Strana I
SPISY M. JANA HUSI. Č. 4.—6. SUPER IV SENTENTIARUM. VYDAL VÁCLAV FLAJŠHANS. DPODPORO FONDU ZRIZENROŽENSKÉHO VE XIV. A XV. STOLET AKADEMII K VYDÁVÁNÍ V PRAZE 1904. NÁKLADEM JAROSLAVA BURSIKA.

Strana II
SBIRKA PRAMENŮ ČESKÉHO HNUTÍ NÁBOŽENSKÉHO VE XIV. A XV. STOLETÍ. ČISLO CELE SBIRKY IV.—VI. SPISY M. JANA HUSI. ČÍSLO 4.—6. SUPER IV SENTENTIARUM. V PRAZE 1904.

Strana III
SPISY M. JANA HUSI. Č. 4.—6. SUPER IV SENTENTIARUM. VYDAL VÁCLAV FLAJŠHANS. S PODPOROU FONDU ZRIZENEHO PRE V XV AXV. STOLETI. II K VYDAVANÍ V PRAZE 1904. NAKLADEM JAROSLAVA BURSIKA.

Strana IV
Tiskem Alberta Malíře na Král. Vinohradech.

Strana V
p UVOD. Souhrn *) veškerého učení křesťanského v jednu knihu provedl na Západě křestanském poprve ve větších rozměrech francouzský theolog Guillaume de Champeaux († 1121). Ten poprve této učebnici veškeré nauky theologické zjednal jmeno ,Sentencí. Řídil se zásadou vybírati ze svatých otců církevních vhodná místa („sententiae“) na dotvrzení a ozřejmění správné nauky církevní. Vy- konal tak pro theologii to, co pro církevní právo učinil Gratian († asi r. 1150) svým Dekretem, jenž ovšem hleděl kromě k otcům také k výrokům sněmů církevních a papežův. Zásadu Guillaumovu přijal slavný učitel Lombardův, Hugo a S. Victore. Forma jeho knihy (Dialog mezi mistrem a učeníkem, Summa sentencí v sedmi trakta- tech, na konec dílo „de sacramentis“) byla nepohodlná; princip, jímž se řídil („ubicumque possumus, auctoritatum vestigia sequamur; ubi vero certa deest auctoritas, his potissimum assentire studeamus, qui maxime auctoritatibus accedunt“), nabyl však obecného uznání, třebas práci samu zatlačilo do pozadí dílo velikého jeho žáka. Tím byl PETR, rodilý ke konci XI. věku v Lumellu v Lombardii, odtud krátce LOMBARD nazývaný. Touha po vědě theologické táhla ho ke dvěma největším světcům XII. věku: u sv. Bernarda po- znal oheň výmluvného slova kazatelského, s jeho doporučením pak (po studiích v Remeši a Paříži) poznal u pařížských Viktorinů hlu- bokou učenost svatého Hugona a S. Victore. Na přání jeho volil si dráhu vědeckou — stal se theologem chrámové školy u Notre-Dame zřízené, na čas (1159—1160) zaujímal biskupské sídlo Pařížské, ale vrátil se opět na kathedru theologickou; jako theolog zemřel 20. čer- vence 1164, zůstaviv kromě některých (25) kázání a (2) kommentářů budoucím první systematické dílo theologické, jež nabylo platnosti obecné, svůj veliký spis: čtyři knihy Sentencí. Toto dílo Lombardovo („Sentenciarum libri quattuor") stalo se nezbytnou příručnicí theologickou: mistr vykládající četl a vysvět- loval je s kathedry, studenti poslouchající učili se mu v lavici. Každý *) Úvod tento jest výtah z obšírnější práce o Lombardovi a o Husově výkladu, již uveřejním jinde.

Strana VI
VI theolog byl povinen znáti dvě knihy: bibli a — Sentence. Každý musil o každé z nich dvě leta čísti, nežli mohl se státi mistrem theologie. Bylo proto vykladačů množství veliké; jen dominikánů bylo přes 150, Anglie sama jich měla 160. Nejslavnější z nich jsou oba svět- cové Dominikánští XII. století: sv. Bonaventura a sv. Tomáš Akvin- ský. Suma sv. Tomáše pak v XVI. stol. nahradila kníhu Lombardovu. K obyčejnému studiu býval brán obyčejně výtah z Lombarda, který pořídil Bandin v XIII. věku; žáci pak se učili veršíkům, do nichž jednotlivé distinkce vtěsnal (prý) Jindřich Langenstein. A býval k textu také připojován seznam míst „in quibus Magister non tenetur“ míst takových, kde Církev od Mistra se uchýlila, sebral dominikán Eymeric 22, Hus jich uvádí asi 30. Na universitě pražské za doby Husovy známe celkem asi 20 vý- kladů Lombarda; z nich zachován od Čechů pouze výklad nejzna- menitějšího theologa českého věku XIV. M. Mikuláše Bicipita z r. 1381 a výklad nejslavnějšího theologa věku XV. — M. Jana Husi z r. 1409. Tento poslední jest předmětem naší úvahy. *

Strana VII
PODROBNÁ DATA. I. Titul díla podává Hus sám (v listě 1415, v. níže) „Super IV.... Sententiarum“; tak citují skoro všichni pozdější theolo- gové (v. níže); podobně označují katalogisator rkp. K a j. Největší část rukopisů podává titul „lectura super IV Sententiarum“ (rkp. B, H v explicit, I, M..), jeden píše „commentarius super 4 Sent.“ (rkp. C), jeden questiones...“ (H v inc.). Název „super (IV) Sententiarum“ jest tedy Husův, obvyklý a správný; název „lectura“ v katalozích obvyklejší jest pozdější. 2. Obsah jest z hruba týž jako v Lombardových Sentencích. Každá ze čtyř knih má svůj počátek, v němž kromě kázaní vždy je kvestie a odpověď konkurrentům; jednotlivé distinkce pak kromě obsahu a výkladu některých pojmů probírají obšírněji jednotlivé záhady. Obsah a rozbor Lombarda podávají 1881 Protois, Pierre Lombard, évêque de Paris, dit le maitre des Sentences, son époque, sa vie, ses écrits, son influence, 1895 Morgott, Petrus Lombardus (ve Wetzer-Welte's Kirchenlexicon,2 IX, 1916—1923), 1901 Espen- berger, Die Philosophie des Petrus Lombardus und ihre Stellung im XII. Jahrhundert, 1902 Baltzer, Die Sentenzen des Petrus Lom- bardus; k těmto zde místo vlastního obsahu odkazuji (nejpraktičtější jest poslední práce Baltzerova, v Lipsku str. VII+164; vyšla jako 3. sešit VIII. svazku Bonwetsch-Seebergových Studien zur Geschichte der Theologie und der Kirche). Kniha první. Začátek, incepce, po obvyklém úvodním kázaní na slova „Si quis vestrum indiget sapiencia, postulet a Deo“, jež skončila obvyklým závěrkem kasatelským „... vitam eternam, ad quam nos perducere dignetur etc.“, probírá kvestii „utrum increata Trinitas sacram scripturam, que est sapiencia et sciencia dignissima, donat solum ex gracia hominibus, ut perpetue sint salvati;“ tuto Hus formuluje do čtyř konklusí, jež věnuje svým konkurrentům. Závěrek incepce jest kritika konkurrentů: tito jsou známý Husův přítel, později protivník Štěpán z Pálče, Petr Mangolt, nedávno teprv promovaný mistr artistů, Mikuláš Stoer, slavný slezský theolog, a br. Jan, jejichž výroky se uvádějí a vyvracejí. Po incepci následuje dvojí výklad Lombardova prologu; první slovný, kursorický, „propter parwulos,“ druhý obšírný, stata- rický, desíti důležitějších výroků vybraných. I*

Strana VIII
VIII Pak konečně následuje distinkce 1.—48., vždy stručně obsah, někdy výklad některých významů, obyčejně ve verších pamětních — pak pravidelně rozbor jednotlivých záhad ve formě kvestií. Tyto kvestie omezují se někdy látkou Lombardovou, někdy však nikoli a vybírají si pak themata, jež jen volně souvisí s textem vykládaným. Vždycky však zůstává Hus v mezích názorů Lombardových, vždy se drží jeho pořádku a vždy je cílem výklad slova Lombardova, jehož začátek stojí vždy na začátku distinkcí. Kniha druhá má v začátku kázaní téhož thematu jako I., pak kvestii „utrum Deus, qui solus est creator, mundum ab eterno potuit produxisse“, na konec pak obranu a zápas s týmiž 4 konkur- renty (vlastně jen br. Janem — ostatní ustoupili) jako v kn. I. A pak týmž způsobem následuje výklad distinkcí I.—44. Kniha třetí má na začátku opět kázaní téhož thematu („Si quis“ atd.), pak kvestii „utrum pro redempcione generis humani solum Dei filius potuit incarnari“, na konec pak argumentaci proti novým třem konkurrentům: jsou to br. Jan z Hory, „šedivý mnich,“ jinak neznámý, Matouš ze Zbraslavě, známý později bojovník theo- logický v Kostnici, a mr. Jan Frankenstein, po r. 1409 profesor theologie v Lipsku. Pak následuje obvyklým řádem výklad distinkcí I.—40. Tu také vyložena tendence díla (III. 3,:) „quid ergo michi restat nisi Deo committere et ad Sanctorum dicta doctorum humiliter declinare. Unde semper michi videtur contencio superflua, ubi non evidenter scimus, pro vel contra deducere et quod caucius est secundum regulam Apostoli a contencione huiusmodi abstinere. Oportet enim disputantem et questionem querentem, ut hoc meritorie faciat, pr o- spicere hec tria: 1° ut Dei gloria augmentetur, 2° quod falsitas et zophistica superbia destruatur, 3° ut ignota veritas detegatur. Omne autem aliud quidem in disputacione theologica amblius a malo est. Čtvrtá kniha v začátku po zvyklém kázaní probírá kvestii „utrum nove legis sacramenta, que sunt contra vulnera peccati a Deo instituta, remedia sunt divine gracie collativa“, na konec pak opět Hus brání se a útočí na tytéž 3 konkurrenty, jako v knize III. Pak následuje obvyklým způsobem výklad distinkcí I.—50. Práce jest nám zachována celá; menší rozsah III. knihy (obsa- huje jen asi 2 /3 rozsahu knihy čtvrté) vysvětluje se nemocí Husovou, jež mu nedovolovala podrobněji vykládati. Možná, že některá mezi- řádková glossa nyní schází: některé máme totiž jen jednou doloženy. O rejstříku v. pod č. 4., o kusých rukopisích, anthologiích a vyňatcích jest výklad pod č. 7. Tendence jest vyslovena při kn. III. 3 (v. shora); nexus s okolím označují časové narážky (v. níže č. 6).

Strana IX
IX 3. Rozdělení a) celkové: A. Inceptio I. Thema: si quis'.. II. Questio de scriptura sacra' III. Contra Magistros I. liber /1. Cursorice 2. Latius C. Distinctiones I—XLVIII B. Prologus exponitur. /1. De Trinitate etc. I—XXXIII. 2. De praedestinatione etc. XXXIV—XLVIII. A. Principium I. Thema: Si quis.. II. Questio de productione mundi' III. Contra Magistros II. liber B. Distinctiones I—XLIV 1. De angelis I—XI. 2. De creatione etc. XII—XXIX. 3. De peccato etc. XXX—XLIV. I. Thema Si quis' A. Principium II. Questio de redemptione hominum' III. Contra magistros. III. liber B. Distinctiones I—XL 1. De incarnatione et Christo I—XXII. —2. De virtutibus et donis S. S. XXIII—XXXVI 3. De X mandatis Domini XXXVII—XL IV. liber I. Thema Si quis'.. A. Principium II. Questio de sacramentis III. Contra magistros. B. Distinctiones I—L 1. De sacramentis I—XLII 2. De IV rebus ultimis XLIII—L. b) jednotlivých distinkcí; typické n. př. I. I: a) verba Lombardi. b) summa brevis 1. c) versus memoriales 2. 1. Positio 2. Argumenta 1. quod sic 2. 3. 4. in oppositum Dist. I. 1. d) explicatio signum‘ 3. e) conclusiones 4 1. 2. 3. 4. 5. 6. 8. 10. 3. Notabile 4. Conclusiones de potentia de fruitione 1a et obiectiones 2a et corellaria f) questio- 5—8 5. Negatio argumenti( 2. 3.

Strana X
X Podrobný obsah jednotlivých distinkcí přesahoval by místo zde vyměřené. Dílo jest dokončeno; vidno to ze závěrečného povzdechu „ad finem leccionis potui pervenire“ (IV. 50) a z pozdějších kvestií osamostatnělých, jež mají týž text, jako v díle celém: ani přepraco- vaný, ani rozhojněný. 4. Incipit úplných rukopisů zní: „Pater et Filius et Spiritus Sanctus idem Deus, qui affuit...“ Text Lombarda samého začíná slovy „Cupientes aliquid de nostra penuria“ (I. knihy „Veteris et nove legis...“). Mnoho rukopisů, jež obsahují jen IV. knihu, začíná bud „Si quis vestrum indiget sapiencia...“ anebo (bez začátku, slovy Lombardovými) „Samaritanus enim vulnerato appropians... Tak začíná i úplný rkp. A, jenž položil IV. knihu na začátek. Explicit u všech rukopisů: „ad finem leccionis potui pervenire Eschatokoll nezachován. Rejstřík u rukopisů AD, pak BC zachovaný ukazuje sice, že nějaký index byl již v originale, ale dnes jsou rejstříky libovolně sestaveny, nikoliv od Husa; což ukazuje pouhý pohled na heslo Deus', Veritas' atd. Rukopis A končí slovem „legis Moysi" — t. j. závěrkem 3. knihy, ježto vazač 4. položil napřed. O necelých rukopisech a kvestiích v č. 7. 3. Původství Husovo jest jisté: jest to dílo vzorně bezpečné. Z díla jest patrno, že je psal kněz, mistr in artibus, bakalář theologie; toho netřeba dokazovati. Ten nazývá Štěp. z Pálče svým přítelem (úvod 2. kn.) a obrací se k br. Janovi z Hory slovy (incepce I. kn.; I. fol. 7 A): „ut cum sit Johannes, in quo est gracia, m e Johannem, in quo debet esse gracia... corrigat.“ Sluje tedy tento kněs-mistr, Pálčův přítel, Jan. A tento kněz Jan obrací se v prologu 3. knihy proti mistru Janovi z Hory a mnichu Matoušovi ze Zbraslavě; vytýká mnichu, že pomáhá m. Janovi proti němu, těmito slovy „iuvando monachus fratrem ad- versus aucam“; zove se tedy Hus' latinsky týmž způsobem (kromě v III. knize nalezneme to i v kn. IV.), jako v četných jiných spisích (českých i) latinských: n. př. v Enarratio Psalmorum f. 279v (Opp. II.) „ne te derideat auca“, v listu z Kostnice 10. listop. 1414: „auca nondum est assata“ (Docum. č. 42, str. 80), v listu ze žaláře z r. 1415. str. 85) atd. „mementote aucae vos amici mei“ (Docum. č. (Česky n. př. ve Výkladu: pro něž hus jest v ctnostech oškubená atp.). Ten důkaz stačí sám o sobě; ale jsou i další. Hus ovšem velice často se dokládá Lombarda vůbec; n. př. latinsky několikrát ve své kvestii ,de indulgentiis' z r. 1412, v ,De ecclesia 1413 atd.; česky ve Výkladu (Erben I. 94, 103, 104 a j.), četl „in 3 sum. kdež vydavatel citat m. „in 3 Sent. distinccione 39" done 39", a j., velmi často v Postille, ale tu všude není možno zjistiti, že by mínil také svůj výklad, ač je to ovšem pravděpodobné. Rovněž jest téměř jisto, že míní svůj výklad Lombarda v Postille (Erben, II. 342): tam vyloživ, že kněží nového zákona — podle sv. Jeronyma

Strana XI
XI „mají moc, aby rozeznali mezi hřiechem a mezi hřiechem, ale ne- mají moci, aby koho v duši vyčistili od hřiechu...“ dodává „o tom sem jinde mnoho psal“ (= IV. 18—21). Ale ani tento doklad není ovšem svědectví nepochybné. Za to v souvislosti své jistější jest doklad v listě 24. června 1415 (Documenta 186). Tu praví, že se ho komisaři tázali „an haberem plures libros de mea compilatione? Dixi quod sic. Dixerunt: ubi? Dixi: In Bohemia. Quaesiverunt, an hic haberem; dixi, quod non, quia nullum habeo, quamvis ad duxeram Super Senten- tiarum, bibliam et alia...“ Zde myslím nezbývá již jiný výklad, nežli že svá čtení o Sentencích vezl s sebou Hus i do Kostnice. Jisté a bezpečné jest svědectví Husovo z r. 1415 „Docui le- gendo librum magistri Sententiarum...“, jež cituje z díla našeho kn. IV. dist. 13 nn. Toto naprosto bezpečné svědectví jest oceněno a rozebráno podrobně při výkladu o času sepsání. Jiný doklad bezpečný jest v Husově „Explicatio in VII priora capita Iae epistolae ad Corinthios“. Tu celé partie jsou slovně shodny s výkladem Lombarda (IV. 26—42); a ke konci celé exposice dí Hus (vyd. Norimberské, 1558, II., 101r): „de istamateria scripsi satisin 4° Sentenciarum dinstincc. 26 usque ad 42 inclusive. I tyto zřejmé a jasné citaty postačí úplně samy. Máme však ještě další, ne sice výslovné, ale přece zrovna tak patrné citaty děl pozdějších. V obraně n. př. Viklefovy knihy de Trinitate' cituje doslovně (arci bez označení) více než tiskovou stranu z I. kn., úvodu, II. 2. Co ve vydání norimb. (I. 1558) čteme od posl. řádku fol. CVr „unus Deus simplex...“ až po slova „increatam aliqualiter Trinitatem percipies, quae regit potentissime singula et disponit suaviter“ (ke konci str. CVv) je doslovně stejno s citovaným místem úvodu, k I. knize Sentencí; pochází tedy od téhož autora. A tytéž doslovné, stránkové shody nalezneme i v dalších dílech latinských: de Ecclesia, contra VIII doctores atd. Ale nalezneme i shody s českými. Některé kapitoly českého Výkladu jsou takřka slovný překlad partií naší exposice Sentencí; kap. XXXIV a XXXV jsou téměř slovný překlad kn. III. dist. 9; kapitola XXXVII. a XXXVIII. slovný téměř překlad kn. III. dist. 38 a 39: a to i s narážkami časo- vými; srovn. n. př.: Výklad XXXVIII B (Erben I. 100:) „najprvé pro věrnost, jako přísa- hají kniežata, páni, rytieři svému králi a král obci; jako v 2. kn. Král. psáno jest, že přišla sú po- kolenie Izraelská k Davidovi do Lomb. III. 39 „iuratur racione fidelitatis, ut fa- ciunt vasalli regi vel principi et reges communitati, ut habetur 2i Reg. 5° ubi dicitur: „Venerunt tribus Israel ad David in Ebron dicentes, Ecce nos os tuum et caro

Strana XII
XII Ebron, řkúc ,Aj my kost tvá a tělo tvé jsme. A dále se píše: Přišli sú také i starší Izrahelští k králi do Ebron.“ A tiemto obyčejem měla by pokolenie ně- mecká, jenž sú v Čechách, jíti před krále a přisáh- núti, aby jemui zemi byli věrni... tua sumus‘ Et sequitur: Vene- runt quoque et seniores Israel ad Regem in Ebron etc.“ Sic de- berent iurare naciones extere cum suis senioribus regi Boemie Venceslao, ut forent sibi fideles et obe- dientes... A podobně vidíme i na jiných místech Výkladu, ale nejen tam — i v Postille, Dcerce, Listech atd. vidíme takovéto překládání textu Sentencí; uvádím tu za jiné líčení posledního soudu, jež mimo Výklad (Erben I. 21) čteme v Postille (Erben II. str. 13) a Dcerce (t. III. 124): Postilla, čt. 2. (E. II. 13) Tak píše Petr apoštol o dni súd- ném, v kterýžto den nad námi svrchu bude súdce, uražen od zlých, jim hněvivý, vezpod peklo hrozné otevřené, na pravici všichni hřiechové zjevně žalujíce, na le- vici dáblové do pekla táhnúce, okolo i z zadu svět hořící, napřed anjelové do pekla ženúce, vnitř svědomie ukrutně kúsavé, zevnitř oheň věčný tělo pále, a všichni světí odsúzenie potvrzujíce a řkúce s súdcí: „Jděte, zlořečení, do věčného ohně! I v těchto, velmi četných, případech Hus užívá svého Výkladu bez citatu, někdy doslovně, jako v uvedených případech, někdy volně (jako na př. v Postille čt. XXXIII, Erben II. 228—230 ve srovnání s Lomb. I. dist. III. a j.) — ale téměř vždy bez citatu. Míst těch jest tolik, hodí se tak k sobě i k ostatnímu navzájem, že sama opět jsou dalším, samostatným svědectvím původství Husova. A takových bezpečných svědectví přímých, v nichž Hus v dílech pozdějších sám svůj Výklad cituje, možno by bylo uvésti ještě více; tyto však zajisté postačí. Ale máme také svědectví Husova ve výkladu samém, když odvolává se v něm na spisy své starší, o nichž bezpečně víme, že jsou Husovy. Z těchto citatů, jež rovněž bezpečně připínají dílo toto k osobě Husově, uvádím tu jen dva: v kn. IV. dist. 10 dí „et quia de ista visione corporali scripsi specialiter in mo- dico tractatulo, ideo non volo disgredi in hoc facto“; tamtéž Lomb. kn. IV., dist. 47: „Iudicium autem istud ultimum erit horribile ex omni parte, quia supra erit iudex offensus reprobis iratus, subtus horridum chaos in- ferni patens, a dextris omnia pec- cata accusancia, a sinistris infinita demonia ad supplicium trahencia, a retro mundus ardens, ante an- geli fortissimi ad infernum pro- pellentes, intus consciencia cru- delissime remordens et omnes sancti sentenciam iudicis appro- bantes et omnes mali peccata dambnatorum cognoscentes.

Strana XIII
XIII IV. 12 dí „plura scripsi in parvo tractatulo de huius- modi fraccione...“ Oba tyto citaty vztahují se (v. výklad v mém úvodě k vydání „de c. Cr.“) na známý traktat Husův „de corpore Christi“ (poznal to již písař rkp. A, jenž ve svých marginaliích tak vykládá), jsou tedy bezpečným svědectvím autorství Husova. Důkaz z jazyka, slohu, nauky, životních narážek atd. byl by ovšem rovněž velice snadný; ale poněvadž dílo toto samo má býti základem pro soud o jazyce, slohu, nauce atd. Husově, zříkám se zde tohoto důkazu vnitřního a obracím se k dalším důkazům vnějším. V letech 1410—1420 kvestii III. 9 („de imaginibus“) připisuje dvakrát Husovi písař budyš. rkpu B: „Mag. Joh. Hus... hec scripsit“ (inc.) a „hec honorabilis vir Mag. Joh. Hus... collegit et conscripsit“; to arci platí jen o této kvestii. Z prvé polovice XV. stol. pocházejí svědectví Petrohradského kodexu Lat. I O 180, jenž v marginaliích (n. př. fol. óv „Hus contra Magistrum suum arguit“ atd.) i explicitech písařových dílo připisuje Husovi; v téže době majitel (Jakoubek?) poznamenal si na desce kapit. kodexu D XII, že výklad 4. knihy náleží Husovi. R. 1412 zřetelně dosvědčují autorství Husovo dva písaři našich kodevů; písař rkp. H Zikmund poznamenává v prologu několikrát in margine (n. př. fol. IIr „Replicat Mag. Joh. Huss contra magistros' atd.), že autorem díla je Hus (slov jeho všiml si 1864 již Höfler); téhož roku písař rkp. B v incipitu připisuje výslovně kodex náš Husovi. Písaři ostatních kodexů ovšem jména autorova neudávají; ale tu zase svědčí určité známky, že dílo naše bylo pokládáno za práci Husovu. N. př. kodexy kapit. N VII a O X jsou sborníky skoro výhradně Husovské; majitel jejich chtěl míti práce Husovy; podobně svědčí kodex C (univ. knih. IV H 19), jenž obsahuje nyní jen práce Husovy; podobně kodex O XXIII kapitulní knihovny nebo 4518 vídeňské knihovny dvorní či wolfenbüttelský 669 z r. 1417, jež vesměs obsahují z největší části texty Husovy, jichž majitelé patrně tedy nejspíše i naše kvestie pokládali za Husovy atd. Ve čtvrtém desítiletí XV. věku v boji o transsubstanciaci citaty z Husových Sentencí jsou velmi časté; znají je všichni přední theologové: M. Petr Payne (Engliš obyčejně zvaný) dovolává se čtvrté knihy jejich r. 1436 několikrát (výrok jeho cituje později sněm; v. níže): M. Jan z Příbramě ve své obraně cituje je velmi často; v rkp. kapit. knih. D XLIX cituje na fol. 307 ze IV. kn. 10. dist. a i jiné knihy; znal výklad celý a jeho citaty mohou text identifikovati; neznámý theolog cituje totéž místo v rkp. klem. X G 7 fol. 221; Mikuláš z Pelhřimova ve své kronice Táborské (1419—1444) rovněž několikrát sám cituje i citaty jiných uvádí: „hinc Mag. Joh. Hus sancte memorie super tertia (!) distinctione contradicit... hec ille“ (Höfler, Geschichtschreiber der hussit. Bewegung, II. 583; citat mylný m. „3° Sentent. 9a“ vinou vydavatelovou); uvádí také citaty

Strana XIV
XIV Payneovy („per magistrum Joannem Hus super 4° Sentenciarum satis diffuse“ „per magistrum Joannem Hus super distinccione 45a quarti Sentenciarum“ v. Höfler, l. c., II. 706), pak Rokycanovy: „hoc idem tenuit Magister Joannes Hus super distinccione 10a 4i" (Höfler, l. c., II. 777): je tu patrno, že Mikuláš z Pelhřimova znal dílo Husovo celé a podle jeho přesných citatů možno opět dílo to identifikovati. M. Jan Rokycana r. 1444 v lednu dovolává se Husa na Sentence. Rokycana brání se citaty z Výkladu na Lombarda; dále pak cituje „Magister Johannes Hus super 3° Sentenciarum dist. 10 sic querit... idem ibidem dist. XVa...“ níže pak „Hec Magister Hus super 3° dist. 9a...“ „Magister Hus super 4° Sentenciarum dist. 10a, quod corpus...“ „item Magister Hus super 3° dist. 22 dicit quod... (v. Zdeněk Nejedlý, Prameny k synodám strany pražské a táborské, 1900, 105—106). Citaty tyto jsou přesné a obšírné, jsou správné, identifikují tedy náš spis se spisem Rokycanou Husovi přičítaným; neomezují se pouze na 4. knihu, Rokycana znal tedy ještě dílo Hu- sovo celé. 31. ledna téhož roku 1444 sněm dovolává se výpovědí Petra Engliše, jenž citoval mistra Jana Husi na čtvrté knihy hlubokých smyslóv“ — třikrát krátce za sebou (v. Nejedlý, l. c. 113—I11): citaty se shodují: v. shora. V druhé polovici XV. věku dokládá se Husova díla neznámý utrakvista v rkp. kap. O LXXIII (v. níže): „Mag. Joh. Hus dicit... super 4 Sentenciarum dist. 9a... et infra... Hec per totum Mag. Joh. Hus.“ Doklady jeho jsou ovšem jen ze čtvrté knihy Sentencí, ale tím není řečeno, že by byl výkladu na ostatní tři neznal. Koncem XV. stol. dovolává se Husových sentencí nějaký neznámý katolík, jemuž jeho doklady opravuje utrakvista: „dovodíš toho M. J. Husí, že by na IV. kvihy hlubokých smyslóv takto pravil: ,církev svatá obecná jest sbor všech věrných křesťanóv v Krista věřících — slavné a svaté paměti M. J. Hus ani v těch knihách ani jinde toho ne- psal...“ (doklady z t. zv. Manualníku Korandova fol. 55r; v. vydání Jos. Truhláře, 1888, str. 66). Atd. Známosti své mohli čerpati tito theologové z hojných rukopisů; knihovna kolleje Karlovy měla jich několik, klášter svatokorunský měl jeden, Jakoubek jeden, kapitola pražská jiný, v XVI. stol. jeden měla knihovna jesuitská atd. Katalog staré kolleje národa českého z doby asi kolem r. 1420 vykazuje pod č. E II „Hus Super IV Senten- ciarum“, M 60: „Lectura super IV libros Sentenciarum Mag. Johannis de Hussynecz“ (v. Loserth, Der älteste Katalog der Prager Univer- sitäts-Bibliothek v Mitth. des Instituts für österr. Geschichte, 1890, XI, 307—310) Naproti tomu knihovna augustinianů u sv. Tomáše (katalogy její z r. 1418 a nn. vydal Neuwirth v Centralblatt für Bi- bliothekwissenschaft, X) neměla exempláře žádného.

Strana XV
XV Po r. 1550 vznikla touha vydati veškery spisy Husovy; 1556 do- vídá se Blahoslav u Flaccia v Magdeburce (v. zprávu Gindelyho v Čas. Českého Musea, 1856, I. sv. str. 38), „že knihy Husovy opera latina ejus omnia tisknou v Normberce u Montána, protož mělili bychom co k tomu náležitého, abychom poslali jemu tam“. Jest zajímavo, že toto Norimberské vydání (a všichni pozdější biblio- a biografové) nezná již tohoto Husova výkladu, ani úplného, ani částečného. Co Norimberští znali, byly jen osamostatnělé kvestie „de transsubstan- tione“ (IV I1) a „de imaginibus“ (III. 9), jež otiskli v 2. díle své edice 1558 (fol. 340—343); při druhé poznamenávají původ „super 3°Sent. distinccione 9a“. Tyto dvě kvestie ovšem norimberské vydání Husovi připisuje; nejspíše znali vydavatelé (nebot rkp. IV H 7, jejich předloha, ji obsahuje) i třetí kvestii („de pollucione“ = IV. 9), ale pro její obsah upustili asi od otištění. Podle vydání norimberského (1715 v novém otisku nalezveme obě kvestie na str. 511—515) pak připisováno Husovi svorně autor- ství obou kvestií, sestrojeny celé theorie a hypothese, ojedinělé zprávy o rukopisích celého výkladu nemohly již prokázati domnělá nová dvě dílka za nepatrné trosky největší práce Husovy — i bystré kombinace Neandrovy, Böhringerovy, Tomkovy, Palackého, Loserthovy ... ne- dovedly se vymaniti z fascinujícího vlivu prvního vydání souborného. Kolem r. 1560 vypůjčil si z knihovny Karolínské Kašpar z Nid- brucka, rada cís. Maxmiliana II., 45 knih; mezi nimi uvádějí se mnohé spisy Husovy, z nich zase „Quartus Sentenciarum Magistri Hus“ a „Lectura super eodem“ (Winter, O životě na vysokých školách praž- ských knihy dvoje, 1899, str. 381; citat jest v rkp. Lobkovické knih. v Praze č. 310; před ním je zápis z r. 1579, vzpomíná se v něm probošt dr. Tomáš Husinecký z Vodňan, jejž Tomek uvádí 1557—1569. K těm datům Wintrovým bylo by možno doplniti, že r. 1557 — podle zprávy Blahoslavovy, uvedené u Gindelyho, Gesch. d. böhm. Brüder z archivu ochranovského — právě Nidbruck Čechům vytýkal lenost ve vydávání spisů Husových a že sotva by si byl po r. 1558 vypůjčoval rukopisný traktat „De ecclesia“ atd., když toho roku vyšel tiskem veliký dvoj- svazek norimberský; proto tuto zprávu položil jsem do doby ca 1560). R. 1603 učiněn v bibliothece karolinské nový soupis knih kolleje Všech svatých; v tom mezi ,libri in 4° vypočítává se Hussii de eccle- sia' ,item super IV Sentenciarum ejusdem auctoris (z rkp. archivu zemského Oeconom. č. 14 fol. 230—235 cituje Winter, O životě na vysokých školách pražských knihy dvoje 1899, 384; tu citat správný, ale necelý; celý, ale nesprávný u Fr. Dvorského. Paměti o školách českých 1886, 177—178, jenž zkratku ,Sentenciarum' nemohl přečísti a rovněž ne IV. (= quarto), udělav z obou „super quatuor snář). Je to jediný kodex Sentencí Husových, jejž tehdy mistři znali. Winter (385) dodává „kolik ... dostalo se Jesuitům, nesnadno říci. Některé ztraceny dojista. Jet úvodem k jich katalogu zaznamenáno usnesení profesorů, aby „knihy ... z těch nečitedlných starých pergamenových.

Strana XVI
XVI co se nehodí, byly uprodány...“ O tomto kodexu obava Wintrova se nesplnila; tento kodex, v kolleji sign. E9 opatřený, postaven u Jesuitů pod sign. Y I. I, No 29, nese podnes zápis katalogisátora „M. Joh. Hus de Ecclesia. Ejusdem commentarius super 4 Sentenciarum“ a stojí nyní v Klementinské knihovně veřejné pod sign. IV H 19. V XVII.—XVIII. stol. dva ještě katalogisatoři poznali dílo ja- kožto Husovo, ale již vkrádaly se do jejich zpráv omyly. V rkp. univ. knih. XIV G 22 kdosi, neznaje již jmena autorova, připsal v inc. i expl. Husova výkladu, že náleží Petru z Mladoňovic (jenž ostatně, mimo- chodem řečeno, vskutku zanechal — v jednom rukopise pražské kniho- vny kapitolní — jakýsi rejstřík k Lombardovi). To později katalogi- sator správně opravil. A v téže době podobnou nesprávnou zprávu na deskovém listu v rkp. Klem. IV H 19 napsal jiný jeho majitel — již bez opravy. Na počátku XIX. věku učinil si neunavný J. P. CERRONI († 1826), nejspíše podle excerpt Dobrovského, soupis veškerých prací Husových, také podle rukopisů knihovny Klementinské. Soupis ten nebyl tištěn; rukopis jeho chová moravský archiv zemský v Brně pod sign. „Cerroni-Sammlung I. 107 (Scriptores regni Bohemiae)“ V tomto svazku, abecedně srovnaném (obsahuje díla Husova dle klíče Koniášova a Norimberského vydání) uvedena jsou také tato dvě díla. „Lectura super I. Sentenciarum. 1412. MS.“ a „Commentarius in li- brum IV. Sentenciarum. 1413. MS.“ Jsou to rukopis nyní Klemen- tinský sign. X E 24, jenž vskutku pochází z r. 1412 a obsahuje výklad jen na I. knihu, a rkp. IV H 19, dávno známý, jenž vskutku pochází z r. 1413 a obsahuje výklad na knihu IV. Tyto vědomosti Cerroniovy jsou tím cennější, ježto jich nemohl čerpati ani z Voigtovy ,Versuch einer Geschichte derPrager Universität“, ani z Procházkových ,De saecularibus artium liberalium in Bohemia fatis..., ani z (ruko- pisné, nyní ve Vyšším Brodě č. 758) Millauerovy ,Geschichte der theo- log. Facultät an der k. k. Karl Ferdinandschen Universität..., kteráž všechna díla, ač by byla spíše měla a mohla, těchto Husových výkladů na Lombarda neznají. Než znalosti Cerroniovy zůstaly mrtvým kapi- tálem — ani D'Elvert ho nezvedl. Spravedlivým podivem naplňuje nás, když 1849 ve znamenité knize V. V. TOMKA „Děje university pražské“ I., 156 čteme klas- sická slova: „První rektor tak volený .. 15. října 1499.. byl mistr Jan Hus, sám hlavní původ nového pořádku. Jakožto bakalář theologie držel tehdáž přednášky o knize Senten- tiarum Petra Lombarda, kteréž sem tam v rukopisích se na- lezají“. V poznámce k tomu dodává: „k. p. v rukopise univ. bibl. praž- ské IV T (..omyl tisku m. F..) 12. O čase těch přednášek viz v ruko- pise též bibliotheky III G 16 v traktatu Husově: „De sacramento cor- poris et sanguinis Domini f. 11—14“. Tomek tím naráží na citat, jenž rozebrán jest níže podrobně, dle něhož Hus četl Lombarda 1409, kombinuje jej patrně s udáním rkp., že ty knihy četl Hus jako rektor.

Strana XVII
XVII Víme, že tomu tak není; Hus patrně výklad již dočetl před volbou za rektora. Ale to jest nepatrné jen odchýlení od skutečného stavu věcí; Tomek celkem správně dílo poznal i lokalisoval. Tiskovou chybu v udání rukopisu opravil 1851 J. A. HANSLIK („Geschichte und Beschreibung der Prager Universitätsbibliothek“, str. 610), jenž uvádí správně náš kodex s mylným arci udáním, že obsahuje Husův výklad „in IV libros Sentenciarum“ (je to — jak známo — jen výklad 4. knihy bez prologu; Tomek však podle zmínky Husovy mohl mlu- viti o výkladu všech čtyř knih). R. 1864 upozornil Höfler (Magister Johannes Hus und der Ab- zug der deutschen Professoren und Studenten aus Prag, 255 pzn. I.) na důležitý kodex Klementinské knihovny sign. X E 24. Höfler správně vytýká důležitost tohoto kodexu, ale jeho upozornění právě v naší příčině jest velmi vadné. Píše: „ich bemerke nun zuerst, dass derselbe vorzugsweise Hus gewidmet ist, dessen replicatio gegen Stefan Palecz, Nicolaus Stoer und den Bruder Johannes in Be zug auf Petrus Lombardus gleich anfänglich vorkommen.“ Toto Höflerovo upozornění je vzato z marginalie na fol. ror, kde se praví „Hus contra Magistros' při jeho argumentacích proti Stoerovi, Pálči a br. Janovi; Höfler tedy vůbec nepoznal — anebo aspoň jasně nevyložil — vlastní obsah této prvé části kodexu. A tak není divno, že i toto upozornění na kodex X E 24, jenž mohl podati klíč k poznání Lombarda, zapadlo. Ani Krummel r. 1866 („Geschichte der böhmischen Reformation in fünfzehnten Jahr- hundert“, str. 113 nn.), jenž jinak zprávy Höflerovy o filosofické čin- nosti Husově do dna vyčerpal, této zprávy Höflerovy buď si nevšiml anebo jí nerozuměl. Tak také Berger 1871 („Joh. Hus und König Sigmund“), Denis 1878 („Hus et la guerre des Hussites“), Lechler 1871 („Joh. Wiclif u. seine Zeit II.“) atd. pominuli zprávy té mlčením. Poslední zmínku správnou nalézáme — ač i tu již poněkud poru- šenu — 1875 u JOS. JIREČKA, Rukovět k dějinám literatury české, I. 273. Tu mluví Jireček o působení Husově před r. 1408 (přesně do 15. října 1407) a dokládá: „vedle této mnohonásobné činnosti do- vedl si vždy ušetřiti prázdně k pracím slovesným. Latinské traktaty De corpore Christi, De omni sanguine Christi glorificato, De officiis sacerdotum, De arguendo clero pro concione, Commentarius in IV libros Sententiarum Petri Lombardi pochá- zejí z doby této“. Jireček tu patrně na základě vlastního uvažo- vání Tomkovo udání, jež jde příliš vysoko, snižuje: kladl však zase Lombarda příliš nízko. Hus Lombarda začal čísti zajisté na samém konci r. 1407, do kteréž právě doby Jireček nechává ho dočísti výklad celý; Tomek zase nechává ho čísti na konec r. 1409, kdy právě Hus byl výklad dočetl. Pravda tu leží vskutku uprostřed mezi míněním Jirečkovým a Tomkovým; Hus četl Lombarda právě v době, ležící

Strana XVIII
XVIII mezi určením obou dvou: asi od listopadu 1407 do srpna 1409. Oba pravdy téměř se dotýkají. Jireček byl poslední jenž ještě celkem správně soudil a na toto největší dílo Husovo nezapomněl. Veliká díla Palackého (Dějiny III. 12) a Tomka (Dějepis III.) neštastnou náhodou na toto největší dílo Husovo zapomněla — Tomek konečně (Dějepis Prahy III. 450) napsal o spisech Husových obecně: „krom psaných jeho kázání a zmíněného traktatu o krvi Kristově i jiného o svátosti večeře Páně, jejž byl sepsal již r. 1401, není ani jednoho jeho spisu latinského ani českého, o němž by se s jistotou souditi mohlo, že byl složen před rokem 1412“. Máme pak několik zmínek neurčitých a nejistých — bylo by dlouhé je zde vypočítávati — dvě však smínky ukazovaly přece na naše dílo. Mareš 1891 (vydávaje „Listy Husovy“ 222) dle vlastní zprávy Husovy krátce poznamenává: „Petra Lombarda čtyři knihy moudrostí nebo hlubokých smyslův, o nichž Hus na universitě r. 1410 vykládal"; a již 1880 Dudík („Historische Forschungen in der kaiser- lichen öffentl. Bibliothek zu St.-Petersburg“ v Sitzungsberichte der kais. Akademie der Wissenschaften, Phil.-hist. Classe, XCV, 353) upozornil na důležitý rukopis Petrohradský (= A). Upozornění Du- díkovo obnovil jsem 1897 ve svých „Knihách českých v knihovnách švédských a ruských“ (str. 49), kdež jsem nemohl ještě podati zprávy podrobné. K té bylo potřebí zabývati se rukopisém déle, což laskavostí řed. carské knihovny, J. E. I. A. Byčkova, bylo mi umožněno v Praze. Teprve v červenci 1899 mohl jsem podati o výkladu Lombarda novou zprávu podrobnější; učinil jsem tak jednak v článku „filosofická činnost Husova“ (otištěno 15. července t. r. z „Výroční zprávy sou- kromé střední školy dívčí spolku Minervy“ str. 2), kde kromě struč- ného oznámení obsahu uveden (mimo rkp. BC) koder Petrohradský, jednak článkem „Nově objevené spisy Husovy“ (vydáno 25. července t. r. v „Osvětě“ XXIX, 727—731), kdež popsán podrobně kodex Petrohradský, uvedeni hlavní opponenti Husovi, ukázána shoda s ve- likým českým »Výkladem“, zjištěna doba přednášky a konstatováno, žetři kvestie čtvrté knihy osamostatněly. V obou článcích konstatováno — hlavně na základě tohoto výkladu Lombarda — že naše úvahy o Husovi musí se vrátiti zpět, ku práci od začátku. Něco málo potom (koncem července 1899) vyšla stručná úvaha Jos. Truhláře „Hus proti stěhování Němců z Prahy r. 1409“ (Věstník České Akademie, VIII., 356—357), jež kromě známých rkb. BC popisuje tři nové (III A 23, IV G 24, V H 29) výklady čtvrté knihy. z nichž dva obsahují prolog. Na základě tohoto prologu Truhlář otiskl místo proti Němcům, pak zmínil se o opponentech a vyslovil do- mněnku, „že Hus také tři první knihy vyložil, kteréhožto výkladu posud neznáme.“ Výtěžkem prací těch a dalších bylo 1900 zařazení našeho díla do spisů Husových v mé bibliografii „Liter. činnost M. Jana Husi

Strana XIX
XIX č. XXX, str. 88—90. Tu také byla zjištěna authentičnost a doba slo- žení a ukázáno, že dvě kvestie norimberské, dotud za samostatná díla pokládané („de corpore Christi in sacramento altaris“ a „de imagi- nibus“), jakož i jiná, z rukopisů poprve nyní zařazená do bibliografie Husovy („de pollucione nocturnali“), jsou pouhé drobty velikého toho díla Husova. Námitky proti authentičnosti neozvaly se žádné; původství Hu- sovo můžeme tedy pokládati za nesporné. Mylné mínění katalogi- satora rkp. Klem. XIV G 22, že by bylo to dílo Mladenovicovo, opravil správně nový majitel sám; výklad podivného závěrku rkp. IV H 7 následuje níže, v. č. 7. 6. Doba složení není sice (pro některé části díla) tak bezpečná jako jeho authentičnost. Nesmíme ovšem při díle, jež v rukopisech nejhustěji psaných obsahuje přes 1000 sloupců foliových, žádati určení až na měsíc — sama mechanická práce písařova vyžaduje tu dobu několika měsíců, práce duševní (jest to Husovo dílo nejlepší a nej- větší) žádá arci doby ještě delší. A kromě velikosti našeho kodevu jest uvážiti dobu, kterou před- náška o knihách Lombardových trvala. Obyčejně trvala přednáška dvě leta (v. A. Franz, Der Mag. Nicolaus Magni de Jawor, 29), rok trvalo čtení prvých dvou knih, po jejichž ukončení dostával lektor název sentenciáře, druhý rok čtení zbývajících dvou knih, načež na- býval názvu „baccalarius formatus“. S tím souhlasí udání vídeňského jednoho kodexu Lombarda, jehož třetí knihu začal kandidát čísti r. 1436 „post octauam Pasce“ a již skončil „in profesto Sancti Ni- colai“, tedy celých sedm měsíců četl nejkratší knihu; s tím souhlasí kariéra krakovského Matěje z Lubišína, jenž začíná 7. ledna 1443 čísti Lombarda, končí však až 7. července 1445 — čte tedy 21/2 roku; i krakovský Tomáš ze Strzempina, jenž postupoval dosti rychle, četl přece Lombarda téměř 13/4 roku, začav čísti 9. ledna 1441 a skončiv 13. září 1442. (Doklady z Fijalka, Rospravy krak. Akad., wydz. filol., XXIX, 164—165.) S tím se shoduje konečně i to, že Matěj ze Zbra- slavě, jenž počal patrně své výklady o Sentencích chválou Písma 2. listopadu 1407 (rkp. berl. knih. král. č. 583 fol. 6—9; v. Franz l. c. 46), podle Husova brologu ke knize 3. sotva koncem r. 1408 dočetl první dvě knihy. Máme tedy normalní dobu lektury Lombarda dva roky. Udání času přesné podává Hus sám 5. března 1415. V traktatku totiž „de sacramento corporis et sanguinis Jesu Christi“, psaném toho dne v žaláři kostnickém, vykládá, že držel se vždy správné nauky církevní (že totiž i nehodný kněz „conficit“ — vykonává transsub- stanciaci) o knězi hříšném, že to mínění zastával i před kněžstvím svým, i r. 1401, i „post docui in universitate Pragensi, legendo librum Magistri Sentenciarum: estimo anno Domini 1409, quo dominus Alexander in Concilio Pisano electus fuit in Papam“ (Norimberské vydání 1558 Opp. I., 29v). To vztahuje se na IV. knihu, 13. distinkci,

Strana XX
XX jež celá je této záhadě věnována, jež vskutku vykládá nauku kato- lickou. Alexander V. byl zvolen 26. června 1409: dle toho měli bychom bezpečné svědectví, že IV. knihu Lombarda vykládal Hus v červnu r. 1409. Hus praví ovšem „estimo“ „myslím“: neví v žaláři bezpečně data. Co praví IV. kniha sama o sobě? V prologu IV. knihy Hus vrací se k závěrku III. a opakuje vý- strahu před křivou přísahou (místa příslušná otiskl Jos. Truhlář ve Věstníku České Akademie, 1899, VIII, 356—357) a dodává: „si quis vestrum iuravit, ut exiret de Bohemia nunquam reversurus, hic illicite iuravit; rescindat iuramentum stultum, illicitum, a dyabolo et a suis satellitibus inductum... huiusmodi iura- mentum est caritatis ruptivum, veritatem deprimens, maculans hone- statem, destruens utilitatem et contra primum iuramentum machinans bonum dirumpere universitatis stu- diiPragensis. Penset hec quivis vestrum...“ To patrně ukazuje k době, kdy tři národy universitní zapřisáhly se známou přísahou (bylo to nejspíše 6. února 1409, anebo krátce před tím, jelikož ve svém odvolání ke králi toho dne daném, již svých přísah se dovolávají) ale ještě před jejich odchodem z Prahy (v květnu t. r.). V této době — a jest velmi pravděpodobno, nalézáme právě termin svatojirský nic tedy nevadí, že Hus právě o Jiří 1409 začal čísti prolog IV. knihy; aby v červnu, po dvou měsících, nebyl mohl dojíti ke 13. distinkci IV. knihy. Čili: udání Husovo kostnické jest úplně správné. Nesmíme ovšem vkládati do slov Husových, co v nich není totiž, jako by celého Lombarda byl vyložil r. 1409, v době, kdy byl volen Alexander. Víme, že přednášky o Lombardovi trvaly pravidelně 2 roky, někdy i déle. Podle toho musíme předpokládati, že třetí knihu, druhou a první četl v semestrech předchozích, že tedy knihu první začal čísti někdy koncem r. 1407 nebo počátkem 1408 — a že třetí knihu dočetl někdy v březnu-dubnu r. 1409. Co praví o tom opět dílo samo? V III. kn. dist. 34. Hus vykládaje o přísaze praví: „Iuratur racione fidelitatis, ut faciunt vasalli regi vel principi, et reges commu- nitati, ut habetur 2° Regum 5°, ubi dicitur: Venerunt tribus Israel ad Dauid in Ebron dicentes: Ecce nos os tuum“ atd. (v. citat shora při shodách s Výkladem), kde narážka na „naciones extere“ patrně ukazuje k bojům 1408—9. Ještě zřetelnější je narážka níže (III. 35) „ex qua supposicione et notabilibus positis sequitur, quod non est bonum consilium, datum baccalariis et studenti- bus, ut seiuramento et peccuniarie restringerent, quodin studio Pragensinonremanerent, sed exeundo nunquam redirent. Patet, quod illud consilium est contra bonum uni- versitatis studii Pragensis, quod quilibet studens intitulatus iuravit procurare, ad quemcunque statum perveniret. Si ergo est contra bonum universitatis iuratum, sequitur, quod sit sinistrum. Et patet,

Strana XXI
XXI quod non sit bonum consilium racione medii ac racione iuramenti. Quomodo enim illud iuramentum est licitum, quod vergit in magne communitatis detrimentum prius factum? 2° patet, quod non est licitum ex eo, quia potest esse missionis Spiritus Sancti contrarium, cum possibile est, quod Spiritus S. aliquem ex sic iurantibus ab eterno elegit, ut prodesset aliquibus vel alicui in regno Bohemiae pro dato tempore post eius exitum, vel quod sit episcopus, vel alio ordine proximus, utilis propter Deum. 3° patet, quod illud consilium non est bonum racione temporis, quiacurrens tempus est precipuum, in quo Baccalarii et Studentes principiative disposuerunt se, ut possent per medium annum in studio bene stare; 4° non est bonum etc.“ To patrně odkazuje k době kolem Jiří (23. dubna) 1409. Terminus ad quem jest tedy dosti bezpečný; pro knihu III. a IV. zřetelně dostáváme akademický rok 1408—9; ne tak bezpečně však můžeme určiti termin a quo. Uvodní slova I. kn. „Pater et Fil. et Spir. S. idem Deus, qui affuitin cursus mei principio, assit et in Senten- ciarum inicio...“ ukazuje, že Hus — jak přirozeno — má již (biblický) kurs za sebou a že jej patrně počal týmž thematem a týmiž slovy. To se shoduje se známým úvodem jeho na výklad kanonik (Norimb. vydání, 1558, II., 105r), jenž vskutku má totéž thema a týmiž slovy („Pater et F. et S. S...“) začíná. Poněvadž však sentenciář musil míti kurs již odbyt, dokončil Hus zajisté již i konec kursu, výklad na Žalmy, jenž byl dokončen r. 1404 (v. mou Liter. činnost, str. 90). Uvod I. knihy jest tedy psán po r. 1404; další určení však jest dosti pochybné. Zdá se arci, čteme-li zmíněný úvod podrobněji a pozorněji, že doba sepsání tane dosti určitě na mysli autoru: slova (I. Princ. II. 3) „sic enim ad profectum ecclesie Matheus scripsitewangelium in hebreo, Marcus in ytalico, Lucas in syro et Johannes in greco ydiomate, ut quadrifarie eadem veritas signaretur“ mají velikou podobu se slovy „Matheus in hebreoscripsit ewangelium, Marcus in italico, Lucas in Syro, Johannes in graeco...“ etc. v kvestii „de arguendo clero" (vyd. Norimb. I. 150r); nebo slova (I. Princ. I. 9) „revera hii scripti sunt, ut posteri pro sacramentis non pactent, non exigant, et si exigant, per iam dictos premoniti dampnacionem accipiant graviorem... certe scripta sunt hec ad nostram doctrinam, ut pie et gratis sacramenta Domini nostris fratribus ministremus. Ab hac doctrina disce- dentes filii ecclesie degeneres ut ignavi trutanni balbuciunt, ut rane coaxant et ut cicade ciccitant, velud Anticristi titinilli et nunccii, volentes exaccionem pro baptismo, confessione, sacra unccione et pro sacramentis ceteris defendere et dampnatam cons- wetudinem tamquam laudabilem approbare... jsou skoro shodna se slovy Husa ke konci t. sv. synodalního kázaní II

