Strana I
CODEX DIPLOMATICUS ET EPISTOLARIS MORAVIAE. STUDIO ET OPERA ANTONII BOCZEK, SOCIETATIS SCIENTIARUM BOEMICAE ET ALIARUM MEMBRI NEC NON PROFESSORIS PUBLICI. TOMUS PRIMUS AB ANNIS 396—1199. OLOMUCH, 1836. EX TYPOGRAPHIA ALOYSII SKARNITZL.

Strana II

Strana III
EXCELLENTISSIMI AC ILLUSTRISSIMI DOMINI, DOMINI ANTONII FRIDERICI E COMITIBUS MITTROWSKY DE MITTROWIC ET NEMYSL, DOMINI DYNASTIAE WIESENBERG IN MORAVIA; SUAE SACRAE CAESAREAE REGIAEQUE MAJESTATIS CONSILIARII INTIMI ATQUE CAMERARII ACTUALIS; ORDINIS CAESAREI AUSTRIACI LEOPOLDINI MAGNI EQUITIS ET CANCELLARI, ET MAGNI EQUITIS ORDINIS S. JOANNIS HIEROSOLYMITANI; SUPREMI REGNI CANCELLARII; PRAESIDIS C. R. AULICAE IN STUDIIS COMMISSIONIS; PLURIMARUM SOCIETATUM A SCIENTIIS MEMBRI MERITISSIMI ECT. ECT. ECT. SUB AUSPICHS NEC NON IMPENSIS.

Strana IV

Strana V
Excellentissime ac Ilustrissime Comes! Domine et Patrone gratiosissime! Praeclaros revera et magnanimos conatus, quibus Tu celeberrime in patriis Moraviae ditionibus scientiarum Patrone! rebus ut ut abditis, tamen alacri investigatione dignis, studium et vires consecrare, ac plenissimam lucem adfundere pro virili enitebaris, ita quidem, ut res literarum publica Te duce et auspice laetissima in dies caperet incrementa: omnis profecto Moravia non sine gratissimo animi sensu, quippe quod Te suum praedicat, insuper et pietatis officio Tibi tantopere devin- cta, suscipit ac veneratur. Namque ingenue profitetur, longe plurima, quae accessionis per tot jam abhinc annorum seriem in bonarum artium et scientiarum provincia ipsi obtigerint, tum piissimae memoriae patris Tui, tum impensissimis Tuae huma- nitatis meritis consiliisque deberi. Ast ne multus sim, vel potius ne tantae dignitati tenui mea vena derogare quidpiam videar: tenent et monstrant fasti patrii, quod unice in deliciis habent,

Strana VI
eminens inter insignia nomen Tuum, ac sideris instar tuentur; imo, quoniam penes illos est, res praeclare gestas pandere et commemorare, tot ac tanta quidem beneficia Tua vel serae adhuc tradent posteritati. Quamquam vero nullum fere censeri possit genus liberalium artium et scientiarum, quod Te non fautorem modo benignissi- mum, sed acerrimum quoque ducem et fervidissimum cultorem habeat: tamen in hisce praesertim patriae historiae, patriique juris cognitio Tui favoris primas sibi vindicavit, cui pro singulari Tua liberalitate opitulatus altioris intelligentiae facem praeferre non dubitasti. Tu enim, Praeses Illustrissime ! ut alias insignes virtutes taceam, intimo patriae studio ductus vel primaevae etiam memoriae tabulas et monumenta, passim dispersa, diligenter undique colligere, veritatis adyta penetrare, atque sic firmissi- mum historiae fundamentum ponere invicto animo perseverasti,

Strana VII
idque non rogatus a quoquam, sed sponte et alacriter, imitatus videlicet in hoc, sicut et in aliis Trajani, optimi illius imperatoris, morem, qui teste Plinii panegyrico erubescere solitus est, quoties beneficia cum utilitate reipublicae conjuncta ab eo peterentur; quod tacite illiberalitatem suam incusari suspicabatur, qui non sponte et ultro praevideret ac praeverteret, quae alioquin ad reipublicae commodum et salutem impendenda esse arbitraretur. Sic igitur Tu quoque, Maecenas Benignissime! vel ultro et integerrimo cum vigore procurasti, quae utramque paginam facerent, ad majorum gloriam et sapientiam cognoscendam, atque proinde ad aequales et posteros in fatis et actis patriae bene erudiendos. Tu, inquam, Domine Illustrissime! etiam hoc opus quum verbo humanissimo, tum re et opere liberalissime in lucem provocasti. Quamobrem trado Tibi illius auctori primo, imo reddo, quod Tuum est, atque in manus Tuas verecundus gratusque

Strana VIII
repono. Accipe, quaeso, et aequis oculis intuere hoc periculum, tamquam venerationis in Te meae publicum specimen atque pignus. Quod an ex voto cesserit, Tuum, spero, arbitrium diju- dicabit. Sed qualecumque demum sit, ex Tuis certe manibus et subsidiis domesticarum rerum scriptores hoc donum avidissime exspectabunt. Adde et hoc, enixe rogo, beneficiorum Tuorum cumulo, si quidem adhuc augeri potest. His nixa fundamentis et vere locupletata si quando critica Moraviae historia illustrata in commune bonum accreverit, simul etiam in omnium animis exsurget pietatis monimentum Tibi dedicatum aere perennius. Illustrissimae Excellentiae Tuae Cultor um devotissimus Antonius Boczek.

Strana IX
PRAEFATIO. „Codice diplomatico et epistolari nobis sane omnium maxime opus est. Quam diu tandem rerum Boemicarum scriptores ejus editionem desiderabunt? quam, licet sit aliquoties promissa, saepius expetita ac semper optata, tamen adaptare retardamus? Utinam demum desiderium hoc nostrum desinat nominari vox clamantis in deserto!" — Id ipsum Palacky in criterio veterum Boemiae scriptorum maxime luget, idque studiosissime exoptat. Praedicemus itaque Moravi nos feliciores, qui idem cupientes, studio et liberalitate Excellentissimi atque Illustrissimi Domini, Domini Antonii Friderici e Comitibus Mittrowsky de Mittrowic et Nemyšl, c. r. intimi Consiliarii, supremique regni Cancellarii, nec non Praesidis c. r. aulicae in studiis com- missionis p. t. jam nunc voti compotes sumus facti. Hujus enim benignissimi Maecenatis sub auspiciis et impensis diplomatarium hoc, a primis historiae Moravicae monumentis ordiens, et ad a. 1306., quo stirps Premyslea defecit, tempora complectens, quatuorque tomis contentum, prelo submittitur. Supersedendum autem operae existimo, hic ea recolere, quae de summa diplomatariorum in concinnanda historia utilitate centies sunt repetita. Haeret sane in animo meo, quod clarissimi nominis, doctrinaeque haud vulgaris viri uno ore sunt professi: „Sine b

Strana X
X diplomatum copia non conficitur historia." — Ad quod comproban- dum non est necesse, aliunde testimonia et exempla contrahere, quum jam olim Gelasium Dobner, diligentissimum Boemicarum rerum scrutatorem, in maximum patriae historiae emolumentum huic sententiae innixum videam; nec non quum ego ipse fastis patriis, qui hactenus in lucem prodiere, ad amussim perlustratis, iisque absque diplomatum fide inventis, invitus dolensque cogar confiteri, ad hunc usque diem Moraviae historiam esse tenuem, eamque haudquaquam firmis, sed fluctuantibus fundamentis niti; sive, alia ut similitudine utar, tenebris esse obrutam, raroque solis radio collustrari. Quamvis vero et ipse ea, qua par est, modestia fatear, haud omnes, quibus historia nostra redundat, defectus mendaque meo posse opere compleri atque corrigi: hilari tamen animo, quae undique potui congerere, supplementa offero, plane persuasum habens, aliis me saltem praelaturum facem, viamque aperturum, qua iis levius gratiusve incedere, ubèrioremque, quam mihi, in tenebras lucem adferre licebit. Quemcumque itaque, lector amice, in meo opere inveneris defectum, persuadeas tibi velim, neque negligentia mea, neque incuria esse ortum, mihique minime voluntatem, verum suppetias viresque defuisse. Omne enim initium fervet. Et sane initium hoc opus meum appellare ausim, quum nemo ante me diplomatario Moraviae concinnando operam adhibuerit; et quotquot hujus periodi diplomata Moravica in Dobneri aliorumque intexta sunt operibus, numerum centum quinquaginta haud excedant, quorum demtis inorrcectis mendosisque vix quinquaginta historiae pro- baveris servitura. — Ast ecce! diplomatarium hoc meo studio collectum, licet opus nondum consummatum sit, jam nunc bis mille et ducentos numeros suppeditat.

Strana XI
XI Accrevisset forsan copia diplomatum, si collectio Cerroniana, Mss. patriis refertissima, quam ut amissam hodiedum Moravia dolet, patriae suae restituta, jurisque publici facta fuisset. Quae autem jam nunc in meo diplomatario fastis patriis ignota proferantur, quotve errores eliminentur, enarrare velle tanti esset operis, ut vastus denique liber repleri possit. Parcius tamen usurus calamo, eaque tantum, quae rerum Moravicarum studiosos scire maximi est momenti, paucissimis et ipsarum chartarum verbis sum adumbraturus. Sane quidem maximi momenti imprimis illas literas nomino, quae seculum IX., videlicet annos 863. et 884. attingunt, e quibus ecclesias s. Petri Olomucii et Brunae a ss. apostolis nostris, Cyrillo et Methodio consecratas, et a ducibus Magnae-Moraviae, Ratiš (a Teutonis Rastices dicto) et a Swatopluk dotatas esse edocemur. — His proxime accensenda charta Bretislai ducis circa a. 1030., qua ecclesiae s. Petri et capellae s. Clementis Olomucii dotem, — „ab antiquis hujus terrae principibus" — collatam pulsis e Moravia Hungaris restituit. — Consecrationem vero ecclesiae s. Petri Olomucii (cujus notitiam, videlicet „car- tulam vetustissimam," Severus, Pragensis episcopus, anno 1062. „propria manu depinxit") per s. Cyrillum anno 863. peractam esse, innuit Hildegardus Gradicensis, antiquissimus Moraviae chronographus Ms., asserens: episcopatum Olomucensem ad ecclesiam s. Petri fundatum esse a. 1063. i. e. „anno bisseculari' post consecrationem ecclesiae ejusdem. His itaque tabulis tot tantaque Hungariae et Germaniae scri- ptorum dubia et hypotheses de antiquae sive Magnae-Moraviae situ ejusque limitibus, nec non de apostolis ejus haud secus ac tenebrae solis radiis dispelluntur, et tot ac tantae lites b*

Strana XII
XII contentionesque literatorum uno nutu componuntur. Hoc saltem nunc fixum ratumque habebimus: S. Cyrillum anno 863. in Moraviam jam advenisse, utque fratrem ejus sanctum Methodium, Moravorum archiepiscopum, adhuc anno 884. in patria nostra degisse; porro Olomucium et Brunam in ambitu illius nempe regni, in quo Ratis (Rastices) et Swatopluk duces dominabantur, id est, intra fines Magnae— Moraviae sitas, atque civitates haud infimae notae fuisse. Seculo XI. ineunte circa a. 1025. expulsis e Moravia Polonis ducatus Moraviae denuo resuscitatur, et Bretislaw, Udalrici, ducis Boemorum, filius, primus stirpis Premysleae Moraviensis dux constituitur, qui cum conjuge sua Juditha (Jutta) in Olomucensi arce residet; Hungaros e Moravia meridionali ejicit, finesque ducatus sui dilatat; ecclesiae sancti Petri Olomucii possessiones antiquitus ipsi traditas, ab Hungaris vero detentas, restituit, novisque auget; pro fratribus s. Benedicti cellam s. Joannis (versimiliter Welehradi) et alteram in castello deserto Rayhrad fundat; ad fluvios Odram et Opam primos Teutonos locat; muni- tionem Gradec (Grätz ad Opaviam) adversus Polonos construit; custodes finium Hungariae et Poloniae instituit ect. (Haec tantum ex tabulis, de reliquis consule scriptores.) Alter totius Moraviae dux, cunctis scriptoribus hactenus ignotus, fuit Spitihnew, filius Bretislai natu maximus. Nascitur in ducis arce ad Olomucium pro cujus incolumitate Bretislaw pater anno 1031. ecclesiae sancti Petri Olomucii, in qua filiolus baptizatus erat, in grati animi significationem villam Dub cum aliis redditibus largitur. Designatur dux Moraviae Spitihnew a. 1048, regitque eam ad a. 1054. usque, ad quod contestandum aliquot diplomata exstant.

Strana XIII
XIII Anno 1054. Bretislaw, dux Boemiae, Moraviam inter filios dispertiens Wratislao Olomucensem, Brunensem Ottoni, Conrado Znoymensem provinciam attribuit; quorum primus anno 1055. antiquissimum, cujus hactenus in Boemia et Moravia memoria exstat, hospitium pauperum et infirmorum Olomucii, eleemosyna larga decano Olomucensi oblata, fieri statuit. Anno 1061. Otto dux provinciam Olomucensem, Conradus vero duas reliquas a fratre Wratislao, duce Boemorum, obtinent, qui una cum eodem et de Severi, Pragensis episcopi, consensu anno 1063. episcopatum Olomucii ad ecclesiam s. Petri fundant, cujus quidem fundationis diploma injuria temporum deletum, tabulis tamen annorum 1062 — 1065. a me editis ex aliqua parte redintegratur. Electus episcopus Joannes in literis anni 1065. primus Olomucensis legitur, a quo itaque episcoporum Olomucensium seriem inchoandam existimem, eamque e diversis manuscriptis ecclesiae Olomucensis et monasterii Gradicensis aliisque diplomatibus mirum in modum compleri, sicque posse restitui nullus dubito; nempe ut Joannes . 1063—1086. primus, Wecel . . 1086—1091. secundus, 1096. tertius, Andreas . 1091— Heinricus 1096— 1099. quartus, 1104. quintus, Petrus . . 1099— Joannes . 1104—1126. sextus, Heinricus 1126—1151. septimus ect. in episcoporum Olomucensium serie sistatur. Causa belli inter fratres Wratislaum, regem Boemiae, et Conradum, ducem Brunensem, anno 1091. gesti e diplomate anni 1087. colligitur, in quibus Conradum a fratre suo Ottone,

Strana XIV
XIV Olomucensi duce, uxori ipsius Euphemiae liberisque tutorem scriptum certe voluntati Wratislai regis minime obsecundasse cognoscimus. Seculo XII. — Fundator ecclesiae s. Wenceslai Olomucii, quae nunc est metropolitana, fuit dux Swatopluk, filius Ottonis Pulchri, et pater Waceslai, ducis Olomucensis, uti compluribus diplomatarii hujus tabulis luculentissime probatur. Perperam itaque auctor novissimus in „Serie episcoporum Olomucensium" ejus fundatorem Ottonem Nigrum, fratrem ducis Swatopluk asserit, quem equidem patruum Waceslai ejusdem, nequaquam vero patrem lego. Ad eandem ecclesiam anno 1131. episcopatum a s. Petro transtulit Olomucensis episcopus VII. nomine Heinricus Zdik, vir maximae aevo suo famae, quem multi scriptores principem e stirpe Premyslea prognatum falso tradunt; qui tamen (mirum auditu!) Cosmae, decani Pragensis, patrisque historiae Boemicae, filium e Božitècha uxore fuisse, in literis anni 1152. reperiatur. Quantopere praeter patriam et historiam expeditionum sacrarum in Prussiam, Palaestinam et adversus Slavos septemtrionales illustraturae, quantum ad historiam Germaniae et Poloniae sint collaturae plurimae summorum pontificum epistolae intra annos 1141 — 1150. ad Heinricum, Olomucensem episcopum, necnon ad duces Boemiae et Moraviae scriptae, ct e pluribus codicibus manuscriptis in diplomatario meo propositae, defaecatiori judicio historici sententiam ferant. Nos Moravi sane iisdem edocemur, nostrum episcopum Henricum maximi aetate sua nominis virum fuisse, Eugeniique pontificis, Conradique imperatoris, uti domini sui Wladislai, Boemiae ducis, familiarissimum, cujus sapientia ipsi rebus in maximis non absque commodo suo usi sint.

Strana XV
XV In conjuratorum numero contra eundem episcopum, praeter Wratislaum Brunensem et Conradum Znoymensem principes, etiam Theobaldum, Wladislai, Boemiae ducis, fratrem legimus, quem postremum Vincentius, scriptor coaevus, utpote virum sibi faventem silentio praeterit, omnemque culpam dat Moravis crimini. Quid mirum? Fuit sane scriptorum Boemiae fere omnium, Moravos pro privignis habere, et nescio, quam averso ab iis esse animo; ut itaque Moraviae historiam maxima parte ex ipsorum calamo promanantem, utpote scaturientem e fonte haud limpido, quodam partium studio turbulentam non possim non appellare. Reliqua seculi XII. ad stabiliendam succedentium Moraviae principum seriem plurimum conducunt, quin imo non rarum stirpis Premysleae surculum, in umbra hucusque latentem, in lucem protrahunt. Sic anno 1146. tres Moraviae principes : Otto Olomucensis, Wratislaus Brunensis, Conradus Znoy- mensis; sic a. 1169. Fridericus, Henricus ct Conradus (Otto) ; sic anno 1174. Oldricus (Udalricus), Waceslaus et Conradus (Otto); anno 1190. Wladimjr, Spitihněw et Conradus; anno 1195. Wladimjr, Spitihnew et Henricus; et 1199. Wladimjr, Spitihněw et Wladislaus terni provinciarum prememoratarum in sex diplomatibus duces scribuntur ; ne praeteream, Bretislaw, fratrem Wladimjri, exeunte seculo XII. ducem Breclawensem (Lundenburg) fuisse, et Swatopluk, ducis Spitihnew fratrem, provinciae Jamnicensi dominatum esse. Memoratu etiam dignum, Detleb et Kain episcopos et Siffridum, canonicum Olomucensem, de stirpe Premyslea ortos principes fuisse. Seculo XIII. prae ceteris series succedentium marchionum Moraviae, in qua collocanda omnes ad unum patrii scriptores

Strana XVI
XVI sunt allucinati, jam e cumulatiori diplomatum apparatu facillime statuitur in hunc modum: Wladislaus I. qui et Heinricus, filius Wladislai, Boemiae regis, marchio Moraviae 1197—1222. Premysl Otakarus, Boemiae rex et Moravorum dux, frater praecedentis marchionis, 1222—1224. Wladislaus II. qui et Heinricus, filius Premysl Otakari, marchio Moraviae, 1224—1226. Premysl Otakarus, Boemiae rex et marchio Moraviae, (qui supra) 1226—1228. Premysl, filius Premysl Otakari I. regis natu minimus, marchio Moraviae 1228—1239. Wenceslaus, filius Premysl Otakari regis, rex Boemiae et marchio Moraviae 1239—1246. Wladislaus III. filius Wenceslai regis, marchio Moraviae et dux Austriae 1246—1247. Premysl Otakarus, filius Wenceslai regis, marchio Moraviae 1247— 1253. rex Boemiae et marchio Moraviae 1253 —1278. Interregnum 1278 — 1283., quo tempore Bruno, Olomu- censis et Henricus, Basiliensis episcopi 1278— 1281. atque Albertus, Saxoniae dux, 1281—1283. Mora- viam nomine Rudolfi, Romanorum regis, gubernabant. Wenceslaus, Premysl Otakari II. filius, Boemiae rex et marchio Moraviae 1283—1305. Wenceslaus, Wenceslai filius, Boemiae rex et marchio Moraviae 1305—1306. Quae de promarchionibus sive sic dictis capitaneis Moraviae seculo XIII. scripta reperiuntur, in fabulas releganda puto, quum

Strana XVII
XVII neque scriptores coaevi, neque innumerae literae publicae unius alteriusve terrae capitanei mentionem faciant. Primus omnium, quem documenta producunt, a. 1298. Remundus de Lichtenburg fuit, qui vero in ficta capitaneorum serie plane desideratur. Res gestas in bellis inter fratres Wenceslaum, regem Boemiae, et Premysl, marchionem Moraviae, (1235 — 1237) plures literae sub obtutum sistunt. Quorum si causam quaeris, en in promtu est. Premysl noster Friderici Bellicosi, Austriae ducis, affinis erat, quorum uterque filias Ottonis, Meraniae ducis, uxores duxerunt; quam propter affinitatem Premysl fratri suo Wenceslao in bello adversus eundem Fridericum suppetias ferre recusavit. Quantam accessionem ad historiam anni 1241., quo Tartari Moraviam miserandum in modum depopulati sunt, donec forti Jaroslai de Sternberg facinore fusi ac profligati fuerunt, tabulae diplomaticae allaturae sint, quisque sibi persuadebit legens: a Tartaris monasteria Gradicense, Zabrdowicense, Rayhradense, Tisnowicense et Daubrawnicense; necnon civitates Opaviam, Freudenthal, Benešovium, Přeroviam, Litoviam et Gewičko combustas devastatasque; civitates vero Olomucium, Vnčovium (Neustadt) et Brunam inani eorum obsidione graviter pressas laesasque fuisse. Ipse dies irruptionis a Tartaris in Moraviam factae scriptores patrios hactenus latebat ! Anno 1278. post obitum Otakari Rudolfum, Romanorum regem, Moraviam cum exercitu intrasse, castra apud Dyax (Tajax), apud Rosic, Eywancic et apud Iglaviam metatum esse, atque fide Moravorum jurejurando sibi obstricta, Brunonem, episcopum Olomucensem, et Henricum Basiliensem Moraviae gubernatores disignasse, civitatesque plurimas immunitatibus et c

Strana XVIII
XVIII privilegiis ornasse; Kunegundi, Boemiae reginae, proventus provinciae Opaviensis assignasse, postea vero Brunone interce- dente, Nicolao, Otakari filio notho, paterni delicti gratiam fecisse, eique ducatum Opaviae restituisse; denique Brunone episcopo mortuo (1281.) Albertum, Saxoniae ducem, „tutorem" Moraviae nominasse, scriptores nostros maxima ex parte non minus latebat, quam Wenceslaum, Boemiae regem, jam anno 1283. moderamen Moraviae auspicatum provinciam ipsam eodem anno accessisse, Brunaeque judicio generali praesedisse. Fabulae itaque de Milota de Dédic vulgatae, eum nimirum stirpis Rosenbergicae, nec non Otakari in proelio proditorem fuisse, a Rudolfo vero capitaneum Moraviae institutum terram dirissimis exactionibus pressisse, sub Wenceslai vero adventum in Stiriam aufugisse, evanescunt plane inspectis diplomatarii mei tabulis, in quibus ipsum stirpis Krawareae, Otakaroque defuncto viris ei amicissimis et postea ejus filio Wenceslao ipsi familiarissimum, capitaneum autem Moraviae fuisse, nusquam legimus. Fabulae quoque de Opaviensi provincia, quam quondam Polonicum ducatum fuisse, fere omnes historici tradunt, meo diplomatario refelluntur, in quo ab anno 1031 —1261 fere centenae literae luculentissime probant, Opaviense territorium Moraviae provinciam fuisse, donec a. 1261. ab Otakaro ab hac separatum et filio notho Nicolao patrimonium designatum fuit. Simili modo, quae de Quadorum in ducatu Opaviensi reliquiis in historiis legimus, somnia sunt habenda. Teutonorum fere omnes coloniae et locationes, quo tempore initium ceperint, diplomatice demonstrari possunt. Primas quidem Bretislaus, Moraviensis dux, ante annum 1030. ad fluvios Odram et Opam

Strana XIX
XIX locavit; multo plures ineunte sec. XIII. fratres domus Teutonicae, tum monachi Welehradenses et Wladislaus, marchio Moraviae; longe plurimas vero Bruno, episcopus Olomucensis, comes de Schaumburg, e provinciis episcopatus Mindensis, ex Oldenburg et Schaumburg accivit, in provinciaque Opaviensi et Preroviensi considere fecit terrisque infeudavit. Reperiuntur inter Teutonos, quibus Bruno feuda contulit, nobiles de Emse, de Dasle, de Ginst, de Ronberg, Spenchowe, Stange, Schowenburg, de Turri (Helembertus, camerarius prius episcopatus Mindensis), de Vulmen (Vulmenstein, Füllstein — e quibus Herbordus prius Mindensis, postea Olomucensis episcopi dapifer erat) de Vrolenwezen, de Wertingehusen, de Hemenhusen et alii, — quorum nomina facile cuncta in chartis episcopatus Mindensis et Hamburgensis invenies. Miranda sane praestantissimi praesulis Brunonis de patria nostra merita certe maxima, cujus cura Moraviae haud exigua pars densis adhuc silvis horrida culta, agricultura fertilior reddita, sedulisque colonis est frequentata; mirandum sane, unius hominis opera et exemplo factum, ut, si vel de novo condita vel moenibus circumdata oppida, sive arces aedificatas, sive pagos in fundo exstirpatarum silvarum locatos numeres, Moraviam intra quadraginta annos sane ducentis habitabilibus locis auctam reperias. Errant porro, qui usum juris Magdeburgici in Moravia exeunte seculo XIII. concessum affirmant, quum civitatem Freudenthal jam anno 1213. eodem jure usam legamus, quod Unčow (Neustadt) anno 1223. ab ipsa recepit. Quae vero civitates regnante et favente stirpe Premyslea effloruerint in Moravia, quibus praerogativis, immunitatibus, c *

Strana XX
XX privilegiis dotatae et ornatae fuerint, longum foret enumerare ; eas solummodo nominatim consigno, quarum fundationes sive primordia hic chartarum documentis comprobantur. Sunt vero hae: Bsenec, Braunsberg, Eywančic, Frankstadt, Freudenthal, Freywalde, Fulnek, Hodonjn (Göding), Hradec (Grätz ad Opaviam), Hradišt, Hranice, Jamnice, Jaroměřice, Nova-Iglavia, Kremsirium, Litovia, Mohelnice (Müglitz), Opavia, Přjborium (Freiberg), Střelna, Switavia, Switawka, Unčovium (Neustadt), Weidenau, Znoyma et aliae. Quod vero ad sacram Moraviae historiam attinet, sufficiet innuisse, uberrimos mihi fontes quinquaginta novem abolitorum per Moraviam monasteriorum in tabulariis, quum eadem per plures annos in ordinem redigerem, ad imum exhaurire beni- gnissime fuisse concessum; sufficietque innuisse, mihi ad tria archiepiscopatus Olomucensis archiva diplomatibus refertissima, videlicet ad archiepiscopale et capitulare Olomucii, nec non ad feudale Kremsirii clementissima indulgentia patuisse aditum. Quanta diplomatum congeries! Quanta manuscriptorum moles! Quanti thesauri hactenus absconditi! Gratuleris tibi perchara Moravia de apertis, quas non opinabare, aurifodinis, e quibus auri grana purissimi eruere, iisque libros fastorum pretiosissime poteris exornare! Quis mecum non miretur videns, ex tabulariis Olomucensibus intra annos 1026 — 1306. amplius trecentas chartas, quarum vix decem hactenus juris publici factae, ad diplomatarium Moravicum accessisse. Nullum fere est antiquorum Moraviae monasteriorum, cujus diplomata vel omnia, vel saltem quaedam non proferantur. Gradicensis, Lucensis, Zabrdowicensis, ord. Praemonstratensis ; Welehradensis, Zarensis et Tisnowicensis, ordinis Cisterciensis,

Strana XXI
XXI monasteriorum tabularia chartis refertissima supersunt integra in registratura c. r. Gubernii Moravici. Oslowanensis quoque parthenonis, ordinis Cisterciensis, diplomatum, quae scriptores patrii tumultibus Husiticis deperdita putabant et lugebant amplius octoginta e seculo XIII. produco. Archivum enim monasterii ejusdem numerosissimum atque integerrimum hodiedum exstat partim in eadem registratura, partim in curia civitatis Brunae, in qua posteriori etiam maxima pars tabularii Daubrawnicensium canonicarum, ordinis s. Augustini, asservatur. Ejusdem ordinis ad s. Petrum, postea ad s. Jacobum Olomucii monialium literae omnes in archivo capituli Olomucensis delitescunt. Ejusdem quoque ordinis parthenonis, Cellae castitatis s. Mariae Brunae, diplomata licet dispersa, tamen omnia adsunt in archivo aulico Vindobonae et in registratura Gubernii Moravici. Praepositura 8. Hyppoliti ad Znoymam, hospitalis crucigerorum cum rubea stella, archivum servat illaesum. Plures quoque literas coenobii Smilheim Wizowicii, ordinis Cisterciensis, ex archivis monasterii Welehradensis, cujus filia fuit, atque archiepiscopali Kremsirii proferre licuit; item aliquot parthenonum in Kaunic (Kanilz), in Kyritein et Neo-Reusch, ordinis Praemonstratensis, et claustri S. Coronae ad Krasikow (Budigsdorf), eremitarum s. Augustini, nec non praepositurae, ordinis s. Benedicti, in Luh (Kumrowitz) ad Brunam, — quorum diplomatum unum alterumve frustra quaeritur typis excusum. In Moravia quoque detexi archivum coenobii antiquissimi Litomyšlensis, ordinis primitus sancti Benedicti, postea vero Praemonstratensis, cujus tabulae jam a. 1108. attingentes simul plurimae Moravicis adnumerandae sunt. In Moravia detexi quoque magnam partem tabularii abbatiae primae omnium

Strana XXII
XXII Brewnoviensis et ejus filiarum praepositurarum in Rayhrad, Brunow et Polic, in quo tabulae plurimae jam ab anno 1045. inchoantes delitescebant, quarum monasteria ipsa hucusque neque notitiam, neque memoriam ullam habent. Nolo quoque silentio praeterire, alia etiam Boemicorum coenobiorum archiva, videlicet canonicorum sancti Augustini Landskronensium, eremitarum sancti Augustini Litomyšlensium, et carthusiae Tržecensis ad Litomyslium sitae, integra in Moravia servari, e quibus nonnullas seculi XIII. literas diplomatario meo inserere non praetermisi. Chartas templariorum, sive fratrum militiae templi, licet sint rarae, tamen aliquot adfero, quae in Pelzelii tractatu de eodem ordine desiderantur. Quae de ordine fratrum hospitalis s. Joannis Hierosolymitani colligere potui, concernunt commendas Moravicas Eywanowicii sive Orloviensem, Gröbnicensem, postea Hlubčicii (Leobschitz), Tisnovicensem, Kaunicensem et Antiquo-Brunensem, earumque dotes Znoymae, Iglaviae, Križanovii, et in Erdberg et aliorum complurium locorum. Fratrum sanctae Mariae Teutonicae domus per Boemiam et Moraviam plurima documenta Millauer in historia ejusdem ordinis typis edidit. Tanto igitur gratiora mea haud pauca additamenta erunt, quanto accuratius iisdem tempus primitiarum ejusdem ordinis in regno Boemiae definitur. Legimus enim eosdem jam (1191—1192) a Conrado, duce Boemiae, accitos, possessionibusque et immunitatibus ditatos esse. Commendas quoque sec. XIII. habuerunt praeter Iglaviensem et Opaviensem Hosteradicii (Hosterlitz), Nausedlicii (Austerlitz), et Krumlovii in Moravia, et Karnoviae (Jägerndorf) in ducatu Opaviensi.

Strana XXIII
XXIII Memoratu quoque dignum, etiam cruciferos s. Spiritus, dictos de Sassia, hospitium Litoviae in Moravia incoluisse. Adducti sunt ab Otakaro II. Vindobona, dum civitatem post vastationem Tartarorum de novo aedificavit, et resederunt ibidem ultra annos trecentos. Chartae eorum, hactenus plane incognitae, delitescebant absconditae in tabulario ejusdem civitatis. Quod autem omnium maxime doleo, est, quod tabularium antiquissimae abbatiae Trebicensis, ordinis s. Benedicti, ejusque filiarum, videlicet praepositurarum in Luh (Kumrowitz) et Merjn (Wolein), licet summa cum diligentia rimatus sim, me plane fugerit, mihique ne indicium quidem, neque divinatio, ubi delitescat, obtigerit. Si quis itaque certi aliquid de archivo hoc habeat, precibus eum quam ferventissimis non possum non exorare, ut notitiam suam notam publice facere non moretur, sibique persuadeat, non modicum grati populi amorem hac ratione esse consecuturum. Jam de diplomatario ipso perpauca liceat scribere. Seculo IX. et XI. e scriptoribus coaevis ea notanda in diplomatario censui, quae aut modum actionis diplomaticae, quae tabulis publicis firmari solet, prae se ferunt, aut quae ad epistolas et literas publicas referuntur; forsitan tabulae ipsae aliquando ex obscuro producentur. Fontes ipsos, e quibus depromere licebat, omnes ingenue nomino, consummatoque opere planius uberiusque explicabo, atque recensum diplomatarii adaptare nequaquam praetermittam. Quae autem mecum a viris patriae amantissimis humane sint communicata, suis locis nomine indicantur, pro quibus a re ipsa gratias persolvo maximas, a persona mea officiosissima obsequia spondeo ac polliceor.

Strana XXIV
XXIV Ceterum nunc clementissimos mihi, generosissimique animi Maecenates, quibus faventibus et protegentibus, humanissimosque viros, quibus adjuvantibus tantam literarum publicarum molem congerere fas erat, cum gratissimi animi significatione publice nominare audeo, ut sciat ipsa Moravia, quibus viris quid de- beat, eorumque memoriam gratae servet posteritati. Sunt enim iidem: Excellentissimus ac Illustrissimus Dominus, Dominus Carolus Comes de Inzaghi, sacrae c. r. Majestatis intimus Consiliarius, et c. r. Aulicus Cancellarius, pro tunc Moraviae Gubernator; Reverendissimus ac Celsissimus Princeps et Dux, Dominus Dominus Ferdinandus Maria e Comitibus Chotek, Archiepiscopus Olomucensis; Reverendus ac Illustris Dominus, D. Antonius L. B. de Rolsberg, Rector perpetuus infulatus ad sanctam Annam, Capituli Olomucensis Canonicus, Archivarius atque Bibliothecarius, necnon Dominus Antonius Möller, archivi monasteriorum Moraviae abolitorum custos registraturaeque c. r. Gubernii Moravici Director. Denique ad cunctos viros literatos historiaeque studiosos confugio, precibusque ferventissimis exoro, ut, si qua in hoc diplomatario omissa invenerint, ea aut publici juris facere, aut mecum benignissime communicare, minime retardent, arbitrati, rem bonam bonos cunctis ac junctis viribus adjuvare debere. Scripta Olomucii mense Januario, 1836.

Strana 1
I. Primum vestigium christianitalis in terris cis Danubium, conversa nimirum Fritigil, Marcomannorum regina. 396. Per idem tempus Frigitil (sic-alias Fritigil) quaedam regina Marco- mannorum, cum a quodam christiano viro, qui ad illam forte de Italiae par- tibus advenerat, referente sibi audiret famam viri, Christo credidit, cujus illum servulum recognoverat, missisque Mediolanum muneribus ad eccle- siam per legatos postulavit, ut scriptis ipsius, qualiter credere deberet, informaretur. Ad quam ille epistolam fecit praeclaram in modum catechismi, in qua etiam admonuit, ut suaderet viro, Romanis pacem servare: qua ac- cepta epistola, mulier suasit viro, ut cum populo suo se Romanis traderet. Quae cum venisset Mediolanum, plurimum doluit, quod sanctum sacerdotem, ad quem festinarat, minime reperisset; jam enim de hac luce migraverat. E vita s. Ambrosii a Paulino ejusdem sancti notario ad b. Augustinum con- scripta. Vid. appendix ad opera s. Ambrosii editione Bened. s. Mauri Parisiis p. X. n. 36. II. Symachus papa confert Theodoro, Laureacensi archiepiscopo, Pannoniae superioris usum pallii, metropolitanae dignitatis insigne cc. 504. Symachus, sanctae apostolicae sedis gratia Dei episcopus, reveren- dissimo et sanctissimo fratri Theodoro s. Laureacensis ecclesiae archi- 1

Strana 2
2 episcopo. Diebus vitae tuae pallii vsum, quem ad sacerdotalis officii de- corem, et ad ostendendam vnanimitatem, quam beato Petro apostolo vni- versus grex dominicarum ouium, quae ei commissae sunt, habere dubium non est, ab apostolica sede, sicut decuit, poposcisti; quod, vtpote ab eisdem apostolis fundatae ecclesiae, maiorum more libenter indulsimus, ad osten- dendum te magistrum et archiepiscopum, tuamque sanctam Laureacensem ecclesiam prouinciae Pannoniorum sedem fore metropolitanam. Idcirco pallio, quod ex apostolica charitate tibi destinauimus, quo vti debeas se- cundum morem ecclesiae tuae, sollerter admonemus, pariterque volumus, vt intelligas, quia ipse vestitus, quo ad missarum solennia ornaris, signum praetendit crucis, per quod scito te cum fratribus debere compati, ac mun- dialibus illecebris in affectu crucifigi. Vnde ergo cum de foris huiusmodi insignio indueris, intus in animo considera, quod hoc sit magis oneris, quam honoris ; atque cor tuum, Deo regente, ab appetitu istius saeculi sic tempera, vt et commissam exequi gubernationem studeas, et adeptae dignitati, cuius sublimaris officio, et probitate morum, et viuacitate sollici- tudinis, ac custodia integerrimae fidei congruas, quatenus tu ipse a remu- neratore omnium bonorum Deo et benedictionis gratiam, et vitam aeternam consequi merearis. Amen. Ludewig Scriptor. Fol. II. Goldast in appendice Commentarii rer. Bohem. — Lambecius Comment. bibl. Vindob. II. Fejér cod. dipl. Hungariae T. I. p. 123. III. Zacharias papa — Bonifacio archiepiscopo auctor est, ut census a Slavis christianorum terram inhabitantibus exigatur. 4. Nov. 751. Ex epistolis s. Bonifacii apud Serarium n. 142. apud Würdtwein 87.

Strana 3
3 IV. Karolus Magnus Fastradae conjugi suae victoriam, quam de Avaris adeptus est, literis nuntiat. cc. 791. Baluz Capit. reg. Francor. I. ad ann. V. Leo papa III. Arnonem, Salisburgensem archiepiscopum constituit, eique Pannoniam, sede Laureacensi per Avaros eversa, ac Patavium translata, subjicit. 798. Dilectissimis nobis Alim, ecclesiae Saboniensis, seu Attoni, ecclesiae Frisingiae, Adlwino, ecclesiae Reginensis, nec non Waltrico, ecclesiae Patauiensis, et Simberto ecclesiae Niwenburgensis, prouinciae Boioariorum, episcopis Leo, seruus seruorum Dei. Dilectionis vestrae, quas nobis peti- torias emisisti syllabas, libenti suscepimus animo ; in quibus ferebatur, vt in prouincia vestra Boioariorum archiepiscopum ordinaremus, quo prouincia ipsa mirifice a filio nostro Carolo, excellentissimo rege Francorum et Longo- bardorum, patricio Romanorum, penitus ex omni parte, sicut decuit, ordi- nata est. Idcirco conuenit, nos ipsos, nempe ecclesiastico moderamine in sacro ordine fideliter atque spiritualiter secundum censuram canonicam ipsam ordinare Boioariorum prouinciam. Et quia Deo auspice reperientes virum almificum, et in scripturis diuinis peritissimum, et in omnibus mise- ricordissimum, spiritualibus moribus comprobatum, vna cum consensu, et voluntate praedicti filii nostri, domini Caroli, praecellentissimi regis, vobis ordinauimus, secundum sanctiones patrum archiepiscopum, videlicet Arno- men, ecclesiae Juuauensis, quae et Petrina nuncupatur, quae in honore b. Petri, principis apostolorum, venerabiliter est consecrata; ibique requi- escit corpus sacri pontificis Rudberti, vna cum venerabilibus suis sodalibus, scilicet Chunaldo et Gisilario, quorum corpora ibidem a fidelibus hono- 1*

Strana 4
4 rantur. Qui dudum vester fuit coepiscopus, nunc autem frater et coepis- copus noster, vester autem archiepiscopus; et venerabilem sedem eius metropolitanam habentes, ad quam sancto Arnoni, archiepiscopo vestro, vsum pallii tribuentes, dedimus in mandatis, vt secundum canonicas insti- tutiones omnibus ecclesiis superius nominatis in diœcesibus illi subiectis, canonice valeat adminiculum impartiri, vt in futuro examine ante tribunal Christi liberaliter valeat audire: Euge serue bone et fidelis, quia in pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam, intra in gaudium Domini tui. Bene valete. Anno tertio, atque domini Caroli, excellentissimi do- mini regis Francorum et Longobardorum, et patricii Romanorum, a quo cepit Italiam, anno XXV; indictione sexta. Hansiz Germ. sacra II. p. 106. — Fejér Cod. dipl. Hung. I. 147. VI. Alcuinus scribit ad Arnonem, archiepiscopum Salisburgensem, ad converten- dos Avaros et Slavos in Pannonia profecturum. 798. Charissimo vnanimique amico, Aquilae superspeculatori, in Christi charitate salutem. Quarta feria post sanctam Pentecosten literas tuae beatitudinis accepi, charitate conscriptas, fide sigillatas; in quibus, sicut optaui, audiui, sicut speraui, agnoui; nec spes fefellit consilii, nec socie- tatis cooperatio retardauit. Vestrum vero iter ad probandam rei veritatem modo in praesentia dispositum est; fortitudo vero exercitus, qui tecum vadit, ad cautelam et defensionem vestri directa est. Et hoc consilium quodammodo ab ipsis processit Hunnis; et ideo in spe voluntatis Dei laetus hoc iter perage. Nos vero te, donante Deo, in pace cum certo consilio reuertentem spectemus, in his, ita vt aestimo, regionibus. Obsecro, ut mox te redeunte dilectionis tuae literas dirigas nobis, vt curiositas no- stra certitudinem rerum per tuum intelligat consilium. Regnum itaque illud diu stabile fuit et forte; sed fortior eis, qui vicit illud, in cuius

Strana 5
5 manu sunt omnes regum et regnorum potestates; et quaecunque voluerit, exaltat, et cuiuscunque cor voluerit visitat, illuminat, et ad suum con- uertit seruitium; et si illius gratia respicit super regnum Hunnorum, quis est, qui se subtrahere audeat ministerio salutis eorum? Pauci no- bis restant dies huius vitae, et valde desiderandum est, Deique mise- ricordia deprecanda toto corde, vt illi in opere Dei firmentur, quia plus vnius cuiusque nostrum de fine iudicatur, quam initio. In peccatis nasci- mur, sed gratia renascimur; quae nos in bono opere currentes comi- tetur, et vsque ad finem firmum perseuerare faciat. Tu vero, pater sancte, amice fidelis, frater dilecte, fili charissime, cum prosperitate bona, diuina tecum comitante gratia, perge in opus Dei, et cum gaudio reuertere ad nos; esto praedicator pietatis, non decimarum exactor; quia nouella apo- stolicae pietatis lacte nutrienda est, donec crescat, conualescat, et robo- retur ad acceptionem solidi cibi. Decimae, vt dicitur, Saxonum subuerterunt fidem. Quid imponendum est iugum ceruicibus idiotarum? quod neque nos, neque fratres nostri sufferre potuerunt. Igitur in fide Christi salvari animas credentium confidimus. Vade modo, dilectissime frater, in benedictione Dei, et consolatione Spiritus Sancti. Albinus tuus est tecum in corde, quem vtinam habeas cito socium in opere Dei! Nos matriculares pro te orare non cessamus, quatenus diuina te vbique praeueniat et subsequatur gratia, et cum multiplici pii operis fructu reuertaris ad nos. Bonos et religiosos tecum habes socios, in quorum ore et conuersatione nomen Domini Jesu glo- rificetur. Nos semper suspensi erimus de reditu tuo, donec videamus, quem amamus, amplectamur manibus, quem corde desideramus. Tertiam vero partem de laboribus tuis per singula loca seu episcopatus, seu monasterii, concessit tibi rex in eleemosynam tuam tradere, si dies tuus tecum prosequetur in via, et hoc indiculis confirmari praecepit. Ecce deficiente chartula, non charitate, pennam deponimus, haec salutationis verba tantummodo subnec- tentes: Viuas Deo feliciter, vadas, et proficiscens floreas in opere Dei, et tecum vbique euntem, et redeuntem summi regis dextera protegat et defendat, venerande, dilectissime et dulcissime. Alcuini Epistolae CIV. — Fejér I. 149.

Strana 6
6 VII. Karolus Magnus Capcano principi Hunorum propter infestationes Slavorum novas sedes concedit. 805. Non multo post Capcanus (Caganus), princeps Hunorum, propter necessitatem populi sui imperatorem adiit, postulans sibi locum dari ad habitandum inter Sabariam et Carnuntum, quia propter infestationem Sclavo- rum in pristinis sedibus esse non poterat. Quem imperator benigne sus- cepit — erat enim Capcanus christianus, nomine Theodorus — et pre- cibus eius annuens muneribus donatum redire permisit. Pertz Monumenta Germaniae T. I. in annal. Eginhardi ad ann. VIII. Capitulare Karoli Magni de negotiatoribus ad partes Slavorum et Ava- rorum proficiscentibus. m. Dec. 805. Capitulare Karoli Magni. II. De negotiatoribus, quousque procedant. De negotiatoribus, qui partibus Sclauorum et Avarorum pergunt, quous- que procedere cum suis negotiis debeant, id est partibus Saxoniae vsque ad Bardaenowic, ubi praevideat Hredi; et ad Schezla, ubi Madalgaudus praevideat; et ad Magadoburg praevideat Aito. Et ad Erpesfurt praevideat Madalgaudus et ad Halazstat praevideat item Madalgaudus. Ad Forcheim, et ad Breemberga, et ad Regenisburg praevideat Audulfus, et ad Lauriacum Warnarius. Et ut arma et brunias non ducant ad venun- dandum. Quod si inuenti fuerint portantes, omnis substantia eorum aufera- tur ab eis, dimidia quidem pars partibus palatii, alia vero medietas inter missum et inventorem dividatur. Pertz Monum. Germ. Tom. III. p. 133.

Strana 7
IX. Karoli Magni capitulare de patria contra Avaros, Bohemos et Sorabos defendenda. Aquisgrani. cc. Mart. 807. Si partibus Hispaniae, sive Avaritiae (Avariae) solatium ferre fuerit necesse praebendi, tunc de Saxonibus quinque sextum praeparare faciant. Et si partibus Beheim fuerit necesse solatium ferre, duo tertium praeparent. Si vero circa Surabis patria defendenda necessitas fuerit; tunc omnes generaliter veniant. Pertz Monum. Germ. III. p. 149. X. Karolus Magnus exercitum adversus Moravos mitlendum decernit. Aquisgrani. 811. Imperator Karolus placito generali secundum consuetudinem Aquis habito in tres partes regni sui totidem exercitus misit, unum trans Albiam in Linones . . . , alterum in Pannonias ad controversias Hunorum et Sclavorum finiendas; tertium in Britones . . . Pertz Monum. Germ. I. in annal. Eginhardi ad ann. XI. Karolus Magnus controversiam inter Hunnos et Moravos decidit. Aquis- grani Novembri 811. Karolus imperator circa medium Novembrium Aquas venit. Fuerunt Aquis adventum eius expectantes, qui de Pannonia venerunt, Canizauci,

Strana 8
8 princeps Avarum, et Tudun et alii primores ac duces Sclavorum circa Danubium habitantium, qui a ducibus copiarum, quae in Pannoniam missae fuerunt, ad praesentiam principis iussi venerunt. Pertz Monum. Germ. I. in annal. Eginhardi ad ann. XII. Karolus Magnus confert ad petitionem Geroldi comitis monasterio de Altaha quadraginta mansos in Avaria. Actum Aquisgrani. dt. VI. Kal. Decembr 811. In nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Karolus, serenissimus augustus, a Deo coronatus, Magnus, pacificus imperator, Romanorum gubernans imperium, qui et per misericordiam Dei rex Francorum et Longobardorum. Quicquid enim amorem omnipotentis Dei ad loca sanc- torum venerabilium pro mercedis animae nostrae augmento concedimus, vel confirmamus, hoc nobis procul dubio ad aeternam beatitudinem perti- nere confidimus. Igitur notum sit omnium fidelium nostrorum magnitudini, praesentium scilicet et futurorum; quoniam nos de eleemosyna nostra ad deprecationem Geroldi comitis, fidelis nostri, cedimus, atque confirmamus ad Monasterium s. Mauritii, quod est situm in ducatu Boioariorum in loco nuncupante Altaha, vbi Orulphus rector praeesse videtur, locum quemdam in Auaria, ubi Bielaha fluuius Danubium ingreditur. Est autem aestima- tio istius loci quasi XL mansorum; qui locus sub omni integritate partibus memorati monasterii per hanc nostrae auctoritatis largitionem et confirma- tionem perpetuis temporibus proficiat in augmentis. Praecipientes ergo iubemus, vt nullus quilibet fidelium nostrorum memorato Orulpho abbati vel successoribus eius, aut monachis in memorato monasterio vitam degen- tibus vllam inquietudinem, aut calumniam, aut deminorationem de praedicto loco vllo vnquam tempore facere praesumat; sed perpetuis temporibus per hoc nostrae auctoritatis praeceptum vel largitatis donum robustissimo iure

Strana 9
9 pars ipsius monasterii teneat atque possideat. Et vt haec praeceptio nostra et confirmatio nostris, vel futuris temporibus melius conseruetur, de annulo nostro subter sigillare iussimus. Data VI. Kal. Decembris, anno XI. pro- pitio imperii nostri XII. regni vero in Francia XLVIII. atque XXXVII. in Italia; indictione quinta. Actum Aquisgrani palatio regio, in Dei no- mine feliciter. Amen. Monum. Boica XI. 101. Fejér I. 151. XIII. Karolus Magnus controversiam de limitibus inter archiepiscopos Aquilejen- sem et Salisburgensem ila decidit: ut Salisburgensis teneat Karinthiam et Pannoniam. Actum Aquisgrani dt. XVIII. Kal. Junii 812. In nomine Patris, et Filii et Spiritus Sancti. Carolus, serenissimus au- gustus a Deo coronatus, Magnus, pacificus imperator, Romanorum guber- nans imperium, qui et per misericordiam Dei rex Francorum et Longo- bardorum. Notum sit omnium fidelium nostrorum magnitudini praesentium et futurorum, qualiter viri venerabiles, Vrsus, sanctae Aquilegiensis patri- archa, et Arno, Juuauiensis ecclesiae archiepiscopus, ad nostram venien- tes praesentiam non minimam inter se habuerunt contentionem de Caran- tana prouincia, quod ad vtriusque illorum diocesim pertinere deberet. Nam Vrsus patriarcha antiquam se auctoritatem habere asserebat, et quod tempore, antequam Italis a Longobardis fuisset inuasa, per synodalia gesta, quae tunc temporis ab antecessoribus suis Aquilegiensis ecclesiae rectoribus agebantur, ostendi posse praedictae Carentanae prouinciae ciuitates ad Aquilegiam esse subiectas. Arno vero episcopus asserebat, se habere auctoritatem pontificum sanctae Romanae ecclesiae, Zachariae, Stephani et Pauli, quorum praeceptis et confirmationibus praedicta prouincia tempore antecessorum suorum ad Juuauiensis ecclesiae diocesim fuisset adiuncta. Nos autem audita, atque discussa eorum contentione, vt in vnam eos chari- 2

Strana 10
10 tatem et concordiam reuocaremus, et vt in futurum tam inter ipsos, quam et successores eorum omnis controuersia atque disceptatio fuisset penitus ablata, praedictam prouinciam Carantanam ita inter eos diuidere iussimus, vt Drauus fluuius, qui per mediam illam prouinciam currit, terminus am- barum dioecesium esset, et a ripa australi ad Aquilegiensis ecclesiae rectorem, ab aquilonari vero ripa ad Juuauiensis praesulem ipsius prouin- ciae pertineret. Ecclesiae vero, quae in utraque ripa fuissent constructae, ubicunque possessiones suas iuste sibi collatas habere noscerentur, abs- que contradictione et contentione ambarum partium haberent; quia com- pertum habemus, quod quaedam ecclesiae in vna ripa fluminis praedicti sunt constructae. Hac igitur definitione promulgata a nobis praecipimus atque iubemus, ut inter praesentem virum venerabilem, Maxentium videlicet, qui in locum nuper viri venerabilis Vrsi patriarchae surrogatus est, et Arnonem virum venerabilem Juuauiensis ecclesiae archiepiscopum decer- nere in futurum nulla controuersia, aut quaestio moveatur; sed contenti sint et ex utraque parte nostro iudicio, quod inter eos secundum rectitu- dinis normam propter charitatem et pacem, quae inter tales viros decet, conseruandam iudicauimus. Neque enim iustior nobis super huiusmodi dis- ceptatione sententia proferenda videbatur, quam vt diuisio inter eos illius prouinciae fieret, cuius ambo se auctoritatem habere asserebant: quia nos eorumdem auctoritatem nequaquam falsam, neutiquam infirmam facere volu- mus; quia vna antiquitate, altera sanctae Romanae ecclesiae sublimitate praecellebat. Hanc nostrae auctoritatis iussionem, vt maiorem per tempora vigorem sortiretur, firmiorque ab iis, qui post nos futuri sunt, hominibus haberetur, more nostro eam subscribere, et de bulla nostra iussimus sigil- lare. Datum XVIII. Kal. Junii, anno XI. Christo propitio imperii nostri, XLII. regni nostri in Francia, atque XXXVII. in Italia; indictione quarta. Actum Aquisgrani palatii, in Dei nomine feliciter. Amen. Hansiz. Germ. sac. II. 120. Fejér I. 153.

Strana 11
11 XIV. Bohemi et Slavi, qui ab orientali parte Boioariae sunt (Moravi) in divisione imperii Ludovico, Ludovici imperatoris filio, attribuuntur. 817. In nomine domini Dei et salvatoris nostri Jesu Christi. Hludowicus, diuina ordinante providentia imperator augustus. Cum nos in Dei nomine anno incarnationis Domini octingentesimo, septimo decimo, indictione de- cima, annoque imperii nostri quarto, mense Julio, Aquisgrani palatio nostro more solito sacrum conuentum et generalitatem populi nostri propter eccle- siasticas vel totius imperii nostri utilitates pertractandas congregassemus ... Caput II. Item: Hludowicus volumus ut habeat Boioariam et Caren- tanos, et Beheimos, Avaros atque Sclavos, qui ab orientali parte Boioa- riae sunt, et insuper duas villas dominicales ad suum servitium in pago Nortgaoe Luttraof et Ingoldesstat. Pertz Germ. Mon. III. p. 198. XV. Rinharius (Reginarius, episcopus Pataviensis, apostolus Moravorum dictus) baptizat omnes Moravos. 818. Bernardi Norici Chron. Laureac. in Pez Script. rer. Austr. I. 1304.— cfr. 818. Illo etiam tempore rex Sclavorum cum tota familia sua baptizatus est in Moguntia.— Pez Script. rer. Austr. I. col. 211. XVI. Ludovicus imperator legationes Slavorum, inter quos et Moravorum, audil. Franconofurd. 822. Ludowicus imperator peracta autumali venatione trans Rhenum ad hiemandum in loco, qui Franconofurd appellatur, profectus est, ibique gene- 2*

Strana 12
12 rali conventu congregato necessaria quaeque, ad utilitatem orientalium partium regni sui pertinentia, more solemni cum optimatibus, quos ad hoc evocare iusserat, tractare curavit. In quo conventu omnium orientalium Slavorum, id est Abodritorum, Soraborum, Wiltzorum, Beheimorum, Marvanorum, Praedenecentorum, et in Pannonio residentium Avarum legationes cum mu- neribus ad se directas audivit. Pertz Germ. Mon. I. in annal. Eginhardi ad ann. XVII. Theodoricus, comes terminalis, adjudicat monasterio Monsee silvam quandam in pago Atargauue et in loco, qui dicitur Pirchinwanc. 823. Hormayrs Taschenbuch 1813 p. 39. e chron. Lunaelac. p. 57. — XVIII. Ludovicus imperator bona in Avaria et Hunnia, a Karolo Magno ecclesiae Patavinae, olim Laureacensi, donata, ad eandem revocat confirmatque. Act. Franconofurti dl. III. Kal. Julii 823. In nomine domini Dei, et salvatoris nostri Jesu Christi. Hluduuuicus, diuina ordinante prouidentia imperator augustus. Nullum fidelium nostro- rum ambigere credimus, qualiter domnus et genitor noster beatae memo- risae piissimus imperator Karolus regnum Hunorum suae ditioni non sine magno proeliorum labore subiugauerit, et homines terrae illius cultui chri- stianae religionis mancipauerit, in tantum, vt etiam in eadem prouincia multas ecclesias ob dei reuerentiam et renouari, et a fundamentis construi faceret. Tum Dei iussu super devastatione et inopia Patauiensis episco- patus misericordia motus, plus coeleste, quam terrestre lucrum desiderans, quaedam loca ad eandem ecclesiam sancti Stephani protomartiris Christi,

Strana 13
13 in qua sanctus Valentinus corporaliter requiescit, ubi tunc Vualdricus ve- nerabilis episcopus praeerat, tradidit, hoc est in prouincia Auarorum quen- dam locum, qui vocatur Litaha, et in terra Hunorum Zeizzinmurum, Tres- mam, Vuachouuam, Pelagum, Nardinum, Reode, Asbahe, Vuoluesvuanch, Erlafam, et in Artagrum basilicas duas et in Saxina basilicas duas. Sed postquam domnus et genitor noster piae memoriae Karolus imperator defunc- tus est, marchiones eius prouinciae de episcopatu eadem loca alienare, et eorum potestati subdere conati sunt. Cum autem Reginharius episcopus efectus est, deuitans discordiam et litem Gotafredum marchionem et iudi- ces illius prouinciae in praesentiam nostram fecit venire; nos vero iusta lege, et iudicio totius populi, iuxta traditionem praedicti imperatoris loca superius nominata ad praedictam sedem pertinere debere decreuimus. Tunc memoratus episcopus nostram imploravit clementiam, vt aliquam futurae securitatis a nobis acciperet firmitatem, quo iam dicta loca liberius firmius- que pontifices eiusdem sedis tenerent; quod ita et nos fecisse omnium fidelium nostrorum cognoscat industria. Proinde nostra imperiali auctoritate iubemus, vt praedicta loca, idest: Litaha iuxta fontem, qui vocatur Sco- nibruno, cum omni integritate, sicut Theodoricus habuit in sua potestate, et Zeizzimurus cum tali marcha, ut genitor noster Karolus decreuit, hoc est ab illo castello in orientali plaga adusque pendentem lapidem in ora montis Comageni, et in australi vsque ad Chunihohesstetin. In occidentali autem vsque ad aceruos sitos inter Tullanam et ipsum castellum et ultra Danu- bium ad Trobinse, et exinde ad Mochinleo et usque ad Zinbure et Treisma cum omni integritate. Similiter Vuachouua et cetera omnia loca, quae prae- scripta sunt, rectores eiusdem ecclesiae cum omnibus ad eam pertinentibus cultis et incultis agris, pratis, pascuis, siluis, aquis aquarumque decursibus, piscationibus, venationibus, molendinis, exitibus et reditibus quaesitis et in- quirendis, totum et integrum absque ulla contradictione teneant atque pos- sideant; et quidquid illis exinde facere libuerit iure ecclesiastico libero per- petualiter in omnibus potiantur arbitrio; et si quis haec infringere temptauerit, exinde reddet rationem in die iudicii. Et ut haec auctoritas pristinae tradi- tionis, et nostrae confirmationis inconuulsa et inuiolabilis permaneat manu propria subter firmauimus, et annuli nostri impressione sigillari iussimus.

Strana 14
14 Signum Hludouuici piissimi imperatoris. Simeon diaconus et cancellarius ad vicem Fridegisi archicapellani recognoui et subscripsi. Data anno domi- nicae incarnationis DCCCXXIII; indictione I. IIII. Kalend. Julii. Regnante domino Hludouuico anno X. feliciter. Actum Franconofurt in palatio. In Dei nomine. Amen. Hormayr Geschichte Wien's II. Jahrgang III. B. Urk. p. CLXXXIII. IV. — Fejér T. 1. 155. XIX. Eugenius II. papa Vrolfum, Laureacensem praesulem, qui Avaris in Pan- nonia et Slavis in Moravia evangelium magno cum fructu praedicavit, in jura ac dignilatem archiepiscopalem restituit, suoque ornat vicariatu. 824 — 826. Eugenius episcopus, seruus seruorum Dei, Rathfredo, sanctae Fauia- nensis ecclesiae, et Methodio, Speculi Juliensis, quae Soriguturensis nun- cupatur, atque Alewino, sanctae Nitrauiensis ecclesiae, parique modo An- noni, sanctae Vetuarensis ecclesiae episcopis, simul etiam Tuttundo, nec non Moymaro, ducibus et optimatibus exercitibusque plebis Hunniae, quae et Auaria dicitur, et Morauiae. Cum audiuimus christianissimam conuer- sationem vestram, et sanctae fidei bonorumque operum vestrorum pro- cessum, summo gaudio atque laetitia sumus exhilarati; quia diuina in vobis operante clementia, vt ait apostolus, vbi habundauit delictum, ibi superabundat gratia, utque quod s. Dei ecclesia nostris temporibus quo- tidianum in electione vestra suscipit incrementum. Cuius optabilis rumoris index fuit reuerendissimus Yrolfus, sanctae Laureacensis ecclesiae archi- episcopus, et sanctissimus frater noster, vester autem spiritualis pater, qui per suam sanctam praedicationem adoptiuos Deo vos genuit filios. Itaque ad apostolorum limina orationis causa veniens nouam ecclesiam nostris benedictionibus informandam subnixe commendauit, quia Domino auxiliante

Strana 15
15 catholice gubernandam in vestris partibus suscepit. In quibus etiam quondam Romanorum quoque, Gepidarumque aetate, vt lectione certum est, in septem ecclesiarum parochias antecessores sui iure metropolitano obti- nuerunt dioecesim. Qua ex iustitia et lege praefatus Deo dignissimus archiepiscopus debito obligatur, vt illi terrae prius christicolae, atque suorum antiquitus antecessorum creditae prouidentiae, quam nunc vos Dei omnipotentis occulto mediante iudicio, velut hereditariam possidetis, ipse euangelicus agricola, diu negata coelestis spargat vitae semina, atque in lucrandis Christo animabus rediuiuam de vobis nutriat segetem. Quem nos doctissimum diuini oraculi ministrum saluti vestrae cognoscentes per omnia necessarium fide ac exemplo probatum, merito erga illum apostoli- cam seruantes sententiam, qua dicitur: Quomodo credent sine praedicante? aut quomodo praedicabunt, nisi mittantur? ab hac sancta Romana matre ecclesia vobis eum rectorem transmisimus, atque in praefatis regionibus Hunniae, quae et Auaria appellatur, sed et Moraviae, prouinciarum quoque Pannoniae, siue Mesiae apostolicam vicem nostram et dioecesim, atque ius ecclesiasticum exercendi, et vsum ac potestatem antecessorum suorum. videlicet sanctae Laureacensis ecclesiae archiepiscoporum, sibi successo- ribusque suis canonica auctoritate committimus, atque huius constitutionis nostrae decretum subscriptionis priuilegio roboramus. Pallium praetere a iuxta consuetudinem antiquam sanctitati suae dedimus, quod ita sibi con- cessimus, sicut praedecessores nostri suis praedecessoribus concessere, priuilegiorum suorum scilicet integritate seruata. Cuius dilectioni quam- uis hoc debito permitteremus, propter vestras autem petitiones super hac re flagitantibus, ad honorem suum nostram apostolicam vicem et auctori- tatem insuper accumulauimus, quod nunquam suis permissum est prioribus. Quatenus et vos confratres et coepiscopi deinceps ei reuerentiam am- pliorem exhibere sciatis, et in sana doctrina coelestis eruditionis ad aedi- ficationem vestram vt filii sapientes obediatis; atque vos laici primates, et vulgus saluberrimis praeceptis suis, non velut homini, sed tamquam Deo humiliter obtemperetis, et fide catholica, quam per dominum Jesum conse- cuti estis, fortes permaneatis. Nam totius doli artifex diabolus, cuius do- minio et populis in baptismate abrenuntiatis, iacturam et damnum vestrae

Strana 16
16 salutaris surreptionis moleste patitur, ac per varias occassiones zizania insidiae seminando, velut multa inuidia bacchatur, et vt vestrum aliquis terga vertat sanctae professioni. Quapropter saepe dicti archiepiscopi, vide- licet pastoris vestri a Deo destinati, institutionibus benignas aures prae- bete, qui vos et versutiam Sattanae cauere, atque eius externos cruciatus euadere instruit, ac ipse in dei iudicii de bonis operibus vestris seculo- rum Domino perpetua remunerandos gloria praesentabit. Ad perfectam autem et necessariam eruditionis vestrae salutem, vt comperimus, non suffi- ciunt pauci, qui modo constituti sunt vobis, episcopi: quia plures sunt ad- huc gentilitatis errore ibidem detenti, ad quos propter inopiam praeco- num diuini verbi necdum pervenit notitia Christi. Idcirco enim, vt accrescat turba fidelium, studeat solertia vestra pro mercede et remissione pecca- torum vestrorum adminiculum et iuuamen praebere reuerendissimo Yrolpho archiepiscopo, quatenus dudum illic constitutorum episcoporum numerus impleatur, qui congrue constituti et vobis posterisque vestris poterunt esse proficui. Si ad restaurationem ecclesiarum propter nomen Domini de posses- sionibus vestris quos redditus dotesque earum fama diuulgante quondam fuisse noueritis, externam sufficientiam vobis comparantes, eisdem ecclesiis ipsi conferatis, idoneis viris ad hoc ministerium electis; maxime illis locis, si opportunitas et vtilitas commendauerit, ordinentur antistites, vbi indicia ecclesiarum et aedificiorum sedes pontificales olim fuisse demonstrant; sin autem illius arbitrio et deliberatione qui, vel vbi disponantur episcopi, con- cedimus, cui vicem nostram apud vos ecclesiastici regiminis per omnia commisimus. E cod. Ms. monasterii Reichersberg, primus integram bullam vulgavit Christ. Gewold 1611 in append. diplom. ad chronicon Reichersperg, unde ceteri plerique (Labbe concil. T. VII. Goldast, Schönsleber Pessina, Stredowsky, Calles, Hansiz, Pray, Dobner, Fejér) sua hauserunt.

Strana 17
17 XX. Ludovicus . vasallo suo fideli et familiari Oatagero villam Granes- dorf prope fluvium Enisa in comitatu Geroldi comitis confert. Act. Aquis- grani, dt. mense Decembri, 825. Hormayrs Taschenbuch 1813. 40. — e Monum. boicis XI. 106. XXI. Ludovicus et Lotharius imperatores ad preces Geroldi comitis conferunt monasterio Chremisa possessiones in pago Grunzwiti. Act. Aquisgrani; dl. XI. Kal. April. 827. Ludwicus et Lotharius . . imperatores . . . ad deprecationem filii nostri Ludwici regis Woioariorum et Geroldi comitis concessimus . . mona- sterio . . Chremisa . . quoddam territorium, quod est im pago Grunzwiti iuxta montem Sumerberch, quod usque modo serui vel sclavi eiusdem monasterii ad censum tenuerunt, qui ad partem comitis solvebatur ; ubi etiam monachi de prefato monasterio ecclesiam et domos et cetera edificia con- struxerunt. Quod territorium ita terminatur: Incipit enim ex plaga orien- tali a Sumerperch, sicut missi Geroldi comitis designaverunt, usque in Draeisma ad locum, qui vocatur Hohoga Plettchin, et inde sursum usque ad territorium episcopatus Patauiensis ecclesie, et exinde ad plagam au- stralem usque in Herribrunnen. Deinde ex parte occidentali usque ad eum locum, ubi Flinsbach exit de silua a parte aquilonis, sicut ipsa silua pergit usque ad iam dictum montem, qui vocatur Sumerperch. Memoratum vero territorium, quantumcunque infra suprascriptam terminationem consistit, sal- vis tamen proprietatibus liberorum Sclavorum . . monasterio Chremise . . tradimus . . . . Datum XI. Kal. Aprilis, XV. imperii domini Ludowici, et Lotharii VI. indictione VI. actum Aquisgrani. . . Rettenpacher Annal. Cremifan. p. 31. 3

Strana 18
18 XXII. Ludovicus, Boioariorum rex, limites Salisburgensis archiepiscopatus et Pa- taviensis dioeceseos definit, decernilque de iure metropolitano in Moraviam et Pannoniam. Act. Reganespurch XIV. Kal. Decembr. 829. Ludouicus Germanicus, Ludouici Pii augusti filius, Boiorum rex anno 829. accersiuit Reginoburgam pontificem Salisburgensem Adelramum, et Patauiensem Reginarium: hic exemplo praedecessoris sui Vrolphi volebat esse metropolita Laureacensis (qualis Vrolphus fuerat decreto Eugenii papae) ; sed Adalramus Leonis III. et Caroli M. definitioni innixus, ius metropo- litanum Juuauiensis ecclesiae in Morauiam et Pannoniam sibi vindicabat. Ludouicus Germanicus, vtroque audito, sententiam hunc in modum tulit: Vt regio, quae ultra Commagenos montes est, inter utrumque antistitem diuidatur; vt aquilonarem occidentalemque oram, qua Spiraza amnis exoritur, et cum altero Spiraza et Arabone confluit, Patauiensis antistes haberet; reliqua orientem et austrum spectantia, procurarentur a Salisburgensi. Actum Reganespurch anno Christo propitio DCCCXXIX. anno XVII. Hludouico imperatore, filio eius Hludouico regnante in Boiaria anno V. XIV. Kal. Decembris, Lun. XVI. indictione VIII. Angelramnus ad vicem Gozbaldi scripsi et subscripsi. Concil. Germ. T. II. p. 696. — Hansiz Germ. s. T. I. p. 155. — Fejér I. p. 162. — Confer Oefelii Scriptor. in Aventini excerptis dipl. Patav. 704. XXIII. Ludovicus, rex Boioariorum, confirmat episcopo Ratisponensi possessiones in provincia Avarorum. Act. Reganesburch. dl. Nonis Octobr. 830. In nomine domini Jesu Christi omnipotentis. Hludouicus, diuina fauente gratia rex Boioariorum. Si liberalitatis nostre munere de beneficiis a Deo

Strana 19
19 nobis collatis locis Sanctorum quiddam conferimus, id nobis procul dubio ad eterne remunerationis premia capessenda profuturum liquido credimus. Proinde comperiat omnium sancte Dei ecclesie nostrorumque presentium scilicet et futurorum industria; quia nos pro mercedis nostre augmento sancte Reginisburch ciuitatis ecclesie, que est constructa in honore s. Petri, principis apostolorum, et s. Emmerammi, vbi etiam idem beatissimus martyr Christi corpore quiescit humatus, cui presenti tempore venerabilis Baturicus episcopus auctore Deo preesse videtur, quasdam res proprie- tatis nostre, que sunt in prouincia Auarorum, vbi locum, vbi antiquitus castrum fuit, qui dicitur Harlungeburch, cum reliquis adiacentiis in circuitu, quarum terminia sunt ab eo loco, vbi Erlaffa in Danubium cadit, sursum per ripam eius fluminis vsque ad locum, qui dicitur Erdgastegi, et ab eodem flumine in orientali parte vsque ad medium montem, qui apud Vui- nades Colomezza vocatur, vbi in duabus arboribus euidentia signa mon- strantur, et ab eo loco a parte aquilonis vsque in Danubium, et ad meri- diem et occidentem per verticem montis, sicut euidentia arborum signa demonstrant, usque ad supradictum locum Erdgastegi. Has itaque res cum Sclauis ibidem commanentibus, cum domibus, edificiis, terris cultis et incul- tis, pratis, pascuis, siluis, aquis aquarumue decursibus, adiacentiis, peruiis exitibus et regressibus, quantumcumque infra predicta terminia continen- tur, totum et integrum predicte ecclesie perpetuo ad habendum concessimus et de nostro iure in ius et dominationem eius liberalitatis nostre munere contulimus; ita videlicet, ut ab hodierno die et tempore, quicquid de pre- dictis rebus et mancipiis rectores et ministri memorate sedis ob vtilitatem et commoditatem eiusdem ecclesie facere, vel iudicare voluerint, libero in omnibus perfruantur arbitrio faciendi, quicquid elegerint. Et vt hec largi- tionis nostre auctoritas per curricula annorum inuiolabilem atque inconuul- sam obtineat firmitatem, manu propria subter eam firmauimus, et annuli nostri impressione signari iussimus. Data non. Octob. anno XVIIII. imperii domini Hludouici, serenissimi augusti, et anno regni eius VII. indictione XI. actum Reginesburch ciuitate, in Dei nomine feliciter. Amen. Pez Cod. Ratisb. p. 16. — Ried Cod, Ratisb. I. p. 26. 3 *

Strana 20
20 XXIV. Wilhelmus comes confert monasterio s. Emmerami quaedam bona sub testimonio comitis Ratpot. Act. ad Reganesburch, 833. Comes Vuillihelmus, ut refrigerium anime sue ac perpetue beatitu- dinis gloriam adquireret, ad s. Emmerammum Dei martyrem omnia, que in Sconheringa, Cheminatum et Purcheim habuit, ea ratione tradidit, ut post obitum suum firmiter ad ipsum sanctum Dei ipsa traditionis causa consta- ret, si heredem non haberet, et coniux ipsius easdem res in ditione sua teneret, quam diu lectum suum conseruaret. . . Testes eiusdem traditionis isti extiterunt: Ralpot comes. Gundpald, Cunipreht, Orendil comites. Heri- perht. Crimuni. Madalhelm. ect. . . Baturicus episcopus ipsam traditionem accepit. Factum est hoc ad Reganesburg anno Dominice incarnationis DCCCXXXIII. Pez Thesaur. Anecdot. 1. 3. p. 245. XXV. Wilhelmus comes confert monasterio s. Emmerami hereditaten suam in Bersnicha. Actum ad Sconinouam monasterium, 834. Pez Thesaur. Anecdot. I. 3. p. 241. XXVI. Ludovicus rex confert Reginario, episcopo Pataviensi, possessionem Kirchbach in provincia Avarorum. Actum in Ostrenhoua; dt. XIV. Kalend. Maji, 836. Hansiz Germ. I. 156. — Fejér I. p. 165.

Strana 21
21 XXVII. Ralpol comes bona sua ad Tullinam confert monasterio s. Emmerami. Facta Reganesburch, 837. Ratpodus comes . . . in presentiam Ludovici regis Reganesburc venit, et omnia, que ad Tullinam visus est possidere, ad s. Emmerammum nihil extra dimittens tradidit, ita scilicet, ut si heres sibi non nasceretur, post obitum suum statim ista traditionis causa firmiter ad locum sancti Dei constaret. .. In presentia regis et optimatum eius hec traditio facta est, quorum nomina innotescimus. . . Ernost comes, Vuerinheri. Timo. Ermfrid. Ratperht. Vto. Vuaning. Vuillihelm. Rihheri. ect. Facta est hec traditio in loco supradicto anno Domini DCCCXXXVII. Pez Thesaur. Anecdot. I. 3. p. 245. XXVIII. Ludovicus rex confert Privinae, duci Moravorum exuli, possessiones ad Sala flavium in beneficium. cc. 838. Lutwicus, rex Baioariorum, Priwinae (exulato a Moymaro duce Mo- ravorum principi) rogantibus suis fidelibus Salachone comite et Ratbodo praestitit aliquam inferioris Pannoniae partem in beneficium circa fluvium, quod dicitur Sala. Anonym. de convers. Boioar. XXIX. Ludovicus, Germanorum rex, ecclesiae Wirceburgensi XIV ecclesias in terra Sclavorum, Moinwinidorum et Radanzwinidorum, olim jussu Caroli Magni imperatoris constructas, cum dote earum confirmat. Franconofurt 5. Julii 846. Orig. in arch. reg. Monachi. Excus. in Monum. Boic. XXVIII. p. 40.

Strana 22
22 XXX. Ludovicus rex constituit Rastizen ducem Moravorum. 846. ludowicus rex.. circa medium Augustum cum exercitu ad Sclavos Marahenses defectionem molientes profectus est, ubi ordinatis et iuxta li- bitum suum compositis rebus, ducem eis constituit Rastizen, nepotem Moimari; inde per Boemanos cum magna difficultate et grandi damno exercitus sui reversus est. Pertz Mon. Germ. I. in annal. Fuld. ad ann. XXXI. Ludovicus rex — collatum beneficium Privinae duci in hereditatem con- cedit. Actum in Reganespurc IIII. Idus Octobr. 848. Peruenit ergo ad notitiam Hludwici piissimi regis, quod Priwina be- nivolus fuit erga Dei servitium et suum, quibusdam suis fidelibus saepius ammonentibus concessit illi in proprium totum, quod prius habuit, in bene- ficium, exceptis illis rebus, quae ad episcopatum Juvavensis ecclesiae per- tinere videntur, scilicet ad s. Petrum principem apostolorum, et beatissi- mum Hrodbertum, ubi ipse corpore requiescit, ubi tunc ad praesens rector venerabilis Luiphrammus archiepiscopus praeesse dinoscitur. Ea ratione definivit domnus senior noster easdem res, quae tunc ad ipsum episcopum in ipsis locis conquestae sunt, et quae in antea Domino propitio augeri possunt, sine ullius hominis contradictione, et iudiciaria consignatione inli- batae ad ipsa loca supradictorum sanctorum perpetualiter perseuerare valeant. Isti fiebant praesentes, nomine Luiphrammo archiepiscopus, Erchen- bertus episcopus, Erchenfridus episcopus, Hartungus episcopus, Karalo- manus, Hludowicus, Ernust, Ratpot, Werinheri, Pabo, Fritilo, Tacholf, Deotrich, Waninc, Gerold, Liutold, Deocheri, Wolfregi, Jezo, Egilolf,

Strana 23
23 Puopo, Adalperht, Megingoz, item Adalperht, Odalirih, Pernger, Ma- nagolt. Actum loco publico in Reganesburc, anno DCCCXLVIII. indictione XI. sub die IV. Idus Octobris. Anonym. de convers. Boioar. XXXII. Privina dux fundat et dotat ecclesiam in castro suo in palude Salae. (Moosburg) VIIII. Kal. Februarii, 850. Priwina, postquam munimen in quodam nemore et palude Salae flu- minis (Moosburg) aedificavit, construxit infra primitus ecclesiam, quam Luiprammus, archiepiscopus Juvavensis, cum in illa regione ministerium sacerdotale potestative exercuit, in illuc veniens in honore s. Dei genitri- cis consecravit anno DCCCL. IX. Kal. Februarii. Ibi autem praesentes fuere Witemir, Trebih, Bismil, Zwemir, Teska, Crimisir, Geymar, Zisilo, Almerich, Altwart, Welehelm, Frideperht, Gerot, Gunderi, item Gunther, Arfrid, Nidrit, Isampero, Rato, Deotrich, item Deotrich, Madalhperht, En- gilhart, Waltkeer, Diotpalt, Chezil, Unhat, Chotemir, Liwtemir, Zcurben, Sileh, Wulkina; ipsi viderunt et audierunt complantationem illo die inter Luiprammum et Pruwinonem, quo illa dedicata est ecclesia, id est IX. Kalend. Februarias. — . . . . .. (In Salagii editione testes incorrectius scribuntur hi:) „Chezil, Vnzat, Chotemir, Liwtemir, Zeurben, Siliz, Wulkma, Witemir, Trebiz, Brisnul, Zvemin, Zeska, Crimisir, Goimer, Zistilo, Amelrih, Altwart, Welehelm, Frideperht, Scrot, Gunther, Arfrid, Hidrit, Isanpero, Rato, Deotrih, alter Deotrih, Madalperht, Engelhast, Waltker, Deotpald." Anonym. de convers. Boioar.

Strana 24
24 XXXIII. Chocil, filius Privinae, dotat ecclesiam Sandrati presbyteri. 850. Luiprammus, archiepiscopus Juvavensis, consecravit ecclesiam San- drati presbyteri, ad quam Chezil (filius Privinae) territorium et silvam et prata in praesentia praedictorum (vide praecedentes literas n. XXXII.) tradidit et circumduxit hunc ipsum terminum. Anonym. de convers. Boioar. XXXIV. Chocil, filius Privinae, dotat ecclesiam Erenprehti. 850. Tunc quoque ad ecclesiam Erenprehti (quam memoratus praesul de- dicavit) tradidit Chezil, sicut Engildiecho et filii ejus duo, et Erenbertus presbiter ibi habitaverunt, et circumduxit praedictum virum in ipsum ter- minum. Anonym. de convers. Boioar. XXXV. Ludovicus rex confirmat monasterio s. Emmerami possessionem collatorum a comite Wilhelmo bonorum. Act. in Reginisburch; dt. XV. Kalend. Februar. 852. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Hludovvicus, diuina fauente gratia rex. Si petitiones seruorum Dei iustas et rationabiles ad effectum usque perducimus, non solum regium morem decenter implemus, verum etiam hoc nobis procul dubio ad eterne remunerationis premia capessenda profu-

Strana 25
25 turum liquido credimus. Quapropter comperiat omnium fidelium sancte Dei ecclesie nostrorumque, presentium scilicet et futurorum, industria: qualiter vir venerabilis Erchanfridus, Reginesburgensis ecclesie episcopus, obtulit obtutibus nostris quandam traditionem, quod Willehelmus comes ob Del amorem et anime sue remedium ad monasterium s. Emmerammi tradiderat omnem proprietatem suam, quam ille habere videbatur infra duo flumina, inter Agastam et Nardinam, a locis videlicet, ubi ipsa in Danubium fluit usque ad loca, ubi de venis in amnes deriuantur, et ita usque in Nortvvalt in hanc partem silue sine termini conclusione, cum domibus et edificiis reliquis et mancipiis atque manentibus, pratis, pascuis, siluis, aquis aquarumve de- cursibus mobilibus et inmobilibus, cultis vel incultis, quicquid habuit. Etiam et res illas, quas Engilrade, coniugi sue, ad dies vite sue habere conces- serat, et post obitum illius ad eandem traditionem s. Emmerammi pertinere con- staret. Insuper et quicquid ad Rosdorf habere videbatur, omnia, et ex omnibus rebus ex illa parte Danubii, quicquid sibi pertinebat in mancipiis et edificiis ac vineis cultis vel incultis, totum et integrum ad iam dictum sanctum locum tradidit, atque pleniter delegauit. Sed pro integra firmitate ac securitatis studio memoratus Erchanfridus atque familiaris noster petiit celsitudinem nostram, ut eandem traditionem per nostre mansuetudinis preceptum confir- mare deberemus. Cuius petitioni denegare noluimus, sed sicut unicuique fidelium nostrorum iuste petentium, ita nos illi concessisse, atque in omnibus confirmasse, omnium fidelium nostrorum cognoscat magnitudo. Preterea hos apices serenitatis nostre circa ipsum monasterium fieri decreuimus, per quos precipimus atque iubemus, ut res omnes, quas predictus comes Willi- helmus tradiderat atque consignauerat, per hanc nostram auctoritatem ad iam dictum sanctum locum in perpetuum consistant. Etiam statuentes firmiter iubemus, ut omnes homines, qui super easdem res commanere noscuntur, et ad prefatum monasterium pertinere videntur, tam Baioarii, quam Sclaui, liberi et serui, et in antea consistere domino donante potuerint. Nullus iudex publicus, neque ulla potestas eos in quoquam constringere audeat, sed neque causam illorum abstrahere presumat, nec in aliam partem ire com- pellat, sed liceat rectoribus et aduocatis et ministris eiusdem sedis res superius nominatas legaliter possidere ac regere, et omni tempore sub 4

Strana 26
26 nostra defensione atque inmunitatis tuitione pleniter consistere. Si vero aliquis fuerit, qui contra istos homines, superius conscriptos, aliquas iusticias requi- rere, aut exactare voluerit: tunc aduocati et ministri ipsius monasterii, prout iustum est, diligenter rei veritatem inquirere studeant, et emendent. Similiter quoque precipimus atque omnimodis iubemus, ut nullus iudex publicus neque ex iudiciaria potestate super rebus, que pertinent ad Erlaffa, et in Harlungeuelt, nec non et ad Scirnicha, et circa Agasta, seu Bersnicha, atque Rosdorf, vel infra predicta terminia et marckam, ubi res sancti Petri, et sancti Emmerammi pertinere noscuntur, neque super homines liberos vel sclauos ullam potestatem habeat in quoquam illos distringendi. Sed neque ad placitum ullum, vel in hostem ullo umquam tempore ire compellat, quamdiu aduocatus eiusdem sedis iustitiam facere voluerit; sed, sicut pre- diximus, cum omni integritate prenominatas res in futurum sub nostra defen- sione et inmunitatis tuitione absque alicuius contrarietate aut impedimento consistant. Et ut hec auctoritas concessionis atque confirmationis nostre firmior habeatur, et per futura tempora a cunctis fidelibus sancte Dei ecclesie nostrisque, presentibus et futuris, verius credatur, atque diligen- tius conseruetur, manu propria nostra subter eam firmauimus, et annuli inpressione adsignari iussimus. Data XV. Kalendas Februarii, anno Christo propitio XX. regni Hludvvici serenissimi regis in orientali Francia, indic- tione I. Actum in ciuitate Reginisburch in Dei nomine feliciter. Amen. Pez Cod. Ratispon. p. 20. XXXVI. Privina dux tradil ecclesiam s. Ruodperti ecclesiae Salisburgensi. 853. Luiprammus archiepiscopus Juvavensis consecravit ad Salapiugin eccle- siam in honore s. Ruodperti, quam Priwina tradidit Deo et sancto Petro atque Ruodperto, perpetuo usumfructuarium viris Dei Salisburgensium habendi. Anonym. de conver. Boioar.

Strana 27
27 XXXVII. Nicolaus I. papa Ludovico regi prosperam adversus Rasticem, Moravo- rum ducem, expeditionem exoptat. 858. Capitola responsionum Nicolai papae ad legationem Salomonis epis- copi missi a Rege Hludowico germanico . . . . . . . . . . . XI. Quoniam nuntias, quod fidelis rex (Ludovicus) dispositum habeat venire Tullinam, et deinde pacem cum rege Vulgarorum confirmare, et Rastitium (Mora- vorum ducem) aut volendo, aut nolendo sibi obedientem facere, oramus omnipotentem Deum, ut angelus, qui fuit cum Jacob patriarcha, sit quo- que cum ipso et cum omnibus suis, et bene disponat iter eius, et cum pace et gaudio reuertatur ad propria. — Baluz Miscell. I. 401. XXXVIII. Ludovicus rex confert monasterio s. Emmerami bona ad Tullinam, comiti Ratpodo propter infidelitatem ablata. Act. Franchenfurth, dt. Kalend. Мaji, 859. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Luduvvicus, diuina fauente gratia rex. Oportet igitur nos, qui diuina sumus gratia quodammodo ce- teris mortalibus sublimati, eius in omnibus parere preceptis, cuius clementia existimus prelati, atque cuius precellimus munere, loca utique ipsius sibi dicata ante omnia nostris rebus sublimare atque dilatare; quoniam hoc procul dubio ad saluationem corporis et anime nostre fore creditur. Qua- propter nouerit omnium fidelium nostrorum, presentium scilicet et futuro- rum, industria, qualiter nos cuidam ex primatibus nostris nomine Radpotto medietatem unius fisci, qui vocatur Tullina, situs in regione Pannonia, cum omnibus appendiciis eius, videlicet qui ad ipsum fiscum pertinent, tam mancipiis, quam vineis, terris, pascuis, et cetera, que dici, aut nominari 4*

Strana 28
28 possunt, in proprium contulimus, ea ratione, si fidem suam erga nos inuio- latam seruasset. Sed quia ipse a nobis totis viribus se alienauit, et fidem alque iusiurandum omni infidelitate fraudauit, placuit serenitati nostre ean- dem medietatem memorati fisci ad nostram dominationem recipere, atque pro absolutione diuine recordationis antecessorum nostrorum, augustissimo- rum scilicet imperatorum, et pro remedio anime nostre et corporis salua- tione ad s. Emmerammum contradere atque confirmare; quod ita per hanc nostram auctoritatem nos fecisse omnium fidelium nostrorum magnitudo cognoscat, ea ratione: ut ipsa medietas ipsius fisci ad mensam monacho- rum, ibi domino famulantium, ibi iugiter deseruiat, et nullus episcopus aut quislibet prelatus easdem res in beneficium alicui dare, siue ad opus suum recipere presumat; sed solummodo ad opus ipsorum deseruiant, et tamdiu eandem medietatem prenominati fisci (Rabotonem) infertorem nostrum habere liceat, quousque nos in alterum locum ex aliis rebus illum adiuuare possimus. Atque tunc eodem momento temporis memorati monachi prefa- tam medietatem fisci cum omnibus suis consistentibus recipiant, teneant atque possideant, et quidquid exinde pro utilitate sua facere voluerint, liberam et firmissimam in omnibus habeant potestatem Christo propitio faciendi. Et ut hec auctoritas donationis atque largitionis nostre firmior habeatur, et a cunctis fidelibus sancte Dei ecclesie nostrisque verius credatur, et diligentius obseruetur, manu propria nostra subter eam firmauimus, et an- nuli nostri inpressione assignare iussimus. Data Kal. Maii, anno XXVII. regni Luduvvici serenissimi regis in orientali Francia regnantis; indictione VII. actum Franchenfurth, pallacio regio, in Dei nomine feliciter. Amen. Pez Cod. dipl. Ratisbon. p. 23. XXXIX. Ludovicus rex monasterio s. Mauritii de Altaha donationes a fideli suo duce Privina ad Salab .. factas ratas habet et confirmat. Act. Reganesburc, dt. Kalend. Martias, 860. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Hludouicus, diuina fauente gratia rex. Si enim ea, que fideles regni nostri pro eorum oportunitatibus

Strana 29
29 nos deprecati fuerint, implere studuerimus, non solum regium morem decenter implemus, verum etiam eos procul dubio fideliores et deuotiores in nostro effecimus seruitio, et ad eternam vitam feliciter obtinendam profuturum li- quido credimus. Quapropter comperiat omnium fidelium nostrorum, presen- tium scilicet et futurorum solertia, qualiter Briuuinus, fidelis dux noster, veniens in procerum nostrorum presentiam postulauit serenitatem nostram, vt de rebus proprietatis sue, quas ei in proprietatem concessimus, liceret ei partem aliquam in memoriam eius dare ad s. Mauricium, et ad monasterium nostrum Altaha, cui tempore illo Otgarius abba preesse videbatur et rector ; cuius petitioni libenti animo assensum prebentes decreuimus ita fieri. Dedit itaque Briuuinus, fidelis dux noster, cum consensu et licentia nostra ad prefatum monasterium s. Mauricii martyris Christi, de sua proprietate in suo ducatu quidquid habuit ad Salab . . . . . (piugiti) intra terminos istos: In orientem vltra Salam fluuiolum vsque in Slougenzin, Marchan, et Stresmaren, et sic sursum per Salam vsque Vuualtungesbuh, et sic inde vsque in Hra- bagiskeit et ad Chirihstetin. Postea vero predictus fidelis abba noster Ot- garius deprecatus est celsitudinem nostram, vt easdem res per nostre auctoritatis preceptum confirmassemus. Cuius petitioni ob honorem Dei et sancti Mauricii, militis Christi, et bonum illius seruitium, libenti animo assensum prebuimus. Et hoc ei nostre auctoritatis preceptum fieri iussimus, per quod decernimus et iubemus, vt sicut predicti termini in predictis locis diffiniti sunt, ita deinceps ad iam dictum monasterium per hoc nostre auc- toritatis preceptum ipse res nullo inquietante, sed Deo auxiliante, perpetuis temporibus consistant in proprium. Et vt hec auctoritas largitionis nostre firmior habeatur, et per futura tempora a fidelibus nostris verius credatur et diligentius obseruetur, manu propria nostra subter eam firmauimus, et annuli nostri impressione roborare iussimus. (Monogramma.) Signum Hlu- douici serenissimi regis. Hebarhardus notarius ad vicem Vuitgarii recognovi. Regnante indictione VIII. Data X. Kal. marcias. Anno Christo propitio XXVIII. regni domini Hludouici serenissimi regis in orientali Francia. Actum Reganesburc ciuitate regia, in Dei nomine feliciter. Amen. Monum. Boica XI. 119. — Fejér I. 183.

Strana 30
30 XL. Legalio Moravorum ad Michaelem imperatorem Graecorum, expetens, ut ss. Cyrillum et Methodium ad edocendos Moravos mitteret. 862. hilosopho (sc. Constantino, postea dicto Cyrillo) reverso (a Cazaris) Constantinopolim, audiens Rastislaus, princeps Moraviae, quod factum fuerat a philosopho in prouincia Cazarorum, ipse quoque genti suae consulens ad praedictum imperatorem (Michaelem) nuncios misit, nuncians hoc, quod populus suus ab idolorum quidem cultura recesserat, et christianam legem observare desiderabat; verum doctorem talem non habent, qui ad legen- dum eos, et ad perfectam legem ipsos edoceat: rogare se, talem hominem ad partes illas dirigat, qui pleniter fidem et ordinem divinae legis, et viam veritatis populo illi ostendere valeat. Cujus precibus annuens impe- rator eundem supernominatum philosophum ad se venire rogavit, eumque illuc, id est, in terram Sclavorum (Moravorum) simul cum Methodio ger- mano suo transmisit, copiosis valde illi de palatio suo datis expendiis. Acta Sanctorum ad 9. Martii. Item edit. a Dobrowsky e codd. Ms. Olom. et Pragensi. XLI. Ludovicus rex bona, monasterio Altahensi concessa, denuo confirmat. Act. Hestermontinga, dt. XVI. Kalend. Julii, 863. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Hludouicus, diuina fauente gratia rex. Si liberalitatis nostre munere locis Deo dicatis quiddam con- ferimus beneficii, et necessitates ecclesiasticas nostro releuamus iuuamine, atque regali tuemur munimine: id nobis et ad mortalem vitam temporaliter transigendam, et ad eternam feliciter obtinendam profuturum liquido cre- dimus. Quapropter comperiat omnium fidelium nostrorum, presentium sci- licet et futurorum sollertia, qualiter venerabilis abba noster Otgarius adiit

Strana 31
31 celsitudinem nostram humiliter implorans, vt quasdam res proprietatis nostre ad monasterium, quod vocatur Altaha, constructum in honore s. Mauritii, in proprium concedi siemus. Nos itaque petitioni ipsius libenti animo as- sensum prebuimus, et concessimus quasdam res proprietatis nostre ad monasterium Altah, idest ad villam, que vocatur nabauuinida iuxta riuulum Trebinam. Ammonuit etiam celsitudinem nostram predictus abba, qualiter domnus auus noster Carolus licentiam tribuit suis fidelibus in augmenta- tione rerum ecclesiarum Dei in Pannonia carpere et possidere hereditatem, quod per licentiam ipsius in multis locis et ad istud etiam monasterium factum esse dinoscitur. Fuerunt namque in vestitura predicti monasterii quedam loca, nomine Scalcobak, sicut ipse riuulus fluit in occidentalem partem vsque in Dagodeos marcha, et inde in orientalem plagam vsque in Ruzara marcha, atque in locum, quem vocant Cidalaribah in saltu Enise flu- uii, qui coniacet inter Danubium et Ibisam atque Hurulam in meridianam partem vsque in verticem montis; et ad Buigin mansos quinque, et quicquid ad predictas villas pertinet, hoc est in mancipiis, edificiis, terris cultis et incultis, vineis, pratis, siluis, venationibus, pascuis, aquis aquarumue decur- sibus. Licet itaque fuissent in vestitura predicte res ad prescriptum mo- nasterium, tamen non ibi erant confirmate per vllius auctoritatis preceptum. Qua de re commoniti hos nostre auctoritatis apices fieri iussimus, per quos decernimus atque iubemus, vt predicte res cum omnibus prenominatis ad prescriptum monasterium Altaha in nostra eleemosyna, atque in remedio ani- marum antecessorum nostrorum inuiolabiliter perennis temporibus permaneat nullo contradicente. Et ut hec auctoritas largitionis nostre firmior habea- tur, et per futura tempora a fidelibus nostris verius credatur et diligentius obseruetur, manu propria nostra subter eam firmauimus et anuli nostri im- pressione assignari iussimus. — Signum domini Hludouici serenissimi regis. Hebarhardus notarius ad vicem Grimaldi archicapellani recognoui. Data XVI. Kalend. Julias, anno Christo propitio XXXI. regni domini Hludouici serenissimi regis in orientali Francia regnantis; indict. X. Actum Hester- montinga villa regia, in Dei nomine feliciter. Amen. Monum. Boica. XI. 120. — Fejér 185.

Strana 32
32 XLII. Ratis dux tradidit in die consecrationis ecelesie sancti Petri in Olomutici (Olomucii) per venerabilem fratrem Ky- rillum omnes homines castelli et civitatis (Olomuc) ad ripam usque Maraue fluuii. 863. E transumto Severi, episcopi Pragensis, de anno 1062. — (vide sub anno) — descripsit e fragmento codicis Ms. vetustissimi ecclesiae Olomucensis in tabulario curiae Olomucen. clariss. Prof. Monse. — In margine ejusdem chartulac Manu sec. XII. adnotatum est: „Consecrarunt hii sancti uiri (SS. Cyrillus et Methodius) etiam capellam b. Cle- mentis in confiniis Morauie“ Hanc notitiam rite cum sequentibus literis cohaerere censeo : „Wir Burgermeister vnd geschworne Schopfen der Stadt Luthomischel bekennen.. daz wir mit Willen .. vnsers .. Hern Johannes, Bischoffs zu Luthomischel, vnd mit Willen .. der ganzen Gemeinde .. . den Zinnsze vier vnd zweinzig gr. der sant Clements Kirchen vnser Pfarre, die die erste ist in Böhmerlandt geweyhet von heiligen sant Cyrillo und Methudio, auf dem Haus, darinne da ist vnd wohnt Jan Schmidt auslöszen .. .. Geben zu Luthomischel nach Christi Geburt vierzehen hundert Jahr vnd darnach in dem Sechszehenden Jahre, an sant Philippi vnd Jacobi abende der heiligen Zwölff -Pothen." — Ex analectis Ms. Thomae Pessinae in bibliot. Duch- soviensi mecum communicavit F. Gelinek, civis Litomysslensis. XLIII. Nicolaus I. papa ss. Cyrillum et Methodium per literas Romam evocat. 867. Nicolaus I. papa laetus factus super his, quae sibi relata fuerunt, scilicet de conversione gentis Bulgarorum et Moraviae, et de reliquiis inventis s. Clementis; mirabatur tamen ex alia parte, quod ausi fuissent sacerdotes domini horas canonicas in Sclavonico decantare; quapropter mandavit per literas apostolicas illos (Constantinum scilicet philosophum, postea Cyrillum nominatum, et fratrem ejus Methodium) ad se venire Romam. Acta Sanctorum ad 9. Martii.

