnitate ecclesie, que ipsi scismati comparata sicut festuce in oculis fratrum reputantur. Peccata quidem, si in aliis erant, illa eis et forsan paucis aliis nocebant; peccatum autem Gabrielis et eius incorrigibilitas mundo nocuit vniuerso; vnde nullam causam habuit se separandi Gabriel ipse ab hoc sacro concilio, neque a tot episcopis, oratoribus principum, doctoribus et ceteris bonis viris, qui pro maiori parte concilii in duplo vnanimes erant in hiis, que per ipsum concilium decernebantur, nec debuit aliam congregacionem erigere in conturba- cionem vniuersi orbis aduersus synodalem sentenciam. Dicit monopolia, coniura- ciones, conspiraciones protunc factas fuisse. Quomodo autem vocare potest conspi- raciones et coniuraciones illa, que palam a duabus partibus concilii et amplius facta sunt in deputacionibus, congregacionibus generalibus et sessionibus publicis? Illa autem, que per faccionem paucorum acta sunt pro erigendo conciliabulum contra istud legittimum concilium, qui inter se conclusiones suas conspirabant, qui illam diuisionem conflauerunt, ex quibus nunc totus orbis tanta patitur discrimina, reputat esse iusta, appellans malum bonum, et bonum malum. Sed et non ea comemorat, que per aliquos ex suis facta sunt pro perueniendo ad ereccionem illius conuenticuli contra hoc concilium in falsificacione litterarum sub nomine huius sancte synodi, in capcione et cruciatibus Iohannis, heraldi principis Pedemoncium, quem nostri ora-

Strana 392
392 Liber XV. Caput XXVIII. tores ad Greciam premiserant, et in persecucione venerabilis Iohannis de Ragusio, nunc episcopi Argensis, apud Constantinopolim. Imputat autem superbiam manen- tibus in synodo pro eo, quod maxima neccessitate compulsi pro honore Dei et ani- marum salute veritatem, iusticiam, fidem et ecclesiam sustinent, quos ipse per super- biam eius semper ascendentem ita dire oppugnat et filios appellat degeneres, qui sanctam matrem ecclesiam fideliter defenderunt, quam ille perdicioni suo inutili et dampnoso regimine exponere moliebatur. Dicit se pati persecucionem a vocatis christianis, qui veros christianos prede et grauissimis persecucionibus exposuit, dum fidelissime hoc concilium et ipsius atque aliorum conciliorum auctoritatem de- fenderunt, que ipse destruere volebat. Commemorat insuper ydolum abhomina- cionis nos velle erigere in templo Dei, cum pocius intencio omnis huius sancte synodi fuerit ad illa ydola abicienda ex ipso templo, de quibus apostolus loquitur, dicens, quod auaricia est ydolorum seruitus, et que abhominatus est dominus, cum facto flagello de funiculis eiecit vendentes et ementes de templo; nam ad hoc ten- dunt huius sancte synodi decreta et labor summus, vt symonia repellatur a templo domini, fiantque omnia in collacionibus dignitatum et beneficiorum, ac eciam ceteris rebus, prout lex diuina et sanctorum patrum decreta instituerunt ad salutem ani- marum, non ad exhaustum pecuniarum. Nam, vt inquit apostolus, radix omnium malorum cupiditas, quam quidem appetentes errauerunt ab fide et inseruerunt se doloribus multis, sicut in Gabriele nunc impletum esse conspicitur. Et dicit nos reformacionem abhorruisse, qui omnibus laboribus semper enitimur, omniaque peri- cula sustinemus, et vitam nostram ac bona exponimus, vt ipsa reformacio realem et efficacem sorciatur execucionem, que hucusque impedimentum maximum ex eo habuit, quod ille, qui primus in ecclesia canones exequi habebat et se omnibus pre- bere exemplum virtutis et sanctitatis, agebat in contrarium. Iam non queritur ydolum, sed pastor bonus, qui virtute, prudencia et bonitate se exhibeat formam gregis pascatque subditos, verbo et exemplo vtens potestate a Christo concessa in edificacionem ecclesie, non in