Strana XXII
XXII ze dne 18. října 1407 (Norimb. vydání 1558, II., 36r extr.), ale ovšem též s obranou Husovou proti žalobám pražských farářů z r. 1408 a zejména se zmíněnou již kvestií „de arguendo clero“. Doba této kvestie není sice známa bezpečně; ale obecně — a právem — se klade do r. 1407 nebo 1408 (v. mou ,Liter. činnost M. Jana Husi str. 83 a 84). Slova ta — jindy Hus s oblibou staví se proti smilnění nebo neučenosti kněží atd. — v celé své souvislosti hodí se jen do sklonku r. 1407 nebo 1408; právě v té době byla tato otázka — posluhovati svátostmi lidu zdarma — akutní; a Husova zmínka s kathedry přispěla arci dále k tomu, že vznikla (u napadených) otázka nová, sluší-li veřejně kárati chyby kněží — a synoda červnová 1408 výslovně tako- véto kázaní zakázala. Podle toho musili bychom posunouti prolog I. knihy nejméně k Jiří r. 1408, ne-li až k Havlu r. 1407. A poněvadž — srovnáním s ostatními spisy — vidíme, že naše úvaha jest patrně psána ještě pod čerstvým dojmem útoků, jež se na Husa snesly po známém kázaní 17. července 1407 nad mrtvolou Všerubovou, jsme v souhlasu s naší theorií i s positivními daty ostatními vedeni k ter- minu havelskému r. 1407. Podle toho Hus četl o Sentencích nejspíše od října 1407 do července r. 1409, tedy dvě leta, jak zvyklosti fakultní předpiso- valy. S tím souhlasí slova Husova v prologu IV. knihy: „iam restaret reverendi fratris Johannis de Monte, S. Th. bacc. form., argumenta solvere, similiter M. Joh. Frankensteyn, S. Th. bacc., sed quia in suis principiis non arguerunt contra me, cum in in firmitate decubui, ergo quoad eos in facto huiusmodi sum in pace.“ Hus tu patrně naráží na svou nemoc, o níž sám zmiňuje se jindy (v Deposit. testium, Docum. 181): „ego enim libenter procuravi iuxta fundationem universitatis literas a rege, quas adhuc habet universitas... et postea iacens in maxima infirmitate, interogavi ab ipso ad me veniente ... quibus dixi: Eccenuntius primovenit a regecum litera ad Universitatem... To týče se známých událostí, souvislých s dekretem kutnohorským; král Václav až do 11. prosince 1408 dlel ve Vratislavi, v druhé polo- vici prosince pak v Kutné Hoře; 18. ledna 1409 vydán známý mandat. Hus dle svého vlastního udání z počátku účastnil se boje po boku mistrů českých; víme to též ze zprávy Násovy v Kostnici, jenž 7. června 1415 (v. Docum. 282) uvádí slova, jimiž král hrozil při té příležitosti Husovi a Jeronymovi. Je to jistě začátek r. 1409; ale 18. ledna vidíme Husa v nejtěžší nemoci, myslí, že jest na smrtelné posteli. Udání prologu musíme tedy vztahovati asi k polovici ledna. V této době tedy Hus byl nemocen, někde uprostřed přednášek o třetí knize, a mistři Frankenstein a Jan z Hory proti němu ve svých pro- lozích nepsali. Datum Husovo se i tu opět osvědčuje správné. A s tím konečně shoduje se čas některých samostatných kvestií, jež vypadají jako doplněné a rozšířené vydání příslušných bartií Lombarda. Sem náleží n. př. kvestie „utrum aliquid lege divina pro-

Strana XXIII
XXIII hibitum possit in aliquo casu homini esse licitum“ (v rkp. víd. dv. knih. 4512 fol. 49v—50v), u níž písař poznamenává: „Questio com- posita per Mag. Joh. Hus S. Theol. baccalarium A. D. M° CCCC 7o VIII°,“ což se shoduje s dobou, kdy Hus četl II. knihu Lombarda, z níž thema čerpáno; sem náleží kvestie „de supremo rectore" z r. 1409 a j. v. Vlastním impulsem byl postup Husovy karriery akademické; chtěl-li z kursora státi se bakalář formatus, předpisovala mu statuta fakultní čísti o Sentencích. Tato povinnost na něho dolehla r. 1407 — a Hus své povinnosti se zhostil prací svou nejlepší. 7. Rukopisy Lombardova výkladu aneb jeho jednotlivých částí máme zachovány čtvery: a) kodexy úplné, všechny 4 knihy obsahu- jící — jsou 3, z nich nejúplnější rkp. A; b) kodexy částečné, obsa- hující jen po jedné knize — z těch nejlepší rkp. H z r. 1412 pro kn. I. a kodex F z r. 1411 pro kn. IV.; c) anthologie, jakými jsou oba rkpb. kapitulní O X a L XXIII; konečně d) kodexy jednotlivých kvestií, často dvou nebo tří. Celkem jest zachováno těchto 23 rkpp.: [A] Rukopis carské veřejné knihovny v Petrohradě sign. Lat. I ON 180; obsahuje pouze Husův výklad Lombarda. Před prvním listem vložen sešitek 6 malých lístků, jež obsahují rejstřík (nový, jiný než zadní) k výkladu. Od fol. 1r—97r výklad IV. knihy Sentencí; při závěrku připsáno pozdější rukou Hus. Na fol. 97r jen deset řádek, fol. 97v a 98 prázdno. Od fol. 99r—192v výklad na I. kn.; při závěrku opět připsáno Hus; od fol. 193r—291v výklad na II. kn.; opět na konec připsáno Hus; od fol. 292r—358r výklad na kn. III., od fol. 358r—361v rejstřík ke všem čtyřem knihám — a opět připsáno Hus; avšak explicit vyříznuto. Všechny čtyři knihy psány týmž písařem; ten také připsal četné marginalie a v nich několikrát ozna- čuje Husa autorem; písař ten byl Čech: připsal si v prol. IV. kn. n. př. jižt mnicha vztepe atd. Na fol. 24r k slovům Husovým ,scripsi separatim in modico tractatulo...“ připsal „tractatulus ille est ,de corpore Christi' et incipit ,impugnantibus'". Rukopis jest psán velmi krásně, ale dosti chybně; zdá se, že dříve kn. IV. a pak první tři. Náležel nějakému Husovu ctiteli, jenž si v XVII. stol. připsal „videtur autographum“; na poč. XIX. stol. dostal se ruskému bibliofilovi Dubrovskému, z jeho knihovny přešel do bibliotheky carské. Upo- zornil naň 1880 Beda Dudík (Histor. Forschungen atd. v Sitzgsb. d. k. Akad. in Wien, Phil. hist., XCV, str. 353) pak 1898 V. Flajšhans (Knihy české ... 49). R. 1899 půjčen správou carské knihovny do Musea král. Českého a kollacionován pro vydání akademické; podal jsem pak zprávu v Osvětě 1899 (v. výše). [B] Rukopis klementinské knihovny v Praze sign. IV F 12. Náležel kdysi jesuitské kolleji, jejíž signatura Y II 4 N° 68 ještě jest na něm patrna. Dle nadpisu jest to „textus quarti libri Senten- ciarum“, avšak textový přípisek XVII. stol. udává lépe: „4us Sen- II

Strana XXIV
XXIV tentiarum, et Mag. Johannis Hus lectura super eodem.“ Pochází snad původně z karolinských; zmínku o něm má již Cerroni, pak Tomek, Děje univ. 156; Hanslik, Gesch. der Prager Univ.-Bibl. 610 atd. Explicit udává, že rukopis dokončen „A. D. M°CCCCXII°, pak následuje latinský přípisek XVII. věku, že je to výklad Husův. Ve skutečnosti obsahuje fol. 1r—138v text Lombardův a teprve od fol. 139v do konce Husův výklad 4. knihy bez prologu s rejstříkem (na fol. 139v písařovo: „incipit super quarto Sentenciarum Mag. Johannis Hus“); sloučení obou je dílo knihařovo; uvnitř Husova výkladu schází list starého počtu 45. Z předu na prázdném perga- menovém přídeští psáno v XVII.—XVIII. stol. zeleně a červeně: „...Pročež Leta MCCCCXII M. Jan Hus, byv tehdáž rektorem akademie, četl a vykládal v kolleji tuto knihu Magistri Sententiarum a ty své lekcí teď svau vlastní rukau sepsal.“ Podle tohoto udání býval pak kodex pokládán za autograf; s vyvracením toho netřeba se zdržo- vati (stačít k tomu kodex F z r. 1411), také udání rektoratu je ne- správné; rok čtení odporuje datu Husa samého. Jinak text jest dosti dobrý; poslední popis Flajšhans, Liter. činnost M. J. Husi, 89. [C] Kodex klementinské knihovny sign. IV H 19. Původu karo- linského; v katalogu jejím uveden jako ,Hus de Ecclesia'; měl sign. E 9. Odtud přišel do knihovny Jesuitské, kde obdržel sign. Y I. IN 29. V té době také napsáno na přední desku udání obsahu: „M. Joh. Hus De Ecclesia. Ejusdem commentarius super 4to Sententiarum“ (v. o tom výše). Z knihovny klementinské znal jej již Cerroni (v. výše), pak znají všechny katalogy knihovny; stará sign. XI F 31. Obsahuje fol. 1r—95r (počítání staré; to nepočítá prvních pět listů, obsahujících index k „De ecclesia“; nynější nové počítání má tedy o 5 více). Hus De ecclesia; 95r expl.: „explicit tractatus de Ecclesia Magistri Jo- hannis Huss, sacre theologie professoris [ to písař škrtl a nadepsal: „bacc. formati“] Anno Domini M° CCCC XIIII proxima feria Vla ante ffabiani“; fol. 95v a následující tři listy jsou prázdny. Od fol. 96r do 251v obsahuje jinou rukou výklad IV. knihy bez prologu s indexem (index jest 249r—251v). Na fol. 249v jest explicit: „Anno currente, 3a feria post concepcionem Beate Domini M° CCCC° XIII° Virginis“ (= 12. prosince 1413). Fol. 252 jest jednak prázdno, jednak obsahuje zápisky receptů pozdější. Text příbuzný s rkp. D; jest — podle úvodu k indexu, v němž po „quoto“ kodex D vynechal „folio" — patrně správnější opis z předlohy, dle níž D opisován, nežli kodex D sám. Sloučení obou Husových spisů v jeden sborník provedl teprve knihař. [D] Kodex klem. knihovny sign. IX B 3; veliký foliant dobře zachovalý, nejspíše z knihovny karolínské. Na přídeštním listě sign. A 10. Odtud přešel do knihovny kolleje jesuitské, kdež měl sign. Y I 3 N° 15, z ní pak do nynější knihovny veřejné (stará signatura V B 3). Jest to kodex velmi čitelně psaný, rubrikatorem dobře pro- hlédnutý, inicialky má ozdobně provedeny, ač ne tak nádherně, jako

Strana XXV
XXV rkp. G. Má hojně marginalií a poznámek; psán jest Čechem, jak mimo jiné svědčí explicit písařovo „Amen Jene wessel sye, zess do- konal ty knychi etc.“ Obsahuje celý text Husova výkladu na Lom- barda s rejstříkem, ale anonymní. Rukopis psán byl ještě v první polovici XV. stol., tehdy také vázán; ale nepozorný knihař sexterny popletl, tak že nyní jde text za sebou na těchto listech: fol. 1ra—192vb, 303ra—326vb, 207ra—202vb, 183ra—20óvb, 327ra—338ra; na fol. 225v mění se písmo. Text jest téže třídy, jako kodex A. Upozornil jsem naň poprvé v Nár. Listech, 1899, v červenci. Podrobný popis v mé „Liter. činnosti M. J. Husi“ 1900, str. 89. [E] Kodex klementinské knihovny sign. IV G 24; jest to starý kodex Jesuitské kolleje, do jejíž knihovny byl zařazen 8. srpna 1583 (dle záznamu v kodexu). V ní měl v XVIII. století signaturu Y I 1 N° 30. Z jesuitské kolleje přišel do knihovny klementinské, kdež měl dřívější signaturu XI F 4. Psán jest v 2. polovici XV. stol.; písař jeho připisoval mnohé české glossy; čtenář a majitel XVI. věku připsal „est hereticus“. Týž majitel patrně uřízl konec explicitu, kde asi bylo připsáno, že dílo jest Husovo. Obsahuje na fol. 1r—83v Husův výklad 4. knihy Lombarda s rejstříkem, ale bez prologu; rejstřík jest poškozen vyříznutím explicitu rukopisného; rukopis nyní jest anonymní. Na fol. 84 jsou různé přípisky, na fol. 86—90 různá excerpta z Písma a kanonů o manželství, patrně psaná rukou jinou (možná, že to byl kdysi samostatný rukopis); fol. 91 prázdno. Poprvé naň upozornil Jos. Truhlář 1899 ve Věstníku České Akademie VIII. 356. Text jeho jest velmi nedbalý a libovolný; blíží se nejvíce k rkp. IVF 12. [F] Kodex klementinské knihovny sign. III A 23. Původu nej- spíše karolinského; na desce nadpis „Quartus Sentenciarum cum glossa“, sign. (M 122) nyní není již dobře čitelná. Z knihovny karo- linské přešel do knihovny jesuitské; tam postaven pod sign. Y II I N° 23. Obsahuje na fol. 1r—130v text IV. knihy Lombarda; fol. 131r je prázdno; na fol. 131v—206v obsahuje Husův výklad 4. knihy s prologem bez indexu; na fol. 20ov explicit zní: „Anno Domini Millesimo 4° (!) XI° currente in vigilia sancti Luce“ (t. j. patrně 17. října 1411), posledních 7 listů jest prázdných. Kodex jinak anonymní; zmínku o něm učinil poprve Jos. Truhlář ve Věstníku České Akademie, 1899, VIII. str. 357. [G] Kodex klement. knih. sign. V H 29; pochází snad z nějaké knihovny klášterní. Starší sign. XI E 7. Jest to rukopis velmi pěkně psaný asi v pol. XV. století a velmi úhledné úpravy. Obsahuje na fol. 1r—61v Husův výklad 4. knihy Lombarda s prologem; jest psán ozdobně (inicialky jsou vyzlaceny a malovány), ale není dokončen; přestává uprostřed dist. 18. „et per consequens ipsos excommunicantes plures lederet quam excommunicatos consequens“; novým katalogi- satorem připsáno: „finis dist. 18 desideratur.“ Fol. 61v prázdno.

Strana XXVI
XXVI Od fol. 62r následují různá excerpta (na fol. 89v je datum 1409), na fol. 93r Husův traktát o devíti kusech zlatých, pak různá kázaní, na fol. 168r vročení 1465, pak různé traktaty utrakvistické. Kodex jest opsán z předlohy rukopisu H; rukopis H (který ovšem v naší příčině obsahuje jen prolog) má totiž tytéž mezery, jako kodex náš, ale od písaře doplněny; chybná čtení kodexu našeho jsou v rukopise H ještě správná. Zprávu o něm poprvé podal 1899 J. Truhlář ve Věstníku České Akademie VIII. str. 356 (s otiskem některých úryvků prologu). [H] Kodex klementinské knihovny sign. X E 24. Pochází nej- spíše z knihovny karolinské a nese podnes její sign. M 59 (?); z ní 3. přišel do knihovny kolleje jesuitské, kdež měl sign. Y I I N° odtud přišel do knihovny klementinské (dřívější signatura X D II). Starý nadpis označuje jej jako ,Questiones primi Sentenciarum'. Obsahuje většinou kvestie z kvodlibetu r. 1409 (obsah částečně vy- početl a seznam kvestií otiskl 1864 Höfler, Mag. Joh. Hus 255—256, 261—264). Na fol. Ir—91r obsahuje Husův výklad I. knihy Lom- barda i s prologem; explicit dí „Explicit optima lectura super primum Sentenciarum, finita anno incarnacionis Dominice M° CCCCo XIIO per manus Sigismundi“. Jest sice anonymní, ale rubrikatorovy pří- pisky v prologu („Hus contra Magistros“ atd.) připisují jej Husovi: ruka mění se od fol. 37r. Mezi fol. 55 a 57 jest malý lístek, na němž doplněno to, co v distinkci 17. I. knihy vynecháno. Fol. 91r—93r připsal písař kvestii „utrum scriptura sacra secundum quamlibet eius particulam literalem continet veritatem". Je to kvestie, jež — dle udání písařova — náleží jako č. 59 do následující později v rkp. sbírky kvodlibetové. Na fol. 93v—97v zapsáno jinou rukou kázaní na slova „Loquimini veritatem“, fol. 97v zůstalo prázdno. Od fol. 98r—125v jsou ,principia ke 2. 3. 4. knize Husova Výkladu Lombarda spolu vždy s příslušnou „questio principalis“; závěrek písařův zní „Ex- pliciunt principia in quatuor libros Sentenciarum Reverendissimi Magistri Petri Lombardi, episcopi Parisiensis Incipit defensio libri de trinitate Reverendissimi Magistri Johannis Wicleph, facta per Mag. Johannem Hus de Hussynecz, s. theol. baccal. formatum“. Pak (126—129) následuje Husova obrana „De Trinitate“, pak další obrany z téže doby, pak známé Husovo kázaní na slova „Tu es Petrus“, pak — mimo jiné — také jeho dva listy, pak řada kvestií z kvodlibetu Knínova r. 1409 (také nejedna Husova), některé rekom- mendace, na konec pak známá nova Scocie'. Je to kodex jeden z nej- známějších, části Husova Výkladu Lombarda, jež na začátku čteme, spoléhají na nějaký dobrý text a měly velmi pečlivého korrektora, ač písař byl dosti nedbalý. [I] Kodex klementinské knihovny sign. III C 7. Psán Němcem Petrem z Plané r. 1410, pak majetek Jana Pátka z Boru (v. níže) (v jeho knihovně měl snad sign. G 8, jež napsána na vnitřním listě přídeštním), pak byl v knihovně karolinské, z níž zachoval nadpis:

Strana XXVII
XXVII „lectura super quatuor libros Sentenciarum“ a signaturu „A (číslo nečitelné); odtud přišel do knihovny jesuitské kolleje u sv. Klimenta, kdež měl sign. Y II I N° 51, z té se dostal do nynější knihovny ve- řejné. Psán jest písmem rychlým, ale zřetelným; má rubrikace, pěkně a důsledně provedené (při citatech a verších); od písaře nalézáme četné (černé) marginalie, jež stručně vybírají obsah: někdy (ale zřídka) bývají též nad textem a pod ním. Z počátku (do l. 24; na l. 25 jen a—b) písař označil i sloupce listu písmeny a—b—c—d, taktéž listy čísloval (od I—XXXVI), ale obojího označení záhy zanechal (jednou se pokusil aspoň o čísla distinkcí, ale i toho nechal); v XVIII. stol. provedeno očíslování listů úplně (1.—263.). Nad řádky a sloupci bývá červeně označena kniha, pravidlem, černě distinkce (velmi zřídka). Sloupce jsou orámovány linkami; vazba upevněna (jest stará, šedá kůže na dřevěných deskách) proužky z nějaké staré latinské listiny. Opravy bývají učiněny touž rukou (jsou-li týmž inkoustem, označuji je il, jsou-li bledším, i2), opravy pozdější jsou bez ceny. Kodex psán po 2 sloupcích na straně, velmi hustě, 40—50 ř. ve sloupci (n. př. 16 D má ř. 48, 17 A 44, 22 B 42 atd.); list označuji cifrou 1—263, sloupec písmenem A—D. Dodatek písařův na konci rkp. (fol. 263va) zní, že kodex opisoval „Petrus clericus in Plana“; tento písař podle některých gloss ně- meckých („Maria hilf“ atd.) byl patrně Němec. Písař dodává však, že knihu si opatřil „Johannes dictus Patek“ kazatel „in Bor maiori" „anno Domini 140X“. Tento Jan, řečený Pátek, byl patrně Čech; datum patrně nutno čísti „1410“ (srovn. Věstník České Akademie, 1900, IX, 471, kde celé explicit otištěno, a 1901, X, 351). To by sou- hlasilo s udáním knih konfirmačních (Libri confirm., VI., 270), dle nichž byl „Johannes“ konfirmován knězem ve Velkém Boru 19. listo- padu 1409. A tímto dodatkem písařovým hlásí se rukopis náš za nejstarší ze všech; poněvadž text jeho jest relativně velmi dobrý, byl přijat za základ vydání. Text jeho otištěn tedy všude tam, kde nevynechává a kde nechybuje; v těchto případech přijato do textu čtení správné, ale poznámky zpravují čtenáře o tomto odchýlení. Jen tam, kde písař zapomněl zkratku nebo tečku — a všechny jiné rkpp. i kodex náš sám hned v předchozím neb následujícím píše správně, přijímám do textu správné čtení bez poznámky: tedy n. př. 16 D ,accidentaliter“, kde písař zkratku pro n zapomněl, nebo tamtéž ,atribuuntur, kde totéž n zapomněl, atp. V mnohých takových pří- padech ukazuje se, že písař zkratku skutečně napsati chtěl (jest viděti rýhy na papíře), ale inkoust zůstal v péře. Při takových tedy samo- zřejmých opravách pokládal jsem poznámky za zbytečné. [K] Kodex klement. knihovny sign. XIV G 22 (novou vazbou nyní opatřený), v němž, kromě rozmanitých hussitik, na fol. 86r—200r obsažen jest výklad 4. knihy s prologem a indexem. Katalogisator XVI. (?) stol. nadepsal na fol. 86r „Super Quartum Sentenciarum M. Petri de Mlad.“ a připsal fol. 200r ke slovu michi' v závěrku

Strana XXVIII
XXVIII textu „M. Petro de Mladioniowitz“. Avšak nový katalogisator správně v XVII. (?) stol. obojí udání opravil, připsav k prvnímu: „immo verius (?) M. Joh. Hus, ut patet ex interioribus tribus libris, quos vide Codice in 4to A 2“ a druhé škrtnuv a napsav „M. Joh. Hus". Na rukopis ten upozornil poprve J. Truhlář 1902 v Ceském Časopise Historickém, VIII., 316 pzn. 1. Původ jeho není znám, ale nejsbíše pocházel z knihovny karolinské, jako kodex I.; pochází asi z pol. XV. stol. [L] Kodex téže knihovny sign. XIV D 7, jenž kromě jiných textů husovských obsahuje z počátku (fol. 1r—69v) výklad 4. knihy i s pro- logem. Pochází asi z polovice XV. století a byl kdysi, dle přípisku, majetkem „monasterii Sancte Corone Cisterciensis ordinis Pragensis dyocesis“. Oznámil J. Truhlář l. c. 316 pzn. I. Jest anonymní, podává text naprosto odchylný — to jest docela libovolně měněný (asi jako kap. N). [M] Kodex metrop. kapituly pražské, sign. D XII. z r. 1414. Je to kodex papírový, ve staré vazbě bílých desk (sponky zachovány) psaný několika rukami prvé polovice XV. stol.; obsahuje celkem 227 listů (z nich 22 prázdných). Kromě různých traktatů Husových („Sermo de exequiis“ 116—132, „Contra Páleč“ 133—144, „De pace“ 181—189 atd.) obsahuje na fol. 1r—108v Husův výklad čtvrté knihy Lombarda anonymní, bez prologu a bez inderu. Podle explicit písařova jest dopsán 1414, 5. června, „hora XV“ — t. j. asi v 11 hod. dopoledne. Ostatní kusy psány jsou rukou jinou. Všechny kusy byly v jedno svázány asi ještě v 1. polovici XV. století; na desce pozna- menal si majitel obsah; dle něho kodex chová „primo lectura super 4° Sentenciarum Magistri Johannis Hus“. Na zadní desce jest poznamenáno, že kodex byl sestaven pro mistra Jakoubka ze Stříbra, což jest pravděpodobno. Od XVII. stol. jest v majetku kapi- toly; katalogisator její na hřbet napsal „Hus“... [N] Rukopis metropolitní kapitoly pražské sign. O X z prvé polovice XV. stol. Jest to jeden z nejdůležitějších sborníků husovských vůbec; skládá se z 5 částí různé doby, různých písařů, asi v pol. XV. stol. vazačem v jeden svazek sloučených. První část (sextern prvý) obsahuje různé excerpty theolorické, druhá část (sextern druhý, třetí a čtvrtý) mimo jiné Husova excerpta z Lombarda, část třetí (sextern pátý) zlomek výkladu Štěpána z Kolína na proroctví Izai- ášova, část čtvrtá (sextern 6.—17.) jest Husova latinská postilla celo- roční, část poslední (sextern 18.) jsou t. zv. synodní kázaní Husova (recte ojedinělá). Dřívější jeho majitel není znám; kapitole náležel již v XVII. století. Výtah z Lombarda Husova jest anonymní; obsa- huje od celých distinkcí až do pouhých nadpisů nejrůznější výtahy: jednu nebo dvě kvestie, stránkový výtah, několikařádkový excerpt atd., tu slovně věrně, tu jen dle obsahu; jde v rkp. od fol. 2ov do fol. 49v. Knihy a distinkce jdou takto za sebou: IV. 12, IV. 10. II. IV. 19. IV. 25. IV. 13. [ted na fol. 25r—28r vložena excerpta dis-

Strana XXIX
XXIX paratní], III. 9, IV. 9, I. 8, I. 46, II. 35, III. I, III. 12, III. 15, III. 4, IV. 37 (m. 2), IV. 6, IV. 1, IV. 7, IV. 24, IV. 27, IV. 28, IV. 32, IV. 38, I. 6, I. II, I. 12, I. 14, I. 15, I. 22, I. 3. V tomto seznamu nejsou menší excerpta — jednořádková atp. započtena; ale i takto jest patrno, že kromě tří osamostatnělých kvestií (jež tu jsou všecky) největší počet excerpt rubrikator učinil z kn. IV., po ní z knihy I.; poměrně málo excerpoval kn. III., nejméně (jen jediný excerpt) kn. II. Při excerpování počínal si úplně libovolně, jest to patrno zvláště z textu; ale vždycky jest zřejmo, že excerpoval z ně- jakého textu celého, obsahujícího všechny čtyři knihy. Veliká část excerpt kryje se s výborem v rkp. kapit. O LXXIII, také tu nalézáme všechny tři později osamostatnělé; tu se nabízí domněnka, že excerptor náš sestavil svou anthologii podle několika hesel (o eucharistii, křtu, manželství, obrazech atd.), věci jich se týkající že excerpoval doslovně a per extensum, ostatek pak, jenž u Husa mezi nimi roztroušen, odbyl buď několika řádky anebo dokonce jen titulem. Oznámil jsem jej ve Věstníku Akad. XI. 310. [O] Kodex kapit. knihovny sign. O LXXIII; kdysi majetek „M. Johannis de Cubito“, pak postavený pod sign. E 31, od XVI. stol. majetek knihovny kapitulní. Jest sborník většinou různých kázaní a traktatů theologických latinských; mezi jinými obsahuje také Husův traktát kostnický „de sacramento corporis et sanguinis Jesu Christi“. Kodex vznikl ke konci XV. věku sloučením nejrůznějších součástek; nejstarší kusy kodexu vznikly v první polovici XV. stol., některé byly zapsány až v XVI. věku. Na fol. 315v—316v jest pozdním písmem věku XV. zapsán mezi jinými citaty o přijímání pod obojí také citat z Husa: „Mag. Joh. Hus dicit... unde super quarto Sentenciarum distincc. 9a dicit: Manducacio spiritualis in homine semper debet precedere... Et infra... Hec per totum Magister Johannes Hus; je to patrně citováno ze sbírky nějaké starší (Příbramovy, Rokyca- novy?). Podobná sbírka citatů sestavená asi v polovici XV. věku plní listy kodexu od fol. 246 počínaje; mezi nimi cele od fol. 248v až 270v, jež obsahuje anonymní excerpta hlavně ze 4. knihy Husových Sentencí. A to jsou na fol. 248v—257v excerpta de penitencia, de baptismo, de confirmatione, de sacramentis (1—7, 14—16), na fol. 258r—26Iv jsou excerpta de matrimonio, de sacram. eucharistiae, de baptismo atd. (IV. 2—6, 9—12, 26—30) a obsahuje v excerptech IV. 10 a 12 i citaty Husovy z traktatu ,de corpore Christi'. Text jest dosti vadný, písař zdá se znal již jen 4. knihu. Oznámil jsem jej ve Věstníku České Akademie XI. 310. Jest anonymní. [A] Kodex vídeňské dvorní knihovny č. 4518 (popis jeho u De- nisa, Codd. theol. a v Tabulae codicum... III. 4518) z polovice XV. stol. Obsahuje mnohé traktaty Husovy a kázaní; na fol. 149 kvestii ,de transsubstantiatione' (= IV. 11) a fol. 222V—223r ,de pol- lucione nocturnali (= IV. 9); obě tyto kvestie jsou psány dle textu velmi chatrného. Jest anonymní.

Strana XXX
XXX [B] Kodex gersdorfské knihovny budyšínské (z doby asi 1410 až 1420) sign. 4° č. 23. Obsahuje fol. 2r—21r mnohé traktaty Husovy (De Trinitate a j.); tu též fol. 2r—5v kvestii de imaginibus (t. j. III. 9). Má incipit: „Magister Johannes Hus baccalarius sacre theologie formatus de adoracione ymaginum hec scripsit“ a explicit: „Hec honorabilis vir Magister Johannes Hus universis Cristi fidelibus de adoracione ymaginum ex sanctorum doctorum Sentenciis fidelissime collegit et conscripsit.“ Na tento kodex ukázal jsem ve Věstníku České Akad. IX. 561. Text této kvestie opsán z rkp. M. Il Kodex gersdorfské knihovny budyšínské sign. 8° č. 6. Ob- sahuje řadu traktatů Husových opsaných r. 1417 („de Ecclesia“ atd.), na konec o něco později (ca 1420) mezi jinými na fol. 224r—231r opis celé 9. distinkce III. knihy (nejen kvestii ,de imaginibus'). Opis jest anonymní; kodex tento (i předchozí) mohl jsem laskavostí p. koll. J. Müllera, správce knihovny gersdorfské, a p. dra V. Nováčka, ředitele archivu zemského, srovnati v Praze v dubnu-květnu 1904. [E] Rukopis wolfenbüttelské knihovny vévodské sign. Helmst. č. 669 z r. 1417. Je to známý kodex husovský (v. mé vydání „De sanguine Christi“ XIV—XV), jenž obsahuje (fol. 194) také kvestii „de pollucione nocturnali“ z textu chybného (kn. IV. dist. 9). Pobsal 1886 O. v. Heinemann, Die Handschriften der herzogl. Bibliothek zu Wolfenbüttel, I. Abtheilung, II. (Die Helmstädter Handschriften) 121—122. Jest anonymní. I] Kodex carské knihovny veřejné v Petrohradě sign. Lat. I O 183. Jest vlastně jen útržek z kodexu zahynulého. Obsahuje kázaní Husova a také (fol. 36v—37r) kvestii „de pollucione nocturnali“ úplně již shnilou a zhola nečitelnou (= IV. 9) asi z 2. pol. XV. stol. V. popis Dudík, Sitzungsb. der Wiener Akad. Phil.-hist. Classe, 1880, 353 a mé Knihy české v knihovnách švédských a ruských, 1897, 49. [M] Kodex klementinské knihovny pražské veřejné sign. IV H 7 jest nejspíše kodex původu karolinského. Obsahuje mimo trak- taty Husovy („de corp. Cristi“ atd.) a Viklefovy na fol. 172r—179r rukou pozdější doby XV. století kvestie (= de ymaginibus, III. 9), I. „utrum aliqua pura creatura“ etc. " = de corp. Cristi, IV. II) 2. „utrum in transsubstanciacione ... 3. „utrum pollucio nocturnalis inpediat...“ (= de pollucione, IV, 9). Text těchto kvestií psán jest velmi nedbale, má četné varianty; kvestie první končí (fol. 176v) slovy: „Hec honorabilis vir Magister Johannes Hus, Magister arcium nec non baccalarius sacre theologie formatus de adoracione ymaginum scripsit“; svršek fol. 177r, kde začíná kvestie druhá, jest uříznut; snad byl tu podobný přípisek; kvestie druhá končí slovy „et sic est finis“. Kvestie třetí jest vůbec anonymní, ale na konec nechal písař místo na 4—5 řř., jež jest nyní prázdné (pro rubrikatora?). Z něho opsán budyš. rkp. B a otištěn text Opp.

Strana XXXI
XXXI [N] Kodex téže knihovny XI D 9 jest rovněž známý rukopis husitský; před listy Husovými často odtud tištěnými obsahuje ano- nymně rukou polovice XV. stol. na fol. 65r—66v kvestii „utrum in transsubstanciacione“ etc. (IV. 11). Ale kvestie tato nekončí obvyklým „quia non convenit hoc iusticie Dei“, nýbrž místo toho klade závěrkem tento zvláštní passus: „Et hec pro presenti sufficiant. Veritatem tamen istius questionis ad declaracionem Magistrorum, si quid hic per me minus positum exstat, si que necesse fuerit, sufficiencie deducere promtus sum (?) ipsorum. Domini et patres reverendi! Posicionem questionis huius non per me fundatam, non per me structam, sed ex sanctorum doctorum dictis Magistrorumque meorum reverendorum collectis intellectam, verum sed per me inabilem et tamquam nullum extensam, non ad errogacionem, non ad subsannacionem aliquorum, quod absit, offerens expono, sed per presentem posicionis declaracionem me a sentencia illorum, qui dicunt, quod sacerdos creat corpus Cristi, et qui astrunt, quod sacerdos sit dignior matre Cristi, totaliter eximendo, ymno fortiter contra talia instando. Et si quidquid [!] huic posicioni velit asserere contrarium, ad evocacionem magistrorum presto paratum meque cum omni humilitate presupposita in karitate Cristi inveniat. Amen. Et sic est finis huius... �] Rukopis kapitulní knihovny pražské sign. O XXIII (dříve N 29) z první polovice XV. stol. obsahuje řadu traktatů Husových (kázaní, de corpore Christi atd.) a na fol. 146v—149v Husovy dvě kvestie „de pollucione“ (= Lomb. IV. 9) a „de transsubstantiatione" (= Lomb. IV. II); kromě toho (na fol. 6r—17r z kn. III. dist. 9) některá různá excerpta. Text jest dosti chybný. Popsal jsem kodex ten ve Věstníku České Akademie 1901, X, 340—341. [2] Rukopis téže knihovny sign. N VII. z počátku XV. stol. Mimo první tři sexterny obsahuje hlavní část kodexu velmi důležitou sbírku textů Husových; mezi nimi na fol. 132v—133r obsahuje kvestii „de pollucione“ (= Lomb. IV. 9) a po ní pak cizí excerpta z kn. III. o poslušenství. Popsal jsem jej ve Věstníku České Akademie, 1902, XI, 310. Opsán z rkp. U doslova. To by byly veškeré kodexy Lombarda, celého, jednotlivých knih, anthologií a jednotlivých kvestií, jež jsou dosud známy. Není pochyby, že mnoho kodexů se během doby ztratilo; podle všeho ztraceny jsou bývalé kodevy karolinské, jež v katalogu XV. století se vzpomínají: E 1I „Hus super IV Sententiarum“ a M 60 „Lectura super IV libros Sentenciarum Mag. Johannis de Hussinecz“ (v. Loserth, Der ältere Catalog... v Mitth. des Instituts für österr. Gesch. XI, 1890, 307 a 310). Jeden rkp. připomíná roku 1649 katalog král. knihovny štok- holmské; shořel patrně při velikém požáru r. 1698 (v. Dudík, For- schungen in Schweden für Mährens Geschichte, 1851, 86).

Strana XXXII
XXXII Jiný kodex připomíná se 1860 v Serapeum, 46—48. Tam v článku F. L. Hoffmanna „Prager Handschriften“ otiskuje se zpráva J. Vogtova. Tento učenec (1695—1764) psal Wolfovi (zpráva zacho- vána v Briefsammlung der hamburger Stadtbibliothek, LIII Q), že mu jakýsi švédský voják nabídl z kořisti kdysi pražské několik rukopisů; mezi nimi byl prý kodex: „fol. Joh. Hussi Expositio super libros IV. Sententiarum Magistri Petri Lombardi; codex chartaceus, satis eleganter 1412 scriptus, vier Finger dick. Je to zpráva pozoruhodná; z našich nyní známých kodexů úplných to nemůže býti žádný, ježto žádný není z r. 1412 a až na petrohradský jsou všechny anonymní. U Petrohradského máme ovšem datum vy- říznuto a byl by „4 Finger dick“; ale přece nemůžeme tvrditi, že by byl format jeho někdo nazval folio — a také si nevymyslil název „Expositio“. Podle toho možná, že tento kodex ještě se nalezne. Jiný kodex pokládal Novotný (Lfil. 1900, 388) za ztracený; ale bylo ukázáno, že jest to nynější kodex IV H 19 knihovny klementinské. Z tohoto přehledu jest patrno, že z 23 dosud známých obsahuje jich 9 (A—2) pouze jednotlivé kvestie, 2 (N a O) jen výběr ně- kterých kvestií; ze 12 zbývajících obsahuje jich 5 necelou 4. knihu (B, C, E, bez prologu, M bez prologu a inderu, G jen prolog a dist. I.—18.). Ke konstrukci textu hodí se pak jen rkpp. 3 úplné (ADI) rkp. I. knihy s prology všech ostatních (H) a rkp. IV. knihy s rej- stříkem (rkp. K); stářím a dobrotou k nim se druží rkpp. BCFM (IV. kn., z r. 1411—1414). Z toho je hned patrno, že nejlépe co do textu jsou opatřeny některé distinkce kn. IV., jež máme zachovány v přemnohých rkpp. a ve starším vzoru „De corpore Christi“, nejhůře některé distinkce kn. II. (a III.), pro něž máme pouze 3 rkpy. Arci máme tu kontrollu v textu ostatním, jenž podává — při šablonovitém celkem uspořádání jednotlivých distinkcí — dosti příležitosti ku po- znání jazyka a slohu Husova, dále v textu Lombarda, jenž je bod- kladem našeho díla, konečně v pramenech, jichž Hus užil (tu zejmena Viklef, Trialog, De mand. divinis atd.) a v pozdějších citatech a zpra- cováních (tato však mnohdy text kazí). Že rkp. A nemohl býti vzorem rukopisům ostatním, svědčí předně jeho mezery: větší n. př. v IV, Princ., II, extr.: „secundum vero ce contingit dupliciter: vel inmediate vel mediate, quia aliquod est...“ což doplňujeme z ostatních atd.; menší n. př. I, Princ., I., 10 (pzn. 60 str. 9): „cibus spiritum nutriens“, což rovněž mají všechny ostatní rkpp.; jednotlivá slova: n. př. IV. Princ. I. 2: „in“ (před innocenciam), 3: „uno“ (při „de pane“), I. Princ. I. 2 (pzn. 4): „facit“ (spolu s D), I. Princ. I. 5 (pzn. 19, str. 5): „efficieuter“, I. Princ. I. 7 (pzn. 32 str. 6) „me“ atd. A jako nemohly ostatní rukopisy z něho doplniti to, co vynechal, rovněž tak nemohly z jeho chyb vybrati správná čtení: n. př. IV Princ. I 1 čte mylně „ideo“ m. „iam“, něco níže „ergo m. „ordo“; I Princ. I. 9 špatně „piam dicciones“ m. „per iam dictos" atd. To svědčí o nezávislosti rkp. A na kodexích I D H, jež téměř

Strana XXXIII
XXXIII vesměs v těchto případech podávají čtení správné. V mezích těch chýlí se rkp. A k rec. D; mají stejné mezery (v. shora příklad „facit s mezerou nápadnou), stejné chyby (n. př. I Princ. I, I „sum“ jinak položeno než v I, IV. 7 „caracter“ m. správného „caracteris“ atd.) a také stejná správná čtení (n. př. I Princ. I 3 psn. II „incarnatam" — kde druhé rkpp. mají „increatam“), stejné přídavky (n. př. I Princ. I 7 pzn. 33 „ubi thema“ a pan. 34 „in quibus verbis quilibet indi- gens“)... ale celkem jest A značně horší. Rukopis I jest ze všech rukopisů — zdá se — nejstarší; ani rkp. A ani D z úplných nemůžeme klásti před rok 1410. Schází mu jen rejstřík, jejž obsahuje (podrobněji než A) D, a marginalie, jež obsahuje (podrobněji než I) A. Poněvadž text jeho celkem není horší než text rkp. D a lepší než text A, položen byl za základ našeho vydání. Po přání komise akademické musily marginalie odpadnouti — a tedy zároveň odpadl zřetel k rkp. A, jehož recense lepší exemplář máme v D. Jen důležitější marginalie z A pojaty do poznámek. Tím že mu dána co do dobroty a pro stáří v textu přednost před rkp. D a A, jež jsou oba v určitém vzhledu úplnější (a to i co se vlastního čtení dotýče, jak hned uvidíme), není ovšem řečeno, že je to náš kodex nejlepší. Naopak: rkp. H, jenž arci podává jen část textu, jest daleko správnější a taktéž ze zachovaných rkpp. IV. knihy přicházíme k textu lepšímu než má I. Ale pak bychom měli trojí text: H pro I., I pro II a III, a X pro IV. knihu: aby takto nevznikla strakatost textu, přidržel jsem se I, nejstarší nám dochované recense. Chyby, jež bylo třeba opraviti, jsou velmi četné: nejtěžší jsou ovšem mezery, jichž jest velmi mnoho a jež velmi často obsahují celou řádku: n. př. v I Princ. 10 schází vše „Si quis ... omnia produ- centis“ (pozn. 53); nebo v I. Prol. 2 scházejí slova „vel quia... ut Iudeus“ (pozn. 208); nebo I. 5 extr. (pozn. 32) schází „generacio igitur... est“; nebo I 11 extr. „spirantes... sunt“; nebo I. 16, 4: „protestans... naturalem"; nebo I. 19. 6 extr.: „et... essencia“, nebo I. 21, 3 „et non... Deus creat“ a „similiter... Sortes"; nebo II. Princ. II. pozn. 41 „patet .. . nichilo“ atd. atd., nehledě k menším, jichž nacházíme často několik na jediném sloupci. Tyto mezery jsou tak časté, že musíme vydatně užiti rkh. D (a H), abychom dostali vůbec text poněkud úplný. A rovněž přečetné jsou chyby opisovačské: o menších, kde vynechána zkratka, připsána literka, přidáno etc. nebo et, vynecháno -r, m-, vel, aut, atd. netřeba se tu zmiňovati. Jen ně- kolik tu uvádím ukázkou, jak nesmyslně mnohdy čte nebo zkratky luští: I. Princ. pzn. 20 čte scire m. „sitire', t. 31 viam tantum m ,viancium’, t. 41 Athei m. ,Achor', t. 92 istis tribus ter m. ,illas tres res', t. 157 Setor m. ,Stoer‘; I, 4, 6 proponitur m. ,proporcionaliter‘, I. 5, I una m. ,vestra'; I, 7, 4 causatum a causata m. tantum‘ a ,tanta; I. 9, 4 in sanctis m. ,instantis; I, 9, I: que innuit m. conveniunt;

Strana XXXIV
XXXIV I. 12, 3. Ventura m. ,neutra'; I. 14, 3 animabus surgit m. ,consurgit'; I. 18 extr. substancia m. ,sapiencia' atd. atd. Při takovéto depravaci textu nebylo možno všude se držeti ruko- pisu; musilo proto býti hleděno k rukopisům dalším. Rkp. D jest celkem úplnější, nežli kodex I a A; nemá v textu tolik vynecháno, jako oba zmíněné, zejmena větší mezery jsou velmi řídké. Ale přece vynechává: n. př. I. 20, pozn. 3 „ewangelii“, III. Princ. pozn. 16 „vobis“, t. pozn. 25 „Deum“, t. níže (III. Princ. I. extr.) konec citatu „indiget — Deo“ atd. velmi často bývají vyne- chány meziřádkové glossy při verších a j. Rovněž není chyb v textu počet přílišný, ale přece jsou: n. př. I Princ. pozn. 85 hominibus m. ,omnibus', pan. 142 meum m. ,me non', „Pedetharis“ (fol. 140r a 139vb a j.) často místo ,Petrus de Tarantasia', II. Princ. I. pan. 6 nostre m. ,nobile', t. pan. 10 accedens m. accendens, III. Princ. I pan. 14 ergo m. ,ego', t. pzn. 22 quas m. ,aquas', I Princ. II. pan. 83 aliunde m. a lumine“ atd. Tyto chyby a mezery jsou důkazem, že A a I (jež jich nemají), nejsou z něho opsány, jako zase chyby a me- zery obou dříve uvedených kodexů (jichž nemá D) svědčí, že kodex D není opsán z nich. Že representuje touž recensi asi jako A, ale lépe, bylo již řečeno. Ale musíme dodati, že tvoří rovněž společnou recensi s I a to tak, že oba rukopisy jsou opsány z předlohy téže přímo, kdežto A snad pochází z téže předlohy, ale prostřednictvím opisu ještě jiného. Oba rukopisy (ID) mají stejné mezery: oba vynechávají řádku „quapropter... valet“ (I. 5 pzn. 35), oba vynechávají „regula“ (I 4 pzn. 21) „inde“ (I 9 pzn. 26) atd. oba přidávají „et (I 6 pozn. 16 a j.) atd.; oba mají stejně nesprávně „predicta“ (I. 10 pzn. 10: m. predi- cata'), „et“ (II. Princ. pozn. 21: m. ,ex."), „idem“ (I. 19 pzn. 18: m. id est) atd.; oba mají stejně odchylná čtení: „una“ m. ,uno modo (I. 15, 5) atd., ano i stejné nesmysly : m. hec tria' (I. 23 pozn. 3) čtou oba ,b[!] tria“ atd. To nutí k úsudku již uvedenému nezbytně, zvláště když uvážíme, jak shodně uvádějí oba kodexy počáteční slova Lombardových distinkcí. Rukopis H naproti tomu představuje recensi naprosto odchyl- nou: často mu scházejí meziřádkové glossy, lemmata z Lombarda mivá krácena (I. 1 vynechal „continenciam“, I. 4 „constat enim“, I. 7. „potuerit“, I. 16 „preter illam ineffabilem“ atd.), vynechává ně- která slova („ex hoc“ I. 4 pzn. 42, „dictis“ I. 17 pzn. 13 atd.) a mívá také některé chyby, tu důsledně (I. 2, 13: „Anathasii“ m. Athanasii, často; I. 21 „kathegreumatica" m. kathegorica, dvakrát; atd.) tu náhodou (I. 7, 3 „aliquo“ m. ,a quo', I. 15, 9 „questione“ m. ,con- struccione atd.)... ale tato vynechání i nesprávná čtení jsou celkem velmi řídká. Ještě důležitější jest však, že má patrně často čtení jiné: I, dist., II. pan. II: „Jacobus“, kde ostatní rkpp. mají „Johannes“, t. pozn. 22 „omni“, kde ostatní rkpp. mají „cuilibet“ atd.; přidává jediný (I. Princ. III psn. 175) „Johannis“ atd. Je z toho zřejmo, že zde máme vskutku recensi jinou, o čemž svědčí již to, že na místech,

Strana XXXV
XXXV kde DI chybují a vynechávají společně, a kde se v tom shodují s A, má rkp. H čtení správná i úplná. .. Tu sluší také dodati, že rkp. H celý jest opraven a doplněn od současného rubrikatora celkem tak správně, že podává nejlepší text ze všech ostatních. Při knize IV. jsou ovšem poměry složitější; tolik jest patrno hned, že nabýváme z nejstarších rukopisů (B, F, M: 1411—1414) nové předlohy, odchylné od dosavadních. Vidíme dále, že rkp. G jest mechanický a nedbalý opis předlohy rkp. H: nebot všechny mezery a chyby, které korrektor rkp. H opravil, nalezneme (arci jen pokud H stačí) také v G, ale neopravené. Ke třídě rukopisů DI náležejí rkpy LECK; rukopisy EO mají mnohé shody společné, tak že se zdá, že výběr O vznikl na základě rkp. E. Poněvadž všechny ostatní máme zastoupeny v lepších kodexích ID, stačí míti zřetel k rkpp. BFM (kromě částí HG). Pokud se konečně jednotlivých kvestií týče, tu rkp. 2 přímo jest opsán z kodexu U, rukopis � a A pak ze společné předlohy. O rkpp. ostatních je těžko hádati, poněvadž opisovači dovolovali si různé odchylky. Avšak všechny rukopisy, i H nejlepší v to počítaje, mají určitou řadu chyb společných. Nemluvím tu o tom, že všechny mnohdy vy- nechávají cifry citatu, nechávajíce pro ně místo prázdné; nemluvím tu o tom, že všechny v prologu k I. knize značně se uchylují od textu Lombardova; že všechny mají n. př. na samém začátku (I Princ. I 2) ,ruditus' m. biblického ,rugitus atd. Ale uvádím jen toto: v I. Princ. II. 3 čtou všechny, že Trojice „plenissime ac delectabilissime legit intus se ipsam“, arci nesprávně, kdežto parallelní místo v Husově obraně Viklefa „de Trinitate“ (Opp. I, 105v) čte správně „intelligit“ v I, 3, 3 psn. 11 čtou všechny „dative vero, sicut pater...“ patrně chybně, kde parallelní text kousek výš čte správně „active“; v I, 5, I pzn. 7 mají všechny „concedit esse verum", kde original Richardův má správně „contendit“: v I, 21, 3 všechny původně měly: „Sortes est asinus“, což teprve pozdější ruka v H správně opravila v ,albus' atd. A zrovna tak v úvodu I. kn. všechny rkpp. vynechaly žádané ,inferni' ,Dei' (označil jsem proto slova ta špičatými závorkami), v I. 5, 2 pzn. 24 všechny totum atd. Vyplývá z toho patrně, že před- lohou našich rukopisů v poslední řadě nikoli nebyl original, vlastní zápis Husův. Bylo by arci možno tvrditi, že tato společná základna všech našich textů byl opis, chybná kopie původního Husova rukopisu. To však vzhledem k velikému počtu opisů a jejich časové blízkosti (1410 až 1412) nemůžeme dobře tvrditi a proto mám za to, že chyby v těchto třech předlohách vznikly nedoslechnutím a přepsáním, že tedy všechny naše nynější rukopisy se zakládají na třech zá- pisech přednášek, psaných dle diktatu Husova. Vlastní text Husův jest nám tedy dle výkladu tohoto nedostupný.