Strana 33
33 XLIV. Sanctus Cyrillus corpus s. Clementis suae sedi Romae restituil. 867. Vir magnus et apostolicae vitae praeceptor Constantinus philosophus (s. Cyrillus) Romam sub venerabilis memoriae Hadriano juniore papa venit, et s. Clementis corpus sedi suae restituit. Ex epistola Anastas. bibliothec. an. 875. ad Karolum regem. Dobner Ann. III. 79. XLV. Sanctus Methodius ab Hadriano II. papa archiepiscopus Moraviensis, sive Pannoniensis ordinatus, et Moraviae directus est. 868. Ex epistola Joannis VIII. ad Swatopluk ducem. Vide n. LXVIII. XLVI. Chocil comes tradit monasterio s. Emmerami proprietatem in Raginauar- tesdorf et Rosdorf. 868. In nomine Domini nostri Jesu Christi. Notum igitur fieri volumus cunctis christianis fidelibus et infidelibus, presentibus scilicet et absentibus, nec non et futuris, quod ego Chozil, humillimus comes, de hereditate mea tradidi ad s. Emmerammum in proprietatem et in beneficium in villa nun- cupante Reginiuuartesdorf, et in Rosdorf cum terra, aratura, vineis, atque pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, molendinis, et in omnibus marchis. In nomine Domini. Amen. Hi sunt testes ; Ratpot comes. Gundram comes. Gundpold comes. Huogo. Huonolf. Engildeo. Gundpold. Puoso. Cotahelm. Pez Anamodi lib. trad. cap. I. p. 233. 5

Strana 34
34 XLVII. Carlmannus exercitibus Rastizi bis numero congressus, victor extitit, praedam inde capiens non modicam, sicut ipse litteris ad patrem destinatis retulit. 869. Pertz Mon. Germ. I. in annal. Fulden. ad ann. XLVIII. Ludovicus rex Rasticem (Moravorum ducem) capite damnatum oculis pri- vari praecepil. Novembri, 870. Ludowicus . . rex . . circa Kalendas Novembris in Baioariam pro- fectus est, ibique cum suis colloquium habens, Rastizen (ducem Moravo- rum) . . . Francorum iudicio et Baioariorum, necnon Sclavorum, qui de diversis provinciis regi munera deferentes aderant, morte dampnatum, lumi- nibus tantum oculorum privari praecepit. Pertz Mon. Germ. I. in annal. Fulden. ad ann. XLIX. Joannes VIII. papa Ludovico regi scribit, dioecesim Pannoniae sedi Romanae esse deputatam. 874. Joannes episcopus, seruus seruorum Dei. Dilecto filio Ludouico regi glorioso. Inter cetera multis ac variis manifestisque prudentia tua poterit indiciis deprehendere, Pannoniam dioecesim ab olim apostolicae sedis fuisse priuilegiis deputatam: si apud excellentiam tuam iusticia Dei locum, sicut decet, invenerit. Hoc enim synodalia gesta indicant, historiae conscriptae demonstrant. Verum quia quibusdam hostilium turbationum simultatibus

Strana 35
35 impedientibus, illic ab apostolica sede non est diu directus antistes, hoc apud ignaros venit in dubium. Nemo autem de annorum numero resultandi sumat fomentum; quia sanctae Romanae, cui Deo auctore servimus, eccle- siae privilegia, quae in firmae petrae stabilitatis petra suscipit, nullis tempo- ribus angustiantur, nullis regnorum partitionibus praeiudicantur. Sed et vene- randae Romanae leges, diuinitus per ora piorum principum promulgatae, veram eius praescriptionem nonnisi post centum annos admittant. Timon Imago antiquae Hung. L. II. p. 142. — E collect. decretal. L. VI. fol. 86. — Salagius L. IV. c. 7. nro. 19. — Fejér I. 186. — L. Joannis VIII. papae epistola ad Paulum, episcopum Anconitanum, legatum suum in Germaniam et Pannoniam destinatum, commonitoria. 874. Johannes episcopus commonitorium Paulo episcopo fungenti legatione in Germaniam et Pannoniam inter cetera. Non solum intra Italiam, ac ceteras Hesperiae prouincias, verum etiam intra totius Illyrici fines con- secrationes apostolica sedes patrare antiquitus consueuit, sicut nonnulla regesta et conscriptiones synodales, atque ipsarum quoque plurima eccle- siarum in his positarum demonstrant monumenta. Porro si de annorum numero quis forte causatur, sciat, quod inter christianos, et eos, qui vnius fidei sunt, numerus certus affixus est. Ceterum vbi paganorum et incre- dulorum furor in causa est, quantalibet praetereant tempora, iuri non prae- iudicat ecclesiarum, quae corporalia nescientes arma, solum Dominum et propugnatorem suum, quando placuerit misereri, patienter exspectant. Verum, si annorum prolixitas in talibus impedit, ergo Deus ipse repre- hendendus est, qui post CCCC et XXX annos filios Israel de durissima seruitute Pharaonis et fornace ferrea liberauit. Sed et ipse per se redem- tor, qui hominum genus post tot annorum millia de inferi claustris eripuit. Salagius L. VI. c. V. nro. IV. — Fejér I. 187. 5*

Strana 36
36 LI. Swatopluk dux a Ludovico rege pacem expetit. Forahheim, 874. Rex Hludowicus . . cum Carlmanno et Hludowico filiis suis in villa Forahheim locutus est, ibique legatos Zuentibaldi pacem petentes suscepit. Cuius legationis princeps erat Johannes presbyter de Venetiis, qui etiam, ut ei rex omni ambiguitate remota crederet, quicquid verbis dicebat, sacra- mento firmabat, videlicet ut Zuentibald regi fidelis permaneret cunctis diebus vitae suae, et censum a rege constitutum per annos singulos sol- veret, si ei tantummodo quiete agere et pacifice vivere concederetur. Bohemorum quoque nuntios rex audivit et absolvit, et post haec in Baioa- riam se recepit. Pertz Monum. Germ. I. in annal. Fulden. ad ann. LII. Joannes VIII. papa Karolomanno regi Methodium, ordinatum episcopum Pannoniensium, commendat. 875. Joannes episcopus glorioso viro Carolomanno, dilecti filii nostri Ludo- vici regis filio. — Reddito, ac restituto nobis Pannoniensium episcopatu, liceat fratri nostro Methodio, qui illic a sede apostolica ordinatus est, secundum priscam consuetudinem libere, que sunt episcopi gerere. Timon loco cit, e tabulario Vaticano. — Fejér I. 196. LIII. Joannes VIII. papa Chocili comiti de non dimittendis uxoribus scribit. E concilio III. apud Ravennam. 877. Joannes VIII. papa Cozili comiti de his, qui uxores suas dimiserint, uel ad alias, illis uiuentibus, migrauerint. — — Porro eos, qui uxores

Strana 37
37 suas dimiserint, vel illis ad alias uiuentibus migrauerint nupcias, tam diu cum consentaneis eorum excommunicamus, quousque posterioribus remotis priores penitendo receperint. Sicut enim nupcie a Deo, ita diuorcium a diabolo est, teste s. Augustino, repertum. Quod enim coniunxit Deus, homo non separet. Precipue cum hec pessima consuetudo ex paganorum more remanserit, quorum in talibus non alius, nisi ipse diabolus erat ma- gister et auctor. — Ex concilio III. apud Rauennam. — E. cod. Ms. membr. in fol. sec. XII. in arch. Olom. capituli, intitulato: Consti- tutiones papales. p. 67. — Sign. antiqua cod. CCCVIII. LIV. Joannes VIII. Methodio, archiepiscopo Moraviensi, literis per Paulum, episcopum Anconitanum, ipsi directis, perhibet, ne in Slavica lingua sacra missarum solemnia celebret. Vide literas anni 879. sub n. LVII. LV. Joannes VIII. papa Theolmaro, Salisburgensi archiepiscopo, pallium confert. Dt. mense Novembri, 878. Teotmaro, archiepiscopo Juuauensi. Idcirco tuam fraternitatem tanto pallii decore studuimus et decorare, vt Christo opitulante, et ante Dei oculos, bonis et sanctis actibus polleas, et sanctae Romanae ecclesiae, a qua potus praeclari poculi sumis, deuotus semper fidelis existas, eius in futurum effectus particeps, cuius locata perpetualiter fundamentis consistit; et apud Carolomannum regem, dilectum nostrum, quotidianus interuentor pro Romana ecclesia hortamur existas. Inter haec ea, quae beatus Petrus apostolus apud Boioariorum terram iure proprietatis possidet, tuae industriae

Strana 38
38 sagacitatique committimus: quatenus amodo et deinceps annuos eorum re- ditus Romma sine mora transmittas. Data mense Nouembri, indictione XI. Labbe Concil. XI. col. 49. — Fejér I. 197. LVI. Recognitio donationis bonorum ad Rabam a Chocil duce ad s. Emmera- mum quondam factae. 879. Comperiat, immo etiam liquido plurimum industria fidelium, quorum- cunque auribus per presentem cartulam subsequens traditio et complacitatio manifestetur, qualiter diaconus quidam nomine Gundbato pro remedio anim e sue cogitauit. Sperauit namque, quod et omnino credendum est, si de rebus terrenis sanctas Dei ecclesias ditaret, vt inde sibi corporalis cura ac anime salus eterna amplificaretur. Quapropter ergo diuino cogitatu instinctus tra- didit proprietatem suam, quam habuit ad Quartinaha iuxta Bilisaseo ad sanc- tum Dei martyrem Emmerammum, domino suo Arnolfo filio regali permittente, a quo eam in possessionem accepit. Tradita est autem predicta proprietas ab eodem venerabili Gundbatone pro domino suo Arnolfo et pro se in ipsam aram Emmerammi, in manum videlicet Ambrichonis reuerentissimi presulis, et aduocati eius Gundberti; id est ecclesiam s. Johannis euangeliste cum omnibus pertinentiis et adiacentiis suis, cum curte et parochia et cum omnibus illuc concessis mancipiis, agris cultis et incultis, pratis, pascuis, siluis, deci- mis, aquis aquarumque decursibus, locis illis traditis, id est ad fluuium Salam, quod Froperth iam olim in beneficium habuit, et ad Velih, ceterisque om- nibus mobilibus et immobilibus. E contra vero prefatus Gundpertus ad- uocatus, consentiente domino suo episcopo, tradidit de rebus s. Emmerammi ante nominato Gundbatoni venerabili diacono, quod Chezil dux iam quondam pro remedio anime sue ad predictum sanctum condonauit iuxta amnem, qui dicitur Raba; ea scilicet ratione, quatinus idem Gundbato ambas res illas firmiter atque vtiliter possideat vsque ad obitum suum. Post vero integriter

Strana 39
39 cuncta ad sepe dictum Dei Sanctum redigantur et restituantur. Et vt hec auctoritas traditionis firmior habeatur, subnotati testes per aures trahuntur: Polo, Jacob, Reginhoh, Solomon, Eckirih, Hadamar, Avo, Fastmot, Gotaperht, Irmperht, Heripold, Unlaz, Pernhart, Herrant, Engilscalh, Erchanperht, Reginhart, Strupo, Hungis, Ambricho, Liutperht, Sigihart, Vuicker, Patto. Item Auo, Suuitker, Gammo, Adalrich, Salacho. Insuper etiam iuxta ipsam aram predicti sancti ille episcopus eidem Gundbatoni licentiam concessit, vt mancipia s. Emmerammi, que vltra Rabam fuga lapsa sunt, inquirat, et capiat et in easdem res ecclesie constituat, vt post obitum suum, sicut super diximus, cuncta emeliorata ad sanctum Dei martyrem Emmerammum reuertantur. Pez Anamodi lib. tradit. I. 217. LVII. Joannes VIII. papa Methodium, archiepiscopum Pannoniensem, (Mora- viensem) ad reddendam doctrinae suae rationem et ritus Slavici in Moraviam inducti Romam evocat. XVIII. Kalend. Julii, 879. Joannes episcopus, servus servorum Dei," reverentissimo Methodio archiepiscopo Pannoniensis ecclesie. — Predicationis tue doctrinis populum domini tibi quasi spiritali" pastori commissum, salvare instruereque cum de- beas, audivimus, quod non ea, que sancta Romana ecclesia ab ipso aposto- lorum principe didicit, et cottidie predicat, tu* docendo doceas, et ipsum populum in errore " mittas. Unde his apostolatus nostri litteris tibi iubemus, ut, omni occasione postposita, ad nos de presenti venire procures, ut ex ore tuo audiamus, et cognoscamus, vtrum sic teneas, et sic" predices, sicut verbis, ac litteris te sancte Romane ecclesie credere promisisti, aut non, ve- raciter cognoscamus doctrinam tuam. Audimus et iam," quod missas ) can- tes in barbara, hoc est in sclavina) lingua. Unde iam litteris nostris, per In editionibus: a) in ommissum, h) spirituali c) in d) errorem e) ae ſ) etia

Strana 40
40 Paulum episcopum Anconitanum tibi directis prohibuimus, ne in ea lingua sacra missarum solempnia celebrares, sed vel in latina, vel greca lingua, sicut ecclesia Dei" toto terrarum orbe diffusa, et in omnibus gentibus dilatata cantat; Predicare vero, aut sermonem in populo facere tibi licet, quum) psalmista omnes commonet " Deum") gentes laudare, et apostolus omnis inquit lingua confiteatur quia") Jhesus in gloria est Dei Patris. — Data XVIII. Kalendas Julii, Indictione XII. i) „Dei" ommissum k) quoniam 1) admonet m) Dominum n) quod — Descriptum et recognitum ex autographo Regesto literarum apostoli- carum felicis recordationis Joannis papae VIII. (epistola 202. pag. 77.), quod adservatur in Tabulariis Sanctae Romanae Ecclesiae. In quorum fidem hic me subscripsi, et solito signo sig- navi. Dabam e Tabulariis praefatis Idibus Aprilis, MDCCCXXXI, indic- tione quarta; Pontificatus sanctissimi in Christo Patris et Domini nostri, Domini Gregorii divina providentia Papae XVI. anno I. M. Marini, Tabulariorum S. R. E. Praefectus. (Sub sigillis, archivi secreti apostolici Vaticani, nec non D. M. Marini, Tabul. Praefecti.) — Quarum authenticum exemplar, sicuti et literarum sequentium sub n. LVIII. et LXI. — (e Cod. Ms. sec. XI. minusculis Longobardicis in Monte Cassino pro Tabulariis S. R. E. descripto) Clar. D. Professor, Gregorius Wolny, c. r. legato Romae intercedente, patriae nostrae procuravit. — Quum authentia literarum juxta editiones hactenus emanatas saepius in dubium vocaretur, ipsas forma genuina obtutibus sisto. — Excusae alias sunt apud Harduin. Goldast. Dobner et alios. LVIII. Joannes VIII. papa Swatopluk, ducem Moraviae, ad fidem hortatur, miratur- que, Methodium archiepiscopum aliter, quam sit professus, docere, ac ideo illum Romam esse vocatum insinuat. XVIII. Kal. Julii, 879. Joannes episcopus, servus servorum Dei, Zuventapu de Maravna") Scire vos") volumus, quia nos, qui per Dei gratiam beati Petri Aposto- a) Lege: Zvventaple (Swatopluk) de Maravva — In edil, false hactenus: „Twentaro de Moranua" — b) „vos" ommissum.

Strana 41
41 lorum principis vicem tenemus, pio amore vos quasi karissimos filios am- plectamur," et paterna dilectione amamus, nostrisque assidius precibus vos omnes Jhesu Christo Domino commendamus orantes semper pro vobis, ut Deus omnipotens, qui corda vestra inluminavit, et ad viam veritatis per- duxit, in bonis operibus confirmet, et usque ad finem in recta fide, bona- que actione decoratos vos atque incolumes dignetur perducere. Quod autem, sicut Johanne presbitero vestro, quem nobis misistis, referente didicimus, in recta fide dubitetis. Monemus dilectionem vestram, ut sic teneatis, sic credatis, sicut Sancta Romana Ecclesia ab ipso Apostolorum prin- cipe didicit, tenuit, et usque ad finem seculi ") tenebit. Atque per totum mundum cottidie sancte fidei verba, recteque predicationis semina mittit. Et sicut antecessores nostros, sanctos videlicet Sedis Apostolice Presules parentes vestros ab initio docuisse cognoscitis. Si autem aliquis vobis, vel Episcopus vester, vel quilibet sacerdos aliter adnunctiare," aut predicare presumpserit, zelo Dei accensi uno animo, unaque voluntate doctrinam falsam abiicite, stantes, et tenentes traditionem Sedis Apostolice. Quia vero audi- vimus, quia Methodius vester archiepiscopus ab antecessore nostro Adriano" scilicet Papa ordinatus, vobisque directus, aliter doceat, quam coram Sede Apostolica se credere et verbis et litteris professus est,") valde miramur. Tamen propter hoc direximus illi, ut absque omni occasione ad nos venire procuret, quatenus ex ore eius audiamus, vtrum sic teneat et) credat, sicut promisit, aut non. Data XVIII. Kalendas Julii, Indictione XII. In editionibus: c) amplectimur d) seculorum e) annuncciare f) Hadriano g) est professus h) ac — Descriptum et recognitum ex autographo Regesto literarum apostol. f. r. Joannis VIII. papae, (epistola 201. pag. 77) quod adservatur in Ta- bulariis Secretioribus S. R. E. In quorum fidem hic me sub- scripsi, et solito signo signavi. Dabam ex Tabulariis praefatis Idibus Aprilis, MDCCCXXXI, indictione quarta: pontificatus sanctissimi in Christo Patris et Domini nostri, Domini Gregorii divina providentia Papae XVI. an. I. M. Marini, Tabulariorum S. R. E. Praefectus. (Sub sigillis, archivi secreti apostolici Vaticani, nec non D. M. Marini Tabul. Praefecti.) — Vide et confer notam literarum praecedentium n. LVII. 6

Strana 42
42 LIX. Joannes VIII. papa Swatopluk, duci Moraviae, Melhodium, a doctrina pro- batum, confirmatumque archiepiscopum Moraviensem, ordinato quoque ejus- dem suffraganeo Wichino, episcopo Nitriensi, indulloque simul usu linguae Slavicae in sacris, remittil commendatque. Mense Junio, 880. Joannes episcopus, servus servorum Dei. Dilecto filio Sphentopulcho glorioso comiti. Industriae tuae notum esse volumus, quoniam confratre nostro Methodio, reuerendissimo archiepiscopo sanctae ecclesiae Morauensis, vna cum Semisisno, fideli tuo, ad limina sanctorum apostolorum Petri et Pauli, nostramque pontificalem praesentiam veniente, atque sermone lucifluo refe- rente, didicimus tuae deuotionis sinceritatem, et totius populi tui desiderium, quod circa sedem apostolicam et nostram paternitatem habetis. Nam di- uina gratia inspirante, contemtis aliis seculi principibus, beatum Petrum, apostolici ordinis principem, vicariumque illius habere patronum, et in om- nibus adiutorem, ac defensorem pariter cum nobilibus viris fidelibus tuis, et cum omni populo terrae tuae amore fidelissimo elegisti, et usque ad finem sub ipsius, ac vicarii eius defensione colla submittens, pio affectu cupis, auxiliante Domino, vtpote filius deuotissimus permanere. Pro qua scilicet tanta fide ac deuocione tua, et populi tui apostolatus nostri vlnis extensis te quasi vnicum filium amore ingenti amplectimur; et cum omnibus fidelibus tuis paternitatis nostrae gremio, veluti oues Domini nobis commissas, recipimus; vitaeque pabulo clementer nutrire optamus, atque nostris assiduis precibus omnipotenti te Domino commendare studemus: quatenus sanctorum apostolorum suffragantibus meritis, et in hoc seculo aduersa omnia superare, et in coelesti postmodum regione cum Christo, nostro Deo, valeas triumphare. Igitur hunc Methodium venerabilem archiepiscopum vestrum interrogauimus, coram positis fratribus nostris episcopis, si orthodoxae fidei symbolum ita crederet, et inter sacra missarum solennia caneret, sicuti sanctam Romanam ecclesiam tenere, et in sanctis vniuersalibus synodis a sanctis patribus se- cundum euangelicam Christi Dei nostri auctoritatem promulgatum atque

Strana 43
43 traditum constat. Ille autem professus est, se iuxta euangelicam et aposto- licam doctrinam, sicuti sancta Romana ecclesia docet, et a patribus tradi- tum est, tenere et psallere. Nos autem illum in omnibus ecclesiasticis doctrinis, et vtilitatibus orthodoxum, et proficuum esse reperientes, vobis iterum ad regendam commissam sibi Dei ecclesiam remisimus; quem veluti pastorem proprium vt digno honore, ac reuerentia, laetaque mente reci- piatis, iubemus: quia nostrae apostolicae auctoritatis praecepto archiepis- copatus ei priuilegium confirmauimus, et in perpetuum, Deo iuuante, firmum manere statuimus; sicut antecessorum nostrorum auctoritate, omnia eccle- siarum Dei iura, et priuilegia statuta, et firmata consistunt, ita sane, ut iuxta canonicam traditionem omnium negotiorum ecclesiasticorum curam habeat ipse, et ea, velut Deo contemplante, dispenset. Nam populus Dei illi commissus est, et pro animabus eorum hic redditurus erit rationem. Ipsum quoque presbiterum, nomine Vichinum, quem nobis direxisti, electum episcopum consecrauimus sanctae ecclesiae Nitriensis; quem suo archiepis- copo in omnibus obedientem, sicuti sancti canones docent, esse iubemus; et volumus, ut pariter cum ipsius archiepiscopi consensu et prouidentia alterum nobis apto tempore utilem presbiterum, aut diaconum dirigas; quem similiter in alia ecclesia, in qua episcopalem cathedram noueris esse ne- cessariam, ordinemus episcopum: ut cum his duobus a nobis ordinatis epis- copis praefatus archiepiscopus vester iuxta decretum apostolicum per alia loca, in quibus episcopi honorifice debent, et possunt existere, postmodum valeat ordinare. Presbiteros vero et diaconos, seu cuiuscunque ordinis clericos, siue Sclauos, siue cuiuslibet gentis, qui intra prouinciae tuae fines consistunt, praecipimus esse subiectos et obedientes, in omnibus iam dicto confratri nostro archiepiscopo vestro, ut nichil omnino praeter ipsius con- scientiam agant. Quodsi contumaces et inobedientes existentes, scandalum aliquod, vel schisma facere praesumpserint, et post primam et secundam admonitionem se minime correxerint, quasi zizaniorum seminatores ab ec- clesiis et finibus vestris auctoritate nostra praecipimus procul esse abiiciendos, secundum auctoritatem capitulorum, quae illi dedimus, et vobis direximus. Lilleras denique sclauonicas, a Constantino quondam philosopho (s. Cyrillo) repertas, quibus Deo laudes debite resonent, iure laudamus, et in eadem 6 *

Strana 44
44 lingua Christi Domini nostri preconia et opera ut enarrentur, iubemus: neque enim tribus tantum, sed omnibus linguis Dominum laudare auctoritate sacra monemur, quae praecipit dicens: Laudate Dominum omnes gentes, laudate eum omnes populi. Et apostoli repleti Spiritu sancto locuti sunt omnibus linguis magnalia Dei. Hinc et Paulus, coelestis quoque tuba insonat monens: Omnis lingua confiteatur, quia Dominus noster Jesus Christus in gloria est Dei Patris. De quibus etiam in prima ad Corinthios epistola satis et manifeste nos admonet, quatenus linguis loquentes eccle- siam Dei aedificemus. Nec sanae fidei, vel doctrinae aliquid obstat, siue missas in eadem sclauonica lingua canere, siue sanctum euangelium vel lectiones diuinas noui et veteris testamenti bene translatas, et interpretatas legere, aut alia horarum officia omnia psallere: quoniam qui fecit tres linguas principales, hebraeam scilicet, graecam, et latinam, ipse creauit et alias omnes ad laudem et gloriam suam. Jubemus tamen, ut in omnibus ecclesiis terrae vestrae propter maiorem honorificentiam euangelium latine legatur, et postmodum slauonica lingua translatum in auribus populi, latina verba non intelligentis, annuncietur; sicut in quibusdam ecclesiis fieri videtur. Et si tibi et iudicibus tuis placet, missas latina lingua magis audire, prae- cipimus, ut latine missarum solennia tibi celebrentur. Data mense Junio, Indictione XIII. — Salagius Status ecclesiae lib. IV. p. 424. — Collect. concilior. Hard. VI. p. I. col. 85. — Dobner Annal. III. 190. — Fejér I. 213. — et alii. LX. Joannes VIII. papa Methodium, archiepiscopum Moraviensem, a fidei orthodoxae cultu ejusque propagandae sludio laudat, et de malis, quae perpessus est, humanisse solatur. X. Kal. Aprilis. 881. Joannes episcopus, servus servorum Dei. Methodio archiepiscopo pro fide. Pastoralis sollicitudinis tue curam, quam in lucrandis animabus fidelium Domino Deo nostro exhibes, approbantes, et orthodoxe fidei te cultorem strenuum existere contemplantes, nimis in eodem Domino iocun-

Strana 45
45 damur," et ei inmensas laudes, et gratias agere non cessamus, qui) te magis ac magis in suis mandatis accendat, et ad sancte sue Ecclesie pro- fectum ab omnibus adversitatibus clementer" eripiat. Verum auditis per tuas litteras variis casibus, vel eventibus tuis, quanta compassione tibi condoluerimus ex hoc advertere poteris, in quo te coram nobis positum sancte d) Romane Ecclesie doctrinam iuxta sanctorum patrum") traditionem sequi debere monuimus, et tam simbolum, quam rectam fidem a te docendam, et predicandam subdimus," nostrisque apostolicis litteris glorioso Principi Sphen- topulcho?) quas ei asseris fuisse delatas, hoc ipsum significavimus, et neque alie littere nostre ad eum directe sunt, neque Episcopo illi palam, vel secreto aliud faciendum iniunximus, et aliud a te peragendum decreuimus. Quanto minus credendum est, ut sacramentum ab eodem Episcopo exhige- remus," quem saltem levi sermone super hoc negotio allocuti non fuimus. Ideoque cesset ista dubietas, et Deo" cooperante, sicut evangelica, et apos- tolica se habet doctrina, orthodoxe fidei cultum fidelibus cunctis inculca, ut de labore tui certaminis Domino Jhesu Christo fructum afferas abun- dantem, et gratia eius remuneratus mercedem recipias competentem. Ceterum de aliis temptationibus, quas diverso modo perpessus es, noli tristari, quin potius hoc secundum Apostolum omne gaudium prorsus exhistima, quia si Deus pro te, nemo esse poterit contra te, tamen cum, Deo duce, reuersus fueris, quicquid inhormiter adversum te est commissum, quicquid iam dictis epis- tolis") contra suum ministerium in te exercuit, utramque audientiam coram nobis discussam, adiuvante Domino, legitimo fini trademus, et illius pertina- ciam iudicii nostri sententia") corripere non amittemus.") Data X. Kalend. Aprilis, Indictione XIIII. In edit, a) iucundamur, b) quia, c) aelementer ommissum d) sanclam, e) inedict. sequitur: „probabilem" ſ) subdidimus. g) Sſentopulchro h) axegerimus i) et a Deo k) „quicquid — usque commissum" ommissum 1) reclius „dictus episcopus mn) sententiam n) non intermittemus. — Descriptum et recognitum ex autographo Regesto literarum apostol f. r. Joannis VIII. papae, (ep. 278. pag. 110.) quod adservatur in Tabular. secret. S. R. E. In quorum fidem. .. XVI. Kal. Majas MDCCCXXXI. M. Marini, Tabulariorum S. R. E. Praefectus. (Sub sigillis, archivi secreti apostolici Vaticani, nec non D. M. Marini Tabul. Praefecti.) — Vide et confer notam numeri LVII.

Strana 46
46 LXI. Confoederalio inter Swatopluk, ducem Moravorum, et Aribonem comitem terminalem. 883. Duo fratres, Willihalmus et Engilscalcus, cum terminum regni Baioa- riorum in oriente a rege, i. e. seniore Hludowico, concessum contra Ma- ravanos tenuerunt, multaque pro patria tuenda conflictando sudasse feruntur, tandem diem ultimum huius aeris in eadem voluntate finiere permanentes, non vero esset honor illorum filiis redditus, Erbo (in) comitatum domno rege concedente, successit. Quod praedictorum virorum pueruli, illorumque propingui in contrarium accipientes et vertentes, dixerunt alterutrum fieri, vel Arbonem comitem, si non recederet de comitatu parentum suorum, vel seipsos morituros gladii ante faciem. Hoc experimento Arbo concussus, amicitiam iniit cum Zuentibaldo, duce Maravorum gentis, firmaque inter illos foedera, filium suum obsidem fieri non tardavit. Pertz Mon. Germ. I. in annal. Fuld, ad ann. LXII. Karolomannus rex colloquium celebrat ad Tullinam cum Swatopluk, duce Moravorum. 884. Imperator per Baioariam ad orientem proficiscitur, veniensque prope flumen Tullinam, Monte-Comiano colloquium habuit. Ibi inter alia veniens Zuentibaldus dux cum principibus suis, homo, sicut mos est, per manus impe- ratoris efficitur, contestatus illi fidelitatem iuramento, et usque dum Karolus vixisset, numquam in regnum suum hostili exercitu esset venturus. Postea veniente Brazlawoni duce, qui in id tempus regnum inter Dravum et Savum flumine tenuit, suaeque miliciae subditus adiungitur, rex per Caren- tam in Italiam porrexit; prospere Papia natalem Christi celebravit. Du Chesne II. 570. — Annal. Fuld. ad Ann.

Strana 47
47 LXIII. Legatio Swatopluk, ducis Moravorum, ad Arnulfum, ne inimicos suos sustentet. 884. Pueri (Willihalmi et Engilscalci) statuerunt fieri homines Arnulfi, Karlmanni regis filii, qui tunc Pannoniam tenuit. Quo audito, Zuentibaldus dux (Moravorum) misit nuncios ad eum, ait illi: Inimicos meos sustentas; si eos non dimiseris, nec me tecum pacificatum habebis. Alteram vero occasionem adversus eum protulit: Tui homines in vitam meam, nec minus in regnum meum, dolose cum Bulgaris conciliaverunt, qui priori anno suum regnum vastavere; hoc volo mihi cum iuramento verum non esse contestari: quorum neutrum uinquam se facturum Arnulfus renuntiat. Pertz Mon. Germ. I. in annal. Fuld. ad ann. LXIV. Melhodius, archiepiscopus Moraviensis, consecrat ecclesiam s. Pelri Brunae, ejusque dotem confirmat. Brunae, in die ss. Petri et Pauli, 884. † C †. In nomine patris et filii et spiritus sancti. amen. Anno ab incarnatione domini nostri Jesu Christi DCCCLXXXIIII. consecrata est hec ecclesia in honore beatorum Petri et Pauli principum apostolorum Dei per reuerendissimum in Christo patrem Metodium, archiepiscopum Mara- uensem, ipso eorundem festi die dicato, ac prima eius dos in Brne et Luze confirmabatur scripti tenore coram Zuatoplch duce glorioso et po- pulo illegibili. Amen in eternum. amen. amen. Ex epistola praepositi Rayhradensis ad Severum, Pragen. episcopum, scripta. Vide anno 1062. — Ex eodem fragm. Olomucen. Vide n. XLII.

Strana 48
48 LXV. Pax in oriente inter Arnulfum et Zwentibaldum (Swatopluk, ducem Moravovum, praesentibus scilicet Boioariorum principibus, iusiurando constare firmatur. Pertz Mon. Germ. I. in annal. Fuld. ad annum. LXVI. Arnolfus rex . . . monasterio Chremise possessionem in Nezzilpach in comitatu Aribonis tradit. Dt. in Regina civitate, Nonis Januarii, 888. Arnulfus . . .Rex . . . Snelperoni abbati monasterii Chremise . . . omnia, que antea in loco Nezzilpach iuxta riuum Chremisa . . . ipse in beneficium tenuit in comitatu Arbonis, in pago Traungow .. in proprie- tatem tradit . . . . . Datum Nonis Januarii anno dominice incarnationis DCCCLXXXVIII. Indictione VI. anno regni . . . primo. Actum Regina civitate. . . Rettenpacher Annal. Cremifan. p. 40. LXVII. Arnolfus rex confirmat ecclesiae Salzburgensi possessionem bonorum ad Moosburg cum abbatia s. Adriani. Dl. XII. Kalend. Decembris, 888. Arnulfus diuina fauente gratia rex. . . Comperiat omnium nostrorum . . fidelium solertia, qualiter .. venerabilis archiepiscopus noster Dietma- rus . . postulauit serenitatem nostram, vt quasdam res . . . ad sanctam ecclesiam Juuauensem . . . concederemus. . . . Tradimus itaque . . . ad Sabariam, ad Panwchabe, ad Mosepurch, abbatiam, vbi s. Adrianus martyr

Strana 49
49 Christi requiescit. . . . Ad Salapiugen curtem, cum CCC mansis, et toti- dem vineis, vel quidquid ibi habuimus, ecclesiam ad Quartana, ecclesiam ad Gensi, ad V Ecclesias, cum teloneis et vineis et forestibus et cum omnibus, quae ab antecessoribus nostris antea beneficiata fuissent, firma- mus in proprium. Data XII. Kalend. Decembris, anno Christi incarnatio- nis DCCCLXXXVIII. Anno domini Arnolfi serenissimi regis II. in orientali Francia regnate, indictione IX. Salag. status eccl. IV. c. 6. Nro. 23. — Fejér I. 220. LXVIII. Arnolfus rex dat Snelhardo abbati de Chremisa tres hubas juxta rivum Scaaha in comitatu Arbonis, quas . . . . . . Slaui prius tenuerunt. Neuhoven ad mon. s. Floriani, Kalend. Aprilis, 888. Aventini excerpta dipl. apud Oefel. I. 705. LXIX. Arnolfus rex, rogatu conjugis Otae, abbati Snello in comitatu Ari- bonis loco Scalaha in villa Oberndorf duas hubas confert. Actum ad No- vam ecclesiam V. Nonas Maji, 889. Aventini excerpta dipl. apud Oefel. I. 705. LXX. Swatopluk, dux Moraviae, dotat ecclesiam sancti Petri Olomucii. 885 — 889. Zuatoplk uero dux tradidit ad altare sancti Petri (in Olomutici — Olomucii) in manus sacerdotis ioannis sextam 7

Strana 50
50 partem omnium, quecunque in supa Olomutici ad castellum proueniunt. Ex transumpto Severi, episcopi Pragensis, (quod vide sub anno 1062.) cujus copiam e fragmento vetustissimi codicis traditionum ecclesiac Olo- mucensis (scripti sec. XII.) quondam professor Monse in archivo curiae Olomucen, descripsit. — Confer donationem Swatopluk ducis anno 863. n. XLII. — Aliarum quoque donationum ad eandem ecclesiam a principibus (Ratis et Swatopluk) factarum, literac Bretislai, ducis Moraviae (vide anno 1030) mentionem faciunt hanc : „Hincest, quod ego „Bracizlaus, dux Morauiensis, etiam ecclesie sancti Petri „in Olomuci, et capelle, que est in honore b. Clementis „constructa ibidem, eam dotis sue restitui fecimus por- „tionem, quam ipsi ex collatione antiquorum huius terre „principum concessam esse scripto et oretenus ueraci- „ter didicimus; videlicet circuitum . . . . iuxta fluuium „Maraua, ubi alius fluuius, qui Tye nuncupatur, in ean- " „dem profluit, cum loco Tyn.. . . LXXI. Colloquium Arnolfi regis cum Swatopluk, duce Moravorum, loco Omuntes- berch. Media quadragesima, 890. Mediante quadragesima rex Pannoniam proficiscens conventum cum Zuentibaldo duce, loco, qui vulgo appellatur Omuntesberch, habuit. Ibi inter alia praefatus dux ab apostolico rogatus, regem obnixe interpellabat, ut urbe Roma domum sancti Petri visitaret, et Italicum regnum a malis christianis et imminentibus paganis ereptum, ad suum opus restringendo dignaretur tenere. Sed rex multimodis causis in suo regno crescentibus praepeditus, quamvis non libens postulata denegavit. Pertz Mon. Germ. I. in annal. Fuld. ad annum.

Strana 51
51 LXXII. Arnolfus rex concedit Swatopluk, regi Moravorum, ducatum Boemorum. 890. Anno dominicae incarnationis DCCCXC. Arnolfus rex concessit Zuen- diboldo, Marahensium Sclavorum regi, ducatum Behemensium, qui hactenus principem suae cognationis ac gentis super se habuerant, Francorumque regibus fidelitatem promissam inviolato foedere conservaverant, eo quod illi, antequam in regni fastigio sublimaretur, familiaritatis gratia fuerit con- nexus: denique filium eius, quem ex pellice susceperat, a sacro fonte levavit, eumque ex nomine suo Zuentibold appellari fecit. Pertz Mon. Germ. I. in annal. Reginonis ad ann. LXXIII. Arnolfus rex legatos suos pro renovanda pace ad Moravos trans- misit. 891. Pertz Mon. Germ. I. in annal. Fuld, ad ann. LXXIV. Colloquium Arnolfi regis cum Brazlavone duce in Hengistfeldon de ex- peditione Moravica. 892. Arnulfus rex, irato animo in Hengistfeldon cum Brazlavone duce colloquium habuit, ibi inter alia, quaerens tempus et locum, quomodo possit terram Maravorum intrare; consultum est enim, ut tribus exercitibus ar- matis illud regnum invaderet. Pertz Mon. Germ. I. in annal. Fulden. ad annum. *

Strana 52
52 LXXV. Arnolfus rex ad Bulgaros legatos mittit, ne Moravis salem vendant. 892. Arnulfus rex — missos etiam suos ad Bulgarios et regem eorum Laodomur ad renovandam pristinam pacem cum muneribus mense Septem- bri transmisit, et ne coemptio salis inde Maravanis daretur exposcit . . . Ibi a rege honorifice suscepti . . . . cum muneribus mense Maio (893) reversi sunt. Pertz Mon. Germ. I. in annal. Fulden. ad annum. LXXVI. Arnolfus rex tradit monasterio Chremise possessiones fratrum Wilhelmi et Engilschalci comitum terminalium. Actum Ratensdorf, dt. XI. Kalend. Novembris, 893. Arnulphus . . rex . . per abbatis nostri Snelperonis obtentum ad- moniti, . . quasdam res iuris nostri, ob quorumdam infidelitatis contra nos perpetrate reatum, in nostram publice ditionem redactas, id est, quicquid Wilhelmus et Engilschalcus, germani fratres, comites videlicet quondam strenui terminales, vel coheredes, filii ac posteri eorum . . tam ad Epores- burch, ad Chambe, siue ad Persiniacham, quamque in aliis Waioarie scilicet atque Sclavinie locis vel terminis habuerunt, ad sanctum Agapitum . . in mo- nasterio Chremisa . . donamus et tradimus . . . . Datum XI. Kal. Nouem- bris anno dominice incarnationis DCCCXCIII. Indictione XI. anno VII. Ar- nulfi regis. Actum ad Ratensdorf. Rettenpacher Annal. Cremifan. p. 43.

Strana 53
53 LXXVII. Zuentibaldus (Swatopluk) dux Maravorum . . . diem ultimum clausit infeliciter .. Pax tempore auctumni inter Baioarios et Moravos compacta est. 894. Pertz Mon. Germ. I. in annal. Fulden. ad ann. LXXVIII. Ducatus Boemorum a Moravia separatur. Ratisbonae mense Julio, 895. Mediante mense Julio habitum est urbe Radisbona generale con- ventum; ibi de Sclavania omnes duces Boemaniorum, quos Zuentibaldus dux (quondam Moravorum) a consortio et potestate Baioaricae gentis per vim dudum divellendo detraxerat, quorum primores erant Spitignewo, Witizla (spitigneuuo, — uiutizla) (Wratislaw?) ad regem venientes et honorifice ab eo recepti, per manus, prout mos est, regiae potestati recon- ciliatos se subdiderunt. Pertz Mon. Germ. I. in annal. Fuld. ad ann. LXXIX. Arnolfus rex fideli suo Walthuni quaedam bona confert in comitatu Liu- poldi, recognoscente Wichino cancellario. Act. ad Olinga, dt. III. Kal. Octobris, 895. In nomine sanctae et indiuiduae trinitatis. Arnolfus diuina fauente gratia rex. Nouerit omnium igitur fidelium tam praesentium, quam futurorum sagacitas, quia nos rogatu ac petitione quorumdam fidelium nostrorum, Liu- poldi videlicet nepotis nostri, Ineguiwardi ac Rodolfi, cuidam fideli nostro,

Strana 54
54 nomine Walthuni vocitatus, quasdam res proprietatis nostrae, quas antea in beneficium habuit in loco, qui vocatur Trusenthal, ac duobus castris in eo aedificatis et nemus in monte Diesche, et in marchia iuxta Souwam tres re- gales mansus quos Riechenburch dicitur et aliud praedium ultra fluvium Sou- wam, Gurkefeld nuncupatum et in alio loco quidquid Ottelin habuit in benefi- cium Vudrina, in comitatu Liupoldi in orientalibus partibus, charanta nominatis, in proprietatem concessimus cum domibus et aliis aedificiis, campis, pratis, pascuis, terris cultis et incultis, siluis, montibus, et collibus, aquis, aquarum- que decursibus, mobilibus et immobilibus, viis et inviis, exitibus et reditibus, quaesitis et inquirendis, ac quidquid ad praescriptas res iuste ac legitime per- tinere videatur. Praecipimus equidem hunc praesentem auctoritatis nostrae titulum inde conscribi, per quem volumus, ut praedictus Waltuni ab hodierna die ac deinceps perpetuis temporibus eiusdem concessionis nostrae rebus liberrimam habeat potestatem, donandi, vendendi, commutandi, uel quodcum- que exinde placuerit faciendi absque ullius fraudulentae personae contro- versia. Et ut haec largitionis nostrae auctoritas solidiorem in Dei nomine per cuncta volventis mundi curricula obtineat stabilitatem, propria etenim manu nostra subtus eam roborantes annuli nostri impressione iussimus in- signiri. — Signum domini Arnolfi invictissimi regis. — Wichingus can- cellarius ad uicem archicapellani recognoui. Et data III. Kalend. Octobris anno Domini DCCCXCV. Indictione XIII. anno VIII. regni domini Arnolfi regis. Actum ad Otinga in Dei nomine feliciter, amen. Archiv für Süddeutschland II. 213. LXXX. Arnolfi regis diploma pro monasterio s. Salvatoris in monte Amiato recognovit Wichingus cancellarius. Dt. Romae IV. Kalend. Martii, 896. Vghelli Italia sacra IV. 616.

Strana 55
55 LXXXI. Legatio Moravorum petit pacem ab Arnolfo rege. Otinga, 897. Arnolfus caesar curte regia Otinga natalem Domini celebravit, adve- nientibus ibidem ad eum Maravorum missis, qui pro pace constituenda, ne exules eorum profugi reciperentur, ab imperatore flagitabant; quos rex ut audivit, absolvit et sine mora abire permisit. Pertz Mon. Germ. I. in annal. Fuld. ad ann. LXXXII. Legatio Boemorum petit auxilia adversus Moravos ab Arnolfo rege. Ratisbona, 897. Gentis Bohemitarum duces ad imperatorem Arnulfum, qui tunc tem- poris Ratisbona urbe moratus est, devenerunt, offerentes ei munera regia, et sua suorumque fidelium suffragia contra eorum inimicos Marahabitas postulantes, a quibus tum saepe, ut ipsi testificati sunt, durissime compri- mebantur. Quos ergo duces rex imperator gratuito suscipiens, verbaque consolationis eorum pectoribus habundantius inseruit, et laetabundos donoque honoratos patriam in suam abire permisit. Pertz Mon. Germ. I. in annal. Fuld. ad ann. LXXXIII. Arnolfus imperator pro praedio Summus lacus in Italia monasterii Otinga, ad episcopatum Pataviensem pertinentis, dat Ruite Otingensi ecclesiae oportunius sitam. Engelpero notarius ad vicem Wichingi episcopi recognovit. Ad Rantesdorf XIIII. Kalend. Septembris, 898. Aventini excerpta dipl. apud Oefel. I. 706.

Strana 56
56 LXXXIV. Arnolfus imperator dat Engilmaro episcopo Pataviensi aream Pata- viae. Wichingus cancellarius recognovit. Regina civitate Idibus Decem- bris, 898. Aventini excerpta dipl. apud Oefel. I. 706. LXXXV. Arnolfus imperator confert nobili viro Zwetboch bona Celsach et in Gur- katal. Actum Ratensdorf, dt. II. Kalend. Septembris, 898. In nomine sanctae et indiuiduae trinitatis. Arnolfus imperator augustus. Noverit igitur omnium sanctae Dei ecclesiae fidelium nostrorumque, prae- sentium scilicet et futurorum industria, qualiter nos rogatu Iringi et Isin- grimi, dilectorum comitum nostrorum, cuidam viro progenie bonae nobilitatis exorto, Zwetboch videlicet nominato, Luipoldi, carissimi propinqui ac il- lustris nostri marchionis, vasallo quasdam res iuris nostri, hoc est in Charin- triche, in comitatu ipsius consanguinei nostri, curtem, quae dicitur Gurca cum omnibus pertinentiis suis mobilibus et immobilibus, et quidquid isdem praeterea nostra donatione et supradicti marchionis nostri concessione in Gurktala et in alio loco, qui dicitur Celsach in eodem inquam comitatu posito, in beneficium habere visus est, cum omni integritate, curtibus, aedificiis, campis, agris, pratis, pascuis, sylvis, aquis aquarumque decur- sibus, molinis, piscationibus, terris cultis et incultis, vineis, familiis man- cipiis utriusque sexus, viis et inviis, censibus, exitibus, redditibus quaesitis et inquirendis, mobilibus et immobilibus perenni iure in proprium conce- dentes donavimus. Jussimus quoque inde hoc praesens praeceptum con- scribi, per quod volumus firmarique iubemus, ut praescriptus Zwetboch ex cunctis in praesenti pagina nostrae munificentiae rebus praelibatis cum om- nibus accidentiis suis firmissimam habeat potestatem habendi, donandi, ven-

Strana 57
57 dendi, commutandi, seu quidquid libuerit sibi exinde faciendi. Et ut haec auctoritas nostra firmiorem in Dei nomine obtineat stabilitatem manu nostra subtus eam roborauimus, annuloque nostro iussimus insigniri. — Signum domini Arnolfi serenissimi imperatoris. — Wichingus cancellarius ad vicem Theotmari archicapellani recognoui. Et data II. Kalend. Sep- tembris, anno incarnationis Domini DCCCXCVIII. indictione I. anno do- mini regis Arnolfi XI. actum Rantesdorff. Amen. Archiv für Süddeutschland I. 213. LXXXVI. Arnolfus imperator confert eidem nobili Zwetboch alia bona ad Milze et Mottniz flumina el alpes Glodnize. Actum Rantesdorff, dl. II. Non. Septembris, 898. In nomine sanctae et individuae trinitatis. Arnolfus imperator augustus. Nouerit igitur omnium sanctae Dei ecclesiae fidelium nostrorumque, prae- sentium scilicet ac futurorum industria, qualiter nos rogatu Irigni et Isgrimi, dilectorum comitum nostrorum, cuidam viro progenie bonae nobilitatis exorto Zwetboch nominato, Liupoldi, carissimi propinqui ac illustris nostri marchionis, vasallo quasdam res iuris nostri, hoc est in Carinthia in comitatu ipsius consan- guinei nostri sub certa determinatione ab alpibus Glodnize, ad desertas alpes, ad coniuratum fontem, ad confluentia milse mottniz et exinde usque Entrichesta- ne ex una parte montis usque ad muram fluvium, et ex alia parte eiusdem montis usque ad Gurcam fluvium cum omnibus pertinentiis suis mobilibus et immobili- bus, et quidquid isdempraeterea nostra donatione et supradicti marchionis nostri concessione in alio loco, qui dicitur Zdelsach, in eodem inquam comitatu posito in beneficium habere visus est cum omni integritate, curtibus, aedificiis, cam- pis, agris, pratis, pascuis, silvis, montibus et collibus, venationibus, piscatio- nibus, aquis aquarumque decursibus, molinis, terris cultis et incultis, vineis, familiis mancipiis utriusque sexus, viis et inviis, censibus exitibus et redditi- bus, quaesitis et inquirendis, mobilibus et immobilibus perrenni iure in pro- 8

Strana 58
58 prium concedentes donavimus. Jussimus quoque inde praesens praeceptum conscribi, per quod volumus firmarique iubemus, ut praescriptus Zwetboch ex cunctis in praesenti pagina nostrae munificentiae rebus praelibatis cum omnibus accidentiis suis firmissimam habeat potestatem sibi retinendi, donandi, vendendi, commutandi, seu quidquid libuerit inde faciendi. Et ut haec aucto- ritas nostra firmiorem in Dei nomine habeat stabilitatem manu nostra subtus eam roboravimus, annuloque nostro iussimus insigniri. — Signum domini Arnolfi serenissimi imperatoris. — Wichingus cancellarius ad vicem Theot- mari archicapellani recognoui. Data II. Nonas Septembris, anno incarnatio- nis Domini DCCCXCVIII. indictione I. anno domini regis Arnolfi XI. actum Rantesdorff. Amen. Archiv für Süddeutschland I. 215. LXXXVII. Arnolfus imperator fideli suo Heimoni judicium in pago Grunzwili et super Moravos concedit. 898. Arnolfus rex . . . Noster quidam ministerialis, nomine Heimo, sere- nitatis nostrae magnitudinem deprecatus est, ut in orientalibus partibus in pago Grunswit dicto, ubi Arbo terminalis comes praeesse visus est, super proprietatem suam, legalem sibi rectitudinis potestatem in proprietatem con- cessissemus . . . . . . . . . . (Concedit ipsi facultatem locandae civitatis Heimburg.) . . . . . . . . . . Et si forsan de Maravorum regno aliquis causa iustitiae supervenerit, si tale quidlibet est, quod ipse Heimo vel advocatus eius corrigere nequiverit, iudicio eiusdem comitis potenter finiatur . . . . . . . ad publicum iam fati comitis mallum ipse Heimo seu vicarius eius ad iustitiam exigendam pergat. Fragmentum hoc in : Taschenbuch für die vaterländische Geschichte. Wien, 1813. pag. 36, 37 et 73.

Strana 59
59 LXXXVIII. Arnolfus imperator tradit et donat urbem Pataviam cum integro the- loneo Wichingo, episcopo Pataviensi. V. Idus Septembris, 899. Aventini excerpta dipl. apud O efel. I. 706. LXXXIX. Arnolfus imperator ad preces Wichingi, episcopi Pataviensis, et Isin- grimi comitis donat ad capellam Rantesdorff divo Pancratio duo jugera ad utilitatem servorum Dei. Nonis Februarii, 899. Aventini excerpta dipl. apud 0 efel. I. 706. XC. Wichingus, episcopus prius Moraviensis, nunc Pataviensis, edicto concilii Salisburgensis sua sede movetur. 899. Engilmarus Pactaviensis episcopus obiit, in cuius locum Wihingus, Alamannus quidam, contra instituta patrum, prius Moravensis ab aposto- lico destinatus episcopus, rege concedente successit. Sed non multo post a Deotmaro archiepiscopo (Salisburgensi) ceterisque suffraganeis suis contra voluntatem regis canonicali iudicio abiectus, ac Rihharius ad ean- dem sedem episcopus in id ipsum tempus ordinatus est. Pertz Mon. Germ. I. in annal. Fuld. ad annum. — Fejér ex annalibus editis a Frehero in Scriptoribus German. conciliorum seculi IX. Tomo II. pag. 413. 8 *

Strana 60
60 XCI. Theotmarus, archiepiscopus Salisburgensis, cum suis suffraganeis conque- runtur, non absque falsa criminatione, apud Joannem IX. de subtracta Moravia iurisdictioni Bavariae, et de intrusis ibidem archiepiscopo Joanne et episcopis Benedicto et Daniele. 899. Summo pontifici et vniuersali papae, non vnius vrbis, sed totius orbis domino Joanni, Romanae sedis gubernatori magnifico, humillimi pa- ternitatis vestrae filii, Theotmarus, Juuauensis ecclesiae archiepiscopus, Valdo, Frisingensis, Erchenpaldus, Eystatensis, Zacharias, Saebonensis, Tutto, Ratisponensis, Richarius, Patauiensis ecclesiae episcopus; nec non et vniuersus clerus populusque christianus per totam Noricam, quae et Bauaria conuersatur, prosperum in saluatore nostro profectum, catholicae pacis augmentum, et regnum optamus aeternum. Antecessorum vestrorum decretis, et catholicorum patrum institutis plenissime instruimur, in omnibus nostro ministerio sacerdotali obstantibus et aduersantibus Romanum ap- pellare pontificem, vt, quod ad vnitatem concordiae, et ad custodiam per- tinet disciplinae, nulla dissensione violetur; sed ab ipso summa prouisione decernatur. Nequaquam enim credimus, quod coacti quotidie audimus, vt de illa sancta et apostolica sede, quae nobis sacerdotalis mater est digni- tatis, et origo christianae religionis, profluxerit quippiam peruersitatis, sed doctrina et auctoritas ecclesiasticae rationis. Sed venerunt, vt ipsi pro- mulgarunt, de latere vestro tres episcopi, videlicet Joannes archiepiscopus, Benedictus et Daniel episcopi in terram Schlauorum, qui Maraci dicuntur, quae regibus nostris et populo nostro, nobis quoque cum habitatoribus suis subacta fuerat, tam in cultu religionis, quam ex tributo substantiae secularis: quia exinde primum imbuti, et ex paganis christiani sunt facti. Et idcirco Patauiensis episcopus ciuitatis, in cuius ditione sunt illius tempore populi, ab exordio christianitatis eorum, quando voluit et debuit, illuc nullo obstante in- trauit, et synodalem cum suis et etiam ibi inuentis conuentum frequentauit, et omnia, quae agenda sunt, potenter egit, et nullus ei in faciem restitit;

Strana 61
61 etiam et nostri comites illi terrae confines placita secularia illic continuaue- runt, et quae corrigenda sunt, correxerunt, tributa tulerunt, et nulli eis resti- terunt, vsque dum incessente corda eorum diabolo christianitatem abhorrere, et omnem iustitiam detrectare, belloque lacessere et obsistere saeuissime coeperunt adeo, vt via episcopo et praedicatoribus eo non esset, sed libitu suo egerunt, quae voluerunt. Nunc vero, quod nobis graue videtur et incredi- bile, in augmentum iniuriae iactitant, se magnitudine pecuniae id egisse, qualia de illa episcopali sede numquam audiuimus exisse, neque canonum de- creta id sanxisse, vt tantum schisma vna pateretur ecclesia. Est enim vnus episcopatus in quinque diuisus. Intrantes enim praedicti episcopi in nomine vestro, vt ipsi dixerunt, ordinauerunt in vno eodemque episcopatu vnum ar- chiepiscopum, si tam in alterius episcopatu archiepiscopium esse potest, et tres suffraganeos eius episcopos, absque scientia archiepiscopi, et consensu episcopi, in cuius fuere dioecesi. Cum in concilio Africano cap. XX. de- cretum sit, vt plebes, quae in dioecesibus ab episcopis retinentur, quae nun- quam episcopos habuerunt, nonnisi cum voluntate eius episcopi, a quo tenen- tur, proprios accipiant rectores, vel episcopos. Et item in eodem concilio cap. LXV. vt plebes, quae nunquam habuerunt proprios episcopos, nisi ex concilio vniuscuiusque prouinciae et primatis, atque consensu eius, ad cuius dioecesim eadem plebs pertinebat, minime accipiant. In decretis papae Leonis cap. XV. scriptum est: Nulla ratio sinit, vt inter episcopos habeantur, qui a prouincialibus episcoporum metropolitani iudicio non consecrantur. Item cap. MLIX. Si indignis quibusque, et longe extra sacerdotale meritum constitutis, pastorale fastigium et gubernatio ecclesiae detur, non est hoc consulere populis, sed nocere ; nec praestare regimen, sed augere discrimen. Et in eodem capite post pauca: Difficile est, vt bono peragantur exitu, quae malo sunt inchoata principio. Et in decreto papae Coelestini, antecessoris vestri, cap. XXII. continetur: ne alicui locus concedatur sacerdoti in alicuius iniuriam. Antecessor vester Zuentibaldo duce imperante, Vichingum con- secrauit episcopum, et nequaquam in illum antiquum Patauiensem episcopatum transmisit, sed in quamdam neophytam gentem, quam ipse dux domuit bello, et ex paganis christianos esse parauit Cum autem eisdem Schlauis locus familiaritatis apud legatos vestros dabatur, accusabant nos et diffamabant in

Strana 62
62 multis, et verbis mendacibus instabant, quia nemo eis vera respondebant, di- centes: nos et cum Francis et Alemannis scandalum et discordiam habuisse; cum hoc falsum esse ex hoc conuincitur, quia amicissimi nostri sunt, et cha- ritatiue cooperatores, et etiam cum ipsis impacatos esse accusabant. Quod non nostra culpa exigente, sed sua proteruia faciente ita fatemur esse, quia quando christianitas illis coepit vilescere, et insuper debitum tributum senioribus nostris regibus et principibus eorum soluere respuerunt, et in seruitium reciderunt. Idcirco iure proprio tributarios habere debuerunt, et debent, et si velint, nolint, regno subacti erunt. Quapropter oportet vos abs alto speculari, et moderaminis temperiem prae omnibus tenere, ne peior pars confortetur, et melior infirmetur. Progenitores namque se- renissimi senioris nostri, Ludouici videlicet imperatoris nostri, et reges ex christianissima Francorum gente prodierunt; Moimari vero Schlaui a pa- ganis et ethnicis venerunt; illi potentia imperiali Romanam rempublicam sublimarunt, isti damnauerunt; illi christianum regnum confortarunt, isti infirmauerunt. Illi toti mundo spectabiles apparuerunt, isti latibulis et vr- bibus occultati fuerunt; illorum consilio apostolica sedes pollebat, istorum persecutione christianitas dolebat. In omnibus his iuuenculus rex noster, nulli praedecessorum suorum inferior, secundum virtutem a Deo sibi datam sanctae Romanae ecclesiae, et vobis summo pontifici, cum omnibus regni sui principibus adiutor optat esse firmissimus. Omne namque regnum di- uinitus sibi commissum ad Dei seruitium, suumque adiutorium vnum vult et operatur. Vnde et pace viget, et concordia gratulatur, atque ad vestram paternitatem sicut patris sui se pertinere laetatur. Quod nos praefati Schlaui criminabantur, cum Vngaris fidem catholicam violasse, et per canem, seu lupum, aliasque nefandissimas et ethnicas res sacramenta et pacem egisse, atque, vt in Italiam transirent, pecuniam dedisse; si vobis coram posito ratio inter nos agitaretur ante Deum, qui cuncta nouit, an- tequam fiant, et coram vobis, qui vicem eius apostolicam tenetis, eorum falsitas manifestaretur, et nostra innocentia probaretur. Quia enim chri- stianis nostris longe a nobis positis semper imminebant, et persecutione ipsos nimia affligebant, donauimus illis nullius pretiosae pecuniam substan- tiae, sed tantum nostra linea vestimenta, quatenus eorum feritatem aliqua-

Strana 63
63 tenus molliremus. Talia namque, vt praescripsimus, iuxta malitiam cordis sui argumentantes, et pontifices vestros ad iniuriam nostram incitantes ad- eo, vt directa nobis epistola, quasi ab apostolica sede, haec omnia impro- perabant, atque inter alia diuino gladio feriendos dignos dicebant. Im- pletur enim in nobis, quod quidam sapiens ait: Justus tulit crimen iniqui. Ipsi enim crimen, quod a nobis falso semel factum imposuerunt, multis annis peregerunt. Ipsi multitudinem Vngarorum non modicam ad se sumserunt, et more eorum capita suorum pseudochristianorum penitus detonderunt, et super nos christianos immiserunt, atque ipsi superuenerunt, et alios capti- uos duxerunt, alios occiderunt, alios ferina carcerum fame et siti perdide- runt, innumeros vero exilio deputauerunt; et nobiles viros, ac honestas mu- lieres in seruitium redegerunt; ecclesias Dei incenderunt, et omnia aedificia deleuerunt, ita, vt in tota Pannonia nostra, maxima prouincia, tantum vna non appareat ecclesia, prout episcopi a vobis destinati, si fateri velint, enarrare possunt, quantos dies transierunt, et totam terram desolatam viderunt. Quando vero Vngaros Italiam intrasse comperimus, pacificari cum eisdem Schlauis, teste Deo, multum desiderauimus, promittentes eis propter Deum omnipoten- tem ad perfectum indulgere omnia mala, contra nos nostrosque acta, et omnia reddere, quae de suis nostros constaret habere; quatenus ex illis securos nos redderent, et tamdiu spatium darent, quamdiu Longobardiam nobis in- trare, et res s. Petri defendere, populumque christianum diuino adiutorio re- dimere liceret. Et nec ipsum ab eis obtinere potuimus; et post tanta maleficia haberent beneficia, et sunt falsi accusatores, qui semper fuerunt christianorum persecutores. Si quis in toto mundo nos aliorsum oberrasse, et iustitiae restitisse probare conetur, veniat praesens, et eum ludificasse, nosque de hac re sentietis purissimos esse. Idcirco singuli omnesque monendo preca- mur, ne vllo modo alicui falso, de nobis aliquam suspicionem referenti, creduli sitis, antequam oportunitas exigat, vt huius rei gratia missus de vestra cel- situdine nobis, aut a nostra paruitate directus appareat vobis. Communis gemitus, et generalis dolor angustat, quos Germania et tota tenet Norica, quod vnitas ecclesiae diuiditur scissura. Est enim, vt praemisimus, vnus epis- copatus in quinque diuisus. Ideo, si quid fraus maligna Schlauorum calliditate adduxerat, iustitia vertat. Vosque virtute ex alto induti, et apostolica potestate

Strana 64
64 armati, iuxta prophetam: Quod fractum est, alligate; quod infirmum, con- solidate; quod abiectum, reducite; vt deinceps populus et fidei integritate gratuletur, et sancta ecclesia tranquilla deuotione laetetur. Theotmarus, indignus archiepiscopus, et apostolicarum rerum procurator promtissimus. Pecuniam vestro iuri debitam propter infestam paganorum saeuitiam nec per me poteram, nec per alios transmittere; sed quia Dei gratia liberata est Italia, quanto citius potero, vobis transmittam. Precatur nostra humilitas, vt dignetur vestra sublimitas respondere per singula transmissa cum epistola. Alme pater mundi, dignus pro nomine Petri, Nomine quem sequeris, vtinam virtute sequaris; Sisque tuis famulis protector verus et impos; Commendes domino, coelo qui praesidet alto. E cod. Ms. monasterii Reichersperg primus integras literas vulgavit Christ. Gewold 1611, in append. diplom. ad chronicon Reichersperg. p. 33. unde ceteri plerique (Labbe concil. T. VII. Goldast, Schöns- leber, Pessina, Stredowsky, Calles, Hansiz, Pray, Dobner, Fejér) sus hauserunt XCII. Hathonis, Moguntini archiepiscopi, ad eundem Joannem IX. intercessoria, ne Moravi ac Pannonii, erecto in gratiam Methodii archiepisco- patu, a Bavaris separentur. 900. Domno sanctae et apostolicae et vniuersalis Romanae ecclesiae papae Hatho indignus praesul Moguntiensis ecclesiae, cum vniuersis suffraga- neis, nostrae exiguitati adiunctis, debitum orationis obsequium et fidelem seruitutem. Nouerit igitur sublimitas sanctitatis vestrae, quod nulla fra- trum vnanimitas sanctae Romanae ecclesiae potestati subiecta fidelior atque deuotior ac subiectior apparet, quam nos, qui vestrae dominationi et ca- piti omnium ecclesiarum omni mentis intentione subiicimur, plurimum gau- dentes in Domino, et in dono gratiae ipsius, quod per vestram sanctitatem

Strana 65
65 et sapientiam magnifice et amplissime sedes eiusdem ecelesiae dilatatur in religione diuina, et in hoc instantissime precibus incumbimus, depre- cantes diuinam clementiam, vt ad altiora semper conscendere vos et de die in diem meliora sectari atque perficere concedat. De cetero vestrae clementiae innotescimus, seniorem nostrum Arnolfum imperatorem de huius exilio migrasse. Sed quod, quamdiu in hoc mundo subsistimus, per incerta ferimur, nescientes vbi quorumdam animae post hanc lucem mansionem recipiant; vestris quasi prouoluti vestigiis subnixe poscimus, vt animam ipsius vestrae auctoritatis potestate a vinculis peccatorum absoluatis: quia quaecunque solueritis super terram, erunt soluta et in coelo. Tali vero do- mino rectore et gubernatore amisso in nostris partibus vacillat nauis eccle- siae. Quem regem eligeret, paruo tempore inscia mansit, et quia timor magnus aderat, ne solidum regnum in partes se scinderet, diuino, vt cre- dimus, instinctu factum est, vt filius senioris nostri quamuis paruissimus, communi consilio principum, et totius populi consensu, in regem eleuaretur; et quia reges Francorum semper ex vno genere procedebant, maluimus pri- stinum morem seruare, quam noua institutione insidere. Sed cur hoc sine vestra iussione et permissione factum sit, vestram haud dubitamus latere prudentiam, nulla scilicet alia causa actum constat, nisi quia paganis inter nos et vos consistentibus impeditum est iter nostrum ad sanctam matrem nostram Romanam sedem, ita, vt nec legati a nostra paruitate ad vestram dignitatem dirigi potuissent. Sed quia tamen occasio et tempus advenit, quo nostra epistola vestris obtutibus praesentaretur, rogamus nostram com- munem constitutionem vestrae dominationis benedictione roborari. Insuper etiam pietati vestrae intimamus, quod fratres et patres et coepiscopi nostri Bauarienses se apud nos conquerentes, et alta suspiria trahentes, geme- bant, qualiter Marauenses populi Francorum potestati rebelles iactent, se ab illorum consortio esse diuisos, et seorsum metropolitano gloriantur a vestra concessione esse sublimatos: cum nunquam metropolitana sedes inter illos haberetur, sed semper illorum prouinciae et dioecesi cohaererent. Do- lebat se etiam apud nos, quod quorumdam machinatione magna infamia circa vestram celsitudinem sint denotati, scilicet, vt cum paganis foedus 9

Strana 66
66 et pacem inirent, et ipsi pagani consilio eorum agerent tam multa nefaria et illicita. De his omnibus consilium a nobis quaerentibus Bauariensibus episcopis, iustum respondimus esse, fratrum solatio semper adhaerere; quia propheta inquit: Ecce quam bonum et quam iocundum habitare fratres in vnum. Illi vero non in vnum habitant, qui fratrum se solatio subtrahunt, aut insidias fratribus praeparant. Nos illorum tristitiae compatientes no- lumus illis consilium de talibus obiectionibus praebere, priusquam ad vestram interrogationem per epistolam nostram veniremus. Semper nos scimus car- nales spiritales solere persequi, et maleuolos beneuolos infamare et lace- rare. Praeuidere ergo summopere debent omnes, qui sacerdotes Domini persequuntur, tam occulte, quam manifeste, ne ad illos pertineat, quod pro- pheta dicit: Cogitauerunt malitias in corde suo, tota die constituebant proelia, exacuerunt linguas suas sicut serpentes, ven. asp. sub lab. eor. Et paulo post: Cadent super eos carbones, in igne deiicies eos. Et iterum: Vir linguosus non dirigetur in terra. Virum iniustum mala capient in interitu. Et per Jeremiam inquit Dominus: Omnes in sanguine iudicantur: vnus quisque proximum suum tribulat. Omnes in malum manus suas praeparant. Non debent enim alieni episcoporum aut accusatores, aut iudices fieri. Vnde de Loth est scriptum: Ingressus es vt aduena, numquid vt iudices. Accu- sator autem episcoporum nullus seruus, aut libertus, nullaque persona sus- pecta, aut infamis; repellantur omnes inimici, et omnes laici. Isti fratres et coepiscopi nostri Bauarienses veraces Dei cultores, et boni pastores per- uigili custodia custodiunt gregem sibi commissum, ne lupi rabies aliquam sancti gregis ouiculam rapiat in praedam suam. Stant pro muro domus Israel, ne aliqua vis inimica firmamentum ecclesiae dissoluat. Qui tales inquietat, de sua malitia impugnat, licet praesentem, futuram tamen non euadet poenam, quia scriptum est: Qui nos tangit, tangit pupillam oculi mei. Haec autem omnia praescripta vobis ideo dirigimus: quia estis caput totius sanctae ecclesiae, quaecunque per orbem diffunditur, et solamen moerentium; quae- cunque tristia nobis contigerunt membris vestris: quia ipsi sanctissimi pa- stores Christi superius dicti in nulla re a catholica fide deuiantes, sed ean- dem sanctis operibus et ecclesiasticis officiis ornantes, apud nos conque- rentes postulauerunt, vt vestrae notitiae manifesta faceremus: quia et illi

Strana 67
67 per se ipsos vobis eadem innotescere vita comite promittant. Vnde posci- mus, vt vestra consolatio illorum moerorem ad laetitiam reformet, et sem- per talia membra summo capiti, quod estis vos, se gaudeant adhaerere. Illi autem Marauenses, ut nostris auribus illatum est, in occassionem su- perbiae suae assumunt, quia a vestra concessione dicunt se metropoli- tanum suscipere, et singulariter degentes, aliorum episcoporum consortia refutant; si hac confidentia diutius inflantur, vsque sanguinis effusionem, vt multi arbitrantur, prosilient. In quantum praesumimus, admonemus, qua- tenus vestra auctoritas, priusquam hoc contingat, ad humilitatis viam illos corringendo deponat, ut tandem cognoscant, cui dominatui subiici debeant. Nos siquidem debitores esse cognoscimus, siquid a sanctae matris Romanae ecclesiae scilicet contigerit elabi, vos inde certificari, ut vestra potentia ad rectitudinis lineam perducatur. Quod si vestra admonitio illos non cor- rexerit, velint, nolint, Francorum principibus colla submittent; et credimus absque effusione sanguinis et mutua caede, ex vtraque parte tunc posse bene contingere. Iterumque vestrae dignitatis auribus replicamus, quod tam episcopi, quam laici Bauuarienses in religione christianitatis nulla gente inferiores esse probantur; neque vmquam Franci absque illorum auxilio, aut in ecclesiasticis rebus, aut in bellicis negotiis nominatim, vel fama dignum aliquid peregerunt, sicut neque illi absque istis. Ex eodem cod. Reicherspergensi (vide n. XIX. XCI.) edidit Chr. Gewold 1611 in app. ad chronicon Reichersperg. p. 20. XCIII. Fragmentum geographicum de terris Slavorum seculi IX. Descriptio ciuitatum et regionum ad septemtrionalem plagam Danubii. Ysti sunt, qui propinquiores resident finibus Danaorum, quos uocant Nor- tabtrezi, ubi regio, in qua sunt ciuitates LIII. per duces suos partite. Vuilci, in qua ciuitates XCV et regiones IIII. Linaa est populus, qui habet ci- uitates VII; prope illis resident, quos uocant Bethenici et Smeldingon et 9 *

Strana 68
68 Morizani, qui habent ciuitates XI. Juxta illos sunt, qui uocantur Hehfeldi, qui habent ciuitates VIII. Juxta illos est regio, que uocatur Surbi, in qua regione plures sunt, que habent ciuitates L. Juxta illos sunt, quos uocant Talaminzi, qui habent ciuitates XIIII. Beheimare, in qua sunt ciuitates XV. Marharii habent ciuitates XI. Vulgarii regio est inmensa et populus multus habens ciuitates V, eo quod multitudo magna ex eis sit et non sit eis opus ciuitates habere. — Est populus, quem uocant Marehanos, ipsi habent ciuitates XXX. Iste sunt regiones, que terminant in finibus nostris. — Isti sunt, qui iuxta istorum fines resident. Osterabtrezi, in qua ciuitates plusquam C sunt. Miloxi, in qua ciuitates LXVII. Phesnuzi habent ciui- tates LXX. Thaelesi plusquam CC urbes habent. Glopeani, in qua ciui- tates CCCC, aut eo amplius. Zuireani habent ciuitates CCCXXV. Busani habent ciuitates CCXXXI. Sittici, regio inmensa populis et urbibus muni- tissimis. Stadici in qua ciuitates DXVI populusque infinitus. Sebbirozi habent ciuitates XC. Vulizi populus multus, ciuitates CCCXVIII. Neriuani habent ciuitates LXXVIII. Attorozi habent CXVIII, populus ferocissimus. Eptaradici habent ciuitates CCLXIII. Vuillerozi habent ciuitates CLXXX. Zabrozi habent ciuitates CCXII. Zretalici habent ciuitates LXXIII. Atu- rezani habent civitates CIIII. Chozirozi habent civitates CCL. Leudizi habent ciuitates XLVIII. Thafnezi habent ciuitates CCLVII. Zeriuani, quod tantum est regnum, ut ex eo cuncte gentes Sclauorum exorte sunt, et originem, sicut affirmant, ducant. Prussani ciuitates LXX. Velunzani ciuitates LXX. Bruzi plus est undique, quam de Enisa ad Rhenum. Vui- zunbeire. Caziri, ciuitates C. Ruzzi. Forsderen. — Liudi. Fresiti. Sera- uici. Lucolane. Vngare. Vislane. Sleenzane, civitates XV. Lunsizi, ciui- tates XXX. Dadosefana, ciuitates XX. Milzane, ciuitates XXX. Besun- zana, ciuitates II. Verizane, ciuitates X. Fraganeo, ciuitates XI. Lupiglaa, ciuitates XXX. Opolini, ciuitates XX. Golensici, ciuitates V. E codice Ms. seculi XI. in bibliotheca regia Monaci protulit Hormayr in: Archiv für öfterreichische Geschichte ect. p. 282. Notis vero cri- ticis et commentario illustravit Jos. Dobrowsky ibidem p. 509.

Strana 69
69 XCIV. Chartula velustissima traditionum ad ecclesiam s. Petri Olomucii, scripta a fratre Silvestro. Initio seculi X. Ratis dux tradidit in die consecrationis ecclesie sancti Petri (Olo- mucii) per uenerabilem fratrem Kyrillum omnes homines castelli et ciui- tatis ad ripam usque Maraue fluuii. — Zuatoplk uero dux tradidit ad altare sancti Petri in manus sacerdotis ioannis sextam partem omnium, quecunque in supa Olomutici ad castellum proueniunt. — Et ego frater syluester scripsi hec feliciter. Amen. Chartulam hanc a decano ecclesiae s. Petri Olomucii ex- hibitam Severus, Pragensis episcopus, propria manu transcripsit, et Otto, dux Moraviensis, suo sigillo roboravit; (vide anno 1062.) cujus transumtum in saepius memo- rato fragmento vestustissimi codicis ecclesiae Olomucensis quondam professor Monse detexit. Confer n. XLII. XCV. Pax inter Baioarios et Moravos iuramento firmatur. Radisbona, 901. Generale placitum Radisbona civitate habitum est; ibi inter alia missi Maravorum pacem optantes pervenerunt. Quod mox ut pecierunt complacuit, et iuramento firmatum est. Inde ob hoc ipsum Richarius episcopus et Udalricus comes de Marahaha missi sunt, qui eodem tenore, ut in Baioaria firmatum fuit, ipsum ducem et omnes primates eius eandem pacem se servaturos iuramento constrinxerunt. Pertz Mon. Germ. I. in annal. Fuld. ad annum.

Strana 70
70 XCVI. Ludovicus rex ministeriali suo Zwetboch confert tria loca in valle Olius- pespurk in comitatu Aribonis. Act. apud Alpase, dt. VI. Kal. Oct. 903. In nomine sanctae et individuae Trinitatis, Ludewicus, divina favente gratia rex. Notum sit omnibus Dei ecclesiae fidelibus nostrisque, prae- sentibus et futuris, quomodo nos ob aeternae mercedis retributionem, et per obtentum fidelium nostrorum, Sighiardi scilicet comitis, Regimberti atque Isimgrimi ministerialium nostrorum cuidam homini, nomine Zwetboch, dilecti propinqui nostri Liupoldi videlicet marchionis vasallo, in valle, quae dicitur Oliuspespurk comitatu Aribonis inter tria loca Staicholfesdorf, Adalpoldes- dorf et Wichartesdorf nuncupata hubas V cum consilio procerum nostro- rum, consentiente etiam praefato Arbone iure perenni concessimus in pro- prietatem cum curtibus et aedificiis, campis, agris, pratis, pascuis, silvis, aquis aquarumque decursibus, molinis, piscationibus in Chreimsa, viis et inviis, exitibus et reditibus, quaesitis et inquirendis, mobilibus et immobi- libus, omnibusque appendiciis et adiacentiis suis. Jussimus itaque hoc praesens auctoritatis nostrae praeceptum inde conscribi, per quod decer- nimus atque praecipimus, ut praefatus Zwetboch tempore perpetuo iure firmissimo ex ipsis donationis nostrae rebus utatur potestate habendi, do- nandi, vendendi, commutandi, vel quidquid sibi exinde placuerit faciendi absque ullius successoris nostri impedimento. Et ut haec largitionis nostrae auctoritas inviolabilem in Christi nomine per cuncta labentis mundi curri- cula obtineat stabilitatem, et a fidelibus nostris verius credatur, ac dili- gentius observetur manu nostra subtus eam firmavimus, et annuli nostri impressione sigillari iussimus. — Signum Ludewici serenissimi regis. — Engelspero notarius ad vicem Diotmari archicapellani recognovi. Data VI. Kalendas Octobris, anno incarnationis Domini DCCCCIII. indictione VII. anno vero IV. regni domini Ludewici regis. Actum apud Alpase in Dei nomine feliciter. Amen. Archiv für Süddeutschland II. 217.

Strana 71
71 XCVII. Placilum Ludovici regis jussu, de mula et teloneo in orientalibus partibus et terminis Moravorum, habitum in Raffelstetten. cc. 906. Nouerit omnium fidelium orthodoxorum presentium scilicet ac futurorum industria qualiter questio clamorque cunctorum Bawariorum episcoporum ui- delicet abbatum. ac comitum omniumque qui in orientales partes iter habebant ante Hlodovicum regem uenerant dicentes se iniuste theloneo et iniqua muta constrictos in illis partibus et coarctatos. Ille uero secundum morem anteces- sorum regum hoc benignis auribus audiens. Arboni marchioni precepit. quatenus cum iudicibus orientalium quibus hoc notum fieret investigaret, ac iura thelonica modumque thelonii exploraret. Nuncios suos Theotmarum ar- chiepiscopum Purchardum Patauiensis ecclesie presulem et Otacharium co- mitem dedit ut hoc in suo loco iuste legitimeque corrigerent. Et isti sunt qui iurauerunt pro theloneo in comitatu Arbonis. Walto uicarius. Durine uicarius Gundalperth. Amo. Gerprecht. Pazarich. Diotrich. Aschrich. Arbo Tunzili. Salacho. Helmvin. Sigimar. Gerolt. Ysac. Salaman. Humperht. Engilschalh. Azo Ortimuott. Ruothoh. Emilo. Item During. Reinott. Eigil uicarius. Poto. Eigilo. Ellinger. Otlant. Gundpold. Item Gerolt. Otperht. Adalhelm. Tento. Buoto. Wolfker. Rantolf. Korperht. Graman. Henno. Isti et ceteri omnes qui in hiis tribus comitatibus nobiles fuerunt post peractum iuramentum inter- rogati ab Arbone marchione in presentia Theotmari archiepiscopi et Purchardi presulis Patauiensis ecclesie residente cum eis Otachario comite in ipso pla- cito in loco qui dicitur Raffoltestetun. retulerunt loca thelonio. et modum thelo- nei qualiter temporibus Hludouici Karlomanni ceterorumque regum iustissime exsolvebatur. Naues uero que ab occidentalibus partibus postquam egresse sint siluam Patauiam. et ad Rosdorf uel ubicunque sedere uoluerint et mer- catum habere. donent pro theloneo semidragmam. idem scoti id est sunferius (si inferius) ire uoluerint ad Lintzam. de una naui reddant III semimodos idem III scafilos de sale. De mancipiis uero et ceteris aliis rebus ibi nichil solvant. sed postea licentiam sedendi et mercandi habeant. usque ad siluam

Strana 72
72 Boemicam. ubicunque uoluerint. Si aliquis de Bawris sal suum ad propriam domum suam transmittere uoluerit. gubernatore nauis hoc adprobante cum iuramento nichil soluant sed securiter transeant. Si autem liber homo ali- quis ipsum legitimum mercatum transierit nichil ibi soluens uel loquens, et inde probatus fuerit. tollatur ab eo et nauis et subera. Si autem ser- uus alienus hoc perpetrauerit constringatur ibidem. donec dominus eius veniens dampnum persoluat et postea ei exire liceat. Si autem Bawari uel Sclaui istius patrie ipsam regionem intrauerint ad emenda uictualia cum mancipiis uel cavallis uel lobis. uel ceteris suppellectilibus suis ubi- cunque uoluerint in ipsa regione sine theloneo emant que necessaria sunt. Si autem locum mercati ipsius transire voluerint. per mediam plateam transeant sine ulla constrictione et in aliis locis ipsius regionis emant sine theloneo que potuerint. Si eis in ipso mercato magister conplaceat mer- cari. donent prescriptum theloneum et emant quicunque uoluerint et quanto melius potuerint. Carre autem salinarie que per stratam legitimam Anesim fluvium transeunt ad Urulam tantum unum scafil plenum exsoluant. et nichil amplius exsoluere cogantur. Sed ibi naues que de Trungoue sunt nichil reddant. sed sine censu transeant. hoc de Bawaris obseruandum est. Sclaui vero qui de Rugis uel de Baemanis mercandi causa exeunt. ubicunque iuxta ripam Danubii uel ubicunque in rotalariis. uel in reodariis loca mercandi optinuerint. de sagma una de cera duas messiolas. quarum uter- que scoti unum ualeat. De onere unius hominis masiola una eiusdem precii. Si vero mancipia uel cauallos uendere uoluerit. de una ancilla tremisam I. de cauallo masculino similiter. De seruo saigam unam similis de equa. Bawari uero uel sclaui istius patrie ibi ementes uel uendentes nichil soluere cogantur. Item de nauibus salinariis. postquam siluam transierunt. in nullo loco licentiam habeant emendi uel uendendi uel sedendi antequam ad Eperaes- purch perueniant. Ibi de una quaque navi legitima inde quum tres homines navigant. exsoluant de sale scafil. III nichilque amplius ex eis exigatur. sed pergant ad Mittarim uel ubicunque tunc temporis salinarium mercatum fuerit constitutum. et ibi similiter persoluant. idem III scafil. de sale, nichil- que plus et postea liberam ac securam licentiam uendendi et emendi ha- beant sine ullo banno comitis uel constrictione alicuius persone. sed quan-

Strana 73
73 tocunque meliori precio uenditor et emptor inter se dare uoluerint res suas liberam in omnibus habeant licentiam. Si autem transire uoluerint ad merca- tum Morauoram iuxta estimationem mercationis terre temporis exoluat so- lidum unum denarium et licenter transeat. reuertendo autem nichil cogantur exsoluere legitimum mercatorem idem iudei et ceteri mercatores indecum- que uenerint de ista patria uel de aliis patriis iustum theleneum soluant tam de mancipiis quam de aliis rebus sicut semper in prioribus temporibus regum fuit. Monum. Boica XXVIII. 203. e cod. III. traditionum ecclesiae Patav. XCVIII. ludovicus . . . rex ob preces Thetmari archiepiscopi, Luotpolt et Isingrim comitum, Purchardo episcopo Pataviensi ob devastationem dioece- sis a paganis (Hungaris) confirmat Otingam in episcopi potestatem. Ad s. Florianum XV. Kal. Julii, 907. Aventini excerpta dipl. apud 0efel. I. 707. XCIX. Ludovicus rex concedit Erchenbaldo, Eystettensi episcopo, facultatem erigendi in suo episcopatu aliquas munitiones contra paganorum (Hunga- rorum) incursus. Act. Francfurt, dt. Nonis Februar. 908. Falkenstein cod. dipl. antiquitat. Nordgav. pag. 17. — Fejér VII. 1. pag. 86. 10

Strana 74
74 C. Excidium et vastatio regni antiquae Moraviae per Hungaros. 905 — 908. Loca illa sacra, vbi cepit christianitas, per eosdem Vngaros, tum paga- nos, deuastata et diruta atque in ruderibus dissipata iacere, et ecclesias in illis partibus terre nostre omnes ad unam spoliatas et profanatas existere . Vide literas Bracislai, ducis Moraviensis, sub anno 1030. quondam e fragmento vestutissimi codicis ecclesiae Olomucensis a professore Monse desumtas. Cfr. n. XLII. Item mentionem faciunt ejusdem „uastationis hungarorum" literae Severi, episcopi Pra- gensis, quas vide ad annum 1062. СI. Literae ecclesiae Salisburgensis, in quibus testis scribitur Zuentibold. Actum ad Carantanam X. Kalend. Januarii, 927. In nomine Domini Dei eterni. Cognoscant omnes fideles, qualiter Odalbertus, sancte Juuauensis ecclesie uenerabilis archiepiscopus, quandam complacitationem consultui fidelium suorum clericorum ac laicorum aurem prebens cum Kotaberto fideli suo uenerabili choriepiscopo peragere decreuit. Tradidit namque Kotabertus choriepiscopus cum manu aduocati sui ducis Pertoldi proprietatem, quam tradente Kernia in loco Lominicha Kimundi dicto suscepit, et ad Grazluppa, ad Perchach ueluti Rihbaldo et Engilfredo tradentibus in proprium accepit. Et ad Zurdoh quicquid proprietatis uisus est habere, et in pago Salzburgouui dicto in uico Mauriciano proprieta- tem, quam tradente Engilhilda sanctimonialis femina accepit. Ueluti ipsa olim temporibus Pilgrimi archiepiscopi in beneficium tenuit, ac postea de Odalberto uenerabili archiepiscopo in proprietatem commutauit. Et ad Holz- husun, quod tradente predicta Engilhilda suscepit, quam ipsa emptione sua acquisiuit, et mancipia VIII causa conplacitationis in manus Odalberti archi-

Strana 75
75 episcopi et aduocati sui Reginberti ad s. Petrum sanctumque Rodbertum et ad sanctam Salzburgensem sedem post obitum suum in proprietatem. Ea ui- delicet ratione, ut si Engilhilt et Kerni eum superuixerint, que ab eis pre- dicto choriepiscopo tradita sunt, usque in finem uite sue in proprietatem pos- sideant, et postea ad predictam sedem perenniter in proprietatem consistant. Econtra uero Odalbertus uenerabilis archiepiscopus cum manu aduocati sui Regimberti in manus Kotaberti choriepiscopi et aduocati sui Bertoldi ducis hec loca, ad sanctam Mariam ad Carantanam, ad sanctum Petrum in ciuitate Carantana, ad s. Laurentium, ad Kurzizam, ad Zeleznam, ad s. Petrum ad Ostarwizam, ad Treuinam. Item ad s. Mariam ad Drauum, ad Muoriza Ki- mundi, ad Rotenmannum, ad Lauentam beneficium Engilhilde sanctimonialis femine, cum mancipiis utriusque sexus et decimis omnibusque rebus magnis ac paruis, ad predicta loca rite legitimeque pertinentibus, et ab eo inuestitura possessis sibi usque in finem uite sue in proprietatem tradidit et transfudit postea uero hec loca predicta cum omni integritate ad s. Petrum sanctumque Rodbertum ad sanctam Juuauensem sedem perenniter in proprietatem possi- dendum. Excepto quod predicta Engilhilt Kurhiznam et Zeleznam et ad s. Petrum ad Ostarwizam cum omnibus ibidem pertinentibus usque in finem uite sue in proprietatem possideat, et predicta Kerni locum Muoriza Rimundi usque in finem uite sue in proprietatem obtineat. Postea uero integerrime ad s. Petrum sanctumque Rodbertum ad sanctam Juuauensem sedem peren- niter in proprietatem consistant. Isti sunt testes per aures attracti. Rodperht comes. Reginher comes. Dietmar comes. Sigipold comes. Reginhart. Arpo. Weriant. Merwat. Ascuuin. Herolt. Turdagouuo. Sarahilo. Arnkis. Dietram. Hinto. Auo. Zuentibold. Erinperht. Ernest. Eginuint. Kerkoh. Liutprand. Noting. Woluo. Chunirich. Regimhoh. Arpo. Raci. Enci. Papo. Rocholf. Ruodperht. Wielant. Actum in synodo in ecclesia s. Marie ad Carantanam, anno Domini incarnationis DCCCCXXVII. indictione XV. sub die X. Kalendas Januarii feliciter in Dei nomine. Hormayr Oesterr. Archiv. 10*

Strana 76
76 CII. Literae aliae ecclesiae Salisburgensis, in quibus testis scribitur Zuen- tipolch. 928. Nouerint omnes Christi fideles, quoniam Odalbertus archiepiscopus quandam commutationem cum Chadalhoho comite decreuit faciendam. Tra- didit namque predictus Chadalhoh in manus Odalberti archiepiscopi et ad- uocati sui Reginberti hobam I de territorio et de pratis ad Pirchinauuanch ad sanctum Petrum sanctumque Rodbertum perenniter in proprietatem. E contra vero tradidit predictus archiepiscopus cum manu aduocati sui Regin- berti prescripto Chadalhoho locum, Fredinghhova dictum, perpetualiter in proprietatem. Hi sunt testes ex vtraque parte per aures attracti: Engil- perth comes. Nordperth. Uuitagouuo. Rafolt. Auo. Adalfried. Kerhoh. Pirhtito. Zuentipolch. Puopo. Hiltipold. Adalperht. Erchanolf. Tusto. Imizi. Item Uuitagouuo. Archiv für Süddeutschland —Item: Hormayer Beiträge z. G. Tyrols, II. 21. CIII. Literae tertiae ecclesiae Salisburgensis, in quibus testis scribitur Zuentipolch. Actum Salzpurch III. Kalend. Aprilis, 930. Nihil sibi quisqne uideatur minuendum, qui econtra recipit in aug- mentum. Quapropter omnis, qui christiano profitetur nomine agnoscat qua- liter Odalbertus, Juuauensis sedis archiepiscopus, consilio fidelium suorum, clericorum scilicet et laicorum omnium, quandam complacitationem cum quo- dam nobili uiro Marhuuart agere decreuit. Tradidit itaque idem Marh- uuart in manus eiusdem archiepiscopi Odalberti et aduocati sui Reginberti talem proprietatem, qualem ad Undrimam habere uisus est, et omnem inuesti- turam statim dimisit ad s. Petrum sanctumque Rodbertum in proprietatem

Strana 77
77 perpetuis temporibus possidendum, cum mancipiis et edificiis, terris, pratis, cultis et incultis, ceterisque omnibus iuste ad hanc proprietatem acce- dentiis, ut ad sanctam Juuauensem sedem in proprietatem post diem ean- dem nullo impediente consisterent. Econtra uero ipse iam dictus archi- episcopus una cum Reginberto aduocato suo eidem nobili uiro Marhuuart vocitato, de rebus sancte Dei ecclesie sibimet commisse tradidit curtem ad Puoche et loca ad hanc accedentia, nuncupata ad Furti et Pischoffesperch cum edificiis et mancipiis tunc inibi manentibus, exceptis duobus; et si forte aliquid exinde in seruitio Dei domus tunc foret occupatum, pretermisit ceteraque omnia tam in mancipiis, quam territoriis cultis et incultis, que- sitis et inquirendis, sicut antea quondam Hartwich eiusdem episcopi pro- ximus et aduocatus ibidem in beneficium habuit; et post eum Pertholt dux habuit complacitatum, et concordia subscriptis testibus relictum usque in finem uite sue. Et postea filius eius, si aliquem ex coniuge legitima habeat genitum, si autem filium legitime adultum pro (sic loco ex) uxore minime habeat, dominus eius Pertholt dux, si eum superuixerit usque ad obitum eius in proprietatem possideat; postea ad predictam sanctam sedem in pro- prietatem perennem consistat. Isti sunt tetes: Pertholt dux. Luitpercht comes. Razo. Heimo. Pirhtilo. Papo. Gerhoh. Heriperht. Zuentipolch. Welisinch. Sigihart. Puopo. Ruodperht. Walrich. Engilperht. Pernhart. Adalhart. Et per omnia decimam, que ad portam pertinet, pretermiserunt. Actum ad Salzpurch, anno DCCCCXXX. die III. Kalendas Aprilis. Hormayr Oesterr. Archiv. CIV. Leo papa VI. Gerhardum, archiepiscopum Laureacensem, pallio ornat, hor- taturque ad convertendos Hungaros et Moravos. 937. Leo episcopus, seruus seruorum Dei, reuerendissimo et sanctissimo confratri nostro Gerhardo, sancte Lauriacensis ecclesie archiepiscopo, omnibus diebus vite tantum tue exhinc ammodo. Si pastores ouium solem

Strana 78
78 geluque pro gregis sui custodia die ac nocte ferre contenti sunt, et ne qua ex eis aut errando pereat, aut ferinis laniata morsibus rapiatur, ocu- lis semper vigilantibus circumspectant: quanto sudore quantaque cura de- beamus esse peruigiles nos, qui pastores animarum dicimur, attendamus, et susceptum officium exhibere erga custodiam dominicarum ouium non cessemus; ne in die diuini examinis pro desidia nostra ante summum pastorem negligentie reatus excruciet. Vnde modo honoris reuerentia sublimiores inter ceteros iudicamus. Pallium autem fraternitati tue ad missarum solennia celebranda concedimus, quo tibi non aliter, ecclesie tue priuilegiis in suo statu manentibus, vti largimur, non solum in die consecrationis chrismatis ac sancte et venerande resurrectionis domini nostri Jesu Christi, seu in natalibus sanctorum apostolorum atque beati Joannis baptiste, nec non in festiuitatibus sancte Dei genitricis Marie; simulque in Domini nostri natiuitatis die; pariterque in solennitatis ecclesie tue die; et natalitio tuo die; verum etiam in consecratione episcoporum et presbiterorum, et quando a te synodus celebratur; si forte conuenticulum illic fuerit neophytorum, qui ad fidem tua exhortatione sunt perducendi; nec non in festiuitate s. Stephani protomartyris sanctique Laurentii et il- lorum Sanctorum, qui corporaliter in tua requiescunt parochia, vti conce- dimus die, sicut a predecessore nostro Gregorio, huius alme sedis presule, sancitum est. In secretario vero tua fraternitas pallium induere debet, et ita ad missarum solennia proficisci, et nihil tibi ausu, temeritate presumtionis arrogare. Ne dum in exteriori habitu inordinati aliquid arripitur, ordinate, etiam que licere poterant, amittantur; cuius quoniam indumenti honor mo- desta actuum viuacitate seruandus est, hortamur, vt et morum tuorum orna- menta conueniant, quatenus auctore Deo recte vtrobique possis esse conspi- cuus. Itaque vita tua sit filiis tuis regula, in ipsa, si qua fortitudo illis ingesta est, oculos dirigant, in ea, quod imitentur, aspiciant. In ipsa se semper considerando proficiant, et tuum, post Deum, videatur esse beneficium, quod vixerint. Cor ergo neque prospera, que temporaliter blandiuntur, extollant, neque aduersa deiiciant, sed, quidquid illud fuerit, virtute patientie deuincatur. Nullum apud te locum odia, nullum fauor indiscretus inueniant. Benignum te sentiant boni, districtum mali cognoscant; insontem apud te culpabilem sug-

Strana 79
79 gestio mala non faciat, nocentem gratia non excuset. Remissum te delin- quentibus non ostendas, ne, quod vltus non fueris, perpetrari permittas. Sit in te et boni pastoris dulcedo, sit et iudicis seuera districtio; vnum scilicet, quod innocenter viuentes foueat, aliud, quod inquietos feriendo a prauitate compescat: sed quod nonnunquam propositorum scelus, dum disrictus malo- rum vult vindex existere, transit in crudelitatem correctio, iram iudicio re- frena, et censura discipline sic vtere, vt et culpas ferias, et a dilectione personarum, quas corrigas, non recedas. Misericordem te, prout virtus patitur, pauperibus exhibe. Oppressis defensio tua subueniat, opprimentibus modesta correctio contradicat. Nullius faciem contra iustitiam accipias, nul- lum querentem iustitiam despicias; custodia equitatis in te excellat, vt nec diuitem potentia sua aliquid extra viam apud vos suadeat rationis audere, nec pauperes de se sua faciat humilitas desperare: quatenus Deo miserante talis possis existere, qualem sacra lectio precipit dicens: oportet episcopum irreprehensibilem esse. Sed his omnibus salubriter vti poteris, si magistram charitatem habueris, quam qui secutus fuerit, a recto aliquando tramite non recedit. Ecce frater charissime, inter multa alia ista sunt sacerdotii, ista pallii, que si studiose seruaueris, quod foris accepisti, intus habes; fidem autem, quam in tuis episcopis breuiter assignasti, licet latius explanare de- bueras, redemptori tamen nostro gratias agimus, quod eam in ipsa breuitate ratam esse cognouimus. Sancta Trinitas fraternitatem vestram gratie sue protectione circumdet, atque in timoris sui via nos dirigat, vt post huius vite amaritudines ad eternam simul peruenire dulcedinem mereamur. Amen. Ludewig. script. Bamberg. II. 352. — Hansiz Germ. Sacra I. 191. CV. Leo VI. episcopis Germaniae ad quasdam respondens questiones religio- nem in Pannonia et Moravia sub dominio Hungarorum passam, eccle- siasque destructas esse significat. 937. Leo episcopus, servus seruorum Dei, regibus, ducibus, episcopis, abbatibus, comitibus, pari etiam modo Egilolpho, Juuauiensis, Isingrimo,

Strana 80
80 Ratisponensis, Lantperto, Frisingensis, Visundo, Sebonensis ecclesie vene- rabilibus episcopis, et ceteris per Galliam, Germaniam, Bauariam, Alleman- niam commorantibus. Si instituta ecclesiastica, vt sunt a beatis apostolis tradita, integra vellent seruare Domini sacerdotes, nulla diuersitas in ipsis ordinibus et consecrationibus haberetur; sed dum vnusquisque, non quod traditum est, sed quod sibi visum fuerit, hoc existimat esse tenendum, inde diuersa in diuersis locis vel ecclesiis aut teneri aut celebrari videntur. Hac de re fit scandalum populis, dum multa in vestra prouincia contra canones ecclesiasticos decretaque maiorum vsurpare videntur; que quidem possent facile resecari, si episcopi in his non viderentur auctores, qui, se- cularibus intenti, humanum fauorem captantes, religionem violant, ordines- que contemnunt. Nos siquidem diuinis preceptis et apostolicis incitamur monitis, vt pro omnium ecclesiarum statu impigro vigilemus affectu; idcirco fraternitati vestre cognitum facimus, quod Gerardus, sancte Laureacensis ecclesie archiepiscopus, causa orationis ad limina veniens apostolorum, nostram apostolicam presentiam visitare, ac benedictionis gratiam a nobis percipere solicite studuit; multa, que reprehensione digna sunt, nostris au- ribus lacrymosis vocibus intimauit, tota cordis intentione a nostra apostolica auctoritate de his, que contra canonum regulam et decreta maiorum in vestris geruntur prouinciis querens consilium. Scitis enim, quod ab ipso Domino beato Petro, principi apostolorum, eiusque vicariis omnium ecclesiarum cura commissa est, veritatis voce dicente : Tu es Petrus et super hanc petram edi- ficabo ecclesiam meam; cui etiam proprias oues commendauit, dicens: Si diligis me, pasce oues meas. Et idcirco pro vniuersis ecclesiis solicitudinem gerimus, et veluti in specula positi, quod per tocius orbis prouincias gera- tur, vigili cura insistimus. De quibus ergo apostolicam sedem consuluit, et qualia nos ei responsa dedimus per hos nostros apices vobis intimare cura- mus. Eius namque interrogatio speciatim talis erat: De auguratoribus et incantatricibus et maleficis vario modo mortificatis a populo, si aliqua peni- tentia debeat exigi. De talibus namque personis, quid veteris ac noui testa- menti pagina censeat, manifestum est. In lege namque Mosaica scriptum est: maleficos non patiaris viuere; similiter in Samuelis libro legitur: quia exterminauit Saul omnes Pythonissas de terra; et alia, que enumerare

Strana 81
81 longum est. Sed nos etiam tales nostris exhortationibus ad penitentiam trahere debemus, vt magis ecclesiastico iudicio penitendo viuant, quam gladio vindice puniantur, dicente beato Paulo apostolo: Non enim posuit Deus nos ad iram, sed in acquisitione salutis. Quod si ecclesiastica iu- dicia spreuerint, humanis subiaceant legibus : meminisse enim debent, a Deo potestates fuisse concessas, et ad vindictam noxiorum gladium fuisse per- missum, et Dei ministrum fuisse datum in huiusmodi vindictam. Et dum in talibus improbis legum exercetur auctoritas, dicente beato Innocentio: erit dictator immunis. Consultum est etiam, vtrum episcopi: Pax vobis, an Dominus vobiscum pronunciare debeant. Sed non aliter per omnem vestram prouinciam tenendum est, quam in sancta Romana ecclesia. In dominicis enim diebus et in precipuis festiuitatibus atque Sanctorum nata- litiis, Gloria in excelsis Deo, et pax vobis pronunciamus; in diebus vero quadragesime et in IV temporibus, siue in vigiliis Sanctorum et reliquis ieiuniorum diebus: Dominus vobiscum tantummodo dicimus. Post hec con- suluit: Si dominica oratio in benedictione ciborum debeat vsitari. Quod fleri non oportet, quia in sanctificatione corporis et sanguinis domini nostri Jesu Christi hanc solummodo orationem sancti apostoli decantabant; et in euangelio legitur : quia post cenam a Domino factam, hymno dicto, exierunt ad montem oliuarum. Post hec interrogauit de eo: qui matrem et filialem spirituales in coniugio ducit; quod ne fiat, sacri canones per omnia vetant. In canonibus Zacharie ita habetur: vt presbitera, diacona, monacha, vel etiam spirituali commatre, aut spirituali filia nullus vtatur; nam qui huius- modi opus perpetrauit, sciat se anathematis vinculo innodatum, et Dei iudicio condempnatum, atque a sacro corpore et sanguine domini nostri Jesu Christi alienum; et quicunque sacerdotum eis communicare presump- serit, eorum iudicio condempnatus sacerdotii sui honore priuetur. Dehinc intulit lamentabile et nimis lugendum: vt Domini sacerdotes publice ducant vxores, et si filii eorum valeant promoueri? Quod scelus, quia omnis sacra scriptura contradicit: quia sanctum et venerandum Nicenum concilium vetarat, ne sacerdotes cum feminis habitare presumant, multo magis ne copulari vel sociari mulieribus debeant, iuxta sacros canones modis omnibus pro- hibemus. In Neocesarensi namque concilio ita habetur : Presbiter, si vxorem 11