destruccionem, et eiciatur ydolum ipsum cum abhomi- nacionibus suis, quod contra iusticiam et voluntatem domini sedere conatur. Sed conqueritur deinde Gabriel citatorium contra eum factum fuisse, quod in perturba- cionem facti Grecorum cedebat, vt dicit. Verum, si bene attendat, non illud fuit ad perturbandum factum Grecorum, sed ad consulendum et prouidendum saluti ecclesie nostre catholice, quam impio scismate wlnerabat Gabriel ipse, qui post execrandam illam diuisionem in hoc sacro concilio per suos excitatam illicite et nepharie, sicut in pluribus decretis et epistolis ostendimus, omnino determinauerat conuenticulum erigere sub nomine alterius concilii generalis contra hanc sanctam synodum in loco pro libito sue voluntatis assumendo, et iam galeas contra galeas eiusdem sancte synodi propter hanc causam mittebat in Constantinopolim. Consi- derabantur scandala, que ex hoc scismate concilii pretensi contra verum concilium inminebant, et que iam, proch dolor, in oculis omnium conspiciuntur. Fuit ille cita- tus, per quem tantum scandalum exoriebatur, qui et reformacionis ac legis domini et decretorum huius sancte synodi contemptor erat, ymo iam persequebatur illos,

Strana 393
Liber XV. Caput XXVIII. 393 qui decreta ipsa seruare volebant atque eandem synodum et gesta eius pro erec- cione illius pretensi concilii confundere conabatur, vt priusquam (illud graue scan- dalum eueniret, priusquam) ereccio illius conuenticuli contra concilium, illa horrenda diuisio, que iam parturiebatur, actualiter formata esset, prouideretur ecclesie, et eius scissure periculosissime obuiaretur. Quod si tunc factum fuisset, iam nunc non sentiret ecclesia dolores acerrimos, quos per collisionem fratrum in vtero suo ipsa presentit. Numquid omnis amator vnitatis, omnis verus filius ecclesie debebat totis viribus insistere, ne hoc vulnus matri sue inferretur, sed in tempore prouide- retur, quod maxime expetebat prefatum citatorium. Et nichilominus sancta synodus omnem suam possibilitatem pro Grecorum conduccione impendebat, mittens oratores suos et galeas in Constantinopolim, vt Grecos adducerent, obtulitque ipsis Grecis per suos oratores complere omnia, que eis promissa fuerant, si aduenire voluissent, nec in aliquo defecit ipsa sancta synodus, sperans semper ipsos Grecos venire debere ad locum nominatum per eandem synodum, sicut cum eis conuentum erat. Nec dubium esse debet cuiquam christiano, quod, si iuuare voluisset Gabriel, tunc dictus Eugenius, vt venissent, sicut ipse restitit et impediuit, quod fuissent adducti. Sed maluit ecclesiam scindere, quam in hoc consentire, vt sub vmbra illa reforma- cionem euitare posset, et facta ipsius ecclesie in suam tyrannidem redigere. Dum vero citatus est, scidit extunc ecclesiam, quantum in ipso fuit, ymmo et contra deter- minacionem catholice fidei concilium hoc Basiliense, licet nulliter, transtulit extunc in Ferrariam, casu, quo procederetur contra ipsum aut aliquem oratorum suorum presidencium, qui in concilio fuerant, quorum vnus de crimine falsi erat accusatus, de quo fuit postmodum iusto iudicio condempnatus. Et iam dicit se hoc fecisse propter Grecos, quod propter se et presidentem suum fecit. Nam et contentus erat non obstantibus omnibus, vt concilium Basilee permaneret vsque ad aduentum Gre- corum, dummodo ab vlterioribus processibus contra ipsum et prefatum presidentem suum supersederetur. Addit autem de venerabilibus sancte Romane ecclesie cardi- nalibus, contra quos tamen nichil concilium agebat, nisi quod eos euocabat ad prouidendum ecclesie in tanto periculo. Sed quid attinet ad factum Grecorum, quod oporteret dissolui hoc concilium, si procederetur contra vnum de presidentibus Gabrielis ipsius olim Eugenii, vt