Strana XXXVI
XXXVI A z těchto tří zápisů přednášek vznikly jednak rkp. ADI, pak LECK, jednak H. G, jednak BFM. Bylo by ovšem možno tvrditi, že některé z těch rkp. byly snad kusé, že snad hned z počátku jejich písaři psali jen 4. knihu nebo I. atd. Ale není k tomu důvodu. Záhy však již počalo tříštění velikého díla Husova. Již r. 1411 z celého velikého díla vybírány jen části; a tak máme v rkp. H z r. 1412 vybránu pouze 1. knihu a prology všech čtyř, v rkp. F z r. 141I pouze 4. knihu s prologem a rejstříkem, v rkp. B z r. 1412 touž bez prologu, v rkp. M z r. 1414 i bez rejstříku. A v letech 1413 nn. ovládla hlavně 4. kniha — obsahovalat látku nejdůležitější, o svátostech, zejmena o eucharistii. Ale i tato kniha byla ještě příliš veliká; po r. 1415 nalézáme pravé anthologie — jsou to rkpp. NO a vlastně též M. A ko- nečně i anthologie byly již obšírné; vybírány 2—3 kvestie, určité distinkce. R. 1411 již (rkp. B) vybrána podstatná část distinkce III. 9, jež se udomácnila později jako samostatné dílo „de adoratione yma- ginum“. Že toto dílo „de adoratione imaginum“ má tento nelegitimní původ, svědčí rkp. I, v němž ještě nacházíme opis celé 9. distinkce III. knihy, nejen smíněné kvestie. V téže asi době (1409—1412) vybrána tak i část distinkce 9. IV. knihy „de pollutione nocturnali“ obsahující kvestii „utrum pollucio nocturnalis impediat eukaristie sumpcionem“ (zachovaná již v rkp. E z doby kolem r. 1417 samo- statně, pak v rkp. I a 2) a část distinkce II. téže knihy IV. „de corpore Christi in sacramento altaris“, obsahující kvestii „utrum corpus Christi in transsubstantiatione panis in corpus Christi incipiat esse“ (v rkp. N z doby asi 1420—1440). Tyto tři útržky vyskytovaly se zprvu pohromadě: tak všechny tři kromě zmíněné již anthologie N v rkp. M, později jen dvě (obě ze 4. knihy) v rkp. A a na konec pak šly světem samy. A ztratily všechnu souvislost nejen s dílem, z něhož byly vytrženy, nýbrž i s Husem tak, že bývají skoro vesměs anonymní, ano dokonce v rkp. N z 2. pol. XV. stol. (v. jeho explicit nahoře otištěné) pokusil se kdosi neznámý (patrně k nějakému aktu universitnímu) toto neznámé dle jeho domnění dílko vydávati za své. O těchto třech troskách — vlastně dvou norimberských — roz- předly se pak diskusse, zvedly úvahy a kladeny do nejrůznějších dob. Jedna z těch kvestií kladena někdy do r. 1401, jindy do 1403, jindy zase jinam (byla to kvestie „de corpore Christi in sacramento altaris' t. j. IV. II), druhá zase do r. 1408, 1410, 1412 (byla to kvestie „de imaginibus“ III. 9) vždy podle určitých a neklamných známek. A přece v této poslední kvestii je zřejmě citována ostatní „leccio“, odkazuje se k ostatním distinkcím tak, že nemůže vzniknouti dvojsmysl. Bylo by zbytečné uváděti podrobně všechny ty theorie a novější námitky; vyřizují se samy sebou, jakmile přečteme několik distinkcí Lombarda. Patrným důkazem tohoto jejich původu jsou jednak dvě antho- logie kapitulní, jednak druhý rukopis budyšínský; ostatně theorie,

Strana XXXVII
XXXVII že by snad byly bývaly dříve samostatně pracovány a pak pojaty beze změny do Exposice — asi jako kusy traktatu de corpore Christi — soudí se sama tím, že nemůže uvésti žádného nutícího důvodu. Filiace rukopisná jeví se tedy takto (mimo výbory a kvestie): V (Original Husův) U (archetyp 1407—1409) t. j. přednáška X A L E (1410) C. (1413) K H G B M (1812) (AнI) (1M19) (1558) otisk Norimberský (dvou kvestií). Za těchto okolností není možno veskrze spolehnouti na text ruko- pisný; při úvaze o místech pochybných třeba proto vedle textu ruko- pisného bráti v úvahu jiné parallely Husovy, text Lombardův, znění Viklefa a pozdější (vlastní) česká zpracování Husova. 8. Tisk tento jest první. Jen dva úryvky (IV. 11 a III. 9) byly otištěny ve vydání norimberském 1558 (str. II. 340r—343v); bylo o nich vyloženo pod č. 7. Odchylky formalné od dřívějších svazku staly se po usnesení akademické komise; rovněž bylo upuštěno od průkazu citatů patristických, ježto většinou jsou vzaty z Lombarda a čtenář je najde ve vydání Bonaventurova komentáře v Quaracchi. Text podán jest dle rkp. I, až na chyby a mezery, kdež užito rukopisů ostatních. Po přání komisse jsou varianty omezeny, pouze v prolozích a pak v prvních dist. knihy IV. je podána obšírnější ,varians lectio',

Strana XXXVIII
XXXVIII aby bylo aspoň částečně viděti podklad úsudků o filiaci rukopisné. Opis, kollaci, zpracování a tisk kn. I—III. obstaral jsem sám, ode mne jest též úvod a část kollace kn. IV.; ostatek kollace, opis, spraco- vání a tisk kn. IV. spolu s indexem převzala sl. dr. M. Komínková. Na některé opravy mne upozornil p. dr. Kamil Krofta a p. prof. dr. Jos. Kalousek, jimž tuto srdečně děkuji. 9. Pramenem našeho výkladu Lombarda jest ovšem v první řadě Viklef. Shody s Viklefem jsou mnohé a četné; na některé možno prostě ukázati jinam. Kn. IV. dist. 10. a 12. má veliké a slovné shody s Viklefovým tractatus major de eucharistia“ (mimo jiné); tyto distinkce však přejímají prostě doslovně části traktatu staršího „de corpore Christi“, na tyto shody bylo tedy ukázáno již při vydání zmíněného traktatu (v. mé vydání „de corpore Christi“ str. XXI—XXII) — poprva na ně upozornil Loserth. Kn. III. dist. 9 jeví patrné shody s Viklefovým traktatem de imaginibus. Poněvadž tato kvestie byla známa již dříve, děkujeme i zde za první upozornění Loserthovi (Hus und Wiklif, 1884, 235—236). Kn. I., principium II., nebo dist. I.—III. a j. jeví slovnou shodu s Viklefovým traktatem „de universalibus“ a „de Trinitate“: poněvadž celé stránky těchto výkladů Hus pojal doslovně do své obrany Vikle- fovy knihy de Trinitate“, nezůstaly tyto shody opět utajeny Loserthovi, jenž je otiskl l. c. 225—226. Kn. III. dist. 37—40 jeví doslovnou shodu s Viklefovým dílem „de mandatis divinis“; Hus ho cituje výslovně III. 39 „hec doctor ewangelicus super mandato secundo“; poněvadž v podstatě Hus na těchto distinkcích založil svou Expositio Decalogi“ (v. úvod k mému vydání Exp. Decal.), nezůstaly opět neznámy Loserthovi: parallely otiskl v úvaze o mém vydání Exposice v Mittheilungen des Vereines für die Geschichte der Deutschen in Böhmen, 1904, LXII (Beilage, III. 53—62). Atd. ... mohli bychom zde uvésti řadu dalších shod známých, kde totiž z našeho výkladu čerpají slovně díla pozdější, anebo kde náš výklad zakládá se slovně na dílech starších. Pečet Viklefova vtištěna jest našemu Výkladu nesmazatelně, Hus ostatně sám ve 4. knize delší partii z něho cituje. Hlavní však dílo Viklefovo dosud jsme nejmenovali; je to Vi- klefův Trialog, jenž celkem pojednává o též látce, jako Hus, arci svým způsobem. Shoda je zde veskrze a jest nepopíratelna; ukázkou na př.:

Strana XXXIX
XXXIX Trialogus, I. 7 (Lechl. str. 60) Hus, I, dist. 23. „ . .. persona, cum sit rationalis creaturae incommunicabilis eri- stentia ... Boetius autem vi- detur dicere, quod perso- na sitrationalisnaturae individna substantia... et tunc ,persona' dicitur ethimologice quasi ,per se una'... etc. „Persona vero est signacione spe- cialissimum, quia solum racionalis nature individuum. Unde dici- tur ethimologice perso- na' quasi per se una. Et describitur sica Boecio: per- sona estracionaliscrea- ture individua substan- cia' etc. Atd. Leč nejen ve věci Hus jest takto odvislý, nýbrž i ve formě; Viklef i Hus (ale Viklef více, důsledněji a logičtěji) vyhýbají se planým hádkám scholastickým; a odůvodňují to velmi podobně: Viklef, Trial. I. 7 (str. 61) „tales autem sut multe difficulta- tes, quae potius stant in logica, quam in re ipsa. Ideo circa alter- cationes hujusmodi non contendo“ Hus, I., VIII. 6: „adhuc quidam ymaginantur... quam conposicionem altercan- tibus in illa materia de- relinquo... V celku však nesmíme tyto ohlasy Viklefa přeceňovati. N. př. Loserth (v úvaze o mém vydání Erposice Dekalogu) uvádí také shodou ta místa, která nalezneme již v Lombardovi. Hlavní pramen Husův, Trialog, jest přece založen jinak, nejde do podrobností, jako Hus, může tedy jen v jednotlivostech někde a v základních názorech jeviti shodu, nikoli však napořád a doslovně. Hus drží se věrně Lombarda. Zdá se proto, že větší vliv než Viklef (jehoš vliv jest ovšem nepopíratelný) měl na naše dílo nějaký kommentář k Lombardovi. Pokud možno zjistiti, z kommentářů německých (Soltau atd.) nebyl to žádný; z českých zachoval se nám jediný. Je to kommentář M. Mi- kuláše Bicipita (rkp. kapit. knih. pražské sign. C XIX), jehož Hus ve svém kázaní 4. prosince 1409 na památku Karla IV. nasval „argu- mentator acutissimus“. Leč kommentář Bicipitův — mimochodem řečeno, dílo zralého theologického důmyslu, rozsáhlé učenosti a pre- cisní formy — stojí daleko výš nešli práce Husova: jeví širší obzor vědecký, hlubší pojetí: práce Husova, kdyby byl Bicipita znal, nemohla vypadnouti tak jak vypadla. Ze známých kommentářů nepůsobil tedy žádný; ale za to jest velmi pravdě podobno, že Hus stojí v této práci pod vlivem kommen- táře (nyní straceného) Znojmova. Že od Stanislava (Hus nasývá ho česky Staník“) Hus mnohému se naučil a to rád, vyznává sám (Opp. 1, 265r): „... ipse Stanislaus magister meus extiterit, a quo

Strana XL
XL in suis exercitiis et actibus scholasticis multa bonadidici“ nebo (t. 302r): „iste doctor, olim informatormeus“. A také výslovně cituje Stanislavův výklad Sentencí (Opp. I. 288r): „capiat etiam ante se istud suum scriptum, quod ponit super IV° Sentenciarum ita dicens unum —— catholice credi'. Hec sunt verba doctoris, que dogmati- zavit in scolis publicis et reliquit in scripto“; po- dobně se Znojmy dokládá při obraně Viklefa 1412 (Opp. I 125v): „unde quoad hec Magister Stanislaus, s. theol. professor, in suo scripto super IV. Sentenciarum ita dicit ,Quod autem — — michi constaret'“. Dílo Znojmovo tedy Hus znal bezpečně; bohužel dílo toto jest podle všeho straceno (jen zlomky se nacházejí; n. př. ze IV. 10 „utrum corpus Cristi sit tantum et tante sacramenta- liter, quantum existit in celo localiter“ v rkp. budyšínském, knihovny gersdorfské, sign. 4° č. 23, fol. Ir atd.) — a proto nám dnes naprosto není lze určiti, až pokud Hus užívá děl citovaných nebo užitých přímo či nepřímo. To platí — při známém viklefství Znojmově v této době — i o citatech Viklefa. O Viklefovi víme tedy bezpečně, pokud Hus ho užil — nevíme arci zdali přímo; o Znojmově výkladu Lombarda zase s jistotou, že Hus ho užil přímo — ale nevíme arci pokud a kde. Mimo Viklefa a Znojmu můžeme sotva kterého autora jmenovati. Víme ovšem, že verše, do nichž je vtěsnán obsah distinkcí, nejsou Husovy (bývají připisovány Jindř. Langensteinovi, vídeňskému pro- fessoru, † 1397; v. Aschbach, Geschichte der Wiener Universität I. 389); vidíme, že dosti zhusta jest citován Aristoteles, pak kommen- tatoři Lombarda sv. Bonaventura a sv. Tomáš Akvinský (i jeho Summa); ale tu bychom byli již u konce — ostatně i tu možno, že většinu citatů jejich nalezl Hus již u Znojmy. Jinak citují se kromě klassiků (Plato, Apulejus a j.) starší světcové Beda, Anselmus atd. i novější scholastikové Thomas de Argentina, Johannes Parisiensis, Petrus de Tarantasia, Scotus a (jednou) Bragwardin (II. 24 — recte Bradwardin). Znalost literatury není tedy příliš rozsáhlá — a zdá se, že i ta pochází ze Znojmy nebo Viklefa. Žádného citatu v celém roz- sáhlém díle, v němž vedle Angličana Bradwardina citován Francous Innocenc V (= Pierre de Tarantaise), vedle Vlacha Akvinata Němec Tomáš Strasburský atd., není z literatury domácí: ani z Bicipita ani s Janova, Milíče... 10. Zpracování textu našeho do jisté míry jest veliký český Výklad Husův. Jinak bylo díla našeho hojně užito od autorů pozděj- ších (v. doklady shora sub 5). 11. Překladu není; nejnověji (1904) přeložil dílo do češtiny (s vynecháním cizích citatů) M. Svoboda dle textu níže položeného. 12. Literatura uvedena rovněž shora pod č. 5. Novou práci po mé „Liter. činnosti M. Jana Husi“ (č. XXX, str. 88—90) nelze za- znamenati; pouze některé nové rukopisy (v. pod č. 7) oznámil 1900

Strana XLI
XLI až 1903 ve Věstníku České Akademie a Českém Časopise Historickém Jos. Truhlář. 13. Cena našeho výkladu jest velmi veliká. Se stanoviska od- borného theologa ovšem není přílišná, poněvadž Hus celkem značně se omezuje, nejde do hloubky a často diskussi se vyhýbá. Ale za to pro poznání učení, činnosti i jazyka Husova jest svrchovaná. Nemáme vůbec druhého díla, jež by nám myšlenkový svět Husův líčilo tak názorně, úplně i přesně. Všechna ostatní díla česká i latinská, pokud se zjevila po r. 1408 (a těch je počet největší), musí býti ceněna i vykládána vždy se zřetelem k Lombardovi. Nelze již dnes z ne- jasných a neúplných zmínek pozdějších konstruovati mylné výklady o učení a činnosti Husově; tyto nejasné a neúplné zmínky nabývají na jasném pozadí Lombardově smysl přesný a zřetelný. Dílo naše musí se státi východiskem nových a dalších studií, lepších a správ- nějších než byly dosavadní. Tuto chci vzpomenouti jen některých jazykových a slohových vlastností, jež mohou při dílech neznámého původu posloužiti za kriterion autorství Husova. Hus rád uvádí svůj úsudek po cizích autoritách frasí „Ecce quam...“: n. př. „ecce quam plana et sana est hec sancta...“ (I. str. 14). Kde uvádí mínění cizí, užívá obyčejně slova „putat“ „dicit“ atd., své mínění vkládá a uvádí slovcem „estimo“: ,nec estimo' (I. Princ. III. I), „minorem autem — estimo — magister non negabit“ (I Princip. III. 4) atd. Má silné sebevědomí; svým ego' hlásí se velmi často proti cizímu nesprávnému mínění: „sed ego audacter confiteor, quod...“ (IV. 38) „et ego addo, quod eciam... (I. str. 33), „ego autem audenter assero, quod gratis...“ (I. str. I3); tu zvláště jest oblíbené — po několika zbytečných, dle domnění Hu- sova, námitkách — „ego Deo committo“ (I 16 extr.) atd. Po bez- pečném výkladu dovede se — svědčí to rovněž o silném sebevědomí — obrátiti vítězně k ostatním: „Et rogo, quis dubitat, quin...“ (I. str. 24) nebo „ergo, gentilis, accepta racione ista accede propinquius... (I. 25), „discant ergo heretici...“ atd. K oblíbeným jeho slovcím náleží „met“ (= ipse), „proch dolor", „pro certo“, „et presertim“, „sic heu“ „moderni sacerdotes“ atd. Mluví-li o hříších a chybách, pravidelně připojuje, že tak činí „et presertim clerici“ nebo „Prochdolor moderni sacerdotes“. Nade všechnu vědu a učenost klade plnění zákona Kristova, lásku k bližnímu: „utinam nos clerici saltim istum timorem et sic karitatem minus perfectam haberemus, cum prochdolor a nobis perfecta karitas exulavit“ (I. dist. 17) ... „Ecce quid dicit perspicuus et magnus Philosophus et Theo- logus: quid igitur minoribus interest aliquod in iam dictis asserere, nisi Deo committere...“ (II. 14) atd. A zrovna tak, jako pro poznání jazyka a slohu, jest Husovo dílo o Lombardovi základem pro poznání jeho učení a umění. V něm na- lézáme skladiště citatů (namnoze ovšem z Lombarda přejatých, z Vi- klefa, po případě Znojmy a j.), jež oslňují později ve spisech českých;

Strana XLII
XLII v něm výklad nauky ryze katolický (soudíme-li celkově a se zřetelem k hlavním zásadám) o němž často nalezneme představy mylné: v něm nalezneme, podle výroku řeckého filosofa, „jedno a všechno“ celého myšlení a cítění Husova. Husovi osud nedopřál, aby jako v XIII. věku Tomáš Akvinský, když složil dříve výklad Lombarda, na konec života uložil své my- šlenky ve velkolepé Summě, nebo jako ve XIV. věku Viklef, když v mládí četl o Lombardovi (výklad jeho jest nyní ztracen), krátce před smrtí sebral v Trialogu veškeré své názory: Hus ve dvou svých největších dílech, českém překladu Viklefova Trialogu, nyní ztra- ceném, a latinském výkladu Lombardových Sentencí, zůstal přece ve službách cizích. Ale proto nicméně ve výkladu Lombarda podává svůj názor o makrokosmu i mikrokosmu, jasně i zřetelně. OOOOO9

Strana 1
SUPER IV SENTENTIARUM.

Strana 3
(I.) KSUPER PRIMUM SENTENCIARUM. KA. Incepcio. XI. A 99r D Ir a HIr I1A 1. Ater et Filius et Spiritus Sanctus idem Deus, qui affuit in Icursus mei principio, assit et in Sentenciarum inicio, in cuius nomine idem thema isti libro applico ita dicens: »Si quis vestrum indiget sapiencia, postulet a Deo.« — Et quia ego unus, sum maxime sapiencia indigens, igitur necesse est michi secundum preceptum Apostoli sapienciam postulare; me etenim maxima premit sapiencie indigencia, tum propter vitam indispositam, tum propter sapiencie penuriam, tum propter adgrediende materie alti- tudinem, tum eciam propter industriam audiencium, qui me vite meritis longe transcendunt. 2. Ideo iuxta dictum b. Gregorii in prologo Mo- ralium fere ydoneum me ad ista desperavi; sed ipsa desperacione robustior;, ad illum spem protinus errexi, per quem aperta est lingwa mutorum, qui lingwas infancium facit, disertas, qui inmensos brutosque asine ruditus per sensatos humani colloquii distinxit modos. Quid ergo mirum, si intellectum stulto homini prebeat, qui veritatem suam, cui voluerit, eciam per ora iumen- 10 15 1) H, om. ID, Primus liber Sentenciarum A. — 2) I; post sum ponunt AH, post maxime D. — 3) Codd.: rubiscior male A. — 4) I; AD om.; in H ab hi additum.

Strana 4
4 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., A. Inceptio, I., 2.—6. 10 IIB 15 20 25 30 35 torum narrat? Quid miri, si per cannam fetidam vinum dulce de- fluit, et per limum profundum; aqua scaturit, munda, et per siliquas fulgens et dulcis stillat braxina? Quid miri, quod per os asine correpcio iusta et per os pollutum Cayphe transiit veritas sancta? Quid miri, si de candela obscura clara procedit illuminacio, et per demonem, malis iusta infligitur pena? Ergo non mirum, si per me fetidum, lutosum, limosum et rudem, per osque meum pollutum et per me obscurum gracia Sancti Spiritus audientes sciencie et fidei lumine illustraret? Certe non me, sed spiritum per me loquentem attenderent, et quid ille benignus spiritus in me diceret, gratuite acceptarent, pensantes illud verbum Salvatoris Matthei 10° : »Non enims vos estis, qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri, qui »loquitur in vobis.« Quidquid enim| veritatis dixero, suum est, quia ipse est Spiritus veritatis, qui a Patre procedens docet omnem veritatem. Unde illi Spiritui me in agendis committo, ipsius invoco auxilium, qui egentes sapiencia invitat, ad postulandum per thema propositum ita dicensio: Si quis vestrum indiget sapi- encia, postulet a Deo." §3. Et quia necesse est agnoscere increatam sapienciam, que est sacratissima Trinitas, unus Deus, a quo procedunt omnia, et necesse est ponere incarnatam, sapienciami, que est Uni- genitus Filius Deiia, per quem facta sunt omnia, et tercio superest dare sapienciam inspiratam, que est scriptura sacra, qua dis- ponuntur singula, quibus sapienciis quilibet purus viator indiget: igitur quilibet huiusmodi debet sapienciam a Domino postulare, dicente themate 'Si quis vestrum indiget sapiencia, postulet a Deo'. — Movent 4 autem ad postulandum humiliter quatuori5 : Primo invitantis dignitas: Spiritusis namque Sanctus est, qui invitat; secundo donantis largitas, quia Deus est, qui dat omnibus affluenter; tercio indigencium necessitas, quia omnes peccaverunt et17 egent gracia Dei; quarto donande rei fructuositas, que est sapiencia sanctis hominibus inspirata, ad quam in- citans spiritus Domini dicit omnibus indigentibus: »Si quis vestrum indiget sapiencia, postulet a Deo.« Postulet, inquam, vehementer admirans invitantis Dei Spiritus dignitatem, postulet cordialiter magnificans Dei donantis largitatem, postulet pensans propriam indigenciam et anhelans ad sapiencie fructum, ut Spiritus Sanctus dignum efficiat, Dominus omnipotens et sic tota Trinitas habundantem faciat, consideracio proprie in- digencie humiliet et fructus divine sapiencie finem postulacionis remuneret et laboris. Quem fructum insinuat Apostolus ad Rom. 6° dicens : »Habetis fructum vestrum in sanctificacione, finem 40 5) I: profundi Codd. — 6) Codd.: scatirat A. — 7) Codd.: demones A. — S) Codd., in H ab h2 additum. — 9) I; post postulandum AH, post egentes D. 10) Codd.; post thema I. — 11) AD: increatam HI. — 12) Codd.: incarnatam add. H. — 13) Codd.: post Unigenitus A. — 14) I ex correct.; mouerent Codd. — 15) Codd.; ante humiliter I. — 16) Codd.: post namque I. — 17) Codd.: ut male D.

Strana 5
Sapientiam, quae cuilibet a Deo postulanda est, Scriptura Sacra continet. 5 »vero vitam eternam.« Fructus ergo sapiencie (i. scripture sacre) est sanctificacio et finis vita eterna. §4. Pro quo notandum, quod res multipliciter dicunturi i 11C sancte vel sacreis. Vel per se primo, ut Trinitas increata, vel secundo imitatorie, ut creature racionales, que ex accidentali in- formacione ymaginis accipiunt sanctitatem. Unde Levitici 11°: »Sancti eritis, quia ego sanctus sum.« In creaturis autem triplex sanctitas invenitur, sc. subiective, ut in homine et in angelo, effective, ut in sacramento vel creatura, qua sanctus utitur, ut in eo efficiat sanctitatem, vel tercio significative, ut in Christi cruce vel alia ymagine dandi sancti. Sic enim Aristoteles dicit tribus modis equivoce urinam, medicinam et homines esse sanos; urinam significative, medicinam effective, et homines subiective. §5. Scriptura ergo dicitur sacra 1° significative, quia res sacras vel sanctas significat; 2° effective, quia efficit in homine sanctitatem. Qui enim scriptura debite utitur, efficienteri9 per ipsam sanctificatur. Sanctificat autem sacra scriptura hominem, docens eum timere divinam maiestatem, amare bonitatem, pietatem orare, fidei claritatem habere, tenere caritatem, scire veritatem, tranquili- tatem pacis sitireso, mundi adversitatem sentire, abhorrere omnem iniquitatem, frequentare bonorum societatem, prosperitatem mundi contempnere ; felicitatem celi appetere, iubilare laudis amenitatem, retinere cordis iocunditatem, dampnacionem finaliter effugere et vitam eternam, in gloria, possidere. Ecce dum ista in homine sacra scriptura efficit, ipsum sanctificat et vere sapientem facit. Vere enim sapiens est, cui res, sicud sunt, sapiunt. Et hinc dicit b. Bernhardus: »Invenisti sapienciam, si prioris vite peccata »defleas, si huis seculi desideria parvipendas, si eternam beati- »tudinem toto desiderio concupiscas. Invenisti sapienciam, si horum »tibi singula sapiunt, prout sunt.« Hec Bernhardus. §6. Pro istis eciam iam dictis dicitur Ecclesiastici 51°: »Beatus, qui in istis versatur bonis, qui ponit illa in corde suo, »sapiens erit semper (i. sine fine)«. Unde Ecclesiastici] 6° dicitur: »Quibus agnita est sapiencia, permanet usque ad con- »spectum Dei«; propter quod hortando singulariter quemlibet Sapiens dicit ibidem: »In animo tuo accede ad illam, et mani- »festabitur tibi, et continens factus ne derelinquas eam; in no- »vissimis enim invenies requiem in ea et convertetur tibi in »oblectacionem, et erunt tibi compedes eius in proteccionem »fortitudinis et bases virtutis, et torques illius in stolam glorie. »Decor enim vite est illa... stolam glorie indues,s eam et coronam »gratulacionis superpones tibi, fili, si attenderis michi, disces eam, »et si accomodaveris animum tuum, sapiens eris.« Sapiens, inquit, eris, quia in sacra scriptura cognosces testimonium,4 veritatis, que 10 15 20 25 30 IID 35 40 18) Codd.: in D add. in marg. di. — 19) Codd.: om. A. — 20) Codd.: scire male I. — 21) AI; eternaliter HD. — 22) Codd.: D add. in marg. — 23) Codd.: induens A. — 24) Codd.: testimonia A.

Strana 6
M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., A. Inceptio, I., 7.—9. sunt credenda. Secundo cognosces Domini precepta, que cum sint honesta, sunt adinplenda. Tercio cognosces iudicialia, quibus, quia sunt equitatis, est parendum. Quarto cognosces exemplaria, que, cum sint sanctitatis, sunt imitanda. Quinto cognosces promissiones premiorum, que premia sunt speranda. Sexto cognosces com- minaciones suppliciorum, que supplicia sunt timenda. Septimo cognosces cerimonias (i. honorificencias) divini cultus, que cerimonie sunt legaliter reverende. Hec enim iam dicta sacra,5 scriptura, cum sit lex universalissima,s inplicat, ad que intelligenda sapiencia est necessaria: igitur Si quis vestrum indiget sapiencia, postulet a Deo'. Audiat Augustinum super Joannem Omelia 18a dicentem: »Surge, quere, suspira,7, anhela desiderio,s, et clausa pulsa, quia qui credit vera esse, que in scriptura sunt, quamvis non intelligat, iam pulsat.« Qui credit, et dignus est, cui 15 apperiatur, si pulsare persistat; quamvis tamen tardus sit, ut eciam i12A exponentem non sequatur, non desperet, lll maneat in fide, ambulet in via (sc. imitando Dominum Jesum Christum). [Versus] Nam: 10 20 25 30 35 »Qui Christum bene,, scit, satis est, si cetera nescit..« et: »est plus nescire, sine Christo plurima scire«. 7.) Vive ergo Christum et bene scies Christum; si male vivis, Christum non noscis et forte in eternum peribis. Egens es, sapiencia prima carens: surge a peccato, quere virtutem, suspira ad graciam, anhela magno desiderio; clausum est: pulsa, quia pulsanti aperitur, indigens ad postulandum incitatur, cum dicitur 'Si quis vestrum indiget sapiencia, postulet a Deo‘. Postulet, inquam, ut assidue sapienciam (i. sacram scripturam) audiat, audiendo clare intelligat, intelligendo dulciter amet, amando inpleat et inplendo doceat ignorantes. Nam dicitur 2a Timoth. 3°: »Omnis scriptura divinitus inspirata utilis est ad docendum, ad »arguendum, ad corripiendum et ad erudiendum in iusticia, ut »perfectus sit omnis homo ad omne opus bonum instructus«; ergo qui sacra scriptura instructus fecerit sic, et docuerit, magnus vocabitur in regno celorum‘ ait Salvator Matth. 5°. Sed quia ad hoc quisqueso vianciuma1 indiget sapiencia, igitur postulet a Deo, qui omnes vocat, omnesque reficit, dicens Matth. 11°: »Venite »ad mese omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam »vos«, qui eciam omnibus dat affluenter etse ad recipiendum omnes incitat dicens: Si quis vestrum indiget sapiencia, po- stulet a Deo.' Ubiss themass 8 In34 quibus verbis quilibet indigens34 postulet35 a35 De035, qui omnibus dat affluenter et nulli rite petenti inproperat; postulet 40 25) Codd.: H ab h2. — 26) AHD: I ex correctura verissima. — 27) AHD: superra (vel superia) I. — 28) Codd.: desidera A. — 29) Codd.: om. I. — 30) I in marg. nostrum‘; v. ann. 25. — 31) AHD: viam tantum pessime I. — 32) Codd.: om. A. — 33) AD: om. I, in H corrector hl delevit. — 31) AD; verba in oo indigens om. IH. — 35) Codd.: om. H.

Strana 7
Sacra scriptura exempla et doctrinam vitae continet. sapienciam3s (i. sacram scripturam), que omnibus satisfacit, quia quidquid queritur ad salutem, totum iam adinpletum est in scripturis: qui ignarus est, invenit ibi, quodar discat; qui contumax est et peccator, invenit ibi futuri iudicii flagella, que timeat ; qui laborat3s, inveniet;9 ibi epulas promissionis vite perpetue, quas manducando [ 12B amplius exercetur4o ad opus; qui pusillanimis est et infirmus, inveniet ibi mediocres iusticie cibos, qui etsi pingwem animam non faciunt, tamen mori non permittunt; qui magnanimus est et fidelis, inveniet ibi spirituales escas continenciores vite, que per- ducunt eum ad angelorum naturam ; qui percussus est a dyabolo et vulneratus est in peccatis, inveniet ibi medicinales cibos, qui eum per penitenciam reparent ad salutem. Ut quid scriptus est Achor41 Josue 7°, qui propter furtum lamine auree lapidatus est, nisi ut timeant fures? Ut quid filii Israel fornicati cum filiabus Moabitarum percussi referuntur in Belphegor, nisi ut perhorrescant fornicatores? Ut quid concupitores carnis castigati sunt, in de- serto, nisi ut nemo delicias concupiscat? Ut quid David arguit Naathan et suscepit penitenciam, nisi ut adulteri et homicide peni- tencie remedia non desperent? Raab meretrix sanctificata est, ut meretricibus spes daretur. Nichil ergo minus est in hoc convivio, quam necessarium habet salus humana. Ut quid scriptus Jeroboam, qui vendebat sacerdocium, cuius domus est deleta de superficie terre? Ut quid scriptus est Gezy? Postulavit munera pro sanitate Naaman facta, cui ipsius Naaman adhesit lepra. Ut quid scriptus est Judas Scarioth, qui inquiens 'quid vultis michi dare‘ vendidit sanctum, quem secuta est dampnacio iusta? Ut quid scriptus est Symon magus, qui donum Dei existimavit peccunia vendi, quem secuta est comminacio ista 'Utique age penitentiam ab hac ne- quicia tua, et roga Deum Patrem, Dominum nostrum, Jesum 30 Christum, si forte remittatur tibi hec cogitacio cordis tui. In felle enim amaritudinis et obligacione iniquitatis video te esse“ sic 120 dixit Petrus apostolus Actuum 8°. 9. Revera hii scripti sunt, ut posteri pro sacramentis non pactent, non exigant, et si exigant, per4s iam4s dictos4s premoniti dampnacionem accipiant graviorem Ut quid scriptum est, quod44 dixiti5 Salvator Matth. 10° : »Gratis accepistis, gratis date ?« Ut quid scriptum est Apoc. 22° : »Et sponsus (sc. Christus) et sponsa (sc. sua ecclesia) dicunt 'veni' et qui audit (sc. Christum et ecclesiam suam ut verus minister) dicat 'veni'... Qui vult, accipiat aquam vite gratis.« Certe scripta sunt hec ad nostram doctrinam, ut pie et gratis sacramenta Domini nostris fratribus ministremus. Ab hac doctrina discedentes filii ecclesie degeneres, ut ignavi trutanni balbuciunt, ut rane coaxant et ut cicade ciccitant, velud Antichristi 36) Codd.: ante postulet D. — 37) Codd : quid I. — 3s) Codd.: laborant I male. 39) Codd: invenient I male. — 40) Codd.: exercentur I male. — 41) Codd.: Athei I male. — 12) Codd.: sint HD. — 43) Codd.: piam dicciones A. — 44) Codd.: om. I, add. 12. — 45) Codd.: post Salvator H. 10 15 20 25 35 40

Strana 8
8 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., A. Inceptio, I., 10.—12. 10 15 [I2D 20 25 30 35 40 titinilli et nunccii volentes exaccionem pro baptismo, confessione, sacra unccione et pro sacramentis ceteris defendere et dampnatam conswetudinem tamquam laudabilem approbare; sed iubente Do- mino deficiunt, quod non audent expresse dicere, quod pactacio precedens vel exaccio de post sequens4s sit laudabilis conswetudo. Decipiuntur autem ex hoc, quia legem mortis de longa invaluisse47 conswetudine laudabilem conswetudinem arbitrantur. Ego autem audenter assero, quod gratis dona Cristi dispensare gratuite est laudabilis conswetudo, sed pactare ante, exigere post est prava et vituperabilis conswetudo. Prava exaccio prohibiter et pia con- swetudo precipitur. Unde Extravag. De symonia‘ ca' 'Ad Apostolicam' dicitur: »Ad apostolicam audienciam frequenti »relacione pervenit, quod quidam clerici pro exequiis mortuorum »et benediccionibus nubencium et similibus peccuniam exigunt et »extorquent; et si forte eorum cupiditati non fuerit satisfactum, »inpedimenta ficticiaas fraudulenter opponunt.« Et sequitur ad propositum: »Quapropter super hiis pravas exacciones fieri pro- »hibemus et pias conswetudines precipimus observari, statuentes, »ut libere conferantur ecclesiastica sacramenta.« 10. Ecce quam plana et sana est hec sancta49 Scripture medicina, quam avari pensantes humiliter possunt ad sanitatem gracie pervenire. Unde cuilibet eciamso illorum dicitursi: »Si quis vestrum indiget sapiencia, postulet a Deo.« Si quis indiget sapiencia', uc fide cognoscat clarius Trini- tatem; 'S i5s quis indiget sapiencia', ut cognoscat potestatem Dei omnia producentis;s; Si quis indiget sapiencia' ad cognoscendum incarnacionem Filii Dei; 'Si quis indiget sa- piencia' ad discernendum ecclesiastica sacramenta, quare in- stituta sunt, quid operentur et quomodo gratis pro Deo ministrentur "... postulet a Deo‘. Quia ecce preponitur nobis liber Senten- ciarum, liber involutus, scriptus intus et foris54, de rebus et signis rerum (i. de sacramentis); de rebus quidem altis, ymmo altissimis: nam primus de adoranda Trinitate, secundus de omnium rerum potenti ett5 libera produccione, tercius de benedicta Filii Dei in- carnacione, quartus de sacramentorum institucione ac operacione. Et patet, quod liber Sentenciarum quatuor secreta secretissima continet: sc.56 scienciam inaccessibilis,7 Trinitatis, quoad primum, scienciam produccionis rerumss omnium et sic obscure predesti- nacionis quoad secundum, scienciam abscondite incarnacionis, quoad tercium, et misterium sacramenti venerabilis, sc. sacramenti corporis Cristi et sangwinis, quoad quartum. Unde, quantum ad primum, liber Sentenciarum est campus latissimus, plenus frugibus 46) Codd.: sequentes male I. — 47) Codd: involuisse A male. — 48) Codd.: ficticiva I. — 49) Codd.: sancte I. — 50) Codd.: post illorum D. — 51) Codd: dicit A. — 52) Codd.: Domino H. — 53) Codd.: verba si co producentis om. I. 54) Codd.: et add. D. — 55) H: post libera DI. — 56) Codd.: post scienciam I 57) Codd.: in D neobſahle in marg. — 58) Codd.: om. A.

Strana 9
Sapientia sacrae scripturae in libro Sententiarum continetur. 9 ex sacratissima Trinitate, unde ibi agitur de uti et frui. Quantum ad secundum, est ortus plenus fructibus ex creaturarum multi- tudine. Quantum ad tercium, est fons redundans aquis dulcibus ll ex benedicta incarnacione Quantum ad quartum, est apoteca sanissima ex sacramentorum redolencia. Et quia sacra scriptura est cibusso spiritumso nutriensso et est potus suavissime inebrians, ergo esurientes venite et comedite, sicientes venite et bibite. Si quis nescit comedere, quia durus est panis hic, et nescit bibere, non habens, quo hauriat et sic indiget sapiencia, postulet a Deo', ut sapienter posset hunc panem (sc. verbi Dei) comedere et utiliter bibere, ut in eo esset fons aque vive, salientis in vitam eternam. Non horrescat accedere propter difficultatems1 hanc sacram sapienciam, ut quidam ignari faciunts, qui suam edificacionem derelinquunt, de quibus dicit venerabilis Anselmus in De similitudinibus' ca' 158°: »Sunt quidam sanctarum scrip- »turarum ignari, qui dum aliquid audiunt, quod ad edificacionem »suam retinere possunt, contempnendo dicunt: 'ad quides illuds4 »tantillum tenebo? dimittam, quiescam, vivam, ut potero, quia »frustra sapiencie amplius studebo: non enim omnes peribunt, qui »sapientes non sunt'. Hec et hiis similia piger insipiens sibimet »proponit nec percipit, quia antiqus hostis ad interitum eius talia »sibi suggerit, quatenus in omni vita sua nulli utilitati intendat, »sed in negligencia et torpore miser semper vivat et ignarus pereat.« Hec Anselmus. Sed vos, o karissimi, non sic, sed pro utilitate sua capiat, quantum quiss5 poterit: querat et dabitur sibi; querat et inveniet; pulset et aperietur sibi liber claususss, plenus divinis misteriis Nam »omnis, qui petit, accipit, et qui querit, invenit et »pulsanti aperietur.« Luc. 11°. Igitur Si quis vestrum in- diget sapiencia, postulet a Deo', ubi thema. 11.) In quibus verbis sacra scriptura in libro Sentenciarum so tradita exs- quatuor commendatur prerogativises, que quatuor [I3B libris aliqualiter correspondent. Primo commendatur ex firmissima veritate, quam habet ex suo esse formali, quia sapiencia; se- cundo commendatur ex magna auctoritate, quam habet ex prin- cipio originali, quia a Deo; tercio commendatur ex nobilitate dignitatis, quam habet ex unione mirabili, quia est sapiencia, qua quilibet viator indiget; quarto commendatur ex largifluas, libera- litate, quia omnes indigentes invitat dicens 'Si quis vestrum" (i. e. quicunque) indiget sapiencia, postulet a Deo‘. Di- missis tribus membris ultimis pro libris sequentibus dixi, quod in verbis thematis sacra scriptura in libro Sentenciarum tradita commendatur ex firmissima veritate, quia est sapiencia inmediate inspirata a Deo hominibus sanctis; de quibus b. Petrus 2a 10 15 20 25 35 I3A 40 59) Codd.: suauissima I. — 60) Codd.: om. A. — 61) Codd.: difficilitatem I. — 62) Codd.: post ut D. — 63) Codd.: aliquid I. — 64) Codd.: id A. — 65) Codd.: quiuis I. — 66) Codd.: et add. I. — 67) Codd.: post commendatur D. — 68) Codd.: post quatuor AH. — 69) Codd.: largissima I.

Strana 10
10 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., A. Inceptio, I., 12. 10 13C 15 Petri 1° dicit: »Non enim voluntate humana allata est aliquando »prophecia, sed Spiritu Sancto inspirati- locuti sunt sancti Dei »homines.« Unde generaliter dicebant »Hec dicit Dominus«. Qua- propter sicud summo bono- simpliciter propter se est- per amorem adherendum, sic veritati, quam dicit,o summum bonum, est sim- pliciter propter se per intellectum acquiescendum ex eo, quod sicud summum bonum nullam potest in se maliciam includere, sic nec eius veritas, quam dicit, potest includere falsitatem, cum inpossi- bile sit Deum mentiri': Ad Hebreos 6°. Ex isto patet, quod locus ab auctoritate sacre scripture est primus locus vel sedes prima argumentorum, ad quem omnia argumenta alia tamquam ad unum primum reducuntur Homo enim, non-deus, non est proprie auctor, sed discipulus fallibilis ipsius auctoris (sc. Dei); ideo incertum est credere sibi, nisi prius credendo Deo. 1l Unde recters propter hoc dicitur in themate: 'Si quis vestrum indiget sapiencia, postulet a Deo' sc. tamquam a primo- auctore veritatis infallibilliter informante. 20 25 30 35 40 §12.) Sed dicet 4 quis 'ergo frustra magistri argumentis fidei articulos discuciunt et frustra studentes addiscunt, cum eis fides suf- ficiat, que est firma adhesio katholice veritatis. Item per raciones huius- modi argumentorum fides privatur merito dicente b. Gregorio in omelia Paschali: »Fides non habet meritum, ubi humana »racio prebet experimentum«, ergo magistri et subtiles theologi astruentes fidem humanis racionibus merito fidei sunt privati.' — Pro isto est notandum, quod fides est actus ipsius intellectus-5 viatoris, fundatus spe et karitate, quem actum et sic fidem con- tingit augeri; propter quod discipuli Jesu rogaverunt sibi adaugeri fidem dicentes Luce 17°: »Domine, adauge nobis fidem!« Et Salvator sciens fidem in layco centurione augmentatam, dixit Matth. 8° : »Non inveni tantam fidem in Israel!« Tunc autem fides augetur, dum fidelis-e exercitatus in theologia noscit racionem reddere de hiis, que continentur in sacra scriptura et dum scit eos redarguere, qui veritati contradicunt. Pro prima parte istius dicti est illud 1a Petri 3° : »Parati semper ad satisfaccionem »omni poscenti racionem de ea, que in vobis est, fide:; pro se- cunda parte est illud Apostoli ad Titum 1°: »Oportet epi- »scopum et sic presbiterum amplecti eum, qui secundum doctrinam »est, fidelem sermonem, ut potens sit exhortari in doctrina sana »et eos, qui contradicunt, arguere.« Unde et Hebreis inproperat Apostolus Hebreorum 5°, ex eo, quod non curarunt aug- mento fidei illustrari. Unde dicit: »Cum deberetis esse magistri »propter tempus, rursus indigetis, ut docea mini, que sunt elementa exordii sermonum.« Supponentes ergo fidem sathagamus, que I3D 70) Codd.: inspirata I. — 71) Codd.: in I errore duplicatum. — 72) Codd.: post propter male D. — 73) Codd.: item male I. — 74) Codd.: diceret D; in H correctum. — 75) Codd.: intus H errore. — 76) Codd.: fideles I male.

Strana 11
Fidem racione illustrari non prohibetur, immo potius iubetur. 11 sunt fidei, racione astruere ac intelligere, ut possimus ceteris eciam in merito prepollere. Scire enim debemus, quod, sicud meritorium est discere bene facere et intendere meritum, ut sciens sit Deo obligacior ad non peccandum et amplius diligendum, sic meritorium est discere fidem- discutere suam, in qua posset meritorie sim- plicibus prepollere iuxta illud Daniel 12: »Fulgebunt docti quasi »splendor firmamenti et, qui ad iusticiam erudiunt multos, quasi »stelle in perpetuas eternitates.« Hec pensans venerabilis An- selmus libro 1° 'Cur Deus homo‘ car 2° dicit: »Sicud »rectus ordo exigit, ut profunda Cristiane fidei prius credamus, »antequam ea presumamus racione discutere, ita negligencia michi »videtur, si postquam confirmati sumus in fide, non studemus, »quod credimus, intelligere.« Et Richardus dicit: »Parum debet »nobis esse, que recta sunt et vera, de Deo credere, nisi satagamus, »que credimus, intelligere.« Ubi patet, quod isti magni doctores non sunt opinati frustratorium, ymmo valde meritorium racione tractare singulos fidei articulos, quousque intelligantur. Non enim est aliquis articulus Cristiane fidei contrarius, sed consonus racioni; quia si foret racioni contrarius, foret falsus et sic non articulus fidei Cristiane-s: cum summa Veritas non necessitat ad credendum falsum contrarium veritati. Et patet, quod non gratis, sed meritorie magistri articulos fidei discuciunt-, presupposito tamen illo, quod vivant in suis actibus virtuose. Quoad dictum b. Gregorii dicitur, quod fides non habet meritum, si solum humana racio deduceret ad credendum, ita quod intendit b. Gregorius neminem quidquam mereri solum in credendo humane racioni;ii non tamen vult ne- gare, quin fulciendo fidem humana racione aut noticia experimentali contingit hominem meritorie diligere evidencias ad firmandum efficaciter fidem suam. Multa enim experimenta habebant Apostoli de operibus miraculosis et meritoriis Christi. Sic enim Christus pro- bavit fidem sue resurreccionis ab experimento sensuum dicens: »Palpate et videte« (sc. solliditatem corporis) et Thome precepit manus mittere in latus etso clavorum loca ad firmandum fidem. Et ideo argumentorum a sensibus Johannes Ewangelista habens memoriam confirmabat et ipse alios dicens 1a Johannis 1°: »Quod audivimus et vidimus, annuncciamus vobis, et manus nostre »contrectaverunt de verbo vite et vita manifestata est, et vidimus; »et testamur et annuncciamus vobis vitam eternam.« Ad quam nossi perduceresi dignetur si etc. 10 15 20 25 I4A 30 35 77) D; H ex corr.: post suam I. — 78) Codd.: post articulus I. — 79) Codd.: discunt I. — 80) Codd.: om. H. — 81) I: om. HDA.

Strana 12
12 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., A. Inceptio, II., 1.—2. II. Questio.s, 10 15 I4B 20 25 Utrum increata Trinitas sacram scripturam, que est sa- piencia et sciencia dignissima, donat solum ex gracia hominibus, ut perpetue sint salvati? 1.) Arguitur primo contra primum suppositum questionis sic: Nulla doctrina, que supponit sua principia aliunde, digna est nomine sapiencie, quia sapientis est ordinare et non ordinari, ut dicitur 1° Methaphisice. Sed sacra scriptura est doctrina, que supponit sua principia aliunde, quia ass luminess superioris sciencie, que (sc. ests4) Dei et beatorum. Igitur sacra scriptura non est digna nomine sapiencie et per consequens non est sapiencia. Item quod non sit sciencia, arguitur sic: Omnis sciencia procedit ex per se notis; sed sacra scriptura non procedit ex per se notis, quia ex articulis fidei, qui non sunt per se noti: igitur sacra scriptura non est sciencia: consequencia tenet in baroco‘; maior est doctrina Philosophi et minor patet ex eo, quod sacra scriptura fundamentum recipit in articulis fidei, qui non ab omnibusss con- ceduntur; non enim omnium est fides‘ 2a ad Thessal. 3°. Contra tercium suppositum arguitur sic (sc. quod non sit dignissima de per se certitudor: Pertinet ad dignitatem sciencie, ut, que est cerciorse, sit dignior. Sed alie sciencie sunt, de quarum principiis dubitari non potest; videntur esse cerciores, quam sacra scriptura, cuius principia (sc. articuli) dubitacionem recipiunt: ergo sacra scriptura non est doctrina dignissima. — 4° contra questionem in se arguitur sic: Increata Trinitas donat sacram scripturam ho- minibus ad salutem ex merito, ergo non solum ex gracia; con- sequencia videtur esse nota, sed antecedenss- probatur,, sic: In- creata Trinitas donat hominibus beatitudinem ex merito : ergo et sacram scripturam, que est medium ducens ad beatitudinem. Igitur argumentum verum. — 30 35 2. Quia in actibus meis frequenter a Patre et Filio et Spiritu Sancto capio inicium, ut Pater donaret ex sua gracia po- tenciam, Filius sapienciam et Spiritus Sanctus benevolenciam ad complendum meritorie actus meos : ideo in presenti actu recom- mendacionem ab illis tribus personis sanctissimis inchoavi, et cum ille tres persone sint increata Trinitas, igitur ex racione simili ab ipsa Trinitate Sacratissimass orditus sum questionis titulum transiens per media versus finem ultimum, qui est salus perpetua salvan- dorum. Ponitur ergo in questionis titulo Increata Trinitas': unde, quia ipsa est principium omnium rerum productarum, igitur dico 82) H; om. ID; movetur circa inicium Sentenciarum add. H. — 83) Codd. aliunde pessime D. — 84) Codd.: post Dei ponit I. — 85) Codd.: hominibus pessime D. — 86) Codd.: reccior male I. — 87) Codd.: arguitur male I. — 88) Codd.: sanctissima I.

Strana 13
Sacra Trinitas sunt tres personae et una essentia. 13 in principio, quod 'increata Trinitas est Pater et Filius et Spiritus Sanctus' unus Deus simplex, inmensus, eternus, inmutabilis, omni- potens, omnisciens, omnivolens, summe bonus et ineffabilis, de quo dicit Apostolus Romanorum 11°, ll ex quo omnia, per quem omnia, in quo omnia. Ubi hec preposicio 'ex' dicit aucto- ritatem et esse a nullo, et Patri competit, qui est principium sine principio; sed hec preposicio per‘ notat medium et esse ab alio, per hoc intelligitur Filius, qui est principium de principio; et hec preposicio in‘ notat conservacionem esse ab aliis et propter hoc conpetit Spiritui Sancto, qui est continencia omnis boni. Et patet, quod in unitates, nature divine sunt tres persone, quarum prima est a nulla, 2a per generacionem est a sola prima, et 3a per com- munem inspiracionem est a prima et secunda. Istud tamen sic estsi, quod trinitas personarum non excludit ab essencia unitatem. Nam dicit divinitatis secretarius 1a Joh. 5°: »Tres sunt, qui testi- »monium dant in celo: Pater, Verbum et Spiritus Sanctus: et hii »tres unum sunt.« Ecce unitas essencie. Ymmo et Deus met dicit Joh. 10° : »Ego et Pater unum sumus« et potest hec inmensa veritas,i sic swaderi: Quia,, qui crederet Deum non posse summe communicare se, negaret in eo potenciam; qui vero crederet eum posse, sed nolle, negaret in eo clemenciam; qui vero crederet eum velle et posse, sed nescire, negaret in eo sapienciam: cum autem potuerit, voluerit et sciverit se summe communicare, hoc fecit eternaliter, sc. habendo dilectum, i. e. Filium, vel condilectum, i. e. Spiritum sanctum. Et rogo, quis dubitat, quin ex pura philo- sophia a posteriori demonstrari poterit esse unam primam essenciam vel naturam, quam Deum dicimus? Et cum illa sit optima atque perfectissima, plenissime ac delectabilissime legit intus se ipsam cum omnibus suis proprietatibus, et per consequens cum quolibet adsignando. Et cum non potest interpellari in ista intelleccione incipiendo vel desistendo, quia alias secundum philosophos vilesceret indigens ad suam beatitudinem causa extrinseca adiuvante, si igitur ista prima natura ita se habeat, quis dubitat, quin habet potenciam, secundum quam potest sic ad intra agere? Et cum illa potencia non potest ociari, ex racione eadem necesse est, ut ab illa po- tencia equaliter et sapienter procedat actus intrinsecus. Et necesse est, quod ex illa potencia ac verbo et sapiencia sibi equali pro- cedat res tercia, que est quietacio vel conplacencia in se ipso: et illa tria vel illas,, tres,, res,, vocat ecclesia Patrem et Filium et Spiritum Sanctum. Ergo, o gentilis, accepta racione ista, accede propinquius, accipe signacionem,s sancte Ecclesie et consenciens Cristiane fidei aliqualiter percipies increatam Trinitatem, que regit singula suaviter, a qua inicium capit questio, qua,4 queritur 10 15 20 25 30 I4D 25 14C 40 89) Codd.: post divine D. — 90) Codd.: om. D. — 91) Codd.: post swaderi D. 92) Codd.: I legit istis tribus ter pessime. — 93) Codd.: significacionem H. — — 94) Codd.: quia I.

Strana 14
14 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., A. Inceptio, II., 3. utrum increata Trinitas sacram scripturam que est sapiencia et sciencia dignissima, donat solum ex gracia hominibus, ut perpetue sint salvati?" 10 I 15A 20 25 30 35 [15B §3. Pro qua explananda, ut ipsa increata Trinitas dona- verit, supponitur ex supra dicto duplici testimonio fore increatam infallibiliter Trinitatem. Et tunc noto, quod questio presupponit tria et unum querit: 1° presupponit, quod sacra scriptura sit sapiencia, 2° quod,9 sit sciencia, 3° quod sit doctrina dignissima — et tunc 4° querit, an ipsam increata Trinitas donat hominibus solum ex gracia, ut perpetue sint salvati. Et ita ponam breves quatuor conclusiones: tres de supposito et unicam de quesito. Pro suppositis ergo questionis ego noto, quod scriptura sacra unomodo dicitur per modum obiecti seu materie obiectivalis, sicud et fides katholica capitur per modum obiecti sive materie obiecti- valis iuxta illud in simbolo Athanasii,5 :Ill »Hec est fides »katholica, quam nisi quisque fideliter firmiterque crediderit, salvus »esse non poterit.« Et sic scriptura sacra est verbum Dei Christus cum hiis, que per ipsum generi humano sunt dicta et revelata, ut sub obtentu eterne beatitudinis ab hominibus teneantur firmiter et credantur. Ex quo sequitur, quod omnis veritas directiva ho- minis, ut debite serviat Deo suo, est scriptura sacra vel ex- plicite vel inplicite credenda ab hominibus et tenenda, cum omnis talis est lex necessario per fidem hominum adinplenda iuxta Salvatoris illud iuramentum Matth. 5° : »Amen dico vobis, donec »transeat celum et terra, iota unum aut unus apex (i. nulla veritas per os meum dicta) »preteribit, donec omnia fiant.« Tales enim veritates sunt verba Christi, non pretereuncia, nisi tempore suo sint inpleta. — Aliomodo scriptura sacra dicitur per modum forme vel habitus vel actus formalis respectu obiective scripture, descripte superius, et sic scriptura sacra est cognicio verbi Dei Christi et eorum, que per ipsum,s humano generi sunt dicta et revelata, ut sub obtentu eterne beatitudinis ab hominibus firmiter teneantur et credantur, sive sit talis cognicio, que est simplex adhesio veritatis, sive habitus ex principiis deductus, sive habitus, quo fides traditur97, defenditur et per raciones declaratur ex principiis homini nocioribus. Et secundum istam tripertitam distinccionem sunt diversificati theologi : primi sunt boni simplices homines, qui fide presuppositags adherent firmiter verbo Dei et cuilibet eius veritati. Alii sunt racionibus declarantes et defendentes katholicam veritatem, ut magistri laborantes,9 vel scientifici sacerdotes legem 'Dei populo declarantes; tercii sunt, qui habitis questionibus ex principiis fidei quiescunt in illis sine declaracione et defensione quoad alios. — Tercio modo scriptura sacra dicitur vox vel scriptum vel signum signans verbum Dei Christum vei veritatem aliquam, que est per29 95) Codd.: Anastasii I. — 96) Codd.: ipsam I. — 07) D: trahitur H, creditur I 98) D: supposita I, presum pta H.

Strana 15
Sacra scriptura est triplex: in re, in anima, in signo. 15 Christum, tradita hominibus, ut sub obtentu beatitudinis teneatur et credatur; et ista scriptura est variabilis secundum diversa ydiomata, diversas voces vel diversos caracteres, ymagines pictas sive sculptas, prima scriptura sacra, sc. obiectiva, sanctitate,9 non variata. Ex quo patet quod ymagines Christi passionem eius noti- ficantes sunt scriptura sacra tam laycis intelligentibus quam eciam literatis ; 2° patet, quod omnia ydiomata, quibus passio Christi vel alia Christi veritas designatur, similiter scripture talium ydiomatum sunt scriptura sacra. Ex quo ulterius sequitur, quod non officit, sed proficit diversis ydiomatibus exprimere et eorum propriis caracteribus describere veritates latino ydiomate signatasioo vel eius caracteribus conscriptas; sic enim ad profectum ecclesie Matheus scripsit ewangelium in hebreo, Marcus in ytalico, Lucas in syro et Johannes in greco ydiomate, ut quadrifarie eadem veritas signaretur. Ex istis patet, quod triplex est sacra scriptura: prima obiectiva ex parte rei, alia informativa anime, 3a significativa, ut vox in aere vel signum in scripto. Prima intoi reion, secunda in anima, tercia in aere, codice vel pariete, vel alio disposito scribi. Prima scriptura obiectiva dicitur aliqualiterio, formaliter sacra, quia ei inest formaliter sanctitas vel quia est ipsamet sanctitas: Cristo namque formaliter inestros sanctitas; est eciam efficienter sacral, quia efficit in creaturis racionalibus,o4 sanctitatem. Relique vero due scripture non formaliter, sed quodammodo efficienter dicuntur sacre, cum racionalem moveant creaturam, ut sit sacra; et tercia dicitur significative sacra, ut supra dictum est ex eo, quia signatios scripturam sacram, que formaliter subiective vel efficienter dicitur esse sacra, et patet ulterius, quod deficiente de,o facili in signo scriptura sacra prima scriptura non deficiet, iuxta illud verbum Salvatoris Matth. 24° et Luce 21°: »Verba mea »non preteribunt« (sc. quoad signataios) quamvis voces prolate deexistent, iuxta illud Philosophi in Predicamentis: »Dictum est, et amplius non potest sumi.« Ex isto ulterius patet, quod sriptura sacra primo modo dicta secundum nullam partem potest falsificari, et per consequens nec sensus Spiritus sancti, quem pretendit in caracteribus designatus, quem vocat Jeronimus specialiter scripturam sacram, dicens in Epistolam ad Ga- latas': »Non debemus putare in verbis scripturam esse ewan- »gelium, sed in sensu (i. in veritate designata), non in superficie, »sed in medulla, non in sermonum foliis, sed in radice racionis « Et idem dicit in Originali super Matth. 14°. Et sanctus Thomas 1a parte q. 1a articulo ultimo in solucione tercii argumenti ostendens, quod sensus parabolicus sacre scripture sub litterali continetur, infert dicens: »In quo patet, quod sensui litterali »sacre scripture nunquam potest subesse falsum«; et idem patet 10 15 20 15C 25 30 35 40 99) I; stante DH. — 100) Codd.: significatas H. — 101) Codd : recte H. — 102) H; aliqua Codd. — 103) Codd.: post namque I. — 104) Codd.: ra cionabilibus I. 105) I: significat HD. — 106) Codd.: significata H.