Strana 82
82 acceperit, ab ordine deponatur; et qui in tali scelere fuerint reperti, nostra apostolica auctoritate ab omni priuentur honore. Filii vero eorum immunes ab eorum peccato sunt, dicente propheta: Filius non portabit iniquitatem patris, et in baptismate sacro omnia dimittuntur peccata. Dehinc perqui- siuit: si a chorepiscopo ecclesie debeant consecrari, aut presbyteri ordi- nari, vel consignatio chrismatis, et manus impositio fieri; que omnia chor- episcopo, ne fiant, interdicimus iuxta canonum decreta. In concilio Antiocheno capite decimo sic habetur: Qui in vicis et possessionibus chorepiscopi nominantur, quamuis manuum impositionem perceperint episcoporum, tamen sancte synodo placuit, vt modum proprium recognoscant, et gubernent subiectas sibi ecclesias, ordinent etiam lectores et subdiaconos atque ex- orcistas, quibus promotiones iste sufficiant, nec presbiterum nec diaconum audeant ordinare. Si quis autem transgredi statuta tentauerit, depositus, quo vtebatur, honore priuetur. Perquisiuit etiam: si vir et mulier tertio vel quarto gradu consanguinitatis coniuncti et inscii coniugio copulantur, postea Dei respectu compuncti ostendunt se sacerdoti, secrete confitentes peccata sua; vtrum valeant eleemosynarum largitione ac bonorum operum exhibi- tione purgari. De talibus enim personis in veteri ac nouo testamento multa reperiuntur exempla; maxime in conciliis Gregorii et Zacharie, in quibus hec continentur: Vt consobrinam, nouercam, neptem, fratris vxorem, nurum, vel etiam de propria cognatione, aut quam cognatus habuit, nullus coniugio presumat sibi copulare. Si quis vero hoc nefario coniugio con- uenerit, sciat se auctoritate apostolica anathematis vinculo innodatum, et nullus sacerdos ei tribuat communionem; et si inclinatus diuisusque fuerit ab illicita copula, penitentie submittatur, vt sacerdos loci considera- uerit. Devastatoribus autem ecclesiarum unde inquisiuit, nihil aliud scribimus, nisi que Paulus apostolus ad Timotheum scribens ait: Argue, increpa, obsecra cum imperio. His vero omnibus prelibatis fraternitatem uestram monemus per hanc nostram apostolicam iussionem, vt huic Gerardo archi- episcopo, cui vicem nostram in omnibus finibus vestris commisimus, in cunctis, que ad ecclesiasticum ordinem pertinent, obedientes et adiutores sitis; quatenus in una concordia persistentes, vt ecclesiastica iura et chri- stianitatis religio in uestris partibus, que paganorum incursione et malo-

Strana 83
83 rum christianorum persecutione corrupta et deprauata esse videntur, Do- mino largiente, et beato Petro apostolorum principe cooperante, ad recti- tudinis normam valeant reformari, et vos in futuro examine securi possitis audire vocem Domini dicentis: Euge, serue bone et fidelis, quia super pauca fidelis fuisti, supra multa te constituam; intra in gaudium Domini tui. Preter hec Eberardo, duci Bauariorum, nostra auctoritate iniungimus, vt prefato Gerardo archiepiscopo in omnibus auxilium prestet, vt sue eccle- sie status et rectitudo ac proprius vigor ad integrum culmen et priscum decorem suo iuuamine valeat peruenire; si Dei indulgentia et sancti Petri etiam suorum delictorum a nobis vult accipere remissionem. Ludewig. script. Bamberg. II. 354. — Hansiz Germ. Sacra I. 191. CVI. Agapitus papa II. Gerardo, archiepiscopo Pataviensi, ecclesias Pannoniae et Moraviae exordio nascentis ecclesiae christianae a doctoribus Laureacensi- bus fidei rudimenta percepisse rescribit; ipsumque ad archiepiscopum evehit, et archiepiscopatus Salisburgensem et Laureacensem terminat. 946. Agapitus episcopus, seruus seruorum Dei, fratri dilectissimo et reue- rendissimo Gerardo, sanctae Laureacensis ecclesiae archiepiscopo in Christo salutem. Petitiones tuas pro renouandis siue approbandis ecclesiae tuae pri- uilegiis venerabilis Fuldensis monasterii abbas Hademarus, hunc causa orationis veniens, cum magna beneuolentia nostrae experientiae suggessit, pariterque iurgia et disceptationes grauissimas inter te, et Heroldum archi- episcopum, pro vtrinque suscepta in una prouincia pallii auctoritate, exor- tas, flebiliter nunciauit, quod et ipse ex debita pastorali cura nimio cordis moerore dolemus, detestabiliterque profanamus. Quippe sancta et vniuer- salis ecclesia, cui auctore Deo praesidemus, e religiosis atque pacatis sa- cerdotibus suis et in charitate non ficta soliditatis, quasi totidem columnis innisa fulcitur, discordantibus autem, et aduersum se hostiliter inflante superbia animum tollentibus, praesertim tantis pontificibus, velut euulsis sustentaculis casura non sine magno periculo, et vigoris sui detrimento a 11 *

Strana 84
84 proprio statu concutitur. Insuper etiam dum deforis inter vos pro pallii honore pertinaciter huiusmodi contentio exercetur, agitur, vt in fraterna aemulatione decor sacerdotii intus euacuetur. Inde ergo frater officium nostrum illud esse perpendentes, ne inimicitiarum fomite in vobis succrescente dissidium s. Dei ecclesiae scandalumque sine consilii ac vtilitatis vestrae respectu diutius nutriatur, ad sequestrandum litem vestram accedimus nos arbitres tam ex sollicitudine a Domino regiminis iniuncti, quam amborum vestrum amore ad hoc permoti; ita videlicet, vt et de perhibita conflictus vestri querimonia, rationalibus iudiciis rite iustitiae satisfaciamus, et vos, omni ex- plosa controuersia, in fraternam concordiam Christo moderante reuocemus. Notum est igitur, litterisque penes nos commendatum, quibus ecclesiarum locis dignitas pallii ab hac apostolica sede debeatur. Laureacensem autem vrbem antiquitus metropolitanam fore et archiepiscopi sedem, cui sanctitas tua praeesse dignoscitur, sicut in priuilegiis authenticis ad nos vsque a te directis legimus, ita quoque inuentis quibusdam exemplaribus chartae vetustae, admodum attritis, in archiuo s. Petri reperimus. Hanc etiam in exordio nascen- tis ecclesiae, et immanissima christianorum persecutione, a doctoribus istius sedis catholicae fidei nouimus rudimenta percepisse, et exinde a succedenti- bus praedicatoribus in superioris atque inferioris Pannoniae prouinciis eiusdem fidei emanasse gratiam. Quibus etiam duobus prouinciis illarumque pontifi- cibus vsque ad tempora Hunnorum non alius, quam sanctae Laureacensis praefuit archiepiscopus; quorum barbarica feritas non solum praedictam Lauriacensem ciuitatem, verum etiam in circuitu adiacentes regiones depo- pulauit atque funditus desolauit. Inde quidem contigit, vt episcopi hac ne- cessitate compulsi, sede illa deserta atque alio translata, simul etiam archi- episcopalem ipsius sedis desererent honorem. Modernis autem, nec multum retro elapsis temporibus, vacante ab apostolico vicario Bauariorum regno, Arno primus sanctae Salzburgensis ecclesiae subrogatur archiepiscopus. Haec testatur annosa sacri scrinii historia. Modo autem mortalibus, propi- tiante Christo, ab hostibus sanctae Lauriacensis ecclesiae quiete et habitandi securitate concessa, non alibi, quam ibidem, fraternitatis tuae cathedra opor- tet haberi. Quapropter reinthronizamus eidem ecclesiae sanctorum patrum, videlicet praedecessorum nostrorum, sed et beatae memoriae domini Leonis

Strana 85
85 papae, a quo excellentia tua pallio et priuilegio donata est, sanctiones atque statuta exequentes, ac saepedictam Lauriacensem sanctam ecclesiam potestate, ac vice beati Petri apostolorum principis absoluimus, et archiepiscopamus, et in culmen metropolitanum sublimamus, et priuilegia nobis transmissa manu propria munimus et corroboramus, ac rata esse firmamus, denuoque tibi pal- lium cum praesenti praecepto secundum vsum prius concessum, successori- busque tuis perpetim tenendum tradimus. Hisque ex amussi ita ad iustitiam reintegratis, decreuimus rixas vestras et dissensiones praefata ex causa de- riuatas dirimere, atque in fraternum amorem vos reconciliare, sic, vt vtrique vestrum modo susceptus seruetur pallii honor illaesus; hortantes, quatenus apostolice instituti, amodo non in contentione et aemulatione maneatis. Con- stat quidem, quod canonice singulis prouinciis singuli ordinantur metropoli- tani; proinde distribuere, atque determinare ita vobis parrochias, bonum et pacificum aestimamus, et diuisio duabus Noricae regionis prouinciis, Heroldo archiepiscopo occidentalis Pannoniae cura committatur et custodia; tibi autem et successoribus tuis propter emeritam antiquitatem sanctae Lauriacensis ecclesiae, cui iure iuniorum reuerentia assurgit, in benedictionis et sedis ordine praelatis atque praepositis, prouidentiam orientalis Pannoniae, regio- nemque Auarorum atque Marahorum, sed et Schlauorum, qui modo christiani. vel adhuc per baptisma Christo lucrandi sunt, circumquaque manentium cre- dimus, nostramque apostolicam vicem in illis partibus praedicandi, et pro- arbitrio vestro, vbi opus est, episcopos constituendi, omniaque disponere ac ordinare tali auctoritate atque potestate delegamus, ac si ipsi praesentes affuissemus. Quod si iam dictus Heroldus archiepiscopus deinceps suorum- que quispiam successorum minime diffinito limite contentus, sed interdictam, atque a sua potestate superatam dioecesim repetere peruicaciter conatur, nec a prohibitae contentionis schismate per istas nostras apostolicas traditio- nes atque determinationes compescitur; ipse etiam pie concessa dignitatis munificentia penitus priuetur, atque secundum ius pristinum superior Pannonia continuetur inferiori, atque tuae tuorumque successorum ambae perpetualiter subiaceant ditioni. Allubescentes autem, assensum praebentes istis nostris saluberrimis decretis, benedicimus, et catholicos approbamus; resistentes vero atque infirmare vel omnino peruertere contendentes anathemate maranathanae

Strana 86
86 s. Trinitatis districte percutimus, et apostolica sententia, qua mulctati Anania et Saphira exspirauerunt, damnamus, et cum blasphematoribus s. Spiritus sempiternis cruciatibus puniendos destinamus. Ludewig l. c. — Hansiz 197. — Goldast in append. p. 11. CVII. Otto, rex Romanorum, ecclesiae s. Petri et s. Emmerami Ratisbonae curtes quasdam regales donat. — Dt. „Beheim, in suburbio Niuunburg 16. Julii, 950. Orig. in arch. Monach. — Monum. Boica XXVIII. p. 182. CVIII. Joannes XIII. papa concedit ad preces Mladae patri ejus Boleslao duci Boemorum, ut ad ecclesiam ss. Vili et Wenceslai Pragae fiat sedes episcopalis. 967. Joannes episcopus, servus servorum Dei. Boleslao catholice fidei alumno apostolicam benedictionem. Justum est beneuolas aures iustis ac- commodare petitionibus, quia Deus est iustitia, et qui diligunt Deum, iusti- ficabantur, et omnia diligentibus Dei iustitiam cooperantur in bonum. Filia nostra, tua relatiua, nomine Mlada, que et Maria, inter ceteras haud abnegandas petitiones, cordi nostro dulces intulit ex parte tui preces, sci- licet ut nostro assensu iu tuo principatu ad laudem et gloriam Dei et ecclesie liceret fieri episcopum. Quod nos utique leto animo suscipientes, Deo grates retulimus, qui suam ecclesiam semper et ubique dilatat et magni- ficat in omnibus nationibus. Unde apostolica auctoritate et sancti Petri principis apostolorum potestate, licet tamen indigni sumus vicarii, annuimus et collaudamus, atque incanonizamus, ut ad ecclesiam ss. Viti et Wences- lai martyrum fiat sedes episcopalis; ad ecclesiam vero s. Georgii marty-

Strana 87
87 ris sub regula s. Benedicti, et obedientia filie nostre abbatisse Marie constituatur congregatio sanctimonialium. Verumtamen non secundum ritus aut sectam Bulgarie gentis, uel Russie aut Slauonice lingue, sed magis sequens instituta et decreta apostolica, unum potiorem totius ecclesie ad placitum in hoc opus eligas clericum latinis apprime literis eruditum, qui uerbi uomere noualia cordis gentilium scindere, et triticum bone operatio- nis serere, atque manipulos frugum nostre fidei Christo reportare suffi- ciat. Vale. Cosmas. ad 967. — Pessina in phosphoro. p. 19. — Dobner annal. VI. 164. et alii. CIX. Episcopatus Pragensis, a Boleslao duce fundatus, ab Ottone impe- ratore et Benedicto papa VI. confirmatur. 972. — 973. Vide diploma Henrici imperatoris ad annum 1086. CX. Benedictus papa VII. Fridericum archiepiscopum Salisburgensem confir- mat, ejusque jurisdictionem in utramque Pannoniam (cum Moravia) extendit. 974. Benedictus, diuina fauente gratia, atque totius populi Romani elec- tione, apostolicus. Friderico Salzburgensis ecclesiae archipraesuli, vnacum suis fratribus, videlicet Noricae prouinciae episcopis, mansuram in Christo felicitatem. Protoplasto generis humani, atque eius semine serpentina sua- sione in geminam cadente mortem, multas Deus misericordia ductus medi- cinas misit in hunc mundum; patriarchas scilicet iustos, prophetas veridicos, legiferum cum lege. Et his omnibus mundum saluare non valentibus, nouis-

Strana 88
88 sime filium suum humana carne indutum ad redemtionem generis humani ad terras transmittere dignatus est. Eo itaque inter homines conuersante, duodecim elegit apostolos, quos ad seminandum verbum Dei in corda fide- lium per vniuersum transmisit orbem, quorum, atque totius ecclesiae sanc- tum constituit Petrum principem, cuique gregem commisit ecclesiasticum, tertio ei dicens: Pasce oues meas. Cui etiam ligandi atque soluendi tra- didit potestatem dicens: Quodcumque ligaueris super terram, erit ligatum et in coelis; quodcunque solueris super terram, erit solutum et in coelis. Et non solum sancto talis concessa est Petro potentia, sed etiam suis successoribus, eius vicem in ecclesia tenentibus, eadem ligandi, atque sol- uendi a Deo tradita est potestas. Sancti itaque Petri apostoli successores per loca, prout opus erat, atque decuit, constituerunt archiepiscopos, qui ipsorum vices tenerent in ecclesiis, quia ipsi vniuersas regere non pote- rant ecclesias. Nos quoque vicem beati Petri apostoli, prout hominibus istius temporis possibile est, in ecclesia tenentes, statuta illorum antecessorum nostrorum confirmare, quantum possumus, libenter desideramus. Concedimus itaque vicem apostolicam Friderico, Salzburgensis ecclesiae antistiti, eiusque successoribus in tota Norica prouincia, et in tota Pannonia, superiori vide- licet et inferiori, quomodo sui antecessores eandem potestatem a nostris ha- buere antecessoribus; ita scilicet, vt nulli liceat in praefatis prouinciis sibi vsurpare pallium, nec episcopos ordinare, nec vllum officium, quod ad archi- episcopum pertinere debet, praeter praefatum archiepiscopum eiusque suc- cessores. Quicunque autem huic refragari, aut contendere voluerit decreto, quam nos, vice beati Petri apostoli fungentes, consensu nostrorum episcopo- rum, ac totius cleri Romanae ecclesiae decreuimus, beato Petro eiusque vicario esse contrarium, atque fore anathema, vsque ad satisfactionem, siue sit episcopus, aut presbiter, siue clericus cuiuscunque ordinis, siue laicus, cuiuscunque fuerit dignitatis; quia sancta sanctorum antecessorum nostrorum soluere nolumus, neque valemus. Sed quomodo illi consensu suorum epis- coporum, ac totius cleri constituerunt, fiat ex eorum pariter, ac nostro decreto firmum atque perpetuum. Quicunque autem episcopi per amicos, siue clam per aliquam fraudem aliquando eiusdem dignitatis petierint siue petierunt priuilegium, illos suspendimus ab ea dignitate; quia illicitum

Strana 89
89 iudicamus, vt aliquis episcopus sine totius prouinciae, atque suffraganeorum suorum consensu pallium, siue aliquod archiepiscopatus priuilegium a Ro- mano pontifice praesumat. Ludewig l. c. II. 350. — Iansiz Germ. Sacra I. 159. — Fejér I. 258. CXI. Pilgrimus, Laureacensis episcopus, initia conversionis Slavorum in Mora- ravia, et Hungarorum opera sua factae Benedicto VII. perscribit, palliumque archiepiscopale expetit. 974. Ordinis ac nominis carismatis praerogato sanctae Romanae sedis vniuersalis Benedicto pontifici Pilgrimus, sanctae Laureacensis ecclesiae humilis seruitor fidelitatem precum deuotumque seruitium. Notum fieri digne- tur vobis, summe sacerdotum praesul, quod super omne animi mei deside- rium nunc delectarer, et apostolorum visitare limina, vestraque optabili perfrui licentia, et ea a facie ad faciem, quae litteris et internunciorum committo indiciis, sanctissimae paternitati vestrae coram rationari, nisi quod a neophyta Vngarorum gente huc ire perhibeor, apud quam foedere pacto, sub occasione pacis, fiduciam sumsimus operam exercere praedicationis. Cuius enim terror gentis ex longo tempore etiam aliarum prouinciarum praedicatoribus meae dioecesis hactenus aditum clausit, ad quas nihilominus praesentis oportunitas temporis ire me vocauit. Quibus Deus omnipotens, quoniam solita sua pietate semper dispersa congregat, aperire dignatus est ianuam cordis sui diu clausam, vt discisso velamine duritiae suae de- positaque ferina crudelitate leni iugo Domini colla submittant. A qua ergo praefata Vngarorum gente multis precibus ipse inuitabar venire, aut mis- sos meos in opus euangelii illuc dirigere. Ad quos dum transmitterem satis idoneos viros ex monachis, canonicosque presbiteros, atque de sin- gulis ecclesiasticis gradibus clericos, et vita omnique conuersatione illorum sic ordinata, quem ad modum in gestis Anglorum didici; tantum diuina gratia fructum statim ministrauit, vt ex eisdem nobilioribus Vngaris vtriusque 12

Strana 90
90 sexus catholica fide imbutos, atque sacro lauacro ablutos circa quinque millia Christo lucrarentur. Christiani autem, quorum maior pars populi est, qui ex omni parte mundi illuc tracti sunt captiui, quibus numquam soboles suas licuit nisi furtiue Domino consecrare, modo certatim nullo obstante timore offerunt eos baptizare, gratulantur omnes tamquam de pe- regrinatione sua in patriam reducti, quod christiano more oratoria audent construere, et licentia percepta linguam ligatam in laudem Saluatoris praesumunt soluere. Ipsi enim barbari mira omnipotentis Dei operante clementia, quorum licet adhuc gentilitate sint quidam detenti, nullum tamen ex illorum subditis vetant baptizari, nec sacerdotibus inhibent quocunque proficisci. Sed ita concordes sunt pagani cum christianis, tantamque ad inuicem habent familiaritatem, vt illic videatur Isaiae prophetae impleri: Lu- pus et agnus pascuntur simul. Leo et bos comedent palea. Factum est ergo, vt paene cuncta Vngarorum natio sit prona ad percipiendum fidem sanc- tam ; sed et aliae Schlauorum prouinciae ad credendum promtae. Et est ibi messis quidem multa, operarii autem pauci. Inde quoque visum est iam ne- cessarium esse, quatenus sanctitas vestra illic iubeat aliquos ordinari epis- copos, quia et quondam Romanorum Gepidarumque tempore proprios VII antistites eadem orientalis Pannonia habuit et Moesia meae sanctae Lauria- censi, cui ego indignus ministro, ecclesiae subiectos; quorum etiam quatuor, vsque dum Vngari regnum Bawariorum inuaserunt, sicut praesenti cognitum est aetati, in Morauia manserunt. Quod nimirum graue et onerosum est mihi, vt tot mei pontificii parochias solus praedicando circumeam, quibus necessitate, et adiutoris inopia cogor nonnunquam meam subtrahere prae- sentiam. Ecce, dominorum amantissime, huiusmodi ecclesiasticis mancipatus officiis detineor, et ne fecissem moram saepe dictae gentis conuersioni, ire et prosterni ad vestra sanctissima vestigia distuli. Legatos autem meos, praesentium scilicet portitores, ad vestram destinaui serenitatem, quos audire quaeso dignetur clementia vestra, et eorum meisque mixtim precibus praebere assensum, quatenus pallium et infulam pontificalem, quod speciale munus honoris ab hac sede tantum dirigitur metropolitanis; quod etiam mei praedecessores a gloriosis huius principalis cathedrae primati- bus accipere soliti erant. Mihi vero hoc ipsum benigno animo per illos

Strana 91
91 dirigere dignetur, pariterque etiam priuilegia apostolicae auctoritatis eccle- siae meae per eosdem missos meos vestris praesentata sacris obtutibus, more praedecessorum vestrorum roborari supplico et confirmari; vt hac apostolica sanctione et benedictione munitus, mihi commissi populi guber- nationem canonice exequi valeam, et vestris in die iudicii rationibus im- putetur, quod in illis finibus ex paganis noua ecclesia Domino lucratur. Quoniam variae ac peruersae haereticorum sectae timendae sunt, quod saepe contigit deprehendi alios, quibus praesunt, errore suo corrumpere, quos agnitione orthodoxae veritatis debuerant illustrare. Vt haec tam pestifera de me amputetur suspicio, solenne symbolum catholicae fidei, quam ipse teneo et doceo, vestro apostolatui profitendum salubre censui. Con- fiteor et credo sanctam atque ineffabilem trinitatem, patrem, filium et spi- ritum sanctum, vnum Deum naturaliter esse. Vnius substantiae, vnius naturae, vnius maiestatis et virtutis, et patrem quidem non genitum, non factum, sed ingenitum profiteor : fons ergo et origo ipse est totius trinitatis. Pater namque ineffabili substantia filium genuit, nec tamen aliud, quam quod ipse est, genuit. Deus Deum, lux lucem; filium quoque de substantia patris sine initio, natum ante secula, nec tamen factum fateor. Igitur non sicut filius a patre, ita pater a filio est; quia non pater a filio, sed filius a patre genera- tionem accepit; filius ergo Deus de patre, pater autem Deus, sed Deus non de filio; si enim pater fuit, semper habuit filium, cuius pater esset Deus, et ob hoc filium de patre natum sine initio confiteor. Spiritum etiam sanctum, qui est tertia in trinitate persona, vnum atque aequalem cum Deo patre, ac filio credo esse Deum; vnius substantiae, vnius quoque naturae, nec tamen genitum vel creatum, sed a patre filioque procedentem, amborum esse spi- ritum. Nec enim procedit ad sanctificandam creaturam, sed ab vtriusque procedere monstratur; quia charitas sanctitas amborum esse cognoscitur, et nec patris tantum, sed similiter patris et filii spiritus Dei. In relatiuis personarum nominibus pater ad filium, filius ad patrem, spiritus ad vtrosque refertur. Quae cum relatione tres personae dicantur, vna tamen natura, vel substantia praedico, sed vnam substantiam, tres autem personas. Quod enim pater est, non ad alium, sed ad filium, et quod filius est, non ad se, sed ad patrem est; similiter spiritus s. non ad se, sed ad patrem et filium relatiue 12*

Strana 92
92 refertur, in eo, quod spiritus patris et filii praedicatur. In hac ergo sancta trinitate tres personas, vnum Deum confiteor. Ergo non ipsum, qui pater est, dico etiam filium, vel spiritum sanctum; nec ipsum filium patrem, aut spi- ritum s. fateor; vel eum, qui est spiritus s., patrem, vel filium dicere valeo, sed quod pater est, hoc filium esse, hoc esse spiritum s. sine ambiguitate pronuncio. Personas enim distinguo, non naturam deitatis separo. Tres ergo illas vnius atque inseparabilis naturae personas, sicut non confundo, ita separabiles nullatenus praedico. Cum nulla ante aliam, nulla post aliam, nulla sine alia vel extitisse, vel quidpiam operasse aliquando cre- datur, inseparabiles enim inueniuntur, in eoque sunt et in eoque faciunt. Habet enim pater aeternitatem sine natiuitate, filius aeternitatem cum nati- uitate, spiritus vero sanctus aeternitatem processionis a patre et filio sine natiuitate. De his ergo tribus personis sola filii persona hominem verum, sine peccato pro liberatione generis humani ex Maria virgine nouo ordine nouaque natiuitate sumsit; nouo ordine: quia inuisibilis in diuinitate, visibilis monstratur in carne; noua autem natiuitate est genitus, quia incorrupta vir- ginitas et virilem coitum nesciuit, et foecunditate per spiritum s. carnis ma- teriam ministrauit. Dei enim filius non personam hominis accepit, sed na- turam; naturam enim nostram in vnitatem suae personae assumsit; et idcirco filius Dei et filius hominis, vnus est Christus. In eo enim, quod filius est Dei, aequalis est patri, et in eo quod filius est hominis, minor est patre. Qui etiam ex quo homo est, pro delictis nostris passionem sustinuit mortique additus est cruci, veram carnis mortem accepit. Tertia quoque die virtute propria suscitatus de sepulchro. Hoc ergo exemplo capitis nostri in hac carne, qua nunc sum et moueor, resurrecturum me credo. Idem autem Do- minus ac Saluator noster, peracto resurrectionis suae triumpho, paternam sedem repetiit, a qua per diuinitatem numquam recessit. Inde in finem se- culorum venturus iudicabit viuos et mortuos, reddetque singulis, prout gessit quisque in corpore siue bonum, siue malum. Ecclesiam sane catholicam pre- tio sui sanguinis redemtam cum eo credo in perpetuo regnaturam. Credo et confiteor vnum baptisma in remissionem peccatorum. Hanc ergo fidem professionis meae inuiolatam me retinere, et ab ea nunquam deuiare promitto. Qualiter ergo ex praelibata fide idiotas erudire debeam, et ipse in suscepta

Strana 93
93 nouitiorum ecclesia conuersari, rescripto paternitatis vestrae cautus flagito, vt merear edoceri. Memet ipsum enim iterum iterumque sanctitatis vestrae fidei ac precibus submisse commendo. Dignam autem vestrae sublimitatis memoriam, quam tota per orbem frequentat ecclesia, ego cum omnibus mihi subditis votis et orationibus celebrare non desisto. Quidquid etiam humani seruitii, quod vestram deceat magnitudinem, ex me conferri possit, totum et ex toto pro libitu voluntatis vestrae liberaliter expendere, pater dilectissime, satago. Ludewig 1. c. II. 365. — Hansiz I. 211. — Fejér I. 260. CXII. Benedictus papa VII. conversis Hungaris et Moravis Pilgrimum, Pataviensem archiepiscopum, in Pannonia et Moesia, quarum provinciae sunt Avaria et Moravia, vicarium constituit, pallioque condecorat. 975. Dilectissimis nobis in Christo filiis, Hrodberto, Moguntinae ecclesiae, et Diotrico, sanctae Treuerensis ecclesiae, atque Adalberto, sanctae Magdebur- gensis ecclesiae, parique modo Gereoni, Coloniensis ecclesiae, atque Friderico, sanctae Juuauensis ecclesiae, sed et Adalgago, sanctae Bremensis ecclesiae, archiepiscopis; pariterque domino Ottoni, gloriosissimo imperatori augusto, atque nepoti suo Henrico, praecellentissimo duci Bauariorum, ceterisque omni- bus episcopis et abbatibus, ducibus, atque comitibus Galliae atque Germaniae, Benedictus, diuina gratia praeditus apostolicae sedis pontifex, seruus seruorum Dei, in Domino salutem. Oportet iustis supplicationum petitionibus nos semper faciles et humiles exhibere ; et praecipue cum fraternis religiosorum consacer- dotum precibus solicitamur; qui passim ab omni mundi termino tenorem et regu- lam atque proprii officii vigorem ab hac uniuersali sancta Romana eccle- sia, eiusque sortiuntur ministro, vicario scilicet beati Petri, principis apo- stolorum; cuius quamuis indigni, eiusdem tamen gratia et dono potestati successimus et ordini; cui voce dominica dicitur: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam. Quapropter dignum aestimauimus

Strana 94
94 assensum praebere congruis postulationibus reuerentissimi archiepiscopi, quas per probabiles personas nobis intimauit, responsalium suorum duorum presbiterorum: quatenus sibi pallium, et metropolitanum honorem cathedrae suae, sanctae Laureacensi ecclesiae, restitueremus, confinio Vngarorum adiacenti; quod omnia nos eidem ecclesiae debere testantur antiquissima secum apportata priuilegiorum testimonia. In quibus enim continebantur, quod aetate pontificatus beati Symachi, huius almae sedis apostolici prae- sulis, praefata sancta Lauriacensis habetur ecclesia metropolitana; et in quan- tum tam exinde, quam etiam de passionibus beatorum martyrum, qui illic plures in tempore persecutionis pro fide Christi variis sunt tormentis mulctati, collige- re possumus, ex omnibus ecclesiarum dioecesibus Pannoniae hac antiquitate et archiepiscopii dignitate esse primitiua creditur: quae iam multis retroactis seculis et vicinorum frequenti populatione barbarorum deserta, et in soli- tudinem redacta, nullum christianae professionis habitatorem meminit; vsque dum invictissimus augustus et pater gratiae, genitor quippe pii impera- toris nostri, quem adhuc superesse, et diu dominari mundus exoptat, bellico trophaeo eorum vires retudit. Nunc autem quamobrem votis exultantibus in laudem omnipotentis Dei erumpimus, non solum saepe dicta sancta Laureacensis ecclesia hostium cessante terrore cum accolis suis pace ac tranquillitate potitur verum etiam ipsi dudum inimici illum, quem persecuti sunt, more gentili iamiam Christum baptizati profitentur, et sacerdotes modo habere desiderant, ac prout rudes scire poterunt, venerantur; et ecclesias quasdam in sua terra, quas patres incendio dederunt, posteri restaurare videntur. Haec ergo suadente ratione, quod praenominati sanctae Laurea- censis ecclesiae archiepiscopi postulatio antiqua apostolica auctoritate com- mentatur, et praeterea, quod iustum esset, pariter etiam vtile visum est, vt ad fructificandas Deo gentes ex nouitiis cultoribus fidei Vngrorum atque Marauorum, siue etiam aliis mullis prouinciis Sclauorum, suae parochiae finitimis, illic ordinatis episcopis, secundum quod antiquitus dispositi erant, eius hunc constitueremus archiepiscopum. Quoniam autem Salisburgensis metropolis abusa est subiectione sanctae Laureacensis ecclesiae pontificii, obliterata et attenuata sua dignitate ex deuastatione barbarorum, quam propterea perceptis apostolicis priuilegiis nequaquam patimur priuari; cum

Strana 95
95 et priora sint Salisburgensibus, et ideo auctoritatiua, vel auctorabiliora: quae conditio testimonii etiam apud secularia iudicia viget et praevalet. Nos vero in huiusmodi constitutionibus omnem calumniam atque contentionis occasionem Domino adiuuante facile propulsamus, ambabus parochiis ab inuicem certis limitibus sequestratis, et tamen apostolicis sanctionibus vbi- que stabilitis; quas nostrum est semper defendere, et secundum euangelicam sententiam nihil ex eis soluere, sed adimplere. Vnde ergo auctoritate ac potestate beati Petri, principis apostolorum, atque exemplo beatorum ponti- ficum, scilicet praedecessorum nostrorum, eandem sanctam Laureacensem ecclesiam eiusque rectores iam archiepiscopos, amodo perpetim ab omni Salzburgensis ecclesiae praesulum subiectione ac ditione absoluimus, et ho- nore metropolitano sublimamus. Et sicut modernis temporibus sanctae memoriae Agapitus papa terminos earumdem parochiarum ab inuicem distin- xit, sic et ipsi diffinimus: ita quoque, vt sancta Salzburgensis ecclesia superioris Pannoniae episcopos habeat suffraganeos, quibus vsque huc sui pontifices praeesse videbantur, cum tanta talique dioecesi, quali hactenus in inferiori vsi sunt Pannonia. Sancta autem Laureacensis ecclesia in inferioris Pannoniae, ac Moesiae regiones, quarum prouinciae sunt Auaria alque Morauia, in quibus septem episcoporum parochiae antiquis tempo- ribus continebantur, suique antistites archiepiscopalem deinceps habeant potestatem, cum tanta talique dioecesi, quali hactenus in superiori vsi sunt Pannonia. Quibus vtique iam praeceptis insuper iniungimus, vt iuxta beati Gregorii decretum, Anglorum archiepiscopis directum, alter illorum, qui prior sit in ordinatione tempore ipse etiam, quod viuat, prioratum teneat et in ordine. Penitus enim determinatis vtriusque ecclesiae dioecesibus, omnique excelsa altercandi occasione, canonica sub districtione interdicimus vt neuter earumdem ecclesiarum archiepiscopus inuadere alterius parochiam praesumat, vel quibuscunque iurgiis aut disceptationibus super diffinitis a nobis modo rebus, alter alterum solicitare audeat. His igitur sedatis vene- rabilem confratrem nostrum Pilgrimum sedi sanctae Laureacensis ecclesiae inthronizauimus, palliumque ei secundum antiquum eiusdem ecclesiae vsum direximus; atque in prouinciis Auariae, regionum quoque inferioris Pannoniae, siue Moesiae, et in contiguis sibi Schlauorum nationibus circumquaque manen-

Strana 96
96 tium, nostram apostolicam auctoritatem et vicem exercere committimus et delegamus: quatenus illic more antecessorum suorum, sanctae Laureacen- sis ecclesiae archiepiscoporum, habeat potestatem presbiteros et episcopos ordinare atque constituere, et ex praedictis gentibus sua sancta praedica- tione parare Domino plebem perfectam. Hansiz I. 213. — Goldast in append. 19. — Fejér I. 266. CXIII. Willegisus, archiepiscopus Moguntinus, auctoritate Ottonis imperatoris ad- stipulantibus assessoribus suis episcopis Spirensi, Wormatiensi, Pragensi et Moraviensi Gozmarum ob officio et beneficio deponil. Actum Moguntiae, dt. IV. Kalend. Maji, 976. In nomine patris et filii et spiritus sancti. Ego Willegisvs, Mogun- tiacensis archiepiscopus. Si peccata gravioris culpe graviori vltione puni- untur; ex hoc nimirum sanctorum canonum auctoritas in suo rigore perma- nebit, et sancta Dei ecclesia in nomine Domini congregata liberius ab incursione malignantium continua pace gaudebit. Notum facimus ergo uni- versis presentibus et futuris Christi fidelibus; quod postquam Herwardvs, domini nostri Ottonis serenissimi imperatoris notarius, et ecclesie, que est in Ascafenburg, dydascalus in metropoli Moguntiaca ius scolares canonicos apud se in domo retinendi sine exceptione optinuit; Alemarvs, dicti dydas- cali secundarius, auctoritate ipsius et mandato, quendam scolarem canonicum, fratruelem Gozmari cantoris, in domum suam vocavit; sed dictus cantor, impatientie sue motu exagitatus, dictum Alemarum insecutus est, et dum ip- sum attramentali tabula, quam de manu pueri traxit, ferire voluisset, puer trepide intercurrens, ictum in cerebro excepit, et exspiravit. Custos quoque, pater dicti cantoris et quam plures clerici eorum consanguinei cum laicis ad eos pertinentibus fugientem Alemarum furore detestabili in turribus ecclesie ad occidendum obsederunt; quem Meingotvs comes divinitus sequenti die superveniens liberavit; et milites pro honore Dei et nostro quasi vir eccle-

Strana 97
97 siasticus captivavit, et omnla bona eorum nobis publicavit. Gloriosissimus ergo imperator Otto, audiens tantum flagitium perpetratum, Herwardum di- dascalum ad dominum papam cum eodem negotio transmisit; qui nobis sua precepit auctoritate, vt novo morbo nova remedia, et posteris memorabilia quereremus. Quapropter auctoritate ipsius, astipulantibus quoque assesso- ribus nostris venerabilibus episcopis, Spirensi, Wormatiensi, Pragensi, Moraviensi, pro manifesto parricidio Gozmarum ab officio et beneficio de- posuimus, et tonsoratum cenobio, quod est Nuenstat, ad penitentiam trans- misimus. In signum quoque omnibus ecclesiis nostris, et ecclesiarum per- sonis, presentibus et futuris, cantorie baculum et infulam detraximus, et eam dignitate prioratus exauctoravimus. Pro interventu quoque supradi- ctorum episcoporum tocius ecclesie Moguntiace cognationi, que tanti mali causa fuerat, stipem ecclesiasticam reliquimus, et infimo loco et perpetuo silentio punivimus. Prohibuimus autem, ne in ecclesia Ascafaburgensi de una cognatione plures quam tres assumantur, nisi post sextum gradum. Filius cum patre non canonizetur. Si vero propter ignorantiam, vel obli- vionem huius institutionis nostre aliter factum fuerit, postquam presens scriptum in ecclesia Moguntiaca recitetur; ex tunc, qui post tres assumpti sunt, vel cedant, vel voce careant. Pro tollendis quoque in perpetuum similium contentionum occasionibus, tum pro mandato domini pape et invi- ctissimi domini imperatoris, tum pro supplici petitione devoti nostri Her- wardi notarii atque dydascali, iura scolastica, partim nostra episcopali auctoritate, partim ex ecclesie Moguntiensis laudabili consuetudine, ad hono- rem Dei in Ascafaburgensi ecclesia dydascalo omni evo servanda, privi- legiata reliquimus. Quoniam ergo scolares non solum in locis Deo con- secratis, sed et in aliis quibuscumque locis, in doctrinam, disciplinam, atque timore proficere debent; scolares canonici a magistro de prebendis suis victum et vestitum accipiant. Cappam, pelles, et pellicium de ovibus, caligas et sutulares magister tantum dabit. Si puer parentes, vel substan- tiam non habuerit, unde alia ei provideantur, abbas, exceptis denariis ad vestitum pertinentibus, magistro singulis annis quinque solidos addat. Simi- liter et canonico capituli, si depauperatur preter suam negligentiam, decem solidos dabit. Dydascalus, (etiam adiutori suo si fuerit bone fame, et 13

Strana 98
98 canonicis religiosis) eos commonendi habeat potestatem. Nullus scolaris, qui non est canonicus, preter assensum magistri scolas ingredi presumat. Pauperes humiles provisoribus carentes diligenter instruantur. Omnes ad disciplinam summopere informentur. In archidiaconatu Ascafaburgensi nulli sine licentia magistri scolares instruant, neque monachi, nisi eorum habi- tum induant. Hospites quoque, sive in civitate maneant, sive pertranseant, si subdiaconi sunt, vel infra ad iurisdictionem magistri pertineant. Si vero diaconi sunt, decano respondeant. In scolis vero, in choro, seu in quocunque loco nullus invito magistro ad correptionem scolarium manum extendat; nisi cantor, dum cantum hesternum recitant, eos corripiat. De- functo decano magister vice episcopi, vel abbatis in ecclesia faciat, quod decanus faciebat. Si decanus ad sua negotia perrexirit, magister vicem eius suppleat, excepto quod causas iudicialiter tractandas non suscipiat. In omni loco fratres decano et magistro assurgant, et omnem reverentiam exhibeant. Preterea in choro, capitulo, monasterio, conventu eis inclinia non subtrahant. In sacerdotali, diaconali, subdiaconali officio dydascalus, si vult, tantum in summis festis in ecclesia serviat. In festis et profestis noctibus magister, si presens fuerit, cum senioribus nonam, vel terciam lectionem legat. Nulla electio, nullum negotium sine assensu magistri in ecclesia promoveatur, nisi decanus causas conquerentium tractet; vel nisi fratres suos claustraliter emendet. Si vero magister annuam licentiam accepit, et prius in contradictione alicuius negotii eius vox audita non fuit; ecclesia, quod utile et honestum sibi fuerit visum, faciat in Domino. Ad ho- norem Dei et ecclesie ad studium proficiscendi, duobus vel tribus annis, vel amplius si oportuerit, cum integritate stipendiorum, dydascalo ab episcopo et abbate licentia nullatenus est deneganda. Hec omnia ad honorem Dei, et ad perpetuam pacem Ascafaburgensis ecclesie in nomine patris et filii et spiritus sancti auctoritate episcopali et officii nostri potestate, bannoque episcopali, tam invariabiliter atque immutabiliter statuimus, et sigilli nostri impressione signavimus; ut quotiens aliquis inposterum contra hoc facere presumpserit, bannum episcopo, consuetam pecuniam dydascalo, pro his, que ad ipsum pertinent, componat; et ecclesia canonica eum pena districtius corrigere nullatenus ommittat, ut iterum omnia iuxta pristinam institu-

Strana 99
99 tionem intemerata permaneant. Data IIII. Kalendas Maii, anno dominice incarnationis DCCCCLXXVI. Actum Moguntie in nomine Domini. Amen. Gudenus Codex diplom. Mogunt. 1. 352. CXIV. Henricus, Baioariorum dux, in marchia orientati Leopoldi illustris, mar- chionis, satoris stirpis Babenbergicae in Austria, nuper ab Ungaris armo- rum vi revindicata, publicum placitum habet congregatis episcopis, comiti- bus, primoribus et populo terminali, familiam Pataviensem ab omni exac- tione immunem esse jubet, et possessiones s. Stephani distinguit ac enumerat usque ad montem Comagenum, tunc temporis Germaniae et Ungariae metam, et usque ad terminos Moravorum. 985. Notum sit cunctis presentibus scilicet et futuris, qualiter Heinricus strenuus Baioariorum dux, in marca Livtbaldi marchionis congregatis omnibus tam episcopis quam comitibus primoribusque cum plebibus regni. publico placito habito. populum terminalem pro facienda generaliter omni- bus iusticia iurare. fecit. quod iure vniuscuiusque proprium esset de illis prediis que tunc sub ditione tenebantur dominica. et quid episcopatuum aut abbatiarum familie deberent marchioni. inter cetera autem que ad sanctum Stephanum prothomartirem sedemque Patauiensem iuste legaliter- que pertinere deberent. Tunc inprimis familiam sancti Stephani ab omni iugo uel districtione marchionis hoc est collectis. donatiuis. operibus man- sionaticis. et ceteris seruitiis liberam et absolutam asserebant. Deinde hec loca ad sedem Patauiensis ecclesie attinere sub proposita iusiuratione firmabant. tempore pontificatus et presentia Piligrimi episcopi. Mutarun et quod Eparespvrch nominatur. sursum de Viuntestale a termino sancti Michahelis Rosseza. deorsum usque Chlepadorf Salzpurgensis ecclesie lo- cellum. et ita per latum in australem plagam ad deserta montana. exceptis duorum paucorum iugerum predictis. Deinde Treisimam ciuitatem sancti Ypoliti martiris ea integritate ut quondam beate memorie Adalbertus epi- 13*

Strana 100
100 scopus sub Purchardo marchione in sua tenuit uestitura. et quemadmodum carta legali affirmatione antiquitus roborata et in publico recitata designa- bat. Postea Persnicha sicut Willihelmus in proprium possidebat. quod tempore presenti Boemani insidendo arabant. Deinceps Lilivnhova iuxta Tullonam. Egilinsten. Zeizmannestetin et Abbatesteten. cum omnibus iure ad se respicientibus. Postmodum autem a septem collibus ab occidente ciuitatis Zeizenmvre sursum ad australem plagam Chvnihohestorf et sic usque in cacumen montis Comageni. et ita usque ad Hangentenstein et ita ultra Danubium usque ad Mareuinos terminos in latum et sursum in longum usque ad Mochinle et Trebinse et utramque ripam fluminis Danubii infra iam dictum terminum. Locumque piscationis hvsonum quem hactenus Tullonenses suis vendicabant usibus sanctum Stephanum prothomartirem le- galiter attinere. Notum autem qui ista iurando affirmauerunt hii sunt. Meinhart comes. Papo comes. Marchwart comes. et frater eius Rydger. Timo comes. Perhtolt. Wernheri. Rupo. Egil. Mimilo. Monumenta Boica nova collect. Vol. I. p. II. p. 208. CXV. Otto imperator donat ecclesiae s. Mauritii Magdeburgensi censum de Boemia. Actum Mersaburgi, dl. Kalend. Maji, 991. Otto (III) imperator . . . . donat ecclesie sancti Mauritii in ciuitate Magdeburg constructe . . . . tertiam partem census, qui regio fisco per singulos annos persolui debet de tota Boemia, in qualicunque re sit, siue in auro, siue argento, uel pecoribus . . . .Data Kal. Maii anno dominice incarnationis DCCCCXCI. indictione IV, anno regni octauo. actum Mer- saburgi. Gerke codex diplom. Brandenburg. 1. 29.

Strana 101
101 CXVI. Professio b. Adalberti, episcopi Pragensis, regulae s. Benedicti. Romae in monasterio ss. Bonifacii et Alexii cc. 2. Aprilis, 991. † Ego Adalbertus promitto stabilitatem meam et conuersionem morum meorum et obedienciam secundum regulam sancti Benedicti coram Deo et omnibus sanctis eius et abbate Augustino presente. Ex autographo „nimia vetustate demolito" et anno 1400 transumto aeri inci- sum dedit: Piter in Thesauro abscondito p. 87. CXVII. Boleslaus, dux Boemiae, ex praecepto Joannis papae XV. fundat et dotat cum Adalberto, episcopo Pragensi, liberalissime monasterium ord. s. Bene- dicti Brewnowiense. Die dedicationis monasterii, (XIX. Kal. Februarii) 993. In nomine sancte ac indiuidue trinitatis: amen: Bolezlaus Dei gratia dux Boemorum omnibus hanc litteram legentibus salutem in eo qui est salus omnium: Ne res prudenter geste memoriam fugiant scriptis et testibus ro- borantur. Notum igitur sit uniuersis tam presentibus quam futuris. quod ego diuina inspiratione instructus pro salute anime mee omniumque parentum meorum Brevnowensi monasterio a me et a uenerabili patre domino Adal- berto Pragensi episcopo ex precepto domini Johannis pape laudabiliter con- structo. ad sustentationem monachorum ibidem Deo servientium contuli villam Brevnowa nomine. ante ipsum monasterium cum omni familia. et terra sufficienti ac montem incultum. ad meridiem tendentem a biuio quodam in quo preciduntur molares. Schirnovnice dicto. per directum usque ad Lesce. et a Lesce usque ad saxum. qui est positus in uia per quam uenitur ad ciuitatem Pragam. Villam etiam que Wolezlawin dicitur. cum omni familia. ad uineas

Strana 102
102 excolendas terramque sufficientem. cum silua adiacente Sclachow nomine et montem alium incultum a villa Tressawiez. tendentem usque ad uillam. Lubocz et ipsam uillam Lubocz cum silua adiacente Maleyow nomine. Villam quo- que Ruzen nomine cum campis et pratis ad ipsam pertinentibus. et in uilla Kuromirtwiche tres animatores cum terra sufficienti. In ciuitate quoque Pragensi decimum forum. et decimum denarium de iudicio et decimum homi- nem captiuum et XXX animatores eorumque posteritatem cum XXX aris ad diuersas officinas dispositos. Duo molendina sub ipso castro Praga. et de ipso flumine Wltaue ad tria obstacula molendinorum in eodem loco. Villam quoque Nawranem nomine. cum hospitibus et ecclesia. ad quam de curia mea. Radotyn decimam de omni prouentu disposui. Scochowicz piscatores cum ipsa uilla. cuius termini sunt Cralowa hora et duo riuuli Dubna et Sala. cum flumine Wltawa. et ex altera parte fluminis eiusdem a Buyivnyce usque ad Cresmna et usque viam que dicitur Zlapcyce. Decimam quoque de omni agricultura. in Porecze. et de omnibus agris qui pertinent ad Ribnyk. et mansum in littore fluminis Wltave ad horreum construendum. et obstaculum in eodem loco ad molendina edificanda. Lubcicich siluam cum piscatoribus et terram sufficientem cum flumine. a loco qui dicitur Strabol usque ad Pod- chodce. In Pliznensi uero prouincia uillam Oypprnich nomine. et aliam (Nemoyce) Nencyce cum omnibus suis attinentiis. In Churimensi uero pro- uincia duas uillas. unam Trebestowicz prope Saczka cum agris pratis et pa- ludibus. aliam Mracenicich cum terra sufficienti intra siluam et extra per circuitum Crech cum prato. In Chocebuz ecclesiam cum duabus curiis et terram sufficientem cum monte Cztrov nuncupato. Insuper in Lutomiricensi prouincia obtuli uillam Heridel dictam cum hospitibus et silua adiacente cum paludibus et flumine Ogre usque ad Albiam. et uillam Wleneich (Wlen- cich?) cum suis attinentiis. Preterea statui. ut singulis annis in dedicatione. ecclesie supra nominate uillicus Pragensis quisquis fuerit CCC. denarios persoluat. Lapidem cere ad luminaria eidem ecclesie. tres urnas mellis XXX caseos. LXX panes. Villicus autem Pliznensis prouincie in pasca CCC. num- mos. persolvat. in pentecosten CCC. in festo s. Michaelis CCC. in natiuitate Domini CCC. Constitui etiam et ordinaui. ut in omnibus theloneis per Boemiam constitutis fructus decime septimane cedat ad usum Brevnowensis ecclesie.

Strana 103
103 uidelicet Domasilicih. Cralupech. Nachlumcy. Nasternicy. Lutomiriccz. Na- vsty. super Albiam. Super hec adposui decimum forum decimumque denarium ex omni iudicio in hiis ciuitatibus. scilicet. Nazlanem in Plizeni. Lutomiricich. Churimi. Chrudimi. Placuit etiam. et coram nobilibus terre firmiter decreui. ut omnes homines Brevnowensis ecclesie. ab omni prouinciali iure seu lege liberi atque exempti permaneant. non ad eos pertineat oppida edifi- care. non pontes renouare. non alicuius potentis persone iudicio pro qua- licunque causa nisi coram suo abbate astare. et omne iudicium querere. nec ipsi cogantur uenatores uel aliquos nobiles terre hospitio recipere nisi hoc fiat de bona ipsorum uoluntate. Reliquum firmiter constitui et concessi. ut quicquid homines Brevnowensis monasterii per aquas tocius Boemie siue per uias. ad usum monachorum duxerint ab omni iure et de- bito theloneario sint totaliter exempti. nihil omnino cuiquam persoluentes. Hanc siquidem libertatem ad petitionem honorabilis uiri domini Adalberti episcopi Brevnowensi monasterio perpetuo concessam. ac in scripto re- dactam sigilli mei appensione muniui et confirmaui. confirmatamque super aram sancti Benedicti abbatis manibus meis posui. rogans. ut omnes uio- latores seu inuasores huius priuilegii ipse dominus episcopus excommuni- caret. quod facere non obmisit. Dantes per manum domini Christani fra- tris illustris ducis Bolezla. Anno gratie DCCCCXCIII. in ipsa die dedi- cationis monasterii supra scripti. Aeri incisum dedit Dobner in annalibus Hajec. IV. pag. 374. CXVIII. Boleslaus, dux Boemorum, bis mille quingentos denarios singulis annis e redditibus suis monasterio Brewnowiensi numerandos praecepit. In festo s. Benedicti. 993. Sciant omnes Christi fideles presentis et futuri temporis : quod ego Bolezlaus, gratia Dei Boemorum dux, ad petitionem uenerabilis Adalberti episcopi et Anastasii, abbatis Brevnowensis monasterii, de reditibus nostri

Strana 104
104 ducatus, quousque mundus voluitur, MMD denarios per diuersa tempora contuli soluendos. In pasca videlicet D, et in pentecoste totidem, et in festo s. Em- merami, episcopi Ratisbonensis, residuum. Si quis autem hoc decretum uio- lauerit, sciat se eternitaliter dampnandum. Facta autem est hec donatio anno Domini DCCCCXCIII. Ludewig reliq. XI. 175. — Dobner Annal. IV. 380. CXIX. Joannes papa XV. Brewnowiense monasterium in protectionem sedis apo- stolicae suscipil, et mullis immunitatibus et praerogativis donat. Dt. Reati II. Kalend. Junii, 993. Joannes episcopus, seruus seruorum Dei, dilectis filiis Anastasio abbati et conuentui uenerabilis monasterii sanctorum Christi Benedicti, Bonifacii et Alexii in Brevnow sito, caritatem et fidem pacemque perpetuam. Solet sedes apostolica piis desideriis clementer annuere et honestis petentium precibus fauorem beneuolum impartiri. Cum igitur monasterium uestrum in ducatu Boemie primum et nouella sit plantatio, sicut uenerabili fratre nostro Adalberto, Pragensi episcopo, fundatore eiusdem referente intellexi- mus, et dignum existat, ut idem monasterium, quod in temporalibus et in spiri- tualibus per Dei misericordem prouidentiam iam ex parte florere dicitur, per sedem apostolicam honoretur, ipsius dilecti fratris nostri Adalberti, Pragen- sis episcopi, precibus inclinati uobis, ut tu fili abbas et alii, qui pro tempore eidem monasterio prefuerint, mitra, chirothecis, sandaliis, mappilla, baltheoque uti possitis auctoritate presentium indulgemus. Et ut ecclesia uestra di- gnior seu maior aliis monasteriis habeatur decernimus ipsam caput esse et magistram in correctione ac reformatione regularis discipline super omnia claustra ordinis sancti Benedicti posthac in Boemia construenda, primumque locum post Pragensem episcopum tibi Anastasio abbati tuisque successoribus canonice succedentibus super omnes et in omnibus concedimus habere. Ad hec monasterium uestrum sub beati Petri et nostra protectione ponentes omnes

Strana 105
105 ecclesias uestras, uillas, agros, siluas, casas, seruos et ancillas, decimas quo- que cum prouinciarum Lutomiricensis, Belinensis, Bechinensis et omnium hominum eiusdem monasterii a memorato fratre uestro Adalberto, episcopo Pragensi, cuius amore hec scribimus, monasterio uestro rationabiliter colla- tas, tam in ueteribus cultis, quam in noualibus in posterum excolendis, uobis et hiis, qui uobis successerint, auctoritate apostolica confirmamus. Preterea uolumus et pro diuino amore firmiter precipimus, ut dux, quisquis fuerit, ipsum sanctum monasterium patremque monasterii cum omnibus ad illud pertinentibus et libertates a nobili duce Boleslao, uiro catholico, eidem libe- raliter indultas, ita custodiat, diligat, manu teneat, ut presentis uite prospe- ritatem desideret, et in futuro uelit a benignissimo conditore nostro eterne beatitudinis brauium accipere. Post obitum uero abbatis nemo ibidem abbatem instituat, nisi quem ipsa congregatio communiter et concordi assensu ele- gerit. Et tunc Pragensi episcopo, si catholicus fuerit, liceat auctoritate nostra ipsum electum caritatis officio consecrare, simonie scrupulo quolibet hinc inde penitus excluso. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc pagi- nam nostre concessionis, seu confirmationis infringere, uel ei ausu teme- rario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se nouerit incursurum, atque cum Juda, qui suspensus medius crepuit, et cum omnibus reprobis eterne dampnationi perpetuo subiacere. Qui uero custodierint et obseruare uoluerint, que premissa et conscripta in presenti sunt priuilegio, a misericordissimo domino Deo nostro delictorum suorum ueniam et uitam consequi mereantur eternam. Bene ualete. Scriptum per manum Stephani, scriniarii sancte Romane ecclesie. Datum Reati per manum Dominici epi- scopi Sabinensis II. Kal. Junii, indictione VIII. incarnationis Dominice anno DCCCCXCIII. pontificatus nostri Deo propicio anno VIII. (?) mense VIII. E transumto originali Otakari I. regis Boemiae, de anno 1224. bullae in charta juncea seu scirpea scriptae, et nimia vetustate jam consumptae. 14

Strana 106
106 CXX. Boleslaus, dux Boemorum, fundationem monasterii s. Joannis in Ostrow, ordinis s. Benedicti, a patre suo Boleslao (999) factam, ad finem perducit. a. 1000. Anno dominice incarnationis millesimo .. Gratia Dei dux Bolezlaus, filius Seui Bolezlai, per omnia uere katholicus amore fidei inflamatus, postquam multa ecclesiis Dei utilia ordinauit, seque uiam uniuerse carnis ingressurum persensit, feruens in spiritu caritatis locum quendam seruis Dei per quosdam nobiles inuenit et eum in honore sancti Joannis baptiste et aliorum sanctorum confirmari precepit, preficiens ei quendam bone uite uirum, nomine Lambertum ordinis sancti Benedicti monachum ab Altaensi monasterio euocatum, uere Israelitam, in quo dolus non erat, quem filio suo tertio Bolezlao satis industrio uiro, licet inualitudine corporis attactus, solicite coram primatibus suis commendauit, et eum abbatem uocauit et esse precepit. Igitur glorioso duce Bolezlao ex hac luce subtracto filius eius tertius Bolezlaus paterni precepti non immemor predictum abbatem piis moribus ornatum tunc temporis episcopo Theadago commendauit, et in sui presentia, prout pater postulauerat, eum ordinari precepit, atque loci ipsius situm et amplitudinem in sui curam suscepit, et ut post patuit, om- nium bonorum inceptor et stabilitor per semitam iustitie ardenter cucurrit, et ne quis tam boni propositi a diabolo deceptus destructor in futurum existeret, Pragensis ecclesie presulem adiit, hoc ipsum perpetuo anathe- mate cum Juda et eius sequacibus innodandum esse petiit, cunctis tum presentibus acclamantibus. amen. Hec sunt uille et alia bona, que con- tulit bone memorie Bolezlaus dux: Wotechotii. Blasin cum circuitu silue. De familia autem has uillas: Sazaua, Sedlce, Myechinicih; piscatores au- tem Drazowichich, Trebani, Lahowicyh. E confirmatione Otakari I. de anno 1205. cujus orig. exstat in archivo Tre- bon. — Excusum dedit Piter in thes. abscond. p. 151.

Strana 107
107 CXXI. Heinricus, Romanorum rex, confert marchioni Heinrico XX hobas inter Chambam et maracho (March). Chronicon Gottvic. I. p. 227. CXXII. Stephanus, Hungarum rex, ecclesiam Nitriensem, ad quam eliam populus de Morauia confluebat, larga dote et praerogativa donat. 1006. Nos Stephanus, Dei miseratione et apostolicae sedis gratia Hunga- rorum rex. Vniuersis damus ad notitiam per hanc nostram ordinationem, quod vbi diuina nobis assistente benignitate in omnibus regni nostri par- tibus veram et vnicam salutiferam Jesu Christi fidem stabilire modis om- nibus adniteremur, venimus ad castrum nostrum Nitra, vbi indicibili cordis nostri solatio (affecti sumus), quia extra quamlibet exspectationem accidit nobis, quod nouem s. Romanae ecclesiae sacerdotes presbiteros inuenimus, qui se capitulares canonicos ecclesiae b. Emmerami martyris, in dicto castro nostro Nitra situatae, nominabant, et dictae ecclesiae ac populo, vsque ex partibus Marcomannorum illuc confluenti, inseruiebant, laudes diuinas ad instar nouem chororum angelicorum assidue decantantes. Quibus nos vltra associati diebus pluribus compsallere, veniamque peccatorum ac verae fidei lumen, robur et incrementa deprecari non destitimus. Et quia dicti sacerdotes presbiteri, capitulares canonici, nullam stabilem haberent fundationem, sed liberis tantum populorum tributionibus prouiderentur; ne per curam conquirendi victus a diuino obsequio abstraherentur, donauimus ipsis vicum cum hospitibus intra suburbium et castrum nostrum nouum ad defluxum minoris fluminis Nitra existentibus, ac directe ad nos et dictum castrum nostrum spectantem cum omni macellatione, educillatione, foro publico, reliquisque seruitiis, datiis, obuentionibus et curribus. Similiter 14*

Strana 108
108 etiam donauimus vicum paruum Tormos trans decursum maioris fluminis Nitra, ex parte inferiori radicis fontis s. Martini constitutum, cum omnibus hospitibus et territorii eiusdem vineis, commodo vsu et dominio, cum mon- tano iure ac decimis; vsque ad viam planam montem Zobor per latus diuidentem, donec perueniatur ad alium fontem, Gyurkova nominatum; se- cundum cuius riuuli defluxionem terminantur ipsae vineae, vsque dum reflexo tramite veniatur ad tertium fontem iuxta viam Daras sub radice vinearum. Ab inde per defluxum aquae fontis illius vsque ad aduersum ciuitatis Nitra, vbi tumulus est, et arbor de quercu prostat. Ab hac recte orientem versus ad siluam maioris Tormos, vbi transiendo aquam paludosam per medium cespitem intra vtrumque Tormos progreditur ad viam Pochranicza (hodie Pograncz) et ex hac directe ad viam planam, montem Zobor per latus di- uidentem. Item donauimus ipsis decimas vini et frumenti ciuitatis Nitriensis, vici Parutza, Molnos, Könyök, Kereskiny, et Gyurkova. Et vt tanto am- plior haec donatio nostra habeatur ordinauimus, vti praesentes et futuri sa- cerdotes presbiteri ecclesie s. Emmerami martyris de castro Nitra capitulares canonici in omnibus tam synodalibus, quam regis et regnicolarum conuenti- bus ab ecclesia et capitulo Strigoniensi per nos in metropolitanum erecto statim secundum locum teneant, et vicem habeant. Fejér c. d. I. p. 285. e tabulario Nitriensi. CXXIII. Stephanus, Hungarorum rex, tradit ecclesiam s. Adriani in insula Sala- diensi monasterio ordinis s. Benedicti a se fundato. 1019. In nomine Domini Dei summi. Stephanus superna prouidente clementia Hungarorum rex. Credimus et vero scimus, quod si locis diuino cultui mancipatis possessiones atque honores adaugmentauerimus, id non solum laude humana predicandum, verum diuina mercede esse remunerandum. Quocirca omnium s. Dei ecclesie fidelium nostrorumque presentium atque futurorum solers comperiat intentio, quod nos diuino instinctu fundauimus

Strana 109
109 monasterium in insula Saladiensi, ordinis s. Benedicti, quod ab anno in- carnationis Domini millesimo decimo nono per Dei subsidium et anime nostre remedium pro stabilitate regni nostri ad finem perduximus, in quo iussu nostro dedicata est ecclesia beati Adriani, que est in Sala, simul cum duabus capellis, una, que est in honore sancti Georgii, altera que est in honore sancti Laurentii, a duobus episcopis Modesto, et Boniperto, ubi ordinauimus abbatem latinum, nomine Petrum, conferendo eidem pote- statem, ut in diecesi capellarum antedictarum processu temporis, quod necesse est fieri, plures capelle possint edificari, que tamen ad iam nomi- natas capellas tenebuntur habere respectum. Contulimus etiam eidem au- ctoritate apostolica nobis annuente, ut in precipuis solemnitatibus ornamentis pontificalibus uteretur. Condonauimus etiam, ut capellas sacerdotibus possit inuestire, et dedimus s. Adriano ad serviendum predia, decimas et piscinas. quorum nomina hec sunt: Tisciam cum ecclesia sancti Adriani, Raada, Steiger, Salavar, Chasch, Ronul, Cendi, Nymigh, Besenien, Tyzogh cum duodecim aratris, et etiam dedimus redditus fori Cham, Chorgoro, et red- ditus Coloniensis aquae et pontis civitatis, et decimam equorum nostrorum in insula, que vocatur Chepel, in poledris, et ducentas ulnas de subtili panno pro indumentis fratribus de camera nostra. Ville decimarum he sunt ; Pobor, Kurkow, Szolos, Kistthan, Maud, Devecher, Egrugh, Path Kestell, Korunthal, Varcous, Hydweg, Maggrad, Schot, Kolon, Kamar, Kolombouch, Schopi, Stolez, Byqui, Volupna, Reche, Merenga, Karus, Gelse, Zobor, Sobor, Kerbon, Urcuztun, Wrügh, Merenya, Kerchen, Gelse, Rayk, Byqui, Batha, Igrych, Raduh, Gestred, Sclavonica Rokolyan, Hun- garica Rokolyan, Legel, Getye, Pysteka, Horvat, Issobor, Kal, Polkoya, Aracha. Et ne episcopus parochianus iniurias querimoniasue in collectione decimationis predictarum villarum pateretur, sibi alios terminos decimationis assignando contulimus; quod si ipse contra nostra statuta, quod absit, inique agere, vel querere voluerit, ante Deum iudicem viuorum et mortuorum in die iudicii se contendere nobiscum sciat, sit idipsum monasterium ab omni in- quietudine semotum. Precipimus etiam sub testificatione domini nostri Jesu Christi, ut nullus potentum, vel aliquis magnus sive paruus, de iam dicto monasterio aliquo modo se intromittere in mancipiis, terris, vineis, decimatio-

Strana 110
110 nibus, piscationibus, ripis, placitis sine consensu eiusdem abbatis audeat, vel p resumat. Piscine autem he sunt: Alba piscina cum quinquaginta piscato- ribus in villa Podgrad; alie minores piscine Modacha pro usonibus, piscina ciuitat is iuxta Drauam in Bolsa cum duodecim piscatoribus, et in insula item in Draua duodecim libras cere, et duodecim pelles vulpinas, et duodecim pelles spinolarum. Si quis autem potens voluerit aufferre, vel destruere de hoc, quod nos rex Stephanus dedimus sancto Adriano, via Dei et nostra sit con- tra illum, et componat quinquaginta libras auri optimi, medium camere nostre, ac medium prefato monasterio suisque rectoribus, maledictionisque perpetuo vinculo eternaliter feriatur. Et ut verius credatur, hanc paginam sigillo nostro autentico corrigie appensione iussimus sigillari. Piter thes. absc. p. 162. — Fejér I. 304. CXXIV. Conradus rex confert comili Arnoldo quinquaginta mansos inter fluvios Danubium et Moravam in comitatu Adalberti marchionis. Actum Ba- benberg V. Idus Maji, dt. 1025. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Chuonradus diuin a fauente cle- mentia rex. Nouerit omnium Dei nostrique fidelium uniuersitas, qualiter nos per interuentum ac peticionem dilecte coniugis nostre Gislae, atque Aribonis Mogontiacensis archiepiscopi cuidam fideli nostro comiti Arnoldo eiusque vxori Reginlindae, ac filiis vtrorumque quinquaginta mansos dedimus, qui ad nostrum regale ivs pertinebat, sitos inter villam Frumanaha et inter fluvios Danubium et Maraha, in comitaty Adalberti marchionis, vbicum- que predictus comes Arnolfvs eos sumere velit, cum aries, agris, pratis, pascuis, siluis, venationibus, aquis aquarumque decursibus, piscationibus, molendinis, sev cum omni vtilitate que vllo modo inde prouenire possit. Ea videlicet ratione ut iam prenominatus Arnoldus vxorque eius Regin- linda, ac filii vtrorumque liberam habeant potestatem idem predium tra- dendi, vendidi, commutandi siue quodcunque illis placuerit inde faciendi.

Strana 111
111 Et ut hec nostre auctoritatis pagina stabilis et inconvulsa permaneat, eam- que manu propria roborantes sigilli nostri impressione ivssimus insigniri. Signum domini Cvonardi regis gloriosi. Ovdalricus cancellarius uice Ari- bonis archiepiscopi recognoui. Data anno ab incarnatione Domini mille- simo XXV. indictione VIII. anno vero domini Cvonradi secundi re- gnantis I. Actum Babenberg V. Idus Maii feliciter Amen. Hormayr Archiv 1828. p. 99. CXXV. Zwěst, castellanus Olomucensis, tradidit ad altare s. Petri Olomucii bona quedam „nauishoue" (Wiškow) cc. 1026. „Žuest, castellanus Olomucensis, tradidi ad altare s. Petri in Olomuc" . . . . quicquid nauishoue seruitio contra polonos promerueram diligenti apud Olderik illustrem ducem boemorum. et hec traditio facta est tempore brachizlau") filii eiusdem domini ducis in loco ipsius Olomuci in uigilia ss. Petri et Pauli apostolorum Dei, coram bogumil decano. Jo(anne)" Paulo. Sbich sacerdotibus et laicis Luta comite fratre meo. Yessut. Mira. Mutina antiquo, qui custodit castrum Vzoue. Slauek. lubgost. Vnek. Gridon et aliis. In apographo: a) „brechizlay" b) „Jo" — E saepius citato fragmento antiquissimi codicis ecclesiae Olomucensis, quod ab ipsius detectore, professore Monse, Monsianum in sequentibus nominabo. —Sunt eae I. literae fragmenti, in quibus nomen donantis avulsis praecedentibus e diplomate anni 1034. n. CXXX. restitui. CXXVI. „Sequitur donatio comitis Veliz" (Weliš) terrae in loco „Lbunau" ecclesiae s. Pelri Olomucii. cc. 1029. Veliz comes contulit (ecclesie sancti Petri in Olomuc) terram ad duo aratra na ozka flumine in loco, qui dicitur lbunau, in remidium anime

Strana 112
112 coniugis Ludene. Hoc traditum est tempore, quo dominus noster Brachiz- laus" dux uenit in Olomucie cum formosa sua contectali coram choro terre sue nobilium numeroso. In apographo: a) „B" — Ex eodem fragmento Monsiano. — Literae II. CXXVII. Bretislaw, dux Moraviae, post profligationem Hungarorum de Moravia resti- tuit ecclesiae s. Petri et capellae s. Clementis Olomucii dotem ab antiquis hujus terrae principibus collatam. 1030. Notum sit omnibus christianis tam presentis temporis, quam subsequen- tis eui in firmitatem facti, quod ego Brachizlaus filius illustris boemorum ducis considerans, robur et fortitudinem non esse in homine, nec uictoriam pro- creari ab homine; uerum omnia, que uictoriose et feliciter geruntur, solum- modo euenire per Deum, cuius omnipotentie nulla est terminatio; idcirca profligationem vngarorum de terra nostra morauia ipsius tantum auxiliante brachio factam esse ingenuo profiteor. Illacrimaui sane et intimo corde sum perculsus, quando uidebam loca illa sacra, vbi cepit christianitas, per eosdem vngaros, tum paganos, deuastata et diruta alque in ruderibus dissipata iacere, et ecclesias in illis partibus terre nostre omnes ad unam spoliatas et profana- tas existere; et deuoui pio meo tum proposito magnam spoliorum copiam ab eisdem uastatoribus et depredatoribus receptam in reedificium et restaurum predictarum ecclesiarum impendere, deponendo ipsam super altari eius, cui ablata, atque quo opitulante recepta esse dinoscuntur. Hinc est, quod ego Brachizlaus dux Morauiensis etiam ecclesie sancti Petri in Olomuci et ca- pelle, que est in honore b. Clementis constructa ibidem, eam dotis sue restitui fecimus portionem, quam ipsi ex collatione antiquorum huius terre principum concessam esse scripto et oretenus ueraciter didicimus; videlicet circuitum in conterminio vngarorum iuxta fluuium Maraua, vbi alius fluuius, qui Tye

Strana 113
113 nuncupatur, in eandem profluil, cum loco Tyn a cultoribus plane deserto. Sed postquam intelligentia mea cognoueram, quod possessiones prefate secundum longum uiarum distamen a possidentibus infructuose teneri pos- sunt, simulque quum a domino Bogumil" decano eiusdem ecclesie precibus humiliter rogatus existerem, concambiui terras et de pietate michi innata et reuerentia erga seruitores Christi domini nostri, a quo nouum recepimus dominii augumentum, sancto Petro in Olomuci de patrimonio meo circuitum adscripsi, qui a monte Gostine incipit et iuxta flumen Ruza usque ad ter- minos uille Golesi se protendit cum XC hobis silue, que in vulgari dubreu appellatur. Et hec restitutio et collatio mea facta est ex consensu et sub sigillo domini Vdalrici, illustris ducis boemorum, karissimi progenitoris nostri, nec non sub anathemate reuerendi patris Hizonis b) Pragensis episcopi, quod in omnes sententia edixit canonica, si qui hanc nostre benignitatis largitionem sua peruersitate audebunt immutare uel annullare. Amen. Actum in Olomuci presentibus Hizone ) episcopo. Duce de Polonia. Veliz comite. Thazz comite etc. a) in codice solum „B" — scribitur; restitue dum itaque nomen „Bogumil"" e literis n. CXXV.—b) et c) in cod. solum „H" — Ex eodem fragmento Monsiano. Lit. III. — CXXVIII. Břetislaw, dux Moraviae, ecclesiam in Spitihňow dotat. 1030. Brachizlau, dux Morauiensis, tradidit ad ecclesiam, quam in loco noue ciuitatis (Zpitigneu, in memoriam uictorie sue super Vngarorum gente lo- cande) honorifico opere construxerat, vniuersam dotem, que olim ecclesie b. — iuxla Vueligrad, ubi cepit christianitas, in loco quondam ciuitalis Deuin extitisse cernitur; uidelicet duas terras iuxta Vueligrad desertas, terram in loco deserto Moin, lapidem cere in Boianoue et vrnam mellis ibidem, . . . denarium de theloneo super Olzaua. Manum quoque largifluam ex- tendens assignauit tres terras nouelle plantationis, super quas aratores cum 15

Strana 114
114 pecudibus posuit, et alia multa prouideri annuit, et preceptum firmiter fecit, qualiter sacerdos Zuatozlau sit prepositus ecclesie prefate et ecclesiarum circumquaque iuxta fluuium Maraue, quas siue de ruderibus, siue de nouo in laudem et gloriam omnipotentis Dei construi iussit. Ex Hildegardi Gradicensis primi, quorum opera supersunt, Moraviae historicorum (scripsit 1127 — 1147.) chronico Ms. sec. XIII. hac- tenus inedito — ad annum. CXXIX. Bretislaw, dux Moraviae, confirmat ecclesiae s. Petri Olomucii donatio- nem villae „v dubu" (Dub), addens possessiones quasdam in terminis Polonorum. Datum in castro Olomuc, 1031. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Amen. Anno Christi domini saluatoris nostri millesimo tricesimo primo. Indictione XIV. epacta XXV. feria V. ante dominicam, qua cantatur: Oculi — factum est, quod karissima nostra conthoralis ducissa Julla accedens ad meam presentiam cum domino Bogumil" decano et capellano meo, adferens quoque secum in testem dile- ctissimum filiolum nostrum Zpitigneu hilari uultu et dulci uerbo est professa, quod ecclesie s. Petri in Olomuci pro refrigerio sancti baptizmatis eiusdem geniti sui uillam aliquam conferre pia et deuota gratitudine incitata promise- rat, rogauitque, ut liberalitatem eius collaudare et donationem uille, V dubu nomine, iam in manus domini Bogumilb factam assensu meo fauorabili ap- probare et scripture stabiliori firmamento michi placeret perhennare in euum. Hinc est, quod ego Brachizlaus" dux Morauiensis in Christo pie uiuenti- bus notum esse cupimus nunc et in futurum, qualiter collationem uille iam nominate v dubu a prefata dilectissima contectali nostra ecclesie s. Petri in Olomuci in manus domini Bogumil" decani eiusdem et capellani nostri factam, cum omnibus suis attinentiis, cum molendino et molendinatore Wratimir dicto cum ministerialibus siue familiis et opificibus ibidem diuersis, quorum nomina in hac pagina annotari ſeci, Nynek. Miley. Pawel. Grdota. Msten. Jarek In apographo tantum legitur: a) „d. B." — L) „B" - c) „B" — d) „d. B" —

Strana 115
115 albus. Scepan. Janek. Ludzlau. Cstata. Krasik. Olata. Milehna cum filiis Krisan et Jutron. Jarek niger. Milgost cum fabro Nutos, cum piscatoribus Zdan. Milon et Luteta et Pribran. cum pratis et custode ipsorum Jareh et cum omnibus aliis vtilitatibus siue sint in aqua, siue gleba, siue ere et qua- cunque denominatione nuncupentur, firmam esse et inconuulsam perpetuis temporibus seruari precipimus ab omnibus, quibuscunque interest offensam omnipotentis Dei et gaudium Satane euitare. De propria quoque largitate contuli ecclesie sancti Petri decimam septimanam telonei iuxta ciuitatem, quam ad castrum Gradeh in terminis Polonorum muro forti construxeram; item decimos denarios telonei in Radessi; it. dedi L mansos morauicos incultos super Vpa fluuio cum silua spaciosa in terminis Polonorum cum custodibus silue, qui in vulgari lesni dicuntur et quorum nomina sunt: Zbeh. Lovvek. Mnislau. cum uenatore in vulgari lowec dicto, nomine Prelut, et cum apiariis, que ibidem reperiuntur. Item Sigehardus comes soluat de bonis, que ipsi contuli super Mura flumine duas marcas anno quolibet ad s. Petrum in Olo- muci, et Rudolfus comes soluat totidem de bonis, que ipsi pro gratis seruitiis contuli super Odra. Domino Bogumil decano eiusdem ecclesie ad suum commodum dedi quatuor equos, item dedi in uilla v tesaleh homines ipsi et suis successoribus seruientes. Hostey. Pomil et Nemoy pistorem. Dilectis- sima conthoralis addidit eidem domino Bogumil" hortum iuxta promerium militis et castellani nostri Zuest, quod adiacet castro secus Olomucie, cum hortulano Vneta; item piscatorem in Laze nomine Lubon. ect. Vt autem euidentius harum donationum sit testimonium et in euum successurum memo- ria et firmitas coram plurimis terre nostre nobilibus huic facto adstantibus hanc paginam sigilli mei munimine roborare decreui. Aderant uero dominus Bogumil decanus et capellanus noster. Sbich. Petrus. capellani. Stibor castellanus Brunensis. Veliz comes. Yessut. Onso. Zuest castellanus Olomu- censis. Mutina de Vzoue. Voyteh. Radim castellanus de Preroue. Sigehar- dus comes. Rudolfus et alii quam plures. Datum eodem die per manum Petri notarii in castro Olomuc. ect. Amen." e) „d. B" — f) „AA." — Ex eodem fragmento Monsiano. Lit. IV. — 15*

Strana 116
116 CXXX. Luta, praefectus Pustoměrensis confert ecclesiae s. Petri Olomucii terram „na uiskoue" (Wyskow). Actum in castro Olomuc, 1034. Nouerint omnes Christi fideles presentes et futuri, quod ego Luta comes et prefectus Pustimirensis intuitu remunerationis diuine in uite eter- ne sempiternitate et in remedium anime fratris mei dilecti Zuest quondam castellani in Olomuc contuli de patrimonio mei iuris in uiskoue terram ad duo aratra cum familiis Mrakes et Suatik pistore et in pustmiri unam ara- turam cum seruiente Chual, ad altare s. Petri in Olomuc. Illustris uero dux Brachizlau hanc meam piam traditionem sigillo suo munire precepit. Actum est hoc coram testibus Yessut. Sbor. Radim. Slauata. Prebor ect. in castro Olomuc anno Christi MXXXIV feliciter. Amen. Ex eodem fragmento Monsiano. — Lit. V. CXXXI. Udalricus, dux Boemorum, dotat monasterium in Ostrow. 1013 — 1037. Udalricus pie memorie dux orationis causa ad Ostrowiense cenobium hec donaria tradidit uerbis interpositis, ut si unquam quis hominum ab hoc monasterio hec auferre moliretur, eterno uinculo cum Juda auaro et impio anathematis plecteretur : Swoysicih, Nazorubycih, Poryesicyh. E confirm. Otakari I. de a. 1205. Excus. apud Piter p. 151. CXXXII. Eppo, praefectus Bilinensis, confert cellae s. Joannis in Moravia villam Kostellan. XIV. Kal. Junii, 1043. Notum sit omnibus Christi fidelibus, quod ego Eppo miles, Bracizlao duce famoso ducatum tenente, pro remissione peccatorum meorum uillam

Strana 117
117 meam Costelani nomine, cum omnibus suis attinentiis, quemadmodum idem pretactus dux pro seruitio meo dedit hereditario iure possidendam mihi et successoribus meis, contuli fratri Matheo, consanguineo meo, de cella sancti Johannis in Morauia ad tempora uite ; his uero expletis et Matheo uiam eternam ingresso, remaneat fratribus in eadem cella sancti Johannis degen- tibus et Deo militantibus in perpetuum tenenda. Piissimus uero dux uoto animi mei benigne annuens, hanc meam donationem uille et pratorum iuxta flumen Morauicze usque ad terminos ipsius uille Costelani se tendentium, sigilli sui appensione muniri iussit. Anno domini millesimo quadragesimo tertio XIV. Kal. Junii. Et ego Bracizlaus, Dei gratia dux Boemorum, charissimi militis mei Epponis oblationem, cum meo accedente consensu factam, ob remissionem peccatorum meorum munire precepi sigilli mei im- pressione, cum predictus Eppo, Belinensis urbis tunc prefectus, proprium sigillum non haberet, quo presens priuilegium perpetuaret. E cod. membr. sec. XIII. monasterii Gradic. descripsit Friebek. CXXXIII. Eppo, praefectus Bilinensis, confert monasterio Brewnowensi villam Sebranice in Moravia. 1043. Notum sit omnibus Christi fidelibus, quod ego Eppo miles Bra- chizlao duce famoso ducatum tenente, pro remissione peccatorum meorum uillam meam Cebranici nomine, cum omnibus suis attinentiis, quemadmodum idem prefatus dux pro seruitio meo dedit hereditario iure possidendam mihi et successoribus meis, dedi sancto Adalberto atque Benedicto et Meinardo abbati Brevnouensis ecclesie suisque successoribus et cunctis ibidem Deo militantibus perpetuo tenendam. Piissimus uero dux uoto animi mei beni- gne annuens, hanc meam donationem uille et silue usque ad flumen nomine Zuitauam et ultra montes Chanaui ad riuulum Zabudav et montem Pzar tendentem per Krenithin uersus Hlum usque ad stratam publicam, sigilli sui appensione munire precepit. Anno domini millesimo quadragesimo tertio.

Strana 118
118 Et ego Bracizlaus Dei gratia dux boemorum karissimi militis mei Epponis oblationem cum meo consensu factam ob remissionem peccatorum meorum munire precepi sigilli mei impressione, cum predictus Eppo Belinensis vrbis tunc prefectus proprium sigillum non haberet, quo presens priuilegium perpetuaret. E codice membr. sec. XIII. monasterii Rayhrad. descripsit Friebek. — Excusum est apud Piter in thesauro absc. p. 139. — Dobner Annal. V. 276. — Autographum servatur in arch. Brewnowiensi. CXXXIV. Heinricus rex confert Sigefrido marchioni CL mansos intra fluvios „Phi- scaha, Litaha el Maraha." Act. Niuvenbvrch, dt. Nonis Martii, 1045. In nomine sanctae et indiuiduae trinitatis. Heinricus diuina fauente clemencia rex. omnium Dei. nostrique fidelium tam futurorum quam pre- sencium. sollers industria nouerit. qualiter nos ob interuentum. ac petitionem dilectae contectalis nostrae Agnetis reginae. et Heinrici ducis. fideli nostro Sigefrido marchioni centum quinquaginta mansos infra fluuios Phiscaha. et Litaha et Maraha. ubicumque inibi nos sibi precipiamus mensurare. in proprium tradidimus sitos in marcha predicti marchionis cum omnibus suis appendiciis. hoc est areis aedificiis. terris. cultis. et incultis. agris. campis. pascuis. aquis aquarumque decursibus. molis. molendinis. piscationibus. sil- uis. uenationibus. exitibus. et reditibus. uiis. et inuiis. quaesitis. et inqui- rendis. cum omni utilitate. quae ullomodo inde poterit prouenire. Ea uide- licet ratione. ut praenominatus marchio de praefato praedio liberam dehinc potestatem habeat. obtinendi. tradendi. commutandi. precariandi. uel quic- quid sibi placuerit inde faciendi. Et ut haec regiae nostrae traditionis liberalis auctoritas. stabilis. et inconuulsa per succedentium temporum mo- menta permaneat. hanc cartam inde conscriptam manu propria ut infra poterit uideri corroborantes sigilli nostri iussimus inpressione insigniri. — Signum domni Heinrici tercii regis inuictissimi. — Theodericus cancellarius uice

Strana 119
119 Bardonis archicancellarii recognouit. Datum Non. Mar. anno dominice in- carnationis MXLV. Indictione XIII. anno autem domni Heinrici tercii. ordinationis eius XVI. regni uero VI. actum Niuvenbvrch. in Dei nomine feliciter. Amen. Archiv für Süddeutschland II. 233. CXXXV. Heinricus rex confert Sigefrido marchioni bona juxta fluvios Moravam el Tajam. Actum Aquisgrani, dt. Idibus Julii, 1045. In nomine sanctae et indiuiduae trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia rex. omnium Dei nostrique fidelium tam futurorum quam prae- sentium solers industria nouerit. qualiter nos ob amorem ac petitionem Agnetis reginae nostrae contectalis dilectae et Heinrici ducis Sigefrido marchioni iuxta alueum fluminis Danubii in locis conterminis praedio Ge- berhardi Eichstetensis episcopi. quindecim areas in longum prope Danu- bium extensas et retro has triginta regales mansos contra Ungaricam plateam mensuratos. et ab adiacente uilla Stillefride. eiusdemque contiguis terminis iuxta Maraham. areas uiginti in longitudinem porectas. centvmque regales mansos retro predictas areas contra Ungaricam plateam respicien- tes. et ubi finiantur termini proxime uillae adiacet Stillefridae. infra Maraham. et Taiam. nec non Svlzaha. atque iuxta eadem loca et flumina ubicumque sibi per nostrum nuncium inibi demonstrentur. alios centvm regales man- sos. in marcha et in comitatu prenominati marchionis sitos. in proprium tradidimvs et in eivs ius atque dominivm liberaliter transfudimus. cum omnibus suis appendiciis. hoc est areis. terris. cultis. et incultis. pratis. pascuis. agris. campis. aquis. aquarumque decursibus. molis. molendinis. piscationibus. siluis. uenationibus. exitibus. et reditibus. uiis et inuiis. quae- sitis et inquirendis. cum omni utilitate quae ullomodo inde poterit prouenire. ea uidelicet ratione ut praedictus Sigefridvs marchio de praefato praedio liberam dehinc potestatem habeat. obtinendi. tradendi. comutandi. preca-

Strana 120
120 riandi. uel quicquid sibi placuerit inde faciendi. et ut haec regia nostrae tradicionis liberalis auctoritas. stabilis. et inconuulsa per succedentium momenta temporum maneat. hanc cartam inde conscriptam. manu propria ut infra poterit uideri. corroborantes. sigilli nostri impressione iussimus signiri. Signum domni Heinrici tercii regis inuictissimi. Theodericus cancellarius uice Bardonis archicancellarii recognouit. Data idus Julii. anno dominicae incarnationis MXLV. indictione XIII. anno autem domní Heinrici tercii ordinationis eivs XVI. regni uero eivs VII. actum Aqvis- grani palatio in Dei nomine feliciter. Amen. Archiv für Süddeutschland II. 234. CXXXVI. Bretislaw, dux Boemorum, dotat in memoriam b. Guntheri monasterium Brewnowiense, eique inter alia etiam cellam Raygrad in Moravia cum suis pertinentiis tradit. Dt. in urbe Praga XV. Kal. Novemb. 1045. In nomine patris et filii et spiritus sancti. Notum sit omnibus christiane fidei cultoribus quod ego Brecizlaus Dei gratia dux Boemorvm, maiorem ecclesiam in Brevnov in honore sancti Adalberti Boemice gentis apostoli ob eternum remedium anime mee parentumque meorum Deo cooperante con- struxi. et eidem nomine dotis has villas cum hominibus et earum pertinentiis dedi. Smilouice, Waysovice, et in villa Vezduhovicih tres homines. Pod- mocleh octo homines. Racouicic octo homines. Bvdegosticih dimidiam villam. Nutovicih dimidiam. Segrovicih dimidiam. Quendam eciam hominem in Zli- cina, Keien nomine. cum omni posteritate sua propter detestabile delictum suspendio iudicatum. addita terra. que posteritati sue sufficeret. seruituti Breunovensis ecclesie mancipaui. Et alium uirum Luben nomine in Crepe- niz propter furtiuam uenationem similiter patibulo iudicatum cum sex manci- piis eidem monasterio dedi. ita ut domino abbati et fratribus eius singulis annis quilibet illorum duodecim denarios persoluat. et porcum triennem bene

Strana 121
121 pastum dent semel in anno. et pernoctationes et conductum. quociens expedit domino abbati uel nunciis ipsius. Ob amorem quoque et memoriam beati Gvntherii heremite. qui me de sacro fonte baptismatis susceperat. ipsum in ecclesia Brevnovensi sepeliendo. contuli eidem ecclesie circuitum meum in Prahensi prouincia. has villas cum hominibus et terris. silvis et pratis con- tinentem. Hidchice. et ibidem villam eiusdem nominis Hidchice cum flumine. Hainv et curiam Naugedci cum suis attinentiis. Domarazi. et Kalinicih duos homines. Nezamizlice. et Canicih dimidiam villam. Crainice et Scodru Dwocotloki. et Sivohibice. Sihouice cum flumine Otava cum molendinis et pratis. Psare et Cravolusice. Volisovice et Stancovice. Podmocli cum the- loneo in Breznich. In morauia eciam quandam cellam in honore ss. Petri et Pauli apostolorum in quodam castro deserto cui nomen Raygrad constru- xi. et eam foro in proxima villa et theloneo ibidem in ponte constiluto. villis eliam et silvis. fluminibus et pratis circumquaque adiacentibus suffi- cienter dotatam. ecclesie Brevnovensi. et domino Meinhardo abbati suisque successoribus dedi perpeluo possidendam. cum omnimoda eiusdem celle et supradictarum villarum hominum libertate. quam serenissimus proauus meus Bolezlaus quondam dux Boemie. ad peticionem sancti Adalberti. omnibus hominibus Brevnovensis ecclesie per totam Boemiam liberaliter dedit. sicut in privilegio ipsivs uidi contineri. videlicet. vt omnes homines ecclesie Brevnovensis ab omni provinciali iure sev lege liberi ac exempti permaneant. Non edificent oppida. nec pontes renouent. Nullius potentis astent iudicio. nisi coram suo abbate. Nec recipiant venatores. vel aliquos nobiles terre in domos suas. nisi uoluntarie uelint hoc facere. Et quicquid per aquas totius Boemie. siue per vias ad usum monachorum homines Brevnovenses duxerint. ab omni iure theloneario sint totaliter exempti. nichil omnino cuiquam ratione beneficii persoluentes. Siquis autem succes- sorum uel heredum meorum contra donationem meam ausu temerario ue- nire presumpserit. paternam maledictionem pro benedictione recipiat. et ultione diuine ac gehenne ignibus deputetur. Et ut mea donatio rata sit ac firma. hvic privilegio sigillum meum apponi precepi. presente domino Se- vero venerabili episcopo Pragensi qui desiderio meo annuens presentibus omnibus nobilibus Boemie. donationis mee fraudatores vinculo anathematis in- 16

Strana 122
122 nodauit. Datum in vrbe Praga. Anno gratie Millesimo XLV. XV. Kal. Nouembris. Ex orig. cum sigillo pendente illaeso in archivo archiep. Olomuc.— Item exstat copia in collectione Friebekii e cod. membr. sec. XIII monast. Rayhrad. — Excusum dederunt: Ziegelbauer in hist. Brewn. p. 241. — Piter Thes. p. 61. — Ludewig reliq. VI. 51. — Item Dobner Annal. V. 285. ex alio autographo cum sigillo affixo in archivo Brewnow. asservato. CXXXVII. Bretislaw, Boemorum dux, dotat fundatum a se monasterium in castro deserto Raygrad. Dl. in castro Raygrad VI. Kal. Decembris, 1048. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Brachizlaus, Dei gratia Boemorum dux. Omnibus Christi fidelibus tam moderni quam futuri tem- poris. Saluator noster pauper uenit in mundum. sicut ipse testatur. Vulpes foueas habent et uolucres celi nidos. filius autem hominis non habet. ubi caput suum reclinet. Cum autem religio christiane salutis omnipotente Deo auxiliante longe lateque per uniuersum mundum meruit solidari. ex tunc ecclesie Jesu Christi et patrimonia multiplicari ceperunt. et crementa recipere per principes et reges et heredum successores. quorum ego Brachizlaus esse cupiens imitator. pro remedio anime mee et parentum meorum. ad honorem Dei et sanctorum apostolorum Petri et Pauli. eccle- siam in castro Raygradensi propriis sumptibus construxi. tali scilicet tenore. vt in perpetuum tam in temporalium ordinatione. quam in omni disciplina et reuerencia Brevnovensi subiaceat ecclesie. Ad consolationem autem pauperum fratrum Deo militantium. quos ibidem abbas Brevnovensis manere decreuerit. villam Raygradensem una cum tabernis absolute et forum et theloneum in ponte eiusdem ville ab omni extranea contradidi exactione. Villam Popowici cum omnibus suis attinentiis similiter large et libere obtuli. terminus autem silue. que ipsi attinet ville. a Bobrava deorsum usque ad terminum Bluchine, sic et flumen Zuratcha ad eosdem terminos usque

Strana 123
123 deriuatur. Dedi etiam villam Opatowici. similiter cum pratis et flumine et silua. terminus autem huius ville usque ad terminos Bluchine et usque ad pontem ville proxime Vzose nomine. protenditur. Ad hec in Brunensi prouincia decimationem frumenti ac decimi nummi. et villam Obvcheri cum omnibus suis appendiciis. et decimam thelonei. quod Brod vulgo appellatur in flumine Olzawa donaui. Preterea considerans. non posse sufficere fratribus in Raygrad siluas donatas ad omnem necessitatem. circuitum Domasove larga beniuolencia et absolute ipsis contradidi. Extenditur autem circuitus a villa et riuo Bobravva usque ad riuum Bietesca et usque ad terminos Lucka. In speciales vero usus fratribus in Brevnov villam Raygradici similiter et tabernarios in Lucka constitui. Predictorum quippe villarum hominibus eandem pacem et quietem concedo. quam dudum attauus meus. dux Bolezlaus ad petitionem sancti Adalberti episcopi Pragensis Brevnovensi monasterio concessit. videlicet. ut uniuersi homines, ad Brev- novense monasterium per totam Boemiam et Morauiam pertinentes. ab omni lege prouinciali. et ab uniuerso opere et tributo principum sint omnino liberi. Et ut hec firmitatem perpetuam obtineant. hanc paginam donationis mee. appensione sigilli mei munire decreui. Acta sunt hec ab incarnatione Domini anno millesimo XLVIII. Et eodem anno. celebrata est gloriosa dedicatio oratorii in castro Raygradensi in honore sanctorum apostolorum a uenerabili patre nostro. domino Seuero Pragensis ecclesie episcopo sexto. VI. Kalendas Decembris. presente me Brachizlao duce eiusdem oratorii constructore. et domino abbate Maynhardo Brevnovensis cenobii. Presente eciam filio meo Zpitigneo. et Stiborio castellano Pragensi. et Johanne iudice totius prouincie Pliznensis. et Chunone dapifero et Marquardo castel- lano Znoymensi. et presentibus aliis quam plurimis nobilibus Boemie et Morauie. Datum eodem die per manum Hugonis. notarii in castro Rey- gradensi. Contradictores huius priuilegii et invasores prenominate ecclesie. cum Dathan et Abiron quos terra uiuos absorbuit accipiant porcionem. Ex ejusdem monast. autographo cum sigillo pendente protulit aeri incisum Piter in Thes. p. 138.— Item Dobner Annal. VI. post. pag. 296. 16 *

Strana 124
124 CXXXVIII. Bracizlau, dux Boemorum, constituit coram nobilibus Boemie et Mo- rauie Zpitihnëw filium natu maximum ducem Moraviensem. Ex Hildegardi Gradicensis chronico Ms. ad annum. CXXXIX. Literae Ottonis, ducis Sveviae de „suinvurt" (Schweinfurt), fratris Judithae, ducissae Boemiae. cc. 1049. Otto dux sueuie de suinvurt, mediante Lopaldo, preposito babenber- gensis ecclesie, filios ancille sue Eize svitgerch et alios, quoscumque pa- reret, ad altare s. Georgii in seruitium fratrum babenbergensis ecclesie tradidit ea conditione, ut tali lege talique iure uterentur, quali Iggilhart et Sizo de Mennbach ministeriales. Nupserat autem ancilla Sigifrido mi- nisteriali fratrum babenbergensis ecclesie, et idcirco matrem ad altare s. Petri Svvinuurt tradidit, filios vero sancto Georgio. Hormayr Archiv 1828 p. 695. CXL. Mutis miles ducis Moraviae, Spitihněw, tradit ecclesiae s. Petri Olomucii duos servientes. Actum in Olomuc, 1049. Noscant omnes fideles in Christo, qualiter Mutis miles nobilis illustris nostri ducis Zpitigneu donauit super altare sancti Pelri seruien- tes suos Mirozlau et Suda in perpetuum pro remedio anime dilecte con- tectatis sue Lubohne. Astabant testes Sbor. Vysen. Prebor. Jarogneu et alii. Actum in Olomuc anno salutis MXLIX. feliciter. Amen. Ex eodem fragmento Monsiano. Lit. VI.