propter hoc sibi liceret transferre concilium in Ferrariam, impediendo eciam ex hoc solo capite factum Bohemorum, quod tunc actu in Basilea tractabatur cum oratoribus regni Bohemie, et mandando, ne illud vltra Xxx dies ageretur in casu predicto, excommunicandoque, priuando, inhabilitando omnes, qui postea in Basilea actus conciliares exercerent tam in facto fidei, quam reformacionis generalis, in quibus ipse iuxta veritatem fidei catholice tenebatur obedire concilio. Quis tam subtilis, quis tam acutus, qui hoc factum ab errore a scismate excusare posset, dum propter euitandam iustam punicionem vnius falsarii, eciam omnibus aliis (cessantibus), ipse olim Eugenius omnia hec scandala perpe- trabat. Dicit autem suspensionem eius ab administracione papali fuisse factam, cum instaret aduentus Grecorum. Notorium vero est, quomodo post illam adeo scandalosam dissolucionem et translacionom in Ferrariam monitus fuit, vt eam Scriptores III. 50

Strana 394
394 Liber XV. Caput XXVIII. reuocaret sub pena suspensionis post quatuor menses, nisi resipisceret, incurrende, quod dum facere noluit, per propriam contumaciam huiusmodi suspensionem incurrit; neque aduentus Grecorum, qui diu post ipsam suspensionem in portum Veneciarum aduenerunt, in hoc aliquid causauit. Adiungit, quod ad deposicionem eius processum est, cum immineret eorumdem Grecorum reduccio. Sed scit totus orbis, quod licet ad deposicionem eius procedere licite potuisset sancta synodus iuxta decreta ipsius, postquam prefatus Gabriel suspensionem ipsam sustinuerat per duos menses animo indurato, tamen maxima vtens paciencia et mansuetudine adhuc postea per quin- decim menses hanc deposicionem distulit, donec grauissimis periculis imminentibus hoc sacrum concilium in periculo totalis dispersionis positum erat, post deposicionem ipsius per aliquot dies publicauit, quod Greci vnionem acceperant. Sed numquid idcirco in suis criminibus preualere debet aduersus catholicam ecclesiam, et eam ac iudicia eius iusta confundere, aut generalium conciliorum (auctoritatem) proster- nere, quia dicit se reduxisse Grecos et omnia mala facta sua sub hoc pallio co- operire laborat? Videant pro Deo christiani, quomodo in ea re processerit. Iam dudum anno domini MOCCCCXXXIIII., dum venissent ad hanc sanctam synodum eius expensis oratores ipsorum Grecorum, cum quibus tractabatur, vt anno sequenti impe- rator Romeorum et patriarcha Constantinopolitanus cum ceteris ex oriente venirent ad aliquem locum per hanc sanctam synodum nominandum, prefatus Gabriel misit Cristoforum Garathonum ad Constantinopolim, vt ibidem fieret conuencio Latinorum et Grecorum, et non venirent citra mare, vnde multa retardacio in facto vnionis Grecorum, quam hec sancta synodus prosequebatur, subsecuta fuit. Tandem olim ipse Eugenius consensum prebuit, vt eadem sancta synodus prosequeretur conuenta cum prefatis oratoribus Grecorum per eum modum, quo cum eisdem ipsa conclu- serat; et nichilominus, dum post consensum predictum oratores nostros ad predicta exequendum misissemus in Greciam, qui pecunias pro congregandis orientalibus dederunt, ipse Gabriel iterum misit prefatum Garathonum, qui in contrarium ipso- rum oratorum nostrorum laborabat. Cum vero res conclusa fuit, vt Greci ipsi citra mare venirent ad locum nominandum per hanc sanctam synodum, Deus nouit, quantis artibus Gabriel ipse impediuit et impedire fecit, tam in Auinione, quam alibi, ne hec sancta synodus haberet pecunias pro conduccione Grecorum; quantis modis laborauit, vt ipsos ad se traheret, vt sub vmbra Grecorum sua compleret desideria. Qui eciam suum saluum conductum pro eisdem Grecis conducendis huic sancte synodo requirenti dare recusauit, dum Sigismundus imperator Roma- norum et