Strana 16
16 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., A. Inceptio, II., 3.—4. per beatum Augustinum libro 11° contra Faustum et sepe alibi. Unde et hoc pretendebat increata sapiencia, que dicit Proverbiorum 8°: »Iusti sunt omnes sermones mei, non est »in eis pravum quid, neque perversum; recti sunt intelligentibus »et equi invenientibus scienciam.« Est enim scriptura sacra primo modo dicta principaliter ut speculum, in cuius qualibet parte con- 15D tinuata cum altera potest homo videre Trinitatem, se ipsum et viam, per quam in ipsam Trinitatem tenderet, et se a macula purgaret habita, et in posterum precaveret sollicite de habenda. Et patet, quam stulti sunt, qui dicunt, quod scriptura sacra de virtute sermonis foret falsa. Sicud enim stulti sunt, qui solem bipedalem esse asserunt, quia ipsi sic concipiunt, et sicut stulti sunt, qui Trinitati increate corporeitatem formaliter inesse asserunt, quia sic ipsi concipiunt, sic stulti sunt, qui sacram scripturam falsam esse dicunt, quia sic ipsi false concipiunt. Non enim Tri- nitas est falsa vel corporea, nec sol bipedalis propterea, quia ipsi false concipiunt; similiter nec scriptura sacra. Ergo desistant a tali sensu temerario et subiciant intellectum suum sensui litterali, quem Spiritus sanctus flagitat. Qui eciam dicit Ecclesiastici 41°: »Conparate vobis sine argento sapienciam et collum vestrum »(i. elatam17 intelligenciam) subicite iugo eius et suscipiat anima »vestra disciplinam (i. ipsius informacionem); in proximo enim »est invenire eam.« Et tantum quoad primum notabile. 10 15 20 Notabile secundum. 30 35 I6А §4. Secundo notoros, quod sicud scire est rem noscere ex sensu, fide, racione vel intuitive, sic sciencia est noticia sensualis, fidei, racionis vel intuitiva in genere. Et sicud specialius scire est aliquid racione percipere, ut dicit Augustinus 1° libro De libero arbitrio, sic specialiter sciencia est noticia in anima ex racione vel racionibus causata, quam vocat Commentator super 2m Phisicorum habitum veridicum conclusionum De- ductarum ex principiis manifestis ipsi deducenti. Et Aristoteles primo Posteriorum vocat scire simpliciter et non sophistico modo. Et quia racio est duplex sc. superior, que consulit leges eternas divinarum disposicionum, et alia inferior, que consulit leges inferiorumio9 causarum et effectuum naturalium, inde est, quod noticia vel habitus perficiens racionem superiorem vocatur proprie sapiencia, et noticia vel habitus perficiens racionem in- feriorem vocatur sciencia. Unde Augustinus De Trinitate 14° dicit, il quod sciencia est proprie cognicio humanarum rerum, sapiencia vero divinarum, quamvis laxius loquendo utraque noticia vel habitus dicatur sapiencia et sciencia. Ex quo patet, quod sapiencia et sciencia unomodo distingwuntur et aliomodo coincidunt; 25 107) Codd.: electam I. — 108) H: nota ID. — 109) Codd.: in H ab h2 ; h scripsit infimarum.

Strana 17
Notabilibus expositis conclusionem primam Hus M. Stephano Palecz offert. 17 2° patet, quod sapiencia dicta proprie est superior dignitate, quam110 sciencia dicta proprie, intelligendo utramque illarum esse noticiam acquisitam humanitus vel homini divinitus inspiratam111. Tercio noto, quod sapiencia proprie est cognicio divinarum rerum et causarum altissimarum, omnium scienciarum caput habens, ex 6° Ethicorum. Quarto noto, quod sciencia dicitur altera dignior ex 1° De anima', vel quia est de nobiliori subiecto vel quia est cercior; et ego112 addo, quod eciam una sciencia est dignior altera racione modi ipsam tradentis, et racione finis, in quem tendit. Ultimo noto, quod gracia, ut michi ad propositum sufficit, primo est ex parte Dei, qua Deus habet creaturam sibi gratam ad bonum creature; et illa gracia non est nisi bona voluntas Dei, qua diligit creaturam. Alia gracia est ex parte creature, qua creatura formaliter est grata Deo, et sic est formaliter,13 gratificans Deo ipsam creaturam: et secundum istam duplicem graciam potest primo sic titulus intelligi: Utrum increata Trinitas donat hominibus sacram scripturam solum ex sua propria gracia' nullo merito hominum et sic nulla eorum gracia pre- cedente, vel: utrum donat solum ex gracia gratum faciente, ut (faciendo aliquod premiabile) perpetue sint salvati? 15 20 Prima conclusio. §4. Conclusio 1a. Sacra scriptura habens se per modum forme est sapiencia proprie dicta. Probatur. Omnis cognicio racio- nalis creature respectu divinarum rerum et causarum altissimarum est sapiencia. Sed scriptura sacra, sc. secundo modo dicta, habens se per modum forme est cognicio racionalis creature respectu divinarum rerum et causarum altissimarum. Igitur scriptura sacra habens se per modum forme est sapiencia. Consequencia nota est, quia in Darii: maior patet ex notabili 3°, et in minori pre- dicatum et subiectum supponunt pro eodem. Igitur conclusio vera. Corellarium. Scriptura sacra respectu obiecti est certissima; patet, quia respectu causarum altissimarum eternarum. Corellarium. Scriptura sacra est sapiencia de sapiencia: patet, quia de causa altissima. Corellarium. Scriptura sacra est profundissima sciencia: patet, quia de rebus divinis. 25 16 B 35 Istam conclusionem offero reverendo magistro meo Stephano de Palecz114, sacre theologie baccalario, ad corrigendum, tamquam sapientissimo methaphisico. 40 110) Codd.: qua I. — 111) Codd.: in D notabile tercium add. di. — 112) Codd.: ergo I. — 113) H (partim ab h2): forma Codd. — 114) Codd.: Paleč A. 2

Strana 18
18 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., A. Inceptio, II., 5.—7. Conclusio secunda. §5.) Conclusio secunda. Sacra115 scriptura est sciencia. Probatur: quocunque scitur Deus et quo scitus diligitur et per quod dilectus attingitur, hoc est sciencia. Sed scriptura sacra est, quo scitur Deus et quo scitus diligitur et per quod dilectus attingitur: igitur scriptura 1s sacra est sciencia. Maior est nota ex 'quid no- minis' et ex 2° notabili, et minor evidet ex illo dicto Salvatoris Joh. 5° dicentis: »Scrutamini scripturas, quia vos putatis in ipsis »vitam eternam habere; et ille sunt, que testimonium perhibent »de me.« Secunda conclusio specialior: scriptura sacra est proprie sciencia. Probatur. Omnis certa veritatis adhesio, que est terminus discipline, est proprie sciencia. Sed scriptura sacra est huiusmodi: igitur conclusio vera. Minor patet eo, quod sacra scriptura est habitus ex necessariis et aliquibus principiis per se notis, propter quem habitum sunt discipline, cum omnia, que sunt in sciencia, ordinantur ad scire. Maior probatur: Omnis firma veritatis adhesio per lumen naturale vel per lumen supernaturale est sciencia. Sed omnis certa veritatis adhesio, que est terminus discipline, est huius- 20 modi. Igitur maior vera. Corellarium: Scriptura sacra nec est opinio, nec error. I I6 C Patet, quia est proprie sciencia. Corellarium: Scriptura sacra habet propria principia ne- cessaria. Corellarium: Scriptura sacra habet conclusiones proprias patet, quia est sciencia proprie dicta. Istam conclusionem cum subalternata conclusione et corellariis offero reverendo magistro Nicolao StOr1i7, sacre theologie baccalario formato, tamquam scientificoris theologo ad examinandum, so an sint bene dicta vel melius corrigenda. 10 15 25 35 40 Conclusio tercia. §6. Conclusio tercia. Scriptura sacra est qualibet alia a se sciencia dignior et sic dignissima. Probatur. Scriptura sacra est de subiecto sive obiecto nobilissimo et est cercior racione docentis, quia Spiritus Sancti, et racione modi et finis per se optimi. Igitur est sciencia dignissima. Consequencia tenet ex no- tabili 4° et antecedens arguitur: nam scriptura sacra est de Deo, unde et nomen ab eo accepit, ut dicatur theologia, et docetur a Spiritu Sancto, qui est veritatis doctor infallibilis, et nec fallax, ut canit scriptura; et docetur propter finem optimum, sc. vitam eternam, ut dicunt sanctorum testimonia: igitur argumentum verum. Et hanc conclusionem novit gentilis Aristoteles, qui dicit 115) Codd.: post scriptura I. — 116) Codd.: post sacra I. — 117) In I Stor, ab I' Stòer; H om.; D Stor; Stoer A. — 118) Codd.: scientissimo I male.

Strana 19
Conclusionem secundam M. N. Stoer, tertiam M. Petro Mangolt Hus offert. 19 1° Metaphisice : »Nulla sciencia est nobilior119 et honorabilior1 20 »methaphisica, quoniam ipsa est maxime divina et quia de Deo »est, et Deus eam habet maxime.« Corellarium: Scriptura sacra supra quamlibet aliam scien- ciam est appetenda. Corellarium: Scriptura sacra est omnium aliarum scien- ciarum doctrix optima et magistra. Istam conclusionem offero reverendo,, et, religioso fratri Petro Mangolt, sacre theologie baccalario formato, tamquam ponderatori rerum acutissimo ad librandum, an sacre theologie dignitas sit plus aliis ponderanda. 10 Conclusio quarta. §7.) Conclusio quarta. Increata Trinitas sacram scrip- turam donat ex gracia hominibus; et non: increata Trinitas sacram scripturam donat solum ex gracia hominibus, ut perpetue sint salvati. Conclusio ista habet duas partes; prima pars probatur sic: Quidquid increata Trinitas donat hominibus, donat ex sua bona voluntate, qua diligit homines, igitur ex gracia. Consequencia tenet ex notabili ultimo et antecedens patet eo, quod nichil potest cuiquam donare, nisi ex bona voluntate, qua vult cuilibet creature bonum. Et tunc subsumendo: Quidquid increata Trinitas donat hominibus, donat ex gracia. Sed sacram scripturam increata Trinitas donat hominibus, igitur donat ex gracia. Consequencia est bona et maior probata; minor probatur: »Omne datum optimum et omne donum perfectum desursum est descendens a Patre luminum« i. e. a Trinitate increata Jacobi 1°. Sed sacra scriptura est datum optimum et donum perfectum, igitur est descendens a Patre luminum. Consequencia bonaii1 et minor patet ex eo, quia ipsam optimus pater dedit et donavit propter finem optimum attingendum; et isto dicto eliditur instancia, qua vellet quis obicere, dicens, quod scriptura sacra, de qua in presenti loquimur, non esset datum optimum atque donum. — Secunda pars conclusionis, puta ista: non increata Trinitas sacram scripturam donat solum ex gracia hominibus, ut perpetue sint salvati, probatur sic: Increata Trinitas donat sacram scripturam ex merito, ergo non solum ex gracia. Tenet consequencia eo, quod meritum et gracia, de qua in notabili dictum est, realiter distingwuntur. Sed antecedens patet de multis ex scriptura: primo de matre Christi, cui data est prophecia ex merito fidei. Nam Luce 1° dicitur: »Beata, que credidisti,« (ecce meritum fidei) et sequitur: »quoniam perficientur in te ea, que dicta sunt tibi a Domino. Et ait Maria« (quid ait? Ea sc., que dicta sunt ei a Domino): »Magnificat anima mea Dominum« etc.122 Patet idem [I6 D 25 30 35 13 119) Codd.: om. H. — 120) Codd.: homo raor I ab correctore correctum; H addit: et dignior; h2 superscripsit nobilior. — 121) Codd.: nota H. — 122) Codd.: et add. H. 25

Strana 20
20 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., A. Inceptio, III., 1.—2. Ii I7A de David Ecclesiastici 47° ubi dicitur, lll quod propter merita exaltavit eum123 Dominus in verbo glorie. Patet eciam de Moyse, Ecclesiastici 45°, et de Salomone, 31 Reg. 3°, et de Apostolis Matth. 10°. Et cum hiis hominibus donaverit sacram scripturam, ut perpetue sint salvati, sequitur pari racione, quod aliis hominibus donat illam scienciam propter vitam glorie consequendam, et hinc Luce 1° dicitur: »Ad dandam scienciam salutis plebi124 eius in »remissionem peccatorum eorum.« Corellarium: Omnis homo sciens sacram scripturam habet 10 eam ex gracia. Corellarium: Scriptura 25 sacra debet legi, audiri et pre- dicari propter vitam eternam. Corellarium: Questio quoad supposita est vera, sed quoad quesitum12s falsa. Istam ultimam conclusionem cum adiunctis offero reverendo et religioso fratri Johanni, sacre theologie baccalario, tamquam gracioso meo magistro, ut cum sit Johannes, i. e. in quo est gracia, me Johannem, in quo debet esse gracia, de increate Trinitatis gracia, si quid male dixerim, corrigat et informet. Et totam questionem omnibus mecum in sentenciis con- currentibus offero, cupiens ab eis plenius informari. Raciones autem adductas in oppositum suppositi nunc obmitto causa brevitatis. 15 20 XIII. 25 30 I7B 25 1.) Iam restat cum venerandis magistris meis et dominis supra dictis conferre et contra eorum dicta secundum conswetu- dinem replicare. Et primo contra reverendum magistrum meum Stephanum de Palecz, qui dicit in corellario quinti notabilis, quod nulla creatura creative potest aliam creaturam producere, et probat, quia nulla talis, sed solus Deus possit esse cuiuscunque fontale127 principium. Contra: Christus Jesus est creatura et Christus Jesus creative aliam creaturam produxit: igitur alia creatura potest aliquam creative producere. Consequencia tenet per similem con- cludentem plura, minor nota est, quia Christus Jesus est creator mundi. Si concedit maiorem, sc. Christus est creatura, tunc contra- dicit fratri Petro Mangolt, qui dicit in 3° corellario12s 3e conclusionis: »'Christus est creatura‘ hec1 9 est proposicio simpliciter falsa.« Si concordat cum reverendo fratre Petro, tunc arguitur ambobus sic: Hec est veritas Christi propria, quam dicit: »Deus creavit me« vel »ab inicio creata sum« Ecclesiastici 24°130, ut patet per b. Jeronimum super Epistolam ad Galatas. Qua con- 40 123) Codd.: dicens add. I male. — 124) Vulg., I ex corr.: plebis Codd. — 125) Codd.: post sacra H. — 126) Codd.: est add. H. — 127) Codd.: fontis I. — 128) Codd.: post in H. — 129) Codd.: sed I. — 130) Codd.: 59 D.

Strana 21
Conclusionem quartam Hus fr. Johanni offert et contra M. Palecz arguit. 21 cessa arguitur sic: Christus dicit vere: »Deus creavit me«, ergo vere Christo inest vel infuit creacio passiva. Consequencia nota est. Tunc sic: Cuicunque inest formaliter creacio passiva, illud est creatura. Sed Christus est, cui inest vel infuit formaliter creacio passiva, igitur Christus est creatura; maior nota est ex quid nominis' creatura, et minor est consequens prioris bone con- sequencie, cuius antecedens est verum et consequencia est in Darii: igitur etc.35 Et confirmatur per dictum Jeronimi ubi supraisi qui dicit: »Multi timore, ne Christum creaturam dicere conpellantur, »totum Christi misterium negant, ut dicant non Christum in hac »sapiencia, sed mundum per sapienciam signari; nos libere pro- »clamamus, non esse periculum eum esse creaturam, quem verum »esse hominem et crucifixum et malediccionem 32 tota spei nostra »reverencia profitemur.« Confirmatur per Apostolum ad Ga- latas 4°, qui dicit: »Deus misit filium suum, factum ex muliere,« ex quo dicto summe katholico arguitur sic: Christus missus est, factus ex muliere, ergo vere factus et creatus; sicud simpliciter vere fuit homo. Nec estimo, quod magister meus Stephanus vel eciam frater Petrus vellet esse de numero illorum, qui corrumpentes textum Apostoli dicunt: 'non debet dici factus, sed natus', quos ven. Beda reprehendit, nec secundorss estimo, quod vellent negare istam consequenciam: 'Christus factus est ex muliere, igitur realiter fuit factus‘;! ac si vellent dicere, quod iste terminus 'ex muliere‘ sit distrahens, sicud iste terminus mortuus‘. Nam beata Virgo, ymmo totum, quod Deus in ipsa exercuit in Christi nativitate, fuit sine ficticia positum, ut docet Augustinus cum ceteris sanctis. Confirmatur 3° : Quidquid realiter paciebatur, moriebatur, hoc erat creatura ; sed Christus Jesus realiter paciebatur, moriebatur: igitur Christus Jesus erat creatura. Consequencia tenet sine defectu signabili; maior patet ex eo, quia Deitas non potest pati, nec Deus, nisi esset creatura. Sed minorem canit tota Ecclesia: ergo argu- mentum est probatum. Item arguitur sic: Jesus Christus per assumptam humanitatem vel est aliquid, vel nichil. Si nichil, ergo nec homo. Consequens hereticum. Si aliquid, et non accidens : ergo substancia facta, ergo Christus est134 facta substancia. Tunc sic: Christus est facta sub- stancia Sed omnis facta substancia est creatura: igitur Christus est creatura. Consequencia tenet in quarta figura per reduccionem in Darii, minore posita pro maiori, et e contra. Hec simul contra reverendos magistrum Stephanum Palecz et fratrem Petrum Mangolt, et specialiter contra ipsum, qui michi istam proposicionem 'Christus est creatura‘ simpliciter falsam asserens deputavit. 2. Contra conclusionem primam reverendi ma- gistri mei Stephani, que dicit 'Mundus architipus est, quia multitudo 131) H; in I et D inepte abbreviatum. — 132) Codd.: in HD paene male- diccioni. — 133) Codd.: post estimo H. — 134) Codd.: post facta I. 10 15 20 HI2C 25 30 25 40

Strana 22
22 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, . A. Inceptio, III., 2.—3. omnium racionum ydealium possibilium in mente divina est.' Contra sequitur: multitudo omnium racionum ydealium possibilium in mente divina est, igitur multiplicitas omnium racionum possibilium in mente divina est. Consequencia tenet, quia sicut in numeris datur multiplicitas, sic in multitudine omnium numerorum. Sed consequens videtur esse inpossibile; nam sequitur: multiplicitas in mente divina omnium racionum ydealium possibilium est. Sed illa multiplicitas est racio ydealis, igitur illa multiplicitas in Deo est. Sed cum racio ydealis non aliud, sed penitus idem essencialiter cum mente divina est, ut met magister meus dicit in corpore eiusdem questionis, ergo multiplicitas non aliud, sed penitus idem essencialiter cum mente divina est. Ex quo sequitur, quod mens divina est multiplex, nam sequitur: Quecunque sunt idem essen- cialiter et unum non est alterum a reliquo, illa de se mutuo verego affirmative predicantur. Sed per datum multiplicitas et mens divina sunt huiusmodi: igitur de se mutuo predicantur; ergo mens divina est multiplex; et cum illa sit Deus, pari argumento sequitur, quod Deus sit multiplex. Consequens est contra philosophiam et contra sacram scripturam: ergo et illud, ex quo videtur istud sequi. — Preterea sic : mundus architipus est, qui est de135 facto exemplar mundi corporeiias perfectissimi,s7, summe possibilis, ut magister ponit. Sequitur 1°, quod mundus architipus et mundus corporeus sunt facta; 2° sequitur, quod illi duo mundi simul eternaliter sunt; 3° sequitur, quod duo contradictoria invicem contradicencia ex parte rei sunt; sed ista sunt,9 falsa, ergo et conclusiones, ex quibus ista secuntur. Prima consequencia probatur sic: mundus architipus et mundus corporeus sunt, ut magister dicit, et non sunt Deus; ergo sunt aliqua non-deus. Tunc sic: Omnia per ipsum facta sunt. Sed mundus architipus et mundus corporeus sunt aliqua: igitur mundus architipus et mundus corporeus facta sunt. Consequens videtur esse contra magistrum, nam mundus architipus per ipsum eternaliter est; et consequencia bona, quia in Darii: maior canitur a tota ecclesia, quia 'omnia per ipsum facta sunt' et minor patet: nam mundus architipus est, et mundus corporeus est, et non penitus unum singulareras ambo mundi suntgo: igitur oportet, ut quidem mundus architipus et mundus corporeus aliqua sint. — 2a consequencia probatur sic: mundus architipus est et mundus corporeus est: igitur simul eternaliter sunt; nam, si non, da, quod mundus corporeus incepit existere: quo dato 1 18 A arguitur sic : Il Mundus corporeus incepit existere, et nichil preter Deum existebat ante eius incepcionem; igitur mundus corporeus potuit passive esse ante primum instans creacionis, et sic priusquam factus est. Consequencia tenet, cum in omni facto esse precedit posse esse; tunc sic: mundus factus potuit esse, priusquam factus 17D 10 15 20 25 30 35 135) Codd.: ex D. — 136) Codd.: in I male abbrevialum. — 137) Codd.: perfectissima I. — 138) Codd.: sanre D.

Strana 23
Expedito Magistro Stephano Hus contra fratrem P. Mangolt arguit. 23 est; igitur factus est post suum passivum posse esse. Sed suum posse esse passivum est aliquod eius esse : igitur mundus corporeus prius habuit esse preter mundum architipum et preter suum factum esse ; ergo fuit vel est dare esse post Deum, post mundum archi- tipum et ante mundumise factum: et per consequens mundus factus ex alio preter Deum habet esse consequens contra creacionem mundi et contra magistri mei posicionem. Ergo videtur suum dictum non posse stare140. — 3° inferebatur, quod duo contra- dictoria sibi contradicencia ex parte rei sunt. Probatur. Si multitudo omnium racionum ydealium possibilium in mente divina est, contra- dictoria ad invicem ex parte rei sunt. Si non, da oppositum con- sequentis sc. nulla contradictoría ad invicem contradicencia ex parte rei sunt. Contra: me sedere ex parte rei est, igitur habet racionem ydealem eternam, secundum quam eternaliter est; et me non sedere est 41 possibile : igitur habet racionem ydealem eternam, secundum quam eternaliter est. Consequencie iste patent ex po- sicione magistri mei et prima pars est vera, quia sedeo, et secunda pars si negetur, detur oppositum: quod me 4, non 43 sedere est inpossibile; et hoc144 dato pari racione nullum erit possibile con- sequentis145. Sed concessis consequenciis sequitur, quod illa duo sunt146, sc. me sedere et me non sedere. Probatur: quecunque habent raciones eternas in mente divina: illa sunt. Sed me sedere et me non sedere habent raciones huiusmodi, ut dictum est: igitur me sedere et me non sedere sunt, et illa sunt contradicencia147 invicem 4s : igitur consequencia probata. Item contra mundi pro- duccionem arguitur sic: Idem, in quantum idem, semper agit idem ; ergo cum ex voluntate Dei antiqua non provenit accio nova, sequitur, quod iste mundus corporeus non incepit esse, sed cum voluntate Dei antiqua eternaliter manet; nam alias ad novitatem mundi daretur voluntas Dei nova et per consequens foret Deus novus, quod est contra illud Psalmi149 : »Non erit in te Deus recens.« Reverende magister! dignemini accipere ista exilia et me in eis benigniter informare. §3. Iam restat replicare contra reverendum fratrem Petrum Mangolt, sacre theologie baccalarium formatum, qui in sua po- sicione obtulit specialiter pro 3a conclusione: »sicut hec proposicio: Christus est homo dominicus‘ simpliciter est neganda, ita ista Deus factus est homo‘ vel 'homo factus est Deus‘ est katholice affirmanda.« Contra: Omnis homo vel est homo dominicus, vel dyabolicus. Sed Christus est homo, ergo Christus est homo dominicus vel dyabolicus. Consequencia nota est et minor est fides Sed maior probatur: Omnis homo vel obedit virtuose Deo vel viciose dyabolo, 139) Codd.: mundi I male. — 140) Codd.: post dictum H. — 141) Codd.: post possibile H. — 142) Codd.: meum D male. — 143) Codd.: D om. — 144) Codd.: om. I. — 145) Codd.: contingens H. — 146) Codd.: om. I. — 147) Codd.: contra- dictoria H. — 148) Codd.: contradicencia add. H. — 149) H: om. ID. 10 15 20 I8B 25 30 35 40

Strana 24
24 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., A. Inceptio, III., 3.—4. cum nemo possit illis duobus dominis simul servire, ut dicit Christus Matth. 6°. Sed omnis homo obediens Deo est homo dominicus et omnis homo obediens dyabolo est homo dyabolicus ; et Christus est homo obediens Deo Patri, Ad Phil. 2°. Ergo Christus est homo dominicus. Iste consequencie sunt bone et ante- cedencia simpliciter concedenda, ergo et consequens. Et consequens est ista proposicio: Christus est homo dominicus, igitur illa est simpliciter concedenda. Et argumentum, quo probat reverendus frater, non valet. Unde arguit sic: Hoc, quod predicatur de aliquo essencialiter, hoc non potest predicari denominative de ipso; sed Deus' et Dominus‘ predicatur de Christo essencialiter. 1° : maior 18C est falsa, cum omnis predicacio essencialis sit denominativa predicacio, qua nominatur subiectum esse illud, quod de eo pre- dicatur; et videtur ex isto sequi, quod reverendus frater non sit qualitative racionalis. Probatur per suum argumentum: Hoc, quod predicatur de aliquo essencialiter, non predicatur de eo denomi- native; sed racionale predicatur,5o de reverendo fratre essencialiter, ergo non predicatur de eo denominative et per consequens non est qualitative racionalis. Consequens verum, cum racionalitas sit qualitas inexistens ipsi fratri reverendo, ut videtur. Ergo argumentum suum non valuit. 2° videtur minor falsa, que dicit, quod Dominus predicatur essencialiter de Christo. Contra: nulla relacio incipiens esse predicatur essencialiter de substancia eterna; ergo nec esse Dominum.51 de Christo, cum esse Dominum est relacio incipiens esse et Christus est substancia eterna. Item pono reverendo fratri istam proposicionem: 'tu concedis: Christus est homo dominicus qua admissa, quia possibilis, propono sibi eandem. Si negat, tunc negat positum sub forma positi propositum scitum esse tale: ergo male respondet. Si concedit, habeo152 quod152 ipse152 concedit152 'Christus est homo dominicus' et ipse concedit, nisi 'quia est con- cedenda', igitur ipsa est concedenda et per conclusionem est simpliciter neganda; ergo ipsa est concedenda et non concedenda, quod claudit formaliter contradiccionem. Et iterum dicit: »Omne, quod est, quod non fuit prius, dicitur factum.« Contra: nichil est, quod non fuit prius, nam quocunque dato, quod est, ipsum vel est factum vel non factum. Si secundum, est Deus, qui fuit prius quam factum; si vero est factum, ergo erat vita in Deo, cum omne, quod factum est, in ipso vita erat, Joh. 1°. Preterea: Omne, quod factum est, cepit existere: sed Deum esse hominem est 4o factum, igitur Deum esse hominem cepit existere. Maior patet ex 18 D dicto reverendi fratris in probacione et minor arguitur sic : Deum esse hominem est et non eternaliter est Deum esse hominem, sicut non eternaliter Deus est homo ; igitur Deum esse hominem est factum. Consequencia nota est eciam ex probacione eius et 10 15 20 25 30 35 150) Codd.: probatur male I. — 151) Codd.: Deum I. — 152) Codd.: in 1 errore iteratnin.

Strana 25
Expedito fr. Petro Mangolt Hus contra M. Stoer arguit. 25 ultra Deum15s esse hominem est factum: igitur Deum esse hominem incepit esse; sed idem est Deum esse hominem et Deus homo: igitur Deus homo incepit esse, quod est contra corellarium 1m 1e conclusionis 3i1154 articuli, quod dicit: »Quamvis Deus sit155 factus homo, nunquam tamen Deus homo incepit esse.« Et tantum breviter sit,56 contra posicionem reverendi fratris Petri Mangolt, cuius solucione cupio informari. §4. Iam contra rev. magistrum Nicolaum Stôr157, sacre theologie baccalarium formatum, est breviter arguendum, qui in conclusione 1a 21 articuli dicit: Loquendo de potencia absoluta quelibet persona divina potuit incarnari.' Contra: illa potencia absoluta non est diminuta, igitur adhuc post incarnacionem Filii quelibet persona potest incarnari. Ponatur ergo, quod persona Patris est incarnata; quo dato verum erit, quod Pater est incarnatus et verum similiter erit Filius est incarnatus‘ et verum erit verbum Christi Joh. 14°: »Pater maior me est« cum omne verum vero consonat. Sed dato illo primo, non Pater maior erit Christo, cum ex parte personalitatis in divinis sint equales et ex parte assumpte nature similiter equales, vel oportet dare inequalitatem dignitatis in naturis assumptis. Primum non, quia tunc Christus et per con- sequens Deus foret mendax, et in secundo non est assignanda racio, nisi magister meus illam explicare lucide dignaretur. Et posset hic adduci, quod frustra est omnis potencia, cuius nunquam erit actus. Sed quamlibet personam incarnari est potencia, cuius nunquam erit actus: igitur etc.15s Maior est Philosophi et con- sequencia est bona ; ill minorem autem estimo magister non negabit. Item dicit in corellario de potencia ordinata non quelibet persona potuit incarnari'. Contra: quelibet potencia Dei absoluta est potencia ordinata, cum quelibet illarum sit unica Dei et sim- plicissima divina essencia, nec una prior aut minor reliqua, cum utraque sit eterna et infinita. Ergo si de potencia ordinata potuit persona Filii incarnari, potuit et quelibet alia persona divina; et similiter: si de potencia absoluta potuit incarnari, potuit et de ordinata: et sic conclusio 2a interimit primam et e contra, et corellarium erit,59 similiter falsum. arguitur sic: Deus est homo, Item, contra conclusionem 2am igitur omnis Deus est homo; consequencia tenetico ab indefinita in materia naturali ad suam universalem, cum predicatum sit de substanciaisi subiecti, sicut in ista: Christus est homo, que est illius singularis; nec potest dici, quod sit in materia remota, cum sit affirmativa vera, in qua predicatum est idem cum subiecto, nec in materia contingenti, cum nec accidens nec proprium pre- dicatur de subiecto. Sed dato consequente sequitur: Omnis Deus 153) Codd.: est add. I. — 154) Codd.: post articuli H. — 155) Codd.: om. I. 156) Codd.: et pessime I. — 157) Codd.: Setor pessime I. — 158) Codd.: et male I. — 159) I: post similiter Codd. — 160) Codd.: patet H. — 161) Codd.: essencia H. 10 15 20 25 HI9A 30 35 40

Strana 26
26 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., A. Inceptio, III., 4.—5. I9B 15 20 25 30 35 est homo; et persona Patris est Deus: igitur persona Patris est homo, et non nisi per incarnacionem nisi magister vellet extraneare a materia volens concedere parabolice, quod Deus Pater est homo. Item ponit conclusionem 2an 3i articuli istam Tempus in- mediatum post peccatum hominis non fuit conveniens pro in- carnacione Verbi'. Contra: totum tempus inclusum inter primum instans post peccatum hominis et ultimum instans incarnacionis, que instancia claudunt vel clauserunt tempus illud, fuit conveniens pro incarnacione, cum illo tempore fuerit incarnatus. Sed illud tempus fuit inmediatum post peccatum hominis, ut notum est, cum nullum aliud tempus mediabat inter peccatum primi hominis et illud tempus. Ergo conclusio falsa. Item ponit conclusionem 1am 4 articuli istam: »Non erat necesse simpliciter naturam hu- manam reparari.« Contra: simpliciter necessario Deus potuit na- turam humanam reparare et simpliciter necessario voluit ipsam reparare ; igitur simpliciter necesse erat naturam humanam reparari. Maior nota est, minor arguitur: ab eterno voluit ipsam reparare, et non incepit velle ; ergo simpliciter necessario voluit. Et 62 quia ad simpliciter necessariam potestatem Dei et simpliciterisa ne- cessariam volicionem sequitur necessario effectus: igitur ad pre- missas iam expositas sequitur ista, quod simpliciter necesse erat naturam humanam reparari: igitur conclusio falsa. Contra 2am conclusionem 4 articuli et eius tria corellaria, que dicit, quod per nullam creaturam natura humana poterat reparari, contra: Deus potuit concedere164 puro homini Ade, qui deiecit naturam humanam, quod pro illa satisfaceret, cum hoc non inplicat contradiccionem, vel si inplicat, explicet magister meus et deducat, quia alias conclusio cum adiunctis corellariis remanebit inpossibilis vel minime dubiosa. Item: humanitas Christi et non deitas sufficienter meruit reparacionem humani generis; et humanitas Christi est pura creatura, ergo pura creatura fuit sufficiens remedium generis humani. Con- sequencia nota est, similiter et minor ; maior probatur: Nam hu- manitas Christi cum predicacione, passione et ceteris sibi inexi- stentibus servienter meruit et non divinitas, cum illa non servivit, nec paciebatur. Ergo maior vera et per consequens per aliquam 65 creaturam natura humana poterat reparari. Et pro assumpto pro- 19C batorum est illud verbum Salvatoris[ Matth. 20° : »Venit filius »hominis ministrare et dare animam suam in redempcionem pro so »multis.« Hec sint dicta breviter contra conclusiones magistri reverendi cum informacione grato animo acceptanda. §5.) Iam contra rev. fratrem Johannem, sacre theo- logie baccalarium, est instandum, qui ponit 1e conclusionis co- rellarium 1m istud Ex firma intellectus adhesione non potest 162) Codd.: om I. — 163) H: in D errore iteratum, in I post volicionem. 164) Codd.: post homini H. — 165) Codd.: aliam H.

Strana 27
Expedito M. Stoer Hus contra fr. Johannem arguit. 27 argui certitudo sciencie'. Contra: ex firma intellectus Christi ad- hesione arguituriss certitudo Christi sciencie167; igitur ex firma intellectus adhesione arguitur certitudo sciencie : igitur potest argui. Utraque consequencia tenet ab inferiori ad suum superius sine inpedimento. Antecedens probatur ex illo 2a Corinth. 6°: »Qui adheret Deo, unus spiritus est« et tunc subsumendo: Sed Christus adheret Deo, igitur unus spiritus est. Sed data minore patet, quod datur intellectus Christi adhesio: igitur certitudo sciencie Christi ex Dei adhesione. Item ex firma intellectus adhesione datur certitudo istius conclusionis: 'Omnis homo est risibilis, similiter istius: 'Omnis homo perseverando finaliter in gracia est premiabilis': igitur et sciencie. Tenet consequencia, cum omnis conclusio demonstrata ex primis veris inmediatis causis est sciencia 'ex posteriorum'; antecedens probatur ex firma intellectus adhesione istarum pre- missarum 'Omne racionale est risibile‘ et 'omnis homo est racio- nalis', datur certitudinaliter ista sciencia 'omnis homo est risibilis' igitur... Similiter ex firma adhesione istarum premissarum tomnis homo bonus est premiabilis‘ 'sed omnis homo finaliter perseverans in gracia est homo bonus‘ arguitur ista sciencia, quod omnis homo finaliter perseverans in gracia est premiabilis. Maiorem dictat omnis philosophia et omnis lex vera, et minorem ponit Magister optimus et sic Deus Matth. 10° et 24°. Sed illis ambabus adheret et debet adherere intellectus. Igituriss etc.16s. — Item ponit con- clusionem 2am istam : Licet habitus fidei sit habitus firmus et certus certitudine inmutabilitatis, tamen habitus fidei tolletur in regno eterne claritatis.' Contra: quidquid est, fuit, vel erit, hoc non tolletur a Deo, qui est regnum eterne claritatis, igitur nec habitus fidei, cum ipse est, fuit, vel erit. Consequencia nota est et minor; sed maior probatur: Omne, quod est, fuit, vel erit, est Deo presens, ut dicunt concorditer sancti et philosophi, ex eo, quod Deus est simpliciter primum, ergo ante omne aliud a se; et quia est sim- pliciter ultimum, ergo est post omne aliud a se, et non potest sibi inesse pretericio vel futuricio, cum non potest langwere ex- pectando rem futuram vel,69 afficiendo se circa rem preteritam. Sequitur probandum et per consequens corellarium fore falsum dicens 'habitus fidei nullomodo manebit in patria', nam manebit Deo presens in patria, ergo aliquo modo manebit. Item manebit in causa sua finali, sc. in premio, ergo aliquo modo. Item manebit in noticia clare intuicionis, cum cognoscet beatus, quod propter illum habitum fidei taliter premiatur. Corellarium 1m 3e conclusionis dicit: »Ista consequencia non valet fidei discreditur, sciencie autem non discreditur', ergo sciencia est cercior fide.« Contra: consequens iam dicte consequencie est necessarium; igitur sequitur ad quodlibet per communem regulam. 15 20 I9D 25 50 33 166) Codd.: om. H. — 167) Codd.: argui potest add. H. — 168) Codd.: om. I. 169) Codd.: aut H.

Strana 28
28 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., A. Inceptio, III., 5. Item, oppositum contradictorium consequentis17o illius consequencie est inpossibile, et antecedens verum; igitur repugnant et c). Item inpossibile est ita esse, sicut sequitur per antecedens illius con- sequencie, quin ita sit, sicut signatur per consequens; igitur consequencia bona, quod consequens sit necessarium. Patet, quia necessario sciencia Dei est cercior fide: ergo sciencia est cercior fide. Alias deducciones causa brevitatis pretermitto. Contra conclusionem 1am 3ii articuli, que dicit: »Licet per- fectus theologus et vetula stolidissima ceteris paribus disparem habeant cognicionem hic in via, tamen ipsa vetula ita perfecte cognoscet divinam essenciam, sicut ipse theologus in patria.« Contra: ista conclusio primo est dubia, quia pro nulla vetula stolidissima verificata; igitur ista conclusio non est scita et per consequens non est de ea ipsi fratri sciencia. Item ponatur ista17i in esse sic: vetula stolidissima ita cognoscit divinam essenciam, sicut theologus; quo dato vetula stolidissima est sapiens et per consequens non stolidissima, cum nemo sapiens est stolidissimus. Et e contra: non stolidissimum est sapiens. Item si liceret puerilibus uti, vellem, quod reverendus frater descenderet sub hoc nomine theologus in ista proposicione, vetula stolidissima ita cognosceret, 72 divinam essen- ciam, sicut theologus, et pateret in descensu, quod vetula stoli- dissima ita clare cognosceret divinam essenciam, sicut Christus, et per consequens ita diligeret: consequens videtur falsam, ergo et1 70 conclusio.—Et argumentum, quo frater reverendus nititur probare suum propositum, videtur non valere. Nam arguitur sic : Ista vetula habebit tantum in patria de lumine glorie, sicut iste theologus; ergo eius intellectus tantum elevatur et perficitur a Deo, sicut intellectus istius theologi. 1° non valet, quia ex futuro inpertinenter infert presens, dicens habebit', ergo 'elevatur' et perficitur'. Similiter so dato illo, quod sic argueret, 'habebit tantum lumen‘ ergo 'tantum elevabitur' 'et perficietur' eius intellectus a Deo sicut theologi, [110 B adhuc argumentum non valet, quia tunc iterum vetula stolidissima perficeretur et elevaretur tantum, sicut Christus, quod est inpossibile. Unde sicut non sequitur: vetula stolidissima tantum habebit de peccuniis, sicut mulier prudens, ergo tantum gaudebit, sicut mulier prudens. Et sicut non sequitur: tantum lumen solis habet,7s oculis caligans ad illustrandum, quantum habet oculis clarus, ergo ita perficitur in visione oculis caligans, sicut oculis clarus, sic in proposito . . . IIOA 5 10 15 20 25 35 40 Corellarium 3i articuli dicit 'licet voluntas ultimum finem clare visum possit non diligere, non tamen posset ipsum nolle vel odire'. Contra ponatur in esse, quod voluntas ultimum 170) Codd.: om. H. — 171) Codd.: post ista I. — 172) AH: cognoscet Codd. 173) Codd.: habebit I.

Strana 29
Expedito fratre Johanne Hus finem inceptionis facit. 29 finem clare visum a se non diligit, et sequitur, quod non est beata et non odit ultimum finem, nec non vult: ergo totaliter ab ultimo fine et sic a summo bono est,74 per velle amota. Si vero non tunc vult illum finem et non displicenter, ergo placenter, et per consequens diligibiliter: igitur diligit ultimum finem, quod est contra antecedens. Hec sint dicta cum reverencia et informacione reverendi fratris Johannis,75 etc. 174) Codd.: post velle H. — 175) H: om. DI. Sed dubitari potest, utrum genuinum sit an posterius irrepserit.

Strana 30
B. (Prologus. Cupientes aliquid de penuria acs5 de176 nostra176 ... 1. Dimissis divisionibus propter parvulos construitur et exponitur ita textus: Supple : Nos magister Petrus Lombardus, Parisiensis episcopus Cupientes‘ i. e. ex animo desiderantes mittere aliquid" sc. parvum, exile et debile 'de nostra penuria‘ sc. eloquencie ac‘ i. e. eciam 'de nostra tenuitate‘ i. e. modicitate sciencie HIIOCin gazophilacium' i. e. in sacram scripturamll 'cum pauper- cula' subaudi: vidua offerente duo minuta era presumpsimus scandere i. e. ascendere 'ardua' i. e. divina secreta et necessaria, 10 supple: et presumpsimus agere‘ i. e. conponere 'opus‘ supple : innixi divino auxilio fultra vires nostras; statuentes fiduciam' i. e. confidenciam 'consummacionis' i. e. fruicionis, quod idem est 'et statuentes mercedem‘ i. e. premium laboris' supple: nostri in Samaritano‘ i. e. custode Christo, qui' Samaritanus prolatis‘ i. e. datis duobus denariis' i. e. veteri et novo testamento, in quibus apparet ymago regis Christi, in curacionem semivivi' sc. vulnerati in bonis naturalibus et spoliati bonis gratuitis et in via derelicti professus est' i. e. promisit reddere‘ supple : in morte et finaliter in die iudicii in maiori mercede, supereroganti' i. e. expendenti ultra datam summam S'cuncta". Veritas pollicentis i. e. promittentis 'delectat nos; sed inmensitas' i. e. magni- tudo laboris terret. Desiderium' i. e. affectus proficiendi hortatur' i. e. admonet, sed infirmitas‘ supple: quia penuria et tenuitas 'deficiendi dehortatur‘ i. e. retrahit, quam supple: infirmitatem zelus‘ i. e. amor incensus domus Dei" i. e. ecclesie vincit“ i. e. superat. Quo' supple: zelo inar- 15 20 25 176) Lomb. I: om. HD.

Strana 31
Prologus Lombardi exponitur cursorice. 31 descentes“ i. e. inflammati studuimus munire vel mu- nitam ostendere clipeis‘ i. e. racionibus et auctoritatibus "Davidice turris‘ i. e. sacre scripture 'nostram fidem adversus errores carnalium hominum“ i. e. illorum, qui errant propter carnales voluptates, 'atque animalium ho- minum' qui errant propter intellectus sui depressionem, 'ac i. e. eciam studuimus apperire‘ i. e. manifestare abdita i. e. secreta theologicarum inquisicionum' i.e questionum quantum ad tres libros 'et nec non‘ i. e. insuper 'studuimus tradere noticiam ecclesiasticorum] sacramentorum" supple: quantum ad 4m librum pro modulo‘ i. e. parvo modo177 nostre intelligencie' i. e. cognicionis. Non valentes resistere iure' i. e. iuste votis‘ i. e. desideriis 'studio- sorumirs fratrum, flagitancium' i. e. assidue rogancium nos servire lingwa ac stilo eorum laudabilibus studiis in Christo: quas bigas' sc. lingwam et stilum karitas‘ i. e. amor Christi agitat i. e. suscitat vel inpellit in nobis'. 'Quamvis non ambigamus' i. e. non dubitemus omnem sermonem humani eloquii fuisse obnoxium i. e. expositum 'semper calumpnie' i. e. false criminacioni, atque contradiccioni emulorum“; i. e. detractorum, quia dissencientibus motibus‘ i. e. affectibus volun- tatum' diversarum quoque' i. e. eciam 'sit dissenciens sensus animorum': i. e. intellectuum vel racionum, nam ex malicia in affectu gignitur cecitas in intellectu: 'ut cum' i. e. unde quamvis 'omne dictum veri‘ i. e. omne dictum verum 'sit perfectum“ i. e roboratum racione, tamen dum aliud“ i. e. contrarium aut videtur aliis' sc. quantum ad ignoranciam in intellectu aut conplacet' supple: quantum ad maliciam in affectu; supple: non mirum est quod 'error inpietatis' i. e. infidelitatis, ignorancie et 79 malicie obnitatur' i. e. contra- dicat veritati vel non intellecteiso, quantum ad igno- ranciam vel offendenti, quantum ad maliciam, 'ac‘ i. e. eciam, subaudi: non mirum, si invidia voluntatis resultet'; i. e. contrarietur vel contra saltet; quam, i. e. invidiam vel de- trahencium voluntatem Deus‘ i. e. dyabolus, qui est deus huius seculi' i. e. hominum seculo deditorum, 'operatur in illis diffidencie“ i. e. infidelitatis filiis, qui necisi subiciunt" supple: obedienter voluntatem racioni nec inpendunt“ i. e. inponunt 'studium‘ i. e. vehementer diligenciam doctrine" supple: vere, sed nituntur' i. e. conantur 'coaptare verba sapiencie' i. e. sacre scripture hiis, que sompniant 182 i. e. erronee credunt, 'seciltantes‘ i. e imitantes racionem'iIHA supple: erroneam, placiti“ supple: sui, sed non racionem 11OD 15 20 25 30 35 177) Codd. Lomb.: nostro male I. — 178) Lomb. D; H ex corr. hi et h2; studiorum I. — 179) Codd. Lomb.: i. H. — 180) D Lomb.; H ex corr.; in I litterae sine sensu. — 181) Codd. Lomb.: H male non. — 182) Codd.: sompniaverunt Lomb.

Strana 32
32 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., B. Prologus. 10 15 20 25 30 VIIB 35 40 veri' i. e. vere rei, quos' diffidencie filios iniqua‘ i. e. per- versa voluntas incitat“ i. e. provocat non ad intelli- genciam' i. e. cognicionem 'veritatis, sed ad defensionem placencium' supple: errorum vel placencium hominum (aliqui habent 'sibi‘ supple: qui diffidencie filii1ss"); non‘ supple : sunt 'desiderantes doceri veritatem', sed' supple: sunt convertentes auditum' supple: suum ad fabulas sc. curiosas et vanas 'ab e a‘ supple: veritate. 'Quorum' supple: filiorum diffidencie professio' i. e. intencio 'est magis con- quirere placita' supple: eis quam docenda': i. e. digna doceri nec' supple: est eorum professio 'desiderare‘ i. e. affectare 'docenda', i. e. que sunt digna doceri, sed coaptare doctrinam' sc. aliorum et suam 'desideratis'; i. e. suis placitis; supple: tales habent1s4 racionem' i. e. apparenciam vel speciem sapiencie in supersticione1s5 i. e. superflua religione vel in superficie. 'Quia mendax ypocrisis‘ i. e. mendacium palliatum pretendens veritatem, 'sequitur' i. e. con- comitatur defeccionem' i. e. defectum fidei' (qui enim deficit in fide et dicit se esse fidelem, ille ypocritice palliat mendacium, cum sit mendax in facto) 'ut pietas' i. e. verus cultus Dei 'sit velis3 i. e. saltim in verbis', quam' supple: pietatem ,con- sciencia' sc. depravata amiserat', que 1s3 i. e. et; supple: tales reddunt‘ i. e. efficiunt 'ipsam pietatem omniumiss supple: suorum gestorum inpiamiss etiss simulatam mendacio verborum, velisa redduntis:' i. e. ostendunt 'ipsamisa simu- latamiss pietatemiss“ supple: esse inpiam mendacio omniumiss verborumiss; molientes' i. e. laborantes vel intendentes 'corrumpere... sanctitatem fidei' et sic fidem sanctamis7 "que‘ i. e. et ingerentes‘ i. e. inferentes vel facientes pruriginem' i. e. delectacionem aurium aliis supple: hominibus 'sub, novello docmate i. e. nova falsa doctrina 'sui desiderii, qui' sc. diffidencie filii 'studentes contencioni, i. e. ad contencionem bellant contra veri- tatem sine federe‘ supple: pacis et fidelitatis. Namque i. e. quia pertinax pugna" i. e. perseverans et obstinata est inter assercionem' i. e. affirmacionem veri supple: aput katholicos 'et inter defensionem placiti' supple: falsi apud hereticos, paganos, vel Iudeos, 'dum veritas tenet se supple: invicta consistens 'et voluntas erroris' supple: veritati oppositi tuetur se‘ i. e. defendit. Igitur' supple: nos magister Petrus volentes evertere odibilem ecclesiam' i. e congregacionem infideliumiss De 01s9“ odibilem 'atque' i. e. eciam volentes oppilare‘ i. e. claudere 'ora‘ sc. latrancia horum', supple: infidelium emulorum (ne queant' i. e. valeant 'effun- 183) Codd.: deest ap. Lomb. — 184) Codd. Lomb.: habeant D male. — 185) Codd.: superficie Lomb. — 186) Codd.: omni Lomb. — 187) Lomb. add.: ‘false doctrinae institutis‘. — 188) I: infidelem HD. — 189) Codd.: post odibilem H.

Strana 33
Cursorica explicatio prologi finitur. 33 dere virus' i. e. venenum nequicie' i. e. infidelitatis in alios‘ supple: homines) 'et volentes exaltare‘ i. e. elevare, supple: supra errorem lucernam' i. e. verbum vel doctrinam veritatis in candelabro', i. e. in ecclesia, 'conpegimus i. e. conpinximus vel collegimus volumen' i. e. librum istum in multo labore‘ sc. quoad animam ac sudore‘ quoad corpus, prestante' i. e. prebente Deo‘ principaliter. Item con- pegimus volumen 'ex testimoniis veritatis fundatis i. e. stabilitis in eternum et1ss supple: posuimus 'distinctum in 190 quatuor libros 191. In quo‘ sc. volumine, supple: tu, lector vel auditor, reperies exempla‘ supple: quoad visibilia, que' i. e. et doctrinam' supple: quoad invisibilia maiorum'; scil. doctorum, ut Augustini, Ambrosii, Jeronimi, Hilarii et aliorum, in quo‘ scil.: volumine prodidimu s192 i. e. manifestamus fraudulenciam' i. e. astuciam viperee i. e. heretice doctrine per sinceram professionem fidei', supple: et 'complexi' supple,g: sumus i. e. amplexati aditum' i. e. ingressum 'demonstrande veritatis, nec inserti193' i. e. inplicati sumus periculo inpie professi- onis‘ i. e. infidelitatis, supple: et hoc fecimus 'utentes tem- perato moderamine inter utrumque‘ i. e. inter difficile et leve, inter prolixum et breve. Vero, pro194 sed 'sicubi" i. e. si alicubi nostra vox' i. e. nostrum dictum insonuit parum195, non discessit a paternis limitibus' i. e. a sanctorum doctorum viis. Igitur hic labor‘ i. e. iste liber labore conpositus non debet videri superfluus' i. e. in- utilis 'cuiquam pigro‘ i. e. inexercitato vel multum docto', i. e. diligenti vel scienti, 'cum' i. e. ex quo, supple: ille labor i. e. liber, labore conpositus 'sit necessarius' i.e. utilis multis inpigris‘ i. e. benivolis et diligenter studentibus 'que‘ i. e. et supple: cum sit necessarius multis indoctis', supple: qui non viderunt scripture sentencias et doctorum, 'inter quos supple : indoctos necessarius' supple: est 'et michi'; supple: cum sit 'conplicans' i. e. simul plicans et sic coniungens brevi volumine sentencias' i. e. iudicia patrum appositis testimoniis eorum, ut querenti' supple: aliquid de materia fidei non sit necesse‘ i. e. oportunumi9s evolvere‘ i. e. revertere numerositatem librorum, cui' supple: querenti collectaiss brevitas‘ i. e. collectus brevis liber offert' supple: prompte, supple: illud, quod queritur 'sine labore supple: gravi. 'Autem' i. e. sed, supple: ego, magister Petrus, desidero non solum pium lectorem, sed eciam liberum' i. e. qui in libertate est Spiritus Dei 'correctorem in hoc volumine19" maxime, ubi profunda questio 10 15 20 IIIC 25 30 35 40 190) Lomb.: om. Codd. — 191) Codd. Lomb.: libris HD.. — 192) Codd. Lomb.: prodimus I. — 193) Codd.: incerti Lomb. — 194) Codd.: i. H. — 195) Codd.: patrum Lomb. — 196) Codd. Lomb.: in I male abbreviatum. — 197) Codd.: tractatu Lomb. 3

Strana 34
34 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., B. Prologus, 2. 5 veritatis versatur, que veritas utinam haberet tot inventores' supple: ad protegendum, quot habet contra- dictores! Autem' pro sed 'ut occurrat facilius. quod queritur' supple : in isto volumine, premisimus' i. e. ante posuimus titulos singulorum“ i. e. omnium librorum, quibus' supple: titulis 'capitula distingwuntur". 2. Hec est construccio et exposicio prologi, quam lector distin- gwens in partes circa quamlibet partem debet vocabula lacius declarare. Ut dicendo quod gazophilacium' est peccunie reservatorium vel servaltorium diviciarum. Unde conponitur ex persico et greco: nam dicitur a gaze, quodies in persico sonat199 divicie, vel thezaurus latine, et philaxe (vel philaxion) grece, i. e. custodia, vel servare latine. Et invenitur in sacra scriptura triplex gazophilacium: 1m Musach, quod erat ad oblaciones regum dispositum, ut habetur 4 Regum 16°200, ubi dicitur: »Musach »quoque sabbati, quod edificaverat in templo et,9 ingressu regis »exterius, convertit in templum Domini propter regem Assiriorum« sc. Achaz; 2m erat corban vel corbana, quod erat ad donaria sacerdotum Matth. 26°: »Non licet eos mittere in corbanam« 3m fuit ad oblaciones plebis et communis populi Luc. 21°, ubi multi ponebant multa et quedam vidua duo minuta era; cui vidue magister Petrus se associat, volens in communem thezaurum aliquid mittere, quod toti populo posset aliquantulum prodesse et valere. Dicunt eciam quidam, quod in Musach sabbati inponebantur obla- ciones festive. Corban vero ebraice est idem. quod votum; dicunt ergo, quod in corbanam mittebantur oblaciones votive, sed in gazophilacium oblaciones spontanee; in proposito vero gazophilacium signat sacram scripturam, in qua sunt thezauri sapiencie et sciencie Dei reconditi, quibus anima restauratur. Unde Ysaie 33° dicitur: »Divicie salutis sapiencie,01 et sciencia.« Tunc dicitur in littera ,semivivi, i. e. de medio mortui. Ille autem dicitur semivivus secundum corpus, cuius medietas corporis mortua est et alia viva — et ita non capitur in proposito. a5 Aliomodo semivivus dicitur, qui in corpore mortuus est et in anima vivit, ut sanctus Petrus iam est, et Christus erat in sancto triduo, I[112Acuius corpus mortuum iacuit,o2 in sepulcro et anima vixerat lil in paradiso — et iterum non capitur sic in proposito. Sed tercio modo semivivus est, cuius una,9 pars, videlicet anima, mortua est, quia per peccatum mortale privata est Spiritus Sancti gracia, qui Spiritus vivificat animam sicut anima corpus, alia vero pars, sc. corpus, vivit: isto modo fuit homo quidam, descendens ab 10 IIID 15 20 25 30 40 198) Codd.: est add. H. — 199) Codd.: sonans H. — 200) Codd.: 18 I. — 201) Codd.: sapiencia Vulg. — 202) Codd.: iacuerat H.