Strana 125
125 CXLI. Břelislaw, dux Boemiae, ecclesiam collegiatam Boleslaviae fundans plurimis proventibus in Moravia dotat. cc. 1052. In nomine patris et filii et spiritus sancti, sancte scilicet et indiuidue trinitatis. Bracizlaus, princeps Boemorum Dei gracia catholicus, suis suc- cessoribus omnibusque posteris principibus, episcopis, abbatibus, presby- teris catholicis, gracia nobis et pax, gaudium, caritas a Deo patre et Christo Jesu. Notum sit omnibus tam presentibus, quam futuris, quod ego diuina fauente gracia dux Boemorum, de hoc, quod Christi nostri pietas concessit possidendum, in urbe Bolezlauensi monasterium construens, ubi quondam corpus olim patroni nostri Wencezlai martyris Christi ab infide- libus peremptum trium spatio annorum requieuit, nunc vero Deo concedente ibidem quinque corpora sanctorum fratrum seruantur, pro anime mee nato- rumque remedio pro posse ditaui. Dedi enim villas: una vocatur Popo- vvice, secunda Prisnin, tertia Zapy, quarta Dreucici, quinta Mlicasir, sexta Dethinici cum saltu, septima Drisech cum torculari, cuius dimidiam partem canonicis statui. Ad quod colendum seruos destinaui: de Cresenic Stanek, de Lubossin Casta, de Podlissin Suerad, de Obodi Gostirad, de . . . . Louata. Ad portandas lagunculas dedi Cussi cum tribus filiis, Pouta, Crisan, Martin. Aratores ad predictas villas dedi Miros, Cazen, Scek, Milon, Koluna, Mladek, Naglaz, Semzis, Coliga, Thema, Kadova, Gosten, Cunna, Cruca, Zelan, Casta, Tech, tornarium scutellarum, Boze- tham cum filiis, Dragon, Okrasa, Malik, et alium, qui toreumata facit, Nema, Jaros, Zesak, Temata, Thima, Wach, Zlusen. Molendinarium Csten. Pistores: Wrac, Zmil, Jaros, Louek, Crima. Sutores pelliones mardurina- rum pellium: Ninos, Holech, Koluza. Sutorem corii Userad. Piscatores: Miley, Honica, Milgost. Opilionem Neg cum filiis: Gostek, Theza, Bukan. Aurificem Coiata. Fabros: Dauid, Casten. Cupedinarium Caica cum filiis, Zbina, Kokora. Qui picarios faciunt: Radey, Nesul, Milos. Qui corti quotidie inseruiant: Mladon, Priuich, Milowan, Milon. Tributarios mellis

Strana 126
126 in uilla Raunen Bolena cum filiis Radosta, Dobros. Lubinik Radisa cum filiis. Platis Predsa. Loseni Cig. Posdik Zuest cum filio Musik. Osece Mucka. Wlikoua Bitek, Rannich cum filiis Ztonar, Zezamil. Salsamen- tarios Zak cum filiis Louata, Tesek, Dobrocay, Milouan; Cany cum filiis Jan, Prostey, Podpope, qui semper debent equum habere in corte. Ad agenda queque negotia Quasina cum filiis Span, Milata, Kraiata, Kli- mota. Scutarium, qui debet sex scuta dare, Stach. Campanarium ecclesie Setech. Custodes ecclesie: Poztrizine Bezdruh cum filiis Zuoiata, Huk, Masceta cum filiis Oztak, Zkor, Rosugd. Znoichichih Gormusa cum filiis Vitasa, Bogdan, Milowan, Mirota, Czerra, Necta cum filio, Krazata, Dra- gota. Bezenez Sina, qui dedit in loco sui Sinogorum Velpridek cum sex filiis. Maslouichih Bezded cum filiis: Cana, Trebota, Boysa. Letechek Milatha. Lubachih Semotha. Lusas Borata. Wlikou Trebeny, Ostoyka, Buka. Kozleh Vsegrid cum filiis. Syritih Obyd. In ciuitate: Mali, Milon cum filiis, Boguza, Bak, Zkor, Rosuad. Nadubrauici: Dobrata cum filiis Zbis, Dobesta Nayapa cum filiis. His itaque dispositis addidimus deriuationem, que pertinet ad urbem Caslaue, et in pago dicto Isgorelik, que sex de- nariis soluitur ad sustentationem canonicorum ibidem Deo militantium. Insuper de urbibus Zatec et Boleslaua utraque de omnibus quesitis et in- quirendis decimum denarium. Per rura quoque ad predictas urbes perti- nentia, ubicunque dominica exercentur aratra, decimum manipulum; et omnium animalium tam maiorum, quam minorum, que per eadem rura alun- tur, decimam. Que uero sunt harum urbium tam in longitudine, quam in latitudine dimensa in hospitum rusticorumque turma, decimam urnam mellis, tributique pacis decimum denarium persoluant. Addidimus etiam turrem, dictam Lyssa, post obitum comitis, nomine Mutis. Instituimus etiam eidem ecclesie canonicis de uilla Zizelich annuatim refectionem, quod vulgo dicit ur Garmuz, in memoriali matris mee Bozene. Hec de Bohemica terra eidem ecclesie soluenda firmiter statuimus. In Morauia uero de urbibus: Rokicen, Znoim, Bethovv decimationem, que sex denariis ab uno quoque soluitur. Damus insuper de venditione hominum decimum denarium et decimum forum per omnia loca ad predictas urbes pertinentia. In flumine uero, quod dicitur Dyga, de omnibus pontibus decimum tributum. Preter hec eidem ecclesie

Strana 127
127 necessariis consulentes ad restauranda aratra, si forte deficiant, ad emenda canonicorum vestimenta hec superaddidimus: Olomuc soluat annuatim unam marcam et duos boues. Prerovv unam marcam et duos boues. Zpitignevv dimidiam marcam et unum bouem. Godonin dimidiam marcam et unum bouem- Bracizlaue dimidiam marcam et unum bouem. Strahonin mediam marcam et unum bouem. Rokicen unam marcam et duos boues. Znoim unam marcam et duos boues. Brno unam marcam et duos boues. Pustimir unam marcam et duos boues. Villas quoque dedimus has ibidem: Blatinice, Pre- gniche, Naluche, Janolusi, Nauranie, Dolnem, Surgustum, quod vulgo dicitur Zlup, et lacus circumiacentes simul cum luco, Miculchici, Prusi, Troscoto- uici, Drinouici, Pulin, Nagradku, Bechamirih, Bantih, Plesitih, Masouichih, Sanow. Ad hec firmissima nostre auctoritatis decreta imponimus, ut, quot- quot homines ad predictam ecclesiam in Boemia, siue in Morauia pertinent, nulli quicquam debeant in tributo, decimatione, in urbium vel pontium muni- tione, seu ceteris seruitiis, nisi tantum monasterio et preposito, a quo regitur, teneantur. Et ego Seuerus, Dei gratia Pragensis episcopus, horum conscius et verus testis adhibitus, Meynhardo et his religiosis capellanis, Bogusud, Podiua, Mak, Bosik et ceteris quam plurimis coram Deo viuo et vero et eius terribili obtestamur iudicio, et anathemate defendimus eterno, ut nullus successorum eiusdem principis nostri Brachizlai, seu aliqua persona hominis hec, que ab eodem principe offeruntur, contra dicta et decreta violare presumat. Si quis autem huius propositi violator existeret, eternis con- dempnationibus subiaceat innodatus, et sanctos Dei duodecim apostolos ac martyres, Wencezlaum, Benedictum, Joannem, Mattheum, Isaac, Christia- num, confessores, virgines in presenti et in futuro aduersarios sentiat, atque in inferno inferiori concremandus cum diobolo et eius ministris, nec non cum Juda traditore illisque, qui dixerunt domino Deo: recede a nobis, scientiam viarum tuarum nolumus, redactus in nichilum deficiat impius. Diploma hoc primus edidit Balbinus in Epitome rerum Bohemicarum p. 190. ex apographo in archivo metropolit. Pragensi asservato. — Inde Dobner cum notis criticis in Annalium T. V. p. 310. — Ast plu- rima personarum et locorum nomina hujus diplomatis a prima edi- tione discordantia hic ex alio apographo archivi capituli Olo- mucensis profero, quo accuratiorem lectionem historiae periti possint ex utriusque editionis collatione restituere.

Strana 128
128 CXLII. Bretislaw, dux Boemiae, confirmat et auget donationes monasterio Zaza- wiensi factas sub testimonio filii sui Wratislaw. cc. 1052. Bracizlaus dux donationem, quam pater suus (b. Procopio) adhuc ante susceptionem abbatiae fecerat, flumen videlicet subterfluens Amilobuz vsque ad speluncam, quae vulgo Zacolnica dicitur, cum pratis et silua circumiacente, principali corroborauit auctoritate; dein etiam hanc eandem donationem superuenientibus heredibus et eam suo iuri vsurpatiue ven- dicare molientibus, nolens paterna cassare statuta semet opposuit, litem diremit et eidem patri Procopio omnem vtilitatem in aqua et silua a prae- dictis terminis redonauit; agros vero et prata ex utraque parte adiacen- tia, sub testimonio et confirmatione filii sui Wratizlai et principum suorum, sexcentorum denariorum pretio redemit, et abbati Procopio scriptis et legi- timis testibus reconsignauit. Ad extremum quoque ex propria largitione terram, que circa est, usque ad siluam Strnounic, nec non villam Zcram- nik et vnum stagnum et structuram lignorum ad piscandum centum de- nariis comparatam, eidem abbati et suis successoribus pro remedio animae suae in perpetuum contradidit. Anonymus Zazawiensis in Cosmae chronico ad an. edito a Pelzel et Dobrowsky p. 93. CXLIII. Decanus ecclesiae s. Petri Olomucii restituit matronae Swatawae praedium in Olšan coram Spitihněw, duce Moraviae. 1053. Ego B" decanus ad s. Petrum in Olomuc notum fieri cupio omni- bus in Christo iustitiam amantibus, quod in lite quadam inter ecclesiam meam et dominam Zuatauam contectalem nobilis uiri Jarogneu exorta supra

Strana 129
129 predio na Olzane, quod frater Zuataue Prostey nomine ad altare ecclesie mee, uidelicet ad sanctum Petrum tradiderat, coram illustri duce nostro Zpitigneu in hunc modum ad terminum accessimus, quod ego prefatus B." nomine ceterorum capellanorum s. Petri dictum predium, quia minus iuste a dicto milite Prostey collatum esse didicimus, in manus sororis eius domine Zuataue5) restituere minime hesitaui, sed inspirante spiritu sancto lubenter hoc feci, quum iniusta possessio et infructuosa et sterilis nutu Dei effi- citur, ymmo in detrimentum possessoris eiusdem conuertitur. Nobilis uero mulier prefata Zuataua) de innata pietate, nec expetita, aut coacta, sed arbitrio hilari et uoluntate spontanea intuitu remissionis peccati iam dicti fratris sui, quod ex iniusta dotis ipsius alienatione contrahere debuerat, et pro remedio animarum suorum progenitorum contulit ad sanctum Petrum duas marcas denariorum et super iam nominato predio na Olzane annis singulis pendendos assignauit in euum perpetuum. Amen. Et hec mea re- stitutio et domine Zuataue collatio facta est anno Christi MLIII. et sigillo illustris nostri domini Zpitigneu communita. Testes huius rei fuerunt. dominus Zpitigneu dux Morauiensis. Ludek. Mirozlau. Paulus capellani et layci Zmil castellanus. Jarogneu. Vicen. Ztres prefectus de Vzoburne. Ymgram. Zuest. Onso. Jarolub. Krisek. et alii quam plures. a) Initiali: „B." decanus Budimir, qui in calalogo de orum tunc temporis legitur, annotari videtur. — b) in apographo: „Z. — Ex eodem fragmento Monsiano. Lit. VII. CXLIV. Břetislaw, dux Boemiae, Moraviam inter filios dividens legem sancit, ut duces Moravienses sint sub potestate ducis Boemiae. 1054. Bracislaus dux pater prouidus terram Morauie distribuens inter filios suos natu minores hanc sancit legem coram primatibus Bohemie et Morauie ut Wratislaus teneat prouinciam cum ciuitate Otomuc, Otlo uero prouinciam 17

Strana 130
130 de Brne et Cunradus prouinciam de Znoim hereditarie tribu videlicet in herili, et ut duces Morauienses sint semper sub potestate eius, qui dux Bohemorum extiterit in tempore. Ex Hildegardi Gradicensis chronico Ms. ad annum. — Confer Cosmam ad ann. 1055. CXLV. Jaroš, custos termini Hungarici confert ecclesiae s. Petri Olomucii prae- dium in villa Domašow. Actum in Olomuc, 1054. Ego Jaros castellanus de castello et custos termini Hungarici contuli de patrimonii mei portione in uilla Domesi terram ad duo aratra et aran- tes seruitores Luta cum filio et Zuat cum filiis, quatinus sint ecclesie sancti Petri in Olomuc hereditas perpetua. amen. et hec collatio ad preces meas instantes illustris dominus dux Wratizlau sui sigilli impressione muniri non recusauit. Actum in Olomuc anno dominice incarnationis MLIV. terminante. Ex eodem fragmento Monsiano. Lit. VIII. CXLVI. Bretislaw, dux Boemiae, dotat monasterium s. Joannis in Ostrow ord. s. Benedicti. 1037 — 1055. Brecyslaus bone indolis tyro, postquam sedem paterni ducatus obti- nuit, hec dona Deo et sancto Joanni baptiste in Ostrow pro remedio anime sue, suorumque parentum tradidit. Cysowycih debitores mellis. Capellam quoque in spelunca sancti Joannis baptiste huic loco additit. Insuper et custodes ipsius ecclesie Chrustimichih et Nuncycyh, uillam cum hospitibus Sedlce; item etiam capellam in Veliz cum omnibus appendiciis

Strana 131
131 suis dedit. Piscatores Drazowyzyh, custodes eiusdem ecclesie Otrocy- nyewsy, Cyrmnye terram ad quatuor aratra. Circuitum quoque silue, que dicitur Zaton et capellam beati Joannis baptiste cum omnibus ad eam pertinentibus. Domaslicyh ciuitate etiam ebdomadam decimam thelonei contulit cum capella beati Jacobi apostoli cum omnibus appendiciis suis. Ex confirmatione Otakari I. a. 1205. quam protulit Piter in Thesauro abscondito p. 151. — Autogr. exstat in archivo Trebonensi. CXLVII. Testamentum Bretislaw, ducis Boemiae, quo legem de successione in du- catu Boemiae stabilit. Chrudim IV. Idus Januarii, 1055. Bracizlaus dux . . . Chrudim in vrbe acri pulsatur aegritudine; quam vt sensit magis magisque ingravescere et sui corporis vires euanescere, conuocat eos, qui forte aderant, sui primates, quibus astantibus verbis fatur talibus: „Quia me mea fata vocant, et atra mors iam prae oculis volat, volo vobis assignare et vestrae fidei commendare, qui post me debeat rempublicam gubernare. Vos scitis, quia nostra principalis genea- logia partim sterilitate partim pereuntibus in immatura aetate, me vsque ad imum fuit redacta. Nunc autem, vt ipsi cernitis, sunt mihi a Deo dati quinque nati, inter quos diuidere regnum Bohemiae non videtur mihi esse vtile, quia omne regnum in se diuisum desolabitur. Quia vero ab origine mundi et ab initio Romani imperii, et vsque ad haec tempora fuerit fratrum gratia rara, testantur nobis exempla rata. Nam Cayn et Abel, Romulus et Remus, et mei ataui Bolezlaus et sanctus Wencezlaus, si spectes, quid fecerint fratres bini, quid facturi sunt quini? Hos ego quanto potiores ac potentiores intueor, tanto mente praesaga peiora auguror. Heu mens semper pauida genitorum de incertis fatis natorum. Vnde praeuidendum est, ne post mea fata, aliqua inter eos oriatur discordia propter obtinenda regni gubernacula. Qua de re rogo vos per Dominum, et obtestor fidei vestrae per sacramentum, quatenus inter meos natos siue nepotes, semper 17*

Strana 132
132 maior natu summum ius et solium obtineat in principatu, omnesque fratres sui, siue qui sunt orti herili de tribu, sint sub eius dominatu. Credite mihi, nisi monarchos hunc regat ducatum, vobis principibus ad iugulum, populo ad magnum deueniet damnum." Dixerat et inter astantium manus corporeos artus linquens petit aethera flatus eius IIII. Idus Januarii. Cosmas ad annum 1055. lisdem fere verbis Hildegardus Gradicens is. CXLVIII. Conradus comes confert ecclesiae s. Petri Olomucii terram in „Zalesi." 1055. Cunradus comes filius Rudolfi emit a Krisek milite terram ad duo aratra in Zalesi et cambiuit ecclesie sancti Petri pro duabus marcis quolibet anno pendendis. Aderant Wratizlaus dux illustris cum matre Judila illustri ducissa et multi nobiles terre Olomucensis. (MLV). Ex eodem fragmento Monsiano. Lit. IX. CXLXIX. Wratislaw, dux Olomucensis, decano ecclesiae s. Petri Olomucii largam confert dotem, qua sex infirmos aleret et vestiret. Actum in castro Olomucensi 20. Aprilis, 1055. In nomine domini amen. Ego Wratizlaus Dei gratia et dispositione felicis recordationis patris mei Brachizlay, illustris Boemorum ducis, consti- tutus dux Morauorum et terre Olomucensis de larga et habundante munda- norum possessione bonorum, quibus prefatus dilectus progenitor meus me et fratres meos, filios suos, diuitauit, aliquam elemosynam pauperibus et penuria pressis conferre in leuamen pressure huiusmodi nutu cordis mei proprio commonitus destinaui. Contuli itaque decano ecclesie sancti Petri in Olomuc predium meum quod in Yhessutborici et aliud, quod in Gridesici cum circuitu

Strana 133
133 adiacente dominii et iuris mei esse noscitur et aliud iu Zalesi, quod a Krisek milite meo concambii forma obtinui, cum omnibus attinentibus siue agri sint, siue prata, pascua aut silue et aque decurrentes siue stagnantes, cum omnibus ministerialibus et seruientibus ibidem siue arantibus, siue artifican- tibus aut custodientibus et piscantibus, quorum nomina recensere foret nimis longum. Contuli uero prenominatas possessiones hac declarante uoluntate, quatinus iam dictus decanus sex pauperes annorum et morborum graui onere pressos et ad quottidiana opera inualidos cibo et potione refoueret, necnon uestium tegmina ipsis prouideret, simulque tale pium pii Samarytani opus suis iniunctum canonice relinqueret successoribus exequendum perpetuum in eui euum. amen. Que autem de reditibus prenominatorum prediorum affluunt contentis pauperum prefatorum exigentiis, decano maneant et suis successo- ribus perhenniter defruenda. Hec autem elemosyna tradita est in remedium anime dilecti progenitoris mei illustris ducis Brachizlai necnon sororis mee Bolezlaue, quibus ut saluator omnium Jesus Christus sit misericors in uite celestis eternitate, orate incessanter. amen. amen. amen. Traditioni huius- modi sollempniter facte adstabant karissima mater mea Judita, illustris boemorum et morauorum ducissa, Dymudis soror mea, Wratizlaus patruus meus, canonicus Pragensis, Tazzo prefectus Znoymensis, Zmil castellanus de Preroue, Mirozlaus. Krisek. Jaros castellanus de Podiuin. Siffridus comes custos termini Polonici. Ostreh. Gridata. de boemia autem Znata. Lutohnev. Luitbald. Vuluram. Marchuart. Wilehelmus. Mnizlau. Lutomizl. Wladik. Mizleh. et alii quam plurimi. Acta sunt hec in castro Olomucensi feria quinta post pascha anno dominice incarnationis millesimo quinquagesimo quinto. mei sigilli cum impressione feliciter. amen. Ex eodem fragmento Monsiano. Lit. X. CL. Spitihnew, dux Boemiae, duces et primates Moravorum per literas ad colloquium evocat. 1056. Spitigneus nouus dux vadit nouum disponere Morauiae regnum, quod olim pater eius inter filios suos diuidens, partem dimidiam Wratislao, par-

Strana 134
134 tem alteram Conrado et Ottoni dederat .. Praemisit autem dux Spitigneu illius terrae ad primates litteras, in quibus nominatim vocat CCC viros, quos ipse vidit meliores et nobiliores ex omnibus ciuitatibus, et vt sibi ad vrbem Chrudim occurrant, per salutem capitis sui mandat. E Cosmae Pragensis chronico ad annum 1055. — CLI. Spitignev, dux Boemorum, fundat et dotat largissime monasterium canonicorum in honorem s. Stephani martyris in urbe Lutomeric. cc. 1058. Autographum cum sigillo impresso servatur in archivo episcopali Lito- meric. Aeri incisum protulit Dobner in Annal. V. post p. 350. CLII. Usus linguae slavicae in sacris per Croatiam et Dalmatiam interdicitur. 1059. Temporibus domini Laurentii archiepiscopi quaedam execrandi schis- matis fuit suborta contentio in Dalmatiae et Croatiae regno. Fuerat siqui- dem tempore domini Alexandri papae, et Joannis decessoris Laurentii su- pradicti, a domino Maynardo, quondam Pomposiano abbate, et postea epi- scopo cardinali, quaedam synodus omnium praelatorum Dalmatiae et Croatiae multum solenniter celebrata, in qua multa fuerunt conscripta capitula. Inter quae siquidem hoc firmatum est et statutum, vt nullus de cetero in lingua scla- uonica praesumeret diuina mysteria celebrare, nisi tantum in latina, et graeca: nec aliquis eiusdem linguae promoueretur ad sacros ordines. Dicebant enim gothicas litteras a quodam Methodio haeretico fuisse repertas, qui multa contra catholicae fidei normam in eadem sclauonica lingua mentiendo con- scripsit, quamobrem diuino iudicio repentina dicitur morte fuisse damnatus.

Strana 135
135 Denique cum hoc statutum fuisset synodali sententia promulgatum, et apo- stolica auctoritate confirmatum, omnes sacerdotes Sclauorum magno sunt moerore confecti, omnes quippe eorum ecclesiae clausae fuerunt. Ipsi a consuetis officiis siluerunt — Fejér I. 397. e Thomae archid. historia Salonitana cap. 16. CLIII. Siffridus, custos termini Polonici. confert ecclesiae s. Petri Olomucii sil- vam juxta villam „Koiate" (Kogeljn). 1059. Siffridus filius comitis Sigehardi, custos termini polonici et castellanus in Gradech contulit ecclesie sancti Petri (in Olomuc) siluam ad uillam Koiate sitam, quam a nobili uiro Lubos emerat, remissa sibi pensione binarum annuatim marcarum de bonis super Opau. Aderat Wratizlaus illustris dux cum multitudine nobilium terre Olomucensis. Anno domini MLVIIII. Ex eodam fragmento Monsiano. Lit. XI. CLIV. Spilihnëw, dux Boemiae, confert monasterio in Ostrow villam „Trebenycyh' 1055 — 1061. Spitigneus, dux Bohemorum, uillam Trebenycyh pro remedio anime sue, suorumque addidit (monasterio s. Joannis in Ostrow); Hercaz etiam quosdam homines, qui ter in anno scutellas et cetera utensilia soluant. E diplomate Otakari I. 1205. in archivo Trebonensi — Excusum in Piteri Thesauro abscondito p. 151.

Strana 136
136 CLV. Wratislaw, dux Boemiae, Moraviam inter fratres suos Ollonem et Conradum dividit. 1061. Anno dominicae incarnationis millesimo LXI. obiit Spitigneus dux Bohemorum. Post cuius obitum frater eius Wratislaus omnibus Bohemis fauentibus, sublimatur in solium: qui confestim Morauiae regnum inter fratres suos diuidit per medium, dans Ottoni orientalem plagam, quam ipse prius obtinuerat, quae fuit aptior venatibus, et abundantior piscibus: occi- dentalem vero, quae est versus Theutonicos, dat Conrado, qui et ipse sciebat theutonicam linguam. Regio autem illa est planior et campestris, atque fertilior frugibus. Cosmas ad annum, Item Hildegardus Gradicen. Ms. CLVI. M. praepositus de Raygrad, transcribit Severo, episcopo Pragensi, quid certi constet de vestutate ecclesiae s. Petri Brunae. 1062. Reuerendo in Christo patri ac domino nostro S. (euero) Pragensi episcopo salutem in eo, qui nos omnes sanguine suo fecit saluos. Ego humilis frater M. preposilus de Raygrad uobis hanc paginam iuxta man- datum uestrum et de uoluntate illustris ducis Chunradi scribere propriam manum adaptaui. Scribo igitur, quod ueraciter didici legendo in libro quodam, qui est ecclesie sancti Petri in Bruna et inscribitur his uerbis: Incipiunt traditiones et portiones ecclesie sancli Petri in monte — in cuius initiante charta prima conscriptus est sequens notitie tenor in hunc modum : — † C †. In nomine patris et filii et spiritus sancti. amen. Anno ab incarnatione domini nostri Jesu Christi DCCCLXXXIIII. consecrata est hec ecclesia in honore beatorum Petri et Pauli principum apostolorum Dei per reueren-

Strana 137
137 dissimum in Christo patrem Metodium, archiepiscopum Marauensem, ipso corundem festi die dicato, ac prima eius dos in Brne et Luze confirmabatur scripti tenore coram Zuatoplch duce glorioso et populo illegibili. Amen in eternum. amen. amen. — Et hic finis. — Aliud uero, quod uetustiora attin- geret tempora, neque in libro prefato, neque alibi scriptura testante adno- tatum reperi. Illud etiam, quod Zlaua, sacerdos ad eandem ecclesiam clamans testabatur, qualiter ecclesia sancti Petri in Bruna tempore Moymari ducis edificata et dotata, postea incurrente inimico igne conbusta a Zlaui- maro tempore Zuatopluk ducis gloriosi de nouo constructa extiterit litteris mandatum non legi, sed tantummodo ex narratione antiquorum hominum aure percepi, quod quidem ipse Zlaua etiam fatebatur. Et hec habetis, reuerende in Christo pater ac domine, que secundum mandatum uestrum et de uoluntate ducis illustris legendo inquirendoque percepi atque cognoui, necnon in huius pagine ordinem redegi. Pax domini nostri Jesu Christi sit uobiscum. (MLXII.) Ex eodem fragmento Monsiano. Lit. XII. CLVII. Severus, Pragensis episcopus, cartulam donationum ad s. Petrum Olumucii olim a ducibus Ratiš et Swatopluk factarum transcribit. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Innotescat omnibus Christi cultoribus, qualiter ego Seuerus Dei gratia ecclesie Pragensis episcopus, uidi quandam cartulam mihi a decano et capellanis sancti Pelri in Olomuc exhibitam eamque uetustam esse agnoui et perlegi in hec uerba: — Ratis dux tradidit in die consecrationis ecclesie sancti Petri per uenerabilem fratrem Kyrillum omnes homines castelli et ciuitatis ad ripam usque Ma- raue fluuii. Zuatoplk uero dux tradidit ad altare sancti Petri in manus sacer- dotis ioannis sextam partem omnium, quecunque in supa Olomutici ad castel- lum proueniunt. Et ego frater syluester scripsi hec feliciler. Amen. — Quo- niam uero hec cartula nimis parua et sigilli incapax existebat, quin immo 18

Strana 138
138 humore et macerie non modice lesa cernebatur, ego prefatus dei gratia episcopus eandem, vtpote pium et post uastationem hungarorum unicum superstes monumentum christianitatis cepte propria manu depixi (sic) et Ollo, dux Morauiensis, ad cuius uoluntatem hoc feci paginam meam suo sigillo ipse hilariter roborauit. Ex eodem fragmento Monsiano. Lit. XIII. — CLVIII. Otto, dux Moraviensis, comili Drzislaw confert bona quaedam in circuilu Gradecensi. Actum in Olomuc XII. Kalendas Januarii, 1062. Otto dux Morauiensis de prouincia Olomuc concambiui bona quedam terre mee cum nobili comite meo nomine Drisizlau filio Benes, uidelicet dedi eidem uillam Luche in circuitu Gradechensi cum sex mansis et pocil- latore et molente ibidem in Opau necnon predium desertum super fluuium Opa pro bonis suis, que super flumine Ozca habere uidebatur, et hoc factum est sollempniter presentibus fratribus meis Wratizlao et Cunrado illustribus, uenerabili episcopo Seuero et plurimis comitibus de boemia et morauia. Actum in Olomuc anno dominice incarnationis MLXII. XII. Kal. Januarii. amen. Exeodem fragmento Monsiano. Lit. XIV.—Item e cod. sec. XIII. eccl. Olomuc. cui est titulus: Liber benefactorum, descripsit Friebek. CLIX. Wratislaus, Boemorum dux, ad voluntatem fratrum Ollonis et Con- radi, ducum Moraviensium, fundati episcopatus Olomucensis dotem con- firmat augetque, nec non amplis libertatibus et exemtionibus episcopum et ejus homines donat. Literae ipsae injuria temporum deletae sunt; ast indices antiquissimi privilegiorum eccl. Olomuc. ad easdem provocant. — Confer diplomata Henrici episcopi a. 1131. et Otakari I. reg. a. 1207, quorum utrumque fundationis literarum mentionem facit.

Strana 139
139 CLX. Wratislaw, dux Boemiae, fundato Olomucensi episcopatui castrum Podiwjn cum atlinentiis assignat. 1063. Anno dominice incarnationis MLXIII. priusquam episcopalus Olomu- censis confirmaretur, huiusmodi concambium consentientibus principibus et sub testimonio multorum nobilium factum est in ipsa ecclesia sancti Petri in Olomuc, videlicet tradite sunt Pragensi episcopo XII ville secundum ipsius arbitrium nominande additis centum marcis annuis de camera domini ducis Bohemorum; pro curte, que est in Morauia Sekyr Kostel cum suis appendiciis, cum castro ibidem sito media in aqua Zuuratka nomine Po- diuin et uilla que dicitur Zluinica cum foro ibidem, que tradite sunt eccle- sie sancti Petri in Olomuc cum omni iure, quo ad episcopos quondam Morauienses pertinebant. Ex Hildegardi Gradicensis chronico Ms. ad annum. — Confer Cosmam ad annum 1067. CLXI. Smil, castellanus Prerowiensis, confert cathedrali ecclesiae s. Petri Olomucii villam Laznik. Actum Olomucii IV. Kal. Julii, 1065. In nomine domini Jesu Christi. Amen. Anno ab incarnatione MLXV. IV. Kalendas Julii in uigilia beatorum apostolorum sancti Petri et sancti Pauli factum est, quod ego comes Zmyl, tunc castellanus de Preroue existens, vna cum Suatohna coniuge mea, comitante et laudante nos reue- rendo in Christo domino et patre Johanne primo episcopo de Olomuz, accedi humiliter ad castrum, in quo dominus Wratizlau, dux boemorum et domini Otlo et Cunradus duces Morauienses, domini nostri, fraterno 18*

Strana 140
140 amore congregati morabantur in Olomuz, et instanter rogaui, quatinus uoto animi mei, quo me sanctis apostolis Petro et Paulo iam dudum adstrictum cognosco, assensum preberent effectiuum. Quibus benigne et fauorabiliter assentientibus, ymmo hortantibus, contuli ecclesie beati Petri in ciuitate Olomuz site, que iam de uoluntate prefatorum dominorum nostrorum mater omnium terre ecclesiarum predicatur, predium meum Laznici cum omnibus suis attinentiis, quemadmodum a beate recordationis duce Brachizlao pro seruitis meis mihi datum est iure hereditario possidendum. Coniunx mea iam nominata dedit in remedium anime filii nostri Henrici Nauyezdzi ter- ram ad duo aratra cum seruitoribus et fabro . . ect. (sic) Et nos Wra- tizlaus dux boemorum, Otto et Cunradus duces Morauienses, fratres ger- mani, hanc piam donationem comitis nostri Zmyl gratam esse dicentes firmauimus et in priuilegii tenorem conscribi fecimus, quod etiam sigillo ducis Wratizlai munitum in perhenne euum tradidimus domino Johanni, reuerendo episcopo eiusdem ecclesie in presentia multorum clericorum et nobilium de Bohemia et Morauia, quorum nomina sunt: Meinardus . . ect. (sic). E codice sec. XIII. archivi capituli Olomuc. cui est titulus: Liber bene- factorum descripsit Friebek. CLXII. Otto, dux Olomucensis, restituil episcopo Pragensi castrum Podiwjn et forum in „Sekure" (Kostel). 1068. Anno dominice incarnationis MLXVIII. Otto dux restituit electo Pra- gensi episcopo pro denegatis eidem per ducem centum marcis annuatim de camera soluendis castrum Podiuin in Morauia cum foro ciuitatis Sekure adiacentis, qualiter tempore b. Adalberti ex unione parochiarum cesserat in ius Pragensium. Contradicente postea Johanne episcopo, cuius dos erat ex fundatione et confirmatione; et hinc ille conflictus litigiosus et querele infinite. [Finite autem (1146.) de gratia Wladizlai ducis Bohe- morum feliciter amen.] Ex Hildegardi Gradicen, chronico Ms. ad ann. — Cfr. Cosmam a. 1110.

Strana 141
141 CLXIII. Alexander papa II. Wratislaw, Boemiae duci scribit, ut concordiam et pacem cum fratre suo quamprimum ineat, et legatos se missurum spondet. 1071. Alexander episcopus, seruus seruorum Dei, carissimo in Christo filio Wratislao Boemiorum inclyto duci, salutem et apostolicam benedictionem. Nobilitatis tue cor et animum ex deuotione erga reuerentiam sancte Romane ecclesie institutum esse cognouimus, ut habita in te plena dilectione causis tuis, quotiens ad nos referuntur, quantum iusticia comitante valemus, nostre apostolice auctoritatis curam undique impendere cupiamus. Itaque de lite, que inter te et fratrem tuum episcopum protracta est, et pro qua compe- scenda iam aliquotiens utrique scripsimus, valde solliciti sumus. Et quam- quam officii nostri sit, per uniuersam ecclesiam pacem et concordiam cum Dei adiutorio seminare, tamen inter vos fedus amicitie tanto ardentius conuenire cupimus, quanto germanum odium non modo vestris honoribus, verum etiam saluti periculosius obesse perpendimus, presertim cum utrius- que querimonias, et de extinquenda lite vestra deprecatorias meminerimus sepe nos accepisse litteras. Vnde sicut per nuncios tuos te desiderare intelleximus, in partes illas ad hec et cetera negotia pertractanda idoneos mittere legatos destinauimus, quos si opitulante Deo illuc usque venire contigerit, iam nunc te commonitum esse volumus, illorum consiliis ac de- cretis sic acquiescere, sic fauere, prout nostre erga te beniuolentie debito et exequendis ecclesie Dei utilitatibus congruit. Preterea sicut carissimum filium te ammonemus, ut humane conditionis memor cogites, quam hec uita fragilis est et incerta, quidve in futuro examine districto iudici omnes con- scientias tuas perscrutanti, responsurus sis, et hos honores caducos et tran- sitorios ita gerere ac transire studeas, ut pro his incomparabiles diuitias et indeficientem regni Dei gloriam non amittas. Inter omnia vero et pre omni- bus hoc hortamur, hoc rogamus, ut ecclesias et monasteria, que in tua po- testate sunt posita, ab iniuriis protegas, et ut ii, qui ad sacrosancta mysteria electi sunt, caste et religiose Deo seruiant, quantum possis, studium ac dili-

Strana 142
142 genciam habeas. Plura tibi in scriptis miserimus, nisi quod futuros legatos ea melius viua voce indicaturos esse putauimus. Pez Cod. dipl. pag. 246. — Dobner Ann. V. 411. CLXIV. Joannes, episcopus Olomucensis, Wratislaw, duci Boemiae, de contumelia sibi a Gebhardo, episcopo Pragensi, illata queritur. 1071. Si contumeliam mihi a fratre tuo Gebhardo inhumanitus illatam aequo animo spectas, fac periculum, ut omnes sciant, non meam hanc esse, sed tuam iniuriam. Quid enim ego deliqui, aut quid merui, qui nil nisi quod placuit tibi, feci. Ecce ego licet indignus, tamen dictus per tuam gra- tiam episcopus, flagellis caesus praeconis usque ad fastidium, mallem nun- quam attigisse pontificale fastigium. Certe aut me meo abbati redde, quamuis tarde, aut mecum aequanimiter hanc contumeliam comportando diuide, et me aut nuncium meum ad apostolicam sedem dirige. Cosmas ad a. 1073. — Rectius Hildegardus Gradicencis Ms. ad a. 1071. CLXV. Relatio ad Alexandrum II. pontificem de iniuria episcopo Moraviensi ab episcopo Pragensi illata. 1071. Decanus ecclesie Olomucensis nomine uniuersi cleri nec non pre- positi de Raygrad, de s. Johanne et de Zpitignou domino apostolico latis- sime referunt, qualiter diocesanus suus a Pragensi episcopo iniuriis, con- tumeliis, ymmo uerberibus sit male habitus. Anno MLXXI. Ex Hildegardi Gradic. chronico Ms. ad annum.

Strana 143
143 CLXVI. Gregorius papa VII. mandat Wratislaw, duci Boemiae, ut suos legatos ad- versus fratrem Jaromirum, episcopum Pragensem, tueatur. Dt. Laurenti VIII. Idus Julii, 1073. Gregorius episcopus, seruus seruorum Dei, Wratislao, Boemie duci, et fratribus suis salutem et apostolicam benedictionem. Quia ob devotionem et reverentiam beatorum Petri et Pauli principum apostolorum legatos nostros, Bernardum videlicet et Gregorium, qui ab hac sancta et apostolica sede ad vestras partes directi sunt, debite caritatis beneuolentia suscepistis, et eos, ut vestram condecet magnificentiam, honorifice tractastis, omnipotenti Deo gratias agimus; proinde nostre beneuolentie vobis vicem rependimus. Quo- niam enim antecessorum nostrorum negligentia et patrum vestrorum, qui hoc fieri postulasse debuissent, agente incuria apostolice sedis nuntii ad partes vestras raro missi sunt, quidam vestrorum hoc quasi nouum aliquid existi- mantes, et non considerantes sententiam Domini dicentis : Qui vos recipit, me recipit, et qui vos spernit, me spernit: legatos nostros contemptui habent. ac proinde dum nullam debitam reuerentiam exhibent, non eos, sed ipsam veritatis sententiam spernunt. Unde, ut clarius luce patet, eius veritatis sen- tentiam ad cumulum sue dampnationis adeo in se exaggerant, ut merito, dum pusillos Domini scandalizant, moles asinarias collo suspensas habentes, in profundum perditionis, nisi resipuerint, prolabantur. Quorum frater vester Jaromir, Pragensis episcopus, olim noster amicus, his nostris legatis, Ber- nardo scilicet et Gregorio, ut auditu percepimus, in tantum rebellis existit, ut, si ita est, sicut dicitur, Simonis magi vestigia contra apostolorum prin- cipem imitatus videatur. Quapropter rogamus nobilitatis vestre prudentiam, ut et nostros legatos, et fratrem vestrum predictum episcopum conueniatis, et per vos, et ex parte nostra fratrem vestrum attentius hortemini, quatenus legatorum nostrorum monitis debite obedientie aurem inclinet, et quidquid iustitie sibi suggesserint, vel ex eis preiudicio pregrauari, nulla sibi ab hac ecclesia audientia denegabitur. Si vero neutrum horum facere acquieuerit,

Strana 144
144 et sententiam legatorum nostrorum de suspensione sui officii in eum promul- gatam firmabimus, et durius contra eum scilicet usque ad internecionem gla- dium apostolice indignationis evaginabimus, sicque fiet, ut ipse et per eum plures alii experiantur, quantum huius sedis auctoritas valeat. Inviti enim ad hoc compellimur, neque audemus huiusmodi presumptionem dissimulare. Per Ezechielem namque prophetam sub interminatione nostri interitus impel- limur dicentem: Si non annunciaueris iniquo iniquitatem suam, ipse iniquus in iniquitate sua morietur, sanguinem autem eius de manu tua requiram. Et alibi: Væ illi, qui prohibet ab eo, qui peccat, et incorrigibilis perseuerat. Vos autem et de his et de aliis sic agite, ut temporalis vobis gloria in domino augeatur, et perpetue beatitudinis abundantiam per interuentum apostolorum perenniter possidere possitis. Data Laurenti VIII. Idus Julii. Indictione undecima. Collectio Concil. Harduini VI. 1208. — Concilia ed. a Coleti 1730. XII.— Dobner Annal V. 422. CLXVII. Gregorius papa VII. confirmat Wratislaw, duci Boemiae usum mitrae, et causas in ejus terra vertentes se diffiniturum promitlit. 1073. Gregorius episcopus, seruus seruorum Dei, Wratislao, duci Boemie, salutem et apostolicam benedictionem. Longa iam temporis interualla trans- acta sunt, ex quo et nobilitas tua beato Petro apostolorum principi non modice deuotionis animum spopondit, et tibi in apostolica sede inter ceteros principes larga benignitas pre multis etiam singularis, et egregia fuit adstricta caritas. Cuius rei fidem et iudicium ex beneuolentia domini et antecessoris nostri, Alexandri pape satis percepisse potes, qui petitionibus tuis non unquam sine sua et filiorum sancte Romane ecclesie sollicitudine et labore condescendit, et ad signum intime dilectionis (quod laice persone tribui non consueuit) mitram, quam postulasti, direxit. Neque uero nos in nostris temporibus tante dilectionis graciam prouidente Deo labefactari

Strana 145
145 volumus. Immo, si quid est, in quo comitante iusticia firmius congluti- nari ualeat, hoc nostrum apud Deum sollicitudo impetrare valde desiderat. At te quidem erga apostolicam reuerentiam, quam sis in votis constans, quam in promissis perseuerans, non modo pro dignitate, verum etiam pro salute tua fideliter oportet attendere. Scriptum est enim: Vouete et red- dite. Que autem illa vel qualia sunt, a tui ipsius conscientia satis te com- monitum esse putamus. Causas vero et negotia, que in partibus tuis ad audientiam discussionemque legatorum nostrorum prolata, peccatis impe- dientibus congrua determinatione diffiniri non poterant, sicut officii nostri cura nemine nos rogante compellit, ad eum, quem iustitia postulauerit finem adiuuante Domino perducere procurabimus. Porro que ipsi statue- runt, interim donec ad nos negotia perferantur, immota manere volumus, atque apostolica auctoritate precipimus. Deus autem omnipotens, qui bo- norum omnium dator est, talem vos in votis vestris et actibus esse faciat, ut cum ante celestes iudices, videlicet Petrum et Paulum, in futuro exami- ne veneritis, nulla vos in illorum oculis, nisi que remuneratione digna sit, conscientia denotare et ostentare valeat. Data Rome XVI. Kal. Januarii, indictione XII. Harduin. 1. c. VI. 1226. — Dobner Annal. V. 425. CLXVIII. Sigefridus, Moguntinus archiepiscopus, tuetur controversiam Gebhardi, episcopi Pragensis, adversus Joannem, episcopum Moraviensem. 1073. Reuerendissimo patri nouiter sacerdotio prime sedis apostolice in- fidato Sigefridus, Moguntine dispensator ecclesie, sedulam beneuolentie seruitutem et debitam obedientie subiectionem. Semper quidem desiderio desiderabamus eum apostolice sedis presulem esse, qui uita et moribus, verbis et exemplis ad salutem preesset et prodesset sancte Dei ecclesie. Nunc vero quomodo melliflui facti sunt celi solito dulcius distillantes rorem gracie Dei. Diuina miseratio votis nostris solito cumulatius satisfecit, et 19

Strana 146
146 eum, quem maxime optabamus, eidem sancte Romane ecclesie prefecit, qui nobis semper dexter stetit in omnibus negotiis, numquam nobis defuit in nostris. Unde totis precordiorum medullis gracias agimus Deo altissimo, qui cathedram Petri, caput scilicet ecclesiarum, vestro mi reuerende pater illustrauit et ornauit sacerdotio, humili supplicatu orantes et deprecantes, ut, qui primitias apostolatus vestri perfudit, oleo letitie pre participibus vestris graciam et pacem multiplicet ecclesie sue cunctis diebus vestris. Optamus autem promereri, ut peculiarem graciam apud vos obtineamus, et a vestra paternitate specialem nobis prouenire clementiam, non solum ea charitate, quam uniuersali debetis ecclesie, sed etiam eo gratie priui- legio, quod semper sacra sedes vestra Moguntine impendit ecclesie, ut pia mater speciali filie. Hac ergo freti gracia in omnibus, que nobis obuiant, ad uos recurrimus, et quidquid nobis aduersatur, ad uos ueluti membra ad caput referimus. Unum humiliter intimamus vestre sanctitati, quod sub antecessore vestro pie recordationis papa Alexandro contigit: nos, ut salua reuerentia dixerimus, iniuste preiudicium pati, et inclementer deturbatos esse ab eo iure, quod sacri canones et patrum scita metropo- litanis iubent obseruari. Denique eidem sanctissimo patri de fratre et suffraganeo nostro episcopo Pragensi sinistra relatione suggestum est, et me ignorante ab inimicis apud eum accusatus est: Unum et hactenus in- solitum ab eo exiit edictum, ut eundem fratrem et coepiscopum nostrum, nec inter fratres suos canonice prius auditum, nec canonice ad se uoca- tum, nec inobedientie culpa denotatum, non solum ab officio suo suspen- derit, sed etiam rebus et redditibus sue ecclesie omnino spoliauerit et extruserit, ita ut missis nuntiis publice nuntiari fecerit in clero et populo, ut eum qui excommunicatum habentes, nihil quod episcopi esset, vel quere- rent vel acciperent ab eo. Quod factum si apostolicam deceat mansuetudi- nem, si decretorum seruet auctoritatem, vestram non preterit sanctitatem. Debuit namque iuxta decreta canonum ad nos primum causa deferri, et ad concilium vocatus intra prouinciam inter fratres suos audiri. Ego vero et fratres mei deberemus ad apostolicam sedem, velut ad caput nostrum referre, si tanta res esset, ut per nos nec posset nec deberet terminari. Nunc autem frater noster et coepiscopus a sede sua vagus et profugus, et ut diximus rebus

Strana 147
147 et redditibus ecclesie sue iniuste spoliatus et extrusus indignum patitur iudi- cium, et omnibus fratribus et coepiscopis nostris magnum inde prouenit scan- dalum, et episcopale nomen et officium, quod apud Deum et homines sacrum est, intolerabile patitur obprobrium. Porro ecclesia illa iam multis diebus pastorali caret administratione, et unico pastore uidua episcopali uacat be- nedictione, in qua episcopus ille, qui expulsionis et perturbationis huius auctor est, eius sibi usurpat officium, et quod omnibus conciliis et decretis maxime cautum est, consecrando et confirmando eundem circuit episcopatum, quod maxime ob hoc periculosum est, quod gens illa catholice fidei novella est plantatio, et nondum radicata et fundata in christianismo, et facile ad antiquum paganismi reuolabit errorem, si inter pastores suos tantam viderit durare dissensionem. Quapropter ego et omnes fratres mei vestigiis vestre sancti- tatis affusi oramus et obsecramus primum ecclesie rationes, nec non maligni huius temporis inclamare importunitates. Dobner Ann. V. 420. ex Eccardi scriptor. II. n. 130. CLXIX. Gregorius papa VII. mandat Wratislaw, duci Boemiae, ul Gebhardo, epi- scopo Pragensi, omnia per apostolicos legatos erepta praedia restitui curet, ut sumtus necessarios habeat ad iler Romam ineundum, quo citatus fuit. Dt. Romae II. Kalendas Februarii, 1074. Gregorius servus servorum Dei, Wratislao, duci Boemorum, salutem et apostolicam benedictionem. Frater tuus Jaromirus, Pragensis episcopus conqueritur, se exspoliatum ecclesie sue rebus inopia rerum necessariarum pro reddenda ratione eorum, que sibi intenduntur, apostolicam sedem venire non posse. Quod quanquam eius inobedientia et tergiuersatio ualde pro- meruit, tamen, ne hanc absentationis seu occasionem pretendere possit, volumus atque precipimus, ut in integrum sibi restituantur, quecumque a legatis nostris, Bernardo videlicet et Gregorio, preter episcopale officium interdicta sunt, et preterea, pro quibus Joannes Morauiensis super eum 19*

Strana 148
148 clamat episcopus. Qua in re tuam maxime admonemus prudentiam, ut de consuetis decimis uel redditibus ecclesie nichil ei in tua potestate denegari patiaris aut subtrahi; nec aliquam sibi contrarietatem facias, per quam, ut ad nos uenire non possit, impedimenta sibi obsistere iterum conqueratur. Eo autem tempore, quo ipsi sicut per epistolam nostram commonitus est, apostolicam sedem adire debuerit, te quoque, si fieri posset, presentem fore maxime cuperemus. Quod si rerum aut temporum euentus prohibuerit, nobilitatem vestram multum admonemus, ut episcopum Morauiensem presen- tiam suam nobis exhibere commoneatis, et preterea de vestris fidelibus tales ad nos dirigatis, cum quibus rerum veritate solerti indagatione per- quisita, et quidquid equum fuerit, determinata sententia statuere valeamus. Data Rome II. Kalendas Februarii, indictione XII. Harduin. 1. c. p. 1231. — Coleti 1. c. — Dobner Annal. V. 429. CLXX. Gregorius papa VII. praecedentis epistolae tenorem transcribit Gebhardo, episcopo Pragensi, et mandat, ut cum Joanne, episcopo Moraviensi, compareat Romae. Dt. Romae II. Kal. Februarii, 1074. Gregorius episcopus seruus seruorum Dei, Jaromiro, Pragensi epi- scopo. Quanquam inobedientia tua et culpa, quam in contemptu legato- rum sancte Romane ecclesie perpetrasti, preces tuas, te absente, et non- dum parato satisfacere, recipi non meruit, tamen, ne ex apostolica licet iusta districtione absentationis tue moram vel occasionem diutius defendere possis, necessitatem, qua te urgeri in epistola tua conquestus es, et impe- dimentum ad nos veniendi remouere decreuimus. Itaque presenti aucto- ritate tibi restituimus, et tenendo concedimus, quecunque a legatis nostris, Bernardo videlicet et Gregorio, preter episcopale officium tibi interdicta sunt, quoniam te exspoliatum rebus ecclesie tue, inopia rerum necessariarum obedientiam debite satisfactionis non posse exequi, sicut supra diximus, conquerendo excusas. Atque hoc idem fratri tuo Wratislao duci per epi-

Strana 149
149 stolam nostram notificauimus, admonentes eum, ut de consuetis decimis et redditibus ecclesie tue nichil in potestate sua tibi denegari patiatur aut subtrahi. Admonemus igitur et ex parte apostolorum Petri et Pauli et nostra per eos apostolica tibi auctoritate precipimus, ut nullis excusationibus absentiam tuam ulterius defendas, in ramis palmarum apostolica adire limina non pretermittas, cognoscens, fratrem tuum a nobis esse commonitum, ut Joannem, Morauiensem episcopum, itidem ad nos uenire commoneat, et ex sua parte tales ad nos nuntios dirigat, quibus in nostra possimus examinatione diffinire dissensionum causas. Interim vero de possessionibus Morauiensis episcopatus nichil te tangere volumus, et precipimus, ne vel ipse aliqua molestiarum excusatione presentiam suam conspectui nostro subtrahat. Prescriptum vero terminum aduentus tui tu ipse ita mature fratri tuo duci indicare curato, ut Morauiensem episcopum et tuos legatos una tecum ad apostolicam sedem dirigere possit. Data Rome secundo Kalendas Februarii, indictione duodecima. Harduin. I. c. p. 1230. — Coleti 1. c. — Dobner Annal. V. 429. CLXXI. Gregorius papa VII. admonet Ottonem et Conradum fratres, duces Mora- viae, ut ecclesiac Olomucensis jura laedi non patiantur. Dt. Romae XV. Kalendas Aprilis, 1074. Gregorius seruus seruorum Dei, Oltoni et Chuonrado, fratribus Wra- tislai ducis Boemorum, salutem et apostolicam benedictionem. Meminisse debet nobilitas vestra, quod de causa Olomucensis ecclesie iam ante apo- stolica monita accepistis, ne iusticiam eius aliqua occasione minueritis, neque molestantibus eam aliquod adiutorium preberetis. Nunc vos admonemus, et paterna caritate rogamus, ne aliquam contrarietatem eidem ecclesie faciatis, sed pro reuerentia sancte Romane ecclesie, cuius apostolicis priuile- giis munita est, amorem et pie deuotionis studia erga illam exhibeatis, et quantum vestre potestatis est, iura et pertinentias eius a vobis et vestris

Strana 150
150 inuiolata conseruari studeatis. Hec enim est causa, in qua et diuine remu- nerationis gloriam, et apostolorum certa presidia, ac nostre dilectionis plenitudinem vobis lucrari, et arctissime possitis adstringere. Sin autem (quod non optamus) aliter feceritis, procul dubio hec eadem vobis corrum- pere, et in contrarium, quod absit, vertere poteritis. Data Rome decimo quinto Kalendas Aprilis, indictione duodecima. Harduin. 1. c. p. 1240. — Coleti 1. c. XII. 279. — Dobner Ann. V. 430. CLXXII. Gregorius papa VII. vehementer cum Sigefrido, archiepiscopo Moguntino, expostulat, quod causam Gebhardi, Pragensis, et Joannis, Moraviensis epi- scoporum, judicandam praetenderil. Dt. Romae XV. Kal. Aprilis, 1074. Gregorius episcopus, servus servorum Dei, Sigifredo, Moguntino archi- episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Peruenit ad aures nostras quedam de te indigna relatio, cui nequaquam fidem adhibuissemus, nisi quod in literis tuis, quas de causa Jaromiri, Pragensis, et Joannis, Mora- viensis episcoporum, nobis direxisti, idem in animum tuum te induxisse intelleximus, videlicet, ut negotium, quod ipsi habent adinvicem totiens iam ad apostolicam delatum audientiam, a nostro iudicio ad examen tui arbitrii transferretur. Qua in re quoniam evidenter apparet, quam parum consul- tores tui iura apostolice auctoritatis intelligant vel attendant, fraternitatem tuam, ut nobiscum canonicas traditiones et decreta sanctorum patrum per- currat invitamus, in quibus presumptionis sue fastum denuo recognoscens culpam in seipsa negligentie pariter deprehendat et ausus. Nam cum primum Johannes, Moraviensis episcopus ecclesie, cui preest, iura defen- dere volens, multis iniuriis ac contumeliis, flagellis etiam, ut audivimus, afficeretur, et tamen iustitiam non posset consequi, tua religio nullam inde solicitudinem, nullam in discutienda causa fatigationem suscepisse digno- scitur. Verum postquam apostolica sedes accepta prefati episcopi queri- monia saepe per epistolas, aliquotiens etiam per legatos causam iusto fine

Strana 151
151 determinare, et litem compescere desudaverat; tunc demum evigilans so- lertia tua negotium animadvertit, suis hoc discussionibus referendum esse iudicavit: et fratrem per apostolica suffragia ad portum iustitie et quietis enatantem in profundum, credo, renovande contentionis et laborum retra- here voluisti. Quamquam igitur hinc officii tui incuria, illinc suscepta ad- versus apostolicam sedem accusante te arrogantia merito in te commo- veri deberemus; utentes tamen apostolica mansuetudine placido te admo- nemus affectu, ne ulterius tam inordinata, tam inconsulta presumas, aposto- lica iudicia non dico tibi, sed nec ulli patriarcharum, aut primatum retractandi licentiam fore existimes, nec contra sanctam Romanam ecclesiam quidquam tibi attribuere vel moliri cogites, sine cuius abundanti clementia, nec in loco quidem tuo, ut tu ipse nosti, subsistere potes. Nos etenim adiu- vante Deo, per auctoritatem beati Petri, sicut iamdiu in apostolica sede decretum est, inter prefatos episcopos litem iuste decidere, et Moraviensi ecclesie, que sui iuris sunt, decernere et corroborare procurabimus. Data Rome decimo quinto Kalendas Aprilis, indictione duodecima. Coleti Consil. XII. 280. CLXXIII. Gregorius papa VII. Wratislaw, duci Boemiae, scribit, quidquid Sigefridus, Moguntinus archiepiscopus, in causa Gebhardi, Pragensis episcopi, adversus ipsum tentaverit, ut nihili ducat. Dt. Romae XV. Kal. Aprilis, 1074. Gregorius episcopus, seruus seruornm Dei, Vvratislao, duci Bohemie, salutem et apostolicam benedictionem. Quoniam afflatus igne divino studia deuotionis erga sanctam et apostolicam ecclesiam habere cepisti, silere nos caritas in te diffusa non patitur, quia ardorem divine seruitutis de die in diem ferventius te concipere frequenti exhortatione moneamus. Illa etenim vota apud Deum premia merentur et gloriam, que per gra- dus bonorum operum ad cacumen plenitudinis tendunt, et semper in bono desideria ampliora concipiunt. Quapropter carissime fili in Christo bona,

Strana 152
152 que Deo inspirante mens et devotio tua proposuit, ad effectum perfectionis extendere stude: quatenus apostolica benevolentia nulla tibi labefactata segnitie pro meritis tuis ampliori semper te dilectione comprehendat. De reliquiis et priuilegio, unde nos rogasti, cum nuntius tuus finita et perfecta ecclesia consecrationis consilium a nobis quesierit, voluntati tue satisfacere benigne procurabimus. Sigifredum vero archiepiscopum Moguntinum de presumptione, quam in causa Jaromiri, Pragensis episcopi, habuit, per epi- stolam nostram duriter increpavimus, interdicentes ei, ne ulterius se huius- modi inertia et fatuitate occupare incipiat. Attamen, si quid adversum te temerario iudicio fecerit, preventu apostolice auctoritatis tutus atque defen- sus, donec iterum ad te nostra legatio perferatur, pro nihilo ducas, magisque sibi ad periculum, quam tibi futurum esse non ambigas. De cetero aposto- licis benedictionibus semper te munitum esse gaudeas. Data Rome decimo- quinto Kalendas Aprilis, indictione duodecima. Harduin. 1. c. I. 1242. — Coleti Conc. XII. 281. — Dobner Ann. V. 436. CLXXIV. Gregorius papa VII. certiorem reddit Wratislaum, ducem Boemiae, qua ratione se Gebhardus, episcopus Pragensis, de violentia episcopo Mora- viensi illata purgaverit, nec non causam de controversis fundis episcopalibus ad futuram synodum esse translatam. Datum Romae XVI. Kalendas Мaji, 1074. Gregorius episcopus, seruus seruorum Dei, Wratislao, Bohemorum duci, salutem et apostolicam benedictionem. Frater tuus Jaromirus, Pra- gensis episcopus, ad apostolorum limina veniens, conspectui nostro ea, qua oportuit, humilitate se presentauit, et de obiectis quedam confitens congruam inde satisfactionem obtulit, quedam vero denegauit, et in hunc modum se purgando remouit, videlicet: quod ipse Joannem, Morauiensem episcopum, non percusserit, neque seruientes eiusdem episcopi decapillari, aut barbas eorum abradi preceperit, aut occasione subterfugiendi synodum inducias per

Strana 153
153 legatum suum petierit. Nostre igitur dilectioni plene reconciliatum, et re- stituto sibi omni episcopali officio ad propriam sedem cum litteris nostris et cum apostolico eum sigillo remisimus, commendantes eum tue nobilitati, ut omni inter vos odio et inimica emulatione sublata fraterno corde eum diligas, et episcopalem in eo dignitatem, sicut dignum est, veneranter inspicias, et quecunque iuris ecclesie sibi commisse sunt, vel quolibet modo ad eum iuste pertinent, tam tu ipse ei concedas, quam omnes, qui sub tua potestate sunt, sine contradictione sibi reddere facias. De causa vero, que inter eum et Morauiensem episcopum tamdiu protracta est propter illius absentiam, ita sta- tuimus, ut in futura synodo ambo episcopi aut ipsi ad nos veniant, aut tales nuntios mittant, quibus presentibus, et causam ex utraque parte rationabiliter exponentibus, nos sine omni ulterius dilatione puram super hac re iustitie diffinitionem inferre, et contentionem rerum decidere Deo fauente possimus; ubi etiam legatos tuos interesse multum cupimus, quatenus et ipsi tua voce ad indagationem veritatis nos adiuuent, et testes nostre diffinitionis existant. Terram vero, unde inter episcopos lis est, Morauiensem episcopum interim tenere decreuimus. Preter hec supra memoratus frater tuus conqueritur su- per te, quod prepositura et castro sancti Vinzlai debitam sibi potestatem et iustitiam penitus auferas. Unde excellentiam tuam paternis affectibus roga- mus et admonemus, ut, si te iniurias ei in hac re irrogare cognosces, re- spectu diuini timoris, cui rationem de factis tuis in districto iudicio redditurus es, gratuita bonitate tua ad iustitiam redeas, et fratri, que sua sunt, sine omni contrarietate dimittas. Sin vero clamor eius inter vos sedari nequiret, in prefato termino future synodi legatos tuos vel hac de causa ad nos trans- mittere non pretermittas, quatenus inquisita et percognita veritate ex utraque parte, quod iustum fuerit, valeamus decernere, et aliquando fraterna pace et concordia vos opitulante Deo coniungere. Data Rome decimo sexto Kal. Maii, indictione duodecima. E Collectione conciliorum Hraduini pag. 1254. — Item Concilia edita a Coleti 1730. 1. c. — Dobner Annalium T. V. pag. 432. 20

Strana 154
154 CLXXV. Gregorius papa VII. hortatur Wratislaw, ducem Boemiae, ut castrum Po- diwjn cum praepositura s. Wenceslai in Moravia ab episcopo Pragensi occupatum episcopo Moraviensi restitui procuret. Dt. X. Kalendas Octobris, 1074. Gregorius episcopus, seruus seruorum Dei, Wratislao, duci Bohemo- rum, salutem et apostolicam benedictionem. Peruenit ad nos nuncius vester, qui magne deuocionis et fidelitatis vestre exhibitionem nobis retulit, et que beato Petro sub nomine census misistis, videlicet centum marchas argenti ad mensuram vestri ponderis fideliter presentauit, quod quidem gratanter ac- cepimus; sed caritatem vestram multo ardentius amabiliusque quasi quibus- dam animi brachiis ad vos usque porrectis amplectimur, qui mentem vestram et desiderium magis ac magis erga reuerentiam apostolice sedis accendi perpendimus. Beatus autem Petrus, quem vos diligitis, et cui celsitudinem potentie vestre humiliatis, copiosa vobis procul dubio retributionis munera preparabit, et suo vos munimine tam in presenti, quam futuro seculo letificabit. De cetero grates vobis habemus, quod obedientes nostris monitis cum fratre vestro Jaromiro, Pragensi episcopo, pacem fecistis, quem nos quidem hoc in anno apostolice sedi presentatum longe misericordius, quam sua meretur culpa, tractauimus. Verum ille, indebitam nobis vicem rependens, mox ut domum reuersus est, sicut non dubia relatione cognouimus, de castro quodam et aliis rebus, unde litem habet cum Joanne, Morauiensi episcopo, contra in- terdictum nostrum, et contra sui ipsius in manus nostras datam promissionem, etiam de nobis mentiendo, quasi id sibi concesserimus, se intromittere ausus est. De quo mendacio et fraude, quid et qualiter paucis eum corripiendo preceperimus, in transmisso tibi exemplo litterarum, quas ei direximus, plene cognoscere potes. Unde tuam nobilitatem ex parte beati Petri et nostra apostolica auctoritate rogamus et precipiendo monemus, ut nequaquam eum de tanta deceptione ulterius gaudere sinas, sed nisi ipse, sicut ipse in litteris nostris iussus est, castrum et alia, que in lite sunt, Morauiensi episcopo sine

Strana 155
155 mora reddat, tua eum virtute eiicias, et restitutis omnibus iam dicto Mo- rauiensi episcopo, ipsum et bona ecclesie, cui preest, pro amore Dei et re- demptione anime tue ab iniuriis et impiorum hominum oppressione defendas. Hoc autem ea spe et intentione tibi procurandum mittimus, ut omnipotens Deus te et honores tuos diuina virtute defendat, et suffragante beato Petro apostolo a peccatorum suorum te absolutum vinculis ad gaudia eterna per- ducat. Data Rome X. Kalendas Octobris, indictione XIII. Harduin. 1. c. pag. 1268. — Coleti 1. c. XII. 279. — Dobner Ann. V. 439. CLXXVI. Gregorius papa VII. inter alia gravissime cum Gebhardo expostulat, quod episcopi Moraviensis terras invaserit, quem ad restitutionem hortatur. Dt. Romae X. Kal. Octobris, 1074. Gregorius episcopus, seruus seruorum Dei, Gebhardo, Pragensi epi- scopo, quod non meretur, salutem et apostolicam benedictionem. Venien- tem te hoc anno ad apostolicam sedem apostolica utentes mansuetudine multo benignius, multo mitius, quam facta tua mererentur, te suscepimus atque tractauimus. Sed tu more tuo malum pro bono reddens, contempta nostra caritate et apostolica auctoritate, contra interdictum nostrum de bonis et rebus, unde inter te et Joannem, episcopum Morauiensem, lis est, te intromittere ausus es, et quod valde nobis molestum est, nostra concessione te id fecisse mentitus es. Nos quidem meminimus sic decre- uisse, ut episcopus Morauiensis terram et alia, de quibus inter vos discordia erat, usque ad futuram synodum cum omni pace et quiete tenere deberet. Hoc in litteris nostris fratri tuo duci expresse significauimus. Hoc tu, ut nullatenus impedires, in manum nostram promittendo firmasti; sed ut ver- bum inde mutaremus, hoc, cum multum instares, neque precibus neque pretio impetrare potuisti. Porro in nouissimis quasi quasdam nouas que- relas super fratre tuo, Wratislao duce, quod fraudulenter concludantur, sed per orbem terrarum ad discordiam multarum gentium et te fecisse nunc 20*

Strana 156
156 cognouimus, asserens videlicet de quodam castro sancti Venzlai et de prepositura iusticiam tuam tibi contradicere. Hoc tantum effecisti, ut eum in epistola nostra moneremus, quatenus, si se iniuriam tibi fecisse cogno- sceret, pro nostro, imo amore Dei, quod equum esset, inde faceret. Hac igitur occasione et de nobis mendacium finxisti, et nostra decreta sub- uertisti. Sed queso non erubescis, aut non times, quod pro talibus causis non solum ordinis tui periculum tibi imminet, sed ex fraterno odio nec christianitatis quidem in te suscepta gratia manet. Precipimus ergo tibi ex parte beati Petri et nostra apostolica auctoritate, ut castrum, quod tam fraudulenter cepisti, et alia omnia, que in lite sunt, prefato Morauiensi episcopo reddas, et tu ad diffiniendam causam, sicut statutum est, aut ipse Romam venias, aut idoneos legatos mittas, atque hoc ita tempestiue Mo- rauiensi episcopo notifices, quatenus et ipse pariter se vel legatos suos ad iter preparare ualeat. Preterea, sicut nobis relatum est, pacem, que inter te et fratrem tuum ducem conuenit, multis modis perturbare non de- sinis, precipue cum suos absque canonica culpa et legali iudicio excom- municas. Quod quidem tibi maxime periculosum est; quoniam, sicut bea- tus Gregorius dicit: Qui insontes ligat, sibi ipse potestatem ligandi atque soluendi corrumpit. Unde te monemus, ut anathematis gladium nunquam subito neque temere in aliquem vibrare presumas, sed culpam uniuscuius- que diligenti prius examinatione discutias, et si quid est, quod inter te et homines sepefati fratris tui emerserit, cum eo imprimis, ut suos ad iusti- tiam compellat, fraterne et amicabiliter agas, et si equitatem tibi dene- gauerit, aut temeritatem suorum aliqua dissimulatione contra te, quod non credimus, intumescere permiserit, nobis indicare non te pigeat, et prestante Domino huius querele occasionem sollicitis admonitionibus sine mora de- cidere procurabimus. Data Rome decimo Kalendas Octobris, indictione decima tertia. Harduin. 1. c. pag. 1266. — Coleti 1. c. — Dobner Annal. V. 440.

Strana 157
157 CLXXVII. Gregorius papa VII. consolatur Joannem, episcopum Moraviensem, horta- turque, ul ereptum a Gebhardo castrum repetat. X. Kal. Octobris, 1074. Gregorius episcopus, seruus seruorum Dei, Joanni, Morauiensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Caritatem tuam, frater, erga nos promtam et sinceram esse cognoscentes, debitas tibi grates repen- dimus, tuisque fatigationibus fraterno corde compassi sumus. Scimus enim, quanta fraude Pragensis episcopus te circumuenit: qui tamen non solum ad tuas, sed de nobis mentiendo, et quasi ex nostra concessione rapaci- tatem suam roborando, ad nostras etiam iniurias patenter erupit. Qua de re quam grauiter commoti sumus, vel quid inde censuerimus, hic nuntius tuus viua voce tibi indicare poterit, et tu ipse in litteris, quas duci, et exemplo litterarum, quas eidem episcopo misimus, pleniter cognoscere potes. Et tu quidem nimis simpliciter egisti, quod nos contra decreta nostra surgere, et sententiam nostram tam leuiter mutasse putasti, qui ea omnia, que inter te et illum in lite sunt, usque ad futuram synodum et totius dissensionis vestre discussionem tuis possessionibus decreuisse pre- sens intellexeras. Nunc igitur apostolica auctoritate iussus atque suffultus castrum, et si que alia prefatus episcopus tibi abstulit, sine mora repetas. Illum namque admonuimus, firmiterque tibi ea omnia sine contradictione reddere precepimus. Ducem vero rogauimus, ut, si episcopus nobis non obediret, eum de castro expelleret, et restitutis tibi omnibus pro amore Dei et bono ecclesie, cui prees, Deo adiuuante defenderet. Hoc indubitanter scias, quia neque in hac neque in alia re ad defensionem iustitie tue aposto- lica tibi providente Deo sollicitudo deerit vel auctoritas. Omnipotens Deus in tua sacerdotali vigilantia et officio gratum tibi sacrificium, et tibi statuat eterne felicitatis premium. Data Rome decimo Kalendas Octobris, indi- ctione XIII. Harduin. 1. c. pag. 1266. — Coleti I. c. — Dobner Ann. V. 442.

Strana 158
158 CLXXVIII. Gregorius papa VII. auctoritate synodi Romanae definitivam ſert sententiam in lite Pragensis et Moraviensis episcoporum de praediis Moravicis con- troversis. Dt. Romae VI. Nonas Martii, 1075. Gregorius episcopus, seruus seruornm Dei. Quoniam ad memoriam semperque dilucidandam causarum negotiorumque veritatem nihil aptius, nihil durabilius quam scripturarum paginas estimamus, qualiter lis et discordia, que inter confratres nostros, videlicet Joannem, Moraviensem episcopum, et Gebeoardum Pragensem de quibusdam decimis et curtibus diu protracta est, tandem per pactionis conuenientiam in apostolica sede determinata sit, per litteras nostras modo presentibus, sed et futuris notum fieri volumus. Hec enim causa, cum in secundo pontificatus nostri anno residentibus una nobis- cum in basilica saluatoris multis fratribus, conuocatis etiam et coram positis supradictis episcopis, ad audientiam nostram et totius ibidem congregati concilii perlata sit, diu et multum inquisita atque rimata, tanta ambiguitate et perplexionibus inuoluta uidebatur, ut ad sinceram veritatis et iustitie explorationem per ea, que tum adhibita sunt iudicia, perduci non posset. Verum ne illorum altercatio absque pacis interuentu diutius aut fraterna odia, aut aliqua periculosa hinc vel illinc studia accenderet, cum consilio fratrum nostrorum causam ita ex equo dirimi constituimus, ut omnia, de qui- bus inter eos contentio foret, per medium diuiderentur, et hic unam, ille alteram partem interim absque omni inquietudine tenerent, donec si aper- tiora iudicia siue scripto, aut congruis testibus inuenine possent, diligen- tissime inuestigarent. Ad quod faciendum, ne forte suscitande litis infinita alterutri daretur occasio, terminum quoque eis decem annorum prefiximus, ut, qui certis approbationibus ad iusticiam se pertingere posse confidit, intra prelibatum terminum proclamandi et consequendi ius ecclesie sue licentiam et potestatem habeat; et si alterum horum vel utrosque, quod non optamus, interim obire contigerit, successores eorum in eadem pactione et constitutione permanere debeant. Ex ea autem parte, qua prefatus termi-

Strana 159
159 nus aut sub silentio, aut non ostensa veritatis et iusticie, propter quam clamat, approbatione transductus fuerit, nullus deinceps locus, nulla accla- mandi occasio, aut super hoc renouande questionis licentia supersit. Hoc igitur modo prenominatos episcopos, in nostra presentia pacificatos, et pre- scripte diffinitioni gratum, ut uidebatur, adhibentes assensum, ad propria cum apostolica benedictione et fraterna caritate dimisimus. Hoc ab omnibus inuiolatum et perpetuo inconcussum fore, apostolica auctoritate precipimus et sancimus. Data Rome sexto Nonas Martii, indictione decima tertia. Harduin. 1. c. pag. 1302. — Coleti 1. c. — Dobner Ann. V. 448. CLXXIX. Gregorius papa VII. Wratislaw, ducem Boemiae, hortatur, ut studeat pacem inter Pragensem et Moraviensem episcopos conservare. Dl. Romae XVIII. Kalendas Maji, 1075. Gregorius episcopus, seruus seruorum Dei, Wratislao, Boemorum duci, salutem et apostolicam benedictionem. Fridericus, nepos vester, et Romane ecclesie fidelis, nos humilibus precibus flagitauit, quatenus tue nobilitatis prudentiam rogaremus, ut beneficium, quod sibi pater suus reli- quit, eum permitteretis habere et in omni pacis quietudine possidere. Cuius supplicibus orationibus flexi nobilitatis vestre serenitatem obnixe rogamus, ut, si scitis eum habere iustitiam, tum quia os tuum et caro est, ductus propinquitate sanguinis, tum quia ad refugium apostolice miseratio- nis confugit, aut beneficium illud sibi reddatis, aut contracambium tribuatis, quod sit acceptabile, et tui condecet generis dignitatem. Quod si iusti- tiam non videtur habere, rogamus tamen, ut in caritate et reuerentia beati Petri, apostolorum principis, cuius presidia humiliter postulauit, aliquod sibi beneficium, quo possit honeste viuere, tribuatis. Non pigeat itaque nobi- litatem tuam, in hoc nostras preces audire, beatumque Petrum in hoc tibi debitorem facere, quoniam nos parati sumus fauere tibi, in quibus possumus, iustitia duce. Preterea monemus, ut studeatis terram vestram et vestri

Strana 160
160 honoris regimen firmissime pacis federe undique premunire, scilicet ut nul- lius litis scandalum in tuo regimine versari permittas, precipue inter te et fratres tuos, et Pragensem et Holomucensem episcopum, quoniam, sicut qui discordie et litibus vacant, procul dubio diaboli sunt filii, sic qui paci dant operam, filii Dei vocantur, ipsa veritate attestante, que ait: Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur. Omnipotens Deus mentem tuam illuminet, sicque te faciat per bona transire temporalia, ut merearis adipisci eterna. Data Rome decimo octauo Kalendas Maii. Harduin. 1. c. p. 1316. — Coleti 1. c. — Dobner Annal. V. 450. CLXXX. Gregorius papa VII. nobilibus et populo Boemiae literas commonentes ad Dei amorem, castitatem et decimas praestandas scribit. Di. Romae XVII. Kalendas Maji, 1075. Gregorius episcopus, servus servorum Dei, universis in Bohemia constitutis maioribus atque minoribus salutem et apostolicam benedictionem. Ex consideratione sedis, cuius licet indigni administrationem gerimus, debi- tores, sicut scitis, sumus fidelibus et infidelibus; fidelibus, ut quod bene propo- nunt, preseveranter teneant ; infidelibus, ut ad creatorem suum credendo, et preterita facinora puniendo convertantur. Unde, quia relatione episcoporum patrie vestre limina apostolorum visitantium accepimus, quosdam vestrum per viam mandatorum Dei incedere, quosdam vero nonnullis periculis male vivendo subiacere, studuimus vos paterna caritate commonere, quatenus boni meliores fiant, et qui reprehensibiliter vivunt, irreprehensibiles se ex- hibeant. Primum scilicet vos ex toto corde et ex tota anima et ex omni virtute vestra Deum et proximum sicut vosmetipsos diligere, pacem, sine qua nemo Deum videbit, inter vos constituere, non solum clericos, sed et laicos castitatem servare, decimas Deo, a quo tam vitam, quam vite susten- tationem suscipitis, fideliter dare, ecclesiis vestris debitum honorem impen- dere, eleemosynis atque hospitalitati devote insistere. Hec et his similia,

Strana 161
161 que ad salutem animarum vestrarum pertinent, licet pontifices vestros suf- ficienter scire ac vobis insinuare non ignoremus, tamen quia verba nostra ex reverentia beati Petri constat vos carius atque avidius recipere, ipsa vestra audiendi aviditas, que ab aliis dari possunt, nos documenta dare compellit, ut tanto solicitius vobis debitum reddamus exhortationis, quanto beatum Petrum in eadem nostra exhortatione devotius attenditis. Vos igitur dilectissimi carnalia desideria fugite, ad celestia et semper duratura patrie celestis gaudia mentes erigite, beatum Petrum, cui a Deo potestas prin- cipaliter et in terra ligandi atque solvendi data est, devotissimi servitii fidelitate debitorem facite: quatenus post dissolutionem terrene habitationis vestre, cui quotidie volentes nolentesque propinquatis, nec multo post in vermes et cinerem redigendi, eius prestantissimum ante districtum iudicem patrocinium sentiatis. Data Rome decimo septimo Kalendas Maii, in- dictione decima tertia. Balbinus Miscell. dec. I. lib. 8 pag. 2. — Coleti l. c. — CLXXXI. Sigefridus, archiepiscopus Moguntinus, suffraganeis suis mandatum apo- stolicum de continentia sacerdotum publicat cc. 1075. Sigefridus, Moguntinus archiepiscopus, episcopis et aliis ecclesiarum prelatis in provincia sua constitutis, salutem in eo, sine quo salus esse non potest. Placuit domino pape, ut mitteret quosdam de curia pro refor- mando ecclesiarum statu, et maxime manifesta cohabitatione mulierum cleri- cis prohibenda. Illi autem diligenter executi, quod eis iniunctum fuerat, quibusdam per suspensionem, aliis per excommunicationem preceperunt, ut concubinas dimitterent, et ulterius non admitterent, sed parum in aliquibus profecerunt. Nos igitur uidentes, quod occasione huius mandati facti sunt plurimi transgressores, scandalumque, quod exinde ortum est et infamiam clericorum, que secuta est, significauimus domino pape. Unde ipse nobis 21

Strana 162
162 dedit in mandatis, ut quia multitudo est in causa, propter quam detrahen- dum est seueritati, talibus misericorditer consulamus. Inde est, quod man- damus vobis, qui subditos habetis, ut quemcunque inueneritis cautilitantem conscientiam, eo quod tali uitio laborauerit, et concubinas a se non remo- uerit, eum ad nostram presentiam transmittatis, ne indigne accedens ad altare Dei iudicium sibi manducet et bibat. Indicimus enim, sicut nobis iniunctum est, cum tali auctoritate apostolica dispensare. Concilia Germ. III. pag. 175. CLXXXII. Otlo, dux Olomucensis, et Euphemia conjux ejus fundant et largissime dotant monasterium Gradicense s. Stephani juxta Olomucium, ordinis s. Benedicti. Dt. III. Nonas Februarii, 1078. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Otto Dei gratia id. quod est. Prudentia antiquorum sapientum et consuetudo obtinuit. ut si quisquam cuiuslibet persone in propria patria quid stabilire uelit quidue stabile fore decreuerit. id sub principum et episcoporum atque abbatum omniumque comitum ceterorumque testimonio debeat memorie commendare. et sub huius- modi cirographo. Quam consuetudinem rationabilem considerans ego dux Otto hoc scriptum fieri postulaui ad recordationem et confirmationem presentis temporis et futuri. Omnibus ergo christianis presentibus. absen- tibus et futuris notum esse desidero. quod ego pro eterne retributionis munere cum mea mihi grata coniuge. Evffemia nomine. monasterium Do- mino cooperante construxi in honore saluatoris domini nostri Jesu Christi. et sancti protomartyris Stephani. situm prope urbem Olomucensem, secun- dum prefatam consuetudinem. idque utrique dotauimus iuxta nostrum posse. ego ex mea possessione. ipsa vero ex propria dote agris. pascuis. pra- tis. siluis. aratoribus. uinitoribus. bubus. ouibus. porcis. iumentis. et ceteris subsequentibus necessariis. Hec sunt autem nomina uillarum. quas dedi- mus sancto Stephano in obsequium ibi Deo seruientium fratrum. Prima

Strana 163
163 que cognominatur Kisselouici. secunda Rochchin. tertia Haychin. quarta Uyezd Lasene. que terminatur riuulo Lodynicha. Preterea data est curia que nominatur Vzobren. cum sibi adiacentibus uillis sub omni tributo et consuetudine sicut antea soluebat sue domine. Data est silua que vocatur Lubozka. Datus est etiam in Olzaua sextus denarius. et de ponte Braci- zlaue ciuitatis sextus denarius. De uia vero que ducit ad Poloniam iuxta ciuitatem Gradech sextus denarius. et de moneta decimus denarius. Data sunt et duo uiuaria piscium. nomen unius Wydoma et nomen alte- rius Tekalech. De familia vero Suda cum filio. Tessata cum filio. Milei cum filiis. Krisan cum filio. Busen cum tribus filiis. Miros cum fratre Ostoi. Duo molentes. duo pistores. duo coci. duo stubarum calefactores. duo fabri. duo sutores. duo scutellarum et ciffonum artifices. duo figuli. duo apiarii. Et hoc sciendum est quod ex hiis. quos enumerauimus. alii serui. alii sunt precio introducendi. Quatuor piscatores. septem aratra cum aratoribus. hii omnino introducendi sunt precio. et pro capite singulorum dandum est precium trecentorum denariorum ea conditione. ut si aliquando velit aliquis eorum de seruitute exire reddat precium. quod datum est pro se. et alius ex eo precio introducatur eodem ordine. Date sunt et decem uacce cum bubulco. centum porci cum subulco. ducente oues cum duobus opilionibus et filiis eorum. quatuor uinitores cum filiis suis. quadraginta eque cum emissariis et cum duobus agazonibus. Quod uero remanet in potestate uxoris mee Evffemie in omni substantia et suppellectili et ex sua dote sic vult diuidere: Si fuerit ei filius cum filia que nunc est Boguzlaua nomine. post mortem eius mediam partem diuidant inter se. altera uero pars fiat sancto Stephano pro remedio anime sue. si autem filius deerit. quando Boguzlaua uiro tradita fuerit. cum armentis et ouibus et ceteris animali- bus eorumque pastoribus et cum uinitoribus et aratoribus et reliquis uariis opibus habeat totum sanctus Stephanus. Vt autem mee concessionis do- num sequenti euo permaneat inconuulsum, nominatim attestari feci testi- monio aliquorum: Wratizlao duce. Johanne episcopo. Abbatibus Maynardo. Vito. Capellanis Zuatoboro. Benedicto. Petro. Benedicto. Comitibus Zmilo. Preda. Milota. Bozeporo et aliorum. quorum nomina commemorare longum est. Istis autem testibus de prenominata facultate testimonium perhibenti- 21*

Strana 164
164 bus si quis aliquid subtrahere presumpserit. sit anathematizatus Dei omni- potentis anathemate. et sancti protomartyris Stephani et Johannis episcopi eiusdem ecclesie dedicatoris excommunicatione. Data sunt hec anno in- carnationis dominice millesimo septuagesimo octauo. epactarum IIII. con- currente VII. indictione I. Hoc autem priuilegium Johanni primo eiusdem loci abbati datum est III. nonas Februarii in consecratione ecclesie. amen. E codice sec. XIII. monasterii Gradicen. descripsit Friebek. — Excusum apud Piter in Thesauro p. 184. — Dobner Annal. V. 473. CLXXXIII. Wratislaw, dux Boemorum, confirmat et auget fundationem monasterii s. Slephani Gradicensis. Dl. Nonis Februarii. 1078. In nomine sancte et indiuidue trinitatis, patris et filii et spiritus sancti. Gratia Dei dux Boemorum Wratizlaus omnibus in Christo fidelibus tam pre- sentibus quam futuris pax. charitas et salus a Deo patre omnipotente et domino Jesu Christo filio eius. et spiritu sancto in perpetuum multipliciter. Promulgandum totius christiane religionis etati in commune omnium notitie tradimus. et ut quod nostris actum sit temporibus non lateat. litteris memorie commendamus. Rogante itaque Ottone nostro uidelicet fratre carissimo proprioque germano. Morauie prouincie principe. nos ut eius quam in honore Christi et beati protomartiris Stephani erexerat. dedicationi interessemus ecclesie in suburbio Olomucensis ciuitatis. consensum prebuimus. ibique cum summa fraternitatis diligentia honorifice suscepti et habiti sumus. Vnde eius annuentes precibus per hanc. quam a Deo nobis prouectioris etatis et digni- tatis hereditarie datam possidemus potestatem. dominii nostri decreto confir- mationem abbatie in iam prefata ecclesia. quam ut diximus ipse tam proprio pro remedio anime. quam coniugis sue dilecte Euffemie nominate. constru- xerat. rebusque optime ex propriis ditauerat. statuimus. Quapropter coram Deo uiuo sub testimonio totius Christi ecclesie, cum ipsius episcopo prouincie Johanne dicto. placita obclusione per apostolici iuris sibi attinentem digni-

Strana 165
165 tatem. et tam clericis quam laicis fauentibus. per hunc nostrum principalem tenorem obtestamur omnes nostros successores uel terre primates et vniuer- sum populum nunc et in posteris retro temporibus nostro principatui subia- centem. nulli eorum quoque modo licere hec. que a nobis sanctione sancte ecclesie concessa sunt. refringere uel in quoquam conuelli. Si quis autem temerator huius rei aut contemptor exstiterit. eternis condempnationibus sub- iaceat innodatus. et sanctos Dei. quorum reliquie ibidem requiescunt. sibi in presenti et futura uita sciat contrarios. et in inferno inferiori condempnatus suam cum Juda proditore portionem defleat perpetuo. Huius quoque propositi nostri modum supra sanctum dicti ecclesie altare manu scriptum posuimus. spondentes. quod ipsius fraternitate poscente promisimus. cuncta inibi perti- nentia sue coniugi et soboli inuiolabiliter perpetuo possidenda seruare. Nos autem ecclesie quantum ex nostra parte addimus uillam. que vocatur Vyeztes tria aratra cum aratoribus duobus, decem equos. Rei autem gratia obfirmantes testes adnotauimus. quorum nomina sunt hec: Suatobor Brunen- sis. abbas Maynardus. et Vitus abbas. Benedictus. Petrus. Benedictus. Zmil. Preda. Milota. Bozepor et alii, commemorare nomina quorum longum est. Hec charta scripta est anno dominice incarnationis millesimo septuagesimo octauo. Nonas Februarii. Ex eodem codice sec. XIII. monast. Gradic. descripsit Friebek. — Excusum dedit Piter in Thesauro p. 186. — Dobner Annal. V. 475. CLXXXIV. Mireta, miles Conradi, ducis Moraviensis, tradil monasterio Raygradensi haereditatem suam in Domašow. 1078. In nomine domini Jesu Christi. amen. Ego Myrela miles illustris Chuonradi ducis Morauiensis habens pre oculis uite future interminata gaudia. quorum piis operibus in presenti uita participium preparare oportet. contuli pro anima mea ecclesie sancti Pelri in Raygrad et fratribus in ea domino iugiter famulantibus terram hereditatis mee in Domasoue ad duo

Strana 166
166 aratra. Dedi de familia mea seruientes Siffrid cum filio. Gneuon filium Iurate. Lub. cum Zuoy sororino. Et hec traditio facta est in manus Maynhardi uenerabilis abbatis de Brevnov in ipso cenobio Raygrad. Sit misericors Deus Myrate retributor benignus. Amen. E copia sec. XIV. archivi archiepiscop. Olomucii. CLXXXV. Otto, dux Olomucensis, confert fundato a se monasterio s. Stephani Gradicensi ecclesiam s. Mauritii, sitam in ciuitate Olomuc, cum dote sua antiqua et attinentiis. Ex Hildegardi Gradic. chronico Ms. ad annum. — Item Wekebrod Kirchengeschichte pag. 115. CLXXXVI. Wratislaw, dux Boemorum, a Gregorio papa VII. concessionem ritus Slavici in sacris expetit. 1079. Ad has literas fere omnes patrii scriptores provocant. CLXXXVII. Gregorius papa VII. ritum Slavicum in sacris a Wratislaw, duce Boemiae, expetitum denegat et interdicil. Dt. Romae IV. Nonas Januarii, 1080. Gregorius, seruus seruorum Dei, Wratislao, Bohemorum duci, salutem et apostolicam benedictionem. Huiusmodi salutationis nostre consuetudinem, scilicet apostolice benedictionis, eam tibi mittentes non sine hesitatione modo seruauimus, propterea quod videris excommunicatis ipse communicare, qui- cunque nimirum bona ecclesiarum inuadunt, id est sine certa licentia episco-

Strana 167
167 porum vel abbatum diripiunt, vel ab aliqua persona accipiunt, non solum ab apostolica sede hoc tempore, verum etiam a multis sanctis patribus, sicut in scripturis eorum reperimus. Verum utcunque se res habeat, saluti tue in- terne prouidere non modo ex antiqua tui dilectione mouemur, verum etiam ex suscepti honoris immo laboris intuitu profecto compellimur, eo magis, quod multorum profectui tua sublimitas esse potest exemplum. Neque enim tibi relinquitur dicere vel cogitare: Meum non est alienam vitam vel mores in spiritualibus exquirere sive distringere: procul dubio namque tantorum reus existis, quantorum vias ab interitus precipitio poteras volens reflectere. Illud quoque vigili mente pertractes oportet, ne honorem tuum diuino honori, siue pecuniam preponas iustitie, neu, quod in te cinerem a subdito tibi con- simili fieri non sine graui animaduersione patereris, in creatorem tuum et omnium presumi equanimiter feras. Indubitanter etenim non Dei, sed dia- boli membra et falsi christiani conuincuntur, qui suas iniurias persequuntur usque ad sanguinem, et Dei contumelias negligunt usque ad obliuionem. Divitias autem potentia tua quas habet, non ob meritum datas, sed ob soli- citudinem putare debet sibi commissas. Denique non tantum secularibus oneri videtur inopia, quantum spirituales viros gravant divitie, simul etiam diffusa potestas. Perpendunt quippe, si ille, cui una ovis sub necis sue con- ditione committitur, non solum centum eodem pacto non cuperet accipere, verum etiam illa, ne aliquo casu dispereat, haud sine timore solicitus est ob- seruare, quod sibi tanto sit irremissius vigilandum, magisque timendum quanto super plures curam, seu potestatem acceperit. His ita perspectis ad maiorem te mentis vigilantiam presentis seculi fugacitas inuitat; et cum illud, quod in hac luce magis diligitur, vita scilicet presens, ad occasum furtim festinet, profecto quo magis ad districti examinis diem propinquas, eo amplius ad eterna premeditanda et adipiscenda te sana ratio invitat. Hec itaque nostra monita sive mandata volumus, immo iubemus, ut ante sue mentis ocu- los excellentia tua sepius ponat, et crebrius legendo, audiendo meditetur, non quod elegantius scripta nequeas in sanctorum paginis invenire, sed quia hec ad te specialiter ex nobis, immo ex beato Petro missa sunt, et ista fre- quentius recogitando poteris Deo propitiatore ad potiora cognoscenda ex- surgere. Quia vero nobilitas tua postulavit, quo secundum Sclavonicam

Strana 168
168 linguam apud vos divinum celebrari annueremus officium, scias nos huic petitioni tue nequaquam posse favere. Ex hoc nempe sepe volventibus liquet, non immerito sacram scripturam omnipotenti Deo placuisse quibus- dam locis esse occultam, ne, si ad liquidum cunctis pateret, forte vilesce- ret, et subiaceret despectui, aut prave intellecta a mediocribus in errorem induceret. Neque enim ad excusationem iuvat, quod quidam religiosi viri hoc, quod simpliciter populus querit, patienter tulerunt, seu incorrectum dimiserunt: cum primitiva ecclesia multa dissimulaverit, que a sanctis pa- tribus postmodum firmata christianitate, et religione crescente subtili exa- minatione correcta sunt. Unde ne id fiat, quod a vestris imprudenter exposcitur, auctoritate beati Petri inhibemus, teque ad honorem omnipo- tentis Dei huic vane temeritati viribus totis resistere precipimus. De le- gato autem nostro, quem mitti ad se tua devotio exposcit: Noveris item nos preces tuas ad presens commode efficere minime potuisse, tamen in hoc anno divina favente clementia tales procurabimus invenire personas, que et negotiis vestris valeant utiliter deputari, et necessitudines vestras plenius cognoscentes ad notitiam nostram deducere. Ut ergo tute possi- mus ad vos legatos nostros dirigere, necesse arbitramur et volumus, ut filium nostrum Fridericum, et hunc Felicem ad nos iterum studeas aut horum alterum mittere, quatenus ita possint, quo destinabimus, secure ve- nire. Data Rome quarto nonas Januarii, indictione tertia. Harduini Acta concil. T. VI. p. 1434. ex regesto Gregorii VII.—Dobner Annal. V. pag. 482. CLXXXVIII. Cuonradus, dux Brunensis, iura „supanorum" (nobilium) provincie Brunensis et Znoimensis stabilit. Hildegardi Gradicensis chronicon Ms. ad annum. — Quorum jurium tenorem invenies in diplomatibus Otakari I., regis Boemiae, sub annis 1222 et 1229.

Strana 169
169 CLXXXIX. Oto, dux Olomucensis, ecclesiam s. Petri Brunae . . . quibusdam donat. 1084. Ego Otto, Dei miserante gratia dux Olomucensis, omnibus Christi fidelibus tam presentis quam subsequentis eui in perpetuum. Pium sane est et salutiferum, quatinus de habundanti rerum possessione, quibus in uitam actiuam ingressos benignissimi Dei potentia locupletatos effecit, dum eternam ingredi modo necessum uident, portionem reddituum in laudem et honorem summi elargitoris reddant, ut sic gaudia celestis uite, orationibus uiuentium et fructum percipientium adiuti, perfrui mereantur in eternum. Contuli igitur Z. preposito ecclesie sancli Petri in Brenna de portione hereditatis . . . . Fragmentum literar. in codice Ms. sec. XIV. monasterii Tischnovicensis. CXC. Epistola Wilhelmi, regis Angliae, in qua fil mentio Wratislaw, ducis Boemiae, cc. 1084. Henrico imperatori W. Dei gracia rex Anglorum intimo suo dilec- cionem et ueram amiciciam. De prosperitate atque de liberacione tua scias me gaudere et de aduersitate, quod absit, sicut me ipsum dolere. Audiui a legatis meis atque tuis et duce Boemiensi, te in exercitum iturum super inimicos tuos ad presens. Gaudeo plane, quia multos tecum ituros de fide- libus tuis audiui, ita quod facillime poteris eos deuincere Deo auxiliante; modo suggero prudencie tue, si hoc Deus annuerit, quod adimplere possis, quod uelis, uidelicet de exercitu nullo modo dimittas in hoc anno, siue per bellum, siue per placitum, quod ad honorem tuum pertineat, ad finem quin perducas. Quodsi preualueris, scito reuera, maximum impedimentum tibi 22

Strana 170
170 futuro anno ad hoc conficiendum. Et quando Domino adiuuante ad unguem perduxeris: nullum negocium incipias huius modi, donec super Rudbertum exercitum tuum dirigas, et ego et tu simul loquamur, et habilem locum in- ueniamus. Uale in Domino et bene agas in seculo, prospera vtriusque uite percipias commoda et quicquid exoptatur in amicicia — Apographum e codice Udalrici Ms. bibliothecae c..r. Vindobonensis (Jc. 45.) fol. 85. — in analectis Prof. Meinert. CXCI. Wratislaw, Boemiae rex, monasterium s. Laurentii Opatowicense, ordinis s. Benedicti fundat, et largis proventibus in Boemia et Moravia dotat. 1086. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Ego Wratizlaus, rex Bo- hemie, notum facio omnibus, quod mei primatis Miculecz cellam, in Gra- decensi territorio sitam, Brevnovensi cenobio regulari obedientia subiectam, amodo per se subsistere, et abbatiam uocari et esse decernendo confirmo. Hanc itaque abbaciam prelationis honore sublimatam Andree, capellano nostro professione monacho, scientia literali erudito, preclaris moribus in- signito, regendam assigno hoc indissolubili et inuiolabili pacto, ut tam ipse, quam sui successores nullam predicti cenobii personam, sed me meos- que successores respiciant, episcopisque suis secundum instituta canonum obedientiam exhibeant. Sed quia quoque secularia considero esse muta- bilia et omni modo transitoria, hec mihi inspirante Dei gratia pro incolu- minate regnique mei stabilitate meorumque peccatorum remissione, nec non pro parentum meorum atque antecessorum eterna requie, fratribus meis, scilicet episcopo Gebhardo, Ottone et Cunrado, et omnibus Bohemie pri- matibus assistentibus, et communi fauore id ipsum laudantibus, predia et beneficia predicto monasterio sancti Laurentii, ipsius sancti ammonitione per reuelationem hoc sacrosancto iure habenda tribuo, ut hec non cleri- cus, non laicus in proprios usus usurpare presumat, sed illa mea congre-

Strana 171
171 gatio mihi perseuerans in Dei seruitio communiter possideat, et ex pos- sessis communiter viuat. Predia quoque hec sunt: villam Ossicz cum omnibus seruitute mancipatis et vinea, duosque vinitores Seba et Raczen cum posteris suis obtuli. Sciendum quoque est, ut, si quis liber in eorum possessiones transierit, et predictas terras Opatouicz, Ossicz possederit, simili seruitute sit adstrictus, et seruilia opera impendat, et absque tri- buto regis permaneat. Alteram quoque villam Osticz dictam cum uniuersis hospitibus, villam quoque Wissoka dictam, villam quoque Briezi et siluam Drahune et fluuium, qui ipsam circumfluit, siluam et humulum, qui circa flumen Albeam reperitur, Prelusc villam cum hospitibus et humulum et quousque ipsius ville campi protenduntur. Villam quoque Sopercze et cir- cuitionem silue, villam quoque Mokossin cum hospitibus, et villam inter Mokussin et Priluesc, Opatouicz dictam, Hilna quoque villam, que dicitur ad ecclesiam ob differentiam alterius ville eodem nomine dicte, et circui- tionem silue iuxta eandem villam usque ad flumen Robuchin et usque ad siluam Vribate, et Zdezlai villas. In Morauia in Brunensi prouincia: Opatow ad refocillationem fratrum, qui mitluntur ad colligenda fora in Vsoburno, Daleticz, Mutinka oblulil. Hec sunt predia prefati cenobii. Predicte uero ville Opatouicz circuitus est a fluuio Labe usque ad Pirum, a Piro usque ad publicam viam, a publica via usque ad agros eiusdem ville. Hec uero beneficia per omnes ciuitates Morauie nonum forum et nona septimana et certa collecta seu colligenda, scilicet in Olomuc, Preroue, Braci- zlaue, Bruna, na Yuani, Strazince, na Prauloue tributum de ponte, sed non forum, Znoim nonum forum, nona quoque seplimana, et de ponte na Hradku, simili modo Rokitnic forum tantum, Rosoczici tributum de via. In Ozlaua nona septimana, in qua eodem modo de ponte concedo domino abbati accipiendum, quod dux et episcopus accipit. Homines quoque isti eorumque posteritas prefate congregationi debita seruitute seruiant: Posden pistor, Ztracz coquus, Crayata pistor et piscator, Necta sutor sotularium et frater suus Zemek, Premizl, Hostmil pellifices et alii multi diuersorum artificiorum serui. Hec igitur dona meo cenobio a me collata tam presen- tibus, quam posteris obseruanda nullum inueniant finem, Predictus Miku- lecz in Wratislaw terram unius aratri Deo et sancto Laurentio, Tessen 22*

Strana 172
172 (Telsny), prepositus Gradecensis, terram unius aratri obtulit in Placziz, Bolebudus (Boledadus) abbas dedit eidem monasterio terram Lubczas, Geso (Geto), capellanus meus abbas, Platimucz villam. Ego autem addo ad eandem villam aquam Trenyzam a Rostok usque Prachouicz. Wsebor quoque meus primas dedit eidem ecclesie villam Ludynge. Si quis igitur principum successorum meorum uel quelibet persona his prenominatis nostris institutis obuiauerit et donis, uel irrita fecerit, iram Dei omni- potentis incurrat, et eius calumpnia irritata permaneat. Ego Gebhardus, Dei gratia septimus sancte Pragensis ecclesie episcopus, bannum huic dono appono, ut, quicunque amodo siue princeps, siue episcopus, siue que- libet persona supradictam gloriosissimi regis Wratizlai suorumque prima- tum huius sancti pacti ordinationem ruperit donumque destruxerit, anathema sit, ut qui institutum ecclesie irritum fecerit, et in die iudicii faciem Domini non videat, cum Juda et Herode, cum dampnatis et reprobis in infernum cum diabolo et angelis eius perpetuo cruciandus descendat. Ut autem hec innouationis seu exampliationis nostre series sortiatur robur perpetue firmitatis, ipsam sigillorum nostrorum munimine fecimus roborari. Excusum e transumto Ferdinandi, nuncii apostolici, ab anno 1420. in archivo monialium Aulae s. Mariae Vetero —Brunae, in Piteri Thesauro p. 193. — Collatum cum apographo codicis seculi XIV. quondam in archivo monasterii Gradicensis ad Olomucium. CXCII. Henricus, Romanorum imperator, reunit episcopatum Moraviensem Pra- gensi descriptis latissime finibus dioecesis Moraviensis. Dt. Moguntiae III. Kalendas Maji, 1086. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Henricus tertius, diuina fa- uente clementia Romanorum imperator augustus. Regio nomini et impera- torie dignitati congruere nouimus, ut ecclesiarum Dei utilitatibus ubique opitulantes damna et iniurias earum quacunque necesse fuerit propulsemus. Quapropter vniuersis Dei nostrique regni fidelibus tam futuris, quam presen-

Strana 173
173 tibus notum esse volumus, qualiter fidelis noster Pragensis episcopus Geb- hardus sepe confratribus suis et coepiscopis ceterisque principibus nostris ac nouissime nobis conquestus est, quod Pragensis episcopatus, qui ab initio per totum Boemie ac Morauie ducatum vnus et integer constitutus, et tam a papa Benedicto, quam a primo Ottone imperatore sic confirmatus est, postea antecessorum suorum consensu, sola dominantium potestate subinthro- nizato intra terminos eius nouo episcopo diuisus esset et imminutus. Qui cum Magontie coram legatis apostolice sedis presentibus nobis ac plerisque regni nostri optimatibus eandem querimoniam intulisset, ab archiepiscopis Wezlone Magontino, Sigeuino Coloniensi, Egilberto Treueriensi, Liemaro Bremensi, ab episcopis quoque Tiederico Virdunensi, Conrado Traiectensi, Odalrico Eistetensi, Ottone Ratisponensi, cum assensu laicorum ducis Bo- hemorum Wratislai et fratris eius Conradi, ducis Fridrici, ducis Lutoldi palatini comitis Rapotonis et omnium, qui ibidem conuenerant, primitiua illa parochia cum omni terminorum suorum ambitu Pragensi sedi est adiudicata. Termini autem eius occidentem versus hii sunt: Tugast, que tendit ad me- dium fluminis Chub, Zelza, Zedlica, et Liusena et Dasena, Liutomerici, Lemuzi vsque ad mediam syluam, qua Bohemia limitatur. Deinde ad aqui- lonalem hii sunt termini: Psouane, Chrouati, et altera Chrouati, Zlasane Trebouane, Boborane, Dedosese vsque ad mediam syluam, qua Milcianorum occurrunt termini. Inde ad orientem hos fluuios habet terminos: Bug sci- licet et Ztir cum Kracouia ciuitate, prouinciaque, cui Wag nomen est, cum omnibus regionibus, ad prediclam vrbem pertinentibus, que Krakow est. Inde Vngarorum limitibus additis vsque ad montes, quibus nomen est Tritri (Ta- tri) dilatata procedit. Deinde in ea parte, que meridiem respicit, addita regione Morauia vsque ad fluuium, cui nomen est Wag, et ad mediam syluam, cui nomen est Mudre (More), et eiusdem montis eadem parochia tendit, qua Bauaria limitatur. Mediantibus itaque nobis et communi principum aspirante suffragio factum est, ut dux Bohemie Wratislaus et frater eius Conradus supradicto Pragensi episcopo fratri suo parochiam iudiciario ordine requi- sitam ex integro reprofiterentur et redderent. Proinde nos rogatu eiusdem episcopi rationabiliter inducti Pragensis episcopatus reintegrationem nostre imperialis auctoritatis edicto illi et successoribus eius confirmamus et stabi-

Strana 174
174 limus: inuiolabiliter decernentes, ne vlla posthac cuiuslibet conditionis per- sona, vel vlla societas hominum Pragensi ecclesie quicquam sui iuris in pre- notatis terminis alienare presumat. Cuius reintegrationis et confirmationis auctoritas ut omni euo stabilis et inconuulsa permaneat, hanc cartam inde conscribi, quam, sicut infra apparet, manu propria laborantes impressione signi nostri iussimus insigniri. Data III. Kalendas Maii, anno ab incarna- tione domini MLXXXVI. indictione IX. anno autem domini Henrici regni quidem XXXII. imperii vero III. E Cosmae Pragensis chronico ad annum — in Scriptoribus rerum Bohem. CXCIII. Clemens papa Wratislaw, ducem Boemorum, monet de persolvendo censu s. Pelri, commendat que quendam ad episcopatum (Moraviensem). 1086. Clemens episcopus, seruus seruorum Dei, Wratislao, glorioso principi Boemorum, ac dilectissimo filio salutem et apostolicam benedictionem. Tuam dilectissime fili prudentiam credimus nosse, quantis dolis, quantis fraudibus adversarius noster diabolus humanum genus exagitet, quantis versutiis eam, quam inter angelos, et inter Deum, et primum hominem seminavit discordiam, cottidie inter christianos seminare laboret. Ut enim tibi veritatem fateamur, plurima iam sepius nobis de te sunt relata, que adversum dilectionem tuam animum nostrum, quod Deus avertat, incitarent. Sed ipse cordium inspector est testis, nolle nos super tua dignitate aliud, quam deceat, vel credere, vel audire, et quod in omnibus te et desideravimus et desideramus prosperari. Tuus tantum animus, unde dolemus, unde ingemiscimus, non ea se erga nos caritate, ea qua deceret devotione habere videtur, cum nescimus, quo nostro peccato, qua nostra erga tuam dilectionem offensione debitum beati Petri con- tra omnium predecessorum nostrorum religiosissimam institutionem et exhi- bitionem tanto tempore detinueris, et multotiens inde a nobis paterna affectione ammonitus vel nos vel nostra mandata parvi pendens prorsus neglexeris. Sed talia tibi forsan sunt relata; est enim hodie terra perversis delatoribus plena,

Strana 175
175 que tue menti sinistram, ut videtur, de nobis iniecere suspicionem, et falsi- tati credulus tam inlicite retinendi inlicita qualemcunque adeptus es occasionem. Sed Deus novit, qualitercunque te erga nos habueris, nos semper te corde puro dilexisse, et tuam modis omnibus prosperitatem exoptasse. Aufer ita- que dilectissime fili omnem de animo tuo, si qua est, contrarietatis rubi- ginem, et eam, quam nos erga te, tu quoque erga nos habeas dilectionis since- ritatem. Quia vero de sancte Romane ecclesie iniuria cum salute anime nostre silere non possumus, adhuc te paterne admonemus, rogamus etiam et obsecramus, charitative quoque consulimus, ne beati Petri debitam obla- tionem ulterius retineas, ne videlicet ipsam retinendo eius iram in te exasperes, sine quo aperiente nemo regnum valet intrare celorum. Sed sicut decet, debita eam reverentia dirige, ut ipsum tibi placatum valeas in- venire. Preterea non credimus a tua excidisse memoria, quod dilectionem tuam et per literas, et per nuncium tuum plurimum postulavimus. Obnixe rogamus super quodam dilectissimo filio nostro, tibi equidem fidelissimo, et satis noto celsitudinem tuam interpellantes, ut in illa re, quam postula- bamus, nostre voluntati assensum preberes. Sed nihil nobis de hac ipsa re postea, unde plurimum miramur, remandasti. Et ipse quidem iam ma- gnifice, sicut dignus est, foret locatus, nisi hic fuisset exspectatione de- tentus, quo, Deus novit, fideliorem tibi non poteris invenire. Hoc autem tue sit notum dignitati, quod cum domino imperatore karissimo filio nostro de re ista nondum quicquam egimus, quoniam tue certitudinem voluntatis hactenus exspectavimus. De hoc vero certissimus existas, quodsi hoc unum nostri causa, nostro rogatu feceris, quicquid a nobis deinceps me et te dignum petieris, impetrabis. Quicquid igitur de hac re sedet tuo animo, utrum videlicet nostris tam dignis, quod non diffidimus, assentiaris petitionibus, nos quantocyus effice certos. Nolumus enim tantum virum, tam utilem ecclesiastico regimini tali amodo suspendio detineri. Novo quoque sigillo, utpote evidentiori, has literas idcirco insigniri precipimus, ut tua etiam dignitas evidentissimum tue concessionis signum aliquod vi- delicet admirationis novum in novo, quem petimus episcopo eligendo et constituendo mittere dignetur. Pez Cod. dipl. pag. 286. — Dobner Ann. V. 524.