Albertus tunc dux Austrie, et nunc rex Romanorum, rex Francorum atque alii reges, per quorum dominia venturi erant Greci, prefati, necnon alii duces et principes atque eciam Venetorum, Ianuensium, Florentinorum ac Senen- sium communitates suos saluos conductus liberaliter concesserunt. Ea res qui- dem perpetuis est deploranda seculis. Poterat fieri Grecorum vnio cum bona pace cum vnione ecclesie nostre in vero vniuersali concilio, vbi prelati orbis, vbi omnes principes catholici aut oratores eorum conuenissent, vbi multo celerius, multo stabilius atque firmius fuisset fauente domino ipsa vnio expleta. Maluit ipse

Strana 395
Liber XV. Caput XXVIII. 395 Gabriel ecclesiam nostram katholicam scindere, factum ipsorum Grecorum pertur- bare et eos ad conuenticulum Ferrariense ac deinde Florentinum perducere; vbi reges catholici videntes scisma eius et illicitam ereccionem altaris sacrilegi contra verum altare, videlicet hoc sacrum vniuersalis ecclesie concilium, abhorruerunt illuc suos mittere oratores. Si vero Greci ipsi aliquam professionem veritatis fecerint, in qua persistant, aut si quid boni in hoc facto repertum fuerit, rerum veritate com- perta gracias agemus diuine pietati, que non sineret mala esse, nisi potens esset ex illis elicere bona, et vnionem ipsorum Grecorum semper optauimus et optabimus. Sed non propter hoc mala ipsius Gabrielis sub hoc pallio cooperiri possunt. Quid enim sibi prodesset ceteros ad fidem conuertere, si ipse in scismate et heresi per- manere vellet, si ceteros vellet vnire et se ab ecclesia catholica separare, qui eciam, si montes transferret et caritatem non haberet erga ipsam catholicam ecclesiam, sicut nec habere potest, quamdiu scisma et heresim obdurato animo retinet, nichil sibi prod- est, et licet laboret et sub hoc colore Grecorum fideles christiani suum conci- liabulum Florentinum in scismate erectum approbent, eundemque Gabrielem depositum, priuatum, condempnatum et reprobatum pro vero et summo pontifice venerentur. Tamen Deus illis dedit intellectum ad discernendum bonum a malo, cognoscendumque iusticiam ac veritatem, et frustra tale rethe iacitur ante oculos pennatorum. Alii enim pontifices in veris conciliis generalibus, vt Innocencius tercius in concilio Lateranensi, in quo duo patriarche orientales personaliter affuerunt, et Gregorius decimus in concilio Lugdunensi Grecos reduxerunt, longe citra quingentos annos, ymmo eciam ipse Gregorius ibidem baptisari fecit oratores Tartarorum, et nichilominus, si ecclesiam scandalizare voluissent illi pontifices, atque mala perpetrare, que fecit ipse olim Eugenius, nequaquam hoc eis sub tali colore permisisset ecclesia. Deinde prefatus Gabriel comparat se beato Leoni, contra quem Dyoscorus sentenciam tulisse prefertur in secunda Ephesina synodo, cui hanc synodum Basiliensem assimilat. Longe certe est differencia inter Leonem sanctum et Gabrielem, tot viciis et criminibus irretitum atque eciam inter hanc sanctam legittimam synodum, (in) plena libertate semper constitutam, et illam reprobam Ephesinam, in qua viri armati gladios tenentes in manibus compellebant homines ad diffiniendum, quod placebat Dyoscoro. Tandem ipse Gabriel deposi- cionem dampnat et reprobat, quod certe omnibus malis et peruersis iuste con- dempnatis accidere solet, vt semper sentenciam in eos latam iniustam esse reputent. Sed in causa propria non mirum, si non recte iudicat, qui in verbis iniuriosis atque inflatis, per totam suam inuectiuam respersis, plene ostendit se loqui ex passione animi exacerbati, non ex iudicio racionis, dum audet dicere demonia tocius orbis in latrocinium Basiliense confluxisse videri, et alia horribilia verba, que nemo prudens, nemo iustus, nemo diceret honestus. Sed dixerunt eciam Iudei Christo, quod demo- nium habebat, et multociens ecclesia catholica a diuersis hereticis, vt Donatistis, Arrianis et aliis permultis, graues iniurias audire solita est, qui dum lepra heresis infecti erant, alios omnes, qui aliter ab eis senciebant, hereticos reputabant et ab ecclesia precisos et scismaticos, sicut nunc Gabriel ab vnitate ecclesie precisus de 50*