Strana 35
Vocabula circa partes prologi latius exponuntur. 35 Jerusalem in Jericho, vulneratus in bonis naturalibus, spoliatus bonis gratuitis, derelictus a latronibus, i. e. a demonibus, semi- vivus ; et isto modo accipitur hic in textu sicud Luce 10°. Inte- graliter autem mortui sunt nunc,os in inferno dampnati, post diem autem iudicii omnes salvandi erunt integraliter vivi, sed omnes dampnandi erunt eternaliter semivivi, quia in penali vivi corpore et in anima mortificati. Tunc postea dicituri9s Davidice turris'. Davidica turris est scriptura sacra, que est ipsius David, i. e. Christi, qui est manu fortis, quam turrim in se angulari lapide et primo funda- mento, quo nemo aliud ponere potest prius vel melius, exstruxit et supposuit in vivo sensu,04 littere; deinde posuit allegoricum, hinc posuit tropologicumi9s sive moralem, quod idem est, et altissime posuit anagogicum, ut sic hominem a terrenis ad celestia elevaret. Deinde dicitur in littera bigas'. Bige dicuntur currus205 duas tantum habens rotas et sumitur hic metaforice. Unde karitas est sicud vector, scriptura sacra sicud équs, stilus et lingwa ut due rote; in proposito magister vocat karitatem quasi vectorem dicens 'karitas Christi nos agitat' et stilum cum lingwa quasi duas rotas. Tunc ulterius dicitur in littera 'calumpnie'. Calumpnia secundum Jeronimum est falsa criminis inpiccio. Unde dicit: Calumpniari est falsa crimina inpingere et dicit, quod calumpniatores parati sunt in aliis reprehendere, quod non sperant ] se assequi; est eciam calumpnia odiosa reprehensio, criminacio, oppressio, persecucio, iniusta spoliacio, accusacio, iniusta abiudicacio. Et propter ista singula dixit precursor os Christi militibus: »Neminem »concuciatis, neque calumpniam faciatis; sed estote contenti stipendiis »vestris« Luce 3°. Deindess dicitur Deus seculi'. Sciendum, quod Deus primo et principaliter dicitur secundum essenciam, ut est omni- sciens, omnipotens et summe bonus; ut ibi Deuteron. 6°: »Audi Israel: Dominus Deus tuus unus est« subaudi: tantum. Quandoque dicitur participative, ut in Psalmo: »Ego dixi 'dii estis'«; quandoque operacione miraculorum, ut ibi: »Constitui te Deum Pharaonis« ; quandoque usurpative, sive solum nuncupative, aut ex parte hominis, qui sibi creaturam pro Deo usurpat, aut ex parte dyaboli, qui sibi honorem divinum attrahere conatur, et utroque modo isto dicitur dyabolus Deus seculi', i. e. hominum seculariter vivencium, quia ipse in,9 illis operatur maliciam et ipsi sunt ei subiecti, tamquam Deo suo. Si autem placet cui, potest eciam exponere, quod Deus omnipotens, qui est Deus huius seculi, operatur permissive, quia permittit eos operari. 10 20 112 B 30 35 40 203) Codd.: ut male I. — 204) H: sensum ID. — 205) Codd.: in H add. kary ab h1. — 206) Codd.: in H i. Johannes baptista superscripsit hl. 3*

Strana 36
36 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. I., 1.—2. 10 1 112C 15 20 25 30 35 Dicitur eciam in littera veritati offendenti; dubitatur, si veritas offendit. Et videtur, quod non, cum omnes homines desiderant naturaliter cognoscere veritatem. Eciam Augustinus in De vera religione' dicit, quod veritas est lux, sed lux omnibus placet, ymmo cum veritas de esse sit bona, non includens racionem mali, ergo non potest odio haberi. Sciendum, quod veritas uno modo consideratur in propria natura secundum se ipsam, et sic naturaliter quilibet diligit eam; alio modo secundum suum effectum, qui est manifestare maliciam, et propter istum effectum veritas est odiosa malis et offendit eos occasionaliter. Unde sicud lux placita est li oculis sanis, quos nec offendit, sic displicens est oculis insanis, et illos offendit. Et cum mali sint in oculis sc. in intellectu et in affectu insani, ideo odiunt veritatem et hinc dicit Lux et Veritas Joh. 3°: »Qui male agit, odit lucem et non venit ad lucem, ut non arguantur opera eius.« Item dicitur in littera veritati non intellecte'. Sci- endum,7, quod aliquis non intelligit datam veritatem vel,os quia non vult sequi scripturam ut Iudeuseos, vel quia non vult sequi racionem, vel quia spernit discere ab aliis confidens proprie sen- tencie, vel quia ex malicia contravenit veritati. Istos modos tangit magister in littera. Item dicitur in littera 'in supersticione'. Supersticio, ut dicit Glossa ad Colos.209 2°, est falsitas superhabundans, ubi nulla est utilitas. Haymo dicit: »Supersticio est supramodum simulata religio.« Item dicitur 'dogma‘ i. e. doctrina falsa pertinaciter de- fensata. Unde ille dogmatizat, qui aliquam doctrinam falsam sacre scripture contrariam asseverat. Item dicitur 'Ecclesia malignancium', que est con- gregacio omnium dampnandorum, sicud e contra ecclesia sancte vivencium est congregacio omnium fidelium salvandorum, que dicitur katholica, i. e. universalis, continens militantem, dormientem et triumphantem. Sicud ecclesia malignancium continet ecclesiam militantem dyabolo et iam dolentem et victam,10 in inferno, Ecclesie sancte Christus est caput, Ecclesie malignancium caput est 11 dyabolus,11: Ecclesia Christi est corpus Christi misticum, i. e. nunc nobis absconditum, de quo corpore non participant realiter 12 dampnandi, sed sunt sicud ulcera, flecmata et stercora, in die iudicii finaliter cum suis fetoribus et abusionibus a Christi corpore separanda. Illa autem ecclesia malignancium nunc infundit fetorem 40 112D mali exempli et virus false doctrine, quam Magister ! in presenti satagit evertere, ne virus in membra Christi Ecclesie diffundatur. 207) Codd.: est add. H. — 208) Codd.: verba vel c0 Iudeus om. I. — 209) Codd.: Gal. I. — 210) Codd.: vitam I. — 211) Codd.: post malignancium H. — 212) Codd.: taliter male I.

Strana 37
Distinecio I. 1.Eteris ac nove legis continenciam. ... Posito prohemio accedit magister ad tractatum. Summa brevis tocius disticcionis istius est in generali: Magister septem ponit: 1m est generalis divisio, qua tota scripture sacre continencia dividitur in res et signa, 2m est determinacio sive diffinicio illorum membrorum, quia res‘ in presenti vocatur nichil aliud a se signans, 'signum‘ autem, quod aliquam rem signat; 3m est subdivisio rerum in res, quibus utendum est, et ille sunt creatura, et in res, quibus fruendum est, qui est creator, Pater et Filius et Spiritus Sanctus; 4m est,, quod moventur quedam dubi- taciones et solvuntur dicendo, quod plena et perfecta fruicio rei est in patria, sed fruicio spei, que est inperfecta, est sanctorum hic in via; 5m est 1a questio et eius solucio, quod non est fruendum hominibus, sed solum Deo, qui solum finaliter delectat voluntatem, saciat et quietat; 6m est 2a questio et eius determinacio, quod non est fruendum virtutibus, quia quamvis propter se appetuntur, tamen in finem ultimum ordinantur; 7m est epilogus sive recapi- tulacio, qui non proprie sentencia, sed continuacio est unius sentencie cum alia. 10 15 §2. Et ista evident per hos versus Distinccioc 1a6 A res et signa sunt doctrine duo membra: Rem voco nil signans, signum, quod significat rem; Factis uteris, sed re factrice frueris, Plene re patria, partim que frui Rhic spe dat, Dic, quod non homine sit, sed factore fruendum; Deuss Nam nobis fruitur pius, utitur ipse creator. sc. virtus Quamvis delectet, non est virtute fruendum. 25 20 1) Codd.: om. H.

Strana 38
38 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. I., 3.—4. Unde ill in hiis versibus ponitur 'A‘ ad innuendum primam distinccionem, sicud A est prima littera Alphabeti et tunc residua ostendunt a in generali ipsius A, i. e. distinccionis prime. §3. Et sciendum, ex quo distinccio, tractat de rebus et signis, quod signum secundum Augustinum est res propter speciem, quam ingerit sensibuss, aliquid aliud ex se faciens in agnicionem venire, que diffinicio construitur sic: Signum est res faciens ex se aliquid aliud, sc. signatum, venire in agnicionem propter speciem, quam ingerit (subaudi: sensui vel intellectui). Et ex isto patet, quod omne accidens sensibile est signum sui subiecti, quod in- format, cum quodlibet tale facit subiectum suum venire in agni- cionem propter speciem sensibilem, quam ingerit sensui. Unde vere dicitur, quod substancia est sensibilis, i. e. sensu perceptibilis, per accidens, i. e. mediante accidente, tamquam signo prius, sensibili. Similiter vere dicit Aristotelesa, quod accidencia magnam partem conferunt ad cognoscendum, quod quid est (i. e. ad cognoscendum substanciam): cum requisito homine, quid est hoc, demonstrato pariete albo, respondebit vere, quod est paries, et sic substancia dealbata. Et patet, quod omne accidens signat substanciam, cuius est accidens, non tamen ex inposicione humana, sed ex proprietate sue essencie sive sui esse. Unde est triplex signum: Primum ex natura, 2m ex institucione humana, 3m ex institucione divina. Ex natura, ut calor ipsius ignis vel inmediati subiecti, rubor vespertinus future serenitatis. Unde dicit Salvator, Matth. 16° »facto vespere dicitis: 'Serenum erit, rubicundum »est enim; celum« similiter »virencia foliorum signum est propinque »estatis« Matth. 24°. Signum ex institucione humana, ut vox vel scriptum ad placitum institutum, similiter circulus vinum signans, crux mortem vel medonem. Signum ex inposicione divina, quod so dicitur sacramentale, de quo principaliter in presenti est intencio, 113 B est ut serpens eneus, sus pensus in patibulo, Jonas existens in ventre ceti triduo, manna cibans populum in deserto, et sic de multis; et ista dicuntur signa vel sacramenta legalia, quorum quedam solum significabant, sed vim non conferebant, ut offerre cum sale; alia significabant, et vim conferebant, ut circumcisio, que peccatum originale tollebat, et futurum baptismum, qui peccatum tollit et patriam apperit, designabat. Signa autem ewangelica, i. e. sacramenta, et signant et vim digne suscipientibus ea conferunt, quia intus adiuvant et disponunt, sicud magister tangit in littera. De quibus signis in 4° principaliter determinatur-. 10 15 20 25 35 H 113A 40 4. Conclusio 1a distinccionis je est ista: Tota sacra scriptura tam vetus quam nova est circa res vel circa signa. Probat eam magister ex auctoritatibus. Racione probatur sic: omnis 2) Codd.: om. I. — 3) Codd.: s. sensui vel intellectui superscr. hl in H. 1) Codd.: in H add. h1 1° de anima. — 5) Codd.: post dicitis D. — 6) H: om. ID. — — 7) Codd.: determinabitur I.

Strana 39
Signum triplex est; de rebus prius est tractandum, quam de signis. 39 doctrina est circa res vel circa signa; sed tota sacra scriptura est doctrina, igitur conclusio vera. Maior nota est et minor similiter. Conclusio 2a: Omne signum est res, et non e converso. Probatur: si nulla res est, nullum signum est, sed non e converso: igitur conclusio vera, quoad primam partem. Sed quoad secundam, sc. non e converso, probatur: quia non omnis res adhibetur ad signandums aliud ex institucione humana, ut lapis lignum. Sed diceres 1°, quod omnis res est signum, cum omnis creatura est quodam modo vestigium creatoris. Dicitur, quod verum est, sed non ex institucione humana. Item diceres, quomodo unum membrum dividencium predicatur, de altero, quod non debet esse? Dicitur, quod non. Nam dividitur hic res in rem, que non ad signandum aliquid adhibetur, ut dicit Magister, et in signum, cuius usus est in signando; et illa non predicantur de se, vere mutuo. Sed ubi dicitur: omne signum est res, ibi res predicatur, ut est totum et non pars dividens. 10 15 Conclusio 3a10 : Prius est tractandum de rebus et post de signis. Probat magister, et sic tractat in primis tribusii libris de rebus, et in quarto de signis. Conclusio 4a; Res sunt,, in multiplici differencia, quia alie, 20 quibus fruendum est, ut ll Pater, Filius et Spiritus Sanctus, alie, 113C quibus utendum est, ut omnia creata. Conclusio 5a: Solus Deus est, quo fruendum est, Pater et Filius et Spiritus Sanctus; et qualibet persona fruendum est una fruicione, sicud omnes ille tres persone sunt unica simplex essencia et finis simpliciter ultimus et unus, quo finaliter est fruendum. 25 Conclusio 6a: Res, quibus utendum est, est mundus et partes eius: patet ex diffinicione uti, quia omnia illa in usu sunt referenda ad illud, quo fruendum est. Unde uti est assumere aliquid in facultatem voluntatis i. e. per voluntatem amplecti propter ultimum so finem. Conclusio 7a: Omnis, qui in spe fruitur, quodammodo utitur. Patet, quia omnis sic fruens assumit aliquid in facultatem i. e. amplectitur per bonam voluntatem: igitur conclusio vera. Conclusio 8a: In hac via fruimur in spe solum, cum non 3s sit noster appetitus ad ultimum saciatus. Conclusio 9a: Homo non debet frui homine, quia nec se nec alio puro homine. Conclusio 10a: Deus non fruitur, sed utitur nobis, non ad suam, sed ad nostram utilitatem ; sed nos utimur rebus ad nostram 40 utilitatem propter Deum. s) Codd.; signum I. — 9) Codd.: privatur I male. — 10) Codd.: post dividens I. — 11) Codd.: in I post in. — 12) Codd.: in I errore iteratum.

Strana 40
40 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. I., 5. §5.) Hec est summa tocius 1e distinccionis, circa quam dubitaturi3: Utrum aliqua pura creatura potest esse obiectum ordinate fruicionis? Arguitur, quod sic, quia visio, qua beatus videt divinam essenciam, est pura creatura, et illa visio est inmediatum obiectum fruicionis ; igitur questio vera. Maior nota est de se, minor probatur. Nam inmediatum obiectum fruicionis non est Deus, sed aliquis actus, quo ipse Deus a beato attingitur: sed ille actus est visio Dei. Cum ergo fruicio sit delectacio, qua quiescit voluntas in aliquo, ut in fine, et ista delectacio non cadit inmediate super rem assecutam, que est finis, ut verbi gracia finis avari est peccunia, cuius voluntas inmediate cadit super assecucionem peccunie, sic videtur a pari, quod inmediatum obiectum fruicionis, super quo cadit voluntas, est visio, qua beatus videt Deum. — Confirmatur: humanitas Christi est pura creatura, et illa potest esse obiectum fruicionis ordinate, cum sit infinite bonitatis racione ypostatice unionis : igitur conclusio vera. Et istud argumentum videtur valere ex dicto Salvatoris Joh. 17° dicentis: »Hec est autem vita eterna, »ut cognoscant te solum verum14 Deum, et quem misisti, Jesum »Christum« i. e. hominem pro salute humani generis destinatum. Si ergo est vita eterna, — et sic truicio, — cognoscere hominem Jesum Christum, sequitur, quod homo Jesus et sic humanitas eius sit obiectum ordinate fruicionis. — 3° sic arguitur: Corpus I114A Christi misticum est pura creatura et illa lli est fruendum; igitur 25 conclusio vera. — Item 4° sic: Pono, quod Petrus nesciat dis- cernere inter Jacobum maiorem et inter Jesum Christum, et diligat Jacobum super omnia, credens fore Jesum Christum. Quo posito videtur, quod Petrus fruitur Jacobo, cum ignorancia invincibilis virtutem meritoriam non excludit. Nam Petrus invincibiliter credit se uti Christo et non Jacobo. Unde in casu illo arguitur sic: Isto fruitur Petrus et iste est Jacobus, igitur Jacobo fruitur Petrus. Similiter argui potest de angelo inferni) transfigurante se in angelum lucis. In oppositum est magister et supra dicta, cum nulli citra primum et finem ultimum amore inheretur finaliter tantum propter se. Et quia nulla pura creatura est ipsum ultimum, cum nulla talis est Deus secundum existenciam, igitur questio falsa. 10 15 20 30 35 13) Codd.: dubitantur I errore. Nunc in I in textu, in D in marg., in H videtur glossa esse posterior. In I priores duo divisiones (potencia — motiva) intellectus racionalis fides Potencia — concupiscibilis vel — voluntas habitus — spes irascibilis motiva karitas Ad hoc stemma codd, addunt; Ordo iste est: 1° persone inest potencia, deinde habitus infunditur, quem consequitur operacio, que causatur ab obiecto. Et quia [I 13 D] intellectus, fides et cognicio veri maxime pertinent ad predicatores, cum ipsi debent esse »lux mundi« Matth. 50, ideo ipsis illa appropriantur: et quia debent ardere Luce 12°: »Lucerne ardentes in manibus vestris« ideo conparantur in sponso firmam atque actualem fidenciam: igitur etc. Et martires debent esse

Strana 41
Potentiae animae sunt tres: rationalis, concupiscibilis et irascibilis. 41 Quia difficultas est et contrarietas doctorum in hoc, sc. cuius potencie est frui, et aliis videtur, quod potencie intellective, aliis autem, quod potencie volitive i. e. ipsius voluntatis, que quietatur finaliter in summo bono, ideo notandum, quod potencie ipsius anime sunt tres, sc. racionalis, que est intellectus, concupiscibilis, que est voluntas, et irascibilis, que est potencia motiva. Habitus autem, i. e. qualitates infuse hiis potenciis, difficulter mobiles a subiecto, correspondenter sunt tres: sc. fides in intellectu, spes in voluntate, karitas in irascibili, sive in potencia motiva. Et ab hiis potenciis et habitibusi5 procedunt actus secundi, sc. cognicio ab intellectu et a fide, fiducia vel fidere a voluntate et a spe, dileccio ab irascibili et a karitate. Horum autem omnium (sC.16 potenciarum, habituum et actuum) obiecta sunt conformiter tria, sc. verum ipsius intellectus fidei et cognicionis, bonum ipsius voluntatis spei et illius actus fidere, et arduum: honor vel de- lectabile ipsius potencie irascibilis vel motive et ipsius karitatis et eius actus sc. dileccionis. Omnes autem ille potencie, habitus et actus subiectantur in personis; et quodammodo specialiter 114 B intellectus, fides, cognicio in predicatoribus, quibus convenit verum cognoscere principaliter et docere, sicud dixit Salvator primis pre- dicatoribus ewangelii Matth. 13°: »Vobis datum est nosse misterium« i. e. cognoscere explicite veritatem absconditam, ceteris vero in parabola. Et Joh. 16°: »Cum venerit paraclitus, quem »ego mittam vobis a Patre, ille docebit vos omnem veritatem,« sc. ecclesie necessariam. Voluntas autem casta, spes et fidencia subiectantur principaliter in virginibus propter bonum, quod in continencia conantur attingere. Et in martiribus irascibilis potencia, karitas et dileccio subiectantur, qui propter bonum arduum, honorabile et delectabile, ipsam potenciam irascibilem vel potenciam motivam ad mititatem temperantissime reduxerunt. Undè et hinc canit Ecclesia: 10 15 20 25 30 Ceduntur gladiis more bidencium: Non murmur resonat, non querimonia; Sed corde tacito17 mens bonii7 conscia Conservat pacienciam Et de primo et maximo martire, sc Christo, dicitur Y saie 53°: »Tamquam ovis ad occisionem ductus est et non apperuit os suum.« 35 inferius additur stemma subsequens, quod usque ad fol. I 14 A—B pertinet; errore iteratur: cognicio fiducia dileccio predicatores verum — virgines bonum persone martires arduum cherubin (honor seraphin delectabile) chori principatus Cherubin. Et quia virgines debent specialiter habere voluntatem sinceram, spem constantes, non mobiles et karitativi; ideo etc. — 14) Codd.: om. I. — 15) Codd.: habitus I. — 16) Codd.: supple H. — 17) Codd.: impavido — bene Hymnus Brev. obiecta actus

Strana 42
42 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. I., 5.—6. Ex hiis omnibus ulterius patet, quod ad perfectam fruicionem sex principaliter requiruntur: 1m est persona, 2m potencia, 3m actus illius potencie, utis cogniciois, 4m est obiectum, 5m est delectacio, 6m est quietacio. Exemplum: Petrus est persona, voluntas eius potencia, actus volicio, vel ipsius intellectus cognicio, obiectum essencia divina, que est summum bonum, in qua delectacio, et ultimo finalis quietacio. Unde ista tria: cognicio, delectacio, quietacio, sic concurrunt ad fruicionem, quod cognicio non pertinet ad essenciam fruicionis intrinsece, sed antecedenter extrinsece; de- lectacio vero sicud genus, cum omnis fruicio sit delectacio, et non e converso, quietacio vero concurrit sicud differencia essen- cialis vel ipsam circumloquens, et hinc fruicio non potest esse 114 Csine delectacione et sine quiete tamquam sine genere et essen ciali differencia ad esse ipsius per factum requisitis. Quia ergo cognicio non est essencialiter delectacio et e contra eo, quod cognicio per- tinet ad potenciam apprehensivam, delectacio vero ad appetitivam, fruicio non est essencialiter cognicio, licet preexigit eam ante- cedenter, sicut et delectacionem, igitur fruicio est delectacio, non quecunque, sed quietans ultimo appetitum. Et ad hoc sonat Augustinus dicens 10° De Trinitate, quod fruimur cognitis, in quibus voluntas delectata propter se (i. e. propter illa) quiescit (sc. finaliter in illis). Ex quo ulterius patet, quod truicio est proprie actus voluntatis, quamvis omnes potencie anime in patria remune- rentur, ut dicit Bonaventura, cum quo concordat Scotus hic q. 12. Sciendum eciam, quod signacionesi, nominum probare non possumus, nisi ex usu et accepcione, doctorum. Unde beatus Augustinus 12° De civitate Dei, dicit, quod nomen fruicionis a fructu descendit, qui cum sit ultimum de arbore, cum quadam delectacione percipitur, ultra quem fructum nichil aliud ab arbore expectatur; ubi patet, quod Augustinus ex vi nominis, sc. fructus, fruicionem voluntati attribuit. Alii autem ex natura actus fruicionis fruicionem attribuunt voluntati, ut altis- simus Augustinus a fructu, iste a fruor', quod est in actu esse voluntatem. — Ubi notandum, quod frui aliquo intelligitur tri- pliciter: aut sicud obiecto ultimo — et sic solum divina essencia et personis divinis est fruendum; illa enim fruicio est potissima, cum sit delectacio quieta ex cognicione intuitiva procedens, tamquam ex causa. Unde Salvator vitam eternam diffiniens dat diffinicionem causalem,, dicens: Hec est vita eterna, ut cognoscant te solum verum »Deum‘ etc., i. e. causatur vita eterna ex cognicione divina. Sicud et Philosophus diffinit diem causaliter dicens,3 1° Celi: »Dies »est lacio solis super emisperio,4" i. e. causatur a lacione solis 114D super] emisperio. — 2° frui intelligitur aliquo sicud habitu eliciente actum fruicionis; et isto modo, sed non proprie, beatitudine creata 10 15 20 25 30 35 40 1s) Codd. post quietacio: in H ut cognicio superscr.— 19) Codd.: signatores I. 20) Codd.: acceptacione I. — 21) I: om. DH. — 22) Codd.: talem I errore. — — 23) Codd.: dicitur I male. — 24) Codd.: emisperium H.

Strana 43
Quid sit fruicio, quid quietacio, exponitur et defenditur. 43 et sic visione Dei est fruendum. — 3° modo frui aliquo est sicud instrumento fruicionis, et hoc modo fruimur,5 potencia, cuius est actus et iterum non proprie, cum illa fruicio in finem ultimum ordinatur. §6.) Hiis predictis sic pueriliter positis 1a conclusio est ista: »Non potest appetitus voluntatis in aliqua pura creatura finaliter quietari.« Probatur: de se appetitus voluntatis debet sequi colleccionem racionis, sed colleccio racionis modo resolutorio non potest stare nisi in primo, quod est Deus. Igitur conclusio,s vera. Maior ex eo patet, quod nichil est appetendum, nisi quod dictat racio regulata; et minor patet per Philosophum et per Commentatorem 2° Methaphisice et in multis aliis locis, quod, racionis col- leccio non stat, nisi ad primum. — Secundo probatur sic: Omne bonum appetitur propter bonum divinum, sicud omnia, que sunt ad finem, sunt appetibilia propter finem; sed propter quod unum- quodque et illud magis ex 1° Posteriorum. Sed illud quod est appetibile, propter aliud non potest quietare appetitum finaliter, igitur conclusio vera. 10 15 Sed obicitur contra istam conclusionem sic: Omnis capacitas finita potest aliquo finito inpleri, et sic in illo quietari. Sed omnis voluntas creata est capacitatis finite, vel capacitas finita; ergo omnis voluntas creata potest aliquo finito inpleri et quietari. Hic est sciendum, quod aliquid dicitur finitum ex parte obiecti, sed non ex parte fundamenti, sicud relacio racionis Dei ad creaturam, vel sicud vdea divina ex parte termini connotati, sc. creature, cuius est ydea, est finita, sed infinita ex parte fundamenti sc essencie divine. Aliquid autem est finitum ex parte termini et ex parte fundamenti, sicud relacio creature ad creaturam; aliquid autem est infinitum ex parte utriusque sicud divina essencia. Per hoc ad argumentum dicitur negando minorem, eo quod voluntas est finita ex parte fundamenti, ill puta ipsius spiritus, sed non est finita, quantum est ex parte termini. 2° dicitur negando maiorem et dicendo, quod aliqua sunt finita, de quorum racione est non posse quietari in aliquo finito, quorum racio vel propria inclinacio est ad terminum infinitum,7, ut sunt voluntas et intellectus humanus, qui non fatigatur secundum Philosophum in intelligendo,s, cum non potest tot distincte intelligere, quin plura possit intelligere, usque ad terminum infinitum. Similiter voluntas non potest tot distincte velle, quin plura possit velle, usque dum infinito finaliter sacietur. Et patet, quam nobiles potencie anime sunt intellectus et voluntas, et quam stulti sunt homines, qui cupiunt in bonis transitoriis vel lascivis delectacionibus voluntatem propriam saciare. 25 30 115A 35 20 25) Codd.: fruitur I; post ordinatur H add. ann. 13, v. supra. — 26) H: con- sequencia I, questio D. — 27) Codd.; I finitum, 1 infinitum. — 28) Codd.: col- ligendo I errore.

Strana 44
44 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. I., 7. — II. 2. 10 7.) Conclusio 2a: Inmediatum obiectum ordinate fruicionis quod' non est visio Dei, sed Deus in se. Probatur. Primum obiectum fruicionis est res primo et inmediate fruibilis, sed illa res non est visio Dei in beato, cum illa res non sit pura creatura: Igitur conclusio vera. Maior est nota, cum predicatur,9 in ea diffinicio de diffinito, minor patet per b. Augustinum 1° »De doctrina Christiana« ca° 3° dicente, quod in omnibus rebus iste tantum sunt, quibus fruendum est, que eterne et incommutabiles sunt, Pater et Filius et Spiritus Sanctus. Confirmatur: non potest per- fecte fruens ydolatrare. Sed si quis frueretur visione Dei tamquam inmediato obiecto, plus amaret propriam visionem, qua videret Deum, quam ipsum Deum, et sic ydolatraret. Igitur non est in- mediatum obiectum fruicionis visio Dei. «8. Ex ista conclusione et probacionibus sequitur: 1° quod solum Deus est inmediatum obiectum fruicionis quod'; 2° sequitur, quod visio Dei in beato non est obiectum fruicionis 'quod', sed 'quo'. Tunc ad argumenta, ad primum negatur minor; et ad proposicionem negatur, quod delectacio cadit inmediate super assecucionem, cum finis sit primum in intencione, nec avari delectacio cadit super 20 assecucionem peccunie, sed primum super peccuniam, que movet 1115 B ipsum ad affectum assecucionis. — Ad secundum negatur minor; et ad confirmacionem ex dicto Salvatoris dicitur, quod notanter Salvator prius dixit, ut 'cognoscant te solum verum Deum‘ et demum adiecit 'et quem misisti Jesum Christum', quasi diceret: vita eterna primoso consistit in essencia divina et hoc per meritum humanitatis Jesu Christi. — Ad tercium negaturai, quod corpus Christi misticum sit pura creatura, cum sit omnes salvandi cum capite suo Domino Jesu Christo Unde sicud Christus non est pura creatura propter divinitatem in eo existentem, sic nec corpus Christi misticum est pura creatura propter Christum, sicud eciam totum universum cum Deo non est pura creatura. Et si obicitur, quodlibet illorum trium, sc. corpus Christi misticum, Christus et universum, cum Deo est et nullum illorum est pura creatura, ergo quodlibet illorum erit creator: negatur ista consequencia et dicitur, quod quodlibet illorum nec est pura creatura, nec creator, sed creatura et creator. — Ad quartum admittitur casus et negatur, quod Petrus fruitur Jacobo: 1° propter hoc, quia perfecta fruicio excludit ignoranciam et presupponit cognicionem ipsius fruibilis, ut innuit Salvator Joann. 17° dicens: »Hec est vita eterna, ut »cognoscant te solum verum Deum« et cum Petrus in casu posito estimat Jacobum esse Christum, et ita non est, igitur non cognoscit Dominum Jesum Christum, cum tamen Salvator dicat, quod 'hec est vita eterna, ut cognoscant, quem misisti Jesum Christum‘. 2° ex hoc negatur, quod Petrus fruitur Jacobo, quia non constituit suam 25 nu 35 40 15 29) Codd.: probatur I. — 30) Codd.: post diceret I. — 31) Codd. : negetur I.

Strana 45
Exposita dist. I. Hus secundam tractat; primum »utrum Deus sit trinus«. 45 dileccionem in Jacobo, sed in Christo et sic in casu illo frueretur Jacobo in Domino, sed non frueretur Jacobo. Nam illud inplicat casus, cum intencio Petri debeat cum dileccine finiri in Christum et simile est sicud de illo exemplo, ubi dicit Apostolus ad Philemonem: »Ita, frater, ego fruar te in Domino.« Amen. Distinccio II. Oc itaque, vera ac pia fide tenendum est §quod ... H 1. Ista est distinccio 2a, in qua Magister tria summarie intendit: Primum est, quales debentl esse inquisitores sacratissime Trinitatis, quia debent habere mentem purgatissimam a peccato et intellectum purgatissimum a falsitate; secundum est ostendere Trinitatem personarum et essencie unitatem per auctoritates Veteris Testamenti; tercium est ostendere illa duo per auctoritates Novi Testamenti. 115C 10 §2. Pro isto sunt tres versus: 15 B Purges oculum, si vis agnoscere trinum : Lex nova cum veteri probat ista iubetque teneri, Quod tres persone sunt et Deus unus idemque. Exponitur: B i. e. 2a distinccio, supple: ostendit ut purges oculum i. e. affectum et intellectum; affectum a malo, intellectum a falso. Purgetur igitur oculus mentis a peccati delectacione et affeccione, a rerum, temporalium obnubilacione et a fantastica ymaginacione. 20 3. Conclusio distinccionis, est4 prima: Auditor istius sciencie vere, pie, modeste et timorate debet tenere Deum esse trinum et unum; trinum in personis; et unum in essencia. 52 Circa quam conclusionem dubitatur, utrum hec sit vera: Deus est trinus'. Et arguitur, quod non: quia nec Pater est trinus, nec Filius est trinus, nec Spiritus Sanctus est trinus et non est Deus preter has personas; igitur nullus Deus est trinus. Con- sequencia tenet per sufficientems induccionems et inducentes sunt per, se, note, igitur... Item vel in illa: Deus est trinus', sub- iectum supponit pro personis collectim et sic valebit illam: 'omnes tres persone divine sunt trine‘ vel valebit istam: 'Trinitas perso- narum est trina" que ambe sunt false; vel subiectum supponit pro divina essencia: tunc erit sensus: divina essencia est trina, 30 35 1) Codd.: quoque Lomb. — 2) Codd.: rem H male. — 3) Codd.: om. H; add. in marg. 12. — 4) Codd.: om. H. — 5) Codd.: persona H. — 6) Codd.: sufficientes inducciones I male. — 7) Codd.: persone I male.

Strana 46
46 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. II., 3. 5 quod iterum est falsum; vel supponit pro Deitate : tunc erit sensus Deitas est trina. Item : si Deus est trinus, igitur omnis Deus est trinus. Consequencia tenet ab indefinita in materia naturali ad eius universalem. Et ex consequente omnis Deuss est trinus et Pater est Deus: igitur Pater est trinus, et sic de aliis personis arguendo. In oppositum est fides nostra. 115 D 10 Ad 1m negatur consequencia, nisi arguatur sic: Nec Pater est trinus, nec Filius,9 nec Spiritus Sanctus; et nec Deus est trinus ; vel nec Deum esse: igitur non-deus est trinus. Tunc conceditur consequencia et negatur ultima inducens. 15 20 25 30 2° respondetur concedendo illam: nullus Deus est trinus prout ly. nullus‘ est distributum pro personis, supponens persona- liter, quia sic non contradicit illi 'Deus est trinus', cum non ne- gatur subiectum in negativa, pro quo supponit in ista Deus est trinus'. Hic enim supponit simpliciter pro re communi et non personaliter pro personis disiunctive, quia tunc proposicio foret falsa, nec supponit collectim pro personis, nec pro Trinitate primarie, et sic non valet illam 'omnes persone sunt trine‘ nec illam 'Trinitas jest trina', sed supponit pro divina essencia vel deitate. Sed non valet illam divina essencia est trina‘ vel illam Deitas est trina, sed valet illam 'divina essencia est tres persone‘ vel illam Deitas est tres persone', que ambe sunt vere: et sic secundum argu- mentum est solutum. Illa ergo proposicio "Deus est trinus‘ valet illam Deus est tres persone‘ et subiectum eius supponit simpliciter pro Deo, non personaliter, et predicatum, sc. ly. 'trinus', supponit personaliter pro tribus personis non distincte, sed collectim. Et istam logicam observat peritus logicus concedens, quod homo specificus est trinus, quia tres personeio, utputa Petrus, Johannes11, Paulus; et naturalis philosophus concedens, quod eadem essencia est tres res, quia materia, forma et conpositum; et moralis philo- sophus concedens, quod spiritus humanus vel mens humana est tres res, et spiritus humanus est trinus, quia racio, memoria et voluntas, et eciam metaphisicus concedens, quod effectus com- munissimus est trinus, quia unus, bonus et verus. I 116A Ad tercium, quando arguitur Deus est trinus: igitur omnis Deus est trinus', negatur consequencia, cum in antecedente est solum supposicio simplex et in consequente fit distribucio pro- personis. Et quando dicitur ab indefinita in materia naturali ad eius universalem, ll dato illo, negatur adhuc consequencia, cum 4o non sequitur 'animal est homo‘ igitur 'omne animal est homo', dato, quod in consequente animal distribuatur pro singulis anima- libus. 2° dicitur, quod non arguitur ab indefinita ad eius uni- versalem; nam indefinite proposiciones, in quibus subiecta sup- 35 8) Codd.: in I add. in marg. ab 11. — 9) Codd.: est trinus add. H, nec fllius add. D. — 10) Codd.: in I add. in marg. — 11) Codd.: Jacobus H.

Strana 47
Confirmata conclusione »Deus est trinus« Hus »Deitas est trina« negat. 47 ponunt simpliciter, multe sunt, que non habent universales, ymmo nec singulares, ut iste 'species humana est tres homines', 'essencia divina est tres persone‘; nam subiecta eorum non possunt primarie pro pluribus supponere distributive, nec possunt singulariter primarie tantum pro uno supponere, cum addito pronomine demonstrativo eque supponit subiectum pro re communi sicud sine illo. Ergo frustra adduntur illis signa universalia et pronomina demonstrativa, quamvis bene possunt monstrari communia, sed non limitarii, ad supposita. Ex quo patet, quod nullus terminus, signans essenciam com- municatam vel participatam multis, est pertinens medium expositorii sillogismi et hinc frustra paralogisant arguentes sic Hec species humana est Sortes, et hec species humana est Plato; igitur Plato est Sortes'. Similiter 'hec mens est racio et hec mens est voluntas: igitur racio est voluntas'. Similiter hic homo est deitas et hic homo est humanitas (demonstrato Christo): igitur humanitas est deitas‘. Similiter hic Deus est Pater, hic Deus est Filius, igitur Filius est Pater'. Similiter hec essencia est Pater et hec essencia est Filius, igitur Filius est Pater‘. Patet enim, quod medium est commune ad extrema et per consequens non est formaliter sin- gulare. Sed dubitatur iterum an hec sit vera: deitas est trina, similiter ista essencia divina est trina.' Et si sic, tunc nec Deitas, nec essencia est simplex unitas, quod est contra illud Athanasii: »Trinitas in unitate et unitas in Trinitate »veneranda sit.« In oppositum est cantus ecclesie, in quo dicitur: »Te trina Deitas unaque poscimus.« Similiter ibi: »uni trinoque Domino sit sempiterna gloria.« Contra illud Athanasiiia: Non tres tamen Domini, sed unus est Dominus." Iterum dubitatur de illa trinus Deus est unus'. Et videtur, quod sit falsa; nam eius convertens est falsa, vel minime inintelligibilisi4, puta ista: Unus est trinus Deus. Pro prima pro- posicione, ymmo pro omnibus tribus sciendum, quod quidam dicunt, quod in huiusmodi proposicionibus ly. 'trinus‘ nullum ens signat, sed solum intellectum, i. e. modum intelligendi. Sed hoc non valet, quia si ly. 'trinus‘ nullum ens signat in hac proposicione Deus est trinus', tunc ipsa est falsa eo, quod est affirmativa de presenti sine ampliacione, cuius subiectum et predicatum non supponunt pro eodem. Ideo notandum est, quod 'trinus‘ vel Deus trinus‘ signat et supponit; supponit quidem pro tribus personis indistincte propter unitatem forme, sc. Deitatis, quam signat; modo ly. 'trinus' solum respicit trinarium signatum, quantum ad sup- positum et non formam signatam, ideo ponit trinarium in sup- posito sub una forma et non sub pluralitate formarum. Sed 10 15 20 25 116 B 30 35 40 12) Codd.: limitare I. — 13) Codd.: Anathasii H male. — 14) Codd.: in- telligibilis I, ab t1 correctum inintelligibilis.

Strana 48
48 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. II., 4. ly. 'unus‘ tantum unitatem forme signat et sic in ista proposicione Deus est trinus et unus' fit copulacio inter communitatem et unitatem simul; eti5 ly. Deus‘ supponit pro essencia, ly. 'trinus pro tribus personis et ly. 'unus‘ pro forma personis communicata. Illa ergo proposicio Deus est trinus et unus‘ valet illam: »Deus est tres persone et una essencia vel una Deitas.« Et non sequitur: 'Deus est trinus: igitur Deitas est trina', nec sequitur: 'igitur Trinitas est trina', quia in antecedente trinus supponit pro personis indistincte sub una forma et in consequente concluditur pluralitas formarum. Unde illa: Deitas est trina‘ valet illam Deitas est trina Deitas vel trina essencia', que est falsa. 'Trinus' enim in masculino genere profitetur supposita, sed 'trina‘ in neutro genere profitetur essenciam. Ex quo patet, quod cantus ecclesie dicens Deitas est trina" is ut ibi Te trina Deitas unaque poscimus‘ debet trahiis ad istum sensum Deitas est trina i. e. tres persone‘. Unde exponitur cantus sic 'O Deitas' supple: que es 'una‘ supple: essencia que 116 Ci. e. et trina‘ i. e. tres persone vel Trinitas. Similiter ille17 cantus Uni trinoque Domino sit sempiterna gloria' debet sic exponi: Sempiterna gloria sit uni' supple: in essencia Domino- que‘ i. e. et trino‘ in personis, quia alias foret falsus. 4. Circa istam distinccionem dubitatur Utrum in Deo est pluralitas attributorum'. Arguitur quod non, quia si sic, tunc in Deo esset pluralitas predicatorum; consequens videtur fore falsum, igitur questio falsa. Oppositum arguitur sic : in Deo est sapiencia, volencia et potencia; sed hec sunt plura attributa, igitur questio vera. — Hic est sciendum, quod attributum secundum Durandum dicitur dupliciter, sc. large et stricte. Large pro omni denominative supposito, quasi alii tributo, quod frequenter a forma accidentali sumitur; stricte pro quadam perfeccione in duobus reperta, in uno tamen eminencius et perfeccius, quam in alio, cuius respectu (sc. inperfeccioris) dicitur attributum, sicud sapiencia, potencia et volencia eminencius sunt in Deo, quam in creaturis. Et patet ex 'quid nominis', quod attributum dicitur quasi alii tributum (sc. per excellenciam) respectu alterius; fit autem talis attribucio dupliciter: vel concretive, vel abstractive. Con- cretive ut Deus est sapiens', abstractive ut Deus est sapiencia'. Ecce quomodo Deo attribuitur sapiencia excellencius, quam homini, quia in concreto et in abstracto; homini vero solum in concreto dicendo homo est sapiens', sed non 'sapiencia', loquendo de puro homine. Cum ergo potencia, sapiencia, voluntas et bonitas sitis in Deo et in homine, et in Deo excellencius, quia ipse primo per se, in se et a se est potens, sapiens, bonus et volens, creatura vero racionalis, ut angelus vel homo, est solum participative huius- 10 20 25 30 35 40 15) Codd.: om. H. — 16) Codd.: intelligi I. — 17) Codd.: iste I. — 15) Codd.: sint H.

Strana 49
Quaestio »utrum in Deo est pluralitas attributorum« solvitur. 49 modi, patet, quod Deo excellencius conveniunt, quam pure creature. Sunt eciam alia Deo conveniencia, que in creaturis non reperiuntur: ut esse infinitum, eternum, summe bonum, que secundum oppo- sicionem creaturis correspondent, quia esse infinitum in1 Deo et 116 D esse finitum in creaturis, similiter eternum in Deo et non eternum 5 in creaturis, summum bonum in Deo et non summum bonum in creaturis. Item aliqua predicata conveniunt Deo ex temporei, ut esse creatorem, esse mundi Salvatorem, que non conveniunt creaturis, sed conveniunt Deo a creatore,. Quomodo enim esset misericors, nisi creature misere misereretur, ipsam a miseria relevando? — Sciendum eciam, quod Deo aliquid attribuitur, vere, aliquid false. Et quia Deus est summe perfectum, ideo quidquid inper- feccionis est, hoc ab ipso removetur, ut esse mutabilem, esse mendacem, esse obliviosum. Et quia est summe perfectum et simpliciter primum, dans cuilibet, creature esse, igitur,3 oportet, quod omnes creature positive simpliciter prius sint secundum esse ydeale, quam existant. Et cum res non possunt ab eo produci ad extra, nisi tamquam a potente, sapiente et volente, igitur necesse est Deum prius eternaliter esse potentem, sapientem et volentem, quam producit potenter, sapienter et volenter res ad extra; ergo oportet, quod Deo attribuatur potencia, sapiencia et volencia — non eo modo, quo attribuuntur homini, cui attribuuntur acciden- taliter, Deo vero non accidentaliter, sed,4 excellenter, ut sit omni- potens, omnisapiens et omnivolens ab eterno. Ex quo patet, quod quidquid Deus potuit, potest, vel poterit, hoc ab eterno potuit. Similiter quidquid scivit, eternaliter scivit et scit; et quidquid vult, eternaliter voluit et semper vult. Patent ista, quia non mutatur de potencia in,5 inpotenciam, nec de sapiencia in oblivionem, nec de volencia in nolenciam, sicud mutatur defectibilis creatura. §5. Conclusio prima: Pluralitas attributorum est in Deo, igitur et pluralitas illorum ... Consequencia tenet eo, quod inpossibile est aliqua plura esse in aliquo, nisi pluralitate plura sint in illo. Antecedens probatur: Potencia, sapiencia, voluntas, eternitas, in- finitas, creancia et sic de aliis attributis sunt in Deo: igitur ante- cedens verum. Consequencia tenet ex eo, quia illa sunt Dei 35 attributa; quod autem sint in Deo, patet, quia Deus est lil summe !lI17A potens, summe sapiens, summe volens, eternus, infinitus et sic de aliis: igitur antecedens verum. Corellarium: Potencia, sapiencia, volencia, creancia, iusti- ficancia in Deo distingwuntur. Patet, quia sunt diversa attributa et,s plura, igitur distincta, quod si non essent distincta, non essent plura: igitur corellarium verum. Sed contra: Quecunque uni et27 10 15 20 25 30 40 19) Codd.: in I ex parte pessime, quod t2 in marg. ex coniectura verbo Dei supplevit. — 20) Codd.: in H in et creatori pessime correctum. Verbum ex creacione corruptum videtur. — 21) Codd.: post Deo H. — 22) Codd.: omni H. — 23) Codd.: ideo H. — 24) I: et Codd. — 25) D: om. Codd. — 26) Codd.: om. I. — 27) Codd.: in I locus rasus et correctus.

Strana 50
50 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. II., 5. — III., 3. 10 15 20 117B 30 35 eidem sunt eadem, inter se sunt eadem. Sed sapiencia, potencia et voluntas, et sic de aliis in Deo attributis, sunt uni et eidem eadem, quia Deo, cum sint Deus : ergo inter se sunt eadem, igitur non distingwuntur, ymmo sapiencia erit voluntas, potencia, et sic de aliis. — Respondetur negando ultimam consequenciam. Sicud non sequitur: Pater et Filius sunt eadem essencia, igitur non distingwuntur; Sortes et Plato sunt inter se eadem, igitur Sortes et Plato non distingwuntur. .. Conclusio secunda: Attributa dicta deas Deo abstractive possunt esse et intelligi esse in Deo pro data mensura, sine habitudine ad creaturas. Probatur: Potencia, sapiencia et voluntas sunt attributa Dei abstractiva et illa possunt esse et intelligi in Deo pro data mensura, sine habitudine ad creaturas. Patet, quia pro mensura eternitatis sunt in Deo et ut sic non sunt cum habitudine ad creaturas: igitur conclusio vera. Ex isto sequitur, quod eternaliter Deus est potens, sapiens, volens, quamvis non cum habitudine eternaliter est ad creaturas, nisi vocet quis habitudinem causancie ad causatum suo tempore et volens ad creaturam volitam suo tempore. 2° patet, quod non sequitur: Deus communicat suam sapienciam, voluntatem et bonitatem creature, igitur eternaliter est cum habitudine ad creaturam, quia alius eternaliter existeret creatura. Conclusio tercia: Attributa in Deo solum racione distin- gwuntur. Probatur : non distingwuntur secundum essenciam, cum sint eadem singularis essencia, et distingwuntur, ut dicit corella- rium 1e conclusionis: igitur racione distingwuntur. Tenet con- sequencia ex sufficienti divisione, cum in divinis non possunt poni plures distincciones, nisi vel secundum essenciam vel secundum racionem ex eo, quod non est dabilis in divinis accidentalis distinccio, sicud nec mutacio. Corellarium: Attributa in Deo formaliter distingwuntur. Patet, quia per raciones formales, cum alia est racio formalis sapiencie Dei, alia voluntatis,9 : igitur corellarium verum. Sed si obicitur 'distingwuntur formaliter, igitur realiter‘ dicitur negando consequenciam. Unde quamvis persona divina etso essenciaso divinaso distingwitura formaliter, non tamen distingwiturs realiter eo, quod sint unica res simplicissima; et cum racio essencie est communicari multis suppositis, et racio persone est incommunicari32 multis. Corellarium: Questio est vera. Ad racionem patet, quid33 sit dicendum. 40 28) Codd.: a H. — 29) HD ex corr.; voluntas I. — 30) Codd.: om. I. — 31) Codd.: distingwitutur I errore. — 32) I: distingwuntur Codd. — 33) Codd.: communicari I. — 34) Codd.: quidquid I male.

Strana 51
Summa distinctionis III. exponitur. 51 Distinecio III. 1.Postolus namque ait . . . A Postquam magister determinavit de personarum unitate, distinccione et equalitate per auctoritates in generali, in ista distinccione vult hoc ostendere in speciali. Unde ostendit magister quatuor in summa: 1m est, quod creator humanis mentibus cognoscitur per creaturas; 2m, quod ex creaturis cognoscitur evidenter, quod incipit magister ostendere ibi Nam ait Ambrosius'; 3m, quod in omni creatura relucet vestigium trinitatis, quod ostendit ibi Nuncrestat ostendere“; 4m, quod per vestigium Trinitatis representatur et cognoscitur Trinitas increata. 10 §2. De hiis quatuor sunt isti versus: Cum mens factorem ex factis noscit eumque Non animam fore, nec corpus, quod fecit utrumque; Nam numerum ipse res, pondus habent speciemque: Trini factoris sic forma relucet in ipsis. 15 Et intellige, versum ultimum, quod factoris‘ i. e. Dei, trini' in personis relucet forma‘ i. e. vestigium 'sic', sc. ut dictum est, in ipsis' rebus. 20 3. Circa istam distinccionem dubitatur 'Utrum in omnibus rebus! creatis relucet vestigium Trinitatis'. Arguitur, quod non, quia in accidentibus non relucet vestigium, cum ipsa accidencia sint magis species,, modi et ordines, sub- stanciarum, quam quod habeant speciem, modum et ordinem. Sed penes speciem, modum et ordinem attenditur Sancte Trini- tatis vestigium, igitur questio falsa. In contrarium arguitur sic in qualibet creatura reperitur ista trinitas: esse, virtus (i. e. potencia) et operacio; similiter unitas;, veritas et bonitas: igiturs questio vera. Pro questione est notandum, quod vestigium est inpressios confuse ducens in cognicionem eius, cuius est, cum non representat, vestigiatum, nisi secundum partem. Unde de racione vestigii est similitudo et inperfeccio similitudinis eo, quod vestigium ests simile parti vestigiati, sed non perfecta similitudo tocius vestigiati; et hinc dicit Johannes Parisiensis, quod vestigium nichil no- minat, nisi quandam similitudinem, in specie tamtum ipsius trans- euntis, ut vestigium ab homine factum hominem,, ab asino asinum, nichillo tamen distinctum in singulari, nisi in specie. Ymago autem, 117C 25 30 35 1) Codd.: intelligere I male. — 2) Codd.: lucet I errore. — 3) Codd.: et add. I errore. — 4) Codd.: ordine D. — 5) Codd.: post vera I male. — 6) Codd.: pressio I male. — 7) Codd.: representat I male. — 8) Codd.: post quod I errore. 9) Codd.: in I ab 12 in marg. add. signat, in H add. signat hominem. — 10) Codd.: post tamen D male. 4*

Strana 52
52 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. III., 3.—4. ut dicit S. Thomas in Scripto q. 7a, est signum representans ymaginatum individualiter et differenter ab aliis distinctum secundum omnes partes et disposiciones parcium. — Item nota, quod ymago est similitudo ab ymaginato expressa active vel exemplariter, non secundum quecunque, sed secundum ea, que demonstrant rem expresse. Et hinc dicitur ymago‘ quasi 'imitago', quia sit ad imitacionem alterius. Exemplariter, ut pictor facit ymaginem Christi, inspiciens ad Christum per scripturam, tamquam ad exemplar; dative, vero, sicut pater generat filium sibi similem. Et exhinc, ut dicit Augustinus, unum ovum reale non est ymago alterius 10 ovi, quia nullo modo ab alio exemplatur; nec vermis, generatus 117Dex homine, est ymago hominis, quia non est in eo hominis similitudo. — Item notandum, quod ymago‘ et vestigium in hoc differunt, quia 'vestigium' ducit in cognicionem alicuius rei arguitive et per modum effectus inpressi, ymago‘ autem re- presentative et per modum similitudinis. Exemplum: fumus vel cinis est vestigium rei combuste, sed neutrum illorum habet simili- tudinem rei, cuius est vestigium, et ergo non est de racione vestigii similitudo et pec consequens nec qualitas. Sed quod racio effectus includatur in vestigio, patet in omnibus inductive. Nam vestigium pedis est effectus pedis, vestigium manus est effectus ipsius manus. Et quod similitudo sit de racione ymaginis, patet in ymagine Christi, et sic in aliis. Non tamen oportet, quod semper sit effectus ymaginati, licet quandoque contingat, ut spiritus racionalis est ymago Trinitatis et effectus eius,e. Similiter si pictor pingat yma- ginem sui, tunc ipse est ymaginatum, quod fecit illam ymaginem. — Item nota, quod,is ymago benedictissime Trinitatis est in parte anime racionalis, non in parte vegetative vel sensitive potencie eo, quod ymago est perfecta representacio vel imitacio ymaginati; et ideo solum habet esse in creatura racionali, ut angelo vel homine, qui secundum idem, quod in eo est potissimum, Trinitatem sacra- tissimam imitatur. Sunt autem tres partes ymaginis, sc. intelligencia, voluntas et memoria; memoria autem pertinet ad partem intellectivam et est respectu preteritorum, presencium et futurorum, ut dicit magister in littera, quamvis Philosophus in De memoria et reminiscencia' dicat, quod solum sit preteritorum, sicud eciam vulgata tenet locucio. — Sciendum est secundum Augu- stinum, quod differt,4 'discernere“, 'cogitare‘ et intelligere‘. Dis- cernere‘ enim est cognoscere rem per differenciam sui ab aliis ; 'cogitare' autem est considerare rem secundum partes et proprietates suas, intelligere‘ autem est habere simplicem intuitum ad rem intelligibilem. — Item notandum, quod tantum tres sunt partes 118A vestigii. Nam Deus secundum essenciam!il suam est causa omnis creature secundum racionem triplicis cause, ut patet 12° Metha- 15 20 25 30 35 40 11) Codd.: Hus probabiliter active scripsit, v. supra. — 12) Codd.: post et D. 13) Codd.: om. H. — 14) Codd.: differit I.