Strana 176
176 CXCIV. Euphemia, ducissa Olomucensis, in remedium animae mariti sui Ollonis confert eleemosynam Gradicensi et Raygradensi monasteriis. Actum in monasterio Gradicensi. 1087. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Euffemia Dei nutu relicta Oltonis ducis Morauiensis . . . . . considerans in dolore, luctu, suspiriis esse pia opera piasque preces uirorum Deo dicatorum leuamen cordi solamenque, intendens quoque pro seminatione momentaneorum in terris messi perfrui perpetuorum in celis has pias feci donationes et salutiferas ob remedium anime mariti mei charissimi, et sospitatem meam meorumque puerorum Suato- pluk, Ottik et Brachizlau in manus uirorum religiosorum, ut diu noctuque incessanter orationibus suis misericordiam omnipotentis Dei efflagitent, quatinus requiei dilectissimi, mei Ottonis, salutique anime eius et nostre sospitati misericorditer prouidere dignaretur ... Amen. Donationes sunt hee: Item monasterio sancli Stephani in suburbio Olomucensi, quod ambo deuotionis causa construximus et dotauimus, et fratribus inibidem degen- tibus contuli in uilla mea iuxta Vsobren, que nunc locatur, terram ad quatuor aratra cum ministerialibus Lutik cum filiis Janek et Zuest, Ladon cum filiis Vbicest et Ratimir, Lubgost cum filio Gostey, Olota cum filiis Ranos et Suatobor, Jarogneu cum filio Zmyl. Addidi etiam siluam spatio- sam ipsi uille adiacentem cum omnibus prouentibus siue in agris locatis ibidem, siue in riuulis, siue mellificiis uel metallo existant. Siboto familiaris noster in uilla sua, quam locauit ibidem, dedit terram unius aratri cum ministeriali Suatobor et filium eius Jutros in remedium anime coniugis sue Bolemile. Item Preda miles noster dilectus dedit Vtopolanech de terra ad duo aratra cum ministerialibus Lubos, Quasik, Zmil et Nacegost. Do- minus Cunradus dux Morauiensis, de cuius annuentia hec facta sunt, dedit duos mansos in Brenne. Item fratribus de Raygrad secus Brene contuli in manus Johannis professi eiusdem cenobii curiam in Boyekouici cum terra ad quinque aratra et dimidium cum seruitoribus et custode uaccarum;

Strana 177
177 et hec emeram a comite Myrota. Dominus Cunradus dux dedit curiam in Raygrad cum nemore et pratis super Suratka. Et hee deuotionis intuitu et in remedium anime felicis recordationis domini Ottonis ducis de Olomuz pie donationes facte sunt in presentia innumerabilis copie tam clericorum quam laycorum de terra nostra et de terra domini ducis Cunradi, fratris domini Ottonis, in die sepulture charissimi mariti mei, in monasterio s. Ste- phani et litteris mandate et scripte per manus Petri et Benes capellanorum domine Euffemie, sub sigillo quoque domini Cunradi partibus, quas con- tingunt, extradite. Orate, ut requiescat in pace. Amen. Amen. E codice sec. XIII. monasterii Gradicensis descripsit Friebek. CXCV. Wratislaw, rex Boemiae, Wladislaw, Polonorum regi, rescribil, se ob regni negotia ac intranquillum statum ad convivium non venturum. 1087. Glorioso Poloniorum regi Vladislao tam venerando, quam desidera- bili Wratislaus gratia Dei, quod est, dilectionem, quam pater unanimi filio, et orationis iuge sacrificium cum intima devotione et servitio. Si cardo rerum vestrarum sub pacis et tranquillitatis versatur iocunditate, nec mali- gnantium improbitas obnubilat animi vestri serenitatem aliqua laesione, gaudemus cum amicis vestris omnibus, et si quid veri de nobis possumus promittere, specialiter etiam prae omnibus. Significatum est autem nobis per legationis vestrae dulcedinem, quasi dominus noster imperator com- mutasse videatur erga vos affectum animi sui et qualitatem, nec ea sere- nitate vos arrideat eius clementia, ut possitis sperare de eo consuetae gratiae et saluti viciniora. Hoc equidem ecce coram Deo nec scimus, nec ullo modo persentire possumus. Sed illud sub Christi testimonio liquido confirmamus: quia paucos, aut nullum habet in imperio, quem maiori respi- ciat gratia et dilectionis privilegio. Unde monemus vestram dilectionem, ut et vos parem ei referatis fidei et veritatis vicissitudinem, apud Deum et homines debitam conservetis ei perseverantiae stabilitatem. Quod autem 23

Strana 178
178 invitastis nos ad solemne charitatis vestrae tripudium, attulit nobis cum summa gratiarum actione exultationem et gaudium. Sed non sunt ea tran- quillitatis tempora, ut vel velint, vel possint nobis carere nostri regni ne- gotia. Si vero visitaverit nos in pacis lenitate oriens ab alto, cum omni devotione veniemus ad vos sub obtentu vestri honoris et Dei servitio. Relatum est etiam nobis, quia colloquium habueritis cum seductoribus illis Saxonum non episcopis, sed vere apostatis, qui simulata pacis conditione conantur infigere aculeum durae deceptionis. Monemus itaque diligen- tiam vestram, ne in promissione eorum aliquam habeatis certitudinis fidu- tiam: quia summa amentia est, in eorum verbis spem habere, quorum per- fidia totiens deceptus sis. Audivimus quoque, quia inter vos et fratrem vestrum episcopum sit aliqua dissensionis macula: et quantum iocunditatis priorum legatio, tantum tristitiae attulit huius amaritudinis infamia. Roga- mus et obsecramus in domino Jesu, ut divino terrore, et nostra ammoni- tione sopiatur inter vos omne dissensionis scandalum, donec nos sequestra pace aliquod devotionis et studii adhibemus consilium. Faciat et perficiat Deus cepta sua, adaugeat et cumulet in vobis dona sua. Neque enim hoc perficere magnum est omnipotenti dexterae, quae supra, quam petimus aut intelligimus, potens est facere. Pez Codex dipl. p. 296. — Dobner Ann. V. 527. CXCVI. Hartvigus, Magdeburgensis archiepiscopus, Wratislaw, duci Boemiae de acquisita regia dignitate gratulatur. 1087. Domino Wratislao regi gloriosissimo armis et fide erga imperatorem nostrum, quodque his excellentius est, pietate erga Deum praestantissimo. Hartvigus Dei gratia Magadaburgensis archiepiscopus manu Domini auxi- liari, et brachio eius confirmari. Ex quo primum virtutum tuarum notitia tanquam suavissimo odore afflati sumus, semper occasionem quarentes fuimus, qua studium nostrum erga tuum obsequium probaremus. Interim

Strana 179
179 placuit Deo pro earundem virtutum merito adiutorium super potentem po- nere, et electum de plebe sua exaltare, et nos revelata diuinitus nobis auricula cum Samuele implevimus cornu nostrum oleo exultationis ad ungen- dum electum Domini prae participibus suis. Parati quidem fuimus, sed cum non admissi, tractare supervacuum putavimus. Hoc autem pro certo sciat dignitas tua, quia non extremi sumus inter eos, qui fastigium virgae tuae honorant, et qui pro statu regni tui Deum assiduis precibus interpellant. Notum autem facimus excellentiae tuae, Benonem quondam Misinensem episcopum, sed in synodo Moguntina damnatum ad nos venisse, perhi- bentem se a domino papa reconciliatum esse, cuius verbis intendere in- dignum duximus, tum quia nullum certae reconciliationis signum a domino apostolico attulerit, tum propter felicem tuum, immo nostrum, qui eius sedi iam canonice successit. Et nunc audivimus eundem Benonem per suos fautores modis omnibus conari de improviso antiquae surrepere sedi. Qua- propter tuae sit providentiae conatum eius anticipare, nec dare cornu pec- catori, nec eo reprobato, qui ob gratiam tui est inthronizatus, qui iustis ex causis in Mogontina synodo est damnatus. Pistorem, super quo nos rogasti, misimus tibi cum instrumentis suis, et munusculis nostris, quae tuae dignitati quidem non sunt congrua, sed tamen secundum paupertatem nostram pensanda. De cetero pro salute tua et pro stabilitate regni tui levantes orationem ad Dominum dicimus assidue : Domine salvum fac regem, et exaudi nos in die, qua invocaverimus te. Pez Codex dipl. p. 289. — Dobner Ann. V. 535. CXCVII. Wratislaw, rex Boemiae, fundat et dotat largissime ecclesiam collegiatam Wissehradensem, cujus collationi etiam Wecel, episcopus Olomucensis, cen- tum homines tributarios adjicit. 1088. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Notum sit cunctis sancte ecclesie filiis, eandem sanctam trinitatem confitentibus, presentibus scilicet 23*

Strana 180
180 quam futuris. Qualiter ego Wratizlaus dei gratia princeps et monarcha Boemorum, ob spem remunerationis eternorum premiorum, et ob indulgen- tiam et absolutionem in hac vita omnium delictorum, quedam proprie di- tionis predia, iure hereditario a fidelibus et nobilibus heredibus concam- biata, et absque ullius contradictione taxato pretio in presentia multorum nobilium imo veridicorum testium a me coemta absque solii conterminio, cum omnibus ad hec pertinentibus mansis, cultiferis territoriis, exitibus et reditibus, vectigalibus, venationibus, piscationibus, portibus, saltibus, vineis, pratis, pascuis, cultis et incultis ad ecclesiam sanctorum apostolorum Petri et Pauli sanctique Clementis martyris atque pontificis in ciuitate Wisse- grad constructam manu potestatiua in manus charissimi et familiaris mei Benedicti, eiusdem ecclesie defensoris et prepositi, voto, fide, maxima de- uotione, spe vite eterne contradidi, et sigilli mei impressione insigniui. Hec autem prediorum atque villarum eiusdem ecclesie sunt nomina: Siti- nicih tota villa cum vineis et pomeriis, cuius meta a fonte, qui exit de monte Cbin usque ad foralem viam cum vinitoribus VII Wissera, Straz, Martin, Zwaton, Zbil, Necta. Gig. Tinecz villa. Naurutici terra ad duo aratra. Nalessoue de terra nouem manses. Gozteni tota villa preter hospites abbatis breunouensis. Woykouici tota villa preter terram sancti Clementis de Opis. Gogolicih sex manses. Kohouicih de terra ad duo aratra cum coco nomine Koh. Wbelse. Sihlicih de terra ad duo aratra. In alia villa eodem nomine nuncupata terra ad aratrum cum vinitore. Coiaticih ab ho- spitibus per totam villam decima. Wbolezlauzce Vokouicih VII manses de terra cum ministerialibus, quorum nomina sunt ista: Radon, Zbor. Ce- kouicih III manses de terra cum cocis. Bezne de terra ad tria aratra. Jazenice terra ad aratrum cum fabro. Badreh de terra VII manses cum vinitoribus, quorum nomina sunt ista: Radon, Nuzek, Casca, Lubgozt. Inter duo castra, scilicet Grudim et Wratizlau, Janisouicih tota villa. Gruzinauizi terra Hrbok ad duo aratra. Na Kacigore terra ad aratrum cum coco nomine Odol. Scitarih terra ad aratrum cum ministeriali uno nomine Radon. Na nezmine terra ad aratrum cum ministerialibus, quorum nomina sunt ista: Quek, Sobek. Woderadeh terra ad duo aratra cum ministerialibus aquariis, quorum nomina sunt ista: Sbima. Rogsicih terra

Strana 181
181 ad aratrum et vinea cum vinitore Dobrota. In castro Kurim ministeriales qui dicuntur Luse, VI, quorum nomina sunt ista: Bogumil, Straz, Bosa, Tesen, Climata, Martin, ibidem pistor Juan. Hostici VIII manses cum IIII heredibus, quorum nomina sunt ista: Zdoben, Vasura, Slugach. Pzarih terra ad IV manses cum scutellariis IIII, quorum nomina sunt ista: Ra- tibor, Gostata, Sobata, Krizan. Lazenici terra ad V aratra cum scutel- lariis. Wirbcaz terra ad aratrum. Gradisci nouem manses cum piscatori- bus, quorum nomina sunt ista: Crney, Groznata, Zobon, Premil, Rabec, Budka, Dobros, Bozteh. Naklku Rehen piscator. Bresaz VIII manses. Blagoticih terra ad aratrum cum ministeriali nomine Bisek. Hualan terra ad VI aratra. Dubci terra ad duo aratra cum duobus rusticis, quorum nomina sunt ista: Nezda, Martin. Canaticih terra ad aratrum cum figulo. Wrsovicih terra ad aratrum cum duobus seruis, quorum nomina sunt ista: Malisca cum fratre. Noztuleh, duo serui, quorum nomina sunt ista: Hrapa, Bogumil cum omnibus hortis. Bazci terra ad VII aratra cum duobus cocis, quorum nomina sunt ista: Tehan, Zuoybog. Lobeci terra ad III ara- tra et tribus piscatoribus, quorum nomina sunt ista: Tehan, Domagost, Vaurata. Na Goruynce terra ad duo aratra cum piscatore Zbud. Dra- hlicih Hual pozidlnik cum terra ad aratrum. Kamenemozte terra ad tria aratra cum ministerialibus, quorum nomina sunt ista: Binka, Kuetica, Wrcka. Raseh terra ad aratrum cum ministeriali nomine Mares. Woyaca ministe- rialis cum terra ad aratrum. Potliscimi terra ad tria aratra cum vinitoribus: Pribisa, Quas, Wiwca. Knouizi XI manses de terra cum ministerialibus, qui vulgariter dicuntur Rudnici: Bicrisan, Ceca. Lubosine de terra sex manses cum vinitoribus Drh, Zbor, Zamen ibidem, Becuar Letona cum terra ad aratrum. Ugercih de terra III aratra cum vinitoribus Piuona, Plac. Degnicih de terra ad II aratra cum tornariis Bogdan, Premil. Knasawezi de terra ad II aratra cum ministerialibus, qui dicuntur Pomici: Hinek, Trebek. Lubucauez Nedan ablutor vestium. Modriluzeh terra ad duo aratra cum campanariis Glupen. Hoiata. Zabehlicih terra ad aratrum cum campanariis: Rasica, Hoten. Tinec terra ad aratrum cum campanariis Vtes cum filiis. Troc, Otrad, Nauoy. Wtetinsce, Nabrode de terra ad II aratra cum pisca- toribus Kaka cum ſratre. Obrini de terra ad duo aratra cum duobus

Strana 182
182 picariis, qui dicuntur Pkelnici, Seb cum fratre. Ad custodiam, Ueriuic de terra VII manses. Leteh de terra ad duo aratra cum campanariis Deca, Lubgost, Ratata. Suhomazleh de terra ad duo aratra cum campanariis Milon, Zlaua, Tronac. Suinarih terra ad aratrum cum porcario, qui slauice dicitur zuinar, nomine Uzdic. Na Zhoue V manses cum piscatoribus Gosce, Lethona, Milgost, Cestina. Plesiuec totus mons usque ad viam ibidem de terra ad duo aratra. Na Brode III manses cum piscatoribus Kata. Sub ipso monte Tetin stagnum, quod slauice dicitur Tona. Mocropzi duos man- ses cum piscatoribus Modlata, Suma. Nagouicih terra ad aratrum cum pi- scatoribus Sobata, Prizota cum fratribus. Na Golini terra ad aratrum cum custode ecclesie Cila. Comoraz terra ad aratrum cum piscatore nomine Milka. Branice III manses cum ministerialibus Hual, Ses cum fratribus, Zlusak cum fratribus. Ninonicih terra ad aratrum cum caliciariis, qui slauice dicuntur Casnici. Lubos, Benik, Kayek. Ibidem terra Kolue ad aratrum. Butouicih terra ad aratrum cum caliciario Milon. Na Letni II mansos cum campanariis: Scepan, Wlk. Bubneh VI manses cum custodibus ecclesie Milgost, Luba, Sara, Rados, Janis. In prouincia Boizez Suticih II manses cum plaustri- ficibus Hostes, Radon. Rastileh V manses cum ministerialibus Duda, Nadey, Mirata, Boza, Gosc. In prouincia Satec Mezica Koselug cum filiis Goten, Zeu, Trebata, Casnik. Modlata ferrarius cum filiis Hotaca. Vaceta, qui soluunt ferramenta quater in anno. Cloumazicih, Pkelnic cum terra ad ara- trum. Ugoscas terra ad aratrum cum ministeriali nomine Hualata. Trinouac terra ad aratrum cum piscatore nomine Bozek et filio Budek. In Pragensi suburbio Na Zatone: Quas cum filiis Casca, Bogdal, Ymram. W traunice custodes Kohaca, Bogdal, Dedumil, Kueten. Campanarii Maliska, Lutos, Domamir faber, Odolen caldarius. Custodes Radouan, Zbor, Petrata, Mi- louy. Sutores Vit, Kraik menci. Celal. Cervisiarii: Sobik, Sesur, Caston. Bucularii Malisa, Zkorac, Drizeci, Zlauic, Ztraneg, Scoroska, Modlibog, Bezded, Bozeta. Fabri Macek, Krec, Waurik, Bogumil. Pistores Radouan, Palicka, Groznata, Bisek, Nesata, Piuona, Wratizir, Rak. Siluas etiam ad- didi Lubica, Bazci, Resetarih, Chuoyne usque ad viam, et portus tres Na Otauie, Gogolicih, Lunih. Decimam marcam de tributo per totam Bohemiam, etiam Zedlcih, Budisine decima urna. Ultra montem Osec. Decima urna de

Strana 183
183 melle in omni iusticia. Messariorum decima. De salutationibus decima. De pellibus caprinis decima. De porcariis decima. De ceruisiariis decima. De- cimus messor, decimus feniseca. In prouincia Wltauensi decimus denarius de venditione. Prahaticih uia in omni iustitia. A villico Pragense de ven- ditione decimus denarius. In prouincia Tetinensi de venditione decimus de- narius. In prouincia Kamencensi de venditione decimus denarius. In via Golotilensi de telonio octauus denarius. Na Treztenici de decem lapidibus salis duo lapides, decimus panis, piscis secundus. De omni iustitia partem. Decimo de omulo per totam terram, que pertinet ad ducem. Tertia urna de apibus ductricis ultra montem Ozec. De uno quoque castro ab auia mensale unum, et manuterium unum omni anno. A uillico Pragense de messoribus Netolicensibus et Dudlebensibus preposito decima ouis. In festo Pentecosten ancilla siue sexingenti. In festo sancti Benedicti bos. In festo sanctorum martyrum Georgii et Adalberti bos. In festo sancti Wencezlai ab agazone poledrum. De auena XV modii, de frumento XIX modii, a cellario de melle XVII urne. Zagradnego XVI okou. Super hoc autem Pragensis episcopus ducentos homines, et Olomucensis vero centum in décima fratribus regis presentibus Conrado videlicet et Otone eidem ecclesie perpetuo iure deuo- verunt. Ut autem dotis ordinatio competentius rata servaretur, equum duxi, fratribus meis prefatis laudabiliter assentientibus, ceterisque tam Bohemie quam Morauie principibus, supramemoratum templum beati Petri principis apostolorum cunctisque sue cathedre successoribus patrocinio muniminique commendare. Propter quod etiam de eadem ecclesia XII marcas singulis annis ad pedes uniuersalis pape a Pascha usque ad ascensionem domini de moneta nostre prouincie statuimus offerendas. Ad huius ergo laudabilis nostri operis supra memorati confirmationem testimonium adhibuimus viro- rum venerabilium, domini videlicet Johannis, Tusculanensis episcopi et cardinalis. Domini etiam Egilberli Treuirensis archiepiscopi, a quo simul et unctionem regalis consecrationis accepi. Domini quoque Pragensis episcopi, videlicet Jaromir; et domini Olomucensis episcopi Vecelonis; et Misnensis episcopi, domini Bennonis. Qui authoritate Dei et beati Petri et Pauli principum apostolorum, et sanctorum martyrum Viti, Wencezlai atque Adalberti, nec non et omnium sanctorum iussuque apostolice sedis

Strana 184
184 instructi sub anathematis vinculo quoslibet nostre institutionis quoque modo immutatores siue destructores forte emersuros cum ceteris membris diaboli innodatos damnauerunt. Amen. A D. Francisco Palacky desumtum ex autographo, cujus tria exemplaria in archivo Wissehradensi exstant. — Excusum dederunt: Pontanus in Bohemia pia p. 70. fragm.— Hammerschmid in Gloria Wissehr. p. 122; — Berghauer in Protom. Poenit p. 208 ; — Dobner Annal. IV. 541. CXCVIII. Soběn, castellanus Znoimensis confert ecclesiae s. Petri Brunae praedium quoddam „in Manizi" juxta Brunam civitatem. Actum Brunae, 1088. Ego Soben miles castellanus de Znoim confero inspiratione diuina prouocatus pro salute animarum omnium meorum presentium et futurorum ecclesie sancti Petri in Brinne terram ad tria aratra in Manihi secus prefatam ciuitatem cum rusticantibus per me pecunia mea redemptis Crina. Grid. Yban. Oley. et Kualata. Contoralis autem mea Ztrezena addidit ortulanum Zizna cum orto locando ibidem. Collatio autem hec ordinata est laudante illustri duce meo Chuonrado et firmante uenerabili sancte Mora- uiensis ecclesie episcopo Veczel. Actum in Brinne coram dominis prefatis adstantibus etiam Heinrico canonico de Olomuc. Johanne preposilo s. Petri in Raygrade. Treba comite. Zlaua. Mirolub. Kruuoy. Myrota. Zuda. Mizley. Obran. et aliis. Tradita uero sunt in manus prepositi eiusdem sancte ecclesie ylariter. amen. E codice sec. XIV. Ms. quondam monasterii Tischnovic. fol. LXXI. CXCIX. Fraternitas quaedam s. Jacobi (monasterii Scotorum Ratisbonae) pollicetur pro defuncto (Boleslaw, duce Olomucensi,) filio regis Wratislaw orationum suffragia. 1089. Christiane pacis amatori clarissimo W. humillima fraternitas, sub levi iugo Christi infra ecclesiam sancti Jacobi militans, propriam ac

Strana 185
185 devotam orationem, simulque eterni regni participationem. Cupientes per Christi vestigia incedere, cuius vinculis vocatione nostra obligati sumus, cuius precepta sequentes etiam orare pro inimicis conamur, que tamen teste Deo maxime pro vobis solventes die noctuque pro corporis vestri sanitate, atque stabilitate regni vestri, et maxime incolumitate anime Deo omnipotenti supplicare nitimur. Dilectum vero filium vestrum, qui nuper peregrinosam vitam iusto Dei iudicio transmutavit in eternum, quomodo illum a paterna caritate vestra, que inter vos apud Deum in sempiternum servabitur, separare possumus? Vnde pro certo vos scire cupimus, quie- quid orationibus, vigiliis, missarum sollemnitatibus, eleemosynarum largitione, et pauperum cura, omnibusque, quibus humana fragilitas creatorem suum potest placare, ad perpetuam salutem sibi partim nobiscum omni tempore implorare. Super hec vero ad sue eterne felicitatis augmentum ex intimo cordis nostri affectu centum missarum sollemnia privatim celebrari, totidem- que psalteriorum modulationes fieri in conventu nostro constituimus, ita quo- que, ut Deo catervulam nostram incolumem indivisamque servante ante diem natalis Domini hec vota expleamus. Quia igitur omnipotens Deus nostram paupertatem multociens per vos respexit, in quo etiam post Deum omnis spes et salus nostra est posita: qua de spe modo confortati aures tante sublimitatis obnixis precibus titillare presumimus, quatenus thesaurum vestre largitatis levigando nostram necessitatem aperiatis, pii redemptoris memo- riam tenendo, qui ait: Quod uni ex minimis istis fecistis, mihi fecistis. Valete, et super Christi pauperes, quibus hoc anno omnia necessaria huius vite omnino desunt misericorditer respicite. Quid plura? Omnem miseri- cordiam et gratiam in vobis speramus. Per ipsam deprecamur vos, ut per domnum Albinum, fidelem vestrum, regali vestro precepto pacifice nostrum nuntium in Poloniam deducere et reducere dignemini. Pez Codex diplomaticus Austriae pag. 291. — Inde fragmentum in Dob- neri Annalium Tomo V. pag. 531 ad annum 1087. — Ad annum 1089. vero literas spectare innuit chronicon Ms. Hildegardi Gradicensis, perhibens, Boleslaum, tunc ducem Olomu- censem et filium regis Wratislaw, eodem anno obiisse. — 24

Strana 186
186 CC. Quidam monachus G. spondet Wratislaw regi constantes pro ejus et filii de- funcli (Boleslai) anima preces, et ad pacem hortatur. 1089. Veteranus ille inclusus G. amiculus gloriosissimi regis Wratislai novos fructus sibi amoris semper et dilectionis. Caritatem, quam a prima vestrae visionis cognitione inter nos Deus coniunxerat, in vobis iam video exstin- ctam. Cum enim dilecti gnati vestri obitum undique partibus nostris etiam ipso loco, in quo demoror, Deo instigante ad memoriam animae illius per nuntium bene intimare procurastis, mihique ullam amoris ammonitionem man- dare dedignastis. Sed tamen anima filii ut vita et anima patris adhaerebit mihi teste Deo, ne videar adulando fallere, quod haec ipsa erga vestram perpetuam salutem ardendo in me succenditur, ita ut vestri memoria cot- tidie post dominum imperatorem nostrum in conspectu Dei inprimis a me recitetur. Idcirco rogo et obsecro vos, ne parvam ammonitionem, quam iustus iudex vobis digne promerenti intulit, indigne suscipiatis, (nam quem diligit Dominus, castigat) sed semper de parvis maiora vobis appropriare timeatis. Valete, et iam in ultimo aetatis tempore pacem firmate, et vigi- late, ut pulsanti Domino possitis aperire. Pez Codex dipl. p. 291. — Dobner Ann. V. 532. CCI. Benedictus, abbas Scotorum Ratisbonae, precatur Wratislaw regi felicem expeditionem Moravicam. 1091. Clarissimo regi Wratislao regali diademate adornato Benedictus Christi peregrinorum servus, ceterique omnes, qui sunt Ratisbone pere- grini, cuncta presentis vite prospera, et future sine fine mansura premia. Verba legationis tue dulcissime gratanter suscepimus et libenter, que postulasti, implere decrevimus. Semper quidem, ut decet pro tua tuorum-

Strana 187
187 que salute votiva ac fida ab omnibus sit oratio. Sed modo cum te in ex- peditionem cum exercitu exire, gentium quoque feritatem contra te insanire audivimus, super impensum solitum nostre devotionis hoc facere decrevimus: totum psalterium ab omnibus cottidie implere, missam etiam adhoc perti- nentem communiter celebrare; sed et crucem cum letania portare, ieiunium quoque ab omnibus preter infirmos tribus diebus in septimana implere. Et hec diligenter fieri decreuimus, donec auxiliante Christo dominus noster victor cum gaudio revertatur in pace. Deum, charissime, qui tibi tribuit honorem, time, atque eius mandata, ut possis, custodi. Judas Machabeus, cum perfecte timebat Dominum, cum paucis superabat gentes. Gedeon quoque tribuens honorem Deo cum tricentis tantum viris Madianitas usque ad internecionem pene prostravit. Pez Codex dipl. Austriae p. 290. — CCII. Ladislaus, Hungarorum rex, jura et possessiones coenobii Benedictinorum s. Adriani de Zala confirmat. Dt. Simigii XIII. Kal. Januarii, 1091. In nomine sancte trinitatis et indiuidue vnitatis. Ladislaus, Dei gra- tia Hungarorum rex, omnibus Christi fidelibus, tam presentibus, quam futuris, presentes literas inspecturis, salutem in vero omnium saluatore. Ad vni- uersorum serie presentium notitiam volumus peruenire, quod, cum causa deuotionis ecclesiam beati Adriani, pretiosi martyris Christi, de insula Szalad visitare diuertissemus: religiosus vir, abbas Stephanus et fratres eiusdem ecclesie populos suos per diuersos collectarum exactores misera- biliter fuisse aggrauatos, nobis conquerendo significare curauerunt, peten- tes ob anime nostre salutem, ipsis populis sic aggrauatis et per exactores grauiter afflictis releuationis remedium et debite sollicitudinis officium ad- hibere dignaremur, litteras quasdam priuilegiales sanctissimi regis Ste- phani, predecessoris nostri, exhibendo, quarum tenoribus perlectis compe- rimus euidenter et fide oculata inspeximus in eisdem, primo videlicet: quod idem sanctissimus rex predictam ecclesiam siue monasterium, quod ipse 24*

Strana 188
188 anno millesimo decimo nono ob anime sue remedium et pro stabilitate regni construxerat et fundauerat, et regia largitate ac pietate donationibus, possessionibus et decimationibus copiose et large decorauit et dotauit. Secundo conspeximus et comperimus, quod ex forma indulti eiusdem san- ctissimi regis similiter anno domini millesimo vigesimo quarto ipsum mo- nasterium et eius populum ab omni inquietudine deberet esse remotum. Nos igitur eiusdem sanctissimi regis Stephani vestigiis inherentes con- cessimus in secula sanciendo, vt, quemadmodum a iudicio et potestate ac iurisdictione omnium iudicum, parochialium, seu uice iudicum et curialium comitum eorundem ex forma litterarum priuilegialium, supradictorum expe- diti sunt penitus et exemti populi monasterii sepe dicti, ita et a vexatio- nibus, molestiis, inquietationibus et grauaminibus, que per collectores tam victualium quam denariorum seu quarumlibet aliarum monetarum possent eis imponi et mandari, predicti abbas et conuentus eorundemque populus expediti habeantur penitus et exempti, ne ipsum monasterium per huius- modi grauamina ad paupertatem et exinanitionem redactum, quod absit, in eo per substractionem necessariorum aut alimentorum diuine laudis or- gana suspendantur. Vt igitur presens nostra ordinatio et iam dudum ordinati negotii salubris innouatio robur obtineat perpetue firmitatis, nec per predictos iudices, comites seu rectores comitatuum et collectarum ex- actores valeat aliquatenus immutare, presentes ipsi monasterio ac suis recto- ribus super hoc, ob reuerentiam beati Adriani, in priuilegium firmitatis perpetue concessimus litteras sigilli nostri munimine roborandas. Datum Simigii tredecimo Kalendas Januarii, anno Domini MXCI. regni autem nostri vigesimo secundo. Fejér Cod. dipl. I. 466. CCIII. Conradus, dux Moraviensis, una cum conjuge „Hilburg" resarciunt damna in bello a mililibus fratris sui monasterio Raygradensi illata, cc. 1092. Ego Chvonradus Dei gratia dux Morauiensis omnibus catholice viuen- tibus nunc et in posterum. Noscat omnium christianorum cetus, quod ego

Strana 189
189 Chvonradus et dilectissima Hilburg socia mei thori coniugalis respicientes grauia dampna et incendia, quibus fratres in Christo de Raygrad a militibus fratris nostri propter nostram exigentiam sunt afflicti, ne pro benedictione maledictionem eorundem contrahamus, prefatam iniuriam iusta resarciminis forma adequamus, traditis in restaurationem eorum possessionibus nostri ducatus. Possessiones autem sunt hee. Confirmo ipsis curiam in Raygrad, quam ex mea possident donatione addita iam terra vnius aratri cum pisca- tore. Trado molentem seruitorem nostrum in Raygrad. Trado uenatorem in Domasoue cum terra ad vnum aratrum cum fabro ibidem in Domasoue ect. E copia sec. XIV. in archivo archiepiscopali Olomucii. CCIV. Wratislaw, dux et rex Boemiae, monasterium in Ostrow larga exornal donatiane. 1061 — 1092. Wratislaus dux Bohemorum succedens in paternum solium non me- diocriter cepit insudare, qualiter locum beati Joannis baptiste, quod est Ostrow, dilataret et ob memoriam sui antecessorumque suorum multa utilia in diuersis locis contulit, id est uillam Chrynany, aliam quoque uillam Wse- tycyh, uillam quoque, que dicitur Noue-Sedlo. — Hic Wratislaus post- posito nomine ducis rex appellatus, multa ecclesie prefate donaria dedit: casulas et pallia et alium ornamentum in diuersos usus; uillam etiam Sta- sowyc dedit. Insuper et Zymas terram plus quam ad decem aratra cum silua; qui rex ut prudens homo precauens in futurum, ne quis emulus prosperitate habita hec peruerteret, Jaromiro suo fratri tunc temporis Pra- gensi episcopo id iniunxit, ut astantibus primatibus Bohemorum, nec non et omni plebe eternali uinculo omnes maliuolos, nec non et destructores ecclesiastice utilitatis innecteret, et cum Juda traditore eterno igne pu- niendos diabolo committeret. — E diplomate Otakari I. 1205. cujus autogr. in archivo Trebon. exstat. — Excusum apud Piter in Thes. pag. 153.

Strana 190
190 CCV. Conradus, dux Boemiae, confert monasterio Insulano Krawsko in pro- vincia Znoimensi. cc. 1093. Post decessum Wratislai bone memorie Bohemorum regis Conradus principatum fraternum obtinuit, qui Deo et sancto Johanni baptiste in Ostrovv pro adipiscenda eterna requie hec beneficia addidit: Kravvsco in provincia Znoymensi, ubi habetur de terra plus, quam ad quadraginta aratra; insuper et siluam addidit. In Bohemia predium Zahoregouici et uillam Chrabergh. Ex eodem dipl. Otakari I. 1205. — Excusum apud Piter in Thes. p. 153. CCVI. Swatopluk, dux Moraviensis, confert monasterio Gradicensi s. Stephani villam Tešetice. cc. 1095. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Ego Zuatopluk dux Mo- rauiensis tradidi fratribus sancti Stephani uillam Tusatici cum omnibus suis attinentiis in perpetuum possidendam, quatinus orationibus suis itera- tis remedio anime dilecte sororis nostre Bolezlaue prouideant. Et hec traditio facta est de uoluntate et assensu karissime matris nostre Euffemie illustris ducisse, nec non fratris mei Ottonis anathematizante uenerabili episcopo Andrea. E codice sec. XIII. monasterii Gradicensis descripsit Friebek. CCVII. Euphemia, ducissa Olomucensis, ecclesiam in Kinic dotat. cc. 1097. Illustris matrona Euffemia (ducissa Olomucensis) ecclesie sancti Marci apostoli in loco. qui vulgariter Kninih nominatur tempore consecra-

Strana 191
191 tionis per uenerabilem fratrem H. (enricum) episcopum (Olomucensem) contulerat dotem et posuit super altari eiusdem sancti. videlicet terram ad duo aratra cum cultore arante. E literis Joannis, VI. episcopi Olomucensis, ab anno 1113. n. CCXX. CCVIII. Boriwog, dux Boemorum, donat ecclesiae Pragensi Laetam curiam Pragae cum pondere et iudicio ad eam pertinente. cc. 1101. Palacky analecta diplom. e Ms. sec. XIV. bibl. capituli Pragensis. CCIX. Quidam fratres Godard et Saran cedunt monasterio Gradicensi de iure ipsis in ecclesiam s. Mauritii Olomucii competente. 1105. Annales Gradicenses veteres Ms. quorum extractum manu sec. XVI. scri- ptum asservo. CCX. Mslèg miles ecclesiis s. Slephani monasterii Gradicensis et s. Wenceslai Olomucii quasdam possessiones in Topolan et „Gnevotin" (Nebotjn) confert. 1107. Notum sit vniuersis Christi cultoribus presentibus et futuris. quod ego Mzley filius quondam Prede inualidus corpore. sanus tamen mente deside- rans anime mee in remissionem peccaminum consulere. et in remedium patris mei iam nominati matrisque Bogumile. vxoris quoque mee Jarohne. filia- rumque Drzene et Jarene animarum. qui mihi in vite future eternitatem beate precesserunt. contuli B. (ermaro) abbati sancti Stephani in suburbio Olo-

Strana 192
192 mucensis ciuitatis de parte prediorum. que charissimo domino meo Ottone ducatum Morauiensem tenente cum supradicto patre meo Preda apud eun- dem in Vngaria deseruieramus. Vlopolanech terram ad duo aratra cum po- merio. et de familia dedi Lubos cum filio Bran. et Zbor cum filiis Zmil et Wracen. Dedi etiam Vgneuotini terram ad vnum aratrum. familiamque totam Quasich cum filiis Mut. Sobiteh et Cromes. Dedi etiam ad opus eccle- sie sancti Wencezlai laudante domino Zuatopluk glorioso duce Bohemorum: Vtopolanech de terra ad vnum aratrum cum ministeriali Juric cum filiis Preda et Tessic Frater meus germanus nomine. Preduoy. addidit in ibidem de terra ad duo aratra et familias Budik cum filio Zuda. et Misleta cum filiis Prizney et Lowich. sancto Stephano et sancto Wencezlao. Dedi etiam X boues et IV equas. et totidem addidit frater meus iam nominatus sancto Wencezlao. Item dedimus duos mansos in Olomuz sancto Wencezlao in perpetuum. quam uero donationem Preduoye frater meus fecit in leuamen meorum suorumque peccatorum. Et hec tam pia donatio facta est adstanti- bus et annuentibus dominis charissimis nostris. domino Suatopluk glorioso duce Bohemorum. et domino Ollik illustri duce Olomucensi. in presentia do- mini J. (ohannis) episcopi Olomucensis VI. domini B. abbatis et D. et P. capellanorum ducis Bohemorum. Acta sunt hec in Olomuz anno dominice incarnationis millesimo centesimo VII. Indictione XV. Orate ut misericors Deus. quod seminaui in honorem eius. retribuat mihi in die messis eterne. Amen. Et ego predictus dux Suatopluk vna cum fratre meo duce Ottone has pias dilecti militis nostri Mztey fratrisque eius Preduoy firmauimus do- nationes sub anathemate Johannis episcopi Olomucensis. Nomina testium. qui huic nostre confirmacioni interfuerunt. sunt hec: Zuest. Grdibor. Mutis castellanus de Vzoue. Clen. Domabor. Dragoteh. Jarozlau. Lutobor. Ludik. Chaiek. Lutobran. Grdibor niger. Zden. Olomut. Zbigneu. Crisan. Zerben. Hual milites. Mylota. Nemota. Slauon. Prostey venatores. et alii quam plures nobiles et milites de Bohemia et Morauia. E codice sec. XIII. in archivo quondam monasterii Gradicensis descripsit Friebek.

Strana 193
193 CCXI. Otto dux (Olomucensis) contulit ad opus ecclesie b. Wencezlai in castro Olomucensi laudante id fratre suo Zuatopluk de Boemia duce illu- stri, terram ad octo mansos super fluuium Vzablaze in circuitu, qui dicitur Naglubcicih. 1107. In analectis Friebekii annotatur hoc summarium diplomatis, cuius apogra- phum in libro benefactorum ecclesiae Olomucensis inscriptum erat. CCXII. Suatopluc dux Namesci (Namešt) emptum predium a possessore, nomine Cistomir, dedit ecclesie sancti Wencezlai in Olomuc. cc. 1107. Vide diploma Henrici Zdik episcopi ab anno 1131. CCXIII. Swatopluch dei gratia Bohemorum ducatum cum obtinuisset pro ab- solutione peccaminum Boianovvicih villam contulit Deo et beato Joanni bap- tiste in Ostrow perpetualiter possidendam. 1107. E confirm. Otakari I. anno 1205. — Piter in Thesauro pag. 151. CCXIV. Swatopluk, dux Boemorum, confirmat donationem mililis sui Domaslaw, factam monasteriis ord. s. Bened. Opatowicensi et Litomyšlensi coram fratre suo Ollone et Joanne, Moraviensi episcopo. 1108. In nomine domini. amen. Ego Zuatopluk Dei gratia dux Boemorum notitie omnium Christum profitentium hanc paginam transmitto, quatinus 25

Strana 194
194 sciant presentes et futuri, qualiter nobilis uir Domazlau, miles meus di- lectus, in purgamen peccatorum anime sue fratribus sancti Laurentii con- tulit predium sue hereditatis in Domasici cum silua spatiosa iuxta fluuium Dezna cum omnibus attinentiis et utilitatibus, et hos adscripsit eisdem ibi- dem seruientes Vris. Doma. Yutrik. Gnevsa et Ostrata et Zuley custodem. Sobegrid et Agna apiarios nec non uenatorem Karen. Addidit etiam omu- leta duo cum cultore eorundem Kueta. Prata uero adtingentia fluuium Dezna ad Cerekuici uillam diuidit hac ratione, ut abbas sancti Laurentii cum fratribus suis teneat illam partem, que a dextra prefati fluuii Dezne per descensum longe protenduntur, (sic) aliam (sic) uero a sinistra descen- dentem vtatur . . . . . abbas et fratres de Lutomizl in perpetuum. amen. Et hec traditio pie elemosine comitis Domazlau facta est in manus abbatis Ones tempore ducis Boriuoy. sed quoniam scripture testimonio perhennante omnino carebat, accedit ad me in loco meo Lutomizl existentem dominus Zulizlav abbas de sancto Lavrentio atque scripti formatam huius tradi- tionis fieri a me petiit voce rogante, quod et sine cessante dubii mora obtinuit, quando comes Nemoy filius Domazlai talem traditionem factam esse acclamauit. Hoc igitur taliter factum sigilli mei impressione muniui et uenerabilis in Christo pater dominus Johannes Morauiensis episcopus anathematis sententia firmauit coram domino Ottone fratre nostro et multi- tudine nobilium et populi ducatus nostri. Indictione I. E copia sec. XIV. in archivo Gradicen, monasterii, in quo plurimae literae Litomyslensis monasterii asservabantur, descripsit Friebek. CCXV. Vlricus et Lupoldus, duces Moravienses, filii Conradi, fundant mona- sterium s. Mariae Trebicense ordinis s. Benedicti. 1109. Pessina in Marte Moraviae pag. 80.

Strana 195
195 CCXVI. Otto, dux Olomucensis, restituit ecclesiae Pragensi forum in villa „Zekyr Kostel." Actum in villa Tinecz Kal. Maji, 1110. Wladislaus dux Bohemorum et Otto dux Olomucensis post Pascha in Kal. Maii conveniunt in villa dicta Tinecz super monticulos. Ibi tota die de diuersis causis concionati, datis et acceptis inter se sacramentis sunt reconciliati. Sed quoniam idem Otto nobis interdixerat forum in villa Zekyr Kostel, quod pater suus et mater pro remedio animarum suarum Deo et sancto Wenceslao nobis famulantibus perpetuo habendum tradide- rant, ego missus ex parte fratrum, coram duce et eius comitibus con- questus sum super Ottone, quod lucernam parentum suorum, quam debuerat accendere, extinguebat. Et ille ego, inquit, lucernam genitorum meorum non extinguo, sed nolo, vt in potestate episcopi sit, quod vobis specialiter datum esse scio. Et nunc non episcopo, non alicui personae, sed Deo et sancto Wenceslao vobis famulantibus praedictum forum restituo. Cosmas Pragensis ad annum 1110. CCXVII. Euphemia, ducissa Olomucensis, confert monasterio Gradicensi villam Kinic cum ecclesia. 1110. Quando matrona illustris Euffemia uite sue arenam decurrere uide- bat. astantibus filiis suis spiritualibus de sancto Stephano. beneficia sua culminans addidit uillam Kninih in dotem sancti Stephani. in cuius sinu ut cum marito quondam duce Ottone reponatur quieti. instituens. ut fratres sancti Stephani a se fundate ecclesie in Kninih prouideant in perpetuum. Ex diplomate Joannis, VI. episcopi Olomucensis, ab anno 1113. n. CCXX. 25*

Strana 196
196 CCXVIII. Joannes episcopus Olomucensis emit ab Ottone (Nigro) duce (Olo- mucensi) Cromesir (Cremsirium) cum tabernariis et teloneo, nec non curiam „iesutborici" (Šitborice) pro CCC marcis. Dt. Olomuc. 1110. Chronicon Ms. Hildegardi Gradic. coaevi ad annum. —Wekebrod Kir- chengeschichte pag. 137. — Confer literas annorum 1126, 1131 et 1207 ecclesiae Olomucensis. CCXIX. Joannes, episcopus Moraviensis, confirmat monasterio Gradicensi collatam quondam a ducissa Euphemia et nunc reslitutam a Wladislaw duce villam „Kniniz" (Kinic) cum ecclesia. 1113. In nomine domini. amen. Innotescat omnibus in Christo pie uiuen- tibus tam presentibus quam in eodem posteris. quod coram me J. (ohanne) morauiensis ecclesie episcopo dilectus frater B. abbas sancti Stephani una cum fratre H. monacho ibidem. prouocantes Deum et eius sanctos in testes ueritatis sub sacramento edixerunt. qualiter quondam illustris matrona Euffemia ecclesie sancti Marci apostoli in loco. qui vulgariter Kninih nominatur. tempore consecrationis per uenerabilem fratrem H. (enricum) episcopum predecessorem nostrum. contulerat dotem et posuit super altari eiusdem sancti. videlicet terram ad duo aratra cum cultore arante. Quando uero prefata matrona illustris uite sue arenam decurrere uidebat. astanti- bus filiis suis spiritualibus de sancto Stephano. beneficia sua culminans addidit prenominatam uillam in dotem sancti Stephani. in cuius sinu ut cum marito quondam duce Ottone reponatur quieti. instituens. ut fratres sancti Stephani a se fundate ecclesie in Kninih prouideant in perpetuum. Huius modi canonice prestitum testamentum quum illustri duci Vladizlao acclamabam, ipse prefatam dotem sine more spatio restitui, atque anathe-

Strana 197
197 matis sub edicto confirmari mandauit. Si quis ergo hanc piam institutio- nem inclite matrone Euffemie diabolico incitatus consilio peruertere tempta- uerit cum Juda sit regno inferni deputatus. Amen. MCXIII. E copia sec. XVII. adnexa sic dictis: Akten über die Patronatsrechte des Klosters Hradisch. Ms. — CCXX. Wladislaw, dux Boemiae, fundat et dotat monasterium Kladrubiense, ordinis s. Benedicti, snb testimonio Hermanni, Pragensis et Joannis, Mora- viensis episcoporum. 1115. Orig. in archivo c. r. aulico Vindobonae. — Excusum apud Dobner Annal. VI. pag. 123. — Dobrowsky Magazin 3. St. p. 109. CCXXI. Udalricus, episcopus Pataviensis, describil juxla fluvium „Maraha" (Mo- rawa) terminos parochiae Wikeindorf monasterii Medlicensis. IV. Idus Februarii, 1115. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Vdalricus, Pataviensis epi- scopus. Quia petitionibus religiosarum personarum annuere pium est, insi- nuamus posteritati fidelium, qualiter anno ab incarnatione domini MCXV. indictione VII., IV. Idus Februarii dedicata est a nobis ecclesia parochie Wikeindorf, petente venerabili Engilschalcko Medilicensis ecclesie abbate, in nomine sancte et indiuidue trinitatis, et in honore sancte Dei genitricis Marie, et omnium sanctorum, et specialiter illorum, quorum reliquie inibi recondite sunt: Petri apostoli, Andree apostoli, Stephani protomartyris, Stephani pape et martyris, Mauritii martyris, Cholomanni martyris, Pan- gratii martyris, Nicolai episcopi et confessoris, Hilarii episcopi, et Benedicti abbatis, Margarethe virginis et martyris, Clementie virginis, Palladie vir-

Strana 198
198 ginis. Terminum autem decimationis eiusdem parochie, sicut subtilissime investigando et inquirendo ab industrioribus et senissimis comprovincialibus scire potuimus, subternotavimus, et banno confirmavimus. Incipit enim Ri- chersdorff, et campo adiacente, et Rust, et Protechin, et Tallisbrunnen, et Wisinwinchil, usque in Maraha; et sic per decensum Marahe in Zwern- dorff, et Chunendorff, et finit Chressinbrunnen. Ex altera parte finit idem terminus in confinio Sibenbrunnen Meginhardi. Et sicuti inibi terminatur predium Vdalrici, quod pertinet ad Genstribindorf. Tertiam vero partem decimationis eiusdem parochie, que ad ius episcopatus nostri pertinuit, et insuper integram decimationem duarum villarum in Poungarten, et Chun- nendorf, tradidimus potestativa manu nostra, et advocati nostri Adalberti predicte ecclesie Medilik de omnibus prediis et agris cultis et colendis, in predicto termino sitis, pro commutatione predii in Grizanstein sita, et alte- rius in Imminbrukke. Quam commutationem ab abbate Engilschalcho et suo advocato Rodolfo in presentia predicti advocati nostri Adalberti accepimus, et signaculo sigilli nostri, et banno in perpetuo ratam confirmavimus. Huius rei testes sunt: Ekiprecht de Butine. Dietrich de Grizansteine. Mangeolt de Acchispach. Adalram de Vttindorf. Rotprecht de Palsenze. Huber Austria ex archivis Mellic. pag. 5. CCXXII. Adalbertus, archiepiscopus Moguntinus, episcopos Pragensem et Olomucensem ex mandato apostolico ad concilium Frideslariense evocat. cc. 1116. Reverendissimo Bambergensi episcopo Adalbertus, Moguntine sedis minister indignus, fraterne dilectionis et orationis inuiolabile pignus. Quod proxime dominus Prenestinus, Romane ecclesie legatus, nobis apostolica auctoritate denuntiaverit, nostra quoque diligentia per omnia Romane auctoritati subdita, sollerter impleverat, denuntians et vobis sub eadem auctoritate et nostra, uti ad concilium Colonie celebrandum vestra veniret

Strana 199
199 presentia; sed quia hoc, nescio qua pretermissum fuit negligentia, eadem quidem, que et ceteris eiusdem concilii neglectoribus, nobis quoque in- iuncta esset sententia, scilicet vel diuini officii suspensio, vel a commu- nione corporis et sanguinis dominice formidanda interdictio, nisi nostre petitionis diligentia hoc prevenisset et eximia sanctitatis vestre reveren- tia, ne id fieret, apud ecclesiam promeruisset. Quibus simul concurrentibus causis et cooperantibus hoc tandem obtinuimus, ne quid seueritatis vestra subiret dilectio, cuius hactenus in ecclesia valuisset deuotio. Dignum ni- mirum arbitratus sum, in omnibus honori vestro et reuerentie parcendum, et pro posse loco et tempori providere et consulere, cum sanctitatis vestre beata dilectio magno se devote caritatis nobis obligauerat munere. De cetero sicut in mandatum accepimus, denuntiamus, ut ad concilinm V. Ka- lendas Augusti Frideslarie a predicto legato celebrandum indubitanter veniatis, et ne huius etiam mandati neglector effectus austerioris sententie decretum, petitione mea nihil amplius prevalente, vobis inducatis. Preterea ducem F. et C. fratrem eius et G. palatinum et reliquos complices eorum in predicto concilio excommunicatos noveritis. Litteras etiam nostras ro- gamus, ut fratribus nostris Pragensi scilicet et Moraviensi episcopis dirigatis. Concilia Germaniae III. 271. CCXXIII. Sobeslaus, dux Boemie, confert ecclesie Olomucensi tempore Johan- nis episcopi circuitum Lubac cum silva interiacente Cazlauensem et Bri- nensem prouinciam. 1126. E grano catalogi Ms. ecclesiae Olomucensis. — Vide confirmationum literas Heinrici episcopi ab anno 1126. Wladislaw, ducis Boemiae, ab anno 1145, et Detleb episcopi ab anno 1180. ejusdem ecclesiae. — Frie- bek in collectionibus suis ad diploma ipsum provocat.

Strana 200
200 CCXXIV. Heinricus Zdik, episcopus Olomucensis, confirmat sub anathemate ecclesiae Olomucensi collatum a Soběslaw, duce Boemiae, circuitum „Lubac" et emtam ab Ottone, duce Olomucensi, villam „Cromezir" (Kremsirium). 1126. Notum facimus cunctis fidelibus tam presentibus. quam futuris in Christo pie uiuentibus. quod illustris dux Sobezlaus tempore predecessoris inpre- sentiarum presidentis presulis Zdykonis, qui nomine Johannes nuncupabatur sancte Olomucensi ecclesie contulerat largam elemosinam. videlicet cir- cuitum Lubac cum sylva interiacente Cazlauensem et brinensem prouin- ciam. Ipse uero episcopus Johannes sua pecunia emit circuitum Cromezir ab Ottone bone memorie patruo ducis nobilis nostri Wencezlai. eumque solutis trecentis marcis sancte sue ecclesie inpropriauit inperpetuum. A comite uero Lutek emit duas araturas ibidem in Cromezyr. Comes Grdibor niger contulit in sua villa terram ad duo aratra. Presul autem Zdyko presen- tibus iam dictis dominis ducibus Sobezlao et Wencezlao. utriusque terra- rum nobilibus talem anathematis subintulit sententiam: Quod si quis supra- dictorum violator extiterit. cum Datan et Abyron gehenne deputetur in- cendio. Amen. Ex originali archivi capituli Olomucensis. — CCXXV. Waceslaw, dux Moraviensis, confert monasterio Gradicensi villam Kygow (Gaja) in remedium animae patrui sui ducis Olonis. 1126. Anno incarnationis dominice MCXXVI. epacta XXV. indictione IIII. concurrente IIII. Kalendas Marcii XII. Otto, dux Morauie, paterno nomine nuncupatus, in prelio peremptus est. Cuius fratris filius nomine Wencezlaus, amore celestis patrie accensus, quoram omni clero atque primatibus suis pro

Strana 201
201 remedio anime patrui sui Deo militantibus in monasterio sancti Stephani, quod etiam in Gradis, forum cum uilla Kyiov (Kygow) et duo aratra, duos etiam equos, nec non duas indomitas equas et emissarium dedit, que si quis sub- trahere, aut impugnare, aut quocunque inuiolare presumpserit, perpetuo ana- themate Jesu Christi dampnetur. Ex orig. dipl. Otakar i II. de anno 1270. monasterio Gradicensi collato in registrat. Gubernii Moravici. CCXXVI. Wencezlaus, dux Morauiensis, contulit pro remedio anime patrui sui ducis Ollonis ecclesiis s. Petri et Wencezlai Olomucii, quidquid ad venatores ducis in Ninacunicih, Tucapi et Dirnouicih pertinebat. 1126. Vide confirmationis literas ab anno 1131. CCXXVII. Lotharius, Romanorum rex, confirmat traditionem praedii in Vndens- torf ad monasterium Frisingense sub testimonio Vdalrici (?), ducis Boemiae. Dt. Ratisbonae 1130. Hund metrop. Salisburg. pag. 315. CCXXVIII. Sobezlaus . . . Bohemorum monarcha renouat et auget fundationem monasterii canonicorum in Wissegrad. 1130. Hammershmidt Gloria Wissehraden, pag. 135. 26

Strana 202
202 CCXXIX. Otto, episcopus Bambergensis, Meinhardum, episcopum Pragensem, conso- latur, eique consilium praebet, ut sibi praecipue Olomucensem episcopum conciliare studeat. 1131. Venerabili Pragiensi episcopo O. Babenbergensis conseruus suus et humilis dei gratia coepiscopus, in caritate non fictam orationem, in humili- tate deuotam seruientiam. Propter vnitatem caritatis Christi, que est inter nos, leta sunt nobis omnia, que vobis sunt prospera; in adversis autem quic- quid vobis accidit, nobis quoque accidit. Quod autem in presenti vos con- trubat, id ipsum grauius nos quoque contristaret, nisi daret nobis conso- lationis vestre fuduciam, qui dat rectis corde letitiam. Veritas enim ipsa vos liberabit. Quis enim sperauit in domino et derelictus est? Consoletur itaque primos vos conscientia vestre puritas, tanto ab omni timore secura, quanto a crimine obiecto sibi libera est. Consoletur vos, quod a fratribus et coepiscopis vestris bonum meruistis habere testimonium, quod, si ad id ventum fuerit, omnes uno ore loquentur pro uobis. Consoletur et vos, quod in ecclesia Romana ordinatoris vestri auctoritas magna est, qui ante ordinacionem vestram ita diligenter ordinem et libertatem eleccionis vestre examinauit, ut iam amplius ista retractari non oporteat. Miramur et, quomodo nunc sibi contrarii sint illi, qui tunc dato consensu tam ordi- nacioni quam electioni vestre interfuerunt. In his itaque volumus vos consolari in domino. Consilium autem nostrum est, si iam latius diuulga- tum est verbum illud iniuste criminacionis vestre, ut in ipsa ecclesia vestra vos expurgare satagatis, quatinus apud eos nulla de vobis maneat suspi- cio, inter quos sancta debet esse vestra conuersacio. Ducem insuper et principes terre, precipue Olomucensem episcopum conciliare vobis et quas- cunque personas siue ecclesiasticas siue seculares omni studio placate. Difficile est enim, unum aliquem uel odia uel offensam multorum sustinere. Et nostri officii est coram omnibus humiliare nos, et placare omnes, ut omnibus, si fieri potest, placeamus. Sic rebus domi compositis tum denique

Strana 203
203 in curia Romana rem vestram agite, quia parum extra securitatis est, dum adhuc domus nostra contra nos tumultuatur. Comparato itaque vobis fauore apud ducem et principes et alias quascunque regionis siue ecclesie nostre personas, disponetis nostro consilio, ut nuntius bonus literas archiepiscopi vestri et ducis una cum litteris vestris ad dominum apostolicum deferat, que omnes hanc summam peticionis contineant, ut detur vobis potestas ex- purgandi vos in regione vestra coram eodem Joanne cardinale, cuius men- tionem in litteris vestris habuistis. Interim vobis prouidete ita, ut si necesse fuerit, intrare Italiam non dubitetis. Expedit enim vobis, extrema queuis perpeti, quam inobedientes inueniri. E codice Udalrici Babenb. in Eccardi scriptoribus II. pag. 370. epist. 364. — Dobner Annal. VI. — CCXXX. Adalbertus, Moguntinus archiepiscopus, concedit, ut sedes episcopalis Olo- mucii ad ecclesiam s. Wenceslai transferatur. 1131. A. (dalbertus) dei gratia Magontinus archiepiscopus et apostolice sedis legatus. H. (einrico) dilecto in Christo fratri Morauiensi episcopo salutem. Translationem illam immo utilem commutationem. quam frater- nitas tua facere intendit, pro qua et nos consuluit. idcirco nobis hone- stam et necessariam assumimus. quia et ratio eam non reprehendit. et canonica auctoritas eam fieri posse non contradicit. Quapropter in Christo dilecte frater pie petitioni tue debite caritatis assensum prebentes. man- damus et mandando consulimus. ut quod fieri oportet, fiat communi assensu fratrum tuorum. et in ecclesia a qua recedendum pro suis angustiis et nimia eius paruitate uidetur. diuini officii celebratio. prout Deo dicato loco expedit. a tua sollicitudine prouideatur. E codicibus sec. XII. in archivo capit. Olomucensis sub signaturis 202 et 205. 26*

Strana 204
204 CCXXXI. Heinricus, episcopus Olomucensis, transfert sedem episcopalem Olomucii ad ecclesiam sancti Wenceslai, eiusque dotem consignari facit. 1131. C † In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Heinricus dei gratia olomucensis ecclesie episcopus omnibus orthodoxis catholice ecclesie filiis. Cum uniuscuiusque fidelis pia erga deum deuotio uigilantis animi deside- rio decorem domus dei et locum habitationis glorie sue diligere debeat. cum omnem hominem qui templum dei et habitaculum sancti spiritus esse desiderat ut ei placeat cui se probauit! non que sua sunt sed que Jesu Christi querere diligenter oporteat. non immerito nos eo deuotius eoque studiosius ecclesie dei utilitatibus inuigilare debemus quo celsiorem ex dispensatione diuina in mensa domini regiminis locum suscepimus. ne qui plus ceteris (ut) beatus ait Gregorius in hoc seculo accepisse aliquid cernimur. ab auctore mundi grauius inde iudicemur. Nulli enim nulli du- bium est ab eo cui plus committitur plus exigi et donis adauctis donorum rationes adaugeri. Sed quum iuxta uocem apostoli uelle adiacet homini perficere autem bonum non inuenitur. nisi diuine pietatis habundantia que uota supplicum excedit et merita. bonam uoluntatem excitando et perficere concedendo gratiam pro gratia largiatur. Benedictus deus qui sue uir- tutis efficatiam in nobis operando ad perficiendum quod deuoto uersabatur in pectore. et uoluntatem nobis attulit. et facultatem non abstulit. Caritate quippe dei que in cordibus fidelium per spiritum sanctum qui datus est nobis diffunditur. nobis in Christo dilectissimus et uere ecclesie catho- lice filius dux Uacezlaus decenter inflammatus ecclesiam beati petri in ciuitate olomuc sitam que eiusdem prouincie ecclesiarum mater erat. pro sui paruitate ad capiendum populum confluentem non sufficere conspiciens. eamque que pontificalis sedis fastigio super alias polleret minus aptam esse utpote uerus dei cultor perpendens beati Uacezlai martiris ecclesiam quam in predicta ciuitate pater eius fundauerat. sed morte prepeditus imperfectam reliquerat. communicato nobiscum et cum omnibus terre primatibus consilio.

Strana 205
205 cum iam egritudine detineretur. cum omnibus appendiciis per nostre humi- litatis manus deo omnipotenti hostiam placentem obtulit. eamque ut perfi- ciendam in curam nostram si quid de eo humanitus accidisset susciperemus et perfectam ac episcopalis sedis dignitate decoratam omnium ecclesiarum matrem constituere studeremus humiliter postulauit. quod etiam eius fidei deuotio apud deum cui omnia possibilia sunt sicut uidetur obtinuit. Pre- fato namque duce religiosissimo uocante domino uiam uniuerse carnis in- gresso tam ex eius impensis quam ex ceterorum fidelium oblationibus ad- ditis etiam propriis pro posse nostro facultatibus nos eandem dei eccle- siam et perficere et perfectam rebus necessariis ac utilibus exornare quantum diuina annuere dignata est clementia elaborauimus! quam etiam consensu ac permissu domini metropolitani nostri Adalberti sancte magon- tine ecclesie archiepiscopi. assensu etiam ducis Sobezlai pontificalis sedis dignitate decoratam ceterarum in eadem prouincia ecclesiarum matrem con- stituimus. in priori uero ecclesia deo sedula exhibituros obsequia quatuor canonicos ordinauimus. Ut autem hec laudabilis ac uenerabilis egregii ducis largitio et nostre humilitatis ordinatio rata et inuiolabilis inposterum permaneat. auctoritate dei omnipotentis et beati petri apostolorum princi- pis confirmauimus. et ut eandem tam domini universalis pape Innocentii quam domini magontini archiepiscopi auctoritas potestate a deo sibi tra- dita roboraret. et eiusdem contemptores uinculo anathematis innodaret ro- gauimus et impetrauimus. Et quoniam priora ecclesie nostre priuilegia partim uetustate consumpta partim bellorum tumultibus aliisue occasioni- bus amissa sunt. in huius scripti nostri serie que uel predecessorum nostrorum uel nostris sunt acquisita temporibus cuncta que in uillis et possessionibus ad eandem pertinent ecclesiam denotari uolumus. ut ecclesia dei et ea que notata sunt inconcussa deo fauente deinceps possideat. et in his que uel adhuc ei acquiri domino largiente poterunt. uel que necdum ab iniustis possessoribus siqui tales sunt uendicari potuerunt huius scripti preiudicium non sentiat. He sunt uille ad olomucensem ecclesiam pertinentes. Vduba. tota uilla. Biscupici tota. Tucapi tota. Nemilaz terra sufliciens uno aratro. Tasalech. I. Virouaz. II. Velpridech. II. Nenacunicih tota. Dirsouicih. II. Sarouicih. II.

Strana 206
206 Melouicih tota. Glubocaz II. Rostinicih I. Nemyiaz I. Dedicih I. Koualo- uicih I. Izuestouicih tota. Wladinicih I. Selci dole I. Dobrochouicih I. Vis- coue II. Studene dole III. Smersicih III. Cechah II. Ratagih I. Lucaz I. Napteni III. Podiuicih tota. Ogrozimi VI. Oplocaz I. Lazniceh V. Vica- peh VIII. Strelcih I. Guzoue II. Mostcaz VI. Siratine III. Topolaz III. Roscillicih I. Beztroycicih I. Gluchouo tota. Repsine I. Vgezdec. Smersicih tota. Dernouicih IIII. et bolezlauenses III. Sadlouicih tota in qua sunt figuli- Nacholine III. Pencicih dimidia uilla. Et alia integra. Cladorubech I. Slusi- ne I. Medli ugezdec. Mizlechouicih XI. Olsaz I. Trebsine I. Blanzko cum rayc. Namesci dimidia uilla. Dobratin allodium. Nachorini. Koualouicih XII. He uille subiecte sunt prepositure sancti Wencezlai. Golesouici tota. Nezuestici tota. Sebeh IIII. Slauonin tota. Ganeiouici tota. Mladeiouici tota. Topolaz I. Droznowicih I. Cladorubeh I. Bukouaz I. Uelperdeh I. Draseiouicih I. Semitesicih II. Prosteiouicih tota. pro hac soluitur prandium. Soberazi II. Gneuotine III. Vargosci I. Preiazlauici tota. Gnoici tota. Lu- sici tota exceptis duabus. Mogilnici tota. Bobrounici tres. Brunouicih VII. pro hoc allodio soluitur prandium. Vitonicih VII. Lutotine IIII. Uncine to- ta. Drozdouicih II. Ugricicih I. et alia decani cum tabernario. pro hac etiam soluitur prandium annuatim. Namesci Suatopluc dux emptum predium a pos- sessore nomine Cistomir dedit ecclesie sancti W. (encezlai). He uero ad prerouensem ecclesiam pertinent. Dilgonicih tota. Tucapi I. Vgezdci tota. Moscenica tota. Tersaleh IIII. Pecotulceh tota. Zagnosouih I. Probicih I. Rosceni I. Kostelci I. Na telmacoue I. Celisouicih I. Otrocouicih I. Turouicih I. Cladorubeh I. Pacezlauicih I. Vbreza I. Parisouicih I. Cun- couicih I. Glupcicih I. Biscouicih II. Lutincicih I. Roscitticih. Cerncine II. Nezebicih tota. Glubocaz II. Zerbcih et Rogozou. Tempore ducis Ottonis secundi Johannes episcopus a prefato duce emit Cromesir cum tabernariis et theloneo quod ad pontem pertinet. nec non et iesutboricih curiam cum uillis. He uille Cromesirensi curie adiacent. Lobo- dici tota. Zazane tota. Cesici tota. Zamrisc tota. Nemitci tota. Milotici tota. Bicouici tota. Melici tota. Dilgonici. Nenacunici. Vgezdec tota. Zazas. Nemitci. He autem iesulboricensi. Opocen tota. Zbizlau tota. Sezlauci tota. Pretoci tota. Rogozouicih II.

Strana 207
207 Has uillas dominus episcopus Heinricus emit et dedit s. W. Cencezlao) Siuanici. Lozici. Crekouicih allodium sufficiens duobus aratris. He uille ad Spitigneuensem ecclesiam pertinent. Jarogneuici tota. Ko- stelec tota. Sadouici tota. Rusou tota. Veligrad tota. Praxici tota. Biscu- pici tota. Alia sub eodem nomine biscupici tota. Tertia idem nomen retinens biscupici tota. Zablacaz II. Nesaticih I. Zrebrniceh I. Tucapi tota. Pre- staz IIII. Kostelaz. Cetohouicih II. Siracouicih V. Diuoceh I. Sobe- gribeh III. Ognisckouicih III. Nalubney I. Quasicih I. Nabeloue I. carens cul- tore. Hizleh I. Vazile. Orechouem I. Nabrode III. Orechouem II. Opato- uicih I. Mladotici tota. Sobnouo tota. Vneradici tota. Nalubney I. Ozcicih I. (nomina Kuchar frater eius Zesa. Vles. ostrosec). He uille ad bracizlauensem ecclesiam pertinent. Opalouici tota. Seli- dedici tota. Strasouici tota. Miculcici tota. Boleradicih V. Crisanouicih V. Ostrauaz VII. Sobolcouicih II. Vateroue II. Hrastouicih II. Cernicouicih I. Prestauelcicih II. Caprisce. Rasouicih III. Honouici. Sobebruzi. Neradici. Domaboricih IIII. Ratisckouicih III. He uero ad brennensem. Modrici tota. Biscupici tota. Voycouicih I. Kororupeh I. Blasouicih I. Velesouicih IIII. Loucicih II. Mileiuicih I. Tesaz I. Veligrad. Satcane tota. Bogusouici tota. Vgezdec. He uille ad Znoymensem ecclesiam pertinent. Biscupici tota et iacou. Plesici tota. Souolusci tota. Sanouici tota. In gradec II. Martinicih V. Grusouaz III. Pruzeh I. Dobrensco I. Cerninoue I. Masouicih II. Allodium nuper acquisitum a duce Conrado. Ex autographo archivi capit. Olom. — Lapidi incis. dedit Richter in : Die ältesten Orig. Urk. der Olm. Kirche. — Excus. mendose in: Wekebrod Kirchengesch. p. 142. et in Serie episc, Olomuc. p. 279. CCXXXII. Charta confirmationis Soběslaw, ducis Boemorum, collatorum a duce Wace- slaw bonorum in Nenakunic, Tučap et Drnowic. 1131. Anno incarnationis dominice millesimo centesimo XXVI. epacta XXV. indictione IIII. concurrente IIII. Kalendas Martii XII. Ollo dux Mora-

Strana 208
208 uiensis, paterno nomine nuncupatus, in prelio peremptus est, cuius prouin- ciam fratris suis filius, Wencezlaus nomine, de consensu Zobezlau ducis Bohemorum et voluntate recepit gubernandam. Contulit autem prefatus dux Wencezlaus cuius animam angeli sibi iam insociauerunt, in remedium anime prenominati ducis Ottonis, patrui sui, ecclesie sancti Petri et ad opus sancti Wencezlai ecclesie quicquid in Ninacunicih, in Tucapi et in Dirnouicih ad venatores ducis pertinere dinoscebatur. Dux autem Bohe- morum illustris Zobezlaus postea tempore translationis famosissime ad san- ctum Wencezlaum hanc piam traditionem in manus Zdikonis episcopi con- firmauit. Et quisquis ausu temerario hoc immutare presumpserit, expers sit christianorum consortio et gaudeat cum Satana et seruis eius euum in eternum. Amen. Ex originali archivi capituli Olomucensis descripsit Friebek. CCXXXIII. Heinricus, episcopus Olomucensis, instituit capitulum cathedralis ecclesiae ad s. Wenceslaum Olomucii. (Dt. Olomucii Nonis Martii,) 1132. C † In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Notum sit cunctis fidelibus Christi tam moderni temporis quam futuri quod ego Heinricus diuina lar- giente clementia VII. olomucensium episcopus remissionem peccatorum asse- qui et in libro uite celestis asscribi deuote super omnia desiderans. et ne in conspectu eius de cuius plenitudine omnes accepimus uacuus apparerem desiderio animi feruentis exestuans inter cetera que ad laudem et glo- riam nominis domini ad decus et utilitatem ecclesie dei seu ex fidelium oblationibus seu ex propriis facultatibus Christo largiente acquirere potui. numerum etiam canonicorum qui in ecclesia dei ymnis et orationibus die noctuque decenter insisterent. et tam pro nostra quam pro omnium fidelium anime et corporis salute dei clementiam iugiter exorarent. non ex rebus episcopii diminutis sed ex bonis ecclesie dei nostro tempore deo opitu- lante iuste acquisitis deuotus augere uolui. et ut eadem dei ecclesia que

Strana 209
209 eiusdem prouincie ecclesiarum mater appellari meruit duodenario canoni- corum polleret numero. quatuor scilicet preter hos relictis qui in priori ecclesia sedula deo exhiberent obsequia. sollicite elaboraui. Quod profecto mee deuotionis factum ut ratum et inuiolabile in posterum permaneat. licet communiter ab omnibus christi fidelibus postulare studeam et quod iusto expeto. desiderio facile impetrare debeam ad uos tam specialiter sermo meus dirigitur. uos pre ceteris deuotionis mee affectus deprecatur. qui in hac sancta sede domino dispensante post me sessuri qui ecclesiae dei re- ginem per succedentia tempora usque in finem seculi estis adepturi. Uos inquam specialiter alloquor uos per caritatem dei deprecor et per amorem proximi obtestor. ut que ad laudem et gloriam nominis dei a me facta cognoueritis. nec recindere nitamini. nec rescindi paciamini. Eorum enim que in domo dei pro posse suo mee humilitatis adauxit deuocio. uobis etiam merces apud deum reputabitur. si vestro fuerint conprobata iuditio. Uos igitur hec que diuini amoris a me gesta sunt diligenter amplecti non respuatis et ne uel predictus canonicorum numerus diminuatur. uel seruitia. que eisdem fratribus seu de curia episcopali. seu a substituto si uestre pla- cuerit discretioni preposito dari constitui aliquatenus eis subtrahantur. sicut boni milites christi prouidere non cessetis. maxime cum et ego ad hec constituenda non res episcopii ut prefatus sum diminuerim. sed tam de prepositura quam de ceteris bonis ecclesie dei meo tempore deo uolente acquisitis hec fieri competenter prouiderim. Omnipotens autem deus septi- formis spiritus sui donis sanctitatem uestram repleat. ut per spiritum timoris amori conditoris inherendo. per spiritum pietatis meis petitionibus conde- scendendo. per spiritum scientie atque consilii ecclesie dei honestati et utilitati diligenter prouideatis per spiritum fortitudinis eandem dei ecclesiam impugnantibus uiriliter resistere non paueatis. per spiritum intellectus ac sapientie nouum hominem qui secundum deum creatus est in iusticia et sanctitate ueritatis induti omnipotenti deo placere ualeatis. Amen. Autographum exstat in archivo capituli Olomucensis. — Lapidi in- cisum apud Richter 1. c. — Excusum dedit Wekebrod 1. c. pag. 142. et Richter in Serie episcoporum Olomucens. pag. 248. 27

Strana 210
210 CCXXXIV. Heinrici, episcopi Olomucensis, — „Ordo: qualiter in sua ecclesia sacri ordines fiunt." cc. 1132. Heinricus dei gratia sancte olomucensis ecclesie humilis minister. Quia sancta mater ecclesia que ex diuersitate gentium in unitatem fidei diuinitus congregata in Christo unum esse desiderat sicut fidei unitatem sic eandem dominicorum preceptorum identitatem per omnia custodit et obseruat. merito ab eiusdem fidei integritate recedentes. merito diuersa atque aduersa inter se sentientes. hereticorum nomine denotatos con- dempnat. Uerum si pro diuersitate locorum quarundam sanctorum patrum traditionum ordo uariatur. quem tamen fides catholica et religio ecclesia- stica alterari patiatur. non dampnat. non respuit. tantum si alteratores in soliditate fidei perseuerare deprehendit. Qua de re nos quoque in sancte ecclesie gremio fideliter persistentes. non sanctorum patrum statutis ob- uiantes. sed qualiter decentius et competentius diuinum peragatur officium ratione inuestigantes quem in sacrorum ordinum celebratione usum habere consueuerimus subter denotare uolumus. Omnibus itaque qui ordinandi sunt in ecclesia congregatis post introitum et Kyrie et primam orationem com- munem omnium ordinandorum uocationem facimus. ibique prostrati letaniam choro canente diuine pietatis auxilium et sanctorum omnium suffragium super omnes communiter inuocamus. Quo facto lectionem primam aliquis ordinandorum pronuntiat. qua lecta et dicto Gratias et oratione. ostiariorum uocationem et consecrationem celebramus. post quorum consecrationem no- bis ad sedem nostram transeuntibus. secundam lectionem ostiarius ordina- tus legit. sic deinceps ante tertiam lectores. ante quartam exorcistas. ante quintam acolitos. ante sextam subdiaconos ordinamus. Post sextam autem lectionem ante euangelium lecturos euangelium diaconus consecramus. Le- cto autem a nuper ordinato euangelio. sequitur presbyterorum uocatio. quibus asstantibus Ueni sancte spiritus canitur. dein eorum ordinatio cele- bratur. Conueniens etenim nobis uisum est. ut unumquemque in ordine

Strana 211
211 suo ante officium quod subiturus est ordinemus. uidelicet ut subdiaconum ante epistolam qui lecturus est epistolam. diaconum ante euangelium. pres- byterum ante oblationem sacrificii quod oblaturus est consecremus. Pro- inde ecclesie nostre usus antiquior obtinebat. ut consecrati eadem die sa- cerdotes dei si missas ob aliquam causam per se celebrare differrent. calicem quem de manu episcopi cum oblata et uino suscipiunt in manibus tenentes pontifici missam celebranti sollempniter assisterent. et episcopo dominica consecrante mysteria. ipsi quoque tacite calices suos benedice- rent. et in fine misse episcopo communicante. ipsi quoque de propriis ca- licibus quasi pro communione perciperent. Sed quoniam ut quidam diuini tractator testatur eloquii. ubi desunt uerba. non sunt sacrificia. nequaquam dominicum corpus esse suspicamur. quod instituta a sanctis patribus uer- borum sollempnitate non consecratur. Conuenientius itaque iudicauimus. ut hi qui missas celebrauerunt. oblatas quas in consecratione dante ponti- fice in patenis susceperunt. in patena episcopi ante inchoationem sacrificii cum summa reuerentia reponant. et uinum de calicibus propriis uelut primitias oblationis domino in calicem episcopi offerant. et post peracta mysteria episcopo communicante ipsi quoque de manu pontificis corpus et sanguinem domini percepturi deuote accedant. Nec uero generaliter hoc omnibus obseruandum prescribimus. sed ecclesie nostre usum hunc esse significamus. in quo et si ab aliquarum consuetudine ecclesiarum differamus. cum pluri- mis tamen nos concordare non dubitamus. Cum omnibus uero catholice fidei constantiam et eandem dominicorum preceptorum obseruantiam propi- ciante domino obseruare elaboramus. In codicis Ms. sec. XII. archivi capit. Olomucen, sub sign. 202. fol. ultimo. CCXXXV. Concambium Olomucensis ecclesiae sancti Mauritii. 1136. Abbas Deocarus et conventus monasterii Gradicensis concambiit cum Henrico Zdik episcopo Olomucensi in hunc modum: tradidit videlicet 27*

Strana 212
212 ecclesiam sancti Mauricii cum iure patronatus et pertinentiis eius videlicet undecim mansis et tredecim domis in manus episcopi eiusque capituli pro pomerio quodam et horto secus ecclesiam sancti Slephani nec non pro ecclesia sancti Michaelis. Annales veteres Gradicenses. — Confer Wekebrod pag. 118. CCXXXVI. Innocentius papa II. Heinrico, Moraviensi episcopo, paganos ad fidem con- vertere volenti, scribil, ut prius Romam venial. Dt. Laterani II. Idus Aprilis, 1140. Innocentius episcopus, seruus seruorum Dei, venerabili fratri Hein- rico, Morauiensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Frater- nitatis tue literas benigne suscepimus, et de tua sospitate certiores effecti sumus gauisi. Verum tamen quoniam ex ipsis voluntatem tuam cogno- uimus, paganis verbum domini predicare, et ad fidem Christi conuertere: opus est, ut ad matrem tuam sanctam Romanam ecclesiam venias, quatinus cognito fructu exinde prouenturo ibidem secundum uniuersalis ecclesie doctrinam assumpta forma docendi ipsius auctoritate, quod faciendum fuerit auxiliante Domino perficere valeas. Datum Laterani II. Idus Aprilis. E Mss. codicibus a. archivi capituli Olomucensis sec. XIV. sign. CCCLXXIX. b. ecclesiae Litoviensis sec. XV. — c. bibl. capituli Pragensis sign. G. XXXI. —Item ex apographo Pessiniano in bibl. Duchsov. CCXXXVII. Innocentius papa II. Heinrico, Moraviensi episcopo, paganis de Prussia praedicare cupienti, indulget licentiam crucem ante se ferendi. Dl. Laterani II. Kalend. Februarii, 1141. Innocentius episcopus, seruus seruorum dei, venerabili fratri Heinrico, Morauiensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Non decet episcopum ad pascendum gregem dominicum constitutum proprias oues ie-

Strana 213
213 iunas relinquere et alienis pabula ministrare. Si tamen paganis de Pru- zia verbum domini predicare, et eos ad fidem Christi conuertere desideras, et fructum ecclesie dei exinde prouenturum existimas: opus est, ut per episcopatum tibi a deo commissum honestas et discretas personas interim constituas, qui corrigenda corrigant, et que statuenda fuerint, ad honorem dei stabiliant, atque ouibus tibi a deo commissis vite pabula sumministrent. Postmodum vero si tantum laborem ecclesie dei utilem cognoueris, tam sanctum opus auxiliante domino studeas adimplere. Crucem quoque ad memoriam dominice passionis, et inimicos Christi conuertendos in terra illius gentis ferendi ante te fraternitati tue licentiam indulgemus. Denun- ciato eciam genti illi verbo domini ad populum tibi commissum redire non differas. Datum Laterani II. Kalendas Februarii. E codicibus Mss. modo citatis. CCXXXVIII. Innocentius papa II. Heinrico, Moraviensi episcopo, concedit licentiam praedicandi paganis in Prussia, attamen ut populum suum rebellem re- formare non negligat. Dt. Laterani Kalendis Aprilis, 1141. Innocentius episcopus, seruus seruorum dei, venerabili fratri Heinrico, Morauiensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Qui pastoralis officii regimen in ecclesia dei obtinent, et ad aliorum regimina proponun- tur, sollicita debent consideratione perpendere, quod non tantum de pro- priis, sed etiam de subditorum suorum excessibus reddituri sunt supremo iudici rationem. Quamuis itaque, charissime in Christo frater, populus tibi a deo commissus dure ceruicis sit, tibique rebellis et inobediens existat: valde nobis tibi expedire videtur, ut pro ipsius adhuc salute et admoni- tione attentius debeas laborare, et quantum in te est, ad viam rectitudinis reuocare. Scriptum namque est: „clama, ne cesses, sicut tuba exalta vocem tuam"; et rursus scriptum est: „si dicente me ad impium: morte morieris, non annuntiaueris ei, neque locutus fueris, ut auertatur a via sua

Strana 214
214 impia, et viuat ipse impius in iniquitate sua, morietur, sanguinem autem eius de manu tua requiram; si autem tu annuntiaueris impio, et ille non fuerit conuersus ab iniquitate sua, morietur, tu autem animam tuam liberasti." Hinc etiam Ephesiis Paulus dicit: „munde sunt hodie manus mee a san- guine omnium vestrum; non enim subterfugi, quo minus annuntiarem omne consilium dei vobis." Mundus ergo a sanguine eorum non esset, si eis dei consilium annuntiare noluisset; quia cum increpare deliquentes noluerit, ens procul dubio tacendo pastor occidit. Ideoque etsi, quod absit, tuis commonitionibus conuerti noluerint, ipsi in impietate sua morientur, tu vero te ipsum de morte ipsorum eripies. Verum si ad paganos, de quibus no- bis significasti, transire, iisque verbum dei et fidem christianam annuntiare discretioni tue videtur utile, nobis placet, ita tamen, ut ad commissum tibi populum quam citius redire non negligas. Datum Laterani Kal. Aprilis. Ex eisdem Mss. codicibus supra citatis. CCXXXIX. Innocentius papa II. clerum episcopatus Olomucensis contra prohibitionem episcopi sui divina celebrantem arguit, monetque ad obedientiam et reveren- tiam sui episcopi. Dt. Laterani Kalendis Aprilis, 1141. Innocentius episcopus, seruus seruorum dei, abbatibus, canonicis et clericis per Olomucensem episcopatum constitutis. Quod vos de beati Petri et nostra gratia minime salutamus, non nostre seueritati, sed vestre potius inobedientie et presumptioni est adscribendum. Audiuimus enim, quod tamen valde dolemus, vos in tantum insaniam prorupisse, quod contra prohibitio- nem venerabilis fratris nostri Heinrici, episcopi vestri, diuina officia celebrare presumitis et excommunicatos suos recipere et sacramenta ecclesiastica, que dei sunt, cum eis communicare nullatenus formidatis. Quod quam exsecra- bile sit, quantumque animarum vestrarum saluti contrarium, sanctorum patrum decreta manifeste declarant. Ait namque Calixtus papa inter cetera: „ex- communicatos a sacerdotibus nullus recipiat, nec cum eis in oratione, aut

Strana 215
215 cibo, aut potu, aut consilio communicet, nec aue eis dicat: quia quicumque in hiis vel in aliis prohibitis scienter excommunicatis communicauerit, iuxta apostolorum institutionem et ipse simili excommunicationi subiaceat. Ab his ergo clerici et laici se abstineant, qui eadem pati noluerint. „Item ex Car- thaginensi concilio: „Oui communicauerit vel orauerit cum excommunicato, si laicus est, excommunicetur, si clericus, deponatur. Que cum ita sint, per apostolica scripta universitatem vestram monemus et monendo precipimus, ut de tantis excessibus prefato fratri nostro, episcopo vestro, digne satisfa- ciatis, et ad ipsius obedientiam et reuerentiam cum omni deuotione humiliter redeatis; alioquin excommunicationis vel depositionis sententiam, quam in vos canonica equitate promulgauerit, beati Petri, principis apostolorum, et. nostra auctoritate firmabimus. Datum Laterani Kalendis Aprilis. Ex eisdem Mss. codicibus supra citatis. CCXL. Innocentius II. Heinrico, Moraviensi episcopo, Guidonem cardinalem, legatum ad corrigendas cleri enormitates in has partes missum, recommendat rogans, ut ipsi ope et consilio assistat. Dl. Laterani XII. Kal. Septembris, 1142. Innocentius, seruus seruorum dei, venerabili fratri Heinrico, Mora- uiensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Diu est, quod frater- nitatem tuam in exstirpandis vitiis et fouendis virtutibus valde sollicitam esse et pro christiane fidei religione in partibus illis propaganda te instantius laborare cognouimus. Pro magna itaque, quam de persona tua habemus, fiducia dilectum filium nostrum Guidonem diaconum cardinalem, prudentem si- quidem et honestum virum, quem pro enormitatibus corrigendis ad partes illas de nostro latere destinamus, dilectioni tue attentius commendamus, rogantes, quatinus sibi diligenter assistas, et in hiis, que ad christiane religionis aug- mentum et morum correptionem spectare cognoueris, opem et consilium prebeas. Datum Laterani XII. Kalendas Septembris. Ex eisdem Mss. codicibus supra citatis.