Strana 396
396 Liber XV. Caput XXVIIII. hiis iudicat, qui in vnitate permanserunt, qui doctrine katholice et apostolice ad- heserunt, et constantissimis animis semper adhererent, tam in concilio Constanciensi declarate, quam dudum eciam in hoc Basiliensi pro eo tempore, sicut predictum est, quo ipse Gabriel hoc sacrum concilium legittimum generale concilium recognouit esse, et quo legatus suus eidem presedit. Prospiciebatur eciam, quanta desolacio ecclesie sequeretur, si deinceps conculcatis conciliis generalibus, spretis canonibus, abiectis determinacionibus catholice fidei, vnus mortalis homo posset negocia ecclesie pro libito voluntatis agere. Quod vero longam pacienciam habuit sancta synodus in tollerando Gabrielem et facta eius, ipse hoc inpingere conatur, tanquam pro ha- bendo papatum facta sit tam longa protraccio, cum econtrario manifestum sit, quod si hoc quesiuisset sancta synodus, iam dudum ad deposicionem eius processisset, attentis scandalis, scismatibus et malis fere innumeris, que per eius dampnosum et inutile regimen accidebant. Sed expectauit benigne hec sancta synodus eius emen- dacionem in multa paciencia, et ipse per resistencias, quas prestitit, per varia im- pedimenta, que prebuit, tam tempore prime pretense dissolucionis, quam secunde, quam alio medio tempore fuit causa tam diuturne protraccionis. Manifeste autem iam omnes conspiciunt obduratam Gabrielis pertinaciam per supradictam inuectiuam, et quomodo confundere conatur ecclesiam katholicam, veritatemque et iusticiam, vt iam omnes clarissime intelligere possint, quomodo sine vlteriori quacumque protela- cione ipsum euitare, eiusque venenatum consorcium fugere et quoslibet Christi fideles ab eodem efficaciter recedere neccesse sit, atque in doctrina ecclesie catholice per- manere. Dolere quidem omnes debent, quod Gabriel ipse, qui benigne assenciendo ecclesie et ambulando vnanimiter cum consensu in domo Dei poterat fructus vberri- mos in ecclesia efficere, et omnibus bonis spiritualibus et temporalibus habundare, nunc superba separacione in tanta mala se precipitauerit et ecclesiam ipsam tantis perturbacionibus afflixerit, vt conculcata conciliorum auctoritate ipsam sue volun- tati subiceret. Iam vero ad talia verba ipsius Gabrielis, in quibus finis non inueni- retur, nequaquam vlterius attendere neccesse est; sed orandus est Deus omnipotens, vt animum illius humiliare dignetur, et non ipsum in dampnacionem perpetuam corruere permittat; dandaque est opera, sicut neccessitas exposcit, vt ecclesie pro- videatur de bono et salutifero regimine ad conseruacionem fidei et salutem christia- norum in gloriam Dei omnipotentis, qui est benedictus in secula seculorum. Amen. Datum Basilee in congregacione nostra generali, Nonas Octobris, anno a natiuitate domini M'CCCCXXXIX°. Capitulum XXVIIII. Contraferencia inter patres, an libellus de reprobacione dictarum veritatum trium condempnari deberet tamquam hereticus. Circa responsionem hanc faciendam, cum esset ad concilii defensionem, nulla difficultas extitit inter patres. Vtrum vero scriptura illa dampnari expresse deberet

Strana 397