Strana 53
Quaestio »utrum in omnibus rebus creatis relucet vestigium Trinitatis« solvitur. 53 phisice, sc. cause efficientis per potenciam, formalis exemplaris per sapienciam, finalis per bonitatem. Ex quo sequitur, quod in omni creatura inprimit vestigium huius triplicis cause, omnia faciens in modo, specie et ordine, sive in numero, pondere et mensura, dans unicuique esse termi- natum; per modum, sive mensurami5 creatura attestatur Dei po- tenciam, per speciem sive peris numerum sapienciam, per ordinem sive pondus bonitatem. — §4.) Istis presuppositis conclusio 1a est hec: Racio vestigii invenitur in substanciis et accidentibus. Probatur. Omnes trinarii vestigiales reducuntur ad unitatem, veritatem et bonitatem, tamquam ad communissimas passiones ipsius entis communissimi. Sed unitas, veritas et bonitas sunt in omnibus substanciis et acciden- tibus : igitur conclusio vera. Minor nota est ex eo, quod omnei- ens est unum, verum, bonum, cum quodlibetis ens per entitatem est unum (4° Methaphisice) et quodlibet ens est intelligibile, ergo verum, et est diligibile, igitur bonum. Minor probatur: nam si non omnes trinarii vestigiales reducerentur ad unitatem, veritatem et bonitatem, tamquam ad communissimas passiones, cum ente convertibiles, tunc aliqui trinarii forent extra unitatem, veritatem et bonitatem, et per consequens extra ens ex convertibili. Con- sequens falsum, cum inpossibile est aliquam rem subterfugere racionem entis, igitur maior vera. 10 15 20 Ex isto sequitur, quod omnis res est trinitas, quia una, vera, quod omnis res est vestigium increate Trinitatis; 2° sequitur, quod omnis res est signum increate Trinitatis; 3° et 4° sequitur, quod omnis res Deum notificat, et 5°, quod omnis res signat Deum naturaliter et pocius, quam aliquod signum signat aliquam rem ad placitum humanum. 40 Patet, quia a prima significacione non potest deponi; quis enim19 118 B potest deponere, ut homo non sit Trinitatis signum, dum existit? Sed potest quis deponere, quod ly. homo‘ non significet hominem, sed aliam creaturam. bona; 25 5. Conclusio 2a : Partes vestigii aliquando differunt realiter inter se. Probatur: substancia, virtus et operacio proprie loquendo sunt partes vestigii et differunt realiter. Igitur conclusio vera. Maior notazo est, sed minor probatur: nam operacio substancie est et substancia est et operacio non est substancia; similiter et potencia; ergo minor vera, cum alterum esse habet operacio, alterum potencia, alterum substancia, ut alterum esse habet spiritus, alterum eius potencia, alterum eius operacio. 35 40 15) Codd.: mensura I. — 16) Codd.: om. l. — 17) H: esse ID. — 15) Codd.: quelibet I male. — 19) Codd.: in I abt em, ommisso signo abbreviationis; t fecit punctum et adscripsit m = enim. — 20) Codd.: post est H male.

Strana 54
54 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. III., 5. — IV., 3. Ex isto patet, quod non sequitur: racio, voluntas et memoria sunt idem spiritus, igitur non differunt realiter'; et si obicitur: 'Sunt eadem res in numero, ergo non differunt realiter‘ negatur consequencia. Sicud non sequitur: 'materia et forma sunt eadem res (quia conpositum) igitur non differunt realiter', similiter: Deitas et humanitas sunt eadem res (quia Cristus) igitur Deitas et huma- nitas non differunt realiter', similiter: 'Sortes et Plato sunt eadem res (quia homo communis), ergo non differunt realiter.' In omnibus enim illis antecedens est verum et consequens,1 falsum. Ad racionem patet, quid sit ex declaratis dicendum. 10 Distinecio IV. 20 (1. Ic oritur questio satis necessaria; constat, enim, etc.2 ... Probata Trinitate personarum, in unitate essencie, auctori- 15 tatibus4, racionibus et similitudinibus hic magisters movet quasdam questiones incidentes et determinat circa premissa; et summatur distinccionis materia isto modo: nam probatur 1°5 ista proposicio: Deus genuit Deum; 2° ista: Deus non genuit se Deum; 3° ista: Paters Filiums Deus non genuit alium Deum; 4° ista: Deus non genuit Deum, Filiuse Pater, Filiums qui est Deus Pater; 5° ista: Deus genuit Deum, qui est Deus, Deus in communis qui est pater; 6° conceditur ista: tres persone sunt unus Deus, Pater 111180 et e contra: unus Deus est- tres persone; 7° conceditur : Deus Filium a se; de se genuit alterum se, i. e. Deus Pater de substancia sua genuit alteram personam a se; 8° conceditur ista: Pater est alius quam Filius, non tamen aliud, sed unum. 2. Versus: D genuisse Deum Deus est dicendus; Aut hunc se aut alium genuisse Deum reprobatur utrumque; Non aliud Natum, alium tamen a Patre dicas : Tres sunt persone, Deus unus, quod retro verte. 25 30 §3. Pro ista distinccione sciendum est, quod diversa sunt nomina, per que exprimitur divina essencia vel proprietas perso- narum, vel eciam proprietas essencies ; similiter et verba multi- 21) Codd.: est add. male I. — 1) Codd.: om. H. — 2) I: om. Codd. — 3) Codd.: om. I. — 4) Codd: in ID inclare scriptum. — 5) H ab h1; om. Codd. — 6) Codd.: has glossas prorsus om. D. — 7) Codd.: sunt male I. — 8) Codd.: et add. I male.

Strana 55
Exposita summa dist. IV. de nominibus tractatur. 55 plicia: nam quedam soli essencie conpetunt, ut communicari multis suppositis, predicari de multis suppositis, quedam vero solis personis, aliqua tantum uni, aliqua duabus. Uni: ut generare convenit soli Patri, generari vero soli Filio; sed spirare Patri et Filio, et spirari soli Spiritui Sancto. Nomina autem suntio quedam pure abstracta, que dicuntur ultimate abstraccionis, ut Deitas, divinitas, natura, essencia, potencia; alia vero concreta communia, ut Deus omnipotens, omnisciens, omnivolens, creator, trinus, unus, bonus. Prima dicuntur ultimate abstraccionis, quia non possunt trahi ad actus proprios personales, ut Deitas non potest trahi ad actum proprium persone Patris, sc. ad generare; sicque snon» vere diceretur Deitas generat' similiter 'essencia generat' similiter natura divina' 'divinitas‘ 'sapiencia" potencia'. Concreta vero dicuntur, quia possunt concernere actum proprium personalem et possunt trahi ad illum, quamvis primarie significent rem communem. Unde vere potest dici: Deus generat" 'creator generat', quamvis Deus et creator sint communia tribus personis secundum essenciam. Unde ista, sc. Deus' 'creator 'lumen', dicuntur abstracta medie abstraccionis eo, quod signi- 20 ficant communem essenciam, et quod possunt trahi ad actus proprios personales: et sic respectu signati primarii communis dicuntur abstracta, et respectu] actuum personalium, ad quos secundario 118D trahuntur, dicuntur concreta, et sic media, quia nec ultimate ab- stracta, nec solum concreta. Pura autem abstracta nunquam possunt trahi ad supponendum tantum pro una persona primarie, sicud e contra nomen persone non potest supponere pro essencia primarie, ut ly. Pater, Filius, Spiritus Sanctus. Si autem alicubi Pater ponitur pro essencia vel pro Deo in communi, ut ibi Pater noster, qui es in celis' — tunc ibi non est proprium nomen persone, sicud ly. 'sapiencia‘ aliquando sumitur appropriate pro Filio, aliquando prout est commune omnibus tribus personis, ut, cum dicitur 'Christus est sapiencia de sapiencia', primum ly. 'sapiencia' sumitur appropriate, secundum communiter. Concreta autem communia possunt supponere pro personis; vel pro una persona, vel pro essencia. Exemplum primi: »Deus Salvator« ; ibi ly. Deus' supponit pro qualibet persona. Exemplum secundi: »Deus generat« ; ibi Deus‘ supponit pro persona Patris. Exemplum tercii: »Deus est tres persone«. Racio autem, quare concretum potest supponere pro persona primarie et non sic ab- stractum, est ista, quia persona est res distincta sua proprietate, ut Pater generancia, Filius nascibilitate, et Spiritus Sanctus spiracione passiva, et ideo non sicud forma abstracta ultimate, sed sicud concretum, subiectum debet primarie designari; et quia huius- modi, concernenciam,s concreta communia inportare possunt, non 10 15 25 30 35 40 9) Codd.: om H. — 10) Codd.: post quedam H. — 11) Codd.: concretiuum H errore. — 12) Codd.: huius IH. — 13) Codd.: concernanciam I, concernencia D.

Strana 56
56 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. IV., 2.—3. autem abstracta ultimate abstraccionis, que formam absolute dicunt, ut Deitas, divinitas, essencia, natura, ideo non possunt contrahi vel concerni ad supponendum personaliter primarie pro persona, cui inest proprietas vel nocio personalis; et hinc omnes iste sunt false essencia generat 'essencia spirat' 'essencia generatur' 'essencia spiratur'. Similiter est de illis abstractis Deitas, divinitas, natura, substancia. Ex isto traxerunt theologi, quod verbum, per quod actus uni persone appropriatus exprimitur, dicitur 'verbum nocionale‘ et actus u119A designatus ill per verbum vocatur nocio', eo, quod statim notam facit personam. Unde cum dicitur Deus generat', statim hoc verbum "generat notat, quod subiectum supponit pro persona Patris; similiter cum dicitur Deus generatur', statim predicatum notat personam Filii; et cum dicitur Deus spiratur“, statim predicatum notat per- sonam Spiritus Sancti. Illa ergo verba 'generare vel gigni', 'spirare vel 'spirari' sunt verba nocionalia. Et nota, quod nocionale“ dicituri4 exinde, quia per illud venitur in noticiam persone appropriate,5. Et nocionale quandoque convenit tantum uni, ut generare Patri, generari Filio, spirare Spiritui Sancto; quandoque est commune duobus (et ultra non potest ascendere), ut spirare convenit Patri et Filiors; similiter innasci Patri et Spiritui Sancto; non spirari Patri et Filio. — Quod convenit tantum uni essencie communi et non persone, est proprietas vel modus essencie, ut communicari multis suppositis — et aliquid convenit cuilibet persone, sed non essencie, ut incommunicari multis suppositis, per quod quelibet persona distingwitur ab ipsa essencia. Essenciale autem commune est, quod pluribus personis essencialiter convenit, ut sunt essencia, Deitas, divinitas, Deus, natura, bonum. Horum enim proprietas est communicabilitas, qua quodlibet illorum distingwitur a persona. Sciendum eciam, quod ut ait Bonaventura, quod nomen abstractum inponitur forme, sed,7 concretum inponitur a forma, sed non tantum forme. Unde propter hoc quatuor modi predicandi resultant a concreto : ipsum enim concretum substancie et racionem forme et racionem concreti sortitur. Unde hoc concretum 'homo" 1° subicitur suo abstracto, ut vere dicendo homo est humanitas, in qua proposicione est predicacio ydemptica sive secundum essenciam, cum homo et humanitas quoad essenciam non differunt, sed sunt idem, quia in dictis secundum se idem est ipsum et 40 quod quid erat esse, i. e. ipsum, et ipsum esse, i. e. res et sua 119B quiditas; homo enim est res, cuius quiditas est humanitas, a qua ipse est quid. — 2° ipsum concretum subicitur proprietati ipsius abstracti, quam proprietatem ipsum concretum sortitur ab extrinseco, et non ab intrinseco, quia alias, si non, tunc esset concretum. 15 20 25 30 35 14) Codd.: dicicitur I. — 15) Codd.: approprietate I male. — 16) Codd.: et add. I. — 17) Codd.: nomen add. I.

Strana 57
De nominibus abstractis et concretis. 57 Verbi gracia »homo est assumptus in unitatem divine persone,« ubi ly. homo supponit absolute simpliciter pro humanitate. — 3° subicitur concretum concretis terminis et hoc dupliciter: vel perfeccionem ab extrinseco signantibus, vel ab intrinseco. Si ab extrinseco perfeccionem signantibus, ut 'homo est risibilis'; risibilitas enim est perfeccio hominis non essencialis et sic non intrinseca perfeccio hominis respectu huiusmodi predicati; subiectum supponit personaliter communiter, sed non supponit simpliciter pro natura humana specifica, cum ipsa non sit risibilis eo, quod non est apta ad ridendum, quamvis sit risibile et res risibilis, quia Sortes, sicut ipsa est singulare, sed non singularis, cum ipsi non posset inesse singularitas, que est forma, qua distingwitur singulare ab universali. Si vero concretum subicitur terminis concretis ab intrinseco formam vel perfeccionem signantibus, hoc fit dupliciter: vel totalem formam intrinsecam signantibus, ut 'homo est animal', ,homo est substancia" et sic de aliis per se superioribus, que sunt totales forme et sic perfecciones suorum inferiorum; vel 2° subicitur concretum con- cretis ab intrinseco parcialem formam signantibus, ut homo est racionalis', racionalitas enim, cum sit differencia hominis essencialis, est qualitas eius essencialis et non per se quiditas, sicud animal est,s per se quiditas hominis. Tunc respectu talium predicatorum subiectum potest supponere simpliciter pro natura communi vel personaliter pro suppositis. — 4° concretum subicitur terminis concretis, accidencia inseparabilia vel separabilia et actus sup- positales signantibusi, et respectu talium in masculino genere vei feminino subiectum commune concretum signans naturam ll com- munem nunquam supponit simpliciter, quia semper per predicata professionis, i. e. que profitentur discrecionem sexus vel actum suppositalem, subiectum restringitur ad supposicionem individualem, ut hic: homo est bonus moraliter‘ homo est quantus‘ homo currit' et capiunt ista dicta fundamentum in illa grammaticorum antiqua,o regula,1, que dicit: »Talia sunt subiecta, qualiter per- »mittuntur ab eorum predicatis« i. e. pro illis supponunt subiecta, pro quibus limitantur ab eorum predicatis. Verbi gracia cum dico: 'homo est', ibi 'est, quod predicatur, secundum adiacens dicit actum essendi, qui conpetit et speciei humane et eius individuo; et ergo ly. 'homo‘ supponit pro homine communi simpliciter et individuo personaliter, quia hoc predicatum 'est' permittit, ut subiectum sic supponat. Sed cum dico 'homo communicatur a suppositis', ibi ly. communicatur' dicit denominacionem passivam subiecti, que solum speciei convenit, et sic limitat subiectum ad supposicionem simplicem, ut supponit pro homine communi, qui est species humana, que est communis humanitas communicata singulis particularibus hominibus. Et cum dico homo currit', ibi 'currit' dicit actum solum 10 15 20 52 119C 30 35 40 18) Codd.: post se H. — 13) Codd.: significantibus I. — 20) Codd: anti- quum D. — 21) H: om. ID.

Strana 58
58 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I, dist. IV., 3.—4. suppositalem et ideo trahit subiectum ad supponendum personaliter pro persona. Et similiter fit predicacio in divinis. Unde cum dico Deus est Deitas, in illa proposicione idem est subiectum et pre- dicatum ex parte rei et predicatum est quasi forma subiecti et subiectum quasi concretum; 2° cum dico Deus est unitus cum humanitate in eodem supposito', ibi Deus supponit pro divinitate, que cum humanitate est unum suppositum per unionem yposta- ticam, sc. dominus Jesus Christus; et subiectum supponit secundarie pro persona Filii Dei; 3° cum dico Deus est substancia', ibi pre- dicatum tamquam superius predicatur de inferiori sine limitacione ad personam, quamvis subiectum secundarie supponat personaliter pro personis ; 4° cum dico 'Deus generat, ibi predicatum limitat 119D subiectum ad supponendum pro persona Patris, cuius nocio ] est generare; 5° cum dico Deus est Trinitas‘ vel Deus est trinus vel Deus est tres persone', que omnes idem valent, in quibus subiectum limitatur solum supponere pro communi. Sicud cum dico: 'homo est tres homines', quia homo communis, quamvis nullus homo singularis est tres homines, sic Deus est tres persone, quamvis nulla persona divina est tres persone. Et si infertur: Deus est tres persone, igitur Pater est tres persone‘ vel igitur Trinitas est trina', patet, quod non sequitur : in prima, quia arguitur a superiori ad inferius assertive, et in secunda ly. 'trina' predicatum supponit substancialiter pro tribus substanciis, et ly. trinus‘ in antecedente coniunctim pro personis sub una forma. §4. Item sciendum, quod secundum quosdam hoc nomen Deus supponit essenciam et non personam; secundum alios sup- ponit essenciam,, et personam,. Unde Bonaventura notat23 quatuor regulas : »1a est hec Nomen abstractum inponitur forme; »sed concretum inponitur a forma, sed non forme'; 2a regula est »hec 'Terminus habens multitudinem suppositorum sine distribucione »acceptus stat pro illo, pro quo reddit supposicionem vel locu- »cionem veram'; 3a regula Termino habenti formam non multi- »plicabilem non refert preponere et postponere negacionem', unde »non refert dicere »Petrus non currit« et »non Petrus currit«; »4a regula Relativum refert suum antecedens sub eodem modo »supponendi, pro quo antecedens precessit ipsum relativum, nisi »faciat relacionem simplicem'. Ex quo patet, quod hoc nomen Deus »supponat personam, non essenciam; 2° quod hec non est vera »pro Filio Deus non generat eo, quod iste terminus Deus‘ dicit »formam non multiplicabilem,4.« Hec ille. Sed salva reverencia doctoris hec est vera Deus est trinus'; sed cum pro nulla persona sit vera, sed pro essencia Dei, que est tres persone, ergo in ea illud nomen Deus‘ supponit essenciam et non personam. Ergo suum proprium corellarium falsum. Item cum dicitur: Deus non 10 15 20 25 30 35 40 22) Codd.: in I transpositum. — 23) Codd.: vocat I. — 24) Codd.: in I inepte abbreviatum.

Strana 59
Utrum haec sit vera: Deus generat. 59 generat', secundum ipsum hoc nomen Deus‘ ill supponit essenciam 120A et non personam; et cum essencia non generat, ergo ex con- vertibili,5 et supposicione pro essencia hec est vera Deus non generat'; nam in eius opposita, sc. ista Deus generat', ex quo Deus supponit essenciam et non personam, Deus supponit pro- essencia, ergo signat, quod essencia generat, sed illa est falsa; ergo ... Quod autem sit eius contradictoria, patet per suam terciam regulam, que dicit: »Termino habenti, i. e. signanti, formam non multiplicabilem non refert preponere vel postponere negacionem.« Sed cum ly. Deus‘ sit terminus signans formam, quia Deitatem, non multiplicabilem: ergo non refert ei preponere vel postponere negacionem in dando contradictorium. — Item dicit in 2° corellario: »Hec non est vera pro Filio Deus non generat'.« Contra secunda regula dicit: »Terminus habens multitudinem suppositorum sine »distribucione acceptus stat pro illo, pro quo reddit supposicionem »veram.« Sed dicendo, quis Deus-filius non,s generat, dicit verum pro Filio; ergo dicendo Deus non generat', cum ibi ly. Deus ponitur, habens multitudinem suppositorum sine distribucione ac- ceptus stat, pro quo reddit locucionem veram, ut dicit 2a regula. Igitur hec est vera Deus non generat‘ et si negatur, detur ista: 'Omnis Deus generat‘ et cum Filius sit Deus, igitur Filius generat. Consequencia tenet in Darii sine defectu signabili, cum in utraque sit supposicio personalis et predicacio uniformis, nisi frater diceret, quod maior non sit universalis, quia per primum eius corellarium hoc nomen Deus supponit essenciam et non personam. Cui obviat dictum S. Thome q. 39,7 articulo 4° in solucione ad 3m argu- mentum, quod hoc nomen Deus per se supponit pro natura communi, sed ex adiuncto,s determinatur eius supposicio ad personam. Unde cum dicitur: Deus generat‘ racione actus nocionalis, i supponit 120 B hoc nomen Deus pro persona Patris; et,9 quamvis sic dicat, tamen so negat cum Bonaventura illam Deus non generat'. Parisiensis vero in Scripto distinccione,g 4a q. 2a dicit: »Forte ista »Deus non generat Deum‘ conceditur falsa propter maliciam »hereticorum, qui male eam accipiebant.« Unde sicud hec est vera 'Solo Sorte non currente homo non currit', ita potest hec veri- ficari in divinis Deus non generat', quia Filius non generat, sed negatur propter hereticos, qui eam male accipiebant intendentes negare generacionem in divinis. Sed vere si hereticorums sinister intellectus ad hoc conpelleret, tunc a pariso multe auctoritates scripture sacre forent negande. Discant ergo heretici, quoda non sequitur Deus non generat', igitur: nullus Deus generat'; nam in simili non sequitur 'homo non generat', igitur 'nullus homo generat' ; nec obstat regula tercia Bonaventure, que dicit: »termino habenti »formam non multiplicabilem non refert preponere et postponere 15 20 25 15 40 25) Codd.: vertibili I. — 26) Codd.: om. I. — 27) Codd: 3a H errore. — 28) Codd.: divinico I. — 29) Codd.: om. I. — 30) Codd.: in I inepte abbreviatum. 3) Codd.: om. H.

Strana 60
60 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. IV., 5.—6. »negacionem«, nisi limitetur sic : 'termino simplici, ultimo, singulari (et sic non,9 distribuibili) supponenti tantum pro unico singulari, non differt preponere vel postponere negacionem‘ sicud exempli- ficavits, in regula dicens, ut non differt dicere 'Sortes non currit et non Sortes currit'. Non sic est autem de hoc termino Deus‘, qui quamvis signat formam, quia Deitatem, non multiplicabilem, tamen recipit,s distribucionem pro personis, sicud et supposicionem. Unde falsa hec est: 'Omnis persona divina generat, ergo et hec est falsa 'Omnis Deus generat'; similiter falsa est hec nulla persona divina generat', ergo et hec nullus Deus generat' et sic34 ille due contrarie sunt false et,4 earum subalterne sunt vere, sc. "Deus generat‘ et Deus non generat'. 5. Notandum eciam, quia in distinccione arguitur: Si Deus genuit Deum, vel se Deum, vel alium Deum', quod ly. se est relativum ydemptitatis reciprocum et ly 'alium' est relativum 15 1200 diversitatis personalis, similiter ly. 'alter'; sed 'aliud‘l est relativum diversitatis essencie. Unde hec est falsa: Deus genuit se Deum', quia tunc se reciproce Pater gigneret; et iterum hec est falsa: Deus Pater genuit aliud a se', quia tunc aliam essenciam genuisset. Et istam Deus genuit alium Deum‘ negant; racio: quia dicunt, quod ly. alius‘ dicit diversitatem in forma divinitatis et sic valet illam Deus genuit alium Deum‘ i. e. diversum in divinitate. Sed si ly. 'alius‘ secundum eos dicit, ut dictum est, diversitatem divi- nitatis, tunc sine dubio non debet dici 'alius Pater', 'alius Filius', quia tunc esset Filius diversus in divinitate a Patre. Et quia simbolum Athanasii canit: »Alius Pater, alius Filius, alius »Spiritus Sanctus,« ideo dicitur, quod ly 'alius‘ dicit diversitatem persone et non forme; et secundum hoc concedi potest Deus genuit alium Deum', quia Pater aliam personam divinam. Et similiter diceretur de ly. 'alterum', quod dicit solum alteritatem persone, non forme ; et sic concedit Augustinus in Epistola ad Maximum, ut allegat eam magister, quod Deus Pater se35 alterum genuit. Ubi magister exponit ad propositum dicens, quod ita intelligi potest: »i. e de se alterum a34 se genuit; non utique »alterum Deum, sed alteram personam.« Sed rogo: quid inpedit concedere: Deus Pater genuit alterum Deum', i. e. alteram personam divinam? Et sciendum, quod iuxta exposicionem dictam circa alius 'aliud' et 'alterum' et idem conceduntur iste proposiciones: »Pater, qui est idem Filio, est alius a Filio«, ut Sortes, qui est idem Platoni, est alius a Platone. Sed scito, quod ly. idem' vel con- ponitur ab is‘ et 'demum‘ — et tunc est masculinum dicens personam; et sic non conceditur, quod Sortes et Plato sunt idem, quia tunc essent una persona; vel 2° conponitur ab id et demum‘— 10 20 25 0 35 40 32) Codd: exemplificat I. — 33) Codd.: excipit I. — 34) Codd.: om. I. — 35) Codd.: post alterum H.

Strana 61
Dubitatur, quomodo et utrum Deus genuerit Deum. 61 et tunc est neutrum et dicit essenciam, et tunc conceditur, quod Sortes et Plato sunt idem. Unde in accentu debent proposiciones differre; nam corripilendo idem‘ conceditur, quod Sortes et Plato sunt idem, sed producendo negaturas: Et si arguitur ab una ad aliam, tunc committitur fallacia accentus; et pro isto valet illud metrum Allexandri: 120D Hic breviabis 'idem', sed pro 'mare' protrahis idem'. §6. Istis prenotatis dubitatur circa istam distinccionem: Utrum essencia divina generat vel generatur? Et videtur, quod sic. De quocunque vere predicatur alicuius proprietas, de eodem predicatur et subiectum illius proprietatis, et e contra. Sed subiectum generacionis active, quod est Pater, vere predicatur de essencia, quia vere essencia est Pater: igitur et proprietas, que est generare, dicendo vere 'essencia generat'. Minor nota est et maior evidet ex 1° Posteriorum et ex Porphirio. — Similiter arguitur pro 2a parte de generari racione Filii. 2° sicud se habet persona ad actus personales, sic essencia ad actus essenciales, et e converso; ergo permutatim: sicud se habet persona ad actus essenciales, sic essencia ad actus personales. Sed persone conpetunt actus essenciales, ut conservare, creare, principiares7: ergo et essenciess actus personales, sc. generare, spirare, generari, spirari. Item: essencia divina principiat Filium per Patrem, sed nullo modo alio, nisi per generacionem: igitur essencia generat Filium per Patrem, sicut Abraham genuit Christum per Virginem gloriosam, sicud testatur liber generacionis Jesu Christi Matth. 1°. — Item si essencialiter non generat, tunc est quaternitas in divinis, ut arguit abbas Joachim. Nam tres persone et 4a essencia. Item persona, que est essencia, generat: igitur essencia generat. Consequencia tenet ab inferiori ad suum per se superius, ac si argueretur: 'Sortes generat‘ igitur homo generat', cum omnis persona, in quantum persona, sit essencia et substancia, et non e converso. Oppositum ponit determinacio ecclesie et magister in textu. Sciendum, quod diversi diversa senserunt contra magistrum et specialiter de generacione ll essenciess activa. Quidam errantes in grammatica et in logica, ut abbas Joachim, qui videns, quod Deus et essencia eandem rem precise signant, credidit ex gram- matica, quod sicud Deus generat, sic eciam essencia, et non con- sideravit alium modum signandi et supponendi abstracti et sui concreti. Unde deridet argumentum magistri sic arguentis pro suo supposito: »Si essencia generat essenciam et essencia est una »res, ergo una res generat se ipsam.« Unde3g dicit Joachim: »Similiter potuisti dicere, Petre: Deus generat Deum; unus est 10 15 20 25 30 121A. 40 36) Codd.: negetur I. — 37) Codd.: principare I. — 38) Codd.: essencia I errore. — 39) Codd.: ut I.

Strana 62
62 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. IV., 6.—8. »Deus, ergo eadem res generat se ipsam‘. Et quia Deus medio »modo signatio inter essenciam et personam ex modo signandi, »secundum quem modum predicata conveniunt subiectis, ideo non »est simile.« Unde dicit Bonaventura, quod ignoranter Joachim reprehendit magistrum, et »quia, cum esset simplex, non est re- »veritus magistrum, ideo iusto Dei iudicio fuit dampnatus eius »libellus, et magistri posicio approbata in concilio Latera- »nensi.« Hec Bonaventura. De isto concilio est4o Decretum de summa Trinitate et fide katholica ca' »Dampnamus«. Dixit enim Joachim magistrum Petrum esse hereticum ex eo, quod dixit rem esse in divinis, que non producit nec producitur, intelligens ex hoc ipse Joachim ex12 hoc4, ponere magistrum quaternitatem in divinis, dum posuit tres res4a esse, sc. rem generantem, rem genitam, rem spiratam, et rem nec generantem, nec generatam, nec spiratam; ex quo intulit Joachim 'ergo quatuor res, quod est inconveniens'. Hoc ergo volens evitare Joachim ponit, quod nulla res una simpliciter est Pater et Filius et Spiritus Sanctus; sed 121B illas res sive tres personas dixit esse rem unam eo tantum modo unitatis, sicud multi fideles dicuntur una ecclesia propter unam fidem et unam karitatem, probans per illud Johannis 17°, ubi Salvator orans pro suis fidelibus ait, ut sint unum sicud et nos. Cui abbati contradicens Decretum ecclesie dicit: »Nos autem »sacro approbante concilio credimus et confitemur cum Petro« : quod sc. una summa res est essencia vel natura divina, que nec generat nec generatur. Nec tamen sequitur, quod sit quaternitas, quia ille tres persone sunt una illa res eo, quod non ponunt in numerum, i. e. non faciunt distinctas essencias, nec sunt distincte essencie, sicud Sortes et Plato ponunt in numerum, i. e. sunt distincte essencie. Unde errat Joachim in logica et methaphisica. Si enim scivisset, quomodo plures homines singulares sunt unus homo communis participacione, i. e. conveniencia speciei, ut dicit Porphirius, et tres homines sunt una natura specifica, que non ponit in numerum cum tribus hominibus, cum sit essencia illorum trium hominum, cognovisset, quomodo tres persone sunt una natura divina, que non ponit in numerum cum personis, cum sit ille tres persone simul et quelibet divisim. Et patet solucio argumenti quarti, quod non sequitur fore quaternitatem in divinis, nisi sic argueretur: Pater est una res, Filius secunda et Spiritus Sanctus tercia; et essencia non est ille tres res, nec quelibet illarum, ergo est quarta res.“ Et illud ewangelicum, ut sint unum sicud et nos, quod male Joachim exposuit de unitate aggregacionis, exponit Decretum, quod ly. 'sicud' tenetur pro unitate pro- porcionis et non qualitatis, i. e. ut sicud nos sumus unum in essencia et voluntate, sic proporcionaliter44 suo modo ipsi sint 10 15 20 25 30 35 40 40) Codd.: significat I. — 41) Codd.: om. I. — 42) Codd.: om. H. — 43) Codd.: post esse I. — 44) Codd.: proporcionabiliter D errore, proponitur I pessime.

Strana 63
Exponitur, utrum essentia divina generet an generetur. 63 unum in voluntate et karitate accidentali. Unde Scotus in Scripto q. 1a dicit, quia5 intelligitur de unitate proporcionali, i. e. sicud Pater et Filius sunt unum unitate ll karitatis, que est 1210 natura eorum, ita fideles sint unum karitate participata. Et pro- batur ista exposicio per simile dictum Salvatoris Matthei 5°: »Estote,« inquit Salvator »perfecti sicud Pater vester celestis per- »fectus est!« Ubi utique non monet, ut simus perfecti ex nobis naturaliter, sed perfeccione nobis competente, sc. gracie et virtutum46. Hec Scotus. 7.) Alii eciam preter Joachim volentes Magistro contra- dicere posuerunt omnia abstracta esse equaliter abstracta. Unde arguebant: 'Omnia abstracta sunt equalis perfeccionis, igitur: quodcunque predicatum vere predicatur de uno, predicatur et41 de altero eandem rem convertibiliter signante47. Sed Deus et essencia sunt abstracta; ergo si de Deo4s predicatur generare, predicatur et de essencia, cum sint equaliter abstracta.“ — Pro isto notandum est, sicud notat Scotus distinccione 5a prin- cipali in responsione ad 1am questionem, quod nullum abstractum ultimate abstraccionis vere recipit predicacionem formaliter ab intrinseco, nisi primo modo dicendi per se; sed quia essencia est terminus ultimate abstraccionis, igitur non recipit extrinsecam de- nominacionem formalem positive. Vocatur enim49 terminus ultimate abstraccionis, ut dictum est, qui signat essenciam absolutissime sumptam ab omni eo, quod extra racionem essencie est; et sic substancialitas, qualitas, quantitas sunt abstracta. — 2° notandum5o, quod omne verbum adiectum predicatur formaliter. Ex quo patet, quod hec est falsa 'essencia generat', quia ex quo per primam notam essencia non capit predicacionem, nisi ab intrinseco, et per secundam notam hoc verbum generat predicatur formaliter: tunc, si essencia generat, de racione essencie esset generare, quod est inpossibile. 10 15 20 25 30 8. Istis suppositis conclusio prima est ista: »Essencia divina communicatur, nullo tamen modo generatur.« Probatur 121D pro prima parte. Quidquid est terminus communicacionis intrin- sece, illud communicatur: sed essencia divina est terminus com- municacionis intrinsece, igitur conclusio pro prima parte vera. Maior est nota ex 'quid nominis', minor probatur, quia natura est, ad quam terminatur communicacio, 7° Methaphisice, na- tura autem divina est essencia formaliter, igitur argumentum verum. 2a pars probatur: nulla forma conpleta in esse generatur; sed — essencia divina est forma conpleta, igitur essencia divina non generatur. Maior est Philosophi dicentis : forma nec generat, nec generatur, sed conpositum‘ 7° Methaphisice; minor patet, 35 40 45) Codd.: quod I errore. — 46) Codd.: in I male abbreviatum. — 47) Codd.: significative I pessime. — 48) Codd.: eo I male. — 49) Codd.: eciam I. — 50) Codd.: est add. I.

Strana 64
64 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. IV., 8. quia essencia divina non est conpositum, nec est materia, et est substancia in tribus personis: igitur ut forma tribus communicata. Ex isto patet, quod non sequitur »essencia communicatur, »igitur generatur«, 2° quod non sequitur »Filius accipit per gene- »racionem essenciam a Patre, igitur essencia Filii generatur a Patre.« Patet, quia accipere solum dicit communicacionem in divinis, generari vero produccionem; et a communicari ad produci non valet argumentum : igitur corellarium verum. Sed contra: 'essencia divina est generans, igitur essencia divina generat.' Consequencia tenet a resolvente ad eius resolutum. — Dicitur, quod consequencia non valet: nam 'generans‘ predicatur secundum essenciam de essencia, quia essencia est Pater generans, sed 'generat' per secundam notam superius dictam inportat predicacionem formalem. Unde sicud non sequitur: species humana est generans, quia Sortes, qui generat, igitur species humana generat ... — Sed diceres ex opposito consequentis illarum consequenciarum: Contradiccio se- quitur regulariter oppositum antecedentis, igitur consequencia bona; nam sequitur: nulla essencia generat41, igitur nulla essencia est generans.' Hic dicitur iterum, quod non valet consequencia, quia in antecedente abnegatur forma extrinseca des essencia, et in consequente persona generans. — Sed iterum dicet quis: »con- verte illam nulla essencia divina generat'« certe: converto sic Ii 122A ergo non generat essencia'. Sicud in 'as simili lll »nulla species humana currit«, igitur »non currit species humana«. Et sicud antecedens est verum, sic consequens est verum, et essencia est semper subiectum, quia suppositum, et generat predicatum, quia appositum. Nec oportet, quod subiectum mutetur in predicatum, sed sufficit, ut termini transposite sint locati. Tunc ad raciones; ad 1am negatur maior, nisi sic assume- returs1: de quocunque predicatur;i subiectum proprietatis formaliter, de eodem et proprietas eius; modo negatur, quod Pater predicatur formaliter de essencia, vel Filius, cum essencia debetur eis tamquam superius commune et non e contra; sed predicatur Pater et Filius essencialiter de essencia et sic conceditur, quod essencia est illa persona, que generat, vel generatur, sed non generat nec generatur. — Ad 2am dicitur negando consequenciam, nec est argumentum a commutata5i proporcione. — Ad 3am racionem conceditur ante- cedens et negatur consequencia, nec est similitudo generacionis Abrahe ad Christum, quia Abraham est persona, que genuit aliam personam, et sic fuit causa efficiens eius. Non sic autem essencia divina habet se ad personam Patris, per quam personam est principium generacionis Filii, nec neganda suntss huiusmodi pre- dicamenta de divina essencia, sc. causare, creare, principiare54, cum iuxta Decretalem sola essencia divina est universorum 10 15 20 25 30 35 40 51) Codd.: in I inepte abbreviatum. — 52) Codd.: om. H. — 53) Codd.: in I errore iteratum. — 54) Codd.: principare I.

Strana 65
Summa distinctionis quintae exponitur. 65 principium. Ex quo patet, quod principiat omnes creaturas efficienter, formaliter et finaliter. Similiter: nisi natura divina activa ad extra esset, non esset alicuius perfeccionis essencialis, cum tamen sit summe perfecta et infinitum perfeccior qualibet creatura pura: aliter enim superflue rogaret ecclesia Deitatem benedicere populum et similia, quod est falsum etc.55 122 B Distinccio V. Ost hec queritur, utrum concedendum sit, quod Pater genuit Idivinam, essenciam, etc., 1.) Ista est distinccio 5a, in qua magister facit tres que- stiones. Prima est »utrum Pater genuit divinam essenciam«, 2a »utrum divina essencia genuit Filium«, 3a »utrum essencia genuit essenciam« et negat omnes questiones illas et solvit multas auctoritates, que pro questionibus sonant, et pro se nullam auctoritatem adducit. Et hinc Richardus de Sancto Victore 6° de Trinitate c a° 22° dicit expresse contra magistrum: »Multi,« inquit, »tempo- »ribus nostris surrexerunt, qui non audent dicere substanciam »esse, genitam, quin pocius, quod est periculosius et contra San- »ctorum auctoritates, audent negare et omnibus modis conantur »repellere, quod substancia gignit substanciam4, pertinaciter negant, »quod omnes Sancti affirmant, et ad illud, quod dicunt, non »possunt auctoritatem invenire, ad illud, quod dicimus, auctoritates »eciam ipsi multas adducunt in modum gallies.« Hec ille. Et quia magister exponit auctoritates istas, quas adducit contra se, ideo subdit de eo Richardus : »Bene dicunt patres, quod substancia »substanciam gignat: vestra; exposicio concedit,, quod substancia »substanciam non gignat« et infra: »fidelis exposicio et omni laude »digna, quia hoc, quod sancti patres clamant, contendit esse falsums »et quod nemo asserit, concedit, esse verum.« Hec ille. — Ad quod respondet Scotus: »Si Richardus intendit reprehendere »magistrum, sicud ex verbis suis apparet, nego Richardum, teneo »magistrum.« Sed Scotus dicit: »Etsi nulla est, aliaro auctoritas, »sufficit michi auctoritas Ecclesie.« Et forte Richardus ante 1220 determinacionem ecclesie invexit contra magistrum. Planum tamen est, quod magister nullam Sanctorum aucto- as ritatem, ymmo nec scripture canonice adduxit, sed arguit tribus 15 20 25 30 10 55) I: om. Codd. — 1) Codd.: om. H. — 2) I: om. Codd. — 3) Codd.: post genitam H. — 1) Codd.: et add. I. — 5) D: golie I, galice H. — 6) Codd.: una I pessime. — 7 Codd.: contendit scripsit fortasse Hus? — 8) Codd. sub- stanciam exhibent, quod in DH a posteriori lectore correctum in falsum. —9) Codd.: post alia I. — 10) Codd.: post auctoritas H.

Strana 66
66 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. V., 2.—3. 11 15 20 122D 25 30 35 racionibus. 1a racio est : Si Pater gigneret essenciam, tunc essencia divina diceretur simpliciterii et formaliter ad aliquid relative, et sic non esset absoluta essencia, quod inplicat contradiccionem; quia sic diceretur relative (quia genitai,) et absolute, et sic non relative (quia nuda essencia). —2a racio: Si Pater gigneret essenciam, et ipse est illa essencia, tunc gigneretis se ipsum. Confirmatur magistri racio sic: Si Pater gignit simpliciter essenciam divinam, tunc est causa essencie divine; et cum essencia illa sit communis, ad quamlibet personam divinam sequitur, quod causat se ipsam. — 3a racio Magistri: Si Pater generat essenciam, et ipse esti4 ab essencia, et est Deus: ergo Pater est pater essencie, quia ipsam generat, et filius essencie, quia ab essencia est; et sic gigneret se et causaret se, quod est inpossibile. Et tunc solvit auctoritates Augustini, quod Filius est de essencia Patris', 'sapiencia de sapiencia', 'Deitas de Deitate', filius karitatis' (sc. que est Deitas), filius substancie Patris', Pater genuit idem, quod est ipse‘.. 1a sc. ista 'filius est de,5 essencia Patris‘ — intelligitur sic: Filius est eiusdem essencie cum Patre; 2a sapiencia est de sapiencia" i. e Filius est de Patre, qui est sapiencia; 3a Deitas est de Deitate“, i. e. Filius Deus est de Deo Patre; 4a Filius Deus est Filius karitatis‘ i. e. Dei Patris, qui est karitas; 5a Filius est substancie Patris' i. e Filius est substancia, que Pater; 6a Pater genuit idem16: quod est ipse', i. e. Pater genuit Filium, qui est hoc, quod Pater. — Illa est ] summa tocius distinccionis. §2.) Dubitatur hic: Utrum aliqua persona divina generatur. Videtur, quod non, quia si sic, tunc transiret de non esse ad esse. Consequens falsum et consequencia tenet per diffinicionem gene- racionis, que est transitus de non esse ad esse. 2° : si aliqua persona generatur, ergo aliquod totum in illam transmutatur. Con- sequens falsum et consequencia iterum videtur tenere per diffini- cionem generacionis, que dicit, quod generacio est transmutacio huius tocius in hoc totum nulli sensibili remanente, ut subiecto eodem. — In oppositum est illud Ysaie 53°: »Generacionem »eius quis enarrabit« et ultimo: »Ego, qui aliis generacionem »tribuo, numquid sterilis ero?« Notandum secundum.7 Thomam inis 1a parte, q. 27a, articulo 2°, quod generacio accipitur dupliciter : uno modo com- muniter ad omnia generalia et corruptibilia, et sic est mutacio de non esse ad esse; alio modo proprie in viventibus, et sic generacio signat originem alicuius viventis a principio vivente coniuncto: et hec proprie dicitur nativitas. Non tamen omne huiusmodi dicitur genitum, sed quod procedit secundum racionem similitudinis, propter quod capillus et ungwis non habent racionem filii, quam simili- 40 11) Codd.: simplex I male. — 12) Codd.: geminata male I. — 13) Codd.: — gignet I. — 14) Codd.: om. I. — 15) Codd.: d I. — 16) Codd.: id ID errore. 17) Codd.: om. I. — 18) Codd.: qua add. I errore.

Strana 67
Utrum aliqua persona divina generetur. 67 tudinem oportet esse in naturis eiusdem speciei, sicud homo pro- cedit ab homine et equs ab equo. — 2°19 sciendum secundum eum in Scripto, quod quidquid invenitur in creatura perfeccionis, quantum ad illud, quod est perfeccionis, potest dici de Deo secundum eminenciorem modum et quia generacio passiva dicit accepcionem essencie in perfectam similitudinem, cuius connotacionem dicit generacio active sumpta; quorum neutrum dicit inperfeccionem, ideo generacio tam activa quam passiva convenit Deo, quamvis non mutacio. Et isto modo generacio per prius est,o in Deo, quam in creatura; et omnis generacio in creaturis descendit ab illa et imitatur eam, in quantum potest, quamvis deficiat. — 3° ll sciendum, quod generacio in divinis passiva est accepciou 123A essencie secundum perfectam, similitudinem generantis, activa vero generacio est communicacio essencie secundum perfectam similitudinem generantis. Et quia in creaturis est generacio inper- fecta et hoc tribus modis: 1° ex parte generantis, qui, quod dat genito, hoc sibi non retinet, 2° quia,, dat de superfluo, 3° ex parte geniti, qui recipit partem essencie generantis, non totum: et propter ista generacio in creaturis habet mutacionem sibi an- nexam, que non est de racione generantis et geniti, sed magis de racione inperfeccionis. Sic autem non est in divinis: nam Pater dans esse,3 Filio non caret illo esse, et Filius recipiens non prius caruit illo, cum eternaliter habet illud; nec partem recipit, sed totum,4 esse,5, nec Pater dat partem sue essencie Filio; et per consequens sine mutacione Pater dat et Filius recipit. 3Istis notatis conclusio est ista: »Divina persona gene- ratur.« Probatur. Filius de Patre generatur: ergo conclusio vera. Antecedens,s probatur,6 : Deus Filius est de Deo Patre, sed non nisi per generacionem; igitur conclusio vera. Consequencia est bona et antecedens canit Simbolum ecclesie dicens: »Deus de Deo, lumen de lumine«; et minor ex eo evidet, quia,7 inpossibile est Filium esse de Patre, nisi per,s generacionem. Ex isto 1° sequitur, quod Pater in divinis est propriissime generans ; 2° sequitur, quod Filius proprie est generatus vel genitus; 3° sequitur, quod in Patre est generacio activa et in Filio generacio passiva; neutra tamen est in aliquo Aristotelis pre- dicamento. Et persg hoc patet solucio utriusque argumenti. Nam Aristo- teles loquitur de generacione predicamentali, ut naturallis de natu- rali generacione creaturarum, qui nondum cognoverat generacionem in divinis. Quando ergo arguitur: »Si aliqua persona generatur, 10 15 20 25 30 35 123B 19) Codd.: 50 D errore. — 20) Codd.: post Deo H. — 21) Codd : I per- factam post similitudinem. — 22) Codd.: quod I. — 23) Codd.: om. D, post Pater I. 24) Codd. om.; in D tantum 82 in marg. add. — 25) Codd.: omne I (ex con- — iectura?) — 26) Codd.: maior I pessime. — 27) Codd.: quod H. — 28) Codd.: in I errore iteratum. — 29) Codd.: om. I. 53

Strana 68
68 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. VI., 1.—5. 10 15 ergo transit de non esse ad esse« vel »ergo aliquid in eamso mutatur«, negatur utraque consequencia; et quando dicitur per diffinicionem generacionis, dicitur, quod non, quia neutra illarum diffinicionum ambit generacionem in divinis, sed solum generacionem in creaturisa1. Et si arguitur: »generacio est transmutacio huius tocius in hoc totum, ergo omnis generacio ...«, ibi dicitur uno modo negando consequenciam. Et quando arguitur ab indefinita in materia naturali ad eius universalem, dicitur, quod non, nisi cum certificacione arguentis, i. e. si ipse arguens certificat respon- dentem; 2° dicitur concedendo consequenciam. Et quando assumpto consequente arguitur: »Omnis generacio est transmutacio huius tocius, sed generacio in divinis est generacios, igitur generacio in divinis esta, transmutacio«, negatur consequencia, quia est,9 variacioss significacionis,4 in medio, et fit in minori subsumpto, pro quo non fuit facta distribucio in maiori, quapropterss argu- mentum non valet35. Distinecio VI. 20 Reterea queri solet, utrum Pater genuerit Filium volun- tate, . . . 1. Ista est distinccio 6a, cuius summa est hec: 1m est, quod Pater non genuit Filium necessitate coaccionis; 2m est, quod Pater non genuit Filium, voluntate precedente, vel de novo ac- cedente. §2. Unde, versus: F Patrem Natum dic non genuisse coacte Nonque voluntate preeunte vel adveniente. §3. Conclusio magistri: »Pater genuit Filium necessitate inmutabilitatis«, 1° ex eo, quia omne, quod fit in divinis, ne- cessario est; 2° quia, inmutabiliter est; 3° quia necessitas in- mutabilitatis est perfeccio simpliciter;; 4° quia. Pater simpliciter necessario est et simpliciter necessario generat Filium et sic in- mutabiliter, ergo necessitate inmutabilitatis, sed non indigencie, 123 Cnec coaccionis, quia summe liber est et a nullo cogi potest. §4. Conclusio 2a: »Deus Pater genuit Filium voluntate as conplacente et concomitante«, ipse enim est Filius, de quo dicit Pater Matth. 3°: »Hic est Filius meus dilectus, in quo michi 30) Codd.: causa I errore. — 31) I: creatis Codd. — 32) Codd.: in I verba generacio co est omissa; loco quorum scriptor post tocius add. etc. — 33) Codd.: equivocacio H, quod n2 in variacio correxit. — 34) I: Codd. signacionis. — 35) H: ID verba quapropter valet om., etc. add. — 1) D; volun I, om. H. — 2) Codd.: om. I. — 3) Codd.: om. H. — 4) Codd.: quod I. — 5) Codd.: simplex I. 25 30

Strana 69
Quomodo Deus Pater genuerit Filium necessitate et voluntate. 69 »bene conplacuix et voluntate concomitante, quia nisi eterne gene- racioni adesset eternaliter eterna voluntas, tunc secundum inten- cionem hereticorum vel precederet generacionem vel adveniret tamquam accidens, sicut accidit homini voluntas ad generandum filium. Sed hec ambo sunt inpossibilia. Notandum est hic, quod dicit Thomas 1a parte, q. 41a, articulo 2° Quod, cum aliquid dicitur fieri voluntate, dupliciter potest; intelligi; uno modo, quod ablativus designet concomitanciam tantum, sicut possum dicere, quod ego sum homo mea voluntate ; alio modo, quod ablativus designet habitudinem principii, — et isto modo Pater non genuit Filium voluntate, sed omnem creaturam. Unde in Libro de sinodis dicitur: »Si quis voluntate Dei »tamquam unum aliquid de creaturis Filium factum dicat, ana- »thema sit« et infra: »eorum bonitas est principium (supples: »effectuums), que possunt sic vel aliter esse; eorum autem, que »non possunt fieri, nisi sint, eorum principium est natura. Quod »autem sic vel aliter potest esse, longe est a natura divina.« Unde Hilarius in Libro de synodis: »Omnibus creaturis sub- »stanciam Dei voluntas, sed natura Filio dedit; talia enim cuncta creata sunt, qualia Deus esse voluit, Filius autem natus ex Deo talis subsistit, qualis ex Deo est.« 5. Notandum eciam est hic de necessitate, que duplex est, sc. simplex, necessitas dicta, que res est et non potest sim- pliciter non esse. Alia necessitas est condicionata, i. e. dependens ex causa precedente, qua posita non potest effectus non esse, vel 25 non sequi consequens, ad antecedens. Unde quamvis mere con- 123 D tingens est me moveri, tamen dum ego curro, necesse est me moveri eo, quod non possum currere et non moveri vel sine moveri, cum moveri sit consequens ex currere. Unde secundum Philosophum 5° Metaphisice necessitas dupliciter su- miturir, sc. absolute et respective, et12 idem sonat, sicut et prius: Absolute necessitas sumitur, cum per ipsam rei essenciam non potest se res aliteria habere — et hec necessitas est solum Deus, et illorum, que eternaliter sunt Deus. Respective necessitas14 dicitur, dum per alterum res habet hoc, quod non potest se aliteria habere, ut per causam — et sic secundum quatuor genera causarum erunt quatuor modi necessitatis respective, quorum modorum sufficiencia sic habetur, quia necessarium respectivum vel est necessarium per causam intrinsecam vel per causam extrinsecam (ex 2° Phi- sicorum). Si per causam intrinsecam, hoc dupliciter: vel ex parte materie et sic est necessitas indigencie, sicut homini, quia est materialis, est necessaria respiracio, similiter necessarius est 10 15 20 30 35 40 6) Codd.: post intelligi I. — 7) Codd.: effectivi in H add. n7. — S) Codd.: add. super lineam ID. — 9) Codd.: potest eliam legi simpliciter. — 19) Codd.: et add. I. — 11) Codd.: capitur H. — 12) Codd.: in add. I. — 13) Codd.: alter I. 14) Codd.: post dicitur I.