Strana 216
216 CCXLI. Conradus, Romanorum rex, confirmat monasterio Reichersberg, possessiones sub testimonio Heinrici, Olomucensis episcopi. Actum in Ratisbona, dt. XVIII. Kalendas Januarii, 1142. Chuonradus, Romanorum rex, confirmat possessiones coenobii Rei- cherspergensis siti in ripa Ini fluminis in regione Norica in comitatu Ekke- berti comitis. Actum in ciuitate Ratisbona in curia celebri, cui interfuerunt episcopi: Dietuuinus episcopus, cardinalis s. Rufinae, apostolicae sedis legatus. Heinricus Ratisponensis. Imbrico Vuirzeburgensis. Otto Frisingensis. Hein- ricus Olomucensis. Et laici principes: Marchio Dietpoldus. Otto comes pa- latinus. Comes Gebehardus de Sulzbach. Comes Adalbert de Pogen. Fri- dericus aduocatus et alii. Datum XVIII. Kal. Januarii anno MCXLII. Gewold Chron. Reichersperg. p. 176. CCXLII. Conventus in Praemonstratensi colloquio congregatus Heinrico, episcopo Moraviensi, conventum millendum disponit, eundemque recommendat. 1143. Dei dispositione Moraviensis ecclesie merito sanctitatis reuerendissimo episcopo humilis conuentus in nomine domini in Premonstratensi colloquio congregatus, sua et omnium suorum fratrum orationes. Iuste ac religiose petitioni vestre a deo, ut credimus, inspirate deuotus assensus prebendus est, ideoque, quod petitis, nullatenus denegandum est. Et quoniam deo annuente iuxta vestrum desiderium conuentum vobis mittere disponi- mus, precamur vestram sanctitatem, de qua supra abundanter confidimus, quatenus eundem conuentum manuteneatis, diligatis, confoveatis. Enimuero, quia presentiam vestram nostre humilitatis colloquio representare quando-

Strana 217
217 que desideratis, deum totius boni amatorem exoratum habere preoptamus, ut id ipsum adimplere oportune valeatis. Nos autem speramus in adventu tali, tanti pontificis atque tam religiosi spiritus sancti carismatibus suffi- cienter et affluenter condonari. Et vos, et ea que, diligitis in Christo veleatis. E codicibus Mss. n. CCXXXVI. citatis. — In Litoviensi deest. — Excusum dedit Pessina in Phosph. p. 560. et Dobner Mon. I. 397. CCXLIII. Heinricus, episcopus Olomucensis, literas fundationis et dotationis mona- sterii in monte Strahow, ordinis Praemonstratensis, conficit. cc. 1143. In nomine domini, Amen. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Henricus Dei gratia Olomucensis ecclesie humilis minister, omnibus christi- colis, tam moderni, quam futuri temporis. Cum iuxta egregium apostolum omnis, qui in Christo manere desiderat, sicut ille ambulauit, et ipse am- bulare debeat, ut per fidem habitatorem Christum in corde suscipiens, ipse quoque templum Dei et habitaculum Spiritus sancti esse valeat; dignum et iustum est, ut, qui summi capitis membra sunt, uite quoque sanctitate et morum honestate suo capiti conformentur, et spirituali conuersatione unus cum Deo spiritus effici glorientur; habet enim unum quodque christiane religionis propositum plurima sanctorum exempla patrum precedentium, ut alii quidem in monte contemplationis charitate speculande ueritatis mente Deo excedant; alii uero necessitatibus proximorum communicantes neces- sitate eius, qua proximus diligitur, charitatis ab operibus pietatis non re- cedunt, que dum fideles quoque largiente Deo sectari emulantur, templum ueri Salomonis de lapidibus, in presenti quidem tonsionibus et pressuris expolitis, non in hac Syria, sed in superna illa Jerusalem sine sonitu mallei et securis quotidie edificantur. Hec itaque diligenter mente recol- ligens et in uia Dei alios sic, alios autem sic ire perpendens ego Hen- ricus, Dei gratia Olomucensis ecclesie minister indignus, inter filios Dei 28

Strana 218
218 computari desiderans, et pro actis in me diuinitus donis, ratione etiam donorum considerans, quis aptior esset uiuendi modus, sollicita cepi medi- tatione perquirere, ut beatorum sacerdotum, in quorum ordinem, licet peccatorem, uocauit me Deus, uestigiis possem inherere, in qua profecto cogitatione, in qua feruentis animi estuatione diuina sicut spero inspiratione menti occurrit, ut Jerosolymam causa orationis pergerem, sepulchrum Do- mini gloriosum ceteraque loca sancta uisitare, et in loco, ubi steterunt pedes eius, Dominum meum Jesum adorare. Cumque aspirante Dei gratia eo peruenissem, et in locis sanctis aliquando tempore commoratus fuissem, il- lud beati Hieronymi non Jerosolymis fuisse, sed Jerosolymis bene uixisse laudabile est, sepissime mecum replicens Deo, a quo bona cuncta proce- dunt, inspirante proposui ueterem hominem cum actibus suis exuere, nouum, qui secundum Deum creatus est, in iustitia et sanctitate ueritatis induere et sub regula sancti patris Augustini in habitu religiosorum Deo seruire contendens. Intimato itaque tam domino patriarche, quam cunctis fratribus ad sepulchrum nostri redemptoris in eodem regulari habitu Domino famu- lantibus mentis mee desiderio, quod desiderabam, inueni, et in loco nostre redemptionis habitum sancte conuersationis suscipiens ad propria remeare contendi. Preerat interim Pragensi ecclesie uenerabilis presul Joannes uite sanctitate conspicuus et uenusta morum honestate precipuus. Hic com- perto mee uoluntatis desiderio, ut erat uir religiosus, Deo gratias retulit, predia tectaque ad construendam fratrum eius ordinis habitationem neces- saria Deo deuotus primus obtulit, cuius quidem uberiorem bone uoluntatis fructum, etsi mors immatura preripuit, ante oculos tamen diuine maiestatis, cui omne cor patet et omnis uoluntas loquitur, meritum eius, sicut confidimus, non minuit. Subtracto itaque breui temporis interstitio ex hac luce tam duce Bohemorum beate recordationis Sobeslao, quam prememorato uene- rabili Pragensi episcopo, in locum eorum legitime subrogati inclytus prin- ceps Wladislaus sedem paterni principatus et dominus Otto uir in Christo reuerendus cathedram Pragensis episcopatus susceperunt, qui sancti Spi- ritus illustrati gratia diuini operis cultum propensius exequi desiderantes, et in diebus suis tam numero, quam merito populum Deo seruientem augeri gratulantes, principali munificentia locum hunc fundare petierunt, ad quem

Strana 219
219 etiam plurima necessaria tum dominus dux et uenerabilis ac Deo deuota domina ducissa, quam dominus episcopus prenominatus largiflua liberalitate contulerunt, et hec omnia imposterum, ne possent ulla machinatione ab eodem loco alienari, dominus dux edicti principalis tenore et dominus epi- scopus obtentu perpetui anathematis firmauerunt. Et quoniam dignum erat, ut quemadmodum authore Deo religiosorum uirorum illuc augebatur deuo- tio, sic, imo amplius sancte conuersationis et monastice perfectionis in eo augeri deberet religio, sollicita cepi meditatione perquirere, unde tales eidem loco Domino largiente persone prouiderentur, quorum exemplo et documentis ceteri facilius informarentur. Cum autem de Steinfeldensi ce- nobio crebro opinio insonuerat, et tam dominum prepositum, quam omnes fratres sub regula beati Augustini Domino ibidem militantes, inter etiam precipuos eiusdem ordinis uiros uelut luminaria in firmamento ceh rutilare, nobis notificauerat, ut de eorum beata ac Deo grata societate abbatem cum conuentu mererer habere, desideraui, dominum prepositum rogaui et impetraui, quibus eiusdem loci regimen Domino auctore commendaui, et ut omnis tam terre nomine principum, quam ceterorum Christi fidelium bonorum eidem loco donatio et etiam pretaxata nostre humilitatis ordinatio perpetuo rata fieret, domini nostri sancte apostolice sedis summi pontificis authori- tate confirmari et obtentu sempiterni anathematis roborari petii et impetraui. Donatio autem huius ecclesie hec est: Joannes, Pragensis episcopus, dedit patrimonium suum totum, quod habuit in uilla Lochmintz, et quod ibidem emit a cognatis suis Msten et filiis suis et ab aliis cognatis, et terras, quas acquisiuit a pio duce Wladislao, et Ugezd, que Kalika dicitur; Lu- sane tota uilla cum tota silua Messny, et ibidem Vgezd usque ad custo- diam, quod uulgariter dicitur strasa, videlicet patrimonium, quod emit ibi- dem a Benes filio Marci; Cirnoticih, quantum habuit; Rassine totam uillam cum silua; ibidem equas dedit, quas dicimus emissarias; Trebnussy etiam ad aratrum; Gocicih dimidiam uillam Gradisste et siluam Hudonicih, quod habuit, et in eadem uilla Mizlibor et uxor eius dederunt terram ad tria aratra. Idem episcopus Lubuici dedit, quidquid habuit, Janoseuicich totam uillam, Zedelisti terram, Konicich terram Joannis episcopi familia: Mutis, Radol, Janitcha, Ratua, Malana, Manka, Bogumila, Mosna, Milgozt, Branka, 28*

Strana 220
220 Cykta, Agna et septem alii. Hec autem sunt, que dux Wladislaus pius et magnificus institutor clericalis castimonie per totam Bohemiam cum con- iuge sua domina Gertrude, pia matr eclericorum, monialium et orphanorum, dedit pro remedio anime sue fratribus et sororibus famulantibus Deo et sancte Dei genitrici sanctoque Augustino ducentos denarios de moneta omni die Sabbathi. Curiam suam Raduniec cum omnibus appenditiis suis, videlicet uillis, suis ancillis et aliis dominiis eo pertinentibus. Nomina uero seruorum hec sunt: Buss, Milon, Bles, Onata, Lesan, Bun, Brugan, Jacob, Bohdan, Oscy pastor equorum, Colek sator, Modlak, Nedoma, Lubata, Ra- dosta faber, Dedon, Wrat torneatores picariorum, qui sunt in eadem uilla, uoluntarie se seruitio subdiderunt, Cira, Bata, Zudar, Bohdan, Bozpor, Gogil hortulanus, Stikon, Bohuta, Zobeslau. Hii uero sunt babulci: Bu- data ipse est quintus, Peztek ipse quartus, Vteh ipse tertius, Zwak ipse quintus, Luten ipse tertius, Gelissa, Mikec, Bulla ancilla, Nadey, Bohdan. In uilla Strassicih quatuor terre, Nagonicih terra, Griceticih uiginti terre, Sbirne similiter arator et sex terre. Idem etiam dux dedit Cisca uillam pro anima Michaelis et Lassouici serui; dedit etiam Ugonenici cum fa- milia hac: Bel ipse quintus, Kadac, Poztan ipse quintus, Kryssan ipse octauus, Modlibohus ipse quartus, Gropon, Casta, Dobrotag, Bohdan ipse quartus, Bohdana ancilla ipsa tertia, Lizzec ipse quintus, Borek ipse se- cundus, Vacemil, Dalata ipse quintus, Premil ipse quintus, Beska ipse quar- tus, Milleiss, Nutil ipse quartus, Pomnen, Krasky ipse quartus; uillam Goloni- zich et Golossicich cum luco uno, starakonopnic, quas uillas pater eius emit... E copia sec. XVII. in arch. Gradice. — Annal, ord. Praemonstr. II. DLIX. CCXLIV. Conradus, Romanorum rex, recipit monasterium Urspergense in suam pro- tectionem sub testimonio Heinrici, Moraviensis episcopi. Act. pridie Nonas Septembris, dt. Vlmae, 1143. Covnradus, Romanorum rex . . recipit fratres prepositure in Ursperg in suam protectionem . . testes Waltherus Augustensis episcopus. Her-

Strana 221
221 mannus Constantinus episcopus. Haeinricus Morabiae episcopus. Willehal- mus Apulie episcopus. Adelbertus abbas Eleuuangensis. Ruopertus abbas Othenbuiron. Gotheshalcus abbas Echenbrunnon. Dux Fridericus filiusque eius Fridericus. Rovdolus comes Brigantinus. Theobaldus comes. Adel- bertus comes. Hugo comes ect. . . . Acta sunt hec anno dominice incarna- tionis MCXLIII. quinto ordinationis (Conradi regis), indictione VI. pridie Nonarum Septembrium. Data ulme per manum arnolphi cancellarii. Monumenta boica Vol. XXIX. T. I. 280. CCXLV. Miroslaw, e primatibus Boemiae, persuadente Heinrico, Moraviae episcopo, fundat et dotat monasterium ord. Cisterciensium Sedlecense. cc. 1143. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Notum sit omnibus Christi fidelibus tam futuris, quam presentibus, quod regnante domino Vladislao Boemiorum duce serenissimo cum uxore sua nobilissima domina Gertrude quidam de primatibus Boemie Miroslaus nomine diuino monitus partim timore et amore, saluti sue volens consulere, cum sepius et a sapientioribus et etate prouectioribus audiuisset, sine cultu vere religionis nec charitatis unitatem posse subsistere, nec Deo gratum exhiberi seruitium: statuit se religiosas personas diligere, et earum quieti auxiliante domino prouidere. Consideratis ergo sanctorum virorum secundum diuersam professionem variis conuersa- tionibus, ad unius tamen domus celestis patris mansiones tendentibus, delegit de ordine Cisterciensium aliquot fratres mediatores sibi cum Christo pro- curare. Hoc ergo pio ac sancto voto de die in diem magis ac magis per gratiam sancti Spiritus incalescente de claustro Waltsaxen conuentum fratrum sibi impetrauit committi. Cuius petitioni sancte conuersationis vene- rabilis abbas Gerlacus acclinatus conuentum fratrum in Bohemiam direxit, quibus sancto desiderio susceptis prefatus dominus Miroslaus consentiente et attestante predicto venerabili duce Boemie Vladislao, et reuerendo Ottone Pragensium episcopo canonica auctoritate confirmante, presuadente

Strana 222
222 etiam et adtestante venerabili domino Heinrico Morauiensium episcopo, locum, qui dicitur Sedlecz, cum omnibus, que adtinent, Deo et sancte Dei genitrici Marie in usus fratrum predictorum in perpetuum libere dedit. Inprimis siquidem statuens, ut ordo monachicus secundum beati Benedicti regulam, et patrum Cisterciensium institutionem perpetuis ibi temporibus inuiolabiliter conseruetur. Succedente ergo temporis opportunitate diuina gratia auxiliante fundata est in Sedlecz ecclesia diuino seruitio apta, et ei ordini congrua. Cui a primo fundationis sue exordio possessiones, quarum nomina infra continentur ad usus ipsius ecclesie et fratrum ibidem Deo deseruientium libere sine ullius reclamatione collate sunt: Solnic, Ho- thouici, Podollani cum omnibus appendiciis suis. Gradische cum aqua, pra- tis et silua. Sdebudici. In Pobor curia cum terra. Odolen et terra Donati. Bilani, Maleiouici, Lubenici, Glusow et Cacin cum omnibus attinentiis suis usque ad riuulum circa Porram siluam fluentem. Ceterum ut bonum principium finis melior consequatur, prefatus Miroslaus totis visceribus intentus in posterum quoque predicte ecclesie prouidere, cum unicum haberet filium, constituit, ut si hic filius sine filio herede moreretur, vel etiam in posterum deficiente in linea filiorum herede sine cognatorum, vel consan- guineorum contradictione tota eius hereditas ad usus ecclesie in Sedlecz reuertatur. Hoc etiam Dersislaus, Miroslai sororis filius, nullum habens filium de sua hereditate constituit. Diuino ergo amore inflammati tam ue- nerabilis dux, quam reuerendi patres episcopi dominus Otto Pragensis, ac uenerabilis Heinricus Morauiensium episcopi, cuius prudenti consilio Boe- mia decorata regebatur decreuerunt, ut nulli omnino hominum liceat pre- fatum locum temere perturbare, aut eius possessiones auferre vel minuere, vel etiam ullatenus inuadere, vel ullis vexationibus fatigare; sed omnia integra conseruentur et illibata permaneant, tam ipse locus, quam possessiones et omnia quecunque illius loci ecclesia ab initio libere possedit, aut in futurum concessione pontificum, largitione principum, oblatione fidelium, seu aliis iustis modis prestante Domino poterit adipisci. Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisue persona predictam ecclesiam, vel eius possessiones inquietare temptauerit, ream se diuino iudicio de perpetrata iniquitate co- gnoscat. Cunctis autem iam sepe dictam ecclesiam, vel eius possessiones

Strana 223
223 tuentibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructus bone actionis percipiant, et apud districtum iudicem premia eterne beatitudinis inueniant. Ut autem hec constitutionis et priuilegii pagina rata permanens omni ambiguitate careat, iam sepius dicti fideles serui Christi dux vide- licet et venerabiles patres episcopi sigillorum suorum notis confirmauerunt. Dobner Annalium T. VI. pag. 284. CCXLVI. Guidonis, legali apostolici, relatio ad ponlificem de reconciliatione ducum Moraviae cum duce Boemiae, et de correctione cleri per Boemiam et Moraviam. 1143. Ego Guido, cardinalis diaconus sancte Romane ecclesie et apostolice sedis legatus in Boemiam destinatus, iuxta Boemiam in orientali marchia moram feci, neque volens, neque potens tunc Boemiam ingredi propter guer- ram, que in ea grassabatur, sub qua non solum pax populorum, sed etiam status ecclesiarum grauiter periclitabatur. Morauienses enim, qui sunt sub duce Boemico, propter suam culpam ab episcopo suo canonice fuerant ex- communicati. Quia ergo non est opus valentibus medico, sed male haben- tibus, primo ad Morauienses accessimus, et eis verbum pacis et salutis an- nuntiare curauimus. Illi vero, quia erant excommunicati, primo absolutionem petierunt et satisfactionem condignam patri suo promiserunt. Nos autem, quia fallere noluimus et falli timuimus, ad excludendas omnes astutias eorum, iuramentum satisfactionis et obedientie ab eis requisiuimus: quod licet inuiti tandem, prout nobis placuit, sacrosanctis euangeliis, sanctorum reliquiis tactis perfecerunt; et sic satisfactione, quam iurauerunt, usque ad presentiam episcopi eorum dilata, Patauiam iuimus et illuc dominum Olo- mucensem episcopum ad nos vocauimus. Et eo deducente Pragam veni- mus, et ibi Morauiensibus, videlicet Wratizlao et Cunrado et Olloni gra- tiam ducis acquisiuimus. Hiis itaque peractis et bona voluntate ducis in assensum nostrum prouocata, ad exstirpanda clericorum vitia in quantum

Strana 224
224 valuimus, diuina adiutrice gratia operam dedimus. Et primum in Pragen- sis ecclesie prepositum Juratam, assistentibus nobis episcopis, adiuvante etiam nos viriliter duce Wladizlao christianissimo, sub testimonio multorum fidelium sententiam depositionis dedimus, et prebendam ei abstulimus, quia sine omni ordine clericali manens adhuc laicus erat, et uxorem habens, eam dimittere noluit nec potuit, quia illa consentire noluit. Similiter eiusdem ecclesie decanum Petrum a decania et archidiaconatu atque omni altaris ministerio in perpetuum alienauimus, atque prebendam ei abstulimus, quia trigamus erat, et simonie multimoda infamia respersus. Sebastiano etiam prebendam abstulimus, quia laicus erat et uxorem habebat; et multos alios in eadem ecclesia, qui infames erant, deposuimus et honoribus ecclesiasticis priuauimus. Wissegradensis ecclesie prepositum Hugonem deposuimus, et ab omni altaris ministerio in perpetuum alienauimus, atque prebendam ei abstulimus, quia bigamam uxorem habens laicus fuit. Magistrum etiam eiusdem ecclesie Heinricum de terra expulimus, quia presbyter erat et uxo- rem ibi duxerat, et insuper etiam monachus in terra sua fuisse dicebatur, et sine formata in Boemiam venerat. In Morauia etiam Olomucensis ecclesie decanum Thomam et magistrum Milgost pro fornicatione deposuimus. In tota etiam Boemia et Morauia bigamos et viduarum ac repudiatarum maritos in clero inuentos deposuimus, et ab omni altaris ministerio semotos per- manere statuimus; concubinarios publicos in subdiaconatu, diaconatu, pres- byteratu inuentos ecclesiasticis beneficiis et officiis priuauimus; reliquos etiam altaris ministros incontinentes, videlicet subdiaconos, diaconos, pres- byteros a sacri altaris ministerio alienauimus. Ad singula vero senten- tiarum nostrarum capitula patrum decreta nobis fauentia recitari fecimus, ut, quod agebatur, staret firmius. Ad hec episcopis precepimus, ut in pa- rochiis suis plebales ecclesias distinguant. Preterea quia multos inuenimus illic presbyteros ad nullos certos titulos ordinatos, ac per hoc multas enor- mitates emersisse agnouimus, precepimus eis, ut sicut in canonibus man- datur, nullus altaris minister absque certo titulo deinceps ordinetur. E cod. Mss. supra citatis Olomucensi et Pragensi.—In Litoviens i deest.

Strana 225
225 CCXLVII. Wladislaw, Boemorum dux, ecclesiae Olomucensi castrum Podiwjn resti- tuil confirmatis juribus et liberlatibus super eodem, aliisque additis. 1144. † In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Wladizlavs bohemo- rum dvx omnibvs christicolis tam moderni quam futuri temporis. Cum omnis potestas que iuxta apostolum non nisi ex deo est. propensiori sollicitudinis uigilantia ad hoc eniti debeat. ut cum omnium tum precipue ecclesiarum dei iura. et integra conseruare. et que conuulsa sunt ad equitatis normam deo auctore reformare ualeat. ut pro amministratione regiminis momentanei potestatum omnium datori merito conplaceat. Nos quoque decorem domus dei et locum habitationis glorie sue diligentes. ecclesiis dei in terra nostre dicionis constitutis sua iura inuiolata conseruari uolumus. et si quid ali- quorum malicia uel ignorantia. uel etiam negligentia minus cautum est ad statum iusticie nostris temporibus reduci desideramus. Qua de re etiam sanctam olomucensem ecclesiam super castro PODIVIN quod in Morauia situm est. sepe apud predecessores nostros boemorum duces. et quod ma- ius est apud apostolicam sedem querimoniam mouisse cognouimus. et idem castrum ex antiquo iuris sui fuisse. sed postea lite quidem tantummodo contestata sed nullomodo decisa in ius pragensis episcopi nescio qua ra- tione transisse comperimvs ! primum quidem diuine iusticie intuitu. ac deinde uenerabilis uiri domini HEINRICI olomucensis episcopi interuentu pre- dictum castrum olomucensi ecclesie restituimus. et ne ulla super hoc pra- gensi ecclesie posset deinceps oriri reclamatio competens pro libitu domini OTTONIS pragensis episcopi concambivm SELEV scilicet cum appendi- ciis suis pragensi ecclesie principali munificentia contulimus. ut et olomu- censis ecclesie diuturna querela iusto exitu terminata sopiretur. et ecclesie pragensi nichil super hoc diminutum uideretur. Jura quoque antique in- stitutionis super eodem castro reformare intendentes. monetam ut primo fuit inibi fieri statuimus. insuper liberali munificentia concedentes principali auctoritate roborauimus. ut predicte olomucensis ecclesie homines. siue sint 29

Strana 226
226 liberi siue serui cuiuscunque conditionis. cuiuscunque etatis aut sexus. tam in domini WRATIZLAI. quam domini CVONRADI. necnon domini OTTONIS terra commorantes. ab eorum successorumque ipsorum MORAVIE principum potestate et dominio sequestrati ac penitus religati nullis tribu- torum. uectigalium. ceterorumque huiusmodi exactionibus grauari debeant. ab omni infestatione et uexatione principum terre illivs liberi permaneant. Nullus eos pro castrorum que in terra illa sita sunt reedificatione. nullus pro ingruenti aliqua expeditione inquietare audeat. sed ab omni prorsus munerum executione liberi. ea tantum que uenerabili patri nostro domino OLOMVCENSI episcopo HEINRICO qui in presentiarum habetur eiusque successoribus substituendis inperpetuum comoda uisa fuerint exequendi li- beram facultatem habeant. Vt autem hoc nostre constitutionis donum amodo et deinceps auctore deo ratum habeatur perpetui anathematis obtentu ab utroque episcopo firmari rogauimus. scriptique presentis tenore. et sigilli nostri impressione. simul etiam nobilium nostrorum ceterorumque testium annotatione roborari fecimus. Quorum nomina sunt hec Otto Pragensis episcopus. Daniel pragensis prepositus. Boguzlau Wissegradensis pre- positus. Groznata Melnicensis. Sebastianus Luttomericensis. Heinricus pragensis decanus et Damianus Wissegradensis. Pula prepositus de sac- ceska. Magnus custos ecclesie sancti Wencezlai. Mahfridus archipresbyter. Ovdalricus archipresbyter. Mladota archipresbyter. Zuac archipresbyter. Perhtoldus archipresbyter. Ippolitus archipresbyter. Paulus archipresbyter. Spitigneu filius ducis boriwoy. Heinricus. Depoldus. et Wladizlau. filius Zobezlai ducis. Comes Dirsizlau. Mirozlau. Casta. Zobezlauec. Cvonradus dapifer. Budizlau pincerna. Ropraht. Beness. Zuoysa. Zlaua cum filio bra- nis. Zbrazlau. Bauor. Ztrezimir, Mztigneu. Marquart de dubraua. Budiss. Zauissa. Nacas. Jurik agaso. Bun cum fratribus Pribran et Bicen. Ne- moy. Jarogneu. Hwalek. Wecel. Girdebor. Olen. Zveyzlau. Wilalm. Wa- cek. Jarogneu de satec. Welizlau filius petri. Ex originali in archivo archiepisc. Olomucii. — Excusum incorrectius dedit Richter in Serie episcop. p. 289. e cod. sec. XIV. capit. Olomuc. — Item transcriptum est in cod. sec. XIV. in arch. archi- episcopali Cremsirii.

Strana 227
227 CCXLVIII. Wladislaw, Boemorum dux, confirmat ecclesiae Olomucensi circuitum „Lubac" cum silva, ejusque terminos et libertates diffinit. 1144. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Wladizlaus dei gracia bohe- morum dux. Cum principalis sit prouidentie acta suorum temporum ad suorum successorum memoriam deferre. et ea precipue que libertati pro- spiciunt ecclesiastice. Nouerint tam presentes quam futuri. quod nos ad petitionem uenerabilis episcopi olomucensis Heinrici circuitum de Lubac quem tempore reuerendi Johannis eiusdem ecclesie episcopi dux Zobe- zlaus bone memorie iam dicte ecclesie contulerat. confirmauimus ei et eius successoribus perpetua pace possidendum. Erat autem circuitus ille datus a prenotato principe cum assignatione cirotece in silua. que interiacet inter Cazlauensem et Brinensem prouinciam. in cuius parte habitabant homines. qui vulgo ztras appellantur. quorum erat officium quandam uiam custodire. ne cui per eam sine speciali mandato principis pateret transi- tus terram bohemie ingrediendo uel exeundo. ita ut hoc obsequio dediti cum aliis hominibus de Jesulboricensi circuitu a nullo principe pro castro- rum edificatione uel imminenti expeditione inquietarentur. Sed ne posteris eiusdem circuitus mete uenirent in dubium uel alicuius uiolencia predictam ecclesiam super eodem impediret. eas presenti pagina fecimus adnotari. Sunt autem hee: Camenica ex una parte. ex alia uia Lubetina. uersus Morauiam aqua que dicitur Ozlaua. in bohemia Palaua. Insuper principali munificentia omnibus hominibus Olomucensis ecclesie in terra bohemie de- gentibus eandem concessimus libertatem quam habent in aliis priuilegiis nostris expressam. scilicet ut ab omni liberi sint iure vel exactione. quod ad principis spectat utilitatem. Omnes autem possessiones a principibus eidem ecclesie collate uel conferende siue per eiusdem ecclesie anti- stitem uel eius successores in posterum requirende eadem gaudeant liber- tate. Vt autem hec nostre confirmationis pagina deinceps non irrite- tur quolibet ausu temerario. contra eam venientes tam a pragensi quam 29*

Strana 228
228 ab olomucensi episcopo fecimus excommunicari. et presens scriptum nostro sigillo muniri subscriptorumque testium adnotacione roborari. Quorum no- mina sunt hec. Otto Pragensis episcopus. Daniel pragensis prepositus. Boguzlau Wissegradensis perpositus. Groznata Melnicensis. Sebastianus Luttomericensis. Heinricus pragensis decanus et Damianus Wissegraden- sis. Pula prepositus de sacceska. Magnus custos ecclesie sancti Wence- zlai. Mahfridus archipresbyter. Ovdalricus archipresbyter. Mladota archi- presbyter. Zuac archipresbyter. Perhtoldus archipresbyter. Ippolitus archi- presbyter. Paulus archipresbyter. Spitigneu filius ducis boriwoy. Heinri- cus. Depoldus. et Wladizlau. filius Zobezlai ducis. Comes Dirsizlau. Miro- zlau. Casta. Zobezlauec. Cvonradus dapifer. Budizlau pincerna. Ropraht. Beness. Zuoysa. Zlaua cum filio branis. Zbrazlau. Bauor. Ztrezimir. Mztigneu. Marquart de dubraua. Budiss. Zauissa. Nacas. Jurik agaso. Bun cum fra- tribus Pribran et Bicen. Nemoy. Jarogneu. Hwalek. Wecel. Girdebor. Olen. Zveyzlau. Wilalm. Wacek. Jarogneu de satec. Welizlau filius petri. E codd. Mss. sec. XIV. privilegiorum episcopatus Olomucensis, I. capituli Olomuc. et II. archiepiscopali Cremsirii. — Item e confirm. Ludo- vici regis in archivo archiepisc. Olomucii. — Excusum incorrectius apud Richter in Serie episcop. Olomucensium p. 292. CCXLIX. Conradus, Romanorum rex, ecclesiac Olomucensi confirmat restilulum ca- strum Podiwjn cum libertatibus super eodem. Dt. apud Babenberg. 1144. † In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Cuonradus diuina fauente clementia Romanorum rex secundus. Iusticie diffinicio est. constantem ac perpetuam habere uoluntatem tribuendi unicuique. quod sibi iure competit. Quam uirtutem cum omne hominum genus partim a natura. partim insti- tutis legalibus edoctum colere semper et exercere habeat. precipue tamen regie dignitati congruit. talem animi habitum immutabilis induere. eis ta- men personis nostra in omni pietatis et equitatis defensione dignacio pro-

Strana 229
229 pensiorem debet adhibere beneuolenciam. que diuinis sincerius sunt man- cipate obsequiis et nobis in administracione regni sollicite agentibus et operacionis munere beneficis et ueracis consilio. subsidio et indefessi laboris studio assistunt. Ea propter reuerende pater Heinrice Olomucensis presul. quem ob religionis immaculate meritum preceptorem et tanquam mediato- rem in hiis. que ad dei cultum principaliter pertinent. pre omnibus regni nostri pontificibus elegimus. per presentis precepti paginam reddimus tibi et per te Olomucensi ecclesie tuisque catholicis successoribus in perpe- tuum confirmamus castellum Podiuin cum omnibus suis pertinenciis. cum omni integraliter potestate. vtilitate et fructu qui exinde prouenire nunc et in omne tempus potest ut ecclesie Olomucensis pontifices habeant. pos- sideant libere et absque ullius contradiccione utantur ac disponant. Sane ipsum castellum Podiuin possessionesque et res ad ipsum appendentes antiquo tempore Olomucensis retinuit ecclesia. sed temporum ac rerum perturbacione oborta Pragensis ecclesia predictum castellum occupauit et usque ad nostra tempora tenuit. cum tamen crebris interpellacionibus Olo- mucensis ecclesia tam aput regni tribunalia. quam aput catholicorum con- cilia querimoniam uentilasset. Verum cum utrobique causa perspicue cognita lisque decisa et possessio ecclesie Olomucensi adiudicata esset. Pragen- ses tamen tocius iuris neglecto suffragio iniuria persistebant. Ceterum nostra urgente iussione fidelis noster dux boemie Ladizlaus. facta suffi- cienti pro hoc et grata commutacione cleri Pragensis et fidelium suorum predium Seleu et omnia que ad ipsum pertinent. ut omnis de cetero lis inter episcopos Olomucensem et Pragensem de castello Podiuin penitus sopiretur et ecclesia Olomucensis perpetue in quiete possessionis priuilegio potiretur exclusa in perpetuum omni super eodem castro et bonis ad eum pertinentibus Pragensis ecclesie querimonia. Ad cumulandam uero nostre deuocionis beneuolenciam in eodem castro percussuram monete publice tibi concedimus et confirmamus. super quo regia auctoritate precipimus. ne quis dux aut comes eam interdicere aut corrumpere ullo modo audeat. pe- nam a nostra maiestate debitam suscepturus. qui aduersus nostra instituta uenire ausu temerario temptauerit. Omnem uero episcopii tui familiam siue serui sint siue coloni siue scripticii utriusque videlicet sexus et omnis

Strana 230
230 etatis personas sub tue tuorumque successorum potestatis dominio et ordi- nacione ac iuridiccione manere decreuimus. ut nullius dignitatis uel condi- tionis homo a sua eos quiete et immunitate ulla ualeat exaccione uel uio- lencia perturbare. Si quis uero. quod absit. hanc nostram confirmacionem infringere temptauerit. C libras auri purissimi componat. quarum partem di- midiam camere nostre. reliquam uero prefate ecclesie Olomucensi persoluat. Vt autem hec pagina firma et inconuulsa omni deinceps tempore permaneat sigilli nostri impressione eam insigniri iussimus. manuque propria ut infra uidetur corroborantes. Qui presentes aderant testes subter notari fecimus. Quorum nomina hec sunt : Fridericus Magdeburgensis archiepiscopus. Bucco Wormaciensis episcopus. Sifridus Spirensis episcopus. Embricho Wirze- burgensis episcopus. Eilbertus Babenbergensis episcopus. Vddo Cicensis episcopus. Otto Frisingensis episcopus. Wicherus Brandenburgensis episcopus. Heinricus Ratisponensis episcopus. Wibaldus Stabulensis abbas. Fridericus dux Sueuorum. Adalbertus marchio de Brandenburch. Cuonradus marchio de Misin. Otto palatinus comes de Witelinesbach. Dietpoldus marchio de Voburch. Geuehardus comes de Sulzebach. Fridericus aduocatus Ratisbo- nensis. Hermannus comes de Cuich. Adolphus comes de Montibus. Vthel- ricus comes de Lencebroch. Bertolphus comes de Andessa. Godefridus castellanus de Nurinbergh. (Signum domini Cuonradi Romanorum regis secundi.) Ego Arnoldus cancellarius vice Heinrici Moguntini archiepiscopi et archicancellarii recognoui. Anno dominice incarnationis millesimo cente- simo quadragesimo quarto. indictione sexta. regnante Cuonrado Romanorum rege secundo. anno uero regni eius septimo. Data est apud Babenberg in Christo feliciter. Amen. Ex eisdem fontibus modo citatis. — Excus. apud Richter ibidem. CCL. Lucius papa II., Heinricum, Olomucensem episcopum, propter quaedam eccle- siastica negotia Romam evocat. Dt. Laterani VI. Idus Julii, 1144. Lucius episcopus, seruus seruorum dei, venerabili fratri Heinrico, Olo- mucensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Fraternitatis tue

Strana 231
231 litteras debita benignitate suscepimus, et super hoc, quod ex ipsarum in- spectione de nostra promotione te letari intelleximus, gratum habemus, licet ipsa promotio et officii dignitas nullam nobis quietem vel mentis tranquillita- tem conferat, immo curas et sollicitudines, labores quoque et tribulationes nobis quandoque augeat. Nos quidem personam tuam ante hoc officium sin- cero affectu dileximus, et nunc affectuosius diligere volumus, et in quibus secundum deum possumus, honorare. Tua itaque interest, in hiis, que ad officium tuum pertinent, ita temetipsum laudabiliter exercere, et ad honorem et exaltationem matris tue sancte Romane ecclesie studiose intendere, ut deus exinde honoretur, et eadem Romana ecclesia de tua deuotione letetur. Preterea quoniam in quibusdam negotiis ecclesiasticis tue discretionis opus habemus consilio, per presentia tibi scripta mandamus, ut presentiam tuam quam citius nobis exhibeas. Datum Laterani VI. Idus Julii. E codicibus Mss. n. CCXXVI. citatis. — In Litoviensi deest. — Exeusum dedit Pessina in Phosph. p. 560. et Dobner Mon. I. 379. CCLI. Lucius papa II. Heinricum, Olomucensem episcopum, iterato Romam evo- cal. Dl. Romae XIII. Kal. Septembris, 1144. Lucius episcopus, seruus seruorum dei, venerabili fratri Heinrico, Olomucensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Fraternitatis tue litteras debita benignitate suscepimus, et que in eis continebantur, di- ligenter attendimus. Vnde quemadmodum per alia tibi scripta mandauimus, iterato mandamus, ut quam citius poteris, presentiam tuam nobis exhi- beas. Et tunc tam de his, que nobis significasti, quam de aliis, de qui- bus tecum loqui volumus, per te veritate plenius cognita, quod statuendum fuerit, auctore domino statuemus. Datum Rome XIII. Kal. Septembris. Ex eisdem codicibus Mss. supra citatis.

Strana 232
232 CCLII. Lucius papa II. mandat Oltoni episcopo Pragensi, ut monasterium Ray- gradense adversum Wratislaw, ducem Brunensem, et alios nobiles tuetatur. 1144. Lucius episcopus, seruus seruorum dei, venerabili fratri Ottoni, Pra- gensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Conquerentes nobis transcripsere litteras dilecti filii . . . abbas et fratres eiusdem de Brevnov, quod sibi per laicas personas videlicet Wratizlaum ducem et nonnullos nobiles terre eiusdem rapiendo et detinendo bona monasterii Raygradensis, quod eorum esse dinoscitur, non modice iniurie et dampnationes inferantur. Quapropter fraternitatem tuam hortamur ect. E cop. sec. XIV. in archivo archiepiscopali Olomucii. CCLIII. Olto, dux Olomucensis, unacum Heinrico episcopo vitae discrimen elapsus monasterium Litomyšlense, ordinis Praemonstratensis, ab eodem episcopo fundatum villis Pamětice, Wažan et Ricowice aliisque proventibus in Mo- ravia dotat. Actum Litomyslii mense Februario, 1145. In nomine sanctissime trinitatis et indiuidue unitatis. Otto dei gratia dux Olomucensis notum facimus uniuersis tam presentibus, quam futuris huius scripti tenorem intuentibus imperpetuum. Quum me unacum reuerendo in Christo patre domino Zdicone, episcopo Morauiensi, protegente omnipotentis Dei prouidentia et misericordia manus inimicorum nostrorum sanguinolentas uiteque discrimina effugere contigerit, ad altare diui Wenzezlai in ecclesia Lutomuslensi genibus prouolutus, gratiis quoque feruentissimis peractis, do- mino Joanni abbati et fratribus suis ibidem servitio diuino mancipatis, et nouissime per eundem dominum episcopum fundatis, largam elemosynam

Strana 233
233 conferre deuoui, hac conditione interposita, ut diu noctuque omnipotenti Deo, qui nos neci inopinate eripere est dignatus, gratias agere profundissimas, eum venerari, laudare, ac pro nostra sospitate exorare non cessent. Contuli itaque de bonis proprietatis mee uillam Pamyetici cum terra ad octo aratra et sylua adiacente. Familias dedi Jutrik cum filio Lubos. Janec. Sdata. Bolehna cum filio Vnata. Velik cum filiis Jarohneu et Zbizlau. Deda. Mil- gost. Dobrata cum filia Zdena. Dedi quoque fabrum nomine Nema. Dedi custodem vaccarum Niney nomine. In villa Wazane dedi tres araturas cum decimis ville ibidem et familias Olek cum filiabus. Queta cum filio Samota. Ludek cum filiis Hual et Petro. In Richouici dedi terram ad duo aratra. Dedi ibidem seruientes Hual. Ludzlau. Vaurik. Dedi custodem silue, nomine Jan, quam siluam emeram ab Hermanno milite nostro, et eisdem fratribus contuli. Dedi etiam sextum denarium thelonei in Geuich et de ponte in Le- touichi; pro quibus uero nobilis noster Emerammus, filius Bozek, domino ab- bati in Wazane terram unius aratri, in Richouici ad duo aratra, et in Sudici ad duo aratra cum ministerialibus ibidem uice concambii de nostro accedente fauore contulit. Et ego Heinricus, VII. episcopus Morauiensis, tam largam pie liberalitatis donationem illustris domini Ottonis, principis Morauiensis, auctoritate diuina sub anathemate firmaui in eternum. In robur perpetue firmitatis presens pagina sigillis domini ducis Ottonis et domini episcopi est communita. Actum in Lutomusle mense Februario, indictione VIII. presen- tibus testibus, qui sunt hii. Comes Petrus. Comes Preduoy. Emeramus. Suda. Prostey. Slaua. Grabise. Protiuen. Jarey. Lubgost. et alii quam plu- res. Datum per manus Friderici capellani nostri. Amen. E copiario Ms. sec. XIII. archivi quondam Gradicensis descr. Friebek. CCLIV. Eugenius papa III. suscipit ad preces Heinrici, Moraviensis episcopi, monasterium s. Georgii Pragae in sedis apostolicae protectionem, ejusque possessiones confirmat. Dt. Viterbi III. Kal. Maji, 1145. Eugenius episcopus, seruus seruorum dei, dilectis in Christo filiabus Berte abbatisse sancti Georgii, eiusque sororibus tam presentibus quam 30

Strana 234
234 futuris regularem uitam professis in perpetuum. Religiosis desideriis di- gnum est facilem prebere consensum, ut fidelis deuotio celerem sortiatur effectum. Eapropter, dilecte in Domino filie, pro his, que de religione et honestate uestra per venerabilem fratrem nostrum Henricum, Morauiensem episcopum, religiosum et honestum uirum intelleximus, preces ipsius pro uobis paterna benignitate admittimus, et beati Georgii ecclesiam, que in Pragensi ciuitate sita est, in qua postpositis secularibus et mundi illecebris pro celestis regni desiderio incluse diuino vacatis seruitio, sub beati Pe- tri et nostra protectione suscipimus et presentis scripti priuilegio commu- nimus. Statuentes, ut quascunque possessiones, quecunque bona ex dono uel concessione nobilis uiri Wladizlai, Boemorum ducis, in presentiarum iuste et canonice possidetis, aut in futurum concessione pontificum, largi- tione regum uel principum, oblatione fidelium, seu aliis iustis modis deo propitio poteritis adipisci, firma uobis uestrisque succedentibus et illibata permaneant. Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum liceat prefatam ecclesiam temere perturbare, aut eius possessiones aufferre, uel ablatas, retinere, minuere, aut aliquibus vexationibus fatigare; sed omnia integra conseruentur uestris et aliorum, pro quorum gubernatione et sustentatione concessa sunt, vsibus omnismodis profutura, salua sedis apostolice aucto- ritate, et Pragensis episcopi canonica iustitia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisque persona hanc nostre concessionis paginam sciens temere contra eam uenire, et inclusionem uel quietem uestram perturbare temptauerit, secundo tertioque commonita si non satisfactione congrua emendauerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se diuino iudicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo cor- pore et sanguine dei et domini redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districte ultioni subiaceat. Cunctis autem eidem loco iusta seruantibus sit pax domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bone actionis percipiant, et apud districtum iudicem premia eterne pacis inueniant. amen. amen. amen. (L. M.) Ego Eugenius catholice ecclesie episcopus subscripsi. Ego Conradus Sabinensis episcopus ss. Ego Theodewinus sancte Rufine episcopus ss.

Strana 235
235 (L. M.) Ego Gregorius presbyter cardinalis tituli Calixti subscripsi. Ego Guido presbyter cardinalis tituli sancti Crisogoni ss. Ego Thomas presbyter cardinalis tituli Vestine ss. Ego Gregorius diaconus cardinalis ss. Sergii et Bachi ss. Ego Otto diaconus card. s. Georgii ad uelum aureum ss. Ego Guido diaconus cardinalis ss. Cosme et Damiani ss. Ego Octauianus diac. card. s. Nicolai in carcere Tulliano ss. Ego Johannes diaconus cardinalis sancti Adriani ss. Datum Biterbi per manum Roberti sancte Romane ecclesie presbyteri car- dinalis et cancellarii IIII. Kalendas Maii. Indict. VIII. Incarnat. dominice anno MCXLV. Pontificatus uero domini Eugenii III. pape anno I. Originale in arch. c. r. aulico Vindobonae — Excusum fragm. dedit Hammerschmidt in Historia s. Georgii p. 64. CCLV. Eugenius papa III. mandat episcopo Pragensi et duci Boemorum, ut Con- radum, Wratislaw, et Theobaldum duces eorumque complices excommunicatos ad satisfactionem episcopo Moraviensi compellant. Dt. Viterbi Nonis Junii, 1145. Eugenius episcopus, seruus seruorum dei, venerabili fratri Ottoni, Pragensis episcopo, et dilecto in Christo filio Wladizlao, illustri Boemorum duci, salutem et apostolicam benedictionem. A sede apostolica statutum est, ut si quis suadente dyabolo huius sacrilegii reatum incurrerit, quod in clericum vel monachum violentas manus iniecerit, anathemati subia- ceat, et nullus episcoporum illum presumat absoluere, nisi mortis urgente periculo, donec apostolico conspectui presentetur, et eius mandatum susci- piat. Peruenit ad nos, quod quidam parochiani venerabilis fratris nostri Heinrici, Morauiensis episcopi, dyabolico instinctu, dum ad sanctam Romanam veniret ecclesiam, personam suam ausu sacrilego inuaserunt. et bona sua au- ferre nullatenus timuerunt. Vnde nos, quorum precipue interest, tantum sacri- 30*

Strana 236
236 legium et tam grauem excessum impunitum non pretermittere, eosdem sa- crilegos, videlicet Conradum, Wratizlaum, Depoldum. Juratam, Doma- zlaum, Slauibor, Vgonem, Cvnonem, Micul, Groznatam, Rodmilum (alibi Rodnik), Bogdan in preterita solempnitate penthecostes astante populi mul- titudine excommunicationis vinculo innodauimus, et ab omnium fidelium con- sortio sequestrauimus. Ideoque per apostolica vobis scripta mandamus atque precipimus, quatenus tu, frater episcope, eandem excommunicationem publice denuncies et facias obseruari. Tu vero, fili Wladizlae dux, iuxta potentiam tuam tibi a deo collatam eos coherceas, donec fratri nostro de tam graui iniuria satisfaciant, et quidam ex ipsis iuxta mandatum et con- silium ipsius pro se et pro aliis ad nostram presentiam veniant, sicut in supra dicto decreto continetur, de tam graui sacrilegio mandatum nostrum accipiant. Datum Viterbi Nonis Junii. E codd. Mss. Olomucensi et Litoviensi jam saepius citatis. CCLVI. Eugenius papa III. mandat abbatibus Gradicensi et Trebicensi nec non Ottoni, duci Moraviensi, ut una cum duce Boemorum Conradum, Wrati- slaw et Theobaldum duces et eorum complices ad satisfactionem episcopo Moraviensi compellant. Di. Viterbii Nonis Iunii, 1145. Eugenius episcopus, seruus seruorum dei, dilectis filiis .. abbatibus de Gradis et de Trebech et dilecto in Christo filio Ottoni, illustri Morauiensi duci salutem et apostolicam benedictionem. Peruenit ad nos, quod quidam parochiani venerabilis fratris nostri Heinrici, Morauiensis episcopi, diabolico instinctu, dum ad sanctam Romanam tecum, fili dilecte dux Otto, veniret ecclesiam, personam suam ausu sacrilego inuaserunt, et bona sua auferre nullatenus timuerunt. Vnde nos, quorum precipue interest, tantum sacri- legium et tam grauem excessum impunitum non pretermittere, eosdem sacri- legos, videlicet Conradum, Wratizlaum, Depoldum, Juratam, Domazlaum, Slauibor, Vgonem, Cunonem, Micul, Groznatam, Radmilum, Bogdan in

Strana 237
237 preterita solempnitate pentecostes, astante populi multitudine, excommunica- tionis vinculo innodauimus, et ab omnium fidelium consortio sequestrauimus. Ideoque per apostolica vobis scripta mandamus atque precipimus, quatenus vos filii . . abbates eandem excommunicationem publice denuntietis. Tu vero, fili Otto dux, iuxta potentiam tuam, tibi a deo collatam, iunctis viribus una cum dilecto filio Wladizlao, Boemorum duce, eos coherceas, donec fratri nostro de tam graui iniuria satisfaciant, et quidam ex ipsis iuxta mandatum et consilium pro se et aliis ad nostram presentiam veniant, et de tam graui sacrilegio mandatum nostrum suscipiant. Datum Viterbii Nonas Junii. — E. cod. Ms. Litoviensi supra citato; — in Olomucensi deest. CCLVII. Eugenius papa III. suscipit ad preces Heinrici, Moraviensis episcopi, monasterium Litomyšlense in sedis apostolicae protectionem, ejusque pos- sessiones confirmat. Dl. Viterbii VI. Idus Junii, 1145. Eugenius episcopus, seruus seruorum dei, dilectis filiis . . . abbati monasterii in Lutomizl ordinis premonstratensis eiusque fratribus salutem et apostolicam benedictionem. Fidelem deuotionem uenerabilis fratris nostri Heinrici, Morauiensis episcopi, grato attendentes animo, eiusque iustis peti- tionibus, quibus pro uobis intercessit instanter, hilarem prebentes assensum et effectum, paterna, qua decet, benignitate inclinati ecclesiam sancte Marie una cum loco, in quo uestrum monasterium cernitur esse constructum, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et presentis scripti priuilegio communimus, statuentes, ut quascunque possessiones, quecunque bona ex larga concessione nobilium uirorum Brecizlai et Sobezlai, quondam Bohe- morum ducum, necnon Wladizlai ducis et Heinrici fratris eius, Ottonis, Mo- rauiensis ducis, et ipsius fratris nostri prefati Heinrici aliorumque uestra ecclesia iuste et canonice possidet, aut in futurum ex concessione pontificum, largitione principum, oblatione fidelium, seu aliis iustis modis deo propitio poterit adipisci, firma et illibata permaneant nunc et in posterum euum. Nulli

Strana 238
238 ergo omnino hominum liceat hanc nostre paginam confirmationis et pro- tectionis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis dei et beatorum Petri et Pauli, apostolorum eius, se nouerit incursurum. Datum Viterbii VI. Idus Junii. E copia in archivo ejusdem monasterii, quod intextum archivo Gradicensi in registratura c. r. Gubernii Moravici asservatur. CCLVIII. Eugenius papa III. intercedit apud Heinricum, Moraviensem episcopum, pro fratribus, qui e monasterio in monte Strahow sine licentia discesse- runt. Dt. Viterbii XI. Kal. Decembris, 1145. Eugenius episcopus, seruus seruorum dei, venerabili fratri Heinrico, Morauiensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Latores pre- sentium ad nos venientes significarunt nobis, quod a quibusdam fratribus seducti a religioso loco, qui dicitur Montis Syon, a tua deuotione funda- to, absque tua, abbatis quoque et fratrum suorum licentia discesserunt. Tandem vero ad locum ipsum redeuntes fratres ipsi eos recipere noluerunt. Quia igitur dignum est, ut sicut debita nostra cupimus a domino relaxari, ita fratribus nostris etiam in nos delinquentibus misericorditer condonemus, per apostolica scripta dilectioni vestre rogando mandamus, quatenus pro amore dei et nostro, si fratribus ipsis tolerabiles sunt, intuitu caritatis et misericordie eos in eodem loco recipi facias. Dt. Viterbi XI. Kal. Decembris. E codicibus Mss. Olomucensi et Litoviensi saepius citatis. CCLIX. Eugenius papa III. remitlit et commendat Conrado, Romanorum regi, Heinricum, Moraviensem episcopum. Dt. Viterbii II. Kal. Januarii, 1145. Eugenius episcopus, seruus seruorum dei, karissimo in Christo filic, Conrado, illustri Romanorum regi, salutem et apostolicam benedictionem.

Strana 239
239 Pro dilecto filio nostro C. Babenbergensi electo, nobilitatis tue et multo- rum religiosorum ac discretorum virorum litteras et preces recepimus et diligenter attendimus. Et quamuis Babenbergensem ecclesiam tamquam specialem sedis apostolice filiam et personam ipsam pro scientia et hone- state sua plurimum diligamus, vestris precibus tamen et persone commen- dationibus incitati spiritus sancti gratia inuocata, propriis tamquam beati Petri manibus in eiusdem ecclesie episcopum consecrauimus, atque hiis, que de dignitate ecclesie sue a predecessoribus nostris statuta sunt, in- nouatis, ipsum cum gratia sedis apostolice et litterarum nostrarum pro- secutione ad ecclesiam suam remisimus. De duce vero Polonico, unde similiter preces tuas recepimus, dilectionem tuam scire volumus, quod nos proxima mediante XL ipsius nuncios exspectamus. Et si tunc venerint, nos rei veritate diligentius inquisita, quod cum honore dei facere potue- rimus, pro amore tuo libenter faciemus, sicut qui personam tuam, tanquam specialem beati Petri militem, vera in domino caritate diligimus, et preces tuas secundum deum volumus exaudire. Preterea venerabilem fratrem nostrum Heinricum, Morauiensem episcopum, pro ipsius religione et ho- nestate et tua etiam commendatione paterna benignitate recepimus. Et quamuis ipsum tanquam religiosum et deo amabilem virum nobiscum ali- quamdiu in maximo honore et dilectione libentissime teneremus: tamen, quoniam tibi necessarium nouimus, ipsum tue nobilitati duximus remittendum. Versa itaque vice eum dilectioni tue propensius commendamus. Rogamus, ut eum pro nostro amore de caro cariorem habeas, et ipsius salubribus ammonitionibus humiliter acquiescas. Datum Viterbii II. Kal. Januarii. E codicibus Mss. Olomucensi et Litoviensi sacpius citatis. CCLX. Conradus, Romanorum rex, confirmat Corbejensi monasterio restitulam piscationem apud Houcvar, sub testimonio Heinrici, episcopi Olomucensis. Dl. apud Corbejam, 1145. Cunradus, Romanorum rex secundus, . . . . . apud Corbiam, solen- nem curiam celebrans .. confirmat monasterio Corbeiensi restitutam pisca-

Strana 240
240 tionem apud Houcvvar. Testes . . Theodowinus sanctae Rufinae episco- pus apostolicae sedis legatus. Thomas sanctae Romanae ecclesiae cardi- nalis. Bernardus Paderbornensis episcopus. Rodolphus Halberstadensis. et Bernardus Hildesheimensis. Philippus Osnabrugensis. Henricus Mindensis. Fridericus Magadaburgensis. Thietmarus Ferdensis. Anselmus Havelber- gensis. Heinricus Olomucensis. Wibaldus abbas. Heinricus dux Saxoniae. Adalbertus marchio. Fridericus comes palatinus. Comes Hermannus. Comes de Wincenburg et frater eius Heinricus . . . . . Anno dominicae incar- nationis MCXLV. indictione VIII. . . . data apud Corbeiam. Lunig Spicilegium ecclesiasticum Tom. III. pag. 89. CCLXI. Eugenius papa III. scribil Heinrico, episcopo Moraviensi, de quodam ne- golio pacis seminandae eidem commisso. Dt. Sutrii X. Kalendas Martii, 1146. Eugenius episcopus, seruus seruorum dei, Heinrico, Morauiensi epi- scopo, salutem et apostolicam benedictionem. Cum sit apostolice dignita- tis, cui, licet indigni, presidemus officium regni concordiam diligere, in- formare et corroborare, et quotidiano totius ecclesie in domino profectui sollicite inuigilare; statuimus, utile esse semper, quatenus et tibi carissimo, fideli nostro coadiutori, aliquem vel paruum laborem pro necessitate et uti- litate ecclesie ferendum partiremur. Commisimus itaque tue sollicitudini verbum pacis, verbum salutare, ut tanquam prudens dispensator dominici tritici in terra bona, in terra fertilitatis semen seminares, unde et nobis ex tui laboris fructu et tibi pro diuine legis cultu et amore corona iusti- tie succresceret. Si igitur semen verbi ab apostolice auctoritatis reue- rentia susceptum fideli terre, que reddat fructum temporibus suis, fideliter dispensauerit, et siquidem eo aluerit, ut ortum fecerit fructum, siue si non- dum fecerit, si non aliquanto tempore sit adhuc exspectandus, ex dilectione tua certificari optamus. Datum Sutrii X. Kalendas Martii. E codicibus Mss. Olomucensi et Litoviensi sacpius citatis.

Strana 241
241 CCLXII. Eugenius papa III. Galliae populum ad subsidium terrae sanctae feren- dum excitat. Dt. trans Tiberim Kal. Martii, 1146. Eugenius episcopus, seruus seruorum dei. Vniuersis dei fidelibus per Galliam constitutis salutem et apostolicam benedictionem. Quantum predecessores nostri Romani pontifices pro liberatione orientalis ecclesie laborauerunt, antiquorum relatione dedicimus, et in gestis eorum scriptum reperimus. Predecessor etenim noster felicis memorie Vrbanus tanquam tuba celestis insonuit, et ad ipsius liberationem sancte Romane ecclesie filios de diuersi mundi partibus sollicitare curauit. Ad ipsius siquidem vo- cem ultramontani et precipue Francorum regni fortissimi et strenui bella- tores, et illi etiam caritatis ardore succensi conuenerunt, et maximo con- gregato exercitu non sine magna proprii sanguinis effusione diuino eos auxilio comitante ciuitatem illam, in qua pro nobis saluator noster pati vo- luit, et gloriosum ipsius sepulcrum, quod passionis sue nobis memoriale dimisit, et quam plures alias, que prolixitatem vitantes memorare super- sedimus, a paganorum spurcitia liberauit. Que per gratiam dei et patrum nostrorum studium, qui per interualla temporis eas defensare, et christia- num nomen in partibus illis dilatare pro viribus studuerunt, usque ad nostra tempora a christianis detente sunt, et alie urbes infidelium ab ipsis viriliter expugnate. Nunc autem nostris et ipsius populi peccatis exigen- tibus, quod sine magno dolore et gemitu proferre non possumus, Edessa ciuitas, que nostra Roais dicitur, que etiam, ut fertur, quondam in oriente, cum tota terra a paganis detineretur, ipsa sola sub christianorum potestate domino seruiebat, ab inimicis crucis Christi capta est, et multa castella christianorum ab ipsis occupata. Ipsius quoque ciuitatis archiepiscopus cum clericis suis, et multi alii christiani ibidem interfecti sunt, et sancto- rum relique in infidelium conculcationem date sunt et disperse. In quo quantum ecclesie dei et toti christianitati periculum immineat, et nos co- gnoscimus, et prudentiam vestram latere non credimus. Maximum namque 31

Strana 242
242 nobilitatis et probitatis indicium fore cognoscitur, si ea, que patrum stre- nuitas acquisiuit, a bonis filiis strenue defendatur. Verumtamen si, quod absit, secus contigerit, patrum fortitudo in filiis immutata esse probatur. Vniuersitatem itaque vestram in domino commonemus, rogamus atque pre- cipimus, atque in peccatorum remissionem iniungimus, ut, qui dei sunt et maxime potentiores et nobiles, viriliter accingantur, et infidelium multitu- dini, que fere semper victoria super nos adepta letatur, sic occurrere, et ecclesiam orientalem, tanta patrum nostrorum, ut prediximus, sanguinis effusione ab eorum tyrannide liberatam, ita defensare, et multa captiuorum milia confratrum nostrorum de ipsorum manibus eripere studeatis, ut chri- stiani nominis dignitas nostro tempore augeatur, et vestra fortitudo, que per uniuersum mundum laudatur, integra et illibata seruetur. Sit vobis in exemplum etiam bonus ille Mathatias, qui pro paternis legibus conseruandis se ipsum cum filiis et parentibus suis morti exponere, et quidquid in mundo possidebat, relinquere nullatenus dubitauit, atque tandem diuino cooperante auxilio per multos tamen labores de inimicis tam ipse, quam sua progenies viriliter triumphauit. Nos autem vestrorum quieti, et eiusdem ecclesie de- stitutioni paterna sollicitudine prouidentes, illis, qui tam sanctum tamque pernecessarium opus et laborem deuotionis intuitu suscipere et perficere decreuerint, illam peccatorum remissionem, quam prefatus predecessor noster papa Vrbanus instituit, auctoritate nobis a deo concessa concedimus et confirmamus, atque uxores et filios eorum, bona quoque et possessiones sub sancte ecclesie, nostra etiam et archiepiscoporum, episcoporum et alio- rum prelatorum ecclesie dei protectione manere decernimus. Auctoritate etiam apostolica prohibemus, ut de omnibus, que illi, qui crucem accepe- rint, quiete possiderint, nulla deinceps questio moueatur, donec ipsius reditus vel obitus certissime cognoscatur. Preterea quum illi, qui domino militant, nequaquam in vestibus pretiosis, nec cultu forme, nec canibus, vel accipi- tribus vel aliis, que portendant lasciuiam, debent intendere, prudentiam vestram in domino commonemus, ut, qui tam sanctum opus incipere decre- uerint, nullatenus in vestibus variis aut grisiis, siue in armis aureis vel argenteis intendant, sed in talibus armis, equis et ceteris, quibus vehemen- tius infideles expugnent, totis viribus studium et diligentiam suam adhibeant.

Strana 243
243 Quicunque vero ere premuntur alieno, et tam sanctum iter puro corde in- ceperint, de preterito usuras non soluant, et si ipsi vel alii pro eis occa- sione usurarum constricti sunt sacramento vel fide, apostolica eos auctori- tate absoluimus. Liceat enim eis, terras siue ceteras possessiones suas, postquam commoniti propinqui siue domini, ad quorum feudum pertinent, pecuniam commodare aut noluerint, aut non valuerint, ecclesiis vel personis ecclesiasticis vel aliis quoque fidelibus libere et sine ulla reclamatione im- pignorare. Peccatorum remissionem et absolutionem iuxta prefati prede- cessoris nostri institutionem omnipotentis dei et beati Petri, apostolorum principis, auctoritate nobis a deo concessa talem concedimus, ut qui tam sanctum iter deuote inceperit et prefecerit, siue ibidem mortuus fuerit, de omnibus peccatis suis, quibus corde contrito et humiliato confessionem susceperit, absolutionem obtineat, et sempiterne retributionis fructum ab omnium bonorum remuneratore percipiat. Datum Transtiberim Kal. Martii. E codice membr. sec. XIV. in 4. in archivo capit. Olomucensis, cujus est titulus : Epistolae b. Bernardi Claravallensis ect. sign. CXXVI. CCLXIII. Eugenius papa III. Heinrico, Moraviensi episcopo, de reditu populi ad obedientiam gratulatur. Dl. Viterbi Kal. Martii, 1145. Eugenius episcopus, seruus seruorum dei, venerabili Heinrico, Mo- rauiensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Cum de statu fraternitatis tue sollicitudinem gereremus, . . . . nuncium tuum recepimus, qui te molestia corporis a deo visitatum, et populum, qui se a tua sub- iectione subtraxerat, ad obedientiam tuam redisse nunciauit. Nos vero pro salute tua dominum deprecantes in hiis, que prospere tibi succedunt, fraternitati tue paterno congaudemus affectu. Per presentia itaque scripta dilectioni tue mandamus, quatenus populo tibi commisso preesse ita stu- deas et prodesse, ut cum ipso gaudia eterna domino auxiliante percipere merearis. Preterea statum tuum, quem semper prosperum esse optamus, litteris tuis nobis frequenter notifices. Datum Viterbi Kalendas Martii. E codicibus Mss. Olomucensi et Litoviensi saepius citatis. 31 *

Strana 244
244 CCLXIV. Eugenius papa III. Heinrico, Moraviensi cpiscopo, quendam recommendat. Dt. Viterbi VIII. Kal. Aprilis, 1145. Eugenius episcopus, seruus seruorum dei, Heinrico, Morauiensi epi- scopo, salutem et apostolicam benedictionem. Lator presentium pro nego- tiis suis ad partes illas venire disposuit. Quia igitur de prudentia tua et honestate valde confidimus, dilectioni tue rogando mandamus, quatenus ipsum pro beati Petri et nostri reuerentia commendatum habeas, et aput ducem salua nostra et tua honestate ipsum iuuare studeas. Datum Vi- terbi VIII. Kalendas Aprilis. E codicibus Mss. Olomucensi et Litoviensi saepius citatis. CCLXV. Eugenius papa III. populos ad expeditionem sacram adversus Slavos in Pomerania excitat. Di. in territorio Tricensi III. Idus Aprilis, 1146. Eugenius episcopus, serdus seruorum dei, uniuersis dei fidelibus sa- lutem et apostolicam benedictionem. Diuini dispensatione consilii factum credimus, qnod tanta multitudo fidelium de diuersis mundi partibus ad infi- delium expugnationem accingitur, et fere tota christianorum terra pro tam laudabili opere commouetur. Inter alios enim principes et potentes ipsi reges, qui ceteris nationibus dominantur, signo vivifice crucis assumpto, ad deliberationem orientalis ecclesie preparant, et crucis Christi inimicos, qui peccatis exigentibus in partibus illis fratres nostros aput Edessam et in aliis multis locis crudeliter trucidarunt, cum dei auxilio potenter expu- gnare disponunt. Rex quoque Ispaniarum contra Saracenos de partibus illis potenter armatur, de quibus iam per dei gratiam sepius triumphauit. Quidam etiam ex vobis tam sancti laboris et premii participes fieri cu- pientes contra Sclauos ceterosque paganos habitantes versus aquilonem ire, et eos christiane religioni subiugare domino auxiliante intendunt. Quorum

Strana 245
245 nos deuotionem attendentes, omnibus illis, qui crucem eandem Iherosolimam non acceperunt, et contra Sclauos ire, et in ipsa expeditione, sicut statutum est, deuotionis intuitu manere decreuerunt, illam remissionem peccatorum, quam predecessor noster felicis memorie papa Vrbanus Iherosolimam trans- euntibus instituit, omnipotentis dei et beati Petri, apostolorum principis, auctoritate nobis a deo concessa concedimus eadem auctoritate sub excom- municatione prohibentes, ut nullus de paganis ipsis, quos christiane fidei poterit subiugare, pecuniam vel aliam redemptionem accipiat, ut eos in sua perfidia remanere permittat. Preterea quia expedire cognoscimus, ut aliqua religiosa, discreta, litterata persona sit inter vos, que paci et tranquillitati vestre prouideat, et unitatem inter vos conseruet, et vos de promouenda chri- stiana religione commoneat, venerabilidem fratrem nostrum A. Hauegel- bergensem episcopum, religiosum, discretum et litteratum virum ad hoc proui- demus, et hanc ei sollicitudinem iniunximus. Quocirca per apostolica vobis scripta precipimus, ut eum pro reuerentia beati Petri et nostra, et omnium vestrum salute diligatis et honoretis, eiusque salubribus consiliis et ammo- nitionibus et preceptis humiliter pareatis, ut deus exinde honoretur, atque concordia et fraterna dilectio domino auctore et ipsius studio annuente inter vos conseruetur. Illos autem, qui ad tam sanctam expeditionem cru- cem acceperint, et bona eorum sub beati Petri et nostra protectione manere decernimus. Datum in territorio T . . censi tertio Idus Aprilis; pontificatus ect. Ex eodem codice capituli Olomucensis. — Vide n. CCLXII. CCLXVI. Eugenius papa III. mandat Heinrico, Moraviensi episcopo, ut Wladislaw, ducem Poloniae, ab excommunicatione absolvat. Dl. Viterbi V. Nonas Мaji, 1146. Eugenius episcopus, seruus seruorum dei, venerabili fratri Heinrico, Morauiensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Sicut ad ye-

Strana 246
246 stram credimus notitiam peruenisse, L. dux Polonie, collecta Saracenorum multitudine, quod nostris temporibus inauditum et inhumanum est, terram christianorum inuasit, et multa mala, innumera etiam et execrabilia in ea temerario ausu commisit. Vnde frater noster L. bone memorie Gneznensis ecclesie archiepiscopus, zelo iustitie succensus, ipsum excommunicationis vinculo innodauit. Nunc autem, quoniam ipse archiepiscopus viam uniuerse carnis ingressus est, et ipse dux per nuntios suos a nobis absolui postulat, et satisfactionem promittit, per apostolica vobis scripta mandamus, quatenus eodem duce ante presentiam vestram euocato, congruo loco eum conuenia- tis, et si in presentia vestra propria manu iuramentum prestiterit, quod de causa, pro qua excommunicatus est, mandatum nostrum, quod per nosmet ipsos, siue per litteras, seu per nuntium nostrum ei faciemus, suscipiat et ob- seruet, eum ab eadem excommunicatione absoluatis. Hoc autem ab eo iura- mento suscepto causam excommunicationis et damna ab ipso et per illum illata et totius rei veritatem, et quid ipse dux exinde sustinere possit, vestris nobis litteris significetis, et nos rei veritate cognita, quod inde statuendum fuerit, auctore domino statuemus. Datum Viterbi V. Nonas Maii. E codd. Mss. Olomucensi sign. CCCLXXIX et Litoviensi. CCLXVII. Eugenius papa III. Theobaldum ducem ab excommunicatione absolutum transmitlit Heinrico, Moraviensi episcopo, cui eliam Wratislaw ducem ab excommunicatione absolvendi concedit facultatem. Dl. Viterbii VIII. Kal. Junii, 1146. Eugenius episcopus, seruus seruorum dei, venerabili fratri Heinrico, Morauiensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Tribulationibus et angustiis, quas ab infidelibus illis te iam diu passum esse cognoscimus, paterno affectu compatimur, quamuis et nos permittente domino multis tribu- lationibus fatigemur. Verumtamen non ignorat tua discretio, quod omnes, qui volunt pie viuere in Christo Jesu, expedit huius seculi tribulationes

Strana 247
247 sustinere. Ipse etenim dominus noster Jesus Christus non ad mundi gaudia, sed ad passiones et mortem etiam pro nobis tolerandam a patre missus est. Ipsum itaque caput nostrum imitari debemus, quod si pro ipso persecutiones patimur, certi de promisso eius beati erimus. Confortare ergo, karissime in Christo frater, et viriliter age, quod saluator noster suos usque in finem non derelinquet, et nos, in quibus secundum deum possumus, opem et consilium tibi impendere parati sumus. Tebaldum, fratrem dilecti filii nostri Wladizlai, illustris Boemorum ducis, qui personam tuam et illos, qui tecum erant, inuasit, quemadmodum nos litteris tuis rogasti, cum quibusdam sociis suis recepimus, et accepto ab eo iuramento, ut de tanto excessu iuxta mandata nostra satis- faceret, absolui fecimus. Post absolutionem vero ei precepimus, ut clericum vel monachum de cetero non capiat, nec capiendi assensum prebeat. Deinde autem condigna sibi iniuncta penitentia ipsum ad tuam discretionem remisi- mus, ut secundum quod deuotionem et compunctionem ipsius cognoueris, cum eo misericorditer agas. Precepimus etiam ei, ut tam deuotum et humilem se tibi exhibeat, ut de tanta offensa a domino et a te indulgentiam mereatur. Wratizlaum vero pro hac eadem offensa a nobis excommunicatum, quod paralisi eum percussum a te cognouimus, et idcirco ad presentiam nostram eum venire non posse intelleximus, discretioni tue, sicut nos rogasti, eum committimus et absoluendi, et condignam ei penitentiam iniungendi tibi con- cedimus facultatem. Preterea beati Gregorii de inobedientibus mandatis sedis apostolice sententiam prosequentes tres presumptuosos sacerdotes, videlicet Bolemil, Bogumil, Sirih, qui, ut nobis significatum est, in terra Cun- radi, a nobis excommunicati nostra auctoritate a diuinis officiis, interdicta diuina officia celebrare presumunt, ab officio omnino deponimus, et beneficium ecclesiasticum eis interdicimus. Ad hec quoniam religiosis et discretis per- sonis opus habemus, per apostolica tibi scripta mandamus, quando tibi opor- tunum fuerit, quam citius presentiam tuam nobis exhibeas, et tunc de negotio, quod per dilectum filium nostrum Danielem, Pragensem prepositum, nobis significasti, tibi plenius respondere curabimus. Datum Viterbii VIII. Ka- lendas Junii. E codd. Mss. Olomucensi sign. CCCLXXIX. et Litoviensi.

Strana 248
248 CCLXVIII. Eugenius papa III. Moraviensi et Pragensi episcopis, nec non Wladislaw, duci Boemiae, gratias refert, quod Guidoni, legato apostolico, in cleri corre- ctione viriliter astiterint, et hortatur, ut ejusdem praecepta observari faciant. Dt. Viterbi IV. Nonas Junii, 1146. Eugenius episcopus, seruus seruorum dei, venerabilibus fratribus Hein- rico, Morauiensi, Ottoni, Pragensi episcopis, dilectis in Christo filiis Wladi- zlao, illustri duci, et uniuerso clero et populo per Boemiam et Morauiam con- stitutis, salutem et apostolicam benedictionem. Apostolice sedis administra- tio, cui domino disponente deseruimus indigni, tam vicinis, quam longe positis nos effecit debitores. Quod predecessor noster felicis memorie, papa Innocentius, intelligens, et de vobis paterna sollicitudine curam ge- rens, dilectum filium nostrum Guidonem, dyaconum cardinalem, ad partes illas direxit, et ea, que de incontinentiis clericorum et sacerdotum, et aliis enormitatibus in generali concilio promulgauit, per eum vobis annuntiauit, et firmiter obseruanda precepit, in quibus quod vos, fratres episcopi, et tu, dilecte in Christo fili Wladizlae, sicut ipso refferente didicimus, ei vi- riliter astitistis, gratum habemus et deuotionem vestram in domino collau- damus. Verum quoniam non incepisse tantum, sed perfecisse virtutis est, uniuersitatem vestram rogamus et hortamur in domino, atque in peccatorum vestrorum remissionem iniungimus, ut vos, quibus in terra illa potestas omnis a deo commissa est, que a prefato cardinali iam dicti predecessoris nostri auctoritate tam de clericorum incontinentia et aliis enormitatibus ibi- dem vestro consilio et auxilio nuntiata et precepta sunt, obseruetis, et a subditis vestris firmiter obseruare faciatis; contemptores vero iuxta discre- tionem vobis a deo concessam, et sanctorum patrum statuta debita anim- aduersione coherceatis. De fidelitate quoque et deuotione vestra, quam erga beatum Petrum et nos ipsos geritis, et de frequenti visitatione, per dilectum filium nostrum Danielem, pragensem prepositum, quem vobis fidelem, et vestri honoris amatorem esse cognouimus, predecessoribus nostris et

Strana 249
249 nobis transmissa dilectioni vestre grates refferimus. Datum Viterbi IIII. Nonas Junii. E codicibus Mss. Olomucensi et Litoviensi saepius citatis. CCLXIX. Eugenius papa III. Wladislaw, ducem Boemiae, a religione et studio in exstir- pandis cleri et populi vitiis laudat, hortaturque, ut in proposito perseverel, eique Heinricum, Moraviensem episcopum, commendat. Dt. Viterbi IV. Nonas Junii, 1146. Eugenius episcopus, seruus seruorum dei, dilecto in Christo filio Wladizlao, illustri Boemorum duci, salutem et apostolicam benedictionem. Si iuxta sacre scripture testimonium particeps mercedis existit, qui bono- rum operum adiutorem se prebet, ampliori dignus est merito, qui non tan- tum adiutor, sed etiam actor existit. Ideoque gratum nobis est, quod, sicut venerabili fratre nostro Heinrico, Morauiensi episcopo, et dilectis filiis nostris Guidone, dyacono cardinali, et Daniele, Pragensi preposito, reffe- rentibus accepimus, ecclesias et ecclesiasticas personas, et maxime reli- giosas diligis et honoras, atque religionem et cetera, que ad honorem dei spectare noscuntur, in terra tibi a deo commissa niteris propagare, enor- mitates vero illius populi, que peccatis exigentibus plurimum excreuerunt, et precipue clericorum incontinentias, que deo abhominabiles sunt, non so- lum de capella tua, verum de tota terra tua exstirpare viriliter elaboras. Cum enim ipsi clerici templum dei, vasa domini, sacrarium spiritus sancti esse debeant, indignum valde est, eos cubilibus et impudicitiis deseruire. In hoc quoque deuotionem tuam in domino collaudamus, quod, cum gens illa praua et antiqua consuetudine nimium potioni et ebrietati dedita sit, ipse sobrietatem vitio illi contrariam diligis, atque tam istis, quam aliis eorum enormitatibus tanquam katholicus princeps et deum timens virilis animi constantia contradicis. Quia igitur non incipienti tantum, sed per- seueranti corona promittitur, nobilitatem tuam rogamus, et exhortamur in 32

Strana 250
250 domino, atque in peccatorum remissionem iniungimus, quatenus in bono proposito firmiter perseueres, ut et in presenti preoperante domino feliciter viuas, et in futuro sempiterne retributionis fructum percipias. Dilectam vero filiam nostram Gertrudim ducissam, uxorem tuam, salutamus et bene- dicimus, et ut in dilectione dei et amore religionis iuxta bonum initium perseueret, in domino commonemus. Ad ultimum vero prefatum Morauien- sem episcopum et prepositum, prudentes siquidem et discretos viros, per- sonas vestras et vestrum honorem sincero affectu diligentes, tue et ipsius nobilitati attentius commendamus, et de visitatione vestra predecessoribus nostris et nobis frequenter exhibita dilectioni tue grates refferimus. Nos quidem personas vestras vera in domino caritate diligimus, et in quibus secundum deum possumus, honorare et exaudire volumus. Datum Viterbi IIII. Nonas Junii. E codicibus Mss. Olomucensi et Litoviensi saepius citatis. CCLXX. Eugenius papa III. mandat Heinrico, Moraviensi episcopo, ut Wladislaw, ducem Boemiae, ad satisfaciendum pro illatis ecclesiae Ratisbonensi damnis commoneat. Dt. Viterbii VI. Nonas Julii, 1146. Eugenius episcopus, seruus seruorum dei, venerabili fratri Heinrico, Morauiensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Quanto amplius de prudentia, religione et honestate tua confidimus, tanto ea, que diligimus, vel odio habemus, tibi fiducialius notificamus, sperantes te ea, que diligimus, pari affectu diligere, et que odimus, odio, nichilominus zelo caritatis, habere. Vastitatem et contritionem Ratisponensis ecclesie, que per ducem Henricum, ducem Boemicum, Fridricum aduocatum, palatinum comitem, filios prefecti, et alios complices eorum more tyrannico facta est, ad tuam iam credimus peruenisse notitiam. Vnde venerabiles fratres nostri C. Salizburgensis archiepiscopus, et . . . . . Ratisponensis episcopus, tanquam zelum dei et amorem iustitie habentes, in prefatos incendiarios et malefactores excom-

Strana 251
251 municationis sententiam protulerunt, et nos eam, que in parochianos suos ab eisdem fratribus nostris canonice promulgata est, auctoritate apostolica confirmamus. Et quoniam ducem Boemie pro vobis affectione paterna di- ligimus, et nullum ei grauamen inferri volumus, per apostolica scripta fra- ternitati tue mandamus, ut ex nostra et tua parte ipsum studiose conuenias, et districte commoneas, ut omnes, qui per ipsum vel suos in eiusdem sce- leris atrocitate in raptionem ducti sunt, liberos abire permittat, de tantis sacrilegiis satisfaciat, et ab eiusdem ecclesie perturbatione desistat. Da- tum Viterbii VI. Nonas Julii. E codd. Mss. Olomucensi sign. CCCLXXIX. et Litoviensi. CCLXXI. Eugenius papa III. mandat Heinrico, episcopo Moraviensi, ut (Guidoni) legato suo in Poloniam misso ope et consilio assistat. Dl. Aparmae Idus Septembris, 1146. Eugenius episcopus, seruus seruorum dei, venerabili ſratri Heinrico, Morauiensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Qui de fra- trum suorum caritate confidit, et mandare, que agenda fuerint, non recusat. Quia igitur de persona tua valde confidimus, per presentia tibi scripta mandamus, quatenus dilecto filio nostro G. dyacono cardinali, prudenti siqui- dem et honesto viro, cui in Polonie partibus vices nostras commisimus, in hiis, que sibi agenda incumbunt tam in Polonia, quam in alia terra illa, que nouiter luce christiane fidei est perfusa, tanquam apostolice sedis vicario, diligen- ter assistas, ipsique opem et consilium studeas exhiberi; ut, dum per di- scretionis, tue solatium vel fauorem subsidium fuerit assecutus, quanto circa Romam ecclesiam caritatis vinculo sis astrictus, euidentius manifestes, et illico deo grata et hominibus fructuosa per ipsius misericordiam operetur. Datum Aparme Idibus Septembris. E codd. Mss. Olomucensi sign. CCCLXXIX. et Litoviensi. 32*

Strana 252
252 CCLXXII. Wratislaw, dux Moraviensis, injuste a se occupatum circuitum Domašow monasterio Raygradensi restituit. 1146. Ego Wratizlaus dux morauiensis omnibus, qui piorum consortio in celis adscribi concupiscunt, presentibus et futuris, innotescere volo, qua- liter inspiratione mala malorum circuitum Domasoue violenter a monasterio in Raigrad detrahendo retinui potenter atque iniuste in annum fere tertium. Nunc vero corporis valetudine in lectum prostratus, ultionis diuine manum sensibiliter agnosco, et in remissionem dilectorum, si tamen remitti possunt, quia grauia sunt, veracis intuitu penitentie, quecunque non sunt hominis, non retinere, sed ipsi Christo, cuius sunt hereditas eterna, aucta reddere sincere mente promitto. Restituo itaque vobis fratres dilecti de Raygrad prefatum circuitum Domasoue in omni sua substantia, qualiter in prima vestra fundatione et in litteris militis Myrate determinatum et denominatum esse didici. Ne autem ex occupatione et iniusta detentione mea dampni vestri computus sine resarcimine existat addidi vobis siluam meam eodem circuitu circumclusam et curiam meam in Domasoue, que ex iusta esti- matione dampnum vestrum decies et ultra pretio excedit. Rogaui insuper venerabilem in Christo patrem dominum Zdikonem, quatinus auctoritate sua episcopali restitutionem huiusmodi et collationem confirmaret, quod et se facturum presens mihi promisit. E copia sec. XIV. in arch. archiepiscopali Olomucii. CCLXXIII. Heinricus, Olomucensis episcopus, confirmat collatam a se anno praecedente servientibus ecclesiae Sobino et filio ejus Bolebud villam „Lubine." Dl. post expugnationem castri „Rokiczen," 1146. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Heinricus dei gratia Olomu- censis ecclesie episcopus omnibus Christi fidelibus salutem in eodem sal-

Strana 253
253 uatore. Equum est et rationabile. ut qui erga personam nostram in necessi- tate nostra et uite discrimine fideliores pre ceteris extiterunt. ymmo pro nobis proprie uite discrimen sunt ingressi. a nobis quoque pre aliis amoris et gratie cumulatiuo quodam foueantur resarcimine. Hinc est quod nos fidelibus Sobino et Bolebud filio eius. hominibus de familia ecclesie nostre propter grate et incessanter impensa seruitia uillam quandam nomine Lu- bine. a domino Tvrdise comite proprio ere emptam. cum omnibus suis per- tinentiis et utilitatibus. ab ipsis et suis successoribus possidendam et tenen- dam nomine ecclesie nostre Olomucensis in perpetuum contulimus. Sed quia elapso anno precedentis curriculo hec collatio a nobis oretenus so- lummodo facta extitit. et quia apud successores meritorum et seruitiorum. que ipsorum personam numquam attigerunt. nulla scientia nec recorda- tio esse solet. ad iustam prefatorum fidelium nostrorum petitionem grato animo annuentes talem donationem utpote eque et rationabiliter factam iterantes scripture permanentis moninento fecimus perhennare. Quicun- que hanc nostram collationem quocunque modo infringere presumpserit uinculo canonice sit innodatus sententie anathematis. Testes huius rei sunt. dominus Olto illustris dux Olomucensis. dominus Zuatopluk frater eius. dominus Bolezlau filius quondam ducis Boriuoy. Comes Tvrdisa. Haul. Mztygneu. Onso. Drzlau de Gradec. Wecemil. Slaua. Micul. Bog- dan. Cuno. et alii quam plurimi. Datum post expugnationem castri Rokiczen. anno ab incarnatione domini MCXLVI. E confirm. Brunonis episcopi ab a. 1277 in archivo archiepi. Cremsirii. CCLXXIV. Bernardus, abbas Claravallensis, ad expeditionem in terram sanctam omnes christianos invitans designal festum ss. Petri et Pauli, quo cenvenirent apud Magdeburg. 1147. Dominis et patribus reuerendis archiepiscopis ceterisque episcopis et principibus et uniuersis fidelibus dei B. (ernardus), Clarauallensis vocatus

Strana 254
254 abbas, spiritum fortitudinis et salutis. Non dubito, quin auditum sit in terra vestra, et celebri sermone vulgatum, quomodo suscitauerit spiritum regum deus et principum ad faciendam vindictam in nationibus, et exstirpandas de terra christiani nominis magnum bonum magna diuine miserationis ubertas. Verumptamen videt hoc malignus et inuidet more suo, frendet dentibus et thabescit, multos ammittit ex hiis, quos variis criminibus et sceleribus obliga- tos tenebat, perditissimi quique conuertuntur declinantes a malo, parati fa- cere bonum. Sed aliud dampnum veretur longe amplius de conuersione gentium, quum audiuit plenitudinem earum introituram, et omnem quoque Israhel fore saluandum. Hoc ei nunc tempus imminere videtur, et tota fraude sathagit versuta malitia, quemadmodum obuiet tanto bono. Suscitauit pro- inde semen nequam filios sceleratos paganos, quos, ut pace vestra dixerim, nimis diu sustinuit christianorum fortitudo perniciose insidiantes dissimulans calcaneo suo, nec conterens capita venenata. Sed quia dicit scriptura: Ante ruinam exaltabitur cor; fiet ergo deo volente, ut eorum superbia citius hu- milietur, et non propter hoc impediatur via Iherosolymitana; quia enim ver- bum hoc crucis paruitati nostre dominus euangelizandum commisit, consilio domini regis et episcoporum et principum, qui conuenerant Frankonouort, de- nunciamus, armari christianorum robur aduersus illos, et ad delendas penitus, aut certe conuertendas nationes illas signum salutare suscipere, eandem eis promittentes indulgentiam peccatorum, quam et hiis, qui versus Iherosolimam sunt profecti. Et multi quidem signati sunt ipso loco, ceteros autem ad opus simile prouocauimus, ut qui ex christianis needum signati sunt ad viam Iheroso- limam, nouerint eandem sese indulgentiam hac adepturos expeditione, si ta- men prestiterint in ea pro consilio episcoporum et principum. Illud enim omnimodis interdicimus, ne qua ratione ineant fedus cum eis, neque pro pe- cunia neque pro tributo, donec auxiliante deo aut ritus ipse aut natio deleatur. Vobis sane loquimur archiepiscopis et coepiscopis vestris, opponite omnino, ut maximam super hiis geratis sollicitudinem, et quantumcumque potestis, studium adhibeatis et diligentiam, ut viriliter fiat, et secundum deum ministri Christi estis, et idcirco fiducialius a vobis exigitur, ut negotio eius, quod ad vos spectat, inuigiletis. Nos quoque plurimum id rogamus et obsecramus in domino. Erit autem huius exercitus et in vestibus et in armis et faleris ce-

Strana 255
255 terisque omnibus eadem, que et alterius exercitus obseruatio, quippe quos eadem retributio munit. Placuit autem omnibus in Frankeneuort congregatis, quatenus exemplar istarum litterarum ubique portaretur, et episcopi atque presbyteri populo dei annunciarent, et eos contra hostes crucis Christi, qui sunt ultra albi signo sancte crucis consignarent et armarent, qui nimirum omnes in festo apostolorum Petri et Pauli aput Magdeburg conuenire debent. E cod. Ms. membr. sec. XIV. iu arch. capituli Olomucensis sign. CXXVI. CCLXXV. Bernhardus, abbas Claravallensis, Wladislaw ducem el populum Boemiae ad expeditionem Hierosolymitanam invitat, idemque negolium episcopo Moraviensi ibidem commendat. 1147. Duci Wladizlao ceterisque nobilibus et uniuerso populo Boemie Bern- hardus clareuallensis abbas uocatus, salutem in Christo. Est mihi sermo ad vos de negotio Christi, in quo est etiam salus vera. Quod loquor, ut in- dignitatem persone scribentis excuset aput vos auctoritas domini, excuset consideratio utilitatis vestre, excuset, que in nobis est intentio caritatis. Modicus quidem sum, sed non modice cupio omnes vos in visceribus Jesu Christi. Hic zelus urget, ut scribam, quod libentius viua voce cordibus vestris inscribere laborarem, si, ut voluntas non deest, suppeteret et facultas. Sed spiritus quidem promptus est, caro autem infirma. Obtemperare non potest corruptibile corpus anime desiderio, nec spiritus velocitatem moles terrena valet comitare; sed quod hinc querimur, abest a vobis portio nostri; sed que vilior est, cor nostrum usque ad vos dilatum est, et si corpus onero- sum terrarum intercapedo detineat. Audiat ergo uniuersitas vestra verbum bonum, audiat verbum salutis, et oblatam indulgentie copiam deuotis quibus- dam anime brachiis amplectatur. Neque enim simile est tempus istud ceteris, que huc usque preteriere, temporibus; noua venit e celo diuine miserationis ubertas, beati, quos superstites inuenit animus placabilis domino, annus re- missionis, annus utique iubileus, dico vobis non fecit dominus taliter omni retro

Strana 256
256 generationi, nec tam copiosam in patres nostros gratie munus effudit. Vi- dete, quo artificio utitur ad soluandum vos, considerate pietatis abissum, et obstupescite peccatores. Necessitatem se habere facit, aut facit, aut simulat, dum vestris necessitatibus subuenire de celo venit, consilium hoc nec ab ho- mine est, sed a corde pietatis diuine processit. Commota est et contremuit terra, quia dominus fecit perdere terram suam. Suam, inquam, visus est et annis plusquam XXX homo inter homines conuersatus. Suam, quam hono- rauit natiuitate sua, illustrauit miraculis, dedicauit sanguine, sepultura ditauit. Suam, in qua vox turturis audita est, cum virginis filius castitatis studium commendaret. Suam, in qua primi apparuerunt flores resurrectionis. Hanc repromissionis terram ceperunt occupare maligni, et nisi fuerit, qui resistat, ad ipsum inhiant nostre religionis sacrarium lectumque ipsum maculare co- nantur, in quo propter nos obdormiunt vita nostra in morte, et prophanare loca sanctorum, loca dico agni immaculati purpurata cruore. Audite amplius ali- quid, quod mouere debeat quamlibet durum pectus hominis christiani. Accu- satur proditionis rex noster, imponitur ei, quod non sit deus, sed falso simu- lauerit, quod non erat. Quis in vobis est fidelis eius, surgat, defendat do- minum suum ab imposite proditionis infamia, securum conffictum ineat, ubi sit et vincere gloria et mori lucrum. Quid moramini serui crucis, quid dis- simulatis vos, quibus nec robur corporum, nec terrena substantia deest. Su- scipite signum crucis, et omnium, de quibus corde contrito confessionem fe- ceritis, plenam indulgentiam delictorum hanc vobis summus pontifex offert vicarius eius, cui dictum est: Quodcunque solueris super terra, erit solutum et in celo. Suscipite munus oblatum, et ad irrecuperabilem indulgentie fa- cultatem alter alterum preuenire festinet. Rogo et consulo, ne propria quis- que negotia christi negotio velit preferenda, nec propter ea, que temporibus aliis potuernnt vel poterunt exerceri, illud obmittat, quod recuperari ultra non possit. Et ut noueritis, quando, qua, quomodo sit eundem, paucis audite: In proximo pascha profecturus est exercitus domini et pars non modica per Vngariam ire proposuit. Illud quoque statutum est, ne quis aut variis aut grisiis, seu etiam sericis utatur vestibus, sed neque in equorum faleris auri vel argenti quippiam apponatur, tantum in scutis et ligno sellarum, quibus utentur, cum ad bella procedent aurum vel argentum apponi licebit hiis, qui

Strana 257
257 voluerint, ut refulgeat sol in eis et terrore dissipetur gentium fortitudo, copiosius hec et latius prosequi oportuerat, nisi quod habetis aput vos do- minum Morauiensem episcopum, virum sanctum et doctum, quem exoratum volumus esse, ut secundum sapientiam, que data ei a domino, diligentius super hoc uniuersitatem vestram studeat exhortari. Exemplar quoque li- terarum domini pape misimus, cuius admonitionem intentissima debetis aure percipere et eius obseruare decreta. Valete. E codem codice Ms. Olomucensi sign. CXXVI. CCLXXVI. Eugenius papa III. Heinrico, Moraviensi episcopo, mandat, ut Conradum, Romanorum regem, exhortetur ad intendendum unioni Constantinopolitanae ecclesiae cum Romana. Dt. Allissiodori Idibus Julii, 1147. Eugenius episcopus, seruus seruorum dei, venerabili fratri Heinrico, Morauiensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Sicut tua nouit fra- ternitas, pro karissimis filiis nostris Conrado Romanorum, Ludeuico, Francorum illustrissimis regibus, exercitibus quoque, qui cum eis sunt, paterno affectu solliciti, venerabiles fratres nostros, Theodewinum, sancte Ruffine episco- pum, et Guidonem, presbyterum cardinalem sancti Crisogoni, prudentes siquidem et honestos viros, de latere nostro dirigimus, qui eos in concordia et dilectione custodiant, et tam in spiritualibus, quam in temporalibus do- mino auctore saluti eorum prouideant. Quocirca fraternitatem tuam roga- mus, et rogando mandamus, quatenus eos tamquam de sinu matris tue sancte Romane ecclesie missos pro beati Petri et eiusdem ecclesie reue- rentia diligas et honores, eisque in hiis, que ad honorem dei et ecclesie sue spectare cognoueris, consilium et auxilium prebeas. Et quoniam de tua plurimum dilectione confidimus, et regis consilium in tua maximum pru- dentia et dispositione consistere nouimus, sollicitudini tue mandamus, qua- tenus regem adhortari, monere modis omnibus studeas, ut ad honorem et exaltationem matris sue, sancte Romane ecclesie, intendat, et Constan- 33

Strana 258
258 tinopolitanensem ecclesiam ei unire, sicut olim fuisse cognoscitur, iuxta potentiam a deo sibi concessam fideliter elaboret. Quod si tuo annuente studio ad effectum domino auxiliante peruenerit, persone tue dilectionem et gratiam apostolice sedis augebit, et ecclesie tue honoris incrementum pre- stabit. Datum Altissiodori Idibus Julii. E codd. Mss. Olomucensi sign. CCCLXXIX. et Litoviensi. CCLXXVII. Eugenius papa III. scribit Heinrico, Moraviensi episcopo, gratius sibi fuisse, si potius in terram sanclam, quam adversus Slavos in Pomerania profectus fuisset. 1147. Eugenius episcopus, seruus seruorum dei, venerabili fratri Heinrico, Morauiensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Propositum tuum una cum ducibus Morauiensibus Ottone, Zuatopluk et Wratizla con- tra Sclauos ceterosque paganos habitantes versus aquilonem eundi, et ipsos christiane religioni subiugandi non minus nobis gratum et acceptum erat, quam negotium tuum, chare frater, quo illustrem Boemorum ducem cum fratribus deo propitio ad assumendam crucem et ad expeditionem in ter- ram sanctam proficiscendum inspirauisti. Sane quidem acriori pungerer stimulo letitie, quando ex nuncio tuo audiuissem, tue persone prudentiam sagaxque tuum ingenium in corde Romanorum regis seminaturum semen, ex quo Constantinopolitane ecclesie unio tamquam fructus excreuerit mihi et matri omnium Romane ecclesie longe fecundissimus. Ex quo vero te a regis latere remotum cognoui, de prosperando in tali negotio omnis diffido. Sed res erat certe ardua; sapientissime vero a te dispositam non laudare non possum. Proficiscere igitur cum Christi et sedis apostolice bene- dictione, tueque fraternitatis sospitatem in oratione mea quotidiana scias esse inclusam. De progressu talis expeditionis certiorem me reddere minime omittas. Vale in Christo. E codice Litoviensi saepius citato; in Olomucensi deest.

Strana 259
259 CCLXXVIII. Eugenius papa III. Heinricum, episcopum Moraviensem, provocat ad con- cilium Trevirense, eique Johannem legatum suum commendat. Dt. Altissio- dori V. Idus Octobris, 1147. Eugenius episcopus, seruus seruorum dei, venerabili fratri Heinrico, Morauiensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. De tua dile- ctione et fidelitate valde confidimus, quod iam in Romane ecclesie negotiis eam per experientiam nouimus. Quoniam pro multis, que increuerunt, enor- mitatibus propellendis, et que deo placitura sunt, confirmandis proxima dominica, qua cantatur: Letare Jerusalem, aput Treuerim in fiducia spiritus sancti concilium celebrare decreuimus, fratres nostros archiepiscopos, epi- scopos et alios ecclesiarum prelatos de diuersis mundi partibus duximus conuocandos. Ideoque per apostolica scripta et dilectum filium nostrum Johannem, sancte Romane ecclesie subdyaconum, fraternitati tue precipiendo mandamus, quatenus illuc eodem termino remota omni actione ad nostram presentiam venias, ut freti auxilio atque consilio errata corrigere, et que statuenda fuerint, valeamus sancto cooperante spiritu stabilire. Preterea memoratum filium nostrum Johannem tibi attentius commendamus, rogantes, ut eidem filio nostro in pertractanda inter ducem expulsum et germanos eius concordia et conponenda, si fieri potest, diligenter assistas, atque opem et consilium prebeas. Datum Altissiodori V. Idus Octobris. E codd. Mss. Olomucensi sign. CCCLXXIX. et Litoviensi. CCLXXIX. Eugenius papa III. Heinricum, Moraviensem episcopum, a vocatione concilii Treverensis absolvit. Dt. apud Treverim XV. Kal. Januarii, 1147. Eugenius episcopus, seruus seruorum dei, venerabili fratri Heinrico, Morauiensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Quantus erga 33*

Strana 260
260 nos et sanctam Romanam ecclesiam tue sit caritatis affectus, iam dudum preteritorum exhibitione cognouimus, unde personam tuam vera in domino caritate diligimus, et in quibus secundum deum possumus, tanquam religio- nis amatorem volumus honorare. Ceterum dilectus filius noster Daniel, Pragensis prepositus, ex tua parte nos suppliciter exorauit, ut pro multis tibi instantibus negotiis vocationem ad concilium, quod mediante XL. au- ctore domino celebrabimus, tibi pietatis gratia relaxemus. Quia igitur, licet tuam habere presentiam exoptemus, tamen consueta sedis apostolice benignitate tuis postulationibus clementem volumus aditum indulgere, fra- ternitatem tuam a iam dicti concilii vocatione absoluimus. Preterea quod de discretione tua indigemus, placet nobis, ut, quam tibi citius expedierit, presentiam tuam desiderabilem nobis exhibeas, quatenus mutuis et dulcibus colloquiis ad inuicem perfruamur. Rogamus etiam, ut nostri memoriam, sicut et facis, in tuis orationibus facias, et ita mutuis nos aput deum iuue- mus intercessionibus, quatenus hic in Christo connexa caritas unam et communem nobis in regno patris nostri ipso prestante sedem preparet et letitiam. Datum aput Treuerim XV. Kalendas Januarii. E codd. Mss. Olomucensi sign. CCCLXXIX. et Litoviensi. CCLXXX. Conradus, Romanorum rex, confert monasterio Zwetlensi saltum quendam ad flurium Champ sub testimonio Heinrici, Olomucensis episcopi. 1148. In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Chunradus, secundus Ro- manorum rex semper augustus. Ad honorem nostri et ad seruitium sancte et perpetue virginis Marie, rogante fratre nostro Hainrico, Bauarico duce, tradidimus saltum ecclesie dei et fratribus regulariter subsistentibus in loco, qui dicitur Zwetel. Predicta autem sylua his confiniis et tractibus notatur, scilicet ex uno latere habens fluuium, qui dicitur Champ, ex altero vero concluditur via, cunctis accolis loci illius notissima. Huius rei testes sunt:

Strana 261
261 Hainricus, Ratisponensis episcopus, Otto Frisingensis episcopus. Anshel- mus, Hamelburgensis episcopus. Altmannus, Tridentinus episcopus. Hain- ricus, Olomucensis episcopus. Hartmannus, Brixinensis episcopus. Hainricus, dux Bawarie. Engelbertus marchio. Liutoldus comes. Datum anno domini MCXLVIII. indictione XIIII. Linck Annales Claravallenses I. p. 156. CCLXXXI. Eugenius papa III. dolet de Heinrici, Moraviensis episcopi, valetudine, eumque consolatur. Dt. Tusculani IX. Kal. Novembris, cc. 1150. Eugenius episcopus, seruus seruorum dei, venerabili fratri Heinrico, Morauiensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Litteras fra- ternitatis tue debita benignitate recepimus, et sicut qui te tanquam deuo- tissimum sancte Romane ecclesie filium speciali affectu diligimus, et inter ceteros karissimos fratres nostros brachiis amplexamur. Deuotionem etenim tuam, quam erga matrem tuam Romanam ecclesiam semper habuisti, ad memoriam reuocantes pro tua sumus incolumitate solliciti, eamque maximo desiderio frequenter audire optamus. Gratum autem nobis est, quod pro commisso tibi grege sollicitus per semitas iustitie eum ducere sathagis, et ipsum equitatis ecclesiastice norma dirigere. Super hiis itaque, de qui- bus nos dilectio tua consuluit, iuxta predecessorum nostrorum statuta tibi respondere decreuimus. Clerici, qui sunt culpis suis exigentibus degra- dati, nec post vite conuersionem pristinis ordinibus restitui debent. Ille vero, qui nullo recepto ordine missam cantare presumpsit, tanquam laicus principi terre puniendus tradatur. Nulli autem uxorem sororii sui post mortem ipsius licet habere. Et qnoniam sacri canones crimina semel ob- iecta indiscussa non transeunt, causam ipsius clerici, qui bigamus dicitur, diligenter inquiras, et si canonice conuictus fuerit, deponatur. Sin autem septima manu sui ordinis ab hac nota eum facias expurgari. Quod si fa- cere non poterit, deponatur. Quod tuum itaque, frater karissime, spectat

Strana 262
262 officium, verbo et exemplo, quibus prees, ita proficere, ut ad vitam una cum grege tibi credito peruenias sempiternam. Graue autem nobis est, quod confectus senio de longa vita, quam tibi valde cupimus, non confidis. Speramus autem in domino, quod faciem tuam adhuc eo auxiliante videbi- mus. Si vero nobis superstitibus te de hoc mundo dispositio diuina vo- cauerit, cure nobis erit, pro te tamquam pro karissimo fratre nostro ad deum preces effundere, et in nostris orationibus tui memores frequenter existere. Preterea quoniam de statu nostro te nouimus esse sollicitum, dilectioni tue ipsum duximus intimandum. Nos siquidem, licet corporis in- ualitudine et fratrum nostrorum morte aliisque aduersitatibus fuerimus hoc anno grauati, tamen ad pacis tranquillitatem domino auxiliante reuersi su- mus incolumes. Pro infirmitate tua tibi bonum electuarium destinamus. Datum Tusculani VIIII. Kalendas Nouembris. E codicibus Mss. Olomucensi et Litoviensi saepius citatis. CCLXXXII. Heinricus, episcopus Olomucensis, infirmus commendat se precibus Gottschalci, abbatis et fratrum monasterii Siloensis. 1151. Gotschalco domino et fratri venerabili de Syloa abbati, Henricus miser et infirmus in manus vestras commendo spiritum meum, quia iuxta voluntatem diuinam vehementi infirmitate afflicti morti nos appropinguasse cognoscimus. Fraternitatem vestram, quam erga quosque humanitatis officia impendere non ignoramus humiliter et obnixe petimus, ut etiam iugem nostre peccatricis anime memoriam in orationibus vestris faciatis. E chronico Siloensi apud Dobner Mon. I. 105.

Strana 263
263 CCLXXXIII. Heinricus, episcopus Olomucensis, infirmus Gottschalci, abbalis fratrumque monasterii Siloensis, denuo efflagitat preces. 1151. Domino Gotschalco Siloensi venerabili abbati ceterisque fratribus in Christo dilectis Henricus miser et infirmus, si quid valet miseri et infirmi oratio: quoniam diuine Maiestatis pietas secundum sue propitiationis clemen- tiam carnem nostram sue visitationis flagello castigans castigauit, nec tamen adhuc morti tradidit, vestre sanctitati, in vobis pro ceteris morta- libus anime nostre plurimum spei habentes, significare non distulimus. Et quia ex apostolico eloquio, quem diliget pater, corripit, flagellat autem omnem hominem, quem recipit, humilitati nostre non modicum solatii subin- trat, siue pristine incolumitati restituamur, siue secundum celestis voluntatis, cui nemo resistere potest, placitum separemur a corpore, ut in sanctitatis vestre orationibus memoriam nostri licet peccatoris habere non abnuatis, suppliciter et obnixe deposcimus. E chronico Siloensi apud Dobner Mon. I. 105. CCLXXXIV. Otto, dux Olomucensis, confert monasterio Gradicensi in remedium anime filie sue Suataue villas Rusca et Wresouici. 1151. Ex Annalibus Ms. monasterii Gradicensis. — Confer diploma Wladislai ab anno 1160. CCLXXXV. Otto, dux Olomucensis, ecclesie Olomucensi villam Cromezir, quam iniuste detinuerat, restituit. 1152. Granum catalogi Ms. — Wekebrod Kirchengeschichte p. 159.