Liber XV. Caput XXVIIII. 397 per sanctam synodum, velut esset libellus hereticus, magne plurimeque interfuere agitaciones. Etenim cum deputati fere omnes deputacionesque consensissent, vt condempnacio fieret velut de libello heretico, quare id fieri non posset aut deceret opportuna facta submissione dictorum, iudicio concilii primo in deputacione fidei inter deputatos, abinde et consequenter assistentibus aliis multis in generali con- gregacione die XXIII. Octobris Iohannes de Segobia allegabat maximum fore peri- culum sub terminis fidei et heresis ecclesiam in duas diuidi partes, plus quam notorio sistente, quod adhuc post deposicionem suam maxima multitudo christianorum vene- raretur olim Eugenium tamquam papam. Et quamuis non ipsum, quia iam tanquam hereticus fuisset condempnatus, esto, quod non ex neccessitate magna, tamen equi- tate deceret, et priusquam sentencia diffinitiua per concilium ferretur, conuocari omnes et singulos sua interesse credentes attenta iuristarum doctrina, quod, vbi non fit excepcio, dampnacione scripture simul eciam dampnantur auctores. Dampna- cione igitur fienda per synodum inuoluerentur omnes, qui presentes extiterant in ea bissessione, dicerent rursus extendi eam dampnacionem ad reges et prelatos, per- mittentes in suis dicionibus dictam scripturam publicari, magistros quoque et doc- tores propterea, quod non se illi opponerent. Cumque dicta scriptura condempnare videretur omnes tenentes pro veritatibus catholice fidei illas tres, quas tales sancta synodus diffiniuit esse, si nomine concilii dicta scriptura reprobaretur velut heretica, principes videntes clericos se inuicem hereticare, duriora contra clerum cogitare possent. Et quia concilium desideratam victoriam contra olim Eugenium condem- natum hereticum nondum obtinuerat suam, condempnacione dicte scripture adherentes eidem velut hereticos seu adherentes, fautores ac defensores condempnaret, inporta- bile pondus ad prosequendum sumere videretur. Magna vero cum attencione cogi- tandum foret, qui ab ecclesia diuiduntur sub termino heresis, vix aut tardissime vnquam redire, quomodo contigerat de Arrianis, persecucione eorum ecclesiam ve- xante plus quam annis tricentis. Erat quoque ante oculos exemplum recens Bohe- morum, qui post dampnacionem factam per Constanciense concilium periculosius seuierunt. Et quoniam ageretur de eleccione futuri pontificis, profecto non deceret, vt inueniret ecclesiam diuisam sub tam periculosissimo nomine heresis, vna obedien- cia alteram hereticam appellante. Ad hec autem Arelatensis cardinalis respondens dicebat, non fore supersedendum a condempnacione dicte scripture propterea, quod ipse olim Eugenius dure processerat contra concilium et supposita eius, et quoniam sustentari oporteret fidei veritatem. Quod vero ipse Iohannes dixerat de condemp- nacione assistencium dicte bissessioni, hoc non concilio, sed imputandum culpe illo- rum. Quocirca ipse tanquam cardinalis iudex fidei, archiepiscopus et concilii presi- dens requirebat, vt ad dictam condempnacionem procederetur. Ipse namque Iohannes vellet palliare dictas raciones, allegans, ne procederetur, cum tamen id fieri esset neccesse. Iamque condempnacio ipsa fuerat conclusa inter deputatos, qui fere XL numero, sed postea a paucis fuerat in dubium reuocata. Cum vero desuper materia ista vtrimque multa dicta fuerint, synodali minime secuta conclusione, materia re- missa fuit tunc ad deputaciones. Postque multas contraferencias commissione data 50**

Strana 398
398 Liber XV. Caput XXVIIII. Vicensi et Aquensi episcopis, abbati de Scocia, Iohanni de Segobia et Thome de Corcellis decretum transiuit, prout publicatum extitit in XXXVIII. sessione. Relata hec sunt terminancia colleccionem quintam decimam, gesta synodalia narrantem circa deposicionem summi pontificis Eugenii pape quarti. Altera sequitur colleccio de gestis circa eleccionem Felicis pape quinti et aliis se habentibus consequenter.