Strana 70
70 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. VI., 6. — VII., 2. cibus, potus, quamdiu deget in corpore hic mortali: vel 2° est ex parte forme, et sic est necessitas inmutabilitatis per assimilacionem ad simpliciter necessarium, sc. Deum. Si vero per causam ex- trinsecam, hoc dupliciter: quia vel per causam efficientem et sic est necessitas coaccionis, prohibicionis et violencie secundum Anselmum 2° 'Cur Deus homo' prope finem, ut lapidem iactum15 supra necesse est ferri sursum; vel 2° per causam finalem, et sic est necessitas expediencie vel utilitatis, ut medicina ne- cessaria est ad sanitatem et vita bona ad beatitudinem, et cognicio universalium existencium ex parte rei ad cognicionem eternarum veritatum. Et quia voluntas Dei Patris nec est ut câusa efficiens Filii ad extra, ergo nec necessitas coaccionis, violencie, vel pro- u124A hibicionis; nec voluntas Patris est il causa materialis Filii, cum ipsa voluntas sit inmaterialis, sicud et Filius : ergo nec necessitas16 indigencie nec voluntas Dei Patris est causa formalis intrinseca Filii; et per consequens nec necessitas inmutabilitatis per assimila- cionem, nec voluntas Dei Patris est causa finalis ipsius Filii, ergo nec necessitas expediencie vel utilitatis, ergo nulla necessitate respectiva Pater genuit Filium, sed necessitate simpliciter absoluta. — Heretici autem dixerunt respectiva', ut patet in argumentis eorum; proinde Sancti eis contradicentes dixerunt, quod Pater non genuit Filium necessitate; contradiccio autem17 debet esse ad idem, secundum idem, pro eodem, et similiter (ex 2° Elen- corum), absolutam tamen necessitatem non negaveruntis. Sed contra: in17 illa Sanctorum proposicione Pater non genuit Filium necessitate‘ ly. necessitate‘ negatur universaliter, ergo et pro ne- cessitate simpliciter absoluta, et per consequens illa proposicio est falsa, cum eius opposita sit vera (sc. quod Deus Pater genuit Filium necessitate, quia necessitate simpliciter absoluta). Pro certo nescio hic aliudi9 dicere, nisi limitando Sanctorum intencionem in eorum proposicione ad necessitatem coaccionis vel indigencie, quod ista proposicio Deus Pater non genuit Filium necessitate valeat illam Pater non genuit Filium necessitate coaccionis vel indigencie" et quod non plus negat ly non‘; et sic non erit negacio pro necessitate simpliciter dicta. Et iuxta hoc diceretur ad argu- mentum, quando arguitur: »in Sanctorum proposicione (sc. 'Pater non genuit Filium necessitate°) ly. 'necessitate‘ negatur universaliter.« Dicitur negando hoc ad Sanctorum intencionem; et quando argue- retur : »ly. 'non‘ super quo communi cadit et non inpeditur ; illud distribuit pro omni eius inferiori«, diceretur ibi, quod non‘ nisi per intellectum sic conciperetur et quia Sancti non sic concipiebant, 124 Bergo non pro omni necessitate distribuitur ibi ly. necessitate‘. Unde si hodie michi quis argueret Pater genuit Filium‘ con- cederem; 'vel ergo necessitate, vel non necessitate‘ dicerem, quod 5 10 15 20 25 30 35 40 15) Codd.: iactatum I. — 16) Codd.: est add. ID. — 17) Codd.: om. I. — 18) Codd.: negant I errore. — 19) Codd.: post dicere H.

Strana 71
Pater generat Filium natura. Summa distinctionis septimae. 71 necessitate, et quando infert 'ergo necessitate coaccionis vel in- digencie negarem argumentum, quia est fallacia consequentis. Nam arguitur a consequente ad antecedens affirmative, ac si argueretur: Deus necessario est, ergo Deus coacte est' vel bos animal est, igitur bos homo est‘. — Similiter de voluntate si argueret quis sic : Pater genuit Filium', concedo; 'ergo vel volens, vel nolens‘ dicerem, quod volens; et si inferret,o 'ergo voluntate antecedente, vel voluntate accedente‘ negarem consequenciam ex simili causa, sicud si argueret quis: Deus Pater est; igitur vel volens vel nolens' dicerem, quod volens; et si inferret,o: ergo voluntate antecedente vel, consequente‘ negarem consequenciam. Et ista patent in vera logica enutritis. §6. Dubitatur hic, utrum Pater generet Filium natura? Et dicitur, quod sic, quia de racione generacionis est, quod genitum producatur in similitudinem nature i. e. generantis. Ideo natura vel, essencia divina, in quantum natura, est principium gene- racionis Filii, qui est ymago Patris et similitudo. 7. Dubitatur eciam, utrum Pater et Filius spirent,3 Spiritum Sanctum necessitate vel voluntate? Dicitur, quod sic, sc. et necessitate inmutabilitatis et voluntate naturali; non ne- cessitate violencie, nec expediencie, nec indigencie et nec voluntate antecedente, nec accidente, sed voluntate conplacenter4 et con- comitante. 10 15 20 Et tantum breviter de,5 illa,5 distinccione25 Distinecio VII. 25 Ie solet queri a quibusdam, utrum Pater potuerit,... H §1.) Summa distinccionis est hec: 1° magister ll querit, 1240 utrum Pater voluerit vel potuerit generare Filium; et arguens, quod non, solvit et dicit, quod potuit et voluit; et dicit, quod posse gene- rare non est posse aliquid et sic istud argumentum potest Pater Filium generare et Filius non potest generare, ergo aliquid potest Pater, quod non potest Filius‘ &non valet; et iterum istud non valet 'Quidquid potest Pater, potest Filius; sed generare potest Pater, igitur generare potest Filius' Est enim fallacia figure diccionis, in qua mutatur quid in aliquid.. 2.) Sed queritur iterum, utrum Filius potuit generare'. Et videtur, quod sic, quia Augustinus contra Maximinum 30 35 20) Codd.: infert H. — 21) Codd.: om. I. — 22) Codd.: est H male. — 23) Codd.: sirent errore I. — 24) Codd.: conplacencie I. — 25) Codd.: om. H; sequitur post distinccione add. D. — 1) Codd.: om. H. — 2) Codd.: ad aliquid D, quid aliquid I.

Strana 72
72 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. VII., 3.—4. dicit: »Absit, ut ideo potencior sit Pater Filio, sicud putas, quia »creatorem genuit Pater, Filius autem non genuit creatorem. Neque »enim non potuit, sed non oportuit.« Dicitur, quod non potuit generare ; sed ista auctoritas Augustini neque enim non potuit" exponitur sic;: i. e. »non est ex inpotencia, quod non genuit, sed ex incongruencia. Unde non sequitur Filius non potuit generare, ergo inpotens fuit, sicud, non sequitur Filius non potuit se vel Patrem anichilare, ergo inpotens fuit nam a pura negacione ad privacionem, que dicit subiectum aptum esse ad privacionem, non valet consequencia. Unde non sequitur 'Chimera non potuit generare, ergo chimera inpotens fuit generare‘. Et sciendum, quod in aucto- ritate predicta Augustini hoc verbum potuit' cum preposita in- mediata negacione debet teneri privative et non pure negative, quia alias ly. neque', cum ei preponitur, faceret affirmativam istam: 15 »Filius potuit generare« per regulam: »Pre contradic«. Unde negata ista : »Filius potuit generare« preponatur negacio 124D et erit eius contradictorium; et quia iterum preponitur] ei negacio, tunc due negaciones facient unam affirmacionem. Sed dum privative tenetur hoc verbum non potuit‘ sicud si dicerem inpotuit', i. e. inpotens fuit, et sic falsum est, preponam negacionem dicendo sic neque inpotuit generare‘ et verum est; et tunc valet illamg Augustini neque enim non potuit generare Filius‘. Et istam sen- tenciam pretendit Magister, cum dicit: »Sed querit Maximinus, »Arrianorum episcopus: Unde ergo est, quod Pater non potest »esse Filius, vel Filius Pater?« Solvens dicit: »non utique ex in- »potencia!« Ecce quomodo abnegat inpotenciam; ets tamen dicit: »Filius non potest esse Pater.« Et tunc querit, utrum hec sit vera »Filius non habet eandem potenciam generandi, quam Pater.« Respondeo, quod habet eandem; non tamen habet eam cum illo respectu, cum quo habet eam Pater. §3. Circa istam distinccionem dubitatur, utrum Deus Pater potest generare alium Filium. Videtur, quod sic, quia homo potest generare alium filium, ergo et Deus Pater; alias homo foret potencior Deo, quoad hoc, et cum posse generare alium filium in homine sit aliquid positivum, non potest fingi racio, quare non posset Deo Patri huiusmodi generacio, convenire. Et par racio potest esse de Filio et similiter de Spiritu Sancto, quod possunt generare. In oppositum est infinita inconveniencia. que ex concessa questione infallibiliter sequeretur. Ideo dicitur, quod non potest Pater alium Filium generare, nec Filius Filium, nec Spiritus Sanctus. Et argu- mentum in oppositum factum non valet. Unde sciendum, quod in patre carnali est potencia ad gene- randum plures filios 1° partim ex parte patris, qui unum simpliciter perfectum generare non potest; 2° partim ex parte illius, quo fit 10 20 25 30 35 40 3) Codd.: om. I. — 3) Codd.: inepte scripsit I. — 4) Codd.: om. I. — 5) Codd.: illa add. DI. — 6) Codd.: Sed H. — 7) Codd. : in I inepte abbreviatum

Strana 73
Utrum Deus Pater possit generare alium Filium. 73 generacio, quia non generat ex tota substancias sua, sed ex semine, de sua materia deciso; 3° partim ex parte geniti, quia distingwitur li essencialiter, a generante et non tantum per relaciones oppositas originis. In divinis autem est per omnia aliter: nam 1° generans generat Filium unum simpliciter perfectum, propter quod alius superflueret; 2° quo, i. e. a quoio vel aliqualiter ex quo, fit generacio, quia de substancia tota Patris, non per decisionem partis; 3° ex parte geniti, qui non distingwitur essencialiter a Patre, cum sit omnino eadem essencia cum Patre, sicut supra multipliciter estii probatum. Si ergo argumentum factum in oppositum conatur inferre, quod homo foret potencior Deo quoad hoc, quia potest filium alium generare et sic facere, quod Deus non potest — ibi dicitur, quod Deus potest aliumi2 filium facere illum, quem potest homo facere, ymmo prius Deus et sic tota Trinitas facit illum alium filium, quam homo, cum prius causet eum, sicut est prima eius causa; sed non potest alium filium in divinis generare, cum hoc sit inpossibile. Nichil ergo homo potest facere, quod non posset Deus facere, cum omne facere hominis procedit a primo factore, quamvis non potest peccare ; peccare enim non est proprie facere, sed deficere a vero facere. Ubi autem dicit Veritas Joh. 8° : »Qui facit peccatum, servus est peccati«, ibi facit‘ dicit actum substratum defectui, quia homo facit et deficit in condicionibus ad opus Deo placitum requisitis. 10 115 20 125A Notandum adhuc estia : cum dicituri4 'in divina essencia est potencia generandi, quod ibi ly. generandi“ est gerundiumis verbi inpersonalis activirs et sic valet tantumi7 'divina essencia est ipsamet potencia, qua ab aliquo est generacio', i. e. est principium gene- racionis, et cum divina natura, que est sic dicta potencia, sit in qualibet persona divina, patet, quod huiusmodi potencia, que est principium generandi, est in Patre et Filio et Spiritu Sancto. Sed cum dicitur in Patre ist potencia generandi, ibi ly. 'generandi" est gerundium verbi activi personalis et dicit potenciam, ut persona generet; et illa sic sumpta potencia solum est in persona Patris. Cum vero dicitur 'in Filio est potencia generandi', ibi ly. 'generandi" est gerundium verbi personalis passivi, et dicit potenciam, qua persona vel ut persona genereturis, et sic solum,9 est in Filio. Et per istam distinccionem conceduntur iste proposiciones 'eadem est potencia generandi in Patre et in4 Filio', quia eadem essencia est principium potens, ymmo quelibet persona omnipotens; et tamen altera est potencia relativa in Patre generandi, et altera in Filio, quia in Patre activa et in Filio passiva, quamvis utraque illarum 25 125 B 35 40 8) Codd.: post sua H. — 9) Codd.: essencia I errore. — 11) Codd.: aliquo H pessime. — 11) Codd.: post probatum H. — 12) Codd.: post filium H. — 13) Codd.: — 15) Codd.: gerundivum I. — post notandum I. — 14) Codd.: igitur I male 16) Codd.: om. H. — 17) Codd.: post sic H. — 18) Codd.: generet I. — 19) Codd.: totum I male.

Strana 74
74 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. VII., 4. sit una potencia, quia natura divina, sicud altera est persona Patris, altera Filii, quamvis utraque persona est una natura divina. 4. Ex isto trahitur, quod potencia divina primo capitur pro essencia divina, vel 2° personaliter pro Deo Patre, vel 3° pro- relacione racionis Dei potentis ad possibilitatem creature. Et 3° modo dicta potencia est duplex, sc. potencia absoluta, que terminatur ad possibilia in esse intelligibili vel absolute possibili, potencia vero ordinata est, que terminatur ad possibilia secundum suum existere pro dato tempore. Item potencia Dei secundum quosdam sumitur pro posse condicionato et illa non ponit possibilitatem sui primi,o termini, sed ponit Deum illud, si voluerit. Et sic magister glozat Augustinum in ista distinccione dicens: »Filius »potuit generare alium Filium, sed non oportuit,« i. e. potuit, si 1125 CFilius posset produci ab eo, vel si voluerit; ita quod non ll est i5 inpotencia sive inpossibilitas in Deo Filio. Et, ad istud sonat dictum Anselmi, 2° 'Cur Deus homo‘ c a° 10°, ubi dicit, quod omnis potestas sequitur voluntatem. Cum enim dicitur possum loqui' vel 'ambulare‘ subauditur: si volo; et sic concedit, quod Christus potuit mentiri, quia posset, si vellet; et sic ad sensus equivocos dicit, quod Christus potuit et non potuit mentiri; et idem dicit 17° c a°. Et ista significacionis noticia glozat multas controversias doctorum verbales, ut multi dicunt, quod Deus potest in talia, sed illa non possunt causari a Deo, quia aliter, ut dicunt, potencia activa Dei, non excederet potenciam passivam, sc. si in illa non posset. Alii dicunt, quod Deus potest producere mundum infinitum, anichilare creaturam, producere vacuum et sic de aliis, que claudit, contradiccionem esse. Que omnia sic intelliguntur, quod Deus potest in illa, si vult, ut exponit Anselmus, quod ad illum sensum sunt concedenda dicta doctorum. Et quia Apo- stolus dicit, quod »inpossibile est Deum mentiri« et Christus Veritas dicit, quod non potest Filius quicquam a semet ipso facere, nisi que videret Patrem facientem (Johannis 5°). ideo concedo absolute cum Christo, quod Christus, Filius Dei, non potest mentiri, nec aliquod inpossibile facere, et per consequens nec potest ge- nerare; et tamen non est exinde inpotens, quia a pari quelibet persona divina esset inpotens eo, quod nulla illarum potest se negare,4, cum dicat Apostolus, quod Deus non potest se negare, sicud nec potest se anichilare Est tamen infinite potens et sic omnipotens. Nam secundum Augustinum, si aliquis sit potens, 40 quod eo ipso, quod vult aliquid fieri, facit illud, tunc ille est vere 125Domnipotens;! de nulla enim pura creatura sic sequitur. Omni- potencia ergo Dei dicit potenciam activam et generabilitatem rei naturaliter,5 causabilis ad extra; et per consequens causacio ad 10 20 25 30 35 20) Codd.: primitivi H. — 21) Codd.: Augustini I male. — 22) Codd.: errore iteratum in I. — 23) Codd.: concludit D. — 24) Codd.: gegare I. — 25) Codd.: naturabiliter I.

Strana 75
De Dei potentia et potestate absoluta et ordinata. 75 intra et inordinata causacio peccati non tollit omnipotenciam a per- sona, que in neutrum illorum potest. Primum non, quia tanta est potencia produci ad intra,s sicud producere, cum sit potencia eadem, quia natura divina. Et secundum eciam non, quia posse peccare est inposse, et ideo Deus est potencior et non inpotencion ex hoc, quod non potest peccare. Si enim eadem est potencia essencialis trium personarum, palam sequitur, cum illa sit omnes tres persone formaliter potentes, quod omnes tres,7 sunt omni- potentes et per consequens nulla est reliqua potencior. Tante,s ergo est potencie intelligere et diligere Patrem modo, quo Filius et Spiritus Sanctus eum intelligunt et diligunt, sicud est producere Filium vel Spiritum Sanctum; et contradiccionem inplicat, quod aliqua persona faciat aliquid, nisi quelibet persona faciat illud. Ideo loco generancie Patris habet Filius generari et loco producencie Patris habet Spiritus Sanctus produci, quod est commune, quia eadem essencia. Et si dicatur, quod Spiritus Sanctus non habet tantam causanciam, sicud Pater et Filius, etsi habet sufficienciam alterius, dicitur, quod tante est eternaliter causare ydeam quam- cunque vel talem veritatem: 'si homo est, animal est, vel nichil simul est et non est', sicud est producere personam divinam; et hoc est commune cuilibet persone divine Ideo omnes persone sicud sunt effective ad extra, sic sunt eque causative ad intra et sic pares utrobique, sc. ad intra et ad extra in potencia. Et si 2° obicitur, quod Spiritus Sanctus causat Deum, quia ydeam vel veritatem eternam, et illa ll est Deus: dicitur, quod non sequitur, 126A quia in maiori ydea supponit formaliter, ut habet distinccionem racionis a persona, et in minori supponit essencialiter et sic variatur supposicio, sicud non sequitur 'ille artifex causat calicem, et ille calix est aurum, igitur ille artifex causat aurum‘. Et si 3° obicitur, quod non tantum,9 est producere ydeam sicud producere personam, cum ydea non sit formaliter causatum, ut persona: dicitur, quod ad produccionem ydee requiritur tantaso potencia et tanta perfeccio in Spiritu Sancto, sicud requiritur ad produccionem persone; ideo cum illa causacio vel produccio non sit sibi accidentalis vel con- tingens Deo, sane concedi debet, quod est tanta potencia, causancia, vel producencia, sicud est in aliqua persona. Non sic autem de contingenti causancia ad extra, qua creatura producitur; nam tales diversificantur formaliter, sed non essencialiter a suis terminis. Et tantumai sit dictum de potencia generandi 10 15 20 30 35 26) Codd.: extra H. — 27) Codd.: om. H. — 28) Codd.: tam I. — 29) Codd.: causatum I pessime. — 30) Codd.: causata I pessime. — 31) Codd.: om I.

Strana 76
76 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. VIII., 1.—5. Distinecio VIII. Une de veritate sive proprietate et commutabilitate etc.1 ... 1. Hec distinccio 8a, cuius summa brevis est hec. Nam in ea determinat magister de veritate, de incommutabilitate et de simplicitate divine nature, ostendens, quod solum divina essencia vere et proprie est, et quod solum ipsa sit inmutabilis et simplex. 2° ostendit, quod nullum genus decem predicamen- torum vere dicitur de Deo; et finaliter concludit, quod omne, quod Deus habet in se, est ipse Deus, qualiter non est in aliis rebus. 10 1 2. Pro isto sunt isti versus: H quia sic solus Deus est essencia dictus, Et solum manet hoc incommutabile simplex, De quo non proprie dicuntur kathegorie; Nam, quod habet, Deus est, ni forte relacio fiat. §3. Dubitatur hic, utrum esse sit proprium Dei. Notandum, 126 B quod aliquid dicitur proprium, vel quia res habet ] hoc non ab alio, vel quia habet non cum alio. Primo modo esse est proprium Dei,; secundo modo peccatum actuale est proprium racionalis creature. Deus enim secundum se non habet esse ab alios, quamvis Filius habet esse ab alio, quia a Patre, qui est alia persona, et Pater eciam non habet esse suum ab alio. §4. Item dubitatur, utrum esse Dei sit esse omnium rerum. Dicendum secundum Bernhardum, quod esse Dei est esse omnium rerum formale, exemplare, effectivum et finale, sed non est essenciale intrinsecum omnium rerum. Sicud secundum Philo- sophum 12° Metaphisice Deus est causa omnium aliarum rerum formalis, exemplaris, efficiens et finalis. Unde dictum Criso- stomi in Omelia, quo dicitur: »Deus est omne bonum« debet intelligi in predicacione secundum causam triplicem supra dictam, quia valet »Deus est, a quo est omne bonum tamquam a causa exemplari et efficiente; et Deus est omne bonum, quia in eum omne bonum aliud ordinatur.« 5.) Utrum solus Deus est inmutabilis. Videtur, quod non, quia exit de ocio in actum et de non faciente sit faciens, igitur mutatur. Fecit enim creaturas ex tempore, quas prius ante primum instans, temporisa non fecerat. Item: si solus Deus est inmuta- bilis, et omnis creatura est, igitur omnis creatura est mutabilis. Sed contra: Omne, quod est mutabile, est mutabile in oppositum. Sed oppositum mutabilis est; inmutabile: igitur omnis creatura, 20 25 30 35 so 1) D; om. Codd. — 2) Codd.: om. I. — 3) Codd.: item add. H male. — 1) HD; in I eadem corruptela obtpis, quae er abbreviatura orta est, quae in D occurrit. — 5) Codd.: om. I.

Strana 77
Utrum esse sit proprium Dei, et utrum sit esse omnium. 77 cum sit mutabilis, est mutabilis in inmutabile, et per consequens in Deum, cum solum ipse sit inmutabile, quod videtur inpossibile. In contrarium est illud Malachie 3°: »Ego Deus, et non mutor« et magister in litera. Nota: Deus est inmutabilis, ut declarat Bonaventura q. 3a. Non enim mutatur divina essencia loco, quia ubique est, non tempore, quia eternitas simuls est, non forma, il quia actus est. Unde mutacionem secundum formam tollit simplicitas, secundum tempus tollit eternitas, secundum locum tollit inmensitas, et ideo in Deo est summa stabilitas et inde omnis motus causalitas. Et S. Thomas q. 7a dicit, quod omnis motus vel mutacio, quo- cunque modo dicatur, semper sequitur aliquam possibilitatem, cum motus sit actus entis in potencia. Cum ergo Deus sit actus purus nichil habens de potencia admixtum, non potest in eo esse aliqua mutacio. Et idem questione 8a deducit omnem creaturam esse mutabilem, secundum quod quelibet deficit ab actu primo, habens duplicem possibilitatem; unam dependencie ab alio et aliam ordinancie in aliud. Et nota, quod est mutacio ab ente actu in ens et hec sub- iecti existentis de accidente in accidens variacio: alia est mutacio ab ente in privacionem, ut a visione in cecitatem et a gracia in peccatum; alia mutacio, quam non est possibile esse, sed si esset, tunc esset ab ente in non ens simpliciter: ut si creatura aliqua simpliciter desineret esse, sic, quod nec in Deo haberet esse. Unde sicud inpossibile est creaturam esse de non ente simpliciter, cum »omne, quod factum est in ipso, vita erat« Jo h. 1°, et »ex quo omnia« supple: facta sunt Romanorum 11°; sic, inpossibile est creaturam simpliciter anichilari. Ubi autem ponitur anichilacio rei possibilis, verum est, quod potest creatura nichil esse in effectu proprio, sicut ante mundi creacionem erat nichil in effectu. Sic enim Propheta dicit: »Peccatores in nichilum rediges«, ut sc. nichil sint effectualiter in gracia gratum faciente. Concorditer secundum istum modum mutacionis triplicem dicitur inmutabilitas triplex, sc. invariabilitas, que nulli creature conpetit, nec angelo, nec omnino alteri creature ; 1 2a incorruptibilitas, et illa aliquibus convenit ex natura, ut angelis et spiritibus humanis, aliquibus ex gracia, ut corporibus gloriosis; 3a invertibilitas, que conpetit omni creature sicut dictum est. Et omnibus istis modis Deus est in- mutabilis, sed creatura tercio modo est inmutabilis, quia invertibiliss in simpliciter nichil. Ad 1m argumentum negatur, quod Deus, exit de ocio in actum, quia nunquam Deus fuitio ociosus; et quando assumitur 'est faciens, quia producens creaturas, et ante produccionem creaturarum erati1 non faciens' conceditur; 'ergo mutatur' negatur consequencia. Nam 126C 10 15 20 25 30 126D 6) Codd.: simili I. — 7) Codd.: sicut I. — S) Codd.: in virtutibus I pessime. 2) Codd.: om. I. — 10) Codd.: post nunquam I. — 1) Codd.: erant I.

Strana 78
78 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. VIII., 6. — IX., 3 exitus faccionis ad extra nullam mutacionem ponit in agente, nisi sit novitas per operacionem intra manentem, maxime in hiis, que voluntarie agunt. Unde si sol semper staret in emisperio nostro et luna semperi, cursu suo moveretur, sol quandoque, propter interposicionem lune,, non luceret nobis directe et tamen non ut sic mutaretur de illuminante in non illuminantem, nisi quoad nos. Ad secundum concesso antecedente negatur consequencia. §6.) Dubitatur eciam, utrum aliqua creatura sit simplex omnino. Et ostendit magister, quod non, nisi solus Deus. Unde sciendum, quod est conposicio ex14 materia et forma, ex quibus fit unum per se, ut terra, homo, bos et similia. Alia est conposicio ex substancia et accidente, ex quibus fit unum per accidens, ut homo albus et anima habens artem. Alia conposicio ex actu et potencia; et sic omnis creatura racionalis sive irracionalis dicitur conposita, cum nulla sit simpliciter purus actus. — Ex isto sequitur,, quod anima primo modo non est conposita, sed secundo modo eo, quod cum suo accidente facit unum per accidens, i. e. unum aggregatum et non unum per se, cum ex duobus entibus in actu non fit unum per se secundum Philosophum. Tercio modo eciam 127A est conposita, cum ill non sit purusi4 actus. Et ultra istos modos conposicionis restat adhuc conposicio ex partibus quantitativis, i. e. quantitatem facientibus, et hoc vel continuam vel discretam; et iterum illo modo anima non conponitur. Adhuc quidam yma- ginantur animam, et sic angelum, conponi ex esse et essencia, sive ex quiditate et esse, quam conposicionem altercantibus in illa materia derelinquo. §7.) Dubitatur eciam, utrum Deus sit in predicamento sub- stancie. Dicendum, quod non. Racio una ponitur in litera: sub- stancia enim abusive dicitur de Deo eo, quod dicitur a substando, sc. accidentibus absolutis. Unde substancia predicamentalis est15 res per se existens substans accidentibus absolutis, et cum Deus non substet accidentibus huiusmodi, ut deducit magister, patet, quod Deus a predicamento substancie est inmunis. 2a racio: omne, quod est in genere, addit aliquid super genus; et ideo illud, quod est summe simplex, non potest esse in genere. 3a racio Avicenne: Omne, quod est in genere, habet quiditatem. Sed Deus non est huiusmodi; quiditasis enim est essencia, que per diffinicionem essencialem monstratur, quam Deus habere non potest, quia si sic, tunc haberet genus et differencias, et per consequens non foret omnino simplex, quod est inpossibile. Unde Avicenna 8° Metaphisice ca° 4° probat, quod Deus non est in genere, quia genus est pars, Deus autem simplex, non habens partem; ergo non est in genere. Ex isto patet ulterius, quod nichil dictum formaliter dei7 Deo est in genere, propter illud, quod nichil limi- 10 15 25 30 35 40 12) Codd.: super I. — 13) Codd.: ut add. I. — 14) Codd.: in I inepte abbreviatum. — 15) Codd.: om. I. — 16) Codd.: tantum add. I. — 17) Codd : om. H.

Strana 79
Utrum Deus sit inmutabilis et in praedicamento substantiae. 79 tatum dicitur formaliter de Deo. Quidquid autem est alicuius ge- neris, quomodocunque sit illius generis, est necessario limitatum, et sic bonitas, sapiencia, quantitas et similia, que predicantur de Deo, non sunt in predicamentis, sed supra et extra predicamenta artis dyalectice. Et hinc| magister dicit, quod Deus est sine bo- nitate (subaudi: accidentali, predicamentali) bonus, sine qualitate qualis, sine quantitate quantus, consimiliter intelligendo. Nec est hic mencio de illo signo 'Deus', quod secundum esse suum est in predicamento qualitatis sicud et quodlibet signum logicum, quamvis ex modis signandi in diversis predicamentis propter sua signata ipsa signa esse dicuntur, ut hoc signum homo‘, quiais signat primarie substanciam accidentalem absolutis subtractam, dicitur esse in predicamento substancie, sed in rei veritate inpertinen- tissime, cum non possit sibi conpetere prima14 proprietas substancie, que est esse non in subiecto, i. e. esse et non inherere; illud enim signum 'homo', cum sit qualitas, est inhesive in subiecto, nec potest ei conpetere proprietas substancie ultima, sed esse susceptum contrariorum secundum sui mutacionem, cum illud signum 'homo‘ non potest successive suscipere caliditatem et iterum frigiditatem, nec virtutem et iterum maliciam, quia hee qualitates vicissim homini, qui est substancia, insunt, ut declarat Philo- sophus in Predicamentis. Et utinam terminarii sive doctores signorum istam totami7 8am distinccionem perpenderent: pro certo non sic iuvenes ad signorum predicamenta suisi5 disputacionibus coartarent. 127B 10 15 20 25 Distinecio IX. Une ad distinccionem personarum accedamus etc. 1. Ista est distinccio 9a, in qua summarie magister tria ostendit, 1° distinccionem personarum, 2° circa hoc refellit heresim Arrianorum, ostendens Filium coeternum esse Patri, 3° ostendit, quod potest concedi, quod Filius est semper genitus, et quod semper generatur, licet 'semper genitus‘ magis exprimat veritatem. 2. Unde, versus: Distingwit persolnas heresesque refellit Atque coeternum monstrat Patri fore Natum, Qui semper natus est, nascitur et generatur. I 30 1[ 1270 35 §3. Dubitatur hic, utrum persone divine distingwuntur. Et videtur, quod non, quia omnis distinccio vel est accidentalis, vel substancialis sive essencialis; ergo si persone divine distin- gwuntur, tunc accidentaliter vel essencialiter distingwuntur. Con- 40 18) Codd.: quod I. — 1) Codd.: om. H.

Strana 80
80 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. IX., 3.—4. sequens videtur esse falsum, quia, si accidentaliter distingwuntur, tunc esset, accidens in altera personarum vel in qualibet; si essen- cialiter, tunc essent plures essencie personarum, hoc iterum est falsum: ergo videtur, quod questio sit falsa. Item, si Pater a Filio differt vel distingwitur, ergo Deus a Deo differt vel distingwitur. Consequencia tenet ab inferiori affirmative; ad suum superius sine impedimento et ex consequente Deus a Deo differt vel distingwitur; ergo inter Deum et Deum est differencia, et per idem inter primum Deum et secundum Deum est differencia, vel distinccio, et pari racione inter divinam essenciam et divinam essenciam esset diffe- rencia. Sed ista sunt inconveniencia, ergo videtur, quod in divinis personis non est distinccio sive differencia. — In oppositum est magister ostendens distinccionem personarum a se invicem et earum4 ydemptitatem in essencia vel natura, dicens: Una est enim essencia Patris et Filii et Spiritus Sancti, in qua non est aliud Pater, aliud Filius, aliud Spiritus Sanctus, quamvis personaliter sit alius Pater, alius Filius, alius Spiritus Sanctus. Pro quo notandum est, quod iste terminus 'aliud‘ per se sumptus dicit distinccionem essencie, sed ly. alius' distinccionem 20 persone, positus circa terminos inportantes racionales substancias 127Dvel substanciam. Ulterius sciendum, quod in| divinis sunt tria, sc. essencia, persona et nocio; essencia dicit rem per se exi- stentem, que nec distingwit nec est distinctum a persona essen- cialiter, persona vero est quid distinctum et per se subsistens, nocio autem est distingwens formaliter, quasi non per se sub- sistens, sed in altero; quia ergo neutrum genus quasi informe est, non distinctum in aliquo sexu, genus vero masculinum distinctum et perfectum, femininum vero distinctum, quasi descendens ab altero, ideo nomina in neutro genere dicunt; essenciam, in masculino personam, in feminino vero nocionem, quando non distrahuntur aliis terminis, quibus adiunguntur. Verbi gracia 'aliud dicit essen- ciam, alius‘ personam, 'alia' nocionem. Ex quo patet, quod hec est faisa: »Pater est aliud a Filio«, hec vera »Pater est alius a Filio«, hec similiter vera: »generacio est alia nocio, quam spiracio«. Et iterum patet, quod tantum est una essencia, sed tres persone et quinque nociones. Unde 'gignere', nasci' et 'spirare‘ habent tres personas sibi correspondentes, sed ingenitum', 'communis spirancia et 'communis spiracio‘ non habent distinctas personas sibi cor- respondentes; et iterum videtur, quod prius est esse personam, quam esse Patrem vel Filium vel Spiritum Sanctum, quia esse personam est esse ypostasim vel substanciam, et dicitur ad esse et non ad aliud; sed esse Patrem aut esse. Verbum est, relativum et dicitur ad aliud, ut patet per Augustinum 7° de Trini- tate diffuse. 10 15 25 30 35 40 2) Codd.: essent H male. — 3) Codd.: post superius H. — 4) Codd.: arum I errore. —) Codd.: sicut I pessime. — 6) Codd.: omne I pessime. — 7) Codd.: om I.

Strana 81
Dubitatur, utrum personae divinae distinguantur. 81 4. Et iterum dubitatur, utrum Pater sit prior Filio. Et videtur, quod non. Nam dicit magister: »genitus enim ests a Patre »Filius, et ideo alius; nec tamen ante fuit Pater, quam Filius; »coeterne sibi sunt, tres persone.« Ecce dicit, quod non ante fuit Pater, il quam Filius, quia simul eternaliter sunt tres persone. 1284 Et in simbolo Athanasii dicitur: »in hac Trinitate nichil »prius aut posterius.« Si nichil, ergo nec Pater prior Filio, nec Filius posterior Patre, nec Spiritus Sanctus est posterior Patre et Filio. — In oppositum arguitur sic: Pater est causa Filii; sed omnis causa, ut huius, est prior illo, cuius est causa; ergo Pater est prior Filio. Consequencia nota est, minor est Auctoris De causis. Sed maior probatur sic : ad hoc, quod una res causet aliam, sufficit, quodio det sibi esse; cum descriptive causa sit id, quod dat esse rei. Sed Filius habet esse a Patre, sicut et ipsemet testatur; ergo causatur a Patre. Nam Johannis1i XX. 29) scri- bitur: »Quod dedit michi Pater, maius omnibus est.« Pro isto dubio est sciendum, quod una est via, que ponit nullam penitus prioritatem esse in divinis personis, quia cum omnes persone sint simul eternaliter, quia coeterne, et in eternitate non potest esse prioritas instantisi, nec temporis, nec nature, neque aliqua alia: ergo nullo modo Pater est prior Filio et sic nec Spiritu Sancto; et nec Filius est prior Spiritu Sancto. Unde dicit hec via, quod in Patre secundum intellectum sunt tria, sc. essencia communis et relacio distingwens eti3 ypostasis sive persona distingwibilis. Quoad primum non potest esse prioritas, quia eadem essencia est in omnibus personis divinis; quoad se- cundum non potest, quia correlativa sunt simul natura, tempore et intellectu; quoad tercium est Pater prior Filio solo intellectu; dicit ergo, quod Pater, in quantum Pater, nullo modo est prior Filio nec natura, nec duracione, nec dignitate, nec intellectu, licet ipse, qui est14 Pater, prior sit intellectu, quiar prius intelli- gitur in se, quam in relacione ad alterum. Et arguitur pro ista via sic : nichil potest esse prius simpliciter primo; sed Filius est simpliciter primum, quia Deus; ergo nichil potest esse prius Filio. Consequencia nota est, et maior patet ex terminis eo, quod sim- pliciter primum est, quo nichil potest esse prius. Alia via est ponens prioritatem in personis, quia cum vere Pater dicitur prima persona, Filius secunda et Spiritus Sanctus tercia, secundum ordi- natissimum modum eo, quod a Patre utraque est posterior, et non e converso, et Spiritus Sanctus est a Filio, et non e converso; et non potest fingi, quod sic homo concipiat per intellectum, et tamen non sit ita in re, quia pari racione posset homo per intellectum, quidquid vellet, in illa sacratissima Trinitate concipere‘ sed non S) Codd.: post Patre I. — 9) Codd.: in I inepte abbreviatum. — 10) Codd.: 11) In I scriptor spatium numeri reliquit, sed non explevit; in HD in I add. 12. — itidem deest. — 12) Codd.: in sanctis I pessime. — 13) Codd.: om. f. — 14) Codd.: post Pater H. — 15) Codd.: om. H. 10 15 20 52 128 B 35 40 6

Strana 82
82 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. IX., 4. requiritur ibi essendi veritas‘ et sic posset credere, quicquid vellet, et qualitercunque vellet, et in illo non peccaret, quod est ab- surdissimum dicere. Sic enim homo conciperet, quod Filius est a Spiritu Sancto et sic quod sit Spiritus Sancti, quod est ab- surdissimum. Sed non absurde, sed vere concipit et credit ita esse ex parte rei, quod Filius est a Patre et Spiritus Sanctus ab utroque, et tamen hec preposicio 'a‘ non frustra apponitur. Oportet, quod denotet aliquemis ordinem in personis. Et quia inpossibile est esse ordinem sine prioritate, ideo necessario requiritur prioritas, ut ordo huiusmodi exigit personarum. Nam sic Pater est persona prima inter illas tres divinas personasio, quod aio nulla habet esse, sed e contra. Quid enim signat illa preposicio 'a' vel 'de', quando scriptura dicit, unam personam esse ab alia, et fides dicit Deum 1280 de Deo, nisi circumstanciam cause vel principii, vel originis, quod idem est. Unde Augustinus 83 questionum q. 18a sic 15 scribit: »Deus omnium, quei sunt.7, causa est, eciam sue sapiencie »causa est, nec unquam Deus sine sapiencia sua fuit, ergo sempi- »terne sapiencie sempiterna est causa.« Et in De questionibus ve teris) etis nosve legis ponit, quod Filius differt a Patre causalitate vel gradu. Item Johannes Crisostomus super illo textu In principio erat verbum' dicit, quod Pater precedit Verbum non natura, sed causa. Intellexerunt hii sancti hanc esse diffinicionem cause: »Causa est, per quam habet esse causatum.« Cum igitur Filius habet esse a Patre, sicud, quicquid habet, habet a Patre, patens est, quod Pater est causa Filii, quia Pater est, per quod Filius est. Nichil autem aliud est causalitas vel precessio Patris ad Filium, quam sumit, nisi dacio vite, quam habet in semet ipso divinitater9 veritate. Sicud Pater habet vitam in semet ipso, sic dedit Filio vitam habere in semet ipso. Ista ergo dacio, quam Salvator innuit, est precessio et causalitas, quam Augustinus et Crisostomus innuunt; et est illa dacio causalitas, quam Augustinus per nomen principii innuit, et eciam illa dacio est causalitas, quam Gregorius innuit. Et illa dacio est eciam maioritas, qua Hilarius Patrem maiorem Filio, non solum secundum quod homo, sed secundum quod Filius est Verbum, esse dicit. — Sed contra ista obicitur. Nam S. Thomas 1° Sentenciarum, distinccione 12a tenet, quod nulla persona divina est causa alterius. 2° sic: omnis causa vel est materialis, vel efficiens, vel formalis, vel finalis. Sed Pater non est aliqua illarum causarum respectu Filii, ergo Pater non est causa Filii. 3° sic: Omne cau- satum dependet a sua causa in tantum,, quod Philosophus in Predicamentis in ca° de priori dicit, quod, ut aliquid 128 Dsit causa alterius, ex natura dicitur; cum ergo ! nulla persona divina dependet, quia quelibet earum est summe necessaria causa 10 20 25 30 35 40 16) Codd.: post ordinem H. — 17) Codd.: rerum I pessime. — 18) Codd.: t I male. — 19) Codd.: deitate H. — 20) Codd.: in I inepte abbreviatum.

Strana 83
Utrum Pater sit prior Filio. 83 eo, quod prima causa, sequitur, quod nulla persona divina sit eterna. 4° sic: Omnis causa, ut huiusmodi, est dignior causato; ergo si Pater est causa Filii, tunc dignior est Filio, et per con- sequens maior. Sed fides canit: »in hac Trinitate nichil maius aut minus«, ergo ... Item: vel oportet concedere, quod quelibet istarum personarum est causa distincta et sic sunt tres persone cause; vel oportet concedere, quod tantum est prima causa, quia Pater est prima causa et plus influit causando terciam personam quam secundam personam; que quidem tercia persona per accidens est causa et due priores per se eo, quod accidentale est creaturam esse, cuius Spiritus Sanctus dicitur relative causa; et absolute necessarium est Spiritum Sanctum causari a Patre et Filio. Et propter illud tenet S. Thomas, ubi supra, quod nulla persona divina est causa alterius. Hic dicitur, quod S. Thomas causam restringit ad causam ab extrinseco principians et notum est, quod nulla persona,1 divina est sic causa alterius persone divine, cum nec Pater ad extra causat Filium nec Filius Spiritum Sanctum. Et patet solucio, quoad primum. 10 15 Ad secundum dicitur concedendo antecedens, cum increata Trinitas necessario est causa efficiens quarumlibet veritatum, que non possunt non esse; verum tamen non oportet, quod respectu cuius fuerit causa, quod illud sit de novo, quia iuxta principia Aristotelis Deus est eternaliter causa mundi corporei, et iuxta sanctorum doctorum sentenciam eternaliter Deus causat mundum architipum et tamen mundus corporeus secundum Aristotelem non incepit esse vel existere. Et secundum veritatem mundus archi- tipus est eternus, nunquam de novo factus, sicud et quotlibet ydee, que a qualibet personarum divinarum sunt causate, ill ymmol 129A una veritas eternaliter est causa alterius, utputa, quod nemo est asinus, est causa, quod ego non sum asinus, et tamen non active de novo facit prior veritas secundam; similiter non habere pulmonem est causa non respirandi parietis, ut dicit Philosophus, et tamen non de novo efficit non respiracionem parietis ; ideo omnis causa eternaliter conservans, ut Deus custodiens veritates in seculum, et omnis causa inmanenter agens, ut Deus producens ad intra Filium, et omnis causa prior in natura, a qua posterior in natura habet esse, quamvis nec materialiter,, nec formaliter nec finaliter, reducitur ad causam efficientem, que quidem solet vocari causa, sine qua non, quod est commune cuilibet per se cause, ut non habere pulmonem est causa non respirandi parietis et Pater est causa agens Filii, sed non efficiens, sicud nec est principium efficiens Filii. Et sic Pater nec est causa efficiens, nec formalis, nec finalis, sed causa agens, sine qua non habet esse Filius, cum suum esse habeat a Patre. 25 30 35 40 20 21) Codd.: post divina I. — 22) Codd.: naturaliter I. 6%

Strana 84
84 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. IX., 4. Ad tercium dicitur negando tamquam inpossibile. Nam de- pendencia dicit distinccionem essencialem vel naturarum. Sed unam rem esse ab alia non dicit distinccionem essencialem ab alia,3, ut oportet fidelem dicere, quod Filius habet esse a Patre sine distinccione essenciali. Antecedens falsum; ergo potest esse verum limitatum sic : Omne causatum ad extra vel essencialiter distinctum a suo per se causante dependet a suo causante. — Ad 4m, cum arguitur: »Omnis causa, ut huius modi, est dignior suo causato«, potest hoc negari. Nam mater Christi dans esse humanum Christo io per generacionem est causa eius generans secundum humanitatem et tamen humanitas Christi in,4 infinitum est dignior matre Christi [129 B propter ypostaticam unionem Verbi Dei. Vel 2° dicitur, quod si intelligitur de dignitate dancie sive dacionis vel precessionis, tunc conceditur, si autem de dignitate bonitatis vel nobilitatis, tunc negatur. Sic enim Pater non est maior Filio, nec Filius minor, quod pretendit Simbolum Athanasii dicens: »in hac Trinitate »nichil maius aut minus.« — Ad 5m conceditur, quod quelibet trium personarum est causa, quia tota Trinitas est unica causa prima, sicud est unum principium. Et Pater et Filius sunt unum prin- cipium, spirans Spiritum Sanctum; et sic non sunt tres cause, quamvis sunt semper tres res causantes, sed necessario,5 una natura divina et eadem causa prima absque hoc, quod aliquid causet se. Ideo non est color, si infertur, quod Pater plus influit causando Spiritum Sanctum, quam Filius, per illam auctoritatem De causis, cum Filius non sit 2a causa, sed eadem, que est Pater; nec est possibile, quod Spiritus Sanctus non sit causa, cum ab- solute necessarium sit veritates distinctas a Deo esse causatas a Spiritu Sancto. Necessarium tamen est, quod Spiritus Sanctus non causet ad intra, nec inde,s tollitur eius perfeccio, sicut nec ex hoc, quod non potest generare Filium, vel peccare. — Et tunc ex hiis responderi potest ad raciones,s prime vie. Ad primum, sc. dictum Magistri, 'quod non ante fuit Pater, quam Filius', verum est, quod non ante fuit, quoad naturam, nec quoad tempus, nec quoad instans, nec quoad eternitatem ; sed ante origine, dacione sive precessione existens tam Filio quam Spiritui Sancto coeternus. Et consimiliter verificatur dictum Athanasii,7 adductum pro- illa via. Et sic concesso, quod in eternitate nec est prioritas eter- nitatis sic, quod una persona precederet aliam, sicud Deus eter- naliter precedit mundum corporeum, nec prioritas temporis, quod 4o una aliam,s precederet aliquo tempore, nec instantis, nec nature; 1290 conceditur tamen, quod est,9 prioritas originis, i causacionis sive dacionis, sicud dictum est, qua Pater prior est Filio. Et ad con- firmacionem, quando arguitur: »nichil potest esse prius simpliciter »primo; sed Filius Dei est simpliciter primum, quia Deus« con- 15 20 25 30 35 23) Codd.: illa H. — 24) H: om. ID. — 25) Codd.: est add. H. — 26) Codd.: tamen I errore. — 26) Codd. : in I inepte abbreviatum. — 27) Codd.: anathasii H. 28) Codd.: alia I. — 29) Codd.: post prioritas H.

Strana 85
Summa distinctionis decimae exponitur. 85 ceditur minor et maior restricta ad superius dicta. Nam simpliciter primum est, quo nichil eternaliter, instanter, temporaliter, naturaliter, necso dignitate potest esse prius. Et sic conceditur, quod nichil potest esse prius Filio, cum sit eternaliter cum Patre. Nec mireris, quod Philosophus istam prioritatem et causalitatem non ex- pressit, quia non cognovit nec expressit produccionem Dei ad intra; quam si cognovisset, tunc cicius concessisset, quod Deus eternaliter fuit agens, et tamen non eternaliter produxit istum mundum corporeum; sed post accionem ad intra istum produxit ad extra. Ista sint dicta cum omni supportacione et sine temeritate pro exercitacionesi ingenii et sanctorum doctorum concordancia32, quos veritatis amatores debent pro posse secundum consonanciam divine scripture pie ac humiliter concordare etc.33 Distinecio X. 13 Une post Filii eternitatem de Spiritu Sancto... N 1. Ista est distinccio 10a, que primo ostendit, quod Spiritus Sanctus dicitur dileccio, karitas et amor; 2° quod Spiritus Sanctus est communis nexus Patris et Filii et hinc habet nomen, quod sit quedam communio et quidam nexus duorum. 20 §2. Unde, versus: K sicud proprie sapiencia dicitur esse Natus, sic proprie dileccio Spiritus almus; Est Patris et Nati communio Spiritus, unde, Nomen habet proprie, quod sit commune duorum. 25 3. Circa istam distinccionem notandum est, quod karitas uno modo est essencia omnibus personis communicata, iuxta illud 1a Joh. 4° Deus karitas est'. Cum enim karitas sit ordinata dileccio et quelibet persona divina ordinatissime diligit quodlibet et quam- libet creaturam, patet, quod tota Trinitas est summa karitas. — 30 2° capitur karitas personaliter pro Patre eo, quod sicud I ipse est 129D origo duarum personarum sequencium, ita originaliter est karitas, dans Filium et Spiritum Sanctum ad salvandum Ecclesiam. — 3° in proposito 'karitas' sumitur pro Spiritu Sancto, pro quo est con- clusio magistri 1a: Spiritus Sanctus est amor sive dileccio, vel karitas Patris et Filii. Probatur: Spiritus Sanctus est velud nexus, in quo se mutuo diligunt Pater et Filius; ergo conclusio vera; 35 30) Codd.: in add. H. — 31) Codd.: excitacione I. — 32) Codd.: concordia I. 33) Codd.: om. H. — 1) Codd.: om. IH. — 2) Codd.: vne I.

Strana 86
86 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. X., 4. — XI., 3. 10 15 20 HI30A 25 30 35 assumptum probat per Augustinum. — Et nota, quod scriptura nominat Spiritum Sanctum amorem, dileccionem et karitatem, que idem sunt et tamen modis differunt, quia amor est communis affeccioni naturali et racionali; dileccio vero est propria affeccioni racionali; karitas vero propriissima affeccio spiritualis rei racionalis. Ut ergo scriptura ostendat omnia illa esse perfectissime in Deo, propter hoc omnia illa nominat Spiritum Sanctum. §4. Conclusio 2a magistri est ista: Licet tota Trinitas sit una karitas, tamen specialiter appropriatur Spiritui Sancto; probat per simiiem, quia sicut quelibet persona dicitur communiter sa- piencia, sed appropriate, Filius, ita de karitate est dicendum. Ergo conclusio vera. — Et nota, quod Spiritus est commune tribus personis, sicud et Deus. Nam dicit Salvator Jo h. 4°: »Venit hora, »et nunc est, quando veri adoratores adorabunt Patrem in spiritu »et veritate. Nam et Pater tales querit, qui adorent eum, sc. in »spiritu (supple: Sancto) et veritate (i. e. in Filio).« Ecce expresse posuit, Trinitatem et subdit pro unitate personarum: Spiritus est Deus, et eos, qui adorant eum, sc. Deum, in Spiritu, sc. Sancto, et Veritate, i. e. Filio, et sic in tribus personis, oportet adorare. Ecce, cum dicit Veritas: »Spiritus est Deus«, ostendit Deum esse substanciam spiritualem et sic Spiritum esse communem tribus personis. Nam cum dicit: »Pater tales querit adoratores«, ibi Pater supponit essencialiter primarie non pro persona Patris, sicud ibi »Spiritus est Deus« ly. Spiritus lll supponit simpliciter pro essencia spirituali, et non personaliter primarie pro persona Spiritus Sancti. Sed cum dicit: 'veri adoratores adorabunt Patrem‘, ibi innuit per- sonam Patris; et cum addit 'in spiritu', ibi ostendit personam Spiritus Sancti, et cum subiungit et veritate“, ibi innuit personam Filii. Et quia dixit 'adorabunt Patrem in spiritu et veritate‘, per ly. in" ostendit, quod adoracio trium personarum inseparabiliter est con- iuncta,, sicud et ipse persone inseparabiliter uniuntur. Ex quo patet, quod inpossibile est verum adoratorem adorare unam personam, quod non adoret quamlibet eo, quod inpossibile est, quod quis sit verus adorator, nisi adoret sanctissimam Trini- tatem. Ex verbis Salvatoris patet, quod Spiritus, qui est Deus, est commune tribus personis ets quod- Spiritus eciam appropriates est persona Spiritus Sancti, sicud sapiencia et karitas sunt com- munia tribus personis. Sed sapiencia appropriatur Filio et karitas Spiritui Sancto. Sic spiritus appropriates convenit Spiritui Sancto, qui est persona divina spirata. Unde illa communia: karitas, sa- piencia, spiritus, limitantur, pro personis per predicatai. Unde cum dicit Veritas: »Spiritus est Deus«, ibi spiritus commune est; cum autem dicit: »Cum venerit Paraclitus, Spiritus veritatis, quem 40 3) Codd.: a proprietate I pessime. — 4) Codd.: ponit I. — 5) Codd.: com- municata I. — 6) Codd.: om. H. — 7) Codd.: ergo H. — 8) Codd.: a proprietate I male. — 9) Codd.: limitatur I. — 10) H: predicta ID.