Strana 264
264 CCLXXXVI. Gottschalcus, abbas Siloensis, Joanni, episcopo Olomucensi, scribil de anni- versariis parentum quondam Heinrici Zdik episcopi. cc. 1152. Venerabili in Christo patri domino J. (ohanni) episcopo Olomucensi G. (ottschalcus) abbas minimus cum salutis precatione certitudinem trans- mittimus, in nostra ecclesia iam exinde a primordio fundationis eiusdem parentum venerabilis domini Heinrici, beate memorie, paternitatis vestre predecessoris, fundatoris nostri et benefactoris memorias singulis annis celebrari, videlicet genitricis eius X. Kal. Februarii, genitorisque XII. Kal. Nouembris. Quod igitur vestre paternitati innotescere cupimus, ut sciatis, tale opus pium a nobis ex ipsa gratitudine nostra iam dudum institutum fuisse. E copia sec. XIV. in archivo archiepiscopali Olomucii. CCLXXXVII. Eugenius papa III. moniales ad s. Georgium Pragae de obitu Heinrici, episcopi Olomucensis, ipsarum maximi benefactoris, consolatur, gratiasque agit pro ornamentis missis. Dt. Ferentini XVII. Kalendas Maji, 1152. Eugenius episcopus, seruus seruorum dei. Dilectis in Christo filia- bus B. abbatisse sancti Georgii et eius sororibus, salutem et apostolicam benedictionem. Obitus venerabilis fratris nostri Henrici, bone memorie Morauiensis episcopi, benigni patroni et benefactoris vestri animum nostrum plurimum contristauit. Cuius nimirum commendabilis vita nobis gaudium, et vobis in vestris necessitatibus opportunum solatium conferebat. Contra consolationem in eo recipere possumus, quia miserie temporali subtractus, ad eternam beatitudinem est translatus. Inter hec autem illud omnino de- bemus intendere, ut si quid ei carnalis adhesit, pulueris miserante domino

Strana 265
265 relaxetur, et ipse pro nobis apud conditorem nostrum familiarius intercedat. Maiora quippe de ipso auxilia, maiora solatia modo speranda sunt, quam cum nobiscum corporali presentia morabatur. Nos vero anime ipsius inter missarum solempnia immemores esse non possumus, nec debemus, qui non solum, dum viueret, apostolice sedi ac nobis deuotus extitit, et suis nos exeniis visitauit, sed positus in extremis illa idonea ornamenta, que per instructas et peritas manus vestras ad altaris ministerium studiosius ope- rari fecit, pia nobis cum deuotione obtulit, et ad nos deferri precepit. Que nos benignitate debita suscipientes et pro eius anima diuinam maiestatem attentius exoramus, et de labore et exercitio vestro vobis multimodas gra- tiarum actiones referimus, monentes vos, ut in proposito professionis vestre iuxta mandatum et doctrinam predicti patris vestri attentius perduretis, quatenus interuenientibus beatorum Petri et Pauli meritis ad eterne bea- titudinis gaudia largiente domino feliciter peruenire possitis. Datum Fe- rentini XVII. Kalendas Maii. Originale in archivo c. r. aulico Vindobonae. — Excusum apud Hammerschmid in Hist. s. Georgii p. 66. CCLXXXVIII. Hadrianus papa IV. confirmat monasterio Gradicensi, ordinis Praemon- stratensis, jura et possessiones. 1155. Hadrianus papa IV. ad petitionem Oltonis, ducis Olomucensis, confirmat monasterio Gradicensi, ordinis Premonstratensis, omnes possessiones et liber- tates, addens: „Ne futuris perpetuis temporibus ulli omnino hominum liceat ecclesie Gradicensis possessiones, a domino fundatore illi appropriatas, per- turbare, violare, temerare, auferre, vel ablatas retinere, aut quocunque alio modo diuexare. Si quis sciens contra hanc ecclesiam temere quid tempta- uerit, sciat se reatu diuino innodatum existere, et a sacratissimo corpore et sanguine domini nostri Jesu Christi alienum esse, atque in extremo examine districte ultioni subiaceat, et cum impiis, qui non resurgent, in iudicio repute- 34

Strana 266
266 tur ; omnipotentis iram in hac adhuc vita et in futura furorem contra se sen- tiat; fiat habitatio eius deserta, et in tabernaculis eius non sit, qui inhabitet; fiant filii eius orphani et uxor eius vidua, commotus moueatur ipse, et filii eius mendicent et eiiciantur de habitationibus suis; scrutetur fenerator omnem substantiam eius, et diripiant alieni labores eius ; orbis terrarum pugnet con- tra eos, ac omnia elementa sanctorumque merita sint eis contraria eosque confundant, et apertam vindictam in hac adhuc vita super eos ostendant. Cunctis autem eidem loco sua iura seruantibus sit pax domini nostri Jesu Christi, et fructum huius benedictionis percipiant, et ad districtum iudicem eterne patrie premia sempiterna largientem gloriamque eternam secure ac feliciter perueniant. amen." Fragmentum in Annalibus Ms. monasterii Gradic.— Excusum in Ruebneri: Memoriali seculorum p. 64. CCLXXXIX. Fridericus, Romanorum imperator, monasterium Lutrense in suam suscipit protectionem, eiusque priuilegia confirmat. Testes Humbertus Bisuntinus archiepiscopus. Eberhardus archidiaconus. Matheus dux Lotha- ringie. Bertoldus dux de Zeringen. Debaldus de Bohemia. Vdalricus comes de Lucenburch. Hugo comes de Gagensburch. 1157. Lunig Reichsarchiv XIX. 969. CCXC. Fridericus, Romanorum imperator, villam Merdingen in Sueuia a rege Conrado secundo ecclesiae Patauiensi iniuste ablatam, ex sententia princi- pum eidem ecclesiae restituit, atque confirmat. Testes. Eberhardus, Babem- bergensis episcopus. Gebehardus, Wirziburgensis episcopus. Hertwicus, Ratisponensis episcopus. Cunradus, Eistetensis episcopus. Daniel, Bragensis episcopus. Wadezlaus, dux Boemiae, et frater eius Dipaldus. Heinricus,

Strana 267
267 dux haustriae. Fridericus dux, filius Cuonradi regis. Otto patatinus comes, et frater eius Fridericus ect. Dt. Babemberg 4. Julii, 1157. Monumenta Boica Vol. XXIX. T. I. pag. 344. CCXCI. Fridericus, Romanorum imperator, concedil Wladislaw, duci Boemiae, usum regalis circuli imponendi ab episcopis Pragensi vel Olomucensi. Dt. Ratis- bonae XV. Kalendas Februarii, 1158. † In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Fridericus diuina fauente clementia imperator Romanorum augustus. Cum tam lege nature quam scripta bonum operari moneamur ad omnes. precipue eos qui in aministratio- ne Imperii et rei publice ueraci consilio. et indefesso laboris studio nobis assistunt. et pro gloria Imperii propaganda. strennuissime decertando. omni- bus inimicorum incursibus et quibuslibet periculis sese obiciunt. specialis prerogatiua honoris sublimare. dignum duximus. ut de uirtutum premiis et gloria corone diffidere non debeant. qui legitime certauerint. Nouerit igitur omnium Christi Imperiique nostri fidelium. tam presens etas quam successura posteritas. qualiter nos Wadizlao illustri et strennuissimo duci boemorum ob insignia seruicii ac deuotionis tam eius quam omnium boemorum merita. ho- noris insigne quo auus et ceteri progenitores eius duces boemie beneficio Imperialis excellentie ceteris ducibus preminebat. circulum uidelicet gestandi concessimus. et per eum omnibus successoribus suis in perpetuum. Decer- nimus itaque et inrefragabili lege statuimus. ut liceat prefato duci boemie Wadizlao illis temporibus quibus nos coronam et diadema glorie portamus. in natiuitate domini uidelicet. et in pascha. et in penthecosten. circulum por- tare. et amplius. in festiuitate uidelicet sancti Venzelai. et sancti Adelberti. eo quod illas sollempnitates propter patronos suos maiori reuerentia et cele- britate tota boemia ueneretur. Sicut itaque celebratio et impositio corone nostre non debet fieri nisi per manus archiepiscoporum et episcoporum. ita prefato duci boemie a nullo hominum circulus imponatur. nisi a dilecto nostro 34*

Strana 268
268 Daniele venerabili pragense episcopo. Johanne olomucense episcopo. eorum- que successoribus. Quod si forte olomucensis defuerit. nichilominus pragen- sis pro sede et dignitate excellentiori uices compleat amborum. Similiter autem olomucensis. si forte pragensis defuerit. Adhec predicto duci boemie et successoribus eius addimus et concedimus censum de terra polonie. quem antecessores eius duces boemie a polonia retro temporibus accipere solebant. Vt autem hec nostra donatio et constitutio supranominato duci Wadizlao ka- rissimo nostro eiusque successoribus omni tempore rata et inconuulsa perma- neat. presentem inde paginam conscribi et sigillo nostro insigniri iussimus adhibitis ydoneis testibus quorum nomina hec sunt. Eberhardus salzburgen- sis archiepiscopus. Wicmannus magdeburgensis archiepiscopus. Hertwicus ratisbonensis episcopus. Eberhardus bambergensis episcopus. Cuonradus pa- tauiensis episcopus. Heinricus dux austrie. Fridericus dux sueuorum. Lude- wicus lantgrauius duringie. Adebertus marchio saxonie. Otto marchio mis- senensis. Otto et Fridericus palatini comites. Signum domini Friderici Ro- manorum Imperatoris inuictissimi. Ego Rainaldus cancellarius uice Arnaldi magontini archiepiscopi et archicancellari recognoui. Dat. Ratisbone XV. Kal. Febr. Indictione V. anno dominice incarnationis MCLVII. Regnante domino Fridericho Rom. Imperatore gloriosissimo. anno regni eius VI. Im- perii uero III. Ex originali cum sigil. appresso laeso in arch. c. r. aulico Vindobonae descr. d. Palacky. — Excusum in Balbini Misc. lib. VIII. Vol. 1. p. 3. — Dobner Annal. VI. p. 379. CCLXXV. Wladislaw, Boemorum rex, fundat hospitale fratrum s. Joannis Hiero- solymitani Pragae, et possessionibus in Boemia et Moravia dotal. сс. 1159. Notum sit omnibus Christi fidelibus, quod ego Wladizlaus, dei gratia rex Boemorum, attendens deuotionem et religiosissimum propositum fidelissi- morum meorum, scilicet Geruasii cancellarii mei et Martini subcancellarii, in

Strana 269
269 quales sanctos uidelicet usus conuertere uellent et impendere omnia illa, que uel circa me suo fidelissimo seruitio promeruerant in possessionibus, siue mobilibus quibuslibet, uel que aliunde iustis emptionibus, aut aliis legitimis modis adquisierant, uel etiam ecclesiasticis beneficiis reseruauerant. Atten- dens, inquam, quod ecclesiam uellent inde edificare in honorem beate Marie uirginis, tante deuotionis tanteque mercedis una cum illis me participem constituere uolens ad edificandam ecclesiam et hospitale, atque instituendam congregationem religiosorum communis uite virorum terram quandam ad coronam regni mei pertinentem Prage iuxta pontem secus aquam in qua- tuor vias dedi, ipsamque aquam a superiore parte inferioris insule usque ad pontem cum piscatione et omnibus aliis commodis, que inibi possunt haberi, eidem ecclesie perpetuo iure possidendam. Addo etiam et confirmo eidem loco pro salute mea ac liberorum meorum et omnium predecessorum meorum uillam, que uocatur Letegh, que fuit Bore, qui Prage suspensus est, cum uinea et omnibus pertinentiis aliis. Addo insuper prope eandem uillam agrum unum ad coronam meam pertinentem nomine Ostruzen. Ad incrementum quoque eiusdem nouelle plantationis, ecclesie scilicet edificande, addo et confirmo possessiones, que fuerunt Heinrici filii Hartmanni, et etiam eas dedit post decessum uxoris iure perpetuo possidendas, quando se commisit in possessionem coram multis nobilibus Boemis. Confirmo etiam possessiones, quas alias iustis sibi acquisierunt modis, quemadmodum Coza- rouici cum omnibus circuitionibus siluarum, siue riuulorum aut agrorum, quos uel quas habent in prouincia Boysez; Bresinaues et dimidiam partem silue, que uocatur Lediuy. Concedo quoque et confirmo eidem ecclesie terram ad unum aratrum in uilla, que uocatur Neuremic, quam terram cum silua et pomerio et transitu, qui est super fluuium Msee ad uillam, que uocatur Radotin emerunt a Lube et aliis pluribus militibus pro XXVIII marcis. Adiciens his et uillas in Morauia et eidem confirmans ecclesie, scilicet Pacizlawiz, quam ab antiquo Geruasio dederam, et Grusouan, cuius partem dominus Cunradus Martino dederat, et alteram ab aliis mili- tibus pecunia et concambio acquisierant. Hec ergo omnia, sicut superius adnotata sunt, prefate ecclesie sancte Marie iure perpetuo inuiolabiliter possidenda concedo et confirmo, ac sigilli mei regalis impressione corro-

Strana 270
270 boro et communio. Et si quis donationem meam infringere presumpserit, in presenti rerum sufferat pericula, et in futura uita cum Dathan et Abiron traditore pari pena puniatur. Amen. E copia vidimata in Museo Moravico. — Excusum apud Dobner in Annal. VI. pag. 363. CCXCIII. Wladislaw, Boemorum rex, confirmat adaugelque possessiones et libertales monasterii Gradicensis, ordinis Praemonstratensis. Dt. Pragae XVI. Kal. Julii, 1160. Anno dominice incarnationis millesimo centesimo sexagesimo. epacta- rum XI. concurrentium V. indictionis VIII. Ego Wladizlaus dei gratia secundus rex Boemorum. Diuina propitiante clementia cognoscens mini- stros ecclesie. que est secus urbem Olomuc edificata in nomine sancte et indiuidue trinitatis. et in honore beati protomartyris Stephani dedicata. nocte dieque in dei laudibus iugiter insudare. et tantorum dei athletarum ora- tionum particeps cupiens fieri corde et animo humiliter cepi excogitare. qua ratione mee celebritas memorie apud illos posset haberi in secula sine fine. Vnde omnipotentis dei inspirante gratia ac institutione ammonitus canonica a uenerabili eiusdem ecclesie abbate domino Blasio. meo occurrente ac fauente desiderio fratrum protomartyris Stephani precibus me subdidi. atque ut eorum orationum particeps sine fine fierem deuotus munus com- munionis suscepi. At ego ne fratres meos in Christo dilectissimos gra- tuito michi fraternitate concessa aliquo modo aggrauare uidear. in signum hoc sacratissimi pacti inter nos habiti. in retributionem pro mea regnique mei incoluminate ac stabilitate. unaque pro germanorum meorum tam Theo- baldi quam Heinrici nec non filii mei Friderici. meorumque remissione peccatorum. quicquid illis propinquorum. uidelicet aui mei primi regis Boe- morum Wratizlai. ac primi ducis Morauiensium senioris Ottonis. et prudens discretio ad usum in nomine domini studuit deputare. nec non et omnium

Strana 271
271 principum Morauiensium ea sic se habere et gaudeo et laudo. insuper et regie potestatis auctoritate ac consensu omnium primatum Boemie confirmo. Et ne hoc posteros latere queat sub testimonio scripture meo sigillo mu- nite usquequaque ratum esse commendo. Villarum autem nomina que in obsequio eorum in priuilegiis patrum scripta reperiuntur sunt hec: Kisele- uici. Rochin. Gaicin. Vugezd in Boemia que nominatur Vlipi. Preterea data est curia que nominatur Vsobren. cum suis adiacentibus uillis sub omni tributo et consuetudine sicut ante soluebat domine sue. data est silua que uocatur Lubochca. in Boemia due uille quas dedit rex primus Wrati- zlaus ecclesie Vgerzco. Nedamirice. Nakel ea conditione ut qui eam in- habitare deliberant cum tributo beato Stephano decimas soluant. Ceteris uero ad imperium ducis bella exercentibus. siue urbem aut pontem repa- rantibus. seu sub qualibet necessitate laborantibus. non aliud quam quod prefatus pater cenobii iusserit faciant. Vgezd Lasane. Lubos. Popouici. Selechouici. Sadlouici. Gradcane. Tusatici. Zlobici. Bezmirow. Obidcouici. Bunouici. Tasalci. Vstin ad III aratra. Stichouici ad unum aratrum. Saro- uici ad unum aratrum. Celcici ad II aratra. Prusi ad II aratra. Suhsici ad II aratra. Topolaz ad II aratra. Sirouici ad unum aratrum. Gneuotine ad unum aratrum. Vnatici cum omni consuetudine terre. Wacezlaus dux Morauie pro remedio anime patrui sui Ottonis dedil uillam Kyiow cum omni utilitate sua. Otto dux iunior dedit duas uillas Rusca. Wrezouici. pro anima filie sue Suataue. Datus est etiam de Olzaua VI. denarius. el de ponte Bracizlaue ciuitalis VI. denarius. de uia uero. que ducit ad Poloniam iuxta ciuitatem Gradec VI. denarius. et de moneta decimus denarius. Data sunt et duo uiuaria piscium. nomen unius Widoma. et nomen alterius Tecalech. Et multa familia habetur. Hec autem scripta quicunque cognoscant fideles sub testamento domini nostri Jesu Christi et totius ecclesie. nec non et harum personarum: Danielis Pragensis episcopi. et Johannis morauiensis episcopi. et Theobaldi ducis Boemorum. el heinrici germani regis. Friderici filii regis. Cunradi principis Morauiensium. el Gezonis abbatis de monte Syon. Petri abbatis de Breunov. Petri abbatis de Insula. Siluestri abbatis de Za- sauua. Wilhelmi abbatis de Wilhelmov. Godescalci abbatis de Selevv. Deocari abbatis de Lutomizle. Hugonis abbatis de Podelashih. et Mizlochonis de

Strana 272
272 Opatouich. Nadei abbatis de Trebech. nec non Vdelrici prepositi Pragensis. Pauli decani. Jeronimi magistri. Petri prepositi Bolezlauensis. Jurate pre- positi melnicensis. Alberti prepositi Zachensis. Et Nemoi camerarii regis. Cochan dapiferi regis. Wecellonis pincerne regis. Woizlai agazonis. Dirsi- zlai urbis prefecti Pilzenne. Jarogneui prefecti Satcensis. Heinrici Wisse- gradensis prefecti. et omnium primatum Boemie. Ad hec quoque ut hec mea predicta confirmatio rata et fixa in perpetuum permaneat ex canonica et apostolica auctoritate maledictionem in huius decreti mei preuaricatores subscribi uolui. Igitur ego Daniel dei gratia sancte Pragensis ecclesie XIII. episcopus. et Johannes sancte Olomucensis ecclesie VIIII. episcopus tali decreto bannum apponimus. ut si quis temerator huius rei aut con- temptor extiterit perpetuis condempnationibus subiaceat innodatus. et san- ctorum dei quorum ibi reliquie requiescunt meritis et orationibus duplici contritione conteratur. ut laborando sine intermissione angustia et tribu- latione. dolore et amaritudine in fine mundi cum Juda traditore saluatoris omnibusque membris diaboli in inferno inferiori sine fine crucietur. amen. Amantibus hec et laudantibus pro posse quoque augentibus et defenden- tibus sit salus et protectio. pax et exultatio et sancte trinitatis eiusdemque indiuidue unitatis benedictio nunc et in euum. amen. Data Prage per ma- num Geruasii cancellarii et prepositi Wissegradensis. eiusdem anni XVI. Kalendas Julii. E cod. sec. XIII. monasterii Gradicensis descr. Friebek. — Excusum dedit Piter in Thes. p. 187. — Dobner Annal. VI. p. CCXCIV. Fridericus, Romanorum imperator, Pisanis privilegium confert sub testimonio ducis Depoldi, et ducis Vlrici de Bohemia. Dt. Papiae VIII. Idus Aprilis, 1161. Lunig Codex Italiae dipl. 1. 1050. 1054.

Strana 273
273 CCXCV. Wladislaus, Boemorum rex, confirmat iura et possessiones ecclesie Olomucensis. Dt. Olomuc feria III. hebdomade sancte. 1160. Wekebrod Kirchengeschichte pag. 277. CCXCVI. Fridericus, Romanorum imperator, restituit Ottoni, Bellunensi episcopo, episcopatum sub testimonio Tipoldi, ducis Bohemorum. Datum. in terri- torio Mediolan. apud Landrianam Kal. Septembris, 1161. Vghelli Italia sacra. VI. pag. 153. CCXCVII. Friderici I. imperatoris diploma sub testimonio Udalrici, ducis Bohemici. Dl. Papiae V. Kalendas Martii, 1162. Fridericus, Romanorum imperator, monasterium Clavatense in pro- tectionem suam suscipit. Testes: Rainaldus, Coloniensis archiepiscopus. Cindius, Lugdunensis archiepiscopus. Heinricus, Leodiensis episcopus. Ordibonus, Basiliensis episcopus. Henricus, Constanciensis episcopus. Fri- dericus, dux Suevorum. Cunradus, palatinus comes Rheni. Marchio Otto. Marchio Theodorus. Marchio Albertus. Comes Teto. Comes Rudulfus de Phulender. Comes Valricus de Lhemburch. Willelmus, marchio Montisfer- rati. Wido, comes Blandratensis. Dux Vdalricus. Marquardus, comes de Runibach. Gebeardus, comes de Luggenburch, et frater eius Marquardus. Ulricus de Hunighem. Acta MCLXII. Indictione X. Datum Papie post destructionem Mediolani V. Kalendas Martii. Muratori Antiquitates. Italise VI. pag. 259. 35

Strana 274
274 CCXCVIII. Friderici, Romanorum imperatoris, privilegium pro ecclesia Gebennensi sub testimonio Theobaldi, ducis Boemiae. Dt. apud Pontem Laonem VII. Idus Septembris, 1162. Fridericus, Romanor umimperator, Ardicium, Gebennensem episcopum, contra Bertholdum, ducem de Zaringen, et Amadeum, comitem Gebennen- sem, regalia et possessiones illius ecclesie occupantes, tuetur, eique omnia restituenda decernit. Testes: Conradus, archiepiscopus Moguntinus. Ray- naldus, Coloniensis archiepiscopus. Vlricus, Aquileyensis patriarcha. Scera- chius, Lugdunensis primas et archiepiscopus. Stephanus, Viennensis archi- episcopus. Waltherus, Visuntinus archiepiscopus. Narchuntus, Bremensis archiepiscopus. Wilelmus, Ebredunensis archiepiscopus. Guido, Ravennas archiepiscopus. Henricus, Wirziburgensis episcopus. Girardus, Bamber- gensis episcopus. Henricus, Leodiensis episcopus. Hermannus, Constan- ciensis episcopus. Conradus, Wormacensis episcopus. Gotefredus, Trye- ctensis episcopus. Gero, Alverstadensis episcopus. Hermannus, Hilde- vesemensis episcopus. Evergisus, Paderbornensis episcopus. Johannes, Merseburgensis episcopus. Udo, Cicensis episcopus. Daniel, Pragensis episcopus. Brandeburgensis episcopus. Havelbergensis episcopus. Mam- bruggensis episcopus. Ysirus, Papiensis episcopus. Cremonensis episcopus. Clycardus, Parmiensis episcopus. Anselmus, Astensis episcopus. Vercel- lensis episcopus. Novariensis episcopus. Pergamensis episcopus. Aquensis episcopus. Albensis episcopus. Terdonensis episcopus. Concordiensis epi- scopus. Garsendonius, Mantua episcopus. Henricus, Cumanus episcopus. Gratianopolitanus episcopus. Vipicensis episcopus. Vivariensis episcopus. Avinionensis episcopus. Hermannus, Herferdensis abbas. Augiensis abbas. Erlebaldus, abbas Stabulensis. Abbas s. Galli. Salsensis abbas. Virzebur- gensis abbas. Laurisamensis abbas. Henricus dux Bavarie et Saxonie. Marchio Albertus. Fredericus, dux Suevorum. Ludovicus landgravius. Otto, palatinus comes de Uuythelisboch et fratres eius. Fredericus et Otto

Strana 275
275 marchio. Otto Misniensis. Marchio Theodericus. Comes Theto. Dipoldus, dux Boemie. Albertus, palatinus de Sumassabrunn. Hermannus, dux Ka- rinthie. Gotefridus, dux Lovanie. Ludwicus, comes Lonensis. Gotefridus, comes Durachiensis. Comes Albertus. Comes Cunradus. Willelmus, mar- chio Montisferrati. Opizo, marchio Malaspina, et fratres eius. Wido, comes Blandratensis, et alii quam plures. Acta sunt hec anno dominice incar- nationis MCLXII. indictione X. regnante Frederico anno regni X, imperii VII. In archiepiscopatu Bisuntino apud Pontem Laone super Senam VII. Idus Septembris. Muratori Antiquitates Italiae VI. pag. 57. CCXCIX. Fridericus, Romanorum imperator, de aquaeductu Rheni in Nieda decidit sub testimonio Vlrici, ducis de Boemia. 1165. Fridericus, Romanorum imperator, decernit de faciendo aquae ductu fluuii Rheni in terra Nieda. Testes: Heimannus, Ferdensis episcopus. Everardus Ratisponensis electus. Philippus, decanus maioris ecclesiae in Colonia. Arnoldus, praepositus ecclesiae sancti Andreae. Adiolus, Godslarien- sis praepositus. Reignardus, praepositus. Vlricus, dux de Boemia. Mar- quardus de Grumbach. Comes Emicho de Linningen. Comes Folckmarus de Sarewarde. Henricus marschalcus de Papenheim ect. . . . Christianus, Moguntinae sedis electus . . recognouit . . Acta sunt haec .. MCLXV. Indictione XIII. anno regni XIII. imperii XI. Lunig Reichsarchiv IV. pag. 127. CCC. Fridericus, Romanorum imperator, investit Pisanos de insula Sardinia sub testimonio Vlderici, ducis Boemiae. Dt. Franchfurti XV. Kalendas Maii, 1165. Lunig Codex Italiae dipl. I. 1058. 35*

Strana 276
276 CCCI. Wladislaw, rex Boemorum, monasterium Waldsassense dotat sub testimo- nio ducum Theobaldi, Heinrici, Wladislaw, Friderici et Swatopluk. Dt. Waltsahs IIII. Kal. Julii, 1165. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Wladizlaus dei gratia secundus rex Boemorum transitoriis ex dei dispensatione bonis habun- dans. et temporalium incrementis honorum salutem anime pensans con- gruum esse credidit ex consilio apostoli presentia pro futuris. terrena pro celestibus commutare. Quapropter in orationibus pauperum Christi. qui sunt in ecclesia Walthsesensi in nomine domini congregati. plurimum confidens pro amore Christi et salute anime sue ac pro eorum petitio- nis obtentu in silua ultra prouinciam Sedlec ambitum. quod sclauonice vgezd dicitur. a fonte riui. qui vulgo dicitur Helstre inferius. usque in riuum. qui vulgo iwinbach. et ab hoc riuo usque in fontem. nocatum iwinbuorne. itemque a predicti riui fonte Helstre nominati usque ad fontem. qui vulgo uocatur remotior Luboce. sicut more siluarum consignatum est quod vulgo gelachiet nuncupatur. et sicut ab exteriori parte predictum riuum Luboce fontes influunt. addens etiam in prouincia Satcensi uillam nomine Dudlebei cum latissimo campo nomine Preulaca. et cum aqua Egre tante longitudinis spatio terminata. quanto est predicto agro continuata. in perpetuum hereditario iure possidenda prenotate ecclesiae contradidit. spiritualia cum seruis dei commercia sagaci corde pertractans. quatenus et illorum inopia ex eius habundantia suppleatur, et suis excessibus desiderata ex eorum orationibus prestetur uenia et consolatio. Ut autem hec deuo- tionis donatio rata et firma in posterum habeatur per presentia scripta moderni siue futuri temporis fidelibus sigilli impressione. ac infra scripto- rum testium testimonio roboratum est. Dux Thebaldus et Henricus fratres regis. Wladizlaus filius Sobezlai ducis. Fridericus et Suatopluc filii regis. Prepositi autem. et clericalis ordinis hi: Geruasius cancellarius et prepo- situs Wissegradensis. dominus Ulricus prepositus. Jurata prepositus Mel-

Strana 277
277 nicensis. Petrus prepositus Bolezlauiensis. Albertus prepositus Sacensis. Martinus notarius regis. Podiua canonicus Wissegrad. et capellanus regis. Jarogneu castellanus Satcensis. cum omnibus fratribus suis. Drisizlau c. pelznensis. Cstibor camerarius regis. Weclo pincerna regis. Kochan da- pifer regis. Agaso Woyzlau. Zauise Sedlicensis comes cum suis subditis. Omnes hi sunt laicalis professionis. Hec autem rata facta sunt theotocos per gloriosum regem supra prescriptum coram testibus prenotatis. Anno dominice incarnationis MCLXV. IIII. Kalendas Julii in ecclesia s. Marie Waltsahs. Gerlaco abbate inibi presidente. Daniele uero episcopo sancte Pragensis ecclesie XIII. existente. Hoc itaque decretum si quis uoluerit infringere siue rex siue dux. seu princeps. siue alia quelibet persona. anathematis gladio nisi resipiscat se percussam in die iudicii sine fine sentiat. Data per manum Geruasii uenerandi prepositi sancte Wissegra- densis ecclesie et regis cancellarii IV. Kalendas Octobris. Ex originali in archivo regio Monaci descripsit d. Palacky.—Excusum in Lunigii Reichsarchiv XVIII. — Dobner Annal. VI. pag. 407. CCCII. Wladislaw, Boemorum rex, auget et confirmat fundationem monasterii Li- tomišlensis, ordinis Praemonstratensis, nec non bona collata, quorum plura sunt in Moravia, corumque terminos enumerat. Dt. Pragae XIII. Kal. Februarii, 1167. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Ego Wladizlaus dei gratia boemorum rex secundus omnibus Christi fidelibus tam presentibus quam futuris inperpetuum. Ad hoc regni cura nobis a prouisore omnium bono- rum domino concessa est. ut sanctam religionem studeamus modis omnibus propagare. et loca uenerabilia cum ipsis personis. diuino seruitio manci- patis attentius confouere. quatenus nullis prauorum hominum inquietentur molestiis. uel importunis fatigentur angariis. Ea propter ecclesiam Luto- mislensem in qua regulares canonici diuino mancipati sunt obsequio. sub

Strana 278
278 sancti Wencezlai et nostram protectionem suscipimus. et presenti priuilegio communimus. Statuentes ut quascumque possessiones. quecumque bona tam brecizlai loci illius fundatoris. uel Sobezlai eiusdem loci amplificatoris quam aliorum dei fidelium dono uel concessione possident. aut infuturum iuste et canonice poterunt adipisci. firma eis eorumque successoribus et illibata permaneant. Decreuimus ergo ut nulli omnino hominum liceat eandem ecclesiam temere perturbare. aut eius bona seu possessiones auferre. reti- nere. minuere uel quibuslibet molestiis fatigare. Quodsi qua ecclesiastica secularisue persona hanc nostre constitutionis paginam sciens contra eam uenire temptauerit. secundo tercioue commonita si non satisfactione congrua emendauerit. potestatis honorisque sui dignitate careat. et episcopo sit po- testas a sacro corpore et sanguine domini nostri Jesu Christi eam alie- nandi. Cunctis autem eidem ecclesie iusticiam seruantibus et hic fructus bone actionis. et in futuro premia eterne pacis retribuantur amen. Huius uero confirmationis nostre testes sunt fratres mei theobaldus et Heinricus. filii quoque mei Fridericus et Zuatopluc. Daniel episcopus pragensis. Jo- hannes episcopus morauiensis. Geruasius cancellarius et prepositus Wisse- gradensis. Olricus prepositus pragensis. Jurata prepositus melnicensis. Paltnir sacensis. Domazlau archidiaconus pragensis. Peregrinus curimensis. Slauon gradicensis. Othmar bolezlauensis. Bertholdus de rudnic. Dethleb de behin. Budilouus castellanus pragensis. Bznata wissegradensis. Jaro- gneu satcensis. Nemoy de netolic. Dirsizlau de plzen. Sdezlau de curim. et alii quam plures. Hec autem sunt donationes loci illius. Dux breci- zlaus dedit uillam Secri. cum duobus aratris et duobus aratoribus. Resto- ceh dedit fabrum nomine mucek cum filiis et filiabus. Nadubraunici dedit equas indomitas cum pascuis et custodibus earum. et Jvvan et Dobrach. Pistorem nomine Jan cuius filius Nemoy postea pro redemptione suimet emit seruum nomine Valdic cum uxore et filiis et filiabus. Dedit etiam predium nedosine cum apibus custode earum nomine Zouol cum filiis et filiabus. Vgradisci dedit duos piscatores Wec et Zoretam cum omni prole sua. De moneta dedit ducentos denarios omni sabbato accipiendos. De porta terre que dicitur Natrstenici dedit sal ungaricum. omulum quoque per totum Grutou colligendum. Constituit etiam ut si quis quamcumque

Strana 279
279 feram in territorio illo ceperit. partem carnium eius ecclesie illi soluat. et qui non soluerit trecentos nummos castellano. bouem uero ecclesia habeat. Hinov singulis annis dedit quatuor boues. duas uaccas. et quatuor oues. pro quibus omnibus ego Wladizlaus rex postea rogatu pauperum illa sci- licet persoluentium constitui. mille et quingentos nummos accipiendos. Dux Sobezlaus dedit uillam Crecouice. Ego etiam rex Wladizlaus dedi predium meum Repine et terram Lutomisli. deiectis inde hominibus. In uilla autem Lozic dedi quicquid uel Sdico episcopus emerat. uel quod ho- mines uim castellanorum ferre non ualentes desertum reliquerant. Terram etiam quam pater meus ioculatori suo nomine dobrete in uilla Zalasaz de- derat. ego illi ecclesie contuli. Vxor autem mea nomine Gertrudis dedit duas uillas: Kolodege. et Rikouice et terram in uilla Lepetouic ad tinec pertinentem. ubi postea abbas Johannes emit terram a comite Lazlau. Idem etiam abbas emit terram in uilla Trizkouici in qua quidam homo Modlata cum filio suo nomine Petro ueniens in ecclesiam supradictam ad conuer- sionem dedit terram suam. Dux ollo dedit in morauia tres uillas: Pame- tice. Wasan et Richouice. Comes Bauor dedit uillam Jvvanouice et omnes uillas suas quas habuit in Morauia preter unam quam dedit nepoti suo Dlugomilo. Petrus. filius lubmani dedit uillam suam nabucine. Janek mi- les dedit predium suum quod uocatur Nauizdei et terram quam emit a prauota. Paulus filius Pabes dedit terram Naksacigore. Zobezlauec agazo dedit predium Lutosicih ubi reliquum terre cum sexcentis milibus nummo- rum abbas Johannes et abbas Deocarus emerunt. Prepositus Groznata dedit uillam Olsan. Frater Nemoy dedit uillam Rugne. Radouan archi- diaconus Olomucensis cum cognatis suis nomine Dinter et Petro dedit terram in uilla Jvvanouic. Abbas Deocarus emit siluam a fratribus de sancto Laurentio iuxta Grubouic et terram iuxta Domasic que uocatur Nakorniceh. cui quoque ego Wladizlaus rex contuli quoddam prediolum iuxta uillas suas Krekouici et Rikouici cum flumine quod uocatur Dezna a lubna usque ad pontem. qui est in longis pratis. Dedi et siluam totam a loco qui uocatur Preseka cum pratis omnibus usque ad fluuium qui di- citur Zuitaua. Dedi et forum ecclesie lutomislensi in Grutou feria IIII. inperpetuum. Dedi et Grussoua cum flumine Trstenice usque ad Vzplise

Strana 280
280 et silua que dicitur Mokrenice. Dedit et Zuabenice cum flumine Dezna a ponte qui est in longis pratis usque ad uillam Cerekuice et siluam totam que dicitur proznice et prozne. Bogunouice. Cerekuice cum flu- mine et silua nurus mea uxor Friderici licentia nostra eidem ecclesie contulit. Quatuor tabernarios prefate ecclesie dedi inperpetuum nullo generali interdicto obstante! et hoc idcirco excepimus ut ferrum ad opus ecclesie semper exinde conquiratur. Circuitum et ego Wladizlaus eidem ecclesie contuli. qui dicitur Nalubnem. cum pratis omnibus que uocantur Napolickah. et siluam totam ab ortu dezne usque ad fluuium qui dicitur Zuratka. Statuimus etiam et firmiter obseruari precepimus a domino abbate prefate ecclesie et omnibus successoribus suis. neumquam aliquibus homi- nibus uillas in ipsa silua ponere aut quippiam operis ad usus proprios ela- borare consentiant. excepto hoc solo si fratres eiusdem loci aliquid utili- tatis uoluerint et poterint in ipsa silua operari cum dei benedictione et nostro fauore prosequantur. Johannes episcopus morauiensis filius obiden circuitionem ultra Zuha et uodna quam ego dederam ei. eidem ecclesie contulit. Milota filius Zdezlai ueniens ad conuersionem duas uillas dedit Blegou et Nabrezne. Milacco archidiaconus cahouicih de terra ad aratrum eidem ecclesie dedit. Martinus et circuitum qui dicitur Nazgori eidem ec- clesie dedit. Ego quoque rex Wladizlaus pro augendo dei seruorum nu- mero eidem ecclesie totam siluam. agros et omnia prata usque ad riuum Zlupnice contuli. preter solam uillam domasic. et quoniam prefatam eccle- siam numerositate uillarum dotare non potui siluam totam a riuo iam dicto usque ad flumen treboua et de hinc quousque fines Boemie protenduntur in dotem perpetuam eidem ecclesie contradidi. Coram testibus superius notatis presens scriptum sigillo meo roborare curaui. Datum Prage per manum Geruasii cancellarii et prepositi Wissegradensis XIII. Kalendas Februarii. Anno dominice incarnationis MCLXVII. Regni uero Wladi- zlai regis VIIII. Ex autographo archivi monasterii ejusdem in registratura c. r. Moravici Gubernii. — Excusum incorrectius dedit Berghauer in Protomart. pag. 252.

Strana 281
281 CCCIII. Wladislaw, Boemorum rex, confirmat ordini s. Johannis Hierosolymitani villas Tišnow et Brezina in Moravia. Act. in Olomuc 1168. Ego Wladizlaus, dei gratia rex Bohemorum. Innotescat cunctis fide- libus. presentibus et futuris, quod ob singularem amorem, quem erga fra- tres hospitalis Iherosolimitani in cordis sinceritate gerere non cessaui, et de feruente animi voto et studio, quatinus ordinis fratrum predi- ctorum in terra mea plantatio radices ageret validiores et numerosiores: villam in Thusnou et aliam villam, que dicitur Brezni, cum pratis iuxta fluuium na Suratce, quas dilectus frater meus nomine Henricus in reme- dium anime sue fratribus prefatis contulerat, confirmaui scripti mei pagina et sub anathemate venerabilis patris Johannis, Morauiensis episcopi, ut, si quis hanc piam prefati fratris nostri donationem ausu temerario infirmare presumpserit, cum Datan et Abyron gaudeat consortio in gehenna. Amen. Testes autem, qui affuerant, et confirmationem meam et prefati domini epi- scopi audierant, sunt hii: Henricus, frater meus. Fridericus, filius meus. Johannes, episcopus morauiensis. Jurata, prepositus melnicensis. Crina archidiaconus et Preuoy, canonici Olomucenses. Slauebor camerarius. Chasta iudex. Mladota et alii quam plures. Actum in Olomuc. Idictione I. E codice Ms. sec. XIV. monasterii Tischnov. fol. XLV. CCCIV. Fridericus, Romanorum imperator, in generali curia in Wirzburg, ubi inter discordes principes Saxoniae reconciliationem prefecit, confirmat episcopo Wircburgensi omnia privilegia et possessiones. Inter testes plu- rimos: Ovdalricus, filius ducis Boemiae. Albertus, filius ducis Poloniae ect. Datum Wirlzburg VI. Idus Julii, indictione I. anno MCLXVIII. Lunig Reichsarchiv VII. pag. 327. 36

Strana 282
282 CCCV. Wladislaw, rex Boemorum, confirmal monasterio Raygradensi circuitum Domašow. Act. Pragae 1169. Wegmeno swathe a nerozdilne trogicze. Wladslaw z Bozie milosti czesky kral. Oznamugi wssiem w Kristu wierzicziem nynieyssim y budu- czim, zie yakoz kazdeho wiernika gest bratrzie nassie, kterziz wiecznemu Bohu neuchwatnie sluzie, w obranie mieti proti zlotie casu y lidstwa, y pak wiece Kralowo gest, ciem wietssie silu zdarzen, tiem statnieyssie obranu gim byti, aby gsa w motlitbu gegich wzgmut na wiek wieku giemu steha se vplanila k plesu nebeskemu. Y przedstupiw przed nassie yasnost wele- bny muz Yindrzich, opat Brzewnowsky ziadal na mne snaznymi slowi, abych nadanye sobie poslussneho klasstera na Rayhradie w zemi Morawske, giez znie na vyezd Domassowe, a yakoz w listech slawne pamieti kniezij Brze- czlawa, Cunrata a Wraczlawa i ginych ohrazdenu byti se spatrzuge, swym prziklonieniem raczil milostiwie vtwrditi, aby na buduczie wieky, yako za knieze Brnienskeho Wraczlawa gmenem, o rzeczeny vyezd gmenem Do- massowe, zase strk a vhon newznikl. Y za pilne a wierne sluhy rziecze- neho opata, a shleda, ze gen slussnu wiec a prawu na mne doprossie, vtwrdil gsem kazde nadanie rzeczieneho vyezda, genz slowe Domassowe, a kazal gsem na wiedomie toho tento list swuoy tisku sweho przidawem vtwr- diti na wieczne czasy. Duostoyny pak w Bozie otec Jan biskup Olomuczky wssechny protiwniky toho a russitele w kletbu Bozie vsuczil. Y dalo se toto me vtwrzenie w Praze roku po wtielenie syna Bozieho MCLXIX. A przitom gsu byli tijto: Juditha kralowna. Bedrzich biskup Prazky. Gerwas kanclerz a probosst Wissehradsky. Martin probosst Litomerzicky. Florian mistokan- clerz. Bohuslaw komornik ect. Zmorawy ale Jan biskup, Vtiessen a Petr kanowniczi. Mutey komornik. Twrdissa kasstelan. Miroslaw kasstelan, a ginij wiery hodni. Amen. E copia bohemica sec. XVI. in archivo archiepiscopali Olomucii; — cujus bohemica translatio initium sec. XV. attingit. —

Strana 283
283 CCCVI. Fridericus, dux Olomucensis, confert monasterio Raygradensi Hranice cum solitudine usque fluvium Odra se protendente. 1169. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Cum uniuersa mortalium facta successione temporum in obliuionem deuoluantur, cunctis in Christo pie ui- uentibus manifestum fieri decreui, quod ego Fridericus, dux Olomucensis prouincie, patre meo Wladizlao, rege Boemorum, annuente locum, qui Granice vulgo dicitur, ecclesie Raygradensi perpetua dote donaui. Heremita enim quidam Jurik nomine, uita et moribus imitandus, cuius etiam uitam et mo- res digna sequitur fama, per uxorem meam Elisabeth mihi supplicauit, quatenus ipsum locum uasta horrentem solitudine robora succidendo et no- ualia preparando inhabitaret. Ego tamen cum eiusdem heremite utcumque continentiam et diligentiam considerarem, terram ad aratrum ei in uilla Slipki ob meliorem spem eterne patrie cum pratis et pomeriis super- addidi. Tendit autem hoc ipsum spatium, quod sibi contradidi, a riuo Sebenik usque ad riuum, qui Odri appellatur. Preterea ad occidentem quantum ex ipso exstirpare uelit nemore, manu propria demonstrans latam sibi sine termino tribui licentiam. Quod uidelicet factum, dum abbas suus, Henricus scilicet de Brevnove comperisset, accedens ad me flagitauit, ut intuitu diuine recompensationis hoc, quod uerbotenus Raygradensi ecclesie contuleram, coram patre meo scriptura simul et sigillo corroborarem. Hu- ius igitur rei testes annotare dignum duxi. Judita regina, sequuntur dein Fridericus episcopus Pragensis ecclesie. Geruasius cancellarius et prepo- situs Wissegradensis. Vdalricus, prepositus Pragensis. Paulus decanus. Martinus, Luthimericensis prepositus. Florianus subcancellarius. Florencius castellanus. Boguslaus camerarius. Zdezlaus pincerna. Witko dapifer. Ro- znata, castellanus de Cladzko, et alii quam plures nobiles et canonici sancti Wencezlai. De Morauia Johannes episcopus. Wolius, cancellarius eiusdem prouincie. Twridisse, castellanus de Godonin, et alii plures nobiles. Facta sunt autem hec anno dominice incarnationis millesimo centesimo sexage- 36*

Strana 284
284 simo IX. patris mei principatus XXX. regnorum eius XI. episcopatus uero domini Friderici Pragensis episcopi scilicet anno primo. Ne uero sequen- tium aliquorum uiolenta, quod absit, inuasione tam absoluta donatio ali- quando suggerente humani generis inimico ullatenus incursetur, hanc pa- ginam auctoritate domini Friderici, Pragensis episcopi, simul et Joannis, episcopi Olomucensis, sub uinculo detestandi anathematis, et sub terrore tremendi extremi iudicii sigillo patris mei authenticare, quomodo alias a supra memorato Henrico de Brevnow rogatus sum, satagaui. Piter in Thesauro p. 141. ex autographo ejusdem monasterii. CCCVII. Wladizlaus, Bohemorum rex, contulit monasterio Gradicensi uillam Zuitaua in Usobrnensi prouincia cum ecclesia, foro, theloneo et uillis adiacentibus, videlicet Mychow et Ibonow. cc. 1169. Ex Annalibus Gradicensibus Ms. — Confer Ruebneri Memoriale seculo- rum pag. 69.— et diplomata Wladislaw, marchionis Moraviae, ab annis 1201 et 1216. CCCVIII. Wladislaw, rex Boemorum, hospitale ordinis s. Joannis Hierosolymitanum possessionibus in Boemia large dotat. 1169. Ego Wladizlaus, dei gratia rex Bohemorum. Notum facio cun- ctis fidelibus presentibus et futuris: Quod a primis principatus mei tem- poribus semper in uoto habui Iherosolymam ire, atque sepulchrum domini- cum et alia loca sancta uidere. Quod et adimplere uolui, quando cum imperatore Conrado in expeditione contra paganos processeram. Sed cum peccatis exigentibus, nescio quo dei iudicio proposita perficere prohiberer, ad propria reuersus uotum exsoluere, atque Iherosolymam ire, ibique

Strana 285
285 aliquantis per moram facere rursum magis ac magis accendor. Quod cum Ramundo tunc temporis magistro hospitalis Iherosolimitani ceterisque fra- tribus eius innotuisset, statim claues castri, quod uocatur Crat, et est in confinio paganorum situm, per fratrem Benedictum mihi miserunt, ipsum castrum cum omnibus suis pertinenciis absolute mihi meisque sociis ad no- bis seruiendum offerentes, quamdiucunque intra illa manere uellemus. Quo- rum deuocionem ac liberalitatem gratissimam ducens, simulque perpendens, quanta in predicto hospitali humanitatis obsequia impenderentur omnibus sepulchri dominici uisitatoribus, sed precipue, ut ex multorum relacione didiceram, pauperibus et infirmis: placuit mihi tantorum bonorum esse cooperatorem, ut postmodum etiam aliquid exinde mercedis exspectarem. Diuino igitur actus instinctu ob remissionem peccatorum meorum, et pro salute uxoris mee ac liberorum meorum, sed et pro anima patris mei et matris mee et omnium predecessorum meorum predicto hospitali sancti Jo- hannis Iherosolymitani ad sustentamentum pauperum et infirmorum promisi, et assignaui quasdam uillas meas, quas uel pecunia mea iuste emi, uel iustis ambitionibus mutaui, uel aliis iustis modis secundum iudicium nobilium se- niorum Boemie legitime acquisiui, ut inde subsidium aliquod habere pos- sent, donec diuina fauente gracia ego ipse presens aliquid superaddere possem. Et hee sunt uille, quas dedi, et fratribus predicti hospitalis Ihe- rosolymitani assignaui. Quantum uidelicet in circuicione iuxta Plaz, scili- cet Hodoviz. Ozoym. Plane. Cuhov. Preterea addo et confirmo possessio- nem eidem domui hospitalis, quam pater meus dux Wladizlaus contulerat meis cognatis Wratizlaw et Micus. Sed eisdem breui tempore raptis de medio, que iterum in usum meum cesserat. Manetin a meta Necstinensi usque ad metam Plazensium cum omnibus suis pertinenciis, uidelicet Lipe. Kahov cum foro. Wescu cum fluuio Manetin iacente usque ad Plaz. Li- bertatem omnimodam quidlibet faciendi seu piscandi, siue molendina ponendi in eodem fluuio eis concedentes. Siluam quoque nomine Cozodre et alias siluas circumiacentes iure legitimo do, et confirmo duas uillas in prouincia Belinensi, dictas Borizlave et Hribovici, que corone mee adiacebant. Ad peticionem autem fratris mei Heinrici addo eis uillam nomine Leuin, et siluam quandam usibus ipsorum necessariam iuxta Olesnice protendentem

Strana 286
286 in medium montem Hwogen ad fluuium, qui dicitur Lupuhce, et ad uillam Camic, et ad Procetin, deinde usque Tesk, et tunc ad Rufum puteum, et sic iacentem usque ad dictum fluuium Lubuhce, ubi sumpsit initium. Te- stes, qui affuerunt, et audierunt donacionem et confirmacionem supra dicta- rum possessionum hii sunt: Juditha regina, uxor mea. Fridericus, episcopus Pragensis. Heinricus, abbas de Brevnov. Lambertus, abbas de Cladorub. Meinherus, abbas de Plaz. Olricus, prepositus Pragensis. Paulus decanus. Geruasius cancellarius et prepositus Wissegradensis. Martinus prepositus Lutomericensis. Florianus subcancellarius. Bohuslaus camerarius. Groznata castellanus de Cladzco. Zdezlaus pincerna. Vitko dapifer. Bleg de Trebusson. Bohuse barbatus, et frater eius Ratibor. Cstibor de Chis. Smil de Udrehe. Moiek uenator de Belsk, et alii quam plures. Actum est hoc anno incarna- cionis domini MCLXIX. Anno autem mei principatus XXX. regni uero mei XI. episcopatus autem domini Friderici Pragensis I. E copia vidim. in Museo Mor. — Excus. dedit Dobner in Annal. VI. 464. CCCIX. Fridericus, Romanorum imperator, concedit Ottoni comiti de Gelria ius aduocatiae Neomagensis. Testes: Ziffridus Moguntinus, Hillenus Tre- uerensis, Reinaldus Coloniensis archiepiscopi. Wenselaus dux Bohemiae. Hermanus dux Bavariae. Henricus marchio de Brandenburg. Otto dux Sueuiae. Wernhardus dux Austriae. Godefridus dux Brabantiae. Henricus dux Saxoniae. Philippus comes Flandren. ect. Datum apud Monguntiam anno dominice incarnationis MCLXXII. mense Maio. Indictione X. Lunig Codex diplom. Germaniae II. 1742. CCCX. Udalricus, Moravorum dux, in expeditionem Italicam profecturus confert ecclesiae Olomucensi villam Vherčice. Act. in Olomuc 1174. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. amen. Oldericus dei gracia Morauorum dux omnibus ortodoxis catholice ecclesie filiis. Benedictus deus

Strana 287
287 qui sue uirtutis efficaciam in nobis operando ad perficiendum quod deuoto uersabatur in pectore et uoluntatem nobis attulit et facultatem non abstulit. Quippe notum sit uniuersis in Christo fidelibus tam presentis quam futuri temporis. quod ego Oldericus dux predicte terre communicato cum omnibus terre primatibus consilio in expeditionem Ytalorum cum imperatore Friderico profecturus pro mee ac parentum meorum animarum remedio uillam Vgricic cum omnibus suis pertinentiis omnipotenti deo et ecclesie beati Wencezlai martiris in ciuitate Olomuc diuina annuente clementia obtuli ad habendum in- tegraliter et possidendum et quicquid ecclesia inde uelit faciendum. Vt au- tem hec laudabilis nostre largicionis ordinacio rata et inuiolabilis in perpe- tuum permaneat scripto commendari et sigilli nostri inpressione confirmari precepimus. et ut perpetuo anathemate ab episcopo firmaretur rogauimus et dum fieret presentes astitimus. Actum Olomuc anno dominice incarnacionis millesimo centesimo septuagesimo quarto regnante Friderico Romanorum im- peratore et Sobezlao ducatum in Boemia gubernante. ac uenerabili domino Dethlebo sedi olomucensis ecclesie presidente. Testes autem qui presentes aderant subter notari fecimus. quorum nomina sunt hec. Inter ecclesiasticas personas. Michael abbas Gradicensis. Chuno abbas de Trebecs. Pancracius huius ecclesie canonicus. Crina canonicus et archidiaconus. Preuoi canoni- cus et archidiaconus. Dionisius canonicus. Balwinus canonicus et archidia- conus. Vgra canonicus. Chualco custos et canonicus. Woina canonicus Hualco canonicus. Bodsco canonicus. Reingotus canonicus. Stanco canoni- cus. Vtessen canonicus. Inter seculares uero personas. Dux et frater noster Wencezlaus. Slauebor camerarius cum fratre suo Paulo. Casta olomucensis castellanus cum filio suo Jaross. Albertus. Mladota iudex. Petrus iudex. Michael frater suus. Bohuzlaus. Suar. Milata. Ratibor castellanus de Godo- nin. Jaross castellanus de Prerov. Boris cum duobus filiis. Moiek castellanus de Brunna. Tuirdsa castellanus de Podiuin. Wlastibor. Sulizlaus. Vacen. Sta- nimir et alii quam plurimi fide digni. E codd. Mss. sec. XIV. in archivo archiepiscopali Cremsirii fol. D. I. n. 67. — et alio in archivo capituli Olomucensis, necnon e copiis vetustis ejusdem archivi.

Strana 288
288 CCCXI. Udalricus, dux Moravorum, confert monasterio Gradicensi silvam juxta Nakl, que circuitus dicitur. 1174. Annales Gradicenses Ms. — Cfr. literas Detlebi, episcopi Olomucens., ab anno 1179. — et Ruebneri Memoriale seculorum pag. 69. CCCXII. Miroslaw, miles Waceslaw, ducis Moraviensis, confert monasterio Raygra- densi praedium suum in Začan. Actum in Bruna 1174. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. amen. Ego Mirozlaus miles illustris Morauiensis ducis Wacezlau pre oculis habens diuinum preceptum quo nos uiam uniuerse carnis ire omnes monemur et in omnia meo per- uoluens in guerre tumultibus uite terminum esse proximum. constitui itaque tempore pacis saluti anime mee prospicere. Contuli igitur in remedium anime mee fratribus ad sanctum Petrum in Raygrad predium meum in Schezan. quod iure patrimonii possideo cum omnibus suis vtilitatibus et perti- nentiis. ut siue de expeditione Italorum Olderici ducis sospes reuertam siue ferro uoraci uel communi omnium sorte uite dies prescindentur. idem pre- dium fratres prefati possideant in perpetuum. atque pro anime mee pecca- tis remittendis misericordiam Dei exorare numquam pretermittant. Hanc meam donationem rogatu meo dominus illustris dux Wacezlaus in charte formatam conscribi iussit et suo sigillo communiuit. uenerabilis uero Mora- uiensis episcopus nomine Detleb anathemate perpetuo in uiolatores huius facti edicto confirmare non recusauit. Acta sunt autem hec anno dominice incarnationis millesimo centesimo septuagesimo quarto in Bruna. tempore quo illustres duces Oldericus, Wacezlaus et Cuonradus Morauiam guber- nabant et dominus Oldericus in expeditionem Italorum cum Romanorum rege Friderico erat profecturus. Testes qui presentes fuerunt sunt hii:

Strana 289
289 dux Oldericus. dux Wacezlaus. dux Spitigneu. Detleb episcopus. Chuno abbas de Trebech. Balduinus archidiaconus. Slauebor camerarius. Petrus iudex. Ratibor castellanus de Godonyn. Moiek castellanus de Bruna. Twrdisa castellanus de Podiwin. Sulizlau. Stanimir. Zbrazlau. Dirsata. Sobezlau. Velen. Leo. Jesutbor. Michal. Velis. Wlk. Trebek. Jarozlau. Crisimir. Voyteh. Ludimir. Jurik. Paulus. et alii quam plures fide digni. E copia sec. XV. in archivo archiepiscopali Olomucensi. CCCXIII. Waceslaw, dux Moraviensis, confirmal commutationem praedii Stanern et silvae Borek factam inter Gottschalcum, abbatem Siloensem, et Ranožjr militem. Dt. Brunae in colloquio generali, 1174. In nomine domini. amen. Innotescat cunctis Christi fidelibus tam presentibus quam futuris. quod ego Wacezlaus dux morauiensis ad instan- tem militis nostri fidelis Ranozir intercessionem. pioque erga deuotum in Christo G. abbatem de Selev affectu inclinatus. concambium quod inter eosdem uiris nobilibus et religiosis mediantibus factum esse dinoscitur. sigilli mei inpressione roboraui. Erat autem concambium quale testes subter notati audierunt in hunc modum. Contulit igitur Ranozir cum fra- tribus suis monasterio in Selev siluam late protendentem iuxta terminos Morauie que vulgo Borek uocatur. pro predio Stanimiri. quod tempore fundationis tempore ducis Wladizlai Zdico episcopus a nobili uiro Stani- miro emerat et prefato monasterio donauerat. Quamuis predium ipsum iuxta examinationem proborum hominum eiusdem silue vtilitatem non superabat. tamen in obtentum diuine remunerationis eleemosinam contulit Ranozir ab- bati prefato uidelicet L marcas argenti. quatinus fratres de Selev eum cum progenie sua orationibus cottidianis habeant commendatum. amen. Decimas uero predii colliget abbas et habebit iure hereditario inperpetuum. Igitur ne de prememorato concambio silue et predii predictorum apud posteros scrupulus aliquis ualeat exoriri. huic pagine inserere dignum duxi coram 37

Strana 290
290 testibus. qui tum concambio presentes interfuerunt. nunc autem anno do- minice incarnationis millesimo centesimo septuagesimo quarto. in colloquio generali in Bruna congregati existunt suntque hii. Chuno abbas de Tre- bech. Hualco canonicus olomucensis. Ratibor castellanus de Godonin. Mirozlav. Stanimir prefectus de iglaua. Ranozir. Gothardus. et alii quam plurimi fide digni. E confirmatione Constantiae, reginae Boemiae, et Premysl, marchionis Moraviae, ab anno 1233. in codice Ms. sec. XIV. quondam monasterii Tissno- wicensis. CCCXIV. Fridericus, Romanorum imperator, ecclesiam Morimundensem supra Ticinum in suam protectionem suscipit. Testes: Philippus archiepiscopus Coloniensis. Arnoldus Treuirensis archiepiscopus. Hermannus Bambergensis episcopus. Hertwigus Augustensis episcopus. Hugo Verdensis episcopus. Cuno Ratisponensis episcopus. Gero Alverstadensis episcopus. Vdo Cicensis episcopus. Ulricus dux Boemorum. Conradus palatinus comes Rheni. Otto palatinus comes de Withelingebach ect. .. . Acta sunt haec anno domi- nicae incarnationis MCLXXIV. indictione VII. regnante Friderico impera- tore Romanorum gloriosissimo anno regni eiusdem XXIII. imperii vero XXI. Datum in episcopatu Papiensi in obsidione Roboreti XIV. (Kal.) Januarii feliciter. Amen. Vghelli Italia sacra Tom. V. pag. 165. CCCXV. Soběslaw, dux Boemiae, dotat monasterium Plazense sub lestimonio Detlebi, Olomucensis episcopi. 1175. Notum sit tam futuris, quam presentibus, quod ego Zobezlaus gratia dei dux Bohemie prospiciens anime salutique mee abbati in Plaz, videlicet

Strana 291
291 Meinero, ceterisque monachis fratribusque dei seruis ibidem deuote deo famu- lantibus in remissionem peccatorum meorum dedi circuitum: Oboram, Cret- kov et Babinam, cum pratis et aquis, que sunt infra eundem circuitum, et alium circuitum nomine Lomnice et Luti, similiter cum suis pratis et aquis proprietario iure possidendos iisdem fratribus in perpetuum dedi. Preterea idem abbas cum fratribus suis adiens me obnixe rogauit de pre- dio tradito sibi a quodam comite nomine Bolic, filio Nacezsse, pro salute anime sue, quatenus hoc meis bonis concambio commutarem, quod et feci, tradens eis predium nomine Vgiezd pro suo, quod dicitur Zussan, ex parte eorum additis, ut concambium equi existimatione constaret octo talentis. Commutaui etiam eisdem petentibus aliud predium Crposiz nomine, quod contulit eis pro salute anime sue Boguzlaus scilicet, camerarius, filius Scaste, predio meo dicto Lugow. Ut igitur omnium horum actio rata et incon- uulsa maneat, cum testimonio omnium eorum, qui tunc presentes erant, confirmari precepi cum carta et sigillo meo. Fridericus Pragensis episco- pus. Detelebus Olomucensis episcopus. Geruasius cancellarius et prepositus Wissegradensis. Florianus notarius. Cec iudex curie. Sdezlaus camerarius. Riuinus prefectus de Kladesc et frater eius Pelegrinus. Jarogneu prefectus de Sathec. Zezema prefectus de Plizen cum filio suo Zezema. Dlugomil pincerna. Witek dapifer. Mutine prefectus Pragensis et frater eius Do- brogost. Kohan prefectus de Dudeleb. Petrus prefectus de Dreuuic cum fratribus suis Milgost et Agna. Hartlebus camerarius episcopi. Olricus filius Stibor cum fratre suo Beneda. Hermannus agazo cum fratribus suis Gauel et Zauisa. Woc prefectus de Budisin. Budiwoi prefectus de Scea- zlav. Ego vero quoad vixero, ut orationibus eorum inserar, prout potero, libenter patrocinabor. Acta sunt hec anno incarnationis domini MCLXXV. Indictione octaua. Data per manum domni Geruasii cancellarii et prepositi Wissegradensis. Ex originali in archivo c. r. aulico Vindobonae dominus Palacky de- scripsit. — Excusum incorrectius apud Dobner in Monumentorum tomo IV. p. 244. 37*

Strana 292
292 CCCXVI. Detleb, episcopus Olomucensis, maturas de b. virgine Maria in ca- thedrali sua ecclesia et ad s. Mauritium Olomucii instituit et dotauit. 1176. Friebekii analecta diplomatica ex archivo s. Mauritii. — Confer Weke- brod Kirchengeschichte pag. 278. CCCXVII. Sobezlaus, dux Bohemorum, donauit ecclesiae Olomucensi quandam siluam, quam fratres Drzlaus et Woizlaus de Jvvanouic limitantes circum- iuerunt, qui etiam testes in literis scribuntur. Dt. Olomuc Idus Augusti, 1176. Excerpta diplomatica Friebekii. — Confer Wekebrod Kirchengeschichte pag. 250. CCCXVIII. Soběslaw, dux Boemiae, donationem Soběslaw, patris sui, nec non ducum Udalrici et Conradi ecclesiae Olomucensi factas confirmat. 1176. Notum facimus cunctis fidelibus tam presentibus quam futuris in Christo pie uiuentibus ! quod elemosinam quam magnus dux S. (obezlaus) scilicet homutne in olzaua Sdikone episcopo affirmante et anatematizante sancte olomucensi ecclesie contulerat. quam eciam per iniqua consilia impii et in- iusti ab ea abstraxerant. hanc filius eius gloriosus dux Sobezlaus paterni throni successor eidem ecclesie fratribus pro iniuria sibi illata conqueren- tibus. plurimisque tam boemis quam Morauis baronibus assidentibus iuste restituit. quod denique formate sue priuilegio confirmauit et uniuersis per fora terre hoc notificare precepit. Frater autem eius eo tempore mora-

Strana 293
293 uiam regens dux oldricus memoriam bonam sui posteris uolens relinquere. villam integram Vgricic pro remedio anime sue et parentum suorum. magno duce. S. (obezlao) annuente et confirmante prefate ecclesie in usum fra- trum contulit. et hoc eciam uenerabilis eiusdem ecclesie episcopus Delleb perhenni anathemate confirmauit. ut siquis huius facti uiolator quod absit successerit expers eterne hereditatis inter fideles sit. Eodem uero tempore eisdem quoque principibus dei gracia regnantibus et annuentibus Sedlek miles prole carens patrimonii sui Christum fecit heredem. et uillam dedit Scriben sancte olomucensi ecclesie. Siquis hoc turbare uel mutare cona- tur. eodem anathemate feriatur. Preterea dux predictus Sobezlaus queri- monie a fratribus deposite satisfatiens et iusticie circuitum qui uocatur. dobretin. a Koiata ioculatore comparauit. comparatumque ecclesie uiolentiam passe restituit perpetuo iure possidendum. Terram autem ad castrum Strachotin pertinentem predicto circuitui adiacentem princeps conradus. addidit. et vt inuiolata permanerent ista auctoritate diuina episcopus dedle- bus confirmauit. Ex originali cum sigillo ducis Sobeslaw a dextro latere pendente admodum laeso in archivo capituli Olomucensis — Transumtum est in codd. privilegiorum sec. XIV. Cremsiriensi et Olomucensi saepius citatis. — Excusum primus dedit Wekebrod in: Kirchen- geschichte pag. 278. CCCXIX. Soběslaw, dux Boemorum, damna quondam a se monasterio Gradicensi illata resarcit. 1176. Sobezlaus dux Boemorum. postquam paterni throni successor extitis- set abbati et fratribus ad s. Stephanum prope Olomuc contulit Bukouany uillam. et syluam iuxta Nakl. et aliam siluam quam Oldericus dux tradi- derat eisdem confirmauit. uolens hac elemosyna grauia dampna que per eundem ducem post decessum Ottonis quondam ducis Olomucensis eidem monasterio sunt illata resarcire tum quando ualeret. quam uero donationem

Strana 294
294 formate sue priuilegio roborauit et per fora terre hoc notificare precepit. Frater autem eius Oldericus eo tempore Morauiam regens addidit taber- narium ibidem in Nakl et terram ad duo aratra in Nakl. quam a Sedlek milite de Skriben sua emerat pecunia. Sedlek ipse qui similiter tempore destructionis monasterii prefati per ducem Sobezlaum manus suas a deo dicato loco minime detraxit hereditatem suam in Choline dedit s. Stephano in leuamen peccati sui exorandum. E literis Detlebi episcopi ab anno 1179. — Annales Gradic. Ms. nec non patrii scriptores ad originale diploma provocant. CCCXX. Adalbertus, abbas Strahowiensis, dedit in concambio cuidam Chrenoni curiam „Raduwisic" teste Detlebo, Moraviensi episcopo. cc. 1176. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Christiane religionis ratio exigit. ut ea que inter prelatos ecclesiarum dei ceterosque fideles. de rebus ecclesiarum disposita uel acta fuerint. ut rata et inconuulsa perpetuo per- seuerent. auctoritate principum et assignatione testium firmiter roborentur. Quia uero plurima nisi scriptis mandata fuerint. processu temporum abo- lentur. necesse est literis mandari. quod oportet in posterum cognosci. Ea propter uniuersis Christi fidelibus tam moderni quum futuri temporis in perpetuum presentis scripti commendatione notum sit. quod Adalbertus ab- bas stragowiensis cum fratribus suis et sororibus Chrenoni filio Jurate prepositi Melnicensis. dedit in concambio Raduwisic curiam cum annona. additis quatuor marcis argenti. pro patrimonio suo quod habuit in Crawar. et tota silua adtinente. que uulgari uocabulo circuitus uocatur. Acta sunt temporibus Zobizlai ducis boemorum. presentibus nobilibus boemie. ipso duce factum approbante et sigilli sui impressione confirmante. Eorum uero quorum hec testimonio roborata sunt nomina sunt hec. Fridericus pragensis episcopus. Dethlebus morauiensis episcopus. Geruasius wissegradensis pre- positus et cancellarius. Martinus prepositus pragensis. Albertus prepositus.

Strana 295
295 Cuno prepositus bolezlauiensis. Paulus decanus pragensis. Zlawon archi- diaconus pragensis. Sdezlaus archidiaconus rokizanensis. Hermannus archi- diaconus bechinensis. Pribizlaus archidiaconus rudnicensis. Alexander. Flo- rianus notarius. Ciec iudex curie. Blego castellanus Lutomericensis. Ze- zema. Vitek. Budilo. Dulgomil. Nausa. Herman et fratres eius Gaul et Zawisa, filii Marcquardi. Riwin dapifer. Pribilav. Pillunk. Janek. Bogu- zlav. Bolezlav. Jurata. Csta. Ones. Luodwic. Luoder. Scazzlav. Glupen. Luopolt. Oldrih. Predbor frater eius. Herman filius Hugonis. Sdezlaus ca- merarius et filius eius Petr. Budivoy filius ciec. Aeri incisum dedit Dobner in Ann. VI. 510. CCCXXI. Soběslaw, dux Boemiae, dolat monasterium Cladrubense sub testimonio epi- scopi Detleb et ducum Udalrici et Waceslaw. Dl. mense Febr. 1177. In nomine dei eterni. Ego Sobezlaus Boemorum dux fideliter credo placitum esse deo benefacere bonis et maxime uiris religiosis quorum ora- tionibus cottidianis longeua felicitate spero conseruari et premium eternum promereri. Notum itaque sit omnibus presentibus et futuris. quod quando diuina clementia me liberauit de carceris angustia facultates non habui sicut honorem principalem deceret. et tamen pro pecunia premere populum non uolui qui longa exspectatione dominationem desiderabiliter exspecta- uerunt. sed quasdam res ecclesie sancte Marie in Claderub ad necessita- tem meam non tamen sine uoluntate abbatis et fratrum accepi. Ad illarum uero rerum restaurationem do ecclesie sancte Marie in Cladrub circuitum libere et proprietario iure possidendum in perpetuum. qui circuitus primo trium flumiuum ripas. uidelicet Zucha. Ternova et Mise. et ea que infra hec flumina sunt claudens se extendit ad uillam Churoied. et de Churoied ad uiam que est inter Churoied et Checchowic cum pratis et aquis et omnibus que sunt infra eundem circuitum. Quia uero monasterium illud singulis annis penuria feni affici ab omnibus uicinis illius loci ueraciter

Strana 296
296 percepi. prata in loco qui dicitur Zedlissie ex utraque parte fluminis inte- gre tradidi. Si quis uero principum uel a me. uel a successore meo sil- uam que sita est inter circuitum et eadem prata deseruierit. ne aliquam fraudem ecclesie in pratis illis patiatur perpetua cautela condemno. Omnes homines eiusdem ecclesie sancte Marie absoluo a succisione silue excepto illo loco ubi ipsi solent succidere. Et a caniductoribus eos liberos esse uolo. Actionem istam cum charta et sigillo meo confirmo presentibus epi- scopis Friderico pragense. et Tedlebo morauiense. Vdalrico et Watzlao fratribus meis. Geruasio cancellario. Martino preposito Pragensi. Paulo decano cum fratribus Pragensibus. Magno decano Wissegradensi cum fratribus suis. Henrico abbate Brunoensi. Maignero abbate Plazensi. Con- rado abbate Nepomukensi. Zdezlao camerario. Vitkone dapifero. Dulgomilo pincerna. Hermanno marscalco cum fratribus suis Zauissa et Gaulo. Scecz iudice. Jarogneo castellano de Sathec. Zezema castellano de Plizen. Ble- gone castellano de Luthomeric. Riuino castellano de Kladesko et fratre eius Peregrino. Juriko filio Jurik. Odalrico et Beneda de Suaysin. Ratibor et Jaros de Scezgouiz. Olrico de Sisencou. Dobrogost et Mutina fratre eius de Bukowec. Et ut nullus successorum meorum hec immutet que ad honorem dei et eius pie matris deuote ordinaui more predecessorum meorum stabilio. Anno domini MCLXXVII. indictione X. epacta VII. concurrente III. mense Februario. Datum per manum domini Geruasii cancellarii et prepositi Wissegradensis ecclesie feliciter. Ex originali in archivo c. r. aulico Vindobonae descripsit d. Palacky. — Excusum apud Dobner in Annal. VI. 511. CCCXXII. Fridericus, episcopus Pragensis, confert ecclesiae Pragensi circuitum cum villa juxta Rokycan sub testimonio Conradi, principis Znogmensis. Act. IV. Idus Martii, 1177. Ego Fridricus dei gratia Pragensis ecclesie humilis minister XIIII. a domino duce Sobezlao circuitum iuxta Rokican deseruiui: sed quidam

Strana 297
297 miles suus Pribizlaus nomine suum esse dicebat. Et hec causa se- pius coram duce. et primatibus eius multociens uentilata fuerat. nec deter- minata. Tandem predictus Pribizlaus zelo dei ductus ... in manum ducis resignauit. Duce uero eum mihi et ecclesie mee in hereditatem conferente. ipsius ducis consilio. conuentu meo in idipsum consentiente. ut hec querela sopiatur. per omnia. uillam ecclesie Lazi nomine hereditario iure ei possi- dendam contuli . . . Actum est autem hoc anno dom. incarnat. MCLXXVII. indictione X. epacta XVIII. concurrente V. temporibus gloriosissimi et sere- nissimi ducis Boemorum Sobezlai. anno ducatus sui IIII. Idus Martii IIII. Nomina autem testium coram quibus hoc actum est. hec sunt. Conradus princeps de Znogem. Geruasius prepositus et cancellarius ect . . . . Summarium ex orig. arch. capit. Pragen, mihi a d. Palacky communicatum. CCCXXIII. Soběslaw, dux Boemorum, confirmat et auget possessiones ecclesiae Wyše- hradensis sub anathemate Detlebi, episcopi Moraviensis. 1178. In nomine dei eterni. Ego Sobezlaus, Bohemorum dux, dei fidelis cultor et iustitie verus amator. Notum facio presentibus et futuris, quod ecclesiam Wissegradensem specialiter honorare et defendere libenter volo propter honorem dei et sue sancte matris Marie et beati Petri apostoli, ut eos in nouissimo die clementes habeam, cum precessoribus meis et patre meo, qui in eadem ecclesia requiescunt. Quod et ego spero. Ad hono- rem itaque dei et eiusdem ecclesie, et ad meliorandam prebendam fratrum, do circuitum in suburbio Pragensi, qui matris mee fuerat, quia tantum a tempore patris mei fuit eis imminuta prebenda de tributo pacis, ut nunc unusquisque centum denarios, raro plures, sepe vero pauciores accipiat, qui tempore patris mei mille et septingentos accipiebant. Et de tributo, sicut solebant, semper accipiant. Addo etiam eis in villa Slivniz quatuor millia denariorum singulis annis. De telonio sub Podivin do eis duos de- narios. Et locum molendinorum primum, qui est sub ecclesia sanctorum 38

Strana 298
298 Cosme et Damiani. Do etiam eisdem fratribus terram in villa Modrian ad duo aratra cum vinea, Cernovic LXX iugera. Wissegoreuiric terram, quam cambiui a Wratis, ad aratrum. Et pro prebenda Ingrami, quam pro suo bono seruitio integram feci, do eis villam Hulmisac in censu XIIC denariorum. Eisdem etiam fratribus do montem, qui Pzar vocatur, totum ad vineam faciendam cum hortis, qui sub eodem monte fuerunt quondam prata. Hanc etiam benignitatem eisdem fratribus feci: Quidquid ante tem- pora principatus mei fuit alienatum vel impeditum, quod ad eorum preben- das pertinere debet, emendaui, scilicet vini medietatem in Sitiniz, et pole- drorum medietatem, quod quidam preteriti prepositi usque ad dominum Ger- uasium cancellarium et prepositum ignoranter vel potenter neglexerant fratribus dare. Hec emendata cum bona voluntate prepositi Geruasii in capitolio Wissegradensi cum charta et sigillo meo confirmaui. Flumen Zazaua presentibus vicinis de circuitu eorum emendaui, et stabiliui coram nobilibus, qui presentes ibi erant, ita ut nullus habeat in eodem flumine potestatem infra circuitum eorum preter ipsos canonicos et eorum homines. Et supradicti circuitus termini sunt: ab oriente Zazaua; a Seleu fluuius Livbe cum ipso fluuio; ab occidente antiqua via, que conducit ad Seleu. Hec omnia supradicta confirmata sunt sub anathemate episcopi Friderici Pragensis, et Tedlevi, episcopi Morauiensis, ut nullus successorum meo- rum aliquid minuat vel impediat de supradictis. Annus dominice incarna- tionis MCLXXVIII. indictio XI. epacta nulla. concurrens VI. Data per manum domini Geruasii cancellarii et prepositi eiusdem ecclesie Wisse- gradensis. Analecta d. Palacky ex orig.—Hammerschmidt in Glor. Wisschr. p. 143. CCCXXIV. Soběslaw, Boemorum dux, jura Teutonicorum Pragensium (quibus et Olo- mucenses in Moravia sunt usi) stabilil. 1174 — 1178. Ego Sobeslaus, dux Bohemorum, presentibus omnibus et futuris no- tum facio, quod in gratiam et defensionem meam suscipio Theutonicos, qui

Strana 299
299 manent in suburbio Pragensi, et placet etiam, quod sicut iidem Theutonici sunt a Bohemis natione diuisi, sic causa a Bohemis eorumque lege et consuetudine sunt diuisi; concedo itaque eisdem Theutonicis uiuere secun- dum legem et iustitiam Theutonicorum, quam habuerunt a tempore aui mei regis Wratislai. Presbyterum, quem ipsi libenter elegerint ad ecclesiam eorum concedo, et iudicem similiter. Episcopus petitioni eorum nullo modo contradicat. Debent . . . . iurare septem manibus pro furto, uel pro eo, quod dicitur nadworze. Ad nullam expeditionem Prage debent, nisi sit pugnandum pro patria. Si dux est extra terram Bohemie in expeditione, tunc Teutonici debent Pragam custodire circa quamlibet ualuam cum duo- decim scutis. Pro homicidio iudicare pertinet ad principem, pro quo qui- dem homicidio soluantur principi duodecim talenta denariorum Ratisponensis monete, uel dextra manus interfectoris secundum gratiam ordinetur. Qui pacem inter eos fregerit, decem talenta principi soluat, qui reus est. Si causam Boemus habet cum Teutonico, que testibus debeat probari, Boemus habeat erga Theutonicum duos Theutonicos et unum Boemum, fideles omnes. Similiter si causam Theutonicus habeat cum Boemo, tunc Theutonicus ha- beat erga Boemum duos Boemos et unum Theutonicum sic fideles. De Romanis et Judeis similiter. Item si Boemus uel Romanus uel quicunque inculpauerit Theutonicum, tunc camerarius summus debet mittere nuntium suum ad iudicem Theutonicorum, et ipse iudex Theutonicorum iudicabit causam illam, et ibi nihil plus pertinet ad camerarium. Et etiam concedo Theutonicis, quod ipsi liberi homines sint ab hospitibus et peregrinis ac aduenis. Noueritis quod homines liberi sint. Quicunque aduena uel ho- spes de quacunque terra ueniens cum Theutonico uoluerit manere in ciui- tate, legem et consuetudinem Theutonicorum habeat. Furtum si ad Theu- tonicum est, debet excipi presente iudice Theutonicorum. Si fur Theuto- nicus est, princeps eum iudicabit. Si fur in nocte capitur, suspenditur. Si in die capitur, excoriatur in publico, et ciuitatem abiurabit; si postea capitur, suspenditur. Quidcunque faciunt Theutonici, non capiuntur, nec in carcerem ponuntur, si habuerint fideiussores, uel domum propriam. In quacunque re culpabiles erunt uel rei Teutonici, nihil dampni uel uerecun- die patiantur eorum pueri et uxores. Si per uicos Theutonicorum aliquis 38*

Strana 300
300 in nocte iuerit, et facem non habuerit, si ille moriatur, Theutonici sunt inculpabiles. Si falsa uel fracta moneta fuerit in cista inuenta Theutonici, reus est ille, cuius est cista. Si autem in curia uel in domo inueniatur, inculpabilis est, cuius est domus uel curia propter iniquos et malignos homines, qui talia solent proiicere in domos uel in curias. Si furtiuus equus apud aliquem Theutonicum recognitus fuerit, tunc ille, qui recogno- scit equum, iurabit prius, se amisisse equum furtiue; postea Theutonicus iurabit stans in circulo facto cum gladio in terra, se non furatum equum, uel rem illam se emisse, et non cognoscere illum venditorem, uel dominum eius. Nunquam debent iurare Theutonici, nisi ante ecclesiam sancti Petri, nisi principi sit iurandum. Si thaberna occulta fuerit in domo Theutonici, ipse dominus domus capiatur presente iudice Theutonicorum, uel eius nun- cio, et nullus aliter. Dobner Annalium tomo VI. pag. 503. CCCXXV. Detleb, episcopus Olomucensis, attestatur donationes a ducibus Soběslaw et Udalrico aliisque factas monasterio Gradicensi. 1179. Ego Detlebus dei gratia episcopus Olomucensis. Notum facimus cunctis fidelibus tam presentibus quam in Christo futuris. qualiter me cum plurimis clericis et laicis astante et anathematizante d. Sobezlaus dux Boemorum. post- quam paterni throni successor extitisset abbati et fratribus ad s. Stephanum prope Olomuc contulit Bukouany uillam. et syluam iuxta Nakl. et aliam siluam quam Oldericus dux tradiderat eisdem confirmauit. uolens hac elemo- syna grauia dampna que per eundem ducem post decessum Ottonis quon- dam ducis Olomucensis eidem monasterio sunt illata resarcire tum quando ualeret. quam uero donationem formate sue priuilegio roborauit et per fora terre hoc notificare precepit. Frater autem eius Oldericus eo tempore Morauiam regens addidit tabernarium ibidem in Nakl et terram ad duo aratra in Nakl. quam a Sedlek milite de Skriben sua emerat pecunia.

Strana 301
301 Sedlek ipse qui similiter tempore destructionis monasterii prefati per ducem Sobezlaum manus suas a deo dicato loco minime detraxit hereditatem suam in Choline dedit s. Stephano in leuamen peccati sui exorandum. Dominus Michael autem abbas s. Stephani de Gradis iusta petitione ad nos acce- dens rogauit. ut omnia hec que presens audirem. uiderem et ipse canonice confirmarem in scripti paginam redigerem. quod et facere minime dubitaui. Si quis igitur hanc elemosynam auferre uel factum immutare conatur anathemate feriatur. Anno Millesimo centesimo septuagesimo nono. Ex originali quondam monasterii Gradicensis descripsit Friebek. CCCXXVI. Fridericus, Romanorum imperator, decernit de limilibus Boemiae et Austriae Dl. Magdeburg Kal. Julii, 1179. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Fridericus, diuina fauente clementia Romanorum imperator augustus. Ad imperatorie dignitatis spe- ctare dignoscitur vigilantiam, eis, que ad pacis et iustitie obseruationem con- ducunt intendere, et seditionum occasiones prudenti cautela precidere. Ni- hil vero reperitur efficacius magnas lites suscitare, quam viros potentes sue potestatis et proprii dominii terminos ignorare, vel ultra debitum extendere. Ea propter agitatam diu inter duces Boemie et Austrie de suorum terminis ducatuum controuersiam, dignum duximus tandem amputare, et utrique duca- tui iurisdictionis sue terminos certis limitibus assignare. Euocatis ergo ad nostre maiestatis presentiam eorundem ducatuum possessoribus consanguineis nostris Leupoldo scilicet, duce Austrie, et Friderico, duce Boemie, sic ex consilio principum Imperii nostri in curia nostra apud Egaram eosdem duca- tus disterminauimus, et institutis publice metis distinximus, ut hec distinctio prudentibus et maioribus utriusque terre tamquam omnino congrua placeret, et eam uterque assensu placido approbaret, ipsamque sibi et successoribus suis perpetua lege seruandam reciperet, et ambo iuri, quod secundum anota- tam contentionem super hac causa in alterutrum habere videbantur, spon-

Strana 302
302 tanea et manifesta resignatione abdicarent. Ne super his ergo deinceps oriatur ambiguitas, ob firmam definite rei cognitionem et memoriam nomina et situs terminorum eorundem presenti pagina fecimus annotari. In superiori itaque parte utriusque terre, Boemie scilicet et Austrie, terminus est mons, qui dicitur altus; ab illo monte terminus dirigitur usque ad concursus duo- rum riuulorum, quorum unus vocatur Schremelize, alter Lunsenize (Lvn semze); inde porrigitur usque in proximum vadum, quod est iuxta Segor. Ab illo vado recta estimationis linea terminus idem extenditur usque ad ortum Postice (gestice) fluminis; ab ortu vero eiusdem fluminis usque in Ugruch (vrgrvbe). Hanc ergo predictorum ducatuum disterminationem auctoritate imperiali confirmamus, et omni deinceps euo ratam haberi statuimus, preci- pientes sub pena imperialis gracie, ut nullius unquam presumptione violetur; et si quis eam infringere attentauerit . . . centum libras auri, medietatem fisco regio, et medietatem iniuriam passo conponat, irrita tamen ipsius pre- sumptione. In cuius rei argumentum presens priuilegium iussimus conscribi, et maiestatis nostre sigillo roborari, annotatis testibus, qui huic interfuerunt ordinationi. Qui sunt: Cuno, Ratisponensis episcopus. Diepoldus, marchio de Vohenburc. Fridericus et frater eius Heinricus, burggrauii Ratisponenses. Conradus, comes de Bilstein. Otto minor, palatinus de Vitelinesbach. Rudol- phus, comes de Phullendorf. Cunradus, burggrauius de Nuernberch. Otto de Lengenbach. Diepoldus, comes de Lechsegmund. Cunradus de Bokesberch. Rupertus de Durna. Heinricus de Altendorf et frater eius Fridericus. Die- poldus de Luzzenberc. Otto de Ashein. Rudiger de Minndebach. Ollo, comes de Morauia. Bohut Boemus. Pillunc de Tudeliep et frater eius Primezla, marggrauius de Morauia. Albertus Trozenei. Udalricus de Sizengou et alii quam plures. Actum domini Friderici, Romanorum imperatoris inuictissimi. Ego Gotfridus cancellarius vice Christiani, Moguntinensis archiepiscopi et totius Germanie archicancellarii, recognoui. Acta sunt hec anno dominice incarnationis millesimo centesimo septuagesimo nono, indictione XII. apud Egram. Regnante domino Friderico Romanorum imperatore gloriosissimo, anno regni eiusdem vigesimo octauo, imperii autem XXV. Et datum in ciuitate Magdeburg in Kalendis Julii mensis feliciter. Amen. Hormayrs Oestr. Archiv 1829. 631. — Rauch script. rer. Austr. II. p. 205.

Strana 303
303 CCCXXVII. Fridericus, dux Boemiae el Moraviae, confirmat ecclesiae Olomucensi pos- sessionem villarum Mohelnice et Brunowice. 1180. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Notum sit cunctis fidelibus Christi tam moderni temporis quam futuri. quod ego Fridericus diuina largiente clementia dux Boemie existens. remissionem peccatorum assequi cupiens et in libro uite celestis asscribi deuote super omnia desiderans. ab ineunte etate decorem domus dei dilexi. et ne in conspectu eius de cuius plenitudine omnes accepimus. uacuus apparerem. desiderium semper habui ut eciam dei bona non solum que nostro tempore deo opitulante iuste acqui- siui. uerum eciam que predecessores nostri quibuscumque ecclesiis seu in patrimoniis. seu in facultatibus ob remedium animarum suarum contulerunt. uolumus vt absque omni impedimento rata fore habeantur. Hoc itaque no- tum uobis facio quod ego Fridericus dux Morauie existens. causa pacis domino Johanne rogante feci concambium de villa Mogilnice et pro eadem uilla aliam uillam nomine Micalne in ius meum cum duobus aratris et cete- ris bonis obtinui. Itaque nunc existens dux tam Boemie quam Morauie hoc priuilegium scribi precepi ut firmum hoc factum apud omnes chri- stianos habeatur et custodiatur. Deinde pro remedio anime filii mei Wrati- zlai cuius deus animam habeat. ego Fridericus et uxor mea domina Eli- zabet uillam adiacentem contulimus nomine Olsane deo et sancto Wencezlao in manus domini episcopi Detlebi. et quicquid ibidem terre fuit ad aliquod castrum pertinens omnia eidem ecclesie contulimus. Dominus autem epi- scopus consilio nobiscum habito causa pacis et quietis de eadem uilla Olsa- ne fecit concambium cum quodam milite nomine Zbrazlao filio Wocconis pro circuitu qui attinebat eidem uille Mogilnice. Patruus uero meus. Z. ibidem uillam quandam nomine Brunovic deo et sancto Wencezlao in manus domini episcopi Detlebi ob remissionem peccatorum suorum animarum sua- rum contulit. Volumus igitur ut hec omnia que prescripsimus firma et in- conuulsa permanerent. Quicumque ergo hoc factum uiolare temptauerit.

Strana 304
304 ex precepto nostro domino Detlebo iniungimus. ut hec inbanniat et uiola- torem facti huius sathane et angelis eius tradat. Hii sunt autem testes in quorum presentia hec facta sunt. Grabisa camerarius. Zlauibor dapi- fer. Protiua agazo. Groznata pincerna. Vitizlaus. Pribizlaus. Bogusa. Bolezlaus. Johannes iudex. Eppo. Chochanus. Welizlaus. Hermannus. Woc- co. Dirsizlaus. Rusa. Zauisa. Budiwoi. Beneda. Vlricus. Nacerad. Marti- nus. Petrus. Kraso. Zuda. Yrud. (?) Gerprechtus. Cazlaus. Groznata. Cach. Grabca. Boztech. Pomnen. Mztizlaus. Onso camerarius. Cstata. Martinus. Milata. Certa. Dobremil. Boguta. Andreas. Zbrazlaus. Cazlaus. Dirsizlaus. Radozlaus. Swar. Bogusa. Matheus. Zlawa. Madota. Boza. Zbrazlaus. Bohuzlaus. Albrich. Boguchual. Milozlaus. Zedlek. Sulizlaus. Hec facta sunt anno dominice incarnationis milesimo centesimo octogesimo. epacta XX. indictione XIII. E codicibus privilegiorum Mss. sec. XIV. Olomucensi et Cremsiriensi saepius citatis ; nec non copiis aliis in archivo capituli. —Friebek in annalectis diplom. Ms. ad originale ipsum provocat. CCCXXVIII. Fridericus, dux Boemiae et Moraviae, confirmal ecclesiae Olomucensi bona Vherčice, „Homutne et circuitum Dobretin." cc. 1180. Notum facimus cunctis fidelibus tam presentibus quam futuris in Christo pie uiuentibus. quod elemosinam quam dux Sobezlaus magnus scilicet Ho- mutne in Olzaua Sdicone episcopo affirmante et anathematizante sancte Olo- mucensi ecclesie contulerat. quam eciam per iniqua consilia impii et iniusti ab ea abstraxerant. hanc filius eius gloriosus dux Sobezlaus paterni throni successor eidem ecclesie fratribus pro iniuria sibi illata conquerentibus. plu- rimisque tam Boemis quam Morauis baronibus assidentibus iuste restituit. quod denique formate sue priuilegio confirmauit. et uniuersis per fora terre hoc notificare precepit. Postea uero non longo temporis interuallo dux Fri- dericus tam Boemie quam Morauie ducatum obtinuit. Et dum supradicta

Strana 305
305 uidelicet Homutne. Vgricic. circuitum Dobretin ab antecessoribus suis ecclesie mancipata cognouit. assensum benignum prebuit sigilloque suo priuilegium insigniuit. Presul autem Detlebus principe presente terreque nobilibus talem anathematis subintulit sententiam. Si quis supradictorum uiolator ex- titerit cum Datan et Abyron gehenne deputetur incendio. Amen. Copia in analectis Friebekii ex originali, cum sigillo Friderici ducis pendente. — Item transumptum in codice privilegiorum Ms. sec. XIV. capituli Olomucensis saepius citato I. B. pag. 153. CCCXXIX. Fridericus, dux Boemorum, possessiones monasterii Waldsassensis con- firmat, atque auget sub testimonio Ottonis, principis Moraviae. 1181. In nomine sancte et individue trinitatis. Ego Fridericus divina fa- vente clemencia Bohemorum dux. Cum omnium mundanorum affluencia et gloria pro sui mutabilitate et inconstancia nichil securitatis ac perfecte beatitudinis suis amatoribus afferat, tutum atque solercia estimamus terrena pro celestibus, permanencia pro perituris commutare, illucque per manus pauperum Christi transmittere fugiencia, ubi semel acquisita non pereunt, sed fenore centuplici perpetuo possidentur; reservatur enim census impo- sterum, cum de suis Deus muneribus honoratur. Igitur quendam ambitum Ugiez Boemice appellatum, Theutonice nomine Maringe, cum omnibus ap- pendiciis suis silvis, pratis, pascuis, molendinis, aquis, aquarum decursibus, cultis et incultis, seu quibuslibet utilitatibus pro salute nostra, nostreque comparis atque pro redempcione animarum omnium parentum nostrorum, scitu atque assensu Boemorum, sicut consignatum est et terminis distin- ctum, perpetuo possidendum ecclesie Waldtsaxensi tradimus. Insuper etiam quendam ambitum inter exteriorem Luboz, et Znata fluvium situm, et a beate memorie patre nostro tunc temporis duce postea rege Wladislao eidem ecclesie libere donatum, atque privilegio iam ante confirmatum, cuius 39

Strana 306
306 partem quidam invasores iniuste usurpaverant, sed suam iniuriam recogno- scentes male usurpata ei in pace reddiderunt, sicut suis terminis distinctus ac consignatus est, libera donacione conferimus, et ut factum hoc ratum et inconcussum permaneat, sigilli nostri impressione confirmamus; ut autem calumpniatoribus locus invasionis de cetero penitus auferatur, et domus Dei in sua possessione non inquietetur, terminos huius ambitus, sicut pater noster eos prefixit, huic pagine articulari decernimus. Sunt autem hii: a fonte aque Znata usque dum rivus Dieffenbach vocatus ei influit ex transverso a fonte eiusdem Znata veniens in rivum Elstre nomine per descensum eiusdem donec minor Elstre et rivus Winbach in eum cadit, per ascensum usque in fontem minoris Elstre, a fonte eiusdem usque in rivum inferius Lubocz, per eundem rivum inferius, usque dum rivus To- nocop in eum cadit. Quicunque autem hanc nostram munificenciam intuitu celestis patrie, Christi pauperibus collatam, violenter invadere et opprimere presumpserit, se reum divine maiestatis noverit, et a nostra pace et gra- tia omniumque Boemorum funditus alienum. Huius rei testes sunt: Valen- tinus episcopus Pragensis. Dux dominus Olto princeps Moravie. Dux Pri- musle frater ducis. Dux Theobaldus filius patrui sui. Henricus prepositus Wissegradensis. Martinus prepositus Pragensis. Florianus cancellarius. Grabissa camerarius. Witko. Ratibor. Ulricus filius Chzislai. Boguchwal et alii quam plures. Facta autem sunt hec anno incarnationis Domini Milesimo centesimo LXXXI. Anno ducatus ducis Friderici IV. Lunig Reichsarchiv T. XVIII. — Dobner Annal. VI. 532. CCCXXX. Friderici, ducis Boemiae, concambium cum monasterio Plazensi sub testi- monio Peregrini, episcopi Moraviensis. cc. 1183. Ego Fridericus dei gratia dux Boemie ... uillam meam Copidl fra- tribus Plazensibus perpetuo iure possidendam tradidi. et e contra teloneum salis in Decin. a patre meo ipsis condonatum ... in usus meos accepi ...

Strana 307
307 Preterea domino Henrico Pragensi episcopo uiro uenerabili et Peregrino Morauiensi episcopo non minus honesto iniunxi. ut statuti nostri uiolatores anathematis uinculo denuntient innodatos. Acta sunt autem hec in conse- cratione basilice. quam ob memoriam uictorie mee. socia thori mei Elizabhet construxit. Summarium hoc ex originali in archivo c. r. aulico Vindobonae. CCCXXXI. Fridericus, dux Boemorum, confirmat possessiones s. Joannis Hierosoly- mitani in Boemia et Moravia. 1183. Ego Fridericus dei gratia dux Bohemorum circumspiciens et consi- derans patris mei beate memorie Wladizlai regis et aliorum predecesso- rum meorum facta commendabilia. scilicet in ecclesiis quas deo et sanctis eius edificauerat et in beneficiis ac possessionibus ibidem deo seruientibus habundanter collatis. cogitaui apud me ut et ego in aliquibus sequerer uestigia eorum. ut et ego si non cum primis saltem cum muliere paupere offerrem minutum in gazofilacium domino. Cum ergo de hiis que ad me hucusque per successionem attauorum et auorum deuenerant aliqua diuersis cenobiis contulissem. uenit michi in mentem hospitale Iherosolimitanum. cui a principio sui principatus se pater meus deuouerat et ei aliqua in regno suo contulerat. Huius autem hospitalis audiens facta fere impossibilia. sed quia deo possibilia sunt. deliberaui de mea liberalitate aliqua ei conferre. aliqua minus utilia utilioribus commutare. aliqua uero reddere que pater meus usque ad uite sue finem annuali censu redimens retinuerat. Dedi ergo ei ecclesiam cum consensu et petitione uxoris mee quam ipsa inter Pragam et Wissegrad in honore beati Johannis euangeliste edificauerat ob memoriam uictorie diuinitus michi concesse, circa quam ecclesiam dedi ei terram ad coronam meam pertinentem ad unum aratrum. dedi et ei Bo- tis fluuium cum loco piscine et molendini. Tradidi etiam ei uillam iuxta uicum iacentem nomine Tinec cum silua que supra Albiam iacet ei perti- 39*

Strana 308
308 nente. Pro Borizlau autem et eius pertinentiis do eis quasdam uillas quondam ad Sathec pertinentes iam diu fere desertas. quarum nomina sunt hec: Ztare Zedlo. Sblasin. in Merouikrizi. Vzahradky. Skirsici. Napolene. Raysowici. Tichonin uillam quam mea propria pecunia emi a comite Jarik de Milevzche dedi domui hospitalis. Confirmo et Malini rostrow. quam comes Grabise fideli seruitio suo a me deseruiuit et eidem domui contulit. Do etiam et confirmo Vpolene. Wranow. et omnem siluam circa et infra uillas iacentem que uulgariter dicitur Hole. ubi custodes silue mee fuerunt qui uulgariter dicuntur hayni. quarum uillarum culta et inculta ipsemet pre- sens circuire precepi Grabysam summum curie mée uenatorem. quam cir- cuitionem Iherusalem uocari precepi. et in ea ecclesiam fieri iussi in ho- nore sancti sepulchri dominici et beati Johannis baptiste. Confirmo etiam ei omnes donationes que in diebus principatus mei date sunt uel dabuntur ei. utpote donationem uxoris mee scilicet parochiam sancte Marie ad ar- gentariam. ita quod nulli liceat ibi aliam ecclesiam edificare preter uolun- tatem eorum. et aliam parochiam que edificatur in Kadan supra Egram fluuium. Confirmo etiam uillam Trebiz que iacet super fluuium qui dicitur Medma. quam eadem uxor mea ipsi contulit. Nichilominus assensi et as- sentio omnibus nobilibus meis qui ei elemosinas suas uel dederunt uel dein- ceps dare uoluerint. sicuti Petro filio Milgozt qui predicte domui portio- nem que eum contingebat hereditatis contulit. Confirmo etiam ecclesiam in honore beate Marie dedicatam et omnia ad ipsam spectantia ligneam. et ecclesiam quam construxit Bohuse barbatus beneficio castri in Cladesche honoratus. et terram ad unum aratrum ante castrum Gradech quam dedit iam nominate domui Ozel filius Hirdete. Confirmo iterum uillam Jvvanouiz super Honam fluuium in Morauia. quam Troianus et fratres sui filii Dlu- gomili dederunt et uillam Belchiz quam Drisizlaus filius Helie dedit. Con- firmo etiam terram desertam in Modleiouiz ad unum aratrum in prouincia Prerouensi pertinentem ad castrum Gradec. terra autem eadem uocatur Roberiz. Confirmo preterea Grobeniky super fluuium qui dicitur Pzina cum suis attinentiis. ex una parte Glubcice termino iacente usque ad ter- minum Boguhualow. et dehinc ad pontem uirgis factum qui dicitur Bez- strecoua hat. et ab hiis terminis semita et signa protenduntur usque in Kozidol.

Strana 309
309 et deinde eadem signa usque Milich fluuium protenduntur. Hoc autem factum est fratris mei Wladimiri assensu accedente. Igitur pro larga et ampla caritate quam habent in ueneranda domo hospitalis in recipiendis infirmis tam pauperibus quam diuitibus hominibus de Jvvanouiz et omnibus uillis ad eandem uillam pertinentibus. et hominibus de Grobnik et omnibus uillis illic spectantibus in furtis. in homicidiis siue in aliis quibuscunque collectis. siue in castris siue in pontibus edificandis. uel in quocunque alio negotio terre si quod forte contingit eandem libertatem et securitatem concedimus quam antecessores nostri Olomucensi contulerunt episcopatui. Pax ergo sit eis hominibus uillarum iam nominatis uel etiam futuris quos diuina prouidentia et hominum largitione suis usibus collegerint. et libera securitas et secura libertas sit eis a me et ab omnibus meis successoribus in secula seculorum. amen. Ne autem donatio et confirmatio mea in irri- tum ducatur rogo fratrem meum Brecizlaum episcopum Pragensem et omnes suos successores. et dominum Cain episcopum Olomucensem et omnes suos posteros. ut quisque spiritu malicie ductus factum hoc immutare uel fratri- bus dicte domus siue in Bohemia siue in Morauia in aliquo detrahere presumpserit maledictionis flagello puniatur. Huius facti testes qui erant presentes hii sunt: Elisabeth ducissa. Wladimir dux de Holomuz cum fratre suo Brecizlao. Brecizlaus episcopus Pragensis. Cain episcopus Olomucensis. Lamprecht abbas de Cladorub. Minger abbas de Plaz. Flo- rianus prepositus Wissegradensis. Grabise camerarius Holomucensis. Preda de Neibstin. Milgost comes beneficium habens in Bouses. et summus ue- nator siluarum spectantium in Netholic. Smil de Uderche cum filiis. Beneda de Suesin. Otto Woizki cum fratre Rediwoi et filiis Chazlaw de Pontin. Bozden de Pestodup maior procurator in beneficio Milgost. Martin de Milkow. Ego Brecizlaus episcopus Pragensis rogatu fratris mei Fride- rici ducis Bohemie omnes qui immutare hoc factum uel fratribus dicte do- mus in aliquo detrahere presumpserint. auctoritate qua fungor excom- municationis uinculo innodatos pene gehennali subicio perpetualiter cru- ciandos. Ego Cain episcopus Olomucensis rogatu Friderici ducis Bohe- mie omnes qui hoc factam immutare uel fratribus dicte domus in aliquo detrahere presumpserint auctoritate qua fungor excommunicationis uinculo

Strana 310
310 innodatos pene gehennali subicio perpetualiter cruciandos. Eandem autem penam excommunicationis nos duo episcopi nostris relinquimus successori- bus. Actum est autem hoc anno dominice incarnationis MCLXXXIII. principatus mei VII. pontificatus uero Brecizlai fratris mei anno secundo. E copiis in archivo archiepiscopali Olomucii et Raygradensi. — Excusum dedit Dobner in Monum. IV. pag. 145. CCCXXXII. Fratres Drslaus et Woyslaus conferunt cum consensu ducis Friderici praedium suum in Eywanowic ordini s. Johannis Hierosolymitani. 1183. Wekebrod Kirchengeschichte pag. 285. CCCXXXIII. Fridericus, dux Boemiae, dotat monasterium Plazense sub testimonio du- cum Waceslaw, Theobald et Premysl. 1183. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Notum sit omnibus tam pre- sentibus, quam futuris fidelibus, quod ego Fridericus, dei gratia dux Boe- mie, uillam patris mei et meam nomine Ciellowicz domino Deo et fratribus in Plaz ipsi famulantibus inspiratione diuina commonitus cum omnibus appendiciis et foro contuli. Chisko quoque predium, quod pater meus eis dederat, sed mecum concambium inde fecerant pro alio quodam predio in- ferius Zechuticz nomine, et Coczin, utrumque fratribus iam dictis tradidi. Iustum enim est, ut abundancia nostra pauperum inopiam suppleat, ut eorum orationes nos onere peccatorum grauatos exonerent. Huius autem nostre donaciones testes sunt fratres mei: Albertus, Salzburgensis archiepisco- pus. Henricus, Pragensis episcopus et chorus Pragensis. Florianus, pre- positus et cancellarius Wissegradensis et chorus. Laici fratres Wazlaus, Theobaldus. Primizl. Primates: Bogh, castellanus de Chladezcha. Plens,

Strana 311
311 castellanus de Luttmericz. Groznata, camerarius. Ratibor, castellanus in Netolicz. Lutebor, castellanus de Boleslaw. Withec. Pabian. Stizlaus, castel- lanus de Satec. Jan iudex. Petrus de Cardl. Jan filius Epi. Jenik frater Mathei. Mutin pincerna. Laztibor. Pribislaus. ensifer. Hermannus filius Marquardi. Hermannus filius Wilhelmi. Groznata calvus. Jan frater Golaz. Jaros filius Ratibor. Wiske. Hoixa. Theodoricus de Prodiva. Ludwin. Ernest. Chisse Jora. Hec autem in Zbecsene acta sunt anno dominice incarnationis Millesimo centesimo octogesimo tercio. Sub venerando abbate Maynero. Si qua vero imposterum ecclesiastica secularisve persona do- nationem nostram irratam facere tentaverit, vinculo anathematis se inno- datam noverit. Dobner Annalium T. VI. pag. 548. CCCXXXIV. Gotlschalcus, abbas Siloensis, expetil fraternitatem ordinis Cisterciensis. сс. 1183. Sancte Cisterciensis ordinis uniuersitati, frater Gotschalcus vetustis- simus veterum abbatum Bohemie et Morauie, eorum sicut aquila renouari meritis et precibus. Quod viuens non presumpsi, iam moriens appeto, vestro videlicet desideratissimo associari collegio. Ad hanc confidentiam quadam visione me animatum vestra scire dignetur sanctitas. In somnis enim nuper me videbam ductum ad quoddam magnum, ac mirifice fabrice edificium, in quod quia gradus difficiles erant, eo quod longe ab inuicem positi essent, ascendere desperaui; cum ecce subito flos et gemma ordinis vestri sanctus Barnardus, quem numquam in carne videram, hilariter ap- paruit, et instrumentum duorum baculorum, quos cruccas vocant, ostendit, quibus suffultus, eum intra iucundissimum palatium secutus sum. Porro in dextra parte huius palatii ingens apertura in modum arcus testudinati visa est mihi, per quam, quotquot erant ordinis vestri, intrarunt in splendissimum domicilium. Mihi autem in extrinseca domo ista cernenti, et sermonem

Strana 312
212 venerabilis abbatis audire cupienti, ipse me homuncionem per manum suam apprehendes secum duxit, ac secum collocauit in medio conuentus vestri. Per hoc quid aliud intelligam nescio, nisi vestre benignitatis beneuolen- tiam, per quam in vestri ordinis consortium, quem semper dilexi, et quan- tum salua obedientia poteram, imitari conabar, admisceri exopto. Vnde vestre sanctitatis pedibus prouolutus obnixe deprecor, ut non mee parui- tatis merita, sed vestre pietatis considerantes viscera, in vestrum me consortium admittere dignemini. E chronico Siloensi apud Dobner in Monum. T. I. pag. 114. CCCXXXV. Ego Fridericus, dei gratia dux Boemorum et patruus meus Wence- zlaus concambium inter Hermannum Wilhelmi filium et fratres de Plaz factum. ratum haberi censuimus. . .. ..Hec autem in Becsene acta sunt anno dom. incarnationis MCLXXXIIII. Summarium ex originali archivi c. r. aulici Vindobonac. CCCXXXVI. Heinricus, episcopus Pragensis, filius Heinrici, ducis Moraviensis, confert hospitali Hierosolymitano villam „Nalevine," et confirmat possessiones ejusdem. cc. 1184. Henricus, Dei gracia episcopus Pragensis, Rogerio magistro hospitalis Iherosolimitani eiusque successoribus, reliquisque fratribus predicti hospitalis perpetuam in Domino salutem. Ex multorum relacione, sed precipue patris mei, pie videlicet memorie ducis Henrici, cognoscentes quanta pietatis opera pauperibus et infirmis impenduntur in prefato hospitali, pie sollicitudini vestre commisso: pia nihilominus deuocione accedentes, vestreque fraternitatis, et elemosinarum, atque oracionum participes esse gestientes, ad honorem Dei et beati Johannis baptiste, atque ad subsidium sacrum pauperum Christi

Strana 313
313 supradicto hospitali do uillam de patrio iure mihi derelictam nomine Nalevine ob redempcionem peccatorum meorum et prefati patris mei, qui iam dudum Iherosolimis apud vos fraternitatem susceperat tempore magistri Assaliti, et pro anima matris mee ducisse scilicet Margarete amplius iure perpetuo pos- sidendam. Ecclesiam quoque beati Joannis euangeliste in loco, qui dicitur Boisci, a duce Friderico et eius uxore ducissa Elisabeth constructam, et vobis cum villa Tinec et riuulo nomine Botic cum stagno, et loco molendini nobis presentibus collatam, et a nobis eodem die consecratam. Sed et ecclesiam beati Wenceslai in foro Cladsco a Comite Bogussa edificatam, et in eadem consecracione a prefatis principibus hospitali Iherusalem per manum no- stram cum terra sibi pertinente collatam, et sub interminacione anathema- tis confirmatam vobis in perpetuum libere possidendas auctoritate diuinitus nobis concessa concedimus et confirmamus. Ecclesiam eciam a superme- morata ducissa Elisabeth super Mesea in honorem beate Marie fundatam, et ab eadem simul cum marito prefato videlicet duce Friderico hospitali Iherusalem iure perpetuali possidendam collatam, suoque sigillo confirmatam eidem concedimus et confirmamus. Vt igitur hec omnia supermemorata hospitali Iherosolimitano in perpetuum rata et indiuulsa permaneant, vobis concedimus, et sigilli nostri impressione corrobaramus. Quicunque autem in omnibus supradictis instinctu diabolico ductus vobis iniuriam aliquam aut violenciam intulerit, anathema sit. amen. Dobner Monumentorum tomo IV. pag. 249. CCCXXXVII. Fridericus, Boemiae dux, confirmat et auget possessiones ordinis s. Joan- nis Hierosolymitani. 1185. In nomine patris et filii et spiritus sancti. Amen. Ego Fridericus dei gratia dux Boemorum circumspiciens et considerans patris mei beate memo- rie Wladizlai regis et aliorum predecessorum meorum facta commendabilia. scilicet in ecclesiis quas deo et sanctis eius edificauerat. et in beneficiis ac 40

Strana 314
314 possessionibus ibidem seruientibus habundanter collatis. cogitaui apud me ut et ego in aliquibus sequerer uestigia eorum. et si non cum primis saltem cum muliere paupere offerrem minutum in gazofilacium domino. Cum ergo de his que ad me hucusque per successionem attauorum et auorum deuene- rant aliaque diuersis cenobiis contulissem. uenit michi in mentem hospitale Iherosolimitanum. cui a principio sui principatus se pater meus deuouerat et ei aliqua in suo regno contulerat. Huius autem hospitalis audiens facta fere impossibilia. sed quia dei sunt possibilia. deliberaui de mea liberalitate aliqua ei conferre. aliqua minus ei utilia utilioribus commutare. aliqua uero reddere. que pater meus usque ad uite sue finem annuali censu redimens retinuerat. Dedi ergo ei ecclesiam cum consensu et petitione uxoris mee quam ipsa inter Pragam et Wissegrad in honore beati Johannis euangeliste edificaue- rat in memoriam uictorie diuinitus michi concesse. circa quam ecclesiam dedi ei terram ad coronam meam pertinentem ad unum aratrum. dedi etiam ei Botich fluuium cum loco piscine et molendini cum hortis ad eundem locum pertinentibus. Tradidi etiam ei uillam iuxta uicum iacentem nomine Tynez cum silua que super albeam iacet ei pertinente. pro Borizlau autem et eius pertinentiis do ei quasdam uillas quondam ad Sathec pertinentes iam diu fere desertas. quarum nomina sunt hec. Ztare Zedlo. Sblasin. Kyrsi. Kayisowice. Sblasino. Vzagradi. Skirsici. Napolene. Napolomy. Offrethin. Wiakosoue. Ingmerouiz. Quarum uillarum culta et inculta ipsemet presens circuire feci Groznatam summum curie mee uenatorem. quam circuitionem iherusalem uo- cari precepi et in ea ecclesiam fieri iussi in honore sancti sepulchri dominici et beati Johannis baptiste. Nichilominus assensi et assentio omnibus nobi- libus meis. qui eis elemosinas suas uel dederunt uel deinceps dare uolunt. Sicut Petro filio milgost. qui eis portionem que eum contingebat hereditatis contulit. Dedi uero eis licentiam uendendi uillam Ledey nomine. Et abbati de Luthomisl Mislen. cuius claustro eadem uilla uicinauerat emendi eam ad usus- sue ecclesie. Et cum eodem argento precepi ut portio Reinoldi in uia Lunechouicz quam uendebat inde emeretur. Preter uero portionem Reinoldi in eadem uilla partem. que ad mensam meam spectat pro salute prede- cessorum meorum et pro excessibus meis et fratrum meorum confero domui hospitalis. Et hanc donationem meam et portionem Reinoldi uenditam eis

Strana 315
315 in dicta uilla Lunechouicz confirmo iure hereditario possidendam. Do etiam et confirmo eis uillam nomine Lessan. et omnem libertatem et securitatem concedo eis. ut non sentiant grauamina nec in pontibus. nec in castris edifi- candis. nec etiam aliis laboribus subiaceant quibuscunque superuenientibus. Pax ergo sit hominibus uillarum iam nominatis uel etiam futuris. quos diuina prouidentia et hominum largitione suis usibus collegerint. et libera securitas et secura libertas sit eis a me et ab omnibus meis successoribus in secula seculorum. amen. Huius facti testes qui erant presentes hii sunt. Elyzabeth ducissa. Brecizlaus episcopus Pragensis. Heinricus abbas de Breunovve. Albertus abbas de Stragovve. Theodericus abbas de Gradis. Hermannus prepositus Pragensis. Deslaus decanus. Slauon archidiaconus. Valichinus canonicus. Grabisse camerarius. Bohuse et frater suus Ratibor. Bogutha cum fratre suo Chonata. Predota de Nechetin. Mutine de Bucowez. Neostup. Modlata. Vescemilus de hobscouiz. Ego Brecizlaus episcopus Pragensis rogatu fratris mei Friderici ducis Boemorum omnes qui immutare hoc factum uel fratribus dicte domus in aliquo detrahere presumpserint. auctoritate qua fungor excommunicationis uinculo innodatos pene gehennali subicio perpe- tualiter cruciandos. Et eandem excommunicationis penam successoribus meis relinquo. Vt autem iste donationes mee et aliorum magnatum meorum in- concusse permaneant. sigilli mei impressione et fratris mei episcopi et uxoris mee confirmo. Actum est autem hoc anno dominice incarnationis MCLXXX. quinto. Principatus uero mei decimo. pontificatus uero Brecizlai fratris mei anno quinto. Ex analectis diplomaticis Mss. Gelasii Dobner. CCCXXXVIII. Bretislaw, dux Moraviensis, confert de consensu fratris sui Wla- dimir, ducis Olcmucensis, monasterio Gradicensi silvam in circuitu villae Oldřišow ad Opaviam. 1185. E literis ducis Wladimjr ab anno 1198. — Confer Wekebrod Kirchengesch. pag. 167. Ruebner Memoriale secul. pag. 96. 40*

Strana 316
316 CCCXXXIX. Fridericus, dux Boemorum, confert Hadmaro de Chunring feudum Witra in terminis Austriae. Dl. in Bozdiz, 1185. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Fridericus dei gracia Boe- morum dux. Dignitati principum et paci conseruande indubitanter expedire cognouimus ut quos infra terminos sue potestatis debito hominii. et fideli- tatis iure tenent astrictos. non tantum ad sua obsequia requirant. uerum etiam vicinos quos fidei sue sinceritas commendat. liberali beneficentia sibi obligare studeant. Inde est quod nos fidem Hadmari de Chvnringen et sinceram eius circa nos deuotionem considerantes. eum nobis fidelitatis de- bito astringere curauimus. et partem terre nostre Austrie adiacentem. Withra uidelicet cum silua a fluuio Lvsnitz usque ad alium fluuium qui dicitur Stropniz sibi iure beneficii concessimus et sine contradictione in- feudauimus. Vt autem huius nostre concessionis statutum non solum suc- cessoribus nostris. sed et omni euo stabile et inconuulsum permaneat. presentis pagine scripto. et sigilli nostri impressione munimus. testibus quoque qui presentes erant adhibitis. quorum nomina subscripsimus Groz- nata camerarius. Witigo. Bohvse barbatus. Anshelmus capellanus. Hertwi- cus miles. Benisch miles. et ceteri quam plures. Acta sunt hec in Bozdiz. Anno dominice incarnationis. Millesimo centesimo octogesimo quinto. Rauch script. II. pag. 207. CCCXL. Elisabeth, ducissa Boemiae, confirmari curat donationes a se hospitali Hiero- solymitano factas. 1186. Anno dominice incarnationis MCLXXXVI. Ego Elisabeth, ducis Bohemie Friderici uxor, sequens uestigia Eurosine matris mee, que domum

Strana 317
317 hospitalis Ierosolimitani semper dilexit et promouit, in qua et habitum re- ligionis postmodum suscepit, eandem domum amare et amplificare pro modulo meo cepi et de his, que in principatu meo possedi, quedam eidem domui consensu uiri mei largita sum, scilicet ecclesiam, quam edificaui in loco, ubi triumphauit uir meus, et terram circa ad aratrum unum, et uillam, que uocatur Tinez cum silua, que super Albiam iacet ei pertinente, et aliam uillam, que uocatur Ledci in prouincia, que uocatur Netribiz, et quasdam terras in uilla, que uocatur Preza iuxta Stetin. Que omnia ut rata et inconcussa permanerent, uir meus sigilli sui impressione confir- mauit, et ego meo, et frater meus Henricus Pragensis episcopus istam donationem sub excommunicatione posuit. Dobner Annalium VI. p. 546. — Item copia in Monastico Ms. in archivo Raygradensi. CCCXLI. Fridericus, dux Boemorum, hospitali s. Joannis Hierosolymitano confirmal donationes a Wladislaw, Heinrico, Waceslaw, Premysl, necnon ab uxore sua aliisque factas. Actum in Usk 23. Aprilis, 1186. Ego Fridericus Dei gracia dux Boemorum omnibus presentibus et futuris notum esse cupio: Quod cum anno dominice incarnat. MCLXXXVI. Principatus uero mei X. die festiuitatis beati Adalberti filiam meam marito traderem in Usk Ottoni filio Ottonis marchionis de Mizna, Martinus quon- dam prepositus Pragensis, nunc uero prater Jerosolymitanus et preceptor Ungarie, Boemie et omnium aliarum terrarum ab oriente et meridie et septentrione adiacentium, licentiam redeundi Jerosolymam, de qua ante triennium fere manu missus huc fuerat, petere cepit. Ego autem animo reuoluens, quam affectuose pater meus prefatum hospitale a principio sui principatus dilexerit, cui et multiplices elemosynas diuersis temporibus con- tulit, simulque non sine cordis dolore retractans oppressionem, quam pa- gani nuperrime terre Jerosolymitane intulerunt: ad subleuandum tante

Strana 318
318 necessitati consilio uxoris mee domine Elisabeth de camera mea, quantum dominus inspirauit, secundum facultatem meam ei commisi, atque ad peti- tionem omnium nobilium, qui aderant, uillam que dicitur Lessan cum homi- nibus ibidem consistentibus predicto hospitali dedi, sed burgum nouum super Ogre fluuium situm nomine Cadan ubi et ecclesiam hospitalariis edi- ficare antea concesseram, amplius perpetuo iure possidendum consensu nichilominus uxoris mee tradidi. Quibus etiam aliquid pia condescensione super addere de mea liberalitate cupiens, uillas, quas ab eis in concambio acceperam: Borizlau scilicet et eius appendicia eis tradidi, atque iterum cum aliis uillis a diuersis collatis pro annuali censu singulis annis in festo sancti Martini persoluendo, scilicet decem marcis argenti uita mea tenen- das ab eisdem fratribus recepi, ita quod, quidquid in eis meis temporibus multiplicabitur, post decessum meum totum pro anima mea remaneat hospi- tali. Hec autem sunt nomina uillarum, quas a fratribus pro censu suscepi: Psou in prouincia Satec, quam prepositus Martinus cambiuit a Pragensi- bus canonicis cum uilla Posirouic et Borislau quod ipsis reddideram. Et circuitum, quem eis frater meus Henricus, Pragensis episcopus, pro anima- bus patris sui et matris sue dedit, qui uocatur Naleuine prope Usti, et Breznice, quam eis Willelmus et Olricus filii Grosnate dederunt pro anima patris sui, et alias terras, quas ibi emerunt, et a patre meo acquisiuerunt. Villas etiam quas Mesco hospitali dedit, et frater suus Grosnata pro an- nuali censu tenuit. Scilicet Pouerl. Rigici. Rostoki. Werece Haugesde. Preterea insuper quasdam possessiunculas antea eis promissas, sed nuper- rime collatas, quas in primis priuilegiis suis scriptas non habebant, libera- litati mee placuit, eas confirmare, et in presenti priuilegio adnotare: Kos- monosi scilicet uillam, quam Gherdon uillicus meus dedit pro anima sua. Lubcouiz quoque uillam, quam dudum promiserat Paulus, si ante matrem suam Petrauam moreretur. Et uillam Hazucoue, quam dedit Conata in pro- uincia Pelzeh super Msea fluuium, quam uillam ad petitionem domini Watslai patrui mei eidem Conate confirmaueram, et quendam seruum Mil- loin, quem eis in pellificem dedi cum omni sua successione. Et duas uillas Quastici super Methuga, et Plessov, quas frater meus Primisl dedit eis pro parte de Buitsow, quam dederat Bogusca pro anima filii sui Bogusse.

Strana 319
319 Hec omnia eis confirmo, et ut rata et inuiolata eis permaneant, sigilli mei impressione corroboro. Dobner Annalium VI. p. 570. — Item copia in Monastico Ms. in archivo Raygradensi. CCCXLII. Fridericus, dux Boemiae, confert monasterio Zwetlensi in Austria praedium „Zazisich" (Zarisich?). Dl. Na camic XVI. Kalendas Julii, 1186. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. uniuersis Christi fidelibus presentium etatis et successure posteritatis. Quandoquidem secularibus impediti negotiis minus creatori nostro famulari minus cottidianis supplica- tionibus ipsi nos sufficimus comendare saluberrimum nobis existimamus. illis elemosinarum nostrarum subsidia prebere. quorum a terrenis tumultibus conuersatio secretior. et ideo ad diuina obsequia potest esse deuotior. inde est. quod ego Fridericus dei gratia dux Boemie cum dilecta nobis et con- sorte thori nostri Elisabeth ducissa cuidam monasterio. quod pietate et pe- titione parentum nostrorum. a quibus maternum ducimus genus. in Austria constructum est. vocabulo Zwetel predium intra portam prouincie nostre cui nomen est Zazisich. summa deuotione contulimus. quatenus fratres in prefato monasterio deo et beate Marie semper uirgini famulantes. habent ex parte sanctissimi ac reuerendissimi nobis patroni nostri Wencezlai. pascua. quibus eos plurimum indigere ipsi perspeximus. ut ex hoc et nos et nostri habundantiori pace salute et prosperitate nunc frui et cum ani- mabus parentum nostrorum in eterna requie mereamur refoueri. que nimi- rum nostra donatio. baronibus nostris. cunctisque nostro principatui sub- ditis. ideo tam maxime debemus complacere. quoniam exinde non paruam sperare debent ueniam grauissime uastitatis. qua predictum cenobium per ipsos afflictum est. atque obrutum sub duce Zobezlao. nam propter nos quoque eadem domus non modicum prohdolor incidit dampnum. dum nostri

Strana 320
320 causa in illa terra congregaretur exercitus. Verum quia supra scriptum predium a pie memorie patre meo Ladezlao traditum fuerat dilecto ac fideli tam illi quam nobis capellano nostro Engelschalcho. ne uel ipse dampnum uel antedicti fratres sustineant querella nos aliud ei predium. quod dicitur Nisetzi (v. Nisetzej) pro huius commutatione tradidimus. Igitur quod fe- cimus firmum ac ratum manere uolentes presentibus scriptis et nostro sigillo hoc exprimendum et roburandum iudicauimus hoc adiiciendum. ut in eodem predio iam nominati fratres et coloni eorum eadem degant libertate. qua alii fratres Cisterziensis ordinis et uillani ipsorum in nostra prouincia a patre nostro donati noscuntur et semper contutati. Testes huius rei sunt Pillungus castellanus de Tudelieb. qui nostro iussu idem predium dister- minauit. et qui cum eo disterminationi interfuerunt uidelicet Engelscalchus capellanus. Hertwicus. Bernis et frater eius Domazlaus. Ranec. Lutsche. Louec. iudex et Zlawa iudex. Nuzluha. Vrazec de Saluta. camerarius. Vi- cinatus etiam adfuit scilicet Movrichanj. Olesnichani. Borowani. Nichowani. Tornani. Acta uero sunt hec anno ab incarnatione dominica MCLXXXVI. Idibus IIII. regnante Friderico Romanorum imperatore Augusto. Data per Florianum cancellarium in loco. qui uocatur Nacamic XVI. Kalendas Ju- lii. amen. Ex autographo monasterii ejusdem a R. P. D. Abbate transcriptum, mihi- que cum aliis pluribus benignissime transmissum. —Fragm. excusum in Annalibus Claravall. I. pag. 213. CCCXLIII. Gregorius VIII. Hinconem de Zeroljn cruce signatum militem Olomucen- sis dioecesis ejusque familiam in sedis apostolicae protectionem suscipit, quam episcopus Olomucensis Cain anathemate roborat. Dt. Beneventi 1187. Gregorius episcopus seruus seruorum Dei dilecto filio Hinconi de Serotin crucisignato militi Olomucensis diecesis . . . sacrosancta Romana

Strana 321
321 ecclesia deuotos et humiles filios ex assuete pietatis officio propensius diligere consueuit, et ne prauorum hominum molestiis agerentur, eos quasi pia mater sue proteccionis munimine confouere. Cum igitur tu zelo fidei deuocionis accensus signo viuifice crucis assumpto proposueris in terre sancte subsidium proficisci, nos tuis iustis postulacionibus grato concur- rentes assensu personam tuam cum familia tua, bona tua, que in presencia rationabiliter possides, sub beati Petri et nostra proteccione suscipimus, et presentis scripti patrocinio communimus, statuentes, ut postquam in primo generali passagio a sede apostolica statuendo iter arripueris transmarinum, donec de tuo reditu vel obitu certissime cognoscatur, ea omnia integra maneant et coniuncta ect. Data Beneventi, pontificatus anno I. Et ego Cain, Olomucensis episcopus, anathema pronuncio in omnes, quicunque dia- bolico instinctu tibi, pueris, clientibus, seruis aut terris tuis iniuriam vel violenciam inferre presumpserint ect. Dobner Monumentorum tomo IV. pag. 250. CCCXLIV. Fridericus, Boemorum dux, bona et indulta ecclesiae Wissehradensis cum circuitu s. Martini Pragae confirmat sub testimonio fratrum suorum Přemysl et Wladislaw. 1187. Scio quidem, quod bonorum meorum nullam habet indigentiam summa diuinitas, sed illud preceptum, quod a religiosis uiris diligenter intel- lexi, scilicet: Honora dominum de tua substantia, me monet, ut anime mee saluti prospiciam, quod post obitum meum illius celestis curie socie- tati mereatur adiungi, ubi deitatis conspectum semper cernere gaudent beati. Ego itaque Fridricus, dei gratia Bohemorum dux, pronus cum in- tima deuotione supplico, ut qui seculari dignitate me sufficienter honorauit, etiam eterni gaudii facere dignetur non alienum. Et si hactenus in po- pulo meo actum est iniuriose, maxime in uiris ecclesiasticis et religiosis, quorum orationibus quotidianis existimo et spero me feliciorem; amodo quan- 41

Strana 322
322 tum possum libenter uolo defendere. Wissegradensem igitur ecclesiam, quam specialiter defendere debeo, que multa dampna passa est, et iniurias in possessionibus uillarum et in aliis rebus, que pertinere debent ad pre- bendam canonicorum, clementer et animo bono libenter uolo adiuuare. Primum itaque circuitum, quem contulit auia mea regina Zuataua s. Petro, liberum esse precipio, ut nullus fratrum meorum presentium, nec futurorum, preter illum, qui dux uocatur principalis, nec aliquis castellanus habeat aliquam potestatem in illo circuitu, nec in foro, nec in aquis, nec in pra- tis, nec in siluis, nec in uillis, que sunt infra eundem circuitum, neque su- per homines in eodem circuitu. Etiam hoc statuo, ut milites, qui sunt iuxta circuitum, non intromittant se de siluis, nec de aquis, nec de pratis, que pertinent ad eundem circuitum. Et si quis contra ista statuta fecerit ul- terius, inimicum meum, et successoris mei, quicunque dux Bohemie fuerit, reputet manifestum, quia circuitus ille sub solius principis, qui dux Bohemie uocatur, defensione specialiter debet esse securus. Hoc etiam eisdem fra- tribus concedo, quod omnes culpas uel causas, que contingunt in eodem circuitu, prepositus cum decano et custode in capitolio iudicent, et totam utilitatem uenditionis fratres accipiant. Et si aliquas causas iudicare no- luerint, sicut est homicidium, tunc iudex curie principis, qui dux Bohemie fuerit principalis, iudicabit et semper tota utilitas uenditionis fratribus per- tineat. De Zuod et Narok omnis utilitas, que principis esse deberet, eis- dem fratribus concedo nunc et amodo in perpetuum. Fratribus eisdem etiam concedo, ut ubicunque uenditio fuerit per Bohemiam, uel collecta principis, qui dux Bohemie uocatur, si fuerint ibi homines ecclesie, tunc prepositus super homines prepositure accipiat, nec tamen hoc pro decima sibi reputetur. Et canonici super homines ipsorum accipiant totam utili- tatem nunc et in perpetuum. Similiter de circuitu, qui uocatur s. Martini, et est canonicorum Wissegradensium in suburbio, omnem utilitatem omnium culparum super homines fratrum fratribus supradictis concedo nunc et in perpetuum, et idem homines ad nullum habeant respectum, nisi ad canonicos Wissegradenses. Ut omnia supradicta stabilia permaneant et non mutabilia, nunc et in perpetuum, cum charta et sigillo meo confirmo. Anno dominice incarnationis MCLXXXVII. Indictione V. mense Maio

Strana 323
323 die II. nonas Maii. Ego Fridericus, Dei gratia Boemorum dux, dedi do- nationem istam, ut supra dictum est, et confirmaui presentibus fratribus meis Priemuzl. Wladizlao. et Floriano preposito Wisegradensi. Radosta preposito Liutmericensi. Alexandro magistro et cancellario. Supani: Bo- gussa. Bleg. Letarius camerarius. Joannes iudex. Matheus dapifer. Zeze- ma pincerna. Hendricus agazo. Ratibor castellanus Wissegradensis. Velis castellanus Pragensis. Slauibor. Predota. Herman. Marquart. Boguta ca- stellanus de Belin. Stephanus et Jurik castellanus de Natolic. Drisizlau cum fratre Ruz. Diuis subcamerarius. Bodivvoi. Troianus. Clusna. Bavvor. Dlugomil. Petrus. Kral fratres. Koiata. Lancus. Data per manum magistri Alexandri cancellarii. Hammerschmidt Gloria Wisschr. pag. 155. — Emendatum ex originali a d. Palacky. CCCXLV. Fridericus, Bohemorum dux, assignat ecclesiae Wissehradensi denarios judicii ex Swod, Narok et Hlawa aliosque proventus sub testimonio ducum Přemysl et Wladislaw. Dt. II. die Maji, 1187. Ego Fridericus, Boemorum dux, dum mecum uiciniora saluti cogita- rem, felicem me fore estimaui, si et apud presentem ecclesie sancte statum mei memoriam in benedictione reliquissem, et future societatis eius obti- nuissem portionem. Hinc est, quod hanc ecclesiam Wissegradensem, quam et apostolica sedes suis honorauit priuilegiis, specialiter, quod nostri iuris est, amplius exaltare intendimus. Et quidem primum ea, que ad pacem eius predecessores nostri statuerunt, rata esse uolumus, scilicet: ut ampu- tatis omnium aliarum uexationibus potestatum, soli duci principali respectum habeat. In possessionibus uero suis datis ac dandis ubique pacem firmam obtineat. Ceterum et hanc deuotionis nostre donationem nouam addimus huic beatissimi principis apostolorum ecclesie, ut omnis acquisitio, que pro- uenire solet in istis: Suod, Narok et quod uulgo Glaua dicitur, super 41 *

Strana 324
324 omnes homines, ubicunque fuerint, pertinentes, ecclesie damus in usum fratribus et preposito nunc et in perpetuum. Si quis uero ex hominibus ecclesie supplicio capitis damnatus fuerit, possessio quidem eius ecclesie, caput cedat laqueo. Venditio seu collecta generalis, si quando fuerit su- per homines ecclesie, fratribus et preposito sit nunc et in sempiternum. Circuitum sancti Martini in suburbio, sicut hactenus fuit, absque omni gra- uamine possideant perpetualiter. Hec statuta presentibus et futuris nota esse cupientes in foro per fidelem nostrum Diuis subcamerarium publico preconio proclamari iussimus. Coram primatibus uero nostris scripto ac sigillo nostro confirmauimus, adicientes: Si quis inimicus Dei aliquid inde minuere uoluerit, ultricibus flammis eterni supplicii deputetur cum Juda et Diabolo damnandus in eternum et ultra. [Ego Fridericus gratias ago tibi beatissime apostole Petre, qui uigilantius ut intenderem, ad huius me honorem ecclesie per soporem uisitando sensibiliter etiam commonere di- gnatus est.] Anno dominice incarnationis millesimo centesimo octuagesimo septimo. Indictione secunda. epacta nona. concurrente III. secundo die mensis Maii. Facta sunt autem hec sub hiis testibus. Heinrico uenerabili Pragensi episcopo. Premisl et Wladizlaw fratribus meis. Floriano prepo- sito Wissegradensi. Radosta preposito Lutomericensi. Alexandro Pragensi magistro et cancellario. Capellanis: Laurentio. Slaua. Stankone. Ottone. Petro. Boguslao. Rapotone. Odoleno. Veckone. Supanis: Blagone. Leta- rio tunc camerario. Joanne iudice. Matheo dapifero. Zezema pincerna. Heinrico agasone. Ratibor castellano Wissegradensi. Velis castellano Pragensi. Boguta castellano de Belina. Stephano et Georgio castellanis de Netolic. Slauibor. Predota. Herman Marquartic. Drisizlau cum fratre Ruz. Diuis subcamerario. Troianus. Budiuoy. Klusna. Koiata. Kunone. Lamcus. Kawlo. Regnero. Stephano. Romanis. Data per manum Alexan- dri magistri Pragensis et cancellarii. Hammerschmidt Gloria Wissehrad. p. 153. — Emendatum ex originali a d. Palacky. — Quae parenthesi inclusa, desunt in or ginali, adsunt tamen in confirmatione regis Wenceslai I. sublesta.

Strana 325
325 CCCXLVI. Fridericus, dux Boemorum, confirmat rogante Elisabeth conjuge hospitali s. Joannis Hierosolymitano proventus de Argentaria super Miza et alia. 1188. Notum sit omnibus presentibus et futuris: quod ego Fridericus dei gracia dux Boemorum, rogatu et voluntate domine Elisabeth ducisse con- iugis mee de hospitali Iherosolymitano s. Johannis XII marcas argenti solvendas de argentaria super Mzea amplius singulis annis in dei ascen- sionis domini iure hereditario, in concambio scilicet pro hereditate, quam prepositi Gervasius et Martinus ibidem dederant predicto hospitali, terram scilicet duorum suspensorum, quam eis dederat rex W. pater meus, et ibidem aliam terram, quam emerunt a Widgone cum aqua et molendino pro IX marcis argenti, et ibidem superius aliam villam, quam emerunt a Conrado cum aqua et molendino pro XII. marcis argenti. Facimus autem hoc pro animabus nostris ne predicti hospitates fratres aliquas ibi molestias paterentur ab his, qui se de argentaria intromittunt. Et ut istud nostrum statutum ratum permaneat et stabile, sigilli nostri et sigilli prefati hospi- talis impressione signare et corroborare dignum censuimus. Factum est hoc per manum fratris Bernardi magistri eiusdem hospitalis in Bohemia. Dobner Annalium tomo VI. pag. 583. CCCXLVII. Fridericus, Boemorum dux, confirmal hospilali s. Joannis Hierosolymitano donationes ab Hroznata nobili tempore Soběslaw ducis factas. 1188. In nomine patris, et filii, et spriritus sancti: Ego Fridericus dux Boe- morum. Christiane religionis ratio expostulat, ut nos in solio principatus positi non solum elemosynas fidelium collatas ecclesiis confirmemus, sed etiam de propriis facultatibus domino largiri studeamus. Noverit itaque

Strana 326
326 tam presens, quam postera etas, noverint tam nobiles, quam ignobiles, quidquid nobilis noster Groznata domui s. Johannis baptiste et fratribus domus hospitalis Iherosolymitani liberaliter contulit, et sub tempore ante- cessoris nostri Sobezlai confirmavit, nos idem confirmamus, et omnes pos- sessiones eius fratribus eisdem libere possidendas concedimus. Possessio- nes autem eius, quas coram nobis nominavit, et confirmavit, he sunt: Swadon. Koiatici. Breznez. Zalezli. Pogorici Tasovsko. Probostou. Plozko- wici. In alia parte fluminis Neschemici. Breznice. Ville etiam fratris sui Mesconis, quas domui eidem pro salute anime sue contulerat, quas ipse etiam mediantibus viris religiosis, scilicet episcopo Pragense Friderico, et abbate de Plas Meinero in usus suos a fratribus eiusdem domus hospitalis ad tempus receperat, eisdem fratribus coram nobis iam resignavit. Sunt autem hec: Pourriti. Rigici. Rostoki. Werece. Nawiezdl. Testes autem huius rei sunt hii. Heinricus Pragensis episcopus apositione sigilli sui testimo- nium rei confirmans. Hermannus abbas de Sedlec. Hermann abbas de Pomuk. Theodoricus abbas de Gradis. Grabisse camerarius. et frater eius Slauko. Borse frater eorum. Milgost. Hermannus de Marquardic. Odolenus. Vitek. Bogusse et frater suus Ratibor. Slauibor. Bogata. Diwis. Nache- rat. frater suus Smil. Olricus de Sizinkou. Dirsizlau. et frater eius Rus. Thema. Neostup. Mogmir. Stephanus de Monkovic. et frater suus Rado- slaus. Modlik. Puten sacerdos. Laurentius capellanus. et alii plurimi. Acta autem hec sunt: Anno dominice incarnationis MCLXXXVIII. principatus vero nostri anno X. pontificatus fratris nostri Henrici anno V. Dobner Annalium tomo VI. pag. 582. CCCXLVIII. Fridericus, Romanorum imperator, Saladinum praesidem Saracenorum ad restitutionem occupatae sanclae terrae monel. 1188. Fridericus, Romanorum imperator, semper augustus et hostium imperii magnificus triumphator, Saladino, presidi Saracenorum quondam illustri

Strana 327
327 Pharaonis exemplo fugere Israelem. Deuotionis tue litteras multis retro temporibus ad nos destinatas super arduis negotiis tibi quidem, si uerbis fides suffuisset, profuturis, prout maiestatis nostre decuit magnificentiam, suscepimus et epistolarum nostrarum alloquiis magnificentie tue consulere dignum duximus. Nunc uero quia terram sanctam profanasti, cui eterni regis imperamus imperio, in tanti sceleris presumptuosam et plectibilem ac ausibilem audaciam debita animaduersione decernere, imperialis officii sollicitudo nos admonet. Quamobrem nisi occupatam terram Judee, Sama- rie et Palestinorum ante omnia restituas, adiuncta satisfactione sacris con- stitutionibus pro tam nefariis excessibus taxata, ne minime legitimum que- rere uideamur bellum, a capite Kalendarum Nouembrium, anno incarnationis dominice millesimo centesimo octogesimo octauo, reuoluto anni spatio, ter- minum tibi prefigimus ad experiendam belli fortunam in campo Taneos in uirtute uiuifice crucis et in nomine ueri Joseph. Vix enim credere pos- sumus hoc te latere, quod ex scripturis ueterum et historiis antiquis nostri temporis factum redolet. Numquid scire dissimulas, ambas Ethiopias, Mauritaniam, Persiam, Syriam, Parthiam, ubi M. Crassi nostri dictatoris facta sunt prematurata, Judeam, Samariam maritimam, Arabiam, Chaldeam, ipsam quoque Egyptum, ubi, proh dolor! ciuis Romanus Antonius uir in- signi uirtute preditus citra nitorem temperantie, et secus quam decebat militem, a tanto culmine rerum emissum, minus sobriis Cleopatre inseruie- bat amoribus? Numquid etiam scire dissimulas, Armeniam et innumerabiles alias terras nostre ditioni subiectas? Norunt hec reges, quorum cruore gladii Romani sunt crebrius inebriati, et tu quidem in ipsa rerum expe- rientia, Deo auctore intelliges, quid nostre uictrices aquile, quid cohortes diuersarum nationum, quid furor Teutonicus, etiam in pace arma capessens, quid caput indomitum regni, quid iuuentus, que nunquam fugam nouit, quid procerus Bauarius, quid Suauus astutus, quid Francia circumspecta, quid Anglia prouida et ingeniosa, quid Albania, quid Cimbria, quid in gladio ludens Saxonia, quid Thuringia, quid Westphalia, quid aligis Brabantia, quid nescia pacis Lotharingia, quid inquieta Burgundia, quid Alpini sala- ces, quid Frisonia in armento preualens, quid Reemia ultro mori gaudens, quid Boemia suis feris ferior, quid Austria, quid Frisia, quid Rutonia, quid

Strana 328
328 partes Illyrice, quid Lombardia, quid Tuscia, quid Anconitana marchia, quid Venetus pirata, quid Pisanus nauclerus, denique quid dextera nostra, quam senio arguis affoetam quam gladios uibrare didicit dies illa plena reuerentie et iucunditatis triumpho Christi prefixa te docebit. Baronius Annal. eccles. ad annum. — Lunig. CCCXLIX. Otto, dux Boemiae, hospitali s. Joannis Hierosolymitani donationes a no- bili Hroznata factas confirmat. Actum in conventu Moravorum et Boemorum in Sacka, 1189. In nomine patris et filii et spiritus sancti, amen. Ego Ollo dei gra- cia dux Boemie, intuitu pietatis et miserecordie. Notum facio omnibus presentibus ac futuris, quod Groznata Crispus ad honorem dei et beati Joannis baptiste pro anima sua suorumque predecessorum dedit hospitali Ierosolimitano omnes suas possessionis exceptis duabus villis Peruce et Vlacciz, quas alibi dederat per decessum suum sueque uxoris a fratribus eisdem hospitatis iure hereditario in perpetuum possidendas. Ad servien- dum pauperibus et infirmis predicti hospitalis. Fratres vero eiusdem hospi- talis Groznate duas villas concendunt Glawen et Stetin, pro quibus Groz- nata tres marcas argenti solvere solebat, et terciam Breznez, ut in vita sua sine censu cum et pro liberis possessionibus suis eas teneat. Si vero uxor ei supervixerit, et alium maritum ducere voluerit, cum auro et ar- gento suo et alia domestica supellectili vadat ad maritum, et possessiones omnes cum omnibus suis appendiciis ecclesie reliquantur. Si autem vidua permanserit, omnia prefata usque ad finem vite sue pacifice teneat, et tunc sicut supradictum est, erunt ecclesie. Ut autem hec rata et inconvulsa perpetualiter utrobique conserventur, sigilli mei impressione confirmare dignum duxi. Ego quoque Henricus, Pragensis episcopus, per dei gra- ciam ad idem corroborandum sigillum meum appono. Et quicunque unquam violare presumpserit, auctoritate mihi diuinitus concessa, sub anathemate

Strana 329
329 pono. Ego Martinus quondam prepositus, et nunc preceptor hospitalis sigillum meum appono. Ego Bernardus prior Boemie sigillum meum appono. Ego Groznata sigillum meum appono. Actum est hoc in Sazka. Anno do- minice incarnationis MCLXXXIX. Anno primo ducis Oltonis, quo positus est in sedem Boemie. Hii sunt testes, qui affuerunt: Dux Otto Boemie. Hen- ricus Pragensis episcopus. Florianus cancellarius. Prepositus Pragensis Her- mannus. Decanus Sedezlaus. Pribizlaus prepositus in Bolezlau. Radozta pre- positus in Lutomeric. Albertus abbas de Stragovia. Henricus abbas de Bre- wnou. Hermannus abbas de Zedliz. Fridricus abbas de Gradis. Albertus abbas de Cladrub. Otto abbas de Selewe. Ingilbertus archidiaconus. Magi- ster Alexander. Hermannus camerarius et Sauissa frater eius. Predota iudex curie. Matheus dapifer. Vitko et Sezema nepos eius. Ulricus. Durciglaviz- Jurik. Uiritoviz. Bogussa castellanus de Cladsco et fratres eius. Ratibor. Hermannus. Lutobor. Vmuka. Groznata filius Sezeme et frater eius. Erne- stus. Stobeczherd filius Pribizlai grossi, et alii multi abbates. clerici. mona- chi. milites tam de Moravia, quam de Boemia, qui convenerant in Sazka ad audienda statuta ducis Oltonis. Dobner Annal. tomo VI. pag. 590. CCCL. Helicha, ducissa Boemiae, confert monasterio Plazensi praedium „Shexhin' sub testimonio Ottonis, ducis Boemiae, mariti sui et Waclaw ducis. Acta Pragae XVII. Kalendas Julii, 1189. Notum sit Christi fidelibus presentibus et futuris, quod ego Helicha dei gracia dicta ducissa Boemie, assentiente thori mei socio Ottone duce illustrissimo, tradidi pro anime mee remedio predium meum, quod situm est in Shexhin, fratribus meis in Plaz domino Deo famulantibus perpetuo possidendum. Ut autem hec inconuulsis radiciits inposterum perseuerent, sigilli mei impressione firmaui. Si quis autem hanc donationem meam irri- tam fecerit, vinculo anathematis se innodatum nouerit. Huius vero dona- 42

Strana 330
330 tionis mee testes hi sunt: Dominus Olto dux Bohemie strenuus. Wazlaus dux. Dominus Henricus Pragensis episcopus. Florianus cancellarius et prepositus. Predotha curie iudex. Henricus prefectus de Aldenburch. Dirsi- zlaus castellanus Bilzinensis. Cholaz camerarius meus. Pribizlaus filius Hermanni. Wezel venator. Otto de Woirzan. Otto capellanus et fratres sui Wissa et Marquardus, et alii plures. Hec autem acta sunt anno do- minice incarnationis MCLXXXVIIII. in communi colloquio Boemorum Prage habito XVII. Kalendas Julii. Anno ducatus collateralis mei primo. Data per manum capellani mei Ottonis XVII. Kalendas Julii mensis. Dobner Annalium tomo VI. p. 591. — Originale in archivo c. r. aulico Vindobonae. CCCLI. Henrici, Romanorum regis, privilegium subscribit testis Otto, dux Boemie. Dt. Francofurti in festo Paschalis, 1190. Heineccius Antiquitates Goslarienses. CCCLII. Henrici, Romanorum regis, diploma pro episcopatu Coloniensi sub testimo- nio Oltonis, ducis Boemiae. Dt. apud Francfordiam VIII. Kalendas Aprilis, 1190. Henricus, rex Romanorum (VI.) ecclesie Coloniensi concedit ius monete et exemtionem a teloneo. Testes: Conradus, Moguntinus archiepi- scopus. Wichmannus, Magdeburgensis archiepiscopus. Otto, Bambergensis archiepiscopus. Tirritius, Halberstadensis episcopus. Sifridus, abbas Hirs- feldensis. Conradus, Goslariensis prepositus. Henricus, prepositus s. Mau- ritii in Moguntia. Bruno, prepositus b. Marie ad gradus in Colonia. Bern- hardus, Monasteriensis prepositus. Conradus, palatinus comes de Rheno.

Strana 331
331 Otto, marchio Burgundie. Otto, dux Bohemie. Albertus, marchio Misnensis. Marchio Dedo. Comes Rappo de Werthenio. Gerhardus, Comes de Loy. ect. Acta sunt hec apud Franckfordiam anno domini millesimo centesimo nonagesimo. Indictione septima. VIII. Kalendas Aprilis. Lunig Reichsarchiv XVII. 338. CCCLIII. Otto, dux Boemiae, quondam marchio Moraviae, fundat una cum matre sua Maria et dotat largissime monasterium Lucense, ordinis Praemonstra- tensis. Dt. Pragae VIII. Kal. Novembris, 1190. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Otto dei gracia Boemorum dux. quondam marchio Moravie in perpetuum amen. De gestis hominum suboriri solet sepe calumpnia nisi lingua bonorum testium robur adhibeat aut scriptura. Notum igitur fieri uolumus tam presentibus quam futuris quod ego Otto dei gracia dux Boemorum. et nobilissima mater nostra domina Maria. diuina inspiratione commoniti pro nostrarum nostrorumque parentum remedio animarum et ut presentis uite statum cum incolumitate nobis nostrisque successoribus pertransire diuina concedat clementia. mo- nasterium in Luca ad honorem dei et beate Marie semper uirginis et sancti Wencezlai gloriori martyris a primis fundamentis construximus. statuentes ut canonici sub regula beati Augustini et ordine Premonstra- tensi perpetuo ibidem deseruiant et pro nostris nostrorumque successorum dilectis assidue intercedant. et in missis eorum propriam pro nobis commemo- rationem faciant. Ad sustentationem autem canonicorum qui sub regulari abseruantia deo in eodem cenobio militabunt possessiones subscriptas in dotem ecclesie donatione legitima irreuocabiliter in perpetuum assignamus. concedimus et donamus tali tamen tenore. quod si quisquam aliqua pre- sumptione dotes illas quas in presenti priuilegio predicto monasterio con- firmamus ab eadem ecclesia alienauerit. ad me uel ad heredes meos omni contradictione postposita reuertantur. Ceterum si ad usum suum et comoditatem 42*

Strana 332
332 ecclesie abbas et canonici eiusdem loci ex integro semper seruauerint. quieto et irreuocabili iure illa beneficia ipsis et ecclesie in perpetuum consistant. Quod si ego vel mei heredes diabolico instinctu nostre donationis benefi- cium retraxerimus et contra decreti nostri paginam ire vel aliquam mo- lestiam infere temptauerimus. me siquidem meosque heredes maledictione obligo perpetua. ac XXX auri libras prefate ecclesie sub imperatorie districtionis examine in integrum sine misericordia redditurum. Pretaxate uero dotes quas predicte ecclesie confirmamus hee sunt: Capella sancti Nicholai cum omnibus ei attinentibus. decimatio in Marchia. tres uille Dob- sici. popovici. Oblekovici. Mansus unus in uilla Pracih. alter in uilla Zuassic. tertius in Mravilic. Capella sancti Georgii in Strachotin cum tribus uillis. Chaikovici. Popovici. Chrepici. Capella sancli Johannis in Rokiten. cum uilla una Popovici. Capella sancti Andree in Gobza cum uilla et sola taberna et uno molendino. Ceulchov cum duabus tabernis. Che- gost. Sedlesovici. Bransudici. Opoyuici. Odrenovici. Nemchici. Bischici. Hiski. Rokilnicea. Brezowa. Lutochor. Prilucea. Trebonchovici. Domamile. vnus mansus in Lissenouic. Lodinicea. Chrauzko. Huius autem donationis testes hii sunt adhibiti: Heinricus Pragensis et Kaym Morauiensis epi- scopi. Wladimirus et Brecizlaus frater eius duces Morauie. Actum publice in curia nostra Prage anno verbi incarnati MCXC. Indictione VIII. con- currente VII. epacta XXIII. Octauo Kalendas Nouembris. data per manum cancellarii Floriani. Ex originali cum sigillo illaeso in archivo c. r. aulico Vindobonae- — Copia vidimata in registratura c. r. Gubernii Moravici — Excusum dedit Dobner in Monumentis tomo IV. pag. 251. CCCLIV. Wladimir, dux Moraviensis, confirmat et auget possessiones mona- sterii Lucensis. 1191. In binis indicibus privilegiorum Lucensium consignatum quidem, diploma vero ipsum non reperi.

Strana 333
333 CCCLV. Heinricus, Romanorum imperator, confert literas abbatiae Gislenianae sub testimonio Ottonis, Boemorum ducis. Dl. apud Neapolim XV. Kalendas Julii, 1191. Henricus, Romanorum imperator, (VI) . . . confirmat possessiones Gislenianae abbatiae ordinis sancti Benedicti in Hannouia Belgiae...Testes Godefridus, Aquilejensis patriarcha. Philippus, Coloniensis archiepiscopus. Willermus, Ravennas archiepiscopus. Otto, Frisingensis episcopus. Boni- facius, Novariensis episcopus. Joannes, s. Agathens. episcopus. Rofredus, abbas s. Benedicti montis Cassini. Willermus, abbas s. Sophiae in Bene- vento. Otto, Boemorum dux. Cuonradus, dux de Rotenburg. Bertholdus, dux Dalmatiae et marchio Istriae. Heinricus, marchio de Romesberch. Hein- ricus, frater ducis Austriae. Albertus, comes de Bogen. Gerardus comes de Tullestein. Rabodo comes de Otemburc. Guonterus, comes de Keverenberc. Petrus, vrbis Romae prefectus. Thidericus, comes de Hostaden. Lambertus, comes de Thuringia. Richardus, comes de Confie. Willermus, comes Ce- sareae. ect. Acta MCXCI. indictione IX. Regnante domino Henrico VI. Romanorum imperatore, anno eius XXII. Imperii. Datum apud Neapolim per manum Heinrici protonotarii. XV. Kal. Julii. Mireus Codex dipl. Belgiae 1. 554. CCCLVI. Quidam Detleb confert monasterio Plazensi tres villas sub teslimonio ducis Přemysl. 1192. niuersis tam presentibus, quam posteris nostris significamus, quod Detlebus hereditatem fratris sui Gumbaldi nobis pro remedio anime sue collatam potestatiue abstulit; de hoc uero malo resipiscens, quasi concam-

Strana 334
334 bium faciendo pro hac hereditate alias tres uillas tam pro animabus tam sue, quam fratris prenominati Gumbaldi ecclesie sancte Marie in Plaz con- tulit, quarum nomina sunt hec: Strasice. Cedilice. Scernogatset. Sed et alias uillas patris sui Gumbaldi Dubrawisch. Boor. Mladatiz pro remedio anime sue eidem traditas, nec non ad dimidiam araturam fratris eius Cu- nonis et molendinum in pace pro anima sua habere permisit. Huius rei testes sunt hii: Primuzel dux Boemorum. Johannes iudex. Lutebor filius Smil. Troianus. Namganus. Bun. Norbert. Suest. Ludewic. Cunradus filius Protiue. Lutwinus. Rapoto notarius. Adalbertus capellanus. Buche. Pridota. Bohedazs. Radozte. Conradus filius. Gothescal. Clusene cum fratre suo Baviar. Dluhemil et Petrus miles eorum. Originale in archivo c. r. aulico Vindobonae. — Excusum apud Dob- ner in Annal. VI. 606. CCCLVII. Ulricus, filius Drslai confert monasterio Plazensi predium Loman sub testimonio ducis Premysl. 1192. Notum sit omnibus Christi fidelibus tam presentibus, quam futuris: Quod ego Ulricus Drizlai filius predium meum Loman cum attinenciis suis, trans mare in periculo mortis positus, diuino instinctu fratribus in Plaz, do- mino deo famulantibus, pro remedio anime mee, parentumque meorum contu- lerim. Hanc itaque donationem et cetera negotia mea Marquardo fideli socio meo dei amore filiis, ac fratruelibus, ceterisque propinquis, et amicis meis manifestandam commisi. Hoc autem si quis infringere tentauerit, indulgen- tiam peccatorum meorum se impediuisse nouerit. Eapropter rogo uos omnes, precibus quibus ualeo, quatenus tam pro uestra, quam pro mea salute elee- mosynas meas iure perpetuo confirmetis. Hec a Marquardo Witcone, Her- manno, Pribislav, filii et fratrueles ceterique fideles beate memorie Ulrici audientes coram glorioso duce domino Primysselone, ac uenerabili episcopo domino Henrico confirmauerunt, et testes adhibuerunt. Hi autem sunt testes:

Strana 335
335 Dominus dux Primissl. Dominus episcopus Henricus. Ratibor iudex curie. Grabisse camerarius. Hermannus Marquardi filius. Zbromir. Dirsizlaus. Russo. Mutin. Hoyer. Zmil. Pleh. Marquart. Otto de Wrsscan. Jans iudex Pilsnen- sis. Pribislaus Cozeche filius. Witek. Lutbor. Oteslau. Martin Ostre filius. Boguslaus. Stibor de Kis. Jan frater Golah. Bertholdus. Naschepulc. Petrus. Thimo. Jan de Nechemisch. Hermannus Wilhelmi filius. Bogual. Ernest. Diwiss. Budiwoi. Bernard. Pribislaw. Bum. Burgos. Marquard et fratres sui. Zbis Conradi filius. Stinen. Florianus cancellarius. Ruhado scriba. Hec au- tem acta sunt anno dominice incarnationis millesimo centesimo nonagesimo secundo. Indictione decima. Dobner Annalium tomo VI. pag. 583. CCCLVIII. Premysl, dux Boemorum, resarcit damna monasterio Břewnowiensi illata. Pragae, 1194. Premyzl, Boemorum dux . . . . Omnibus presentem paginam inspe- cturis duximus declarandum, quod dum Brevnovensis ecclesia tempore dis- cordie, que inter nos et Wencezlaum patruum nostrum uersabatur, cum iam castrum Pragense obsidione ualida cepissemus, per nos et nostrorum uiolentiam in uino et aliis admodum lesa fuisset, nos diuinam super hoc formidantes ultionem, ad instantiam domini Brecizlai uenerabilis Pragensis episcopi, et ad petitionem aliorum terre magnatum, nec non domini Hen- rici tunc temporis abbatis, et fratrum dicti monasterii uillam nostram Chilichi, que semper pleno iure ad fiscum spectabat regium pro satisfa- ctione iniurie et lesionis per nos et nostros illate deo et diuis Adalberto atque Benedicto eiusdem ecclesie patronis sine omni contradictione contu- limus fratribus prefati monasterii et eorum successoribus eodem iure per- petuo possidendam . . . . . . Huius autem nostre donationis et confirma- tionis eiusdam testes sunt: Pribislaus Costca, Zlawech comes, Ratibor comes, Lutobor comes, Mutina comes, Bohusa comes, Brecizlaus comes,

Strana 336
336 Cyrnin comes. et alii quam plures . . . . Datum Prage anno ab incarna- tione domini MCXCIIII. ducatus nostri anno primo. Fragmentum ex autographo eiusdem monasterii apud Dobner in Annal. VI. p. 611. — Integrum in Ziegelbaueri Hist. Brewnowiensi. CCCLIX. Heinricus, episcopus et dux Boemorum, intercedente Engelberto, episcopo Moraviensi, concambil cum fratribus Hierosolymitanis villas Rowny et Rudnice. Februario, 1194. Ego Heinricus dei gratia sancte Pragensis ecclesie presul. et dux Boemorum. uniuersis christi fidelibus presentibus et futuris notum facere dignum duxi. quod ego ex consideratione predecessorum meorum. benefa- ctorum eorum emulator effectus. intuitu pietatis tranquillitati fratrum hospi- talis ierosolimitani uolens misericorditer inposterum prouidere. predium quod- dam cuius media pars erat ipsorum Rowni nomine. et alteram medietatem argento suo comparauerunt. scilicet quadraginta et quinque marcis examinati argenti: quia propter sui uicinitatem ualde necessarium erat episcopali curie que dicitur Rudnice. ab eis accepi in perpetualem episcoporum pragensium possessionem. Quia uero predicti fratres sepe querimoniam faciebant. de molestiis quas in villis suis decime collectores. eorum hominibus sepius infe- rebant! intuitu nihilominus pietatis et misericordie. per consilium ingelberthi Morauiensis episcopi. et per conuenientiam floriani prepositi. Zdezlai decani. magistri Alexandri. Walchini. Pribizlai. Dethlebi. Vitalis. Milozlai. Pauli. Boguzlai. Fridrici. Alexandri. et omnium fere aliorum canonicorum qui pre- sentes aderant in pragensi capitulo. omnium uillarum suarum. uel quas inpre- sentiarum possident. uel quas postmodum usquequaque temporis deo propicio poterunt adipisci ! decimas eis indulsimus amplius inperpetuum iure heredi- tario possidendas. Hec autem omnia. postea die sancto epiphanie me pre- sente et collaudante. ab omnibus canonicis qui aderant finitis uesperis in medio chori sancti Wencezlai. recognita sunt et collaudata. Porro ne de

Strana 337
337 prememorata emptione medietatis supra dicte ville Rouni. scrupulus aliquis contra fratres hospitalis ualeat exoriri. huic etiam pagine inserere dignum duxi quod die beate Agathe cum sederem in prandio. fratres hospitalis Bernardus scilicet prior et Meinardus preceptor predictas quadraginta quinque marcas persoluerunt sorori Theodrici de Rouni me uidente et etiam ipsa mihi super hoc inclinante. et clamante quod ei fuerit optime persolu- tum. Et hii testes qui uiderunt et audierunt. Theobaldus et Sobezlaus domicelli. Sifridus prepositus Wissegradensis. Laurentius capellanus et Rapoto notarius. Grabissa camerarius. Jarozlaus d' tinec. Smil. Bogutha. Honata frater eius. Zebrazlaus de turic. Budiuoy frater eius. Ben. Olricus filius Olrici. Ercumbrecht subdapifer. Jaros subpincerna. Dersicraius et filii eius Budiuoy et Blasius. Preda et filius eius hual. Martinus de Zaiacisc. Bun et frater eius Milotha. Vbizlaus de Trebonin. Dama de Kerstr. Otra- dus filius Otradi. Castos filius siburce. et quamplures alii qui sedebant ad mensas in stuba magna episcopali. Pactum etiam quod me consulente et collaudante inter predictos fratres hospitalis et Milgostum factum est carte huic inscribendum necessarium existimaui. ut scilicet uillas quas Petrus frater Milgosti contulerat per medium diuiderent ita quod Milgost de sua medietate faciat quidquid uoluerit. et fratres pro sua medietate deinceps claustrum facere non cogantur. Ad hec omnia nullatenus obmittendum iudicaui. quin etiam apponeretur huic pagine ad noticiam futurorum. quod prefato hospitali ierosolymitano contuli capellam sancte Marie in Cladsc cum omnibus suis pertinentiis a fratribus iure perpetuo possidendam. sicut dux Fridricus iam dudum eis forensem ecclesiam sancti Wencezlai cum sua dote contulerat. per me ipsum in consecratione ecclesie in boisc eis sub interminatione anathematis confirmatam. Hec ergo omnia hospitali ierosolimitano auctoritate diuinitus utrobique mihi concessa. concedo. et confirmo. et sigilli mei impressione corroboro. et quicumque aliquid horum inposterum uiolare uoluerit. anathema sit. amen. Actum est autem hoc anno incarnationis domini nostri Jesu Christi MCLXXXXIIII. anno vero episcopatus mei . XIII. principatus autem mei anno .II. Ex originali archivi metropolitani Pragensis transcripsit dominus Palacky. — False citatum a Paprockio in Diadocho p. 287. 43

Strana 338
338 CCCLX. Henricus, episcopus et dux Boemorum, decidit controuersiam inter ecclesiam Pragensem et monasterium Plazense ratione predii Cralouic... Testes: Heilbertus Morauiensis electus . . . Wadizlaus dux .. Grabisse camerarius. Juric dapifer . . . ect. Actum 30. September, 1194. Originale in archivo capituli Pragensis. CCCLXI. Heinricus, Romanorum imperator, ecclesiae maiori Babenbergensi allodium quoddam, ab Ottone de Lobdeburc solenniter ei traditum, confir- mat sub testimonio: Henrici ducis et episcopi Boemorum ect. Monumenta Boica Vol. XXIX. T. I. pag. 479. CCCLXII. Spitihnëw, princeps Brunensis, restituit monasterio s. Benedicti ante Brunam decimas in Manice. cc. 1195. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Ego Zpitigneus princeps Brunensis uniuersis Christi fidelibus presentem paginam inspecturis tam moderni quam futuri eui. Nichil perpetualitatis habitum induit. quod agitur a mortalibus. nisi in pagine formata scriptura et sigillo perhennatur. No- uerit itaque cuncta christianorum fidelitas quod ad quorundam meorum beneficiariorum minus bonam assertionem decimas agrorum in Maniz iuxta Brunam. detinui aliquo tempore usui camere mee occupatas. Verum tamen quoniam ex ore ueridicorum uirorum et priuilegio abbatis de Trebech. michi exhibito lucidissime compertum habeo prefatas decimas nec ad eccle- siam montis sancti Petri. sicut rector eiusdem asserebat. nec ad metipsum

Strana 339
339 pertinere. sicut beneficiarii michi suggerebant. sed ad fratres claustri sancti Benedicti ante Brunam. sicut ex collatione quondam Wratizlai felicis memorie ducis Morauie, iuste ipsam percipiebant. donec eandem de- tinuerimus. Quamobrem pre oculis anime nostre salutem habens meam iniustam detentionem irritam facio. atque prefatas decimas agrorum uille Maniz memoratis fratribus de sancto Benedicto penitentialiter restituo. Decerno nichilominus quatinus ecclesia sancti Petri in possessione sua in supra nuncupata uilla Maniz eisdem fratribus nichil decimarum prestare debeat. Venerabilis autem episcopus Morauiensis Engilbertus hanc meam restitutionem collaudans canonice legis edicto firmare promisit coram di- lecto fratre meo Zuatopluk. Comite Lewa. Petro. Diwa. Stephano. Velen. Pribizlau. et aliis fide dignis. Ex actis causarum consistorii Olomucensis Ms. seculi XV. CCCLXIII. Heinricus, dux Boemorum et episcopus, nec non marchio Moraviae, auget fundationem monasterii Lucensis. Dt. in castro Betow VII. Idus Junii, 1195. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Anno verbi incarnati Mil- lesimo CXCV. indictione VII. epacta XXV. concurrente V. Iuxta laben- tis huius seculi varietates varie in hominibus generantur mutabilitates. Inde est quod cerea in vicium flecti et lucri ydropico morbo siciens presens etas multa audet nichil pudet dummodo viuet. Porro quia preciosus me- morie thesaurus est scriptura rerum seriem incommutabili loquens veritate, et opponens obstaculum emergentibus calumpniis inconuulsum hec siquidem seua inimicorum constringit iacula et precludit additum quem fabricat mens dolosa. Huius inspectu racionis ego Heinricus dux Boemorum et episco- pus nec non Marchio Morauie pro remedio anime mee et fratris mei ducis Cvonradi. ac pro vniuersis predecessoribus meis. terrena pro celestibus 43*

Strana 340
340 videlicet villam que dicitur Luka adiacentem eiusdem nominis monasterio cum theolonio et villa Bohmelicz. cum molendino et flumine quod ibi pre- terfluit et silua que Palice nuncupatur nec non cum terra seruorum et pleno dominio dedi perpetualiter. Et quoniam sapiens rei exitum ante metitur et iacula preuisa minus feriuntur. quod factum meum racionabile superueniente inique occasionis scrupulo minime valeat eneruari, testimonio horum corro- boraui quorum nomina sunt hec: Wladimirus cum fratre suo Bracizlao principes Olomucenses. Zpiligneus cum fratre suo Zwatopluk principes de Brinen. Stizlaus prepositus Wisegradensis et cancellarius ducis Boemie. Christoforus prepositus Bolezlauensis. Witek archidyaconus Satcensis. Laurencius canonicus Pragensis. Grabise camerarius ducis Boemie. Witek. Zlauebor castellanus de Satec. Hermannus castellanus de Kladzko. Jaro- zlaus castellanus de Budysin. Budiuoy subcamerarius ducis Boemie. Boruta filius Voconis. Herkenbertus subdapifer ducis Boemie. Roprecht castellanus de Podywin. Arnustus pincerna ducis Boemie. Jaros subpincerna ducis Boemie. Wilalmus venator curie. Zuda. Zbrazlaus filius Zlauebor. Georius castellanus de Netolic. Pertoldus castellanus de Gradec. Macerat gladiator ducis Boemie qui eodem tempore dedit villam predicto monasterio que Lutin uocatur. et coram eisdem testibus. Hii sunt testes de prouincia Znoymensi. Artlebus. Mrakota. Bolik. Paztuha. Ortwinus. Marquardus. Alexius. Zpita. Belen. Janik. Mirozlaus. Thomik. Isti vero sunt de pro- uincia Olomucensi. Boguta. Blud. Zudimir. Predbor. Zdebor. Petrek. Mi- cul. Zudiwoy. Jacub. Zemizlaus. Isti autem sunt de prouincia Brinnensi. Zbrazlaus. Petrus superbus. Lewa. Diwa. Budis. Bolebor. Racek. Budek. Ztrezmir. et alii quam plurimi. Boemi et Moraui qui eidem donacioni inter- fuerunt. Vt autem racionabile factum meum maius robur valitudinis in posterum obtineat et omni evo inconuulsum permaneat sigilli mei presentis inpressione communiui. Ne autem succedentibus cereis temporibus con- ueniens ordinacio mea possit euacuari quatenus ea que bene sunt ordinata in perpetuum maneant rata et omni generacioni que preterit et aduenit fixa sint et inuiolata accensis candelis violatores huiusmodi quod absit excommunicaui et cum Juda traditore eos eterno cremandos igne depu- taui. Actum est autem hoc in ipso die prothomartiris Stephani apud

Strana 341
341 monasterium Lucense feliciter amen. Datum per manum Witkonis archi- dyaconi in castro Betow. VII. Idus Junii. Originale cum sigillo eleganti pendente in archivo aulico Vindob. — Item copia vidimata in registratura c. r. Gubernii Moravici — Excu- sum apud Dobner in Monum. IV. 252. CCCLXIV. Wladimjr, princeps Olomucensis, donat monasterio Gradicensi villam Bo- ganowice. Dt. in Opavia VII. Kal. Januarii, 1195. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Anno dominice incarnationis millesimo centesimo nonagesimo sexto, epacta nulla . . . . concurrente, in- dictione XIV. Notum sit cunctis christianam veritatem colentibus tam presentis, quam futuri temporis hominibus, quod ego Wladimir, princeps Olomucensis, paterne pietatis sequens vestigia, pro eterna retributionis mercede, et remedio ac redemtione tam anime mee, quam patris ac matris fratrisque mei monasterio meo, quod in honore s. Slephani protomartyris situm est ad aquilonalem plagam vrbis Olomucensis, villam, que cogno- minatur Boyanoviz, in libro vite celestis adscribi desiderans contuli iure hereditario perpetuo possidendam, in id ipsum consentiente ac fauente mihi charissimo fratre meo principe Bracizlao. Ad recordationem ergo et con- firmationem huius facti, ne hoc posteros latere queat, testimonio huius scri- pture meo sigillo munite, quamdiu mundus iste uoluerit, ratum esse com- mendo, et harum personarum nominibus subscriptis attestatione confirmo. Bracizlaus princeps Morauie. Domina Euffemia soror principum. Engel- bertus episcopus Olomucensis. Balduinus decanus Olomucensis. Rochce. Odolen. Radozlaus. Pomnen. Hren. Joannes. Kochan. Zemizlaus ect. Datum in Opauia VII. Kalendas Januarii. Ex Annalibus monasterii Gradicensis Ms. in registrat. c. r. Gubernii Moravici, aliisque transumtis. —

Strana 342
342 CCCLXV. Břetislaw, princeps Moravorum, donat monasterio Gradicensi villam Zera- kowice. Dt. Kunowic Idibus Januarii, 1196. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Anno dominice incarnationis millesimo centesimo nonagesimo sexto, epacta nulla..concurrente, indictione XIV. Notum sit omnibus christianam veritatem colentibus tam presentis, quam futuri temporis hominibus, quod ego Bracizlaus, princeps Morauorum, paterne pietatis per omnia sequens vestigia pro eterne retributionis mer- cede, et pro remedio ac redemptione tam anime mee, quam patris ac ma- tris fratrisque mei monasterio meo, quod in honore sancti Stephani proto- martyris situm est ad aquilonalem plagam vrbis Olomucensis, villam, que cognominatur Zirakowiz, in libro vite celestis adscribi desiderans, contuli iure hereditario perpetuo possidendam, in id ipsum consentiente mihi et fauente charissimo meo fratre, principe Wladimiro. Ad recordationem er- go et confirmationem huius facti, ne hoc posteros latere queat, testimonio huius scripture, meo sigillo munite, quamdiu mundus iste uoluerit, ratum esse commendo, et harum personarum nominibus subscriptis attestatione confirmo. Wladimir princeps Olomucensis. Euffemia soror principum. En- gelbertus Olomucensis episcopus. Balduinus decanus. Bosco archidiaconus. Mrakota. Pribizlaus. Iscislaus. Zudivoy. Petrus. Walech. Nedamir. Lutek Werzovicensis. Datum Cunoviz Idibus Januarii. Ex Annalibus monasterii Gradicensis Ms. in registratura c. r. Gubernii Moravici, aliisque transumtis. CCCLXVI. Coelestinus papa III. confirmat fundationem monasterii Lucensis. Dl. Laterani V. Kal. Maji, 1196. Celestinus episcopus seruus seruorum dei. Dilectis filiis abbati et conuentui Lucensis cenobii salutem et apostolicam benedictionem.

Strana 343
343 sacrosancta Romana ecclesia deuotos et humiles filios ex assuete pietatis officio propensius diligere consueuit, et ne prauorum hominum molestiis agitentur, tanquam pia mater protectionis sue munimine confouere. Ea- propter dilecti in domino filii deuotionem, quam erga beatum Petrum ob nos ipsos habere dinoscimini, attendentes personas et monasterium uestrum cum omnibus bonis, que in presentiarum rationabiliter possidet, aut in fu- turum iustis modis deo propitio poterit adipisci, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus. Specialiter autem possessiones et alia bona, que bone memorie Olto, dux quondam Boemie, et Maria, mater ipsius, mona- sterio uestro pie deuotionis intuitu contulerunt uobis et per uos ipsi ceno- bio, sicut ea iusta ac sine controuersia possidetis, auctoritate apostolica confirmamus, et presentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo ho- minum fas sit, personas et monasterium uestrum uel bona temere pertur- bare, seu hanc paginam nostre protectionis et confirmationis infringere, uel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presum- serit, indignationem omnipotentis dei et beatorum Petri et Pauli, apostolo- rum eius se nouerit incursurum. Datum Laterani V. Kalendas Maii. Pon- tificatus nostri anno quinto. Originale in archivo c. r. aulico Vindobonae. — Item copia vidimata in registratura c. r. Gubernii Moravici. CCCLXVII. Heinricus, episcopus et dux Boemorum, eximit monasterium Waldsassense a vectigalibus in Boemia sub testimonio Engelberli, Moraviensis episcopi. 1196. Henricus, Pragensis ecclesie episcopus et dux totius Bohemie . . . fratres monasterii in Waltsaxen a telonei exactione eximit eorumque pos- sessiones in tuitionem suam suscipit. Testes sunt: dominus Engilbertus episcopus Morauiensis. Florianus cancellarius. Zdezlaus decanus Pragensis. Gwalech archidiaconus Pragensis. Grabis camerarius summus. Zlawec

Strana 344
344 frater eius. Boguzlaus comes sacensis. Ratibor comes de cladzc. Jerozlaus. Wilhelmus. Uriz. Ernust. Lehenez. Budwoi et frater eius Ben. Bohuta. Milhozt milhoztic. Zbramir. Martinus Oztretiz. Zmil. Dirsata. Oraz. Witigo subcamerarius. Henricus. Nescherath. Marquardus Zoblacowiz. Derrich nedameriz et frater eius Gothebor. Wezmil filius uxoris Martini et frater eius Luotholig. Hogir de radoniz. Hermanus Wilamowiz. Ex originali in archivo Monaci descr. d. Palacky. CCCLXVIII. Quidam Sdizlaus vendit Bdenowiz monasterio Cladrub sub sigillo Wladizlai ducis Boemorum. 1197. Originale in archivo c. r. Vindobonae. CCCLXIX. Spitihnëw, dux Moraviensis, confert ecclesiae s. Pelri Brunae praedium in Maloměřic. 1197. In nomine domini Amen. Ego Zpitigneu, dei gratia dux Morauien- sis, notum facio uniuersis in Christo credentibus tam presentibus quam futuris, quod in remedium anime Agnelis sororis mee, que iam iter eternum est ingressa, contuli ecclesie sancti Petri in Bruna predium in Malomirici quod a Pribizlao, uiro nobili, redemi et pecunia exsolui parata LXXX uidelicet marcis. Et hec traditio facta est coram uenerabili episcopo Olo- mucensi Engilberto et fratre meo Suatopluk, duce Morauiensi. MCXCVII. E codice Ms. sec. XIV. quondam monasterii Tischnovic. fol. LXXI.

Strana 345
345 CCCLXX. Hroznata, de clariori primatum Boemiae stemmate, fundat monasterium Teplense sub testimonio Engelberti episcopi, et Spitihnëw et Wladimjr, ducum Moraviensium. 1197. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Ego Groznata, dei gracia de primatum Boemie clariori stemmate descendens, uniuersis Christi fide- libus tam futuri quam moderni temporis. Quoniam ea, que a prudentibus deo inspirante statuuntur, si scripto commissa fuerint, tenacius memorie commendantur, et gestorum seriem exclusa falsitate protestantur, ideo ego dei nutu signatorum sancte crucis uestigia sequens, et sepulchrum domini saluatoris inuisere cupiens, notum uolo fieri omnibus tam futuris, quam presentibus, quod usibus fratrum, qui deo et beate Marie in Tepla serui- turi sunt, locum eundem cum omnibus appendiciis, que ibi sunt, siue reuer- tar siue non, perpetualiter contradidi. Si autem in hac uia, quam aggre- dior, fati munus impleuero, predia mea omnia atque possessiones cum omnibus animalibus eidem ecclesie perenniter deputaui. Quodsi rediero, ipsa predia debito iure preter Tepla et ipsius attinentia in meam ditionem redigentur. Cognatis meis, ut prefato loco fideliter assistant, hec dedi: Blehov Blehoni, Zdeslao et fratribus eius duobus circuitum Stuolenez, Hrdiboroni Smilcoviz: ita dico, si non reuertar. Holoferni, capellano meo, Malessow, Martino Skalice, Nezli filio Petri. His tribus dedi, siue reuer- tar siue non. Milites mei, qui a me predia mea tenent, ne aliquid contra- rietatis deo et abbatie, quam fundaui, moliantur, qui aratrum habet, abbas Teplensis duas marcas ei persoluat, ut aratrum recipiat; qui uero integram uillam tenet, V marcas ab abbate percipiat, et cui uoluerit, seruiat. De uillis autem, quas in siluis tenuerunt, nihil soluat ecclesia. Famulos meos et ancillas eidem ecclesie confero. Domino abbati Teplensi ad presens omnia bona mea ad regendum committo. Benessoni uero ipsum abbatem et meos fideles sub tutela commendo. Abbas autem de bonis meis debita creditoribus meis persoluat. Soror mea, que est in Polonia, si marito 44

Strana 346
346 superstes natale solum reuisere uoluerit, quamdiu in uiduitate permanserit, Gotessoviz cum omnibus appenditiis possideat; si uero alteri nupserit, uel in uiduitate obierit, eadem bona ecclesia recipiat. Judithe, alteri sorori, usque ad finem uite sue de bonis, que ecclesie contuli, abbas Teplensis necessaria decenter prouideat. Si quis uero de morte mea falsum rumo- rem uulgauerit, nulli credatur, nisi a domino abbate certum signum, quod ei soli dedi, manifestatum fuerit. Quod si cognati mei de bonis, que deo contuli, abbatiam infestare uoluerint, preter offensam, quam ab omnipotente merebuntur, ecce coram Boemis dico, ut ea bona, que ipsis contuleram, ad usus ecclesie iure perpetuo reuertantur. Vt autem hec apud posteros firma radice perseuerent, placuit factum scripto commendari, et ecclesie Pragensis ipsiusque ducis ac nostro sigillo confirmari, eorum etiam, qui affuerunt, nomina subnotari. Hec sunt nomina testium: Heinricus dux et episcopus Boemorum. Wladizlaus frater eius. Engelbertus, Mora- uiensis episcopus. Zpitihneus. Ladimir. Florianus prepositus et cancellarius. Grabissa camerarius. Zlauco frater eius. Georgius de Milewic. Johannes iudex et Zuda frater eius. Jarozlaus. Budiwoi et Ben frater eius. Benes Hermanni filius. Bertoldus et Zezema filius eius. Vitco filius Vitconis. Predbor. Cstibor. Nacepulc. Matheus. De cetero si quis hec prescripta bona sibi usurpare vel diripere presumpserit, anathematis vinculo sese innodatum nouerit. Acta sunt hec anno verbi incarnati MCLXXXXVII. Indictione XV. epacta nulla. concurrente II. Ex Annalibus Ms. Gradicensibus; emendatum a d. Palacky ex originali Teplensi. — Excusum dedit Dobner in Annal. VI. pag. 633. CCCLXXI. Heinricus, dux et episcopus Boemorum, confirmat fundationem monasterii Teplensis ab Hroznala nobili factam sub testimonio Engelberti, Moraviensis episcopi. 1197. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Ego Henricus dei gratia dux et episcopus Bohemorum. Vniversis Christi fidelibus tam futuri, quam

Strana 347
347 moderni temporis. Equitatis exigit ratio, ut nos, qui deo largiente princi- patum inter homines adepti sumus, ea, que ad utilitatem seruorum eius perti- nent, sollicite prouideamus et ecclesias eius earumque possessiones nostra circumspectione muniamus, nostre protectionis clypeo defensemus. Propterea notum sit uniuersis ecclesie filiis, quod illustris comes et amicus noster Groz- nata militum sancte crucis uiciniora saluti sequens exempla deo propitio testamentum suum uiuaci commisit priuilegio, ne scilicet humanis inimica ne- gotiis obliuio, uel argute perditorum hominum fallacie mentis eius propositum possent eneruare. Primum itaque curam anime gerens Teplam cum omnibus uillis pertinentibus, et omnibus appenditiis earum et theloneo, tam fori quam porte, id est exitus terre, deo et abbatie, quam ipse Groznata fundauit in ho- norem beate Marie semper uirginis, pro remedio anime sue, et parentum suorum intuitu eterne retributionis perpetuo iure possidenda contradidit, seu liberos habiturus, seu absque liberis ex hac luce transiturus. Villam etiam Thirnou et Vnchice et Crucanice per trium annorum curricula eidem ecclesie in usum concessit. Si uero ex transmarinis partibus reuersus non fuerit, prescriptas uillas cum his aliis Geswi, Ovence et Buschovice cum omnibus appenditiis, et uillam, que dicitur Cleppi, eidem ecclesie perpetuo deputauit. Quodsi filium habuerit, omnium bonorum suorum eum heredem constituit, pre- ter Tepla, et ea que ibidem appenditia esse prediximus, et aratrum de terra, quod in Ovence ad usus fratrum segregauit. Animalia quoque uiua, equos uidelicet, boues et oues, et alia omnia ipsi ecclesie dedit. Seruos etiam quotquot habet, si filius ei superstes non fuerit. Preterea nos deuotioni eius congaudentes, terram, que est inter Sandov et syluam Bohemie loco eidem contulimus. Collectam etiam denariorum, que per Bohemiam colligi solet, pro remedio anime nostre, decessorum, et successorum nostrorum, fratribus prefatis, et omnibus hominibus eorum perpetuo indulsimus. Vt autem hec imposterum firma radice perseuerent, placuit factum scripto commendari, et authoritate uenerabilis cardinalis Petri, qui presens aderat, ipsiusque et nostro sigillo roborari, eorum etiam, qui affuerunt seriatim nomina subnotari. No- mina testium: Henricus dux et episcopus Bohemorum. Engelbertus Mora- uiensis episcopus. Petrus cardinalis et apostolice sedis legatus. Florianus prepositus et cancellarius. Sdizlaus decanus. Phalco archidiaconus. Alexander 44*

Strana 348
348 magister. Christophorus prepositus in Bolezlav. Grabissa camerarius ducis et Zlauco frater eius, et Grabissa filius eius. Hermannus filius Marquardi, et filii eius Beness et Marquardus. Georgius de Milevic. Jarozlaus. Odolen. Mutin. Zmil. Zavissa. Borutha. Budivoi et frater eius Ben. Bertholdus de Ze- brin et filii eius Zezema et Herman. Blego et fratres eius. Zdislaus. Bun. Milota. Hawel. Albertus. Uta. De cetero quisquis hec prescripta bona, uel quecunque postmodum fidelium deuotione collata fuerint, a prefato loco alie- nare presumpserit, nisi citius per penitentiam resipiscat, anathematis uinculo se innodatum cognoscat. Acta sunt hec anno dom. incarnat. MCXCVII. Indictione XV. epacta nulla, concurrente II. Ex originali ejusdem monasterii transcr. d. Palacky — Excusum in Dobneri Annal. VI. 635. CCCLXXII. Spitihnëw, dux Brunensis, auget et confirmat possessiones monasteriorum Trebičensis et s. Benedicti in Luh ad Brunam. In colloquio nobilium in castro Brunensi, 1197. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Vniuersis in Christo fidelibus tam presentibus quam futuris ad notitiam deuenire cupimus. quod ego Zpiti- gneus dux prouincie Brunensis. laudabilem deuocionem precessorum meo- rum quam erga monasterium sancte Marie in loco qui uocatur Trebech. quod sumptuosa largitate ab ipsis fundatum esse dinoscitur. omni tempore osten- tare uidebantur desiderans omnimode prosequi. ac eorum uestigiis incedere. quatinus cum eisdem fratrum ibidem deo deuote seruientium cottidianis ora- tionibus in remedium anime mee inseri promererem. Contuli igitur dilecto abbati nostro T. sancte Marie in remedium meum. et parentum meorum. fra- trisque mei. uillam que cognominatur Sedlici. iure hereditario inperpetuum possidendam. Aliam uero uillam Naluce cambiui sancte Marie ad petitionem nobilis uiri Znate pro uilla Vzgori. quam idem dilectus miles meus tempore ducis Watzlai in leuamen suorum peccatorum obtulerat. Frater autem meus

Strana 349
349 de prouincia Jampnic Zuatopluk contulit predium na mirine. Confirmaui nichilominus etiam et in huius priuilegii tenorem consignare precepi que tempore mei principatus eidem ecclesie a uiris nobilibus tradita ex testimonio honestorum hominum cognoueram. uidelicet Budis dedit terram ad III aratra in Zuatozlav cum querceto. Jan dedit siluam iuxta Mezirice. Stanimir dedit piscatores super fluuio Giglaua Zizn. Jarek. Zbud. Bolegneu. Petr. Wra- tik. Mirata dedit duo prata super Giglaua. Mirozlau dedit piscatores super fluuio Ozlaua Ranos. Petrek. Zuat. Crnei. Ranozir dedit siluam na Pase- kah cum custode qui dicitur lesni et apiariis dictis wecelnici et forestario qui appellatur pohaini. Abbas Chvono cambiuit tempore ducis Watzlai uillam nacemiric. frater Gauel dedit fratribus CLX marcas pro remedio anime fratris sui qui tempore guerre ducis Cvonradi de prouincia Znoy- mensi in castro Velov occisus est. Emerant autem fratres medietate ar- genti eiusdem me presente et talem emptionem laudante predium in Ozla- uan cum telonei sexta septimana ibidem a nobili uiro Stephano Vngaro filio Jvvan adicientes numerate pecunie sextam septimanam fori in Prav- loue. Alteram uero medietatem ad edificandum capellam b. Wencezlai in cenobio prefato penderunt hilariter. amen. Vt autem hec nostra donatio et donationum prefatarum confirmatio maius robur firmitatis obtineat in po- sterum et omni tempore inconuulsa permaneat sigilli mei inpressione com- muniui. Venerabilis episcopus Engilbertus omnes violatores quicunque generatione subsequente has pias donationes eradicare uel quocunque ausu presumptuoso euacuare temptauerint. cum Juda traditore igne gehenne cremandos deputauit. Testes uero huius rei sunt hii. frater noster dux Zuatopluk. venerabilis episcopus Morauiensis Engilbertus. Venus prepo- situs. Leua burgrauius. Budis. Mirozlau. Stanimir. Zuatozlau. Znata. Strezi- mir. Budek. Stephanus. Imram. Bozek. Velen. Gerard. Pribizlau. Mirata. Protiua. Borut. Crisan. et alii quam plurimi in castro Brunensi in colloquio nobilium anno millesimo centesimo nonagesimo septimo habito feliciter. Amen. Item Zpitigneu dal iest kostel s. Martina u Brna. s clovviekami. a s de- satinu. Item dal iest zahradniki na luzie. Item dal iest les za brdi s hai- nikoma. s. Benediktu. Ex actis causarum consistorii Olomucensis Mss. sec. XV. in allegatis.

Strana 350
350 CCCLXXIII. Wladimjr, princeps Olomucensis, auget et confirmat monasterii Gradicensis possessiones in Oldrišow et in circuitu Holasic. 1198. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. amen. Ne cuius memorabile factum successu temporis aut per obliuionem deleatur aut malignantium astutia peruertatur. necesse est et charte priuilegio et testimonio probo- rum uirorum roborari. Notum sil igitur uniuersis Christi fidelibus quod ego Wladimir princeps Olomucensis intuitu singularis pietatis et fauoris specialis. quem erga dilectos fratres s. Stephani in preurbio Olo- mucensi. qui sunt ibidem a patre nostro intromissi et in quorum ecclesia nostrorum progenitorum post terrenas inquietudines ossa ad quietem sempi- ternam reposta quiescunt. quorum quoque consortium quando dominus me uocauerit mihi eligo. in refrigerium anime mee. et patris mei quondam Oltonis et matris Durantie. necnon fratris mei Bracizlai el sororum Marie. Durantie et Euffemie. largam predecessorum aliorumque collationem pre- fatis fratribus adaugere de propria largitione desideraui. Contuli igitur medietatem predii in Oldrizoue quod a nobili uiro Hermanno filio Ratibor propria pecunia comparaui. et hoc tradidi s. Slephano cum sexta septimana telonei supra Opaua. Item addidi siluam in circuitu Golasiz que eodem fluuio terminatur. et quam ex precepto meo nobilis uir Woco circumiuit. Confirmo etiam s. Stephano donationem fratris mei Bracizlai silue iuxta Oldrizoue. cum meo assensu factam. Preterea quecunque supra memo- rati fratres et abbas siue donatione predecessorum meorum ibidem possi- dent. siue propriis sumptibus acquisiuerant aut in futurum poterunt acqui- rere presentis sub nostri sigilli impressione pagine confirmamus formata . . . Testes ... Engilbertus episcopus Olomucensis. Balduinus decanus Olomu- censis . . . Radozlaus. Blud. Zudiuoy. Zemizlaus . . . MCXCVIII. Apographum in analectis diplom. Friebekii ex autographo admodum mutilo quondam archivi monasterii Gradicensis, quod egomet e subsidiis meis Mss., nominatim e Necrologio Gradicen, restitui.

Strana 351
351 CCCLXXIV. Innocentii papae III. epistola ad Pragense capitulum de intruso per Wladislaum ducem episcopo Daniele. cc. 1198. In Steph. Baluzii epistolarum Innocentii III. libro I. pag. 624. CCCLXXV. Principes Germaniae, inter quos etiam Olakar rex, Boemiae, et Wladislaw, marchio Moraviae, nuntiant Innocentio papae III. electionem Philippi, regis Romanorum. Dl. Spirae V. Kal. Junii. 1199. Reverendo in Christo patri et domino Innocentio sanctae Romanae ecclesiae summo pontifici, Germaniarum principes et magnates, in Christo filii, Magdeburgensis archiepiscopus, Trevirensis archiepiscopus, Bisuntinae sedis archiepiscopus, Ratisponensis episcopus, Frisingensis episcopus, Augu- stensis episcopus, Constantiensis episcopus, Eistedensis episcopus, Wor- matiensis episcopus, Spirensis episcopus, Brixiensis electus, Hildesemensis episcopus imperialis aulae cancellarius, abbas Fuldensis, abbas Hersvel- densis, abbas de Tegerse, abbas Elwacensis, item rex Boemiae, dux Saxoniae, dux Bawariae, dux Austriae, dux Meraniae, dux Lotharingiae, marchio Missenensis, marchio Brandeburgensis, marchio Moraviae, mar- chio de Rumesperc, aliique totius Alemanniae nobiles, debitum et paratum cum omni devotione et obsequio famulatum. Apostolicae beatitudinis emi- nentia, quae piis supplicantium desideriis et affectibus gratam semper con- suevit impertiri benevolentiam et assensum, firmam universitati nostrae certitudinem administrat, quod in iis quae a sanctitate vestra iustissime postulamus, benignitatem apostolicam debeamus et in exaudiendo persentire facilem et in exequendo quod petimus fructuosam. Quocirca magnitudini vestrae duximus declarandum, quod mortuo inclito domino nostro Henrico imperatore Romanorum augusto, collecta multitudine principum, ubi nobi-

Strana 352
352 lium et ministerialium imperii numerus aderat copiosus, illustrem dominum nostrum Philippum in imperatorem Romani solii rite et solemniter elegimus, quo nec ingenuitate sublimiorem nec honorum luce magis conspicuum neque ad sceptra et regimina sacri imperii gubernacula, nec ad ecclesiam dei, sicut dignum est et expedit, defensandam potiorem potuimus invenire. Verum quoniam propter paucos principes iustitiae resistentes ad negotia imperii utiliter pertractanda ad haec usque tempora non convenimus, nunc deliberatione habita cum praedicto domino nostro rege Philippo ad Nuren- berc celebrem curiam celebravimus, unanimiter, ita domino nostro dispo- nente altissimo, contra turbatores suos adiutorium praestituri, quod nullus in imperio et in terris, quas serenissimus frater suus habuit, ipsius audebit dominium recusare. Quocirca dignitatis apostolicae clementiam omni stu- dio et attentione rogamus, ut precum nostrarum interventu, qui Romanae ecclesiae statum optimum semper dileximus, ad iura imperii manum cum iniuria nullatenus extendatis, diligentius attendentes, quod non sustinemus ius ecclesiae ab aliquo diminui aut infringi. Igitur favorem vestrum et benevolentiam excellentissimo domino nostro fructuosius impendatis, et eius honores ac commoda ita, ubi potestis, erigere dignemini cum effectu, ut iustitiae non dominetur iniquitas, sed subdatur semper falsitas veritati. Monemus insuper et precamur, ut dilecto amico nostro devoto et fideli do- mini nostri regis Philippi, Marcualdo marchioni Anchonensi, duci Raven- nensi, procuratori regni Siciliae, imperialis aulae senescalco, in negotiis domini nostri apostolicam praestetis benevolentiam et favorem, nec resisten- tibus ei praebeatis adiutoria, sicut de vestra confidimus sanctitate; certis- sime scientes, quod omnibus viribus quibus possumus Romam in brevi cum ipso domino nostro divinitate propitia veniemus pro imperatoriae corona- tionis dignitate ipsi sublimiter obtinenda. Haec omnia vobis tam ex nostra, qui praesentes existimus, quam ex parte aliorum principum scripsimus, quorum nuntios et literas habuimus; qui etiam domino nostro fidelitatem fecerunt et hominium; quorum nomina sunt haec. Patriarcha Aquilegiensis, archiepiscopus Bremensis, Verdensis, Halverstadensis, Merseburgensis episcopi, Nuwenbergensis, Monasteriensis, Osnaburgensis, Baleburgensis episcopi, Pataviensis, Curiensis, Tridentinus episcopi, comes palatinus,

Strana 353
353 Burgundiae, dux Caringiae, dux Karinthiae, dux de Bites, marchio de Lannesperc, marchio de Voheberc, comes palatinus de Tuing, comes pa- latinus de Witelinesbach, et alii quam plures comites et nobiles, quorum hic nomina reticemus. Datum Spirae V. Kalendas Junii. E Regesto Innocentii papac III. de negotio Imperii, epistola 14. apud Stephanum Baluzium I. pag. 690. CCCLXXVI. Innocentius papa III. Magdeburgensi archiepiscopo inquisitionem divortii ducis Boemiae, Premysl, injungil. Dt. cc. 1. Octobris, 1199. Innocentius episcopus, servus servorum dei . . . . . Magdeburgensi archiepiscopo, et de Burgelim et de Cella sanctae Mariae abbatibus, salutem et apostolicam benedictionem. Ex conquestione nobilis mulieris A.(delae) nobis innotuit, quod cum dilectus filius dux Bohemiae illam du- xisset legitime in uxorem, et ipsam viginti annis et amplius velut uxorem legitimam pertractasset, filiis et filiabus ex ea susceptis, eandem suadente humani generis inimico a suo consortio separavit, et Pragensis episcopus, convocato quorundam praelatorum concilio in quodam monasterio ad peti- tionem et mandatum ipsius ducis, ipsa volente ad eos accedere, ut suas coram eis proponeret rationes, militibus eiusdem ducis prohibentibus ei bis vel ter ingressum, ex parte illius appellatione ad sedem apostolicam inter- posita, sententiam inter eos divortii non est veritus promulgare; ac demum ipse dux quandam aliam, videlicet sororem carissimi in Christo filii nostri illustris regis Ungariae, superduxit. Quoniam igitur haec salva conscien- tia praeterire non possumus indiscussa, cum secundum apostolum simus omnibus debitores ; discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus atque praecipimus, quatenus vocatis ad praesentiam vestram quos propter hoc noveritis esse vocandos, inquiratis diligentius veritatem; et quicquid iuveneritis, nobis per literas vestras intimare minime differatis, ut ex vestra relatione sufficienter instructi, liberius in ipso negotio, prout ad nostrum 45

Strana 354
354 officium pertinet, procedere valeamus. Nullis litteris ect. (Dat. Laterani intra V. Kal. et III. Nonas Octobris, pontificatus anno secundo.) E Steph. Baluzii epistolarum Innocentii III. libro II. epistola 189. CCCLXXVII. Přemysl, rex Boemorum, concedit monasterio Raygradensi exemtionem a theloneo sub sigillis Wladislaw, marchionis Moraviae, Wladimjr, ducis Olomucensis, et Spitihněw, ducis Brunensis. cc. 1199. Premizl dei gratia rex Boemorum. Vniuersis ciuitatum aduocatis in regno suo constitutis. gratiam suam et omne bonum. Sub obtentu gratie nostre uobis districte precipiendo mandamus quatinus homines Raygradensis ecclesie que est Brevnovensis monasterii. in omnibus theloneis. in aquis et in uiis. uel in quibuscunque locis tocius Boemie et Morauie constitutis. in nullo molestetis nec molestari ab aliis permittatis. nichil ab eis racione thelonei percipientes. sed quicquid ad vtilitatem monasterii uel curiarum duxerint eiusdem ducant in omnimoda libertate ab auo et a patre nostro eis ob remedium anime concessa et a nobis intuitu diuine retribucionis per nostrum priuilegium confirmata. Datum sub nostri sigilli impressione quod etiam ad perhennius rei monimentum ego Wadizlaus dei gracia marchio Morauie. et ego Wladimir dei gracia dux Olomucensis. et ego Zpitigneu dei gracia dux de Brene, nostri sigilli appensione roborari fecimus. Amen. Originale in archivo archiepiscopali Olomucii, cui sigillorum unicum marchionis appendet, estque ejus insigne leo bicaudatus. CCCLXXVIII. Přemysl, rex Boemorum, dotat hospitale sancti Joannis Hierosolymitani sub testimonio Roberti capellani, postea episcopi Olomucensis. 1199. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Ego Premizl dei gratia rex Boemorum. Cum regie dignitati conueniat non solum aliena sacrosanctis

Strana 355
355 ecclesiis collata confirmare beneficia, uerum etiam largiri propria, nouerint tam presentes, quam futuri, quod ego Premizl rex Boemorum ecclesiam, quam illustrissima ducissa Elisabeth uxor quondam fratris nostri excellen- tissimi ducis Friderici, in loco qui dicitur Boist construxit et fratribus Iherosolimitani hospitalis cum adiacentibus agris ad aratrum predictus frater noster uxoris sue petitione inductus contulit, nostra auctoritate eisdem fratribus confirmamus, et ne in dubium alicui posset uenire, hanc nostre confirmationis paginam nostro sigillo fecimus communiri. Preterea uillam, que uocatur Teinecz cum silua, que super Albiam iacet ei pertinente, et aliam uillam, que uocatur Ledec in prouincia, que uocatur Vritooue et tertiam uillam, que uocatur Netribiz, et quasdam terras in uilla, que uo- catur Breza iuxta hethin, etiam eadem auctoritate eisdem confirmamus, sicut a fratre nostro quondam eis attribute erant confirmate. Insuper agros quosdam, de quibus Modlibous uillicus noster cum quibusdam rusticis ori- ginariis nostris eos impetebat, asserentes eos esse nostri iuris, quanquam ad predictos fratres ex donatione fratris nostri iure spectabant, qui agri locati sunt infra quasdam uias, que eandem terram uersus occidentem termi- nant in ualle ad uillam Podzkale uersus occidentem uero ad locum, qui uocatur porta lupi circa prefatam ecclesiam sepedictis fratribus libere concessimus possidendos, quod hoc nostre sublimitatis scripto cum nostri sigilli impressione etiam fecimus roborari, ne denuo super hoc alicuius improbitate possint uexari. Si quis autem, quod non optamus, hanc nostre confirmationis pagi- nam infregerit, deum cum sanctis suis sibi sentiat aduersum, et eius bona nostro fisco uendicentur. Huius rei testes sunt: Martinus castellanus. Zlauco camerarius. Ratibor iudex. Zuoyslaus et alter Zuoyslaus. Blego Magnus Budizlaus. Boguslaus Regnardi filius. Rapoto notarius. Robertus capellanus. Bogussa castellanus de Decin. Sobegride filius Bezprim. Busse filius Velis- sonis. Jura Mstigneui filius. Johannes Jarogneui filius. E Dobneri Annalium tomo VII. manuscripto pag. 23.

Strana 356
Pagina Emendanda. XIII. pro in guibus 9. 94. 107. 110. 123. 147. 170. 202. 207. 209. 217. 232. 2M. 232. 256. 268. 288. 312. 317. 325. 328. 338. 9 „ „ 99 ” 99 99 99 99 Jtalis commentatur 99 9, lege in quo. Italia. commendatur. n. CXXI adde annum 1002. aries Predictorum scu incoluminate contrubat Mileiuicih reginem veleatis tuetatur relique dilectorum soluandum CCLXXV. omnia apprehendes prater hospitates concendunt 99 99 99 „ „ 99 99 99 99 99 99 99 99 9 „ 9 lege areis. Predictarum. sue. incolumitatc. conturbat. Mileiouicih, regimen. valeatis, tueatnr. reliquie. delictorum. saluandum. CCXCII. animo. apprehendens. frater. hospitales. concedunt. Nro. CCCLXI adde: 1194. dt. apud Nurenberc 18. Martii.