Strana 87
Summa distinctionis undecimae exponitur. 87 »ego mittam vobis a Patre,« ibi spiritus personale est. Similiter cum dicit Johannes: »Deus karitas est«, ibi karitas commune est. Sed cum dicitur »karitas Patris et Filii«, ibi karitas supponit pro persona Spiritus Sancti. Similiter cum dicitur »Deus sapiencia est«, ibi sapiencia commune estii; sed cum dicitur »Sapiencia genita est«, ibi personale est. Itemi2 sciendum, cum magister dicit: »Qui enim communis »Spiritus est ambobus«, non est intelligendum, quod Spiritus Sanctus Patri et Filio communicaretur, ut essencia; quia tunc una persona esset ille due persone et foret confusio personarum, sed sicia Spi- ritus Sanctus est communis,4 duobus, quia est,5 a duobus, sc. a Patre et Filio, et qui est nexus eorum. 10 130B Distinecio XI. Ic dicendum est Spiritum Sanctum esse a Patre ... H 1.Hec distinccio summarie duo ostendit: 1m est, 15 quod Spiritus Sanctus procedit a Patre et Filio; 2m est, quod Greci- dicunt in voce oppositum, sed in re nobiscum conveniunt, et quidam doctores eorum expresse consenciunt. §2. Unde versus: L Simul a Nato procedit et a Patre Pneuma; A Patre, quem solum Greci procedere dicunt. 3. Dubitatur hic, utrum Pater et Filius sunt unum prin- cipium Spiritus Sancti. Videtur, quod non. Nam Pater aliter principiat Spiritum Sanctum et Filius aliter; ergo Pater alterum est principium Spiritus Sancti et Filius alterum. Consequencia tenet, quia alteritas principiacionis dicit alterum principiorum, sicud diversitas actuum arguit diversitatem formarum. — In oppositum arguitur sic: Tantum unum principium sunt Pater et Filius, cum inpossibile sit esse prima principia plura, sicud et plures causas simpliciter primas. Unde dicit pro isto Augustinus 5° de Trinitate ca° 17°: »Pater et Filius sunt unum principium Spi- »ritus Sancti, sicud tres persone sunt unum principium ad creaturas.« Et idem in, De processu Spiritus Sancti ca° 19° dicit: »Cum dicimus Patrem esse causam Filii et Filium causam Spiritus Sancti,, non duas possumus dicere causas, aliam videlicet Filii, aliam Spiritus Sancti, sed unam, quem ad modum non duo dii sunt, sed unus est, Deus et Filius et Spiritus Sanctus. Ecce quam 20 25 20 35 11) Codd.: om. I. — 12) Codd.: Ibi H. — 13) Codd.: om. H. — 14) Codd.: commune H. — 15) Codd.: commune add. H. — 1) Codd.: que innuit I pessime. 2) Codd.: om. I. —

Strana 88
88 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XI., 4.—5. plane Augustinus dicit Patrem et Filium esse solum unum prin- cipium et unam causam Spiritus Sancti ! Hic est notandum, quod Pater et Filius sunt unum prin- cipium in essencia et plures persone; modo Spiritus Sanctus pro- cedit ab eis, nec ex eo, quia sunt unum principium commune, nec ex eo, quia vel ut sunt diverse persone, sed ut sunt plures 1300propria personalitate et unum communi voluntate. — Sed contra: Si Pater et Filius sunt unum principium Spiritus Sancti, ergo vel sunt, unum principium, quod est Pater, vel quod non est Pater. Ad hoc argumentum dicit S. Thomas 1a parte q. 36a arti- culo 4° ad 4m argumentum4, quod necesse est alterum eorum; dare, quia non contradicunt. Cum enim dicimus Pater et Filius sunt unum principium', hoc, quod dico principium', non habet determinatam supposicionem, ymmo confusam pro duabus personis simul. Unde in processu est fallacia figure diccionis a confusa supposicione ad determinatam. Sed potest dici sic plane ad argu- mentum, quando arguitur vel sunt unum principium, quod est Pater, vel quod non est Pater‘ concedendo primam partem; sicud cum arguitur Pater et Filius sunt una prima causa; vel ergo prima causa, que est Pater vel que non est Pater‘; et dicitur, quod prima causa, que est Pater et nichil inconveniens potest sequi. Sicud cum arguitur 'Sortes et Plato sunt homo; vel ergo homo, qui est Sortes, vel homo, qui non est Sortes.« Et planum est, quod sunt homo communis, qui est Sortes, cum participacione speciei plures homines sunt unus homo. Tunc ad argumentum in oppositum questionis dicitur, quod non valet consequencia; nam in simili non valet Deus aliter principiat accidens et aliter substanciam, igitur Deus alterum est principium substancie et alterum accidentis'. §4. Ulterius consequenter dubitatur: Utrum Pater et Filius possunt dici plures spiratores, sicud dicuntur plures spirantes. Et tenet Doctor subtilis distinccione 12a, quod non. Et racio sua est hec: quia hoc nomen 'spirator' verbale signat tale principium agendi, ut id, natum est denominare suppositum activum; sicud enim leccio signat actum quietatum per modum habitus et quietis, ita lector vel spirator signat principium huiusmodi actus per modum habitus et quietis, ut est denominativum suppositi [130D activi-;] spiracio ergo signat vim spirandi, ut concernit suppositum, et quia una ests vis in Patre et Filio, et terminus numeralis ap- positus alicui determinabili ponit signatum suum circa illum, ideo videtur non esse concedendum de vi sermonis, quod sint duo spiratores, quia vis spirativa videtur numerari in eis. Et si obicitur: »sequitur; sunt duo spirantes, ergo duo spiratores« dicitur, quod consequencia non valet. Et si alicubi inveniatur ab auctoribus, 5 10 15 20 25 30 35 40 3) Codd.: fuit I pessime. — 4) Codd.: articulum H. — 5) Codd.: illorum H. —6) Codd.: illud H. — 7) Codd.: actui I. — 8) Codd.: post vis H.

Strana 89
Utrum Spiritus Sanctus procedit a Patre et Filio. 89 quod Pater et Filius sunt duo spiratores, exponi debent auctoritates eorum et sane intelligi. Et idem sentit S. Thomas, parte 1a, q. 36a, articulo 60 in solucione argumenti dicens: »Melius »dicendum videtur, quia spirans adiectivum est, spirator vero sub- »stantivum; possumus dicere, quod Pater et Filius sunt duo spi- »rantes propter pluralitatem suppositorum, non autem duo sup- »posita.« Sed si queritur 'Pater et Filius sunt duo spirantes, qui sunt illi duo spirantes'? respondetur, quod Pater est unus spirans et Filius est alius spirans. Et estimo, quod sine inconveniencia pariter posset, concedi, quod Pater est unus spirator et alius Filius, dum spirator supponit personaliter. 5. Tercio dubitatur, utrum Spiritus Sanctus procedit a Patre et Filio. Et videtur, quod non. Nam 1° sequeretur, quod persona esset communis cuilibet supposito divino, quia esse per- sonam est commune tribus personis, et consequens est contra diffinicionem persone. Sed consequencia probatur. Omnis accio unaro in numero requirit unum suppositum, a quo numeratur. Sed spiracio est una accio, ergo requirit solum unum suppositum; ergo si Pater et Filius spirant, oportet ponere vel quod sint due spirancie, vel quod Pater et Filius sint unum suppositum. Sed 2° sic: Omnis agencia utrumque illorum est inconveniens. — est suppositum agere, ergo spirancia, que est Patrem spirare, non est spirancia, que est Filium spirare. Sed sicud sunt due persone spirantes, sic erunt due spirancie. Et istud argumentum videtur habere colorem maxime aput illos, qui ponunt nullam accionem distingwi ab agente. — — Sed pro questione est determinacio ecclesie et sanctorum doctorum sentencia, quos magister adducit in litera. Unde potest argui pro questione sic: Omne conveniens uni persone convenit omnibus tribus simul et divisim, si non obsit proprietas personalis. Sed spirare Spiritum Sanctum convenit Patri ex scriptura, Johannis 15°: »Spiritum veritatis, qui a Patre »procedit«; et non repugnat Filio spirare, cum ex 1 hoc nemo scit deducere inconveniens. Nam Filius causat Spiritum Sanctum eo. quod notum est claudi contradiccionem Deum quicquam velle, nisi prius noscendo; ergo generaliter noticia est causa voluntatis. Et cum volicio personalis sit Spiritus Sanctus, et noticia personalis sit Verbum, patet, quod Spiritus Sanctus procedit a Filio, quia volicio, a noticia Et idem patet de ymagine in vestigio Trinitatis, quod generaliter tercia res procedit ex ambabus precedentibus, sc. voluntas ex intellectu et memoria. Et11 ideon1 notata diffinicione cause, que est: »causa est, a qua res habet esse« non dubium, quin Verbum est causa nexus Patris ad Filium, et concordat scriptura vocans ipsum Spiritum Sanctum, Spiritum Filii: ad Galat. 4°: »Misit Deus Spiritum Filii sui in corda vestra.« Est 10 15 20 131А 25 30 35 40 9) Codd.: post concedi H. — 11) Codd.: vuna I. — 11) Codd.: om. I. — 12) Codd.: avolicio I errore.

Strana 90
90 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XI., 5. — XII., 3. eciam racio, quod Spiritus Sanctus procedit a Filio, perfeccio Filii; quia ut esset summe perfectus Filius, oportuit, ut assimila- retur Patri in omnibus, exceptis illis, per que fit distinccio per- I31B sonalis, ut tangit prece dens argumentum. Sed cum spiracio sit et per ipsam non est personalis distinccio, sequitur, quod ad osten- 5 dendum perfeccionem in Filio sit ponenda. Tercia racio est ex parte Spiritus Sancti, qui procedit ut amor liberalis amicicie, qui amor est duorum minime. Quarta racio est tocius Trinitatis equa- litas, germanitas et dileccio. Ista motiva sunt, quibus potest moveri animus ad consenciendum, quod Spiritus Sanctus procedit a Patre et a Verbo. Tunc ad primum argumentum negatur consequencia; nam hoc nomen persona signans distinccionem limitat ad supposicionem personalem. Ideo si persona esset communis, tunc communicaretur una discreta persona, ergo velii Filii, vel Patris, vel Spiritus Sancti. Unde non potest concedi illa, nisi abusive in supposicione simplici 'quelibet persona est persona' sicud abusive concedunt logici esse singulare vagum cuiuscunque generis. Sed talis abusio,s est re- fellenda14. Sicud ergo suppositum singulare limitat vel signum particulare ad supposicionem personalem sic dicendo 'homo Sortes currit: aliquis homo est communis', sic tales termini individuum singulare persona. Quando enim dicitur homo singularis sic egit', limitatur animus ad cogitandum simpliciter de homine, quocunque voluerit. Ad 2am confirmacionem negatur assumptum, cum, quando- cunque,s concurrunt multa in eadem essencia singulari, toti essencie attribuitur accio communis. Unde quamvis tota ecclesia non sit unum simplex suppositum, tamen ei vere attribuitur accio, ut oracio, elemosinacio, ieiunacio et sic de aliis; et in divinis per- sonis eo ipso, quod una persona agit ad extra, et quelibet earum agit eandem accionem, cum quelibet earum sit activissima et eadem discretissima essencia, et nullomodo actus, nec qualitas conponens, ut est in corruptilibus. Ideo signanter vocantur persone I[131 Cet tres res Trinitatis create sunt una l persona. Unde quia que- libet persona creata dicit distinctam essenciam ab alia, patet, quod cuiuslibet persone create agencia distingwitur ab agencia alterius. Si tamen per inpossibile convenirent in eadem essencia singulari, eadem foret agencia eorum, sicud eadem est agencia divinarum personarum. Et sic negatur illa: 'Omnis accio requirit solum unum suppositum in numero', cum spiracio habeat duo supposita, sc. Patrem et Filium ; et sic non due sunt spirancie Patris et Filii, sed tantum una — Ad secundum conceditur antecedens, et negatur con- sequencia. Et si arguitur 'spirancia Patris est Patrem spirare et spirancia Filii est Filium spirare; sed Patrem spirare et Filium spirare distingwuntur, ergo et ille spirancie‘ dicitur, quod argu- mentum non valet. Nam illa Patrem spirare et Filium spirare" 10 15 20 25 30 35 40 13) Codd.: alusio I. — 14) Codd.: reflenda I. — 15) Codd.: quomodocunque I.

Strana 91
Summa distinctionis duodecimae exponitur. 91 est vera pro re subiecti, quia Pater spirans et Filius spirans distin- gwitur; sed maior capit veritatem pro re verbi, sc. pro spirancia, que est communis utrique persone, cum esse unicum, principium, indivisibile et unicam potenciam spirativam sit commune utrique persone. Et tunc indubie est unica spirancia, sed tamen due persone spirantes et duo spirancia et duo spiratores, formaliter et adiective intelligendo. Sed intelligendo spiratorem substantive et principiative, sic sunt unus tantum spirator. Unde conceditur, quod Pater et Filius sunt spirantesis et quod Pater et Filius suntis spiratores i. e. spirantes. Similiter conceditur, quod persone sunt spiratores, sed negatur, quod persone sunt spiratores, propter limitacionem predicacionis substantive. Et ista limitacio tendit ad dicta Doctoris subtilis et S. Thome, qui, ut supra dictum est, negant esse duos spiratores. 16 Distinecio XII. 15 Tem queritur: cum Spiritus Sanctus procedat a Patre et Filio... 1.Sum ma distinccionis huius 12e est hec.. Tria intendit 131D magister: 1°, quod Spiritus Sanctus non procedit prius a Patre, quam a Filio; 2°, quod non procedit plenius vel principalius, nec plus a Patre quam a Filio; 3°, quod magis proprie dicitur esse, a Patre, quia Natus habet a Patre, quod Spiritum Sanctum producit. 20 2. Undes versus: M non producit prius a Patre Spiritus aut plus Quam Nato proprie, tamen a Patre dicitur esse. Nam Genitor Genito dedit, ut producit ab ipso. §3. Circa istam distinccionem currunt multe questiones, que singule stant in uno pede et seducta equivocacione, unica omnes pariter dissolvuntur. 1a est: utrum Spiritus Sanctus prius procedat a Patre, quam a Filio; 2a: utrum magis procedat a Filio; 3a: utrum principalius procedat a Patre, quam a Filio; 4a: utrum proprie (i. e. appropriate) procedat a Patre; 5a: utrum procedat a Patre per Filium. Iste tractanturs in litera. Et arguitur pro omnibus simul, quod sic. Nam prius habet esse Filius a Patre, quam spirat Spiritum Sanctum; sed esse, cum sit absolutum, prius est, quam actus nocionis procedens ab illo; ergo cum Pater dat esse Filio, et eciam dat sibi, ut spiret 25 30 35 16) Codd.: verba spirantes sunt om. I. — 1) Codd.: post hec I. — 2) Codd.: post Patre H. — 3) Codd: om. H. — 4) Codd.: ac H. — 5) Codd.: est nocione I pessime. — 6) Codd.: trantur I.

Strana 92
92 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XII., 3.—4. Spiritum Sanctum, sequitur, quod Spiritus Sanctus prius, magis, principalius et appropriate procedat a Patre et per Filium. Con- sequencia videtur tenere per illud medium, quod Pater dat esse utrique persone et non vice versa; et dat spirare, Filio et non e conversos. Minor vero argumenti nota est, maior autem evidet ex hoc, quod universaliter suppositum precedit suum actum se- cundum. In oppositum est illud Athanasii in Simbolo: »In »hac Trinitate nichil prius aut posterius, nichil maius aut minus«, et magister in litera dissolvens dicta Augustini, Jeronimi et Hilarii, que in oppositum hic adducit. Pro 1a questione sciendum, quod secundumlll Augustinum 12° Confessionum, »Aliquid est prius altero eternitate, sicud »Deus omni creatura; aliquid est prius altero tempore, ut flos »fructu suo; aliquid eleccione, ut fructus suo flore ; aliquid origine, »ut Deus Pater Filio.« Et preter istas prioritates est prioritas in- stantis, qua unum precedit aliud per instans, et prioritas nature, qua universaliter superius precedit suum inferius et subiectum suam passionem. Modo secundum Augustinum est in divinis solus ordo nature, sc. secundum originem, sc. quo unus ex alio, non quo unus sit priorio altero, sc. eternitate, tempore, eleccione, in- stanti, vel duracione, sicud nitebantur probare heretici. Sed sicud sol, radius et splendor simul temporaliter sunt, et, supposita per inpossibile eternitate mundi, simul eternaliter sunt, et tamen radius habet esse prius a sole et splendor ab utroque et non e converso, ut habeat locum prioritas originis, sic potest concipi in divinis. Et per hoc potest responderi ad argumentum heretici, quando arguit volens probare prioritatem inpertinentem aliquam: »Si,« inquit, »processit Spiritus Sanctus de Patre, processit utique aut nato iam Filio, aut non nato Filio. Si primum, ergo prius natus est Filius, quam processit Spiritus Sanctus, et sic nativitas Filii precessit processionem Spiritus Sancti. Si vero secundum, tunc ante processit Spiritus Sanctus, quam genitus est Filius. Ergo pro- cessio Spiritus Sancti precessit nativitatem Filii.« Unde magister neutramii partem concedit, sed adducendo auctoritatem Augustini, que sonat, quod ibi non possunt intervalla temporum queri, ubi nichil ex tempore inchoatur et nichil temporaliter perficitur, dicit, quod absoluta est questio. Sed potest ad argumentum taliter re- sponderi: cum arguitur 'Spiritus Sanctus processit de Patre, ergo 132 B aut nato iam Filio, aut non ] nato Filio', dicitur, quod prima est 4o vera, quia processit eternaliter nato et perfecto Filio, sed non temporaliter secundum tempus preterito12. Tunc quando arguitur ultra: »ergo prius natus est Filius, quam processit Spiritus Sanctus« conceditur consequencia, quia prius originaliter, sed non aliter In 132A 15 20 25 30 35 7) Codd.: in I errore iteratum. — s) H: contra ID. — 9) Codd.: conson I errore. — 10) Codd.: proprior H, post sit I. — 11) Codd.: Ventura I pessime. 12) Codd.: preteritum H.

Strana 93
Utrum Spiritus S. prius et magis procedat a Patre quam a Filio. 93 prius. Unde non sequitur ultra prius natus est Filius, quam Spi- ritus Sanctus processit, quia originaliter prius, ergo prius eternaliter, vel instanter, vel temporaliter', quod hereticus intendebat. Pro 2a et 3a questione de 'magis' et principaliter“ est sciendum, quod aliquid fit principale vel principaliter virtute maiori, ut pater principalius, quia virtute activa generat, quam mater; 2° accione, ut ignis generando principalius agit, quam caliditas; 3° prioritate, ut causa primaria, quam causa secundaria; 4° universalitate, ut agens universale, quam particulare ; 5° auctoritate, ut Pater spirando Spiritum Sanctum, quam Filius, quia Pater dedit hoc Filio, ut ab eo procedat Spiritus Sanctus, sed Filius non dedit Patri, ut ab eo procedat Spiritus Sanctusis. Ecce, quomodo principalitas originis explicatur. Pro 4a questione notandum, quod proprie‘ distingwitur uno- modo contra 'participative', ut Deus dicitur esse proprie et nichil aliud, quia solum ipse habet perfectissimum esse totale, non capiens partem esse ab alio; alia autem omnia habent participative esse, quia solum habent parciale esse et non totale. 2° proprie‘ distin- gwitur contra 'commune“, ut risibile est proprium homini, quia soli convenit speciei humane14 in 5 individuis et nulli alteri. 3° pro- prie' est idem, quod primo auctoritative'. Et sic dicit Jeronimus: »Credimus in Spiritum Sanctum, qui de Patre procedit proprie« i. e. primo auctoritative. Pro 5a questione eciam sciendum, quod ly. per‘ aliquando dicit medium secundum substanciam, ut ibi David genuit Christum per Mariam‘. Nam Maria, mater Christi, est substancia, ex qua natus est Christus de David li secundum carnem. Aliquando ly. per" dicit medium instrumentale, ut ibi homo secat per securim‘; aliquando dicit medium operacionis, ut ibi 'homo salvatur per bona facta‘; aliquando ly. 'per‘ dicit originem, ut ibi Pater spirat per Filium Spiritum Sanctum'. Et istud intendit Hylarius dicens ad Patrem: »Ante tempora Unigenitus tuus ex te natus manet ita, »quod ex ters per eum Spiritus Sanctus tuus est.« Et omnes isti sancti, Augustinus dicens,7,principaliter', Jeronimus dicens proprie', Hylarius dicens per Filium‘ de Patre procedere Spiritum Sanctum concordant in sentencia, sc. quod auctoritative primo‘ sive 'ori- ginaliter‘ Spiritus Sanctus a Patre procedit. Et vere cuilibet katho- lico potest sufficere istud dictum Hylarii dicentis: »Conserva »hanc, oro, fidei mee religionem, ut quod in regeneracionis mee, »(sc. baptismalis), simbolo professus sum, semper obtineam, Patrem »(sc. te), Filium tuum una tecum adorem, Spiritum Sanctum tuum, »qui ex te per Unigenitum tuum est, promerear.« §4.) Ex iam dictis patet, quodis questiones sane intellecte ad intencionem sanctorum doctorum sunt vere, sicud magister 10 15 20 25 132C 30 35 40 13) Codd.: om. I. — 14) Codd.: post individuis D. — 15) Codd.: om. H. — — 16) Codd.: parte I. — 17) Codd.: post principaliter I.

Strana 94
94 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XIII., 1.—6. exponit Sanctorum dicta. Et racio est pro veritate questionum, non obstante sinistro intellectu heretice pravitatis, ad quam con- futandam concludit magister dicens: »Nulla ibi tempora cogitentur, »que habeant prius et posterius, quia ibi omnino nulla suntis." Distinecio XIII. Ost hec considerandum est, quantum a talibus quales . . . 1. Hec est distinccio 13a, cuius summa hec est: Ma- gister tria, dicit: 1°, quod Spiritus Sanctus non est natus, vel genitus,, licet a Patre procedat; quia si esset natus, tunc esset Filius amborum; 2° dicit, quod Natus dicitur procedere a Patre, sicud 1o Spiritus Sanctus, quia processio est quid commune, non generacio, 132Dquamvis nullus hominum| plene possit distingwere inter hec duo ; 3° quia Spiritus Sanctus non est Deus ingenitus4, nisi forte cum distinccione. — 15 2.) Inde sunt versus: 20 N non est natus, licet exeat a Patre, Flatus; Nam si sic esset, amborum filius esset; Ac tamen est secum dictus procedere Natus, Quamvis ista duo valeat distingwere nemo, Non est ingenitus dicendus Spiritus almus, Nec genitus: tamen ingenitum distingwere debes. 25 30 35 3. Circa istam distinccionem dubitatur, utrum in divinis personis sit processio. Et videtur, quod non, quia omnis processio vel est localis vel causalis. Sed nulla illarum est in divinis per- sonis, ergo questio falsa. — In oppositum est Salvator, qui dicit se a Patre processisse Joh. 8° et Spiritum Sanctum Joh. 15°5 Hic sciendum est, quod duplex est processio, sc. localis, sicud modus animalis progressivus vocatur processio; alia pro- cessio est causalis, qua omnis effectus procedit a sua causa; et nulla istarum divinis personis conpetit, licet utraque Christo con- petebat secundum humanitatem, sed non secundum quod Verbum Patris. Ac tamen ad similitudinem dictarum processionum causatur processio in divinis ; sicud enim radius a sole, et a radio splendor, sic Filius a Patre et Spiritus Sanctus ab utroque procedit causa- litate originis, non effectus, nec essencie diversitate vel localis mo- cionis. Nam causalitas originis et processio perfeccionis est, residua vero inperfeccionis. Unde eciam processio Filii videtur magis 18) Codd.: sint I errore, etc. add. H. — 1) Codd.: in I errore iteratum. — 2) Codd.: genitus I. — 3) Codd.: natus I. — 4) Codd.: genitus H. — 5) Codd.: VI errore I.

Strana 95
Utrum processio sit propria Spiritus Sancti. 95 assimilari processioni causali, quam locali, sed processio Spiritus Sancti utrique, quia videtur esse ab alio per alium, quia a Patre per Filium, vel ab alio in alium, quia a Patre ill in Filium. Pro- cessio autem eterna Spiritus Sancti minus assimilatur locali, quam processio temporalis. 4. Item queritur, utrum procedere sit proprium Spiritus Sancti. Et videtur, quod non, quia convenit Filio, ut Filius met asserit, ergo questio falsa. Dicendum, quod processio uno modo dicitur communiter, sine relacione ad terminum, et sic ests idem, quod emanare ab altero, et ut sic est commune Filio et Spiritui Sancto. 2° dicitur processio appropriate, cum relacione ad terminum, et sic est, emanare ab altero in alterum, sicud procedit amor ab amante in amatum; sic est appropriatum Spiritui Sancto. §5.) Iterum queritur, quomodo differunt generacio et pro- cessio. Et magister dicens, quod nesciat distingwere inter illam generacionem et processionem, dat istam distinccionem, quia pro- cessio est communius, quam generacio eo, quod duobus convenit, et generacio tantum uni. Sed quia diceret adversarius: »Hoc est petere«, quia diceret, quod Spiritui Sancto eciam convenit generacio, et sic essent eques communia, vel commune — sed illa obieccio refellitur, per Augustinum, qui dicit, quod Spiritus Sanctus procedit, sed non generatur. Unde quidam dicunt, quod generacio Filii et processio Spiritus Sancti differunt se ipsis, ut prime dif- ferencie, sc. racionale et irracionale, se ipsis differunt. Et ex hiis oriuntur alie differencie. Alii dicunt, quod differunt solum penes modum procedendi, quia generacio est per modum nature, pro- cessio autem Spiritus Sancti est per modum voluntatis et amicicie. Voluntas et natura in Deo non differunt per aliquod superadditum, nisi racione; non quidem illa, que est formataio ab intellectu humano, sed que est quidam modus reperibilis in altero illorum, sed non in ambobus. Et quiar doctores sunt discordes in assigna- cione distinccionis inter generacionem et spiracionem, et magister dicit se nescire illami, distinccionem, cum et generacio et spiracio sit inenarrabilisia, igitur et ego illam distinccionis cognicionem volo usque mortem humiliter expectare. §6.) Sed ultimo hic queritur, utrum Spiritus Sanctus sit ingenitus. Et dicit Augustinus, quod non, dicens, quiai4 nec est genitus nec ingenitus. In oppositum est Jeronimus dicens, quod Spiritus Sanctus est ingenitus. Et racio ad,5 hoc urgeti6: nam ex quo Spiritus Sanctus est et non est,i genitus, ergo est,7 non genitus et per consequens ingenitus. In isto videtur Jeronimum pulchrius sensisse, quam Augustinum, uterque tamen verum dicit. 10 15 20 25 30 133 B 35 133A 40 6) Codd.: om. I. — 7) Codd.: communis; in H ab h2 communius. — 8) Codd.: essent add. I. — 9) Codd.: resolvitur H. — 10) Codd: in I semota ex formata corr. 12. — 11) Codd.: om. I. — 12) Codd.: illarum I pessime. — 13) Codd.: in- numerabilis I pessime. — 14) Codd.: quod I. — 15) Codd.: a I. — 16) Codd.: vergit H. — 17) Codd.: post non I.

Strana 96
96 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XIV., 1.—3. 10 15 Sed Augustinus ingenitum minus restringit; nam ingenitum vocat, quod est non ab alio et sic solum Patrem dicit ingenitum; Jeronimus vero ingenitumis dicit, quod est ab alio, sed non generatur, et sic convenit Spiritui Sancto, ymmo et essencie divine, cum ipsa non sit ab alio, sed omnia alia sunt ab ipsa. Et non sequitur Pater est ingenitus, et Spiritus Sanctus esti9 ingenitus, ergo sunt duo Patres', propter quam consequenciam Augustinus evi- tandam negabat Spiritum Sanctum esse ingenitum. Unde ad Orosium ait: »Spiritum Sanctum nec genitum nec ingenitum fides certa »declarat, qui si dixerimus ingenitum, duos Patres affirmare vide- »bimur.« Jeronimus autem, eciam scribens contra hereticos, ut magister eum allegat, illam consequenciam non horruit; ideo dicit: »Spiritus Sanctus Pater non est, sed ingenitus atque in- fectus,o« (i. e. non factus). — Ecce quam magni sancti doctores videntur contrarii esse, si i non diversa intencio et signorum equi- vocacio ad eorum intencionem fuerit declarata,2. Distinecio XIV. Reterea diligenter notandum est, quod gemina est pro- 1133C cessio,... 20 25 1.) Ista est distinccio 14a, cuius summa est hec. Quia determinavit magister de processione Spiritus Sancti eterna, hic determinat de temporali. Unde quattuor intendit magister. Primo, quod est quedam processio temporalis Spiritus Sancti, 2° quod ipsemet Spiritus Sanctus datur in ista, processione, qui est equalis Patri et Filio, dantibus ipsum; 3° quod sancti viri non dant Spiritum Sanctum ; 4° quod tamen dicuntur eum quodammodo dare, cum agunt id, per quod habetur Spiritus Sanctus (sc. predicando et orando). 30 2. Unde versus: O geminum ponit processum Spiritus almi Atque dari iustis probat, quod dantibus est par Misterium; sancti nec donant, nec dare possunt, Sed dare dicuntur id agentes, per quod habetur. 35 Ecce distinccionis brevis summa. §3. Dubitatur hic, utrum Spiritus Sancti sit aliqua pro- cessio temporalis. Arguitur, quod non, quia sicud Filius habet se ad generacionem, ita Spiritus Sanctus ad processionem. Sed Filio 18) Codd.: post dicit H. — 19) Codd.: post ingenitus I. — 20) Codd.: in- factus H. — 21) Codd.: sed H. — 22) Codd.: etc. add. D. — 1) Codd.: etc. add. D. — 2) Codd.: om. I.

Strana 97
Utrum Spiritus S. sit aliqua processio temporalis. 97 non conpetit aliqua generacio temporalis, nisi racione nature as- sumpte, a qua Spiritus Sanctus est inmunis, cum non assumpserit eam; ergo conclusio falsa. 2° Spiritus Sanctus non potest esse temporalis eo, quod eternum non mensuratur tempore secundum Philosophum, et ipse Spiritus Sanctus est eternus, ergo nec potest habere processionem temporalem. — In oppositum sic: Spiritus Sanctus dicitur processisse in discipulos, sed non eternaliter, cum ipsi non existebant eternaliter, ergo oportet, quod processit tem- poraliter. Respondetur, quod questio est vera; sed quid sit processio temporalis et quomodo ponat in numerum cum processione eterna vel utrum non ponat, hoc discutere est non modica difficultas. Quidam enim dicunt, quod processio temporalis addit super eternam participacionem sui formalis termini ab aliquo termino materiali, quia Spiritus Sanc'tus procedit, ut in terminum, in omne id, in quod tendit amor divinus, tamquam in obiectum; terminus autem amoris divini est triplex: primus est essencialis, primo et per se, ut essencia divine; persone et omnia Deo intrinseca. Et in ista tendit amor divinus primo et principaliter, cum Deus primo et principaliter eternaliter in se delectatur, tamquam in summo bono, ultra quod non potest intensius delectari. Alius terminus, in quem tendit amor divinus secundario, eciam inmutabiliter, est quelibet ydea, in qua Deus eternaliter delectatur. Sed tercius terminus est creatura secundum suam existenciam, in quam tendit amor divinus secundum mutacionem relativam. Et iuxta istam distinccionem termini dicunt processionem temporalem Spiritus Sancti diffinitive ipsam processionem eius eternam terminatam de novo ad aliquod participans ex tempore formalem ipsius terminum, inmutabilem et4 eternum. — Alii vero dicunt, quod processio temporalis Spiritus Sancti est exitus persone a persona vel a personis ad sanctificandam animam mediante dono karitatis vel gracie, ex quo anima, con- surgit; in quandam novam Dei cognicionem et dileccionem meri- toriam obiective. Hec Durandus et Petrus de Tharan- tasia. Sed in litera dicitur breviter, quod processio temporalis Spiritus Sancti est processio, qua Spiritus Sanctus procedit a Patre et Filio ad sanctificandam creaturam. Ubi sciendum, quod procedere est ab aliquo in aliquid, et hoc dupliciter; vel ut in obiectum tantum, vel ut in subiectum susceptum. Primo modo, cum obiectum amoris sit eternum, sc. Pater et Filius et Spiritus Sanctus, est amor Patris in Filium et e contra: 40 eius processio est eterna; 2° modo, cum subiectum susceptum sit temporale, sc. ill creatura, eius processio est temporalis. Ex 134A isto patet, quod processio Spiritus Sancti eterna et temporalis non distingwunturs secundum essenciam, sed penes respectus diversos. 10 133 D 20 25 30 35 3) Codd.: divina ID. — 4) Codd.: om. I. — 5) Codd.: animabus surgit I pessime. — 6) Codd.: distingwitur H.

Strana 98
98 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XIV., 3.—5. Unde quia processio potest variari quatuor modis (aut geminacione eorum), a quibus fit, ut, processio filii dicitur a patre et a matre, aut 2° geminacione modorum, quibus procedit, ut processio noticie et amoris a mente, aut 3° geminacione ipsorum procedencium, ut processio geminorum ab eodem patre et eadem matre, aut 4° gemi- nacione terminorum, ut geminatur dileccio Dei et dileccio proximi, quando diligitur Deus et propter Deum proximus, in qua dileccione non geminatur actus secundum essencialem differenciam, ut a parte solis non differt actus lucendi et illuminandi. Isto modo ultimo geminatur processio Spiritus Sancti temporalis; nam eadem, quoad essenciam, est processio eterna et temporalis; eterna, qua procedit a Patre in Filium, ut in obiectum et e converso, temporalis, qua procedit ab utroque, sc. a Patre ets Filio in creaturam, ex quo processu consequitur in creatura effectus quidam, sc. ut Spiritus Sanctus habitet in creatura per graciam, in qua prius est per essenciam. Et patet ex omnibus iam dictis, quod processio Spiritus Sancti ex eo vocatur temporalis, quia fit in creatura temporali et in tempore, sicud ex eo dicitur eterna, quia ab eterno et in eternum. Conclusio 1a. Spiritus Sanctus dicitur in homines procedere temporaliter per diffusionem karitatis. Probatur. Inpossibile est homines participare donis vel karitate Spiritus Sancti, nisi per coassistenciam Sancti Spiritus specialem; et homines participant donis Spiritus Sancti ; sed hoc est Spiritum Sanctum temporaliter [134 Bprocedere, ] ergo conclusio vera. Maior nota est, minor probatur. Nam diffusio karitatis facit hominem actualiter mereri vitam eternam ; sed inpossibile est aliquem mereri, nisi per coassistenciam Spiritus Sancti specialem, ergo minor vera. Ex ista conclusione sequitur, quod omnis nova illustracio hominis per graciam est per processionem Sancti Spiritus tempo- ralem. Patet, quia per coassistenciam Sancti Spiritus homo graciose per ipsum Spiritum illustratur. Conclusio 2a. Processio Spiritus dicitur temporalis ex nova participacione cuiusdam divini esse, Spiritui Sancto appropriati, secundum eius processionem eternam in creaturam temporalem. Patet ista conclusio ex notabilibus antedictis. Ex ista conclusione et notabilibus sequitur, quod processio Spiritus eterna et temporalis non ponunt, proprie in numerum, cum sint idem, quoad essenciam, sed modaliter sunt distincte. Tunc adro argumentum primum, cum arguitur: »sicud se habet Filius ad generacionem« etc. Verum est. »Sed.1 Filio non conpetit aliqua generacio temporalis, nisi racione nature assumpte«. Con- ceditur illa; »ergo conclusio falsa«. Negaturi, consequencia, quia, quamvis Spiritus Sanctus habet se ad processionem sic, sicud 10 15 20 30 35 40 7) Codd.: om. H. — 8) Codd.: a add. H. — 9) Codd.: ponit I. — 10) Codd.: om. I. — 11) Codd.: si add. H. — 12) Codd.: negetur I.

Strana 99
Utrum intemporali processione Spiritus Šancti detur ipse Spiritus Sanctus. 99 Filius ad generacionem, quia uterque ab alio, tamen non sic se habet Filius per generacionem, quoad terminum creature, qualiter se habet Spiritus Sanctus, qui per processionem temporalem habitat in homine, et non sic Filius per generacionem. Ex qua diversitate argumentum est negatum. — Ad 2m negatur consequencia. Sicud non sequitur secundum Philosophum 'sol est eternus, ergo non potest habere illuminacionem temporalem', cum temporaliter multa illuminet, in que radios dirigit contingenter, sic et Spiritus Sanctus illustrat multos temporaliter. 4. Dubitatur ulterius, utrum in temporali processione Spiritus Sancti detur ipse Spiritus Sanctus vel tantum donum eius. Et Magister conceditis li primam partem et secundam 1340 inpugnat auctoritatibus Augustini et Ambrosii. Pro quo sciendum, quod Spiritus Sanctus procedit temporaliter in creaturam, ut creatura fruatur fruendis. Ad fruendum autem fruibili requiritur presencia fruibilis, 2° disposicio fruentis sive fruitivi et ideo in temporali processione Spiritus Sancti datur et ipse Spiritus Sanctus et eius donum, Spiritus Sanctus disponens effective hominem et donum formaliter disponens, sc. amor, quo inheretur ei. Cum igitur homo sic dupliciter disponitur, uno modo relative ad Spiritum Sanctum per amorem et ad donum, ut illud habeat, non tantum dicuntur dona ipsius Spiritus Sancti in nos procedere, sed eciam ipse Spiritus Sanctus. — Sed secundum que dona dicitur Spiritus Sanctus in creaturam procedere vel ipsi creature dari? Dicitur, quod solum secundum dona gracie gratum facientis; processio enim huiusmodi est ad hoc, ut Spiritui Sancto sicud fini ultimo coniungamur. Ex isto patet, quod in peccantes, ut huiusmodi sunt, non fit processio Sancti Spiritus temporalis, sicud nec inhabitat in illis Spiritus Sanctus. Nam dicitur Sa- piencie 2°: »In malivolam animam non intrabit spiritus sapiencie, »nec habitabit in corpore subdito peccatis.« Et iterum: »Spiritus »Sanctus,4 discipline effugiet fictum.« 5. Ultimo dubitatur, utrum Spiritus Sanctus possit dari a sanctis hominibus puris. Et deducit magister, quod nullomodo; ymmo nec Christus secundum humanitatem, quia, si Christus, ut homo, daret Spiritum Sanctum, tunc procederet ab eo, ut ab homine ; et cum humanitas Christi sit creatura pura, et Spiritus Sanctii5 eterna processio ex parte spirantis vel mittentis, oporteret huma- nitatem Christi esse eternamis et per consequens non esset pura [134D creatura, quod est contradiccio. Si ergo Christus, ut homo, non 40 potest dare Spiritum Sanctum, a forciori nullus alius homo. Et pari racione nullus purus homo potest dare graciam gratum facientem, quia illa provenit ex processione et dacione Spiritusi: Sanctirs 10 15 20 25 30 35 13) Codd.: con I. — 14) Codd.: post discipline I, om. D. — 15) Codd.: Sanctus I. — 16) Codd.: in I creaturam pessime, quod 12 addito non emendare voluit. — 17) Codd.: post et I. — 18) Codd.: et add. DI.

Strana 100
100 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XV., 1.—3. 10 15 ex novo creaturei9. Et quia nulla pura creatura potest dare Spi- ritum Sanctum, nec potest creare, manifestum est, quod nec potest donum gracie dare, cum sit finite potencie, et illa duo dare est potencie infinite. Conceditur tamen, quod viri sancti possunt dare Spiritum Sanctum ministerialiter, i. e. possunt ministerium exercere, ut predicacionis officium et oblacionis Christi corporis et orare, ut per illud officium Deus omnipotens dare Spiritum Sanctum hominibus dignaretur. Et sic Christus, ut homo, ministerialiter dedit Spiritum Sanctum omnibus sanctis hominibus predicando et orando et offerendo se pro hominibus Deo Patri. Ideo accepit dona in hominibus, et isto eciam modo mater Christi dedit Spiritum Sanctum hominibus,o sanctis humiliter serviendo dilecto Filio suo, et toti ecclesie servando redemptorem, et in sanctissima Trinitate post Christum Dominum supreme super alios contemplando. Et 1 sic, secundum diversa ministeria sancti viri dant Spiritum Sanctum, prout ipse Spiritus in suo ministerio eos ducit22. Distinccio XV. Ic considerandum est, cum Spiritus Sanctus detur homi- Inibus... §1. Superius magister determinavit de temporali processione Spiritus Sancti; hic inquirit, utrum Spiritus Sanctus detur a se. Et probat hoc 1° racione, 2° similitudine. 2. Et est summa et divisio distinccionis istius ista brevis: 1I35A Magister tria in summa ill ostendit. 1° ostendit, quod Spiritus 25 Sanctus mittendo dat se ipsum, sicud ipse Filius, cum invisibiliter mittitur. Unde versus: 20 P dicit, quod se dat mittens Spiritus ipse, Quod non est mirum, faciat cum Natus id ipsum. Secundo determinat incidenter, de missione Filii, tam visibili, so quam invisibili. Unde, versus: Filius est missus, quando semel est homo factus, i. e. mittiturs Item legatur, cum menti notificatur. Tercio ostendit, quod quia Pater a nullo est, non dicitur a5 missus, licet notificetur mentibus. Undes versus: 19) H: creatura DI. — 20) Codd.: omnibus I. — 21) Codd.: nec I. — 22) Codd.: et cetera sequitur add. I. — 1) Codd.: incindentaliter H. — 2) Codd.: om. IH. — 3) Codd.: om. D. — 4) Codd.: om. H.

Strana 101
Utrum omnibus personis divinis sicut convenit datio ita et missio. 101 A nullo5 Pater est, licet ergo notificatur Mentibus, ipse mitti non dicitur inde. §3. Circa istam distinccionem movetur hoc dubium: Utrum omnibus personis divinis sicud convenit dacio, ita et missio. Arguitur, quod non. Nam Pater nec datur, nec mittitur, ergo questio falsa. Antecedens probatur, quia Pater nullum habet principium originis dans ipsum, nec mittens ipsum, cum ipse a nullo sit. Ergo assumptum verum. — In oppositum sic: qua racione Spi- ritus Sanctus dat se et mittit se, eadem racione et Pater, cum non sit assignanda diversitas; similiter, qua racione Filius dat se et mittitur, eadem racione et Pater. Hic magna est controversia inter doctores, quibus personis convenit missio et dacio. Unde quidam dicunt, quod quelibet persona dat et datur, ut Augustinus ad Dardanum dicit: »Quelibet persona dat et datur.« Ex quo videtur ex pari sequi, quod quelibet persona mittit et mittitur. Oppositum dicit Magister, probans per Augustinum, quod nulla persona mittitur, nisi que habet aliam personam, de qua sit; et sic Pater non mittitur, et Spiritus Sanctus a Patre et Filio mittitur, sed Filius, ut ] est Verbum, solum a Patre, quia, ut sic, ests solum a Patre. Missio ergo in divinis passiva est ab alio. Est autem missio illa exitus persone a persona secundum originem et accepcio eiusdem virtutis ab originante eque perfecte ad sanctificandum creaturam; et in tali missione includitur duplex respectus, sc. eternus racione termini a quo,“ prout fit a Patre et Filio, et temporalis, racione termini 'ad quem', prout signatur in habitudine ad creaturam, que creatura novo modo se habet ad ipsum missum; et racione primi respectus dicitur a dacione, racione vero secundi a processione. Alia opinio- tenet, quod persona potest se ipsam mittere, quia missio non plus videtur inportare, nisi missum esse ab alio, et effectum, secundum quem novo modo dicitur esse in eo, ad quem fit missio. Unde mittere Filium non est aliud, quam Filium existentem ab alio facere novo modo esse in creatura nulla mutacione facta circa ipsum; et similiter de Spiritu Sancto. Et quia Filius potest, se existente ab alio, facere novo modo in creatura, ideo potest mittere se; et similiter tota Trinitas potest mittere Filium et Spi- ritum Sanctum, et Spiritus Sanctus Filium, quia dicit ista via, quod non requiritur in missione de necessitate auctoritas respectu missi, sed efficiencia respectu effectus, secundum quam dicitur mitti persona; emanare autem sive procedere a se ipsa persona non potest. Item dare se personas potest; ad racionem enim dileccionis non requiritur aliqua auctoritas in dante respectu dati, sed sufficit, quod datum libere habeatur a dante. Aliquis autem libere habet se ipsum, unde se ipsum dare potest et sic dari con- 10 15 135B 20 25 30 35 40 5) Codd.: nulla I male. — 6) Codd.: post solum H. — 7) Codd.: opposicio I pessime. — 8) Codd.: personam IH.

Strana 102
102 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XV., 4.—9. venit essencie, sicud dicimus Pater dat essenciam Filio', ymmo 135Cipsa essencia divina ex inmensa sua ll liberalitate offert se ad cognoscendum, diligendum, et fruendum perpetue sanctis homi- nibus. Similiter et quelibet persona divina, quia alias, si non se daret summa essencia aut quelibet persona, tunc non ex, mera liberalitate offerret se ad delectabiliter noscendum, diligendum et fruendum. Et estimo, quod ista racio efficacius arguit, quod Spi- ritus Sanctus dat se et mittit se, quam magistri raciones, quibus arguit, quod Spiritus Sanctus mittit se. Et patet, quod opiniones stant in equivoco; nam si dare inportat liberalem communicacionem alicuius, sic Pater dat se ipsum, in quantum se liberaliter com- municat creature ad fruendum. Si vero inportat auctoritate dantis, respectu eius, quod datur, sic non convenit dari personis divinis, nisi persone, que est ab alio, sicud nec mitti. Unde mitti et dari auctoritative convenit solum Filio et Spiritui Sancto,o, quia solum illis duabus personis convenit ab alia persona accipere virtutem et sanctificacionem creature. Et patet ex dictis, quod questio est falsa. Nam licet liberalis dacio convenit omnibus tribus personis, non tamen dacio auctoritativa, et sic nec missio. Et tunc ad argu- mentum, quando arguitur 'qua racione Spiritus Sanctus dat se, eadem racione et Pater dat se'. Conceditur de dacione liberali. Et ultra 'qua racione Spiritus Sanctus mittit se, eadem racione et Pater‘. Hoc negatur, et est danda diversitas, quia Spiritus Sanctus accipit a Patre virtutem ad sanctificandam creaturam, et Pater 25 a nulla alia persona accipit, ergo sibi non convenit missio passiva. 4. Dubitatur iterum, utrum missio invisibilis conveniat 135Dpersone Filii. Et dicitur, quod sic. Unde tunc persona invisibiliter mittitur, quando communicatur creaturen aliquod donum, in quo representatur proprietas illius persone, que mittitur. Unde Spiritus Sanctus mittitur in dono amoris, quia amor representat proprietatem Spiritus Sancti, qui ut amor procedit; Filius autem mittitur in dono sapiencie, in quantum procedit ut Verbum. Et12 ex isto patet ulterius, quod missio personarum est solum in creaturas racionales, que sunt capacesis donorum gracie gratum facientis, in quibus donis mittuntur persone divine. 5.) Utrum fiat missio ad iustos in augmento gracie. Pro quo dicitur, quod augmentum gracie est duplex: uno14 modo15 secundum intensionem virtutis, sive hoc, quod proficiat in novum actum ; et in tali augmento non dicitur mitti persona. Aliomodo augmentatur amor in tantum, ut virtute amoris creatura faciat16 miracula vel de facili vincat omnem temptacionem; et in tali augmento mittitur a persona. Aliqui tamen dicunt, quod in omni augmento mittitur. Quicquid dicendum sit de missione persone, 10 15 20 30 35 40 9) Codd.: om. I. — 10) Codd.: et add. H. — 11) Codd.: ad errore add. I. 12) Codd.: om. H. — 13) Codd.: capeces I. — 11) Codd.: una ID. — 15) Codd.: om. ID. — 16) Codd.: facit H.

Strana 103
Utrum facta sit missio ad Christum, ad iustos etc. 103 secure potest dici, quod de quanto homo sancte et melius vixerit, de tanto donis gratuitis illustratur. Nam scitur17 ex scriptura, quod apostoli acceperunt Spiritum Sanctum post resurreccionem, cum dixit eisis Salvator: »Accipite Spiritum Sanctum« Joh. 20°; et ipso habito iterum acceperunt Spiritum Sanctum in die Penthe- costes, non quod fuissent eo prius privati, sed ipso in eis habitante tunc sunt novis donis ad profectum ecclesie illustrati. Quem pro- fectum cepit ipso die Petrus ostendere, dum predicacione Spiritus19 Sancti multos incredulos convertit ad fidem Dominiso Jesu Christi, de quo habetur Actuum 2°. 10 §6.) Utrum lil ad Christum facta fuit aliqua missio? 136A Dicendum, quod cum Christus sit duplex substancia, quia Deus et homo, ad Christum, ut Deum, nulla fuit facta missio, sed ad naturam humanam in Christo missus fuit Filius Dei missione in- visibili. Sic,1 eciam ad animam Christi facta fuit missio invisibilis in collacione gracie, quam ab inicio concepcionis accepit. Ex tunc autem nulla missio invisibilis facta est ad eum, quia nulla innovacio gracie facta est circa graciam eius. 7.) Utrum missio ad homines fuerit, plenior post in- carnacionem, quam,a ante incarnacionem? Dicitur ex parte mittentis non, quia aput Deum nulla fit mutacio et per consequens eque perfecta missio ante incarnacionem et post. Sed ex parte hominum, ad quos fit missio, dicitur, quod generaliter plenior est missio post incarnacionem, quia per passionem Christi solutum est precium et per doctrinam eius clarius innotuerunt divina et per consequens homines sunt magis parati. Ac tamen ad aliquas personas specialiter fuit missio plenior ante incarnacionem, sicud patere videtur de Virgine matre Christi, de Johanne baptista et Jeremia, qui fuerunt in utero sanctificati et missione Sancti,4 Spiritus mirabiliter illustrati. 8. Utrum missio Filii,5 et missio Spiritus Sancti distin- gwitur? Dicitur, quod sic, racione exitus, quia Filii missio tantum a Patre et missio Spiritus Sancti a Patre et Filio. — 9. Nota: in ista distinccione in littera prope finem dicitur per Augustinum in libro 18° De Trinitate: »Pater est »principium tocius divinitatis vel, si melius dicatur, Deitatis, quia principium est Filii et Spiritus Sancti.« Que verba possunt sic intelligi: Pater est principium tocius divinitatis, i. e. omnium divi- narum personarum, quia est principium in se, non principians se, et est principium aliarum duarum personarum principians eas ori- ginaliter; est ergo principium sui, intelligendo in construccione,6 intransitiva, quia sc. met est principium et est principium aliarum personarum, intelligendo transitive etc 27 15 20 52 30 35 136 B 40 17) Codd.: in I inepta abbreviatura. — 15) Codd.: post Salvator H. — 11) Codd.: spiritu I. — 20) Codd.: nostri add. I errore. — 21) Codd.: sicut I errore. 22) Codd.: post plenior I. — 23) Codd.: quando I. — 24) Codd.: post Spiritus H. — — 25) Codd.: in I errore sillii. — 26) Codd.: questione H. — 27) Codd.: om. H.

Strana 104
104 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XVI., 1.—3. Distinecio XVI. Une de Spiritu Sanctu videndum est preter illam, ineffa- bilem, ... 1. Hic magister determinat de visibili missione Spiritus Sancti et continet hec distinccio quatuor in summa. 1° enim magister ostendit, quod duplex est missio Spiritus Sancti: Una invisibilis,, de qua determinat in 17a distinccione; 2° ostendit, que sit visibilis missio et quare dicitur visibilis: certe, quia facta est in aliqua re corporalis, oculo corporis4 visibili, ut in specie; columbe et lingwe ignee vel; flatus, que ideo dicitur visibilis apparicio, ut per rem visibilem homines converterentur ad occultam Sancti Spi- ritus presenciam. Unde missio visibilis fit in signum interioris missionis. 3° ostendit, quod Filius dicitur minor Patre propter hoc, quod apparuit in carne assumpta. Spiritus vero Sanctus non dicitur minor Patre propter hoc, quod apparuit in columbe specie ; racio, quia Filius vere factus est homo, Spiritus autem Sanctus non est factus columba per ypostaticam unionem; 4° adducit magister, quod Filius propter naturam assumptam est eciam minor se ipso, et Pater maior est- Filio, licet Hylarius. dicat Patrem maiorem 20 Filio eciam secundum divinitatem, quod est intelligendum de maio- ritate causacionis, originis et dacionis, quia videlicet secundum I36CAugustinum Filius causatur, licet ll nons effective, a Patre — et non e contra, originatur a Patre — et non e contra, recipit esse datum a Patre — et non e contra. De quo dictum est ante, circa 25 distinccionem 9am 10 15 2.) Summa evidet in hiis metris: 30 Q sacri duplex est missio Pneumatis; una Cernitur,, altera non, et signat prima secundam ; Filius apparens minor est Patre, Pneuma sacrum non: Namque creature non unitur velut ipse. 35 3 Dubitatur hic, utrum missio visibilis conveniat divine persone. Et videtur, quod non, quia, quod non est visibile, non debet, nec potest mitti visibiliter. Sed Verbum et Spiritus Sanctus sunt nonto visibile, ergo non debent mitti visibiliter. Consequencia nota est et minor similiter; maior probatur: quia perii hocii daretur occasio ydolatrie, cum nullum visibile plene explicaret illud invisibile. — Item: si Spiritus Sanctus visibiliter mitteretur, hoc esset ideo, quia in aliqua specie appareret visibili; sed propter hoc non opportet dici ipsum missum, quia pari racione Pater 1) Codd.: om. H. — 2) Codd. (ex corr.): visibilis I. — 3) Codd.: com- parabili I pessime. — 4) Codd.: corporalis I pessime. — 5) Codd.: spe I. — 6) Codd.: et I errore. — 7) Codd.: post Pater I. — 8) Codd.: est add H. — 9) Codd., in I inepte abbreviatum. — 10) Codd.: post Sanctus I. —1) Codd.: om. I.

Strana 105
Utrum missio visibilis conveniat divinae personae. 105 diceretur missus visibiliter, cum apparuerit in specie corporali ipsi,2 Abrahe Genes. 18°, cum tres vidit et unum adoravit; et Apostolis apparuit in voce Matth. 17°. Sed hoc non est verum, quod Pater mitteretur visibiliter, ergo nec Spiritus Sanctus. Dicendum, quod questio1a vera; nam sicud invisibilis missio convenit divine persone, sic eciam visibilis, cum sit eadem essencialiter14, sed addens supra invisibilem manifestacionem per aliquod visibilem. Unde tria con- currunt ad missionem visibilem, sc. quod missa persona sit ab alia; 2° quod sit novo modo in creatura; 3° quod manifestetur per aliquod visibile, racione cuius dicitur visibilis, ut in columbe specie Spiritus Sanctus,s visus est. Differt autem missio visibilis ab apparicione, quia in apparicione manifestatur aliquod divinum in signo visibili, non autem quod manifestatur aliqua habitacio secundum specialem modum essendi, cui fit illa apparicio, sicud patet in apparicione facta Abrahe Gen. 18°. Sed supra hoc missio visibilis addit novam habitacionem in creatura, quia missum fit novo modo in creatura. Fit enim missio visibilis ad notandum plenitudinem gracie redundantis in alios et ideo facta est missio ad Christum et ad Apostolos, quorum gracia redundavit in alios, quia per eos plantata est Ecclesia in Domino Jesu Christo. Tunc ad argumentum negatur minor ; ad probacionem, quando dicitur, quia perrs hoc daretur occasio ydolatrie, negatur hoc. Ad secundum conceditur maior et negatur minor; nam quamvis apparuit Pater in angelo et in voce, non tamen ex hoc creatura habuit novum esse, quia missum non fuit novo modo in illo, cui apparuit. 10 136 D 15 20 25 §4. Item dubitatur, utrum per species,, illas, peris quas facta est missio visibilis, sit facta convenienter. Et dicitur, quod sic, cum nichil inconvenienter omnipotens Deus facit. Unde quia missio visibilis fit ad denotandum plenitudinem gracie redundantis in alios, gracia autem redundat ex aliquo in alium dupliciter, vel per modum operacionis, vel per modum doctrine, et utraque re- dundancia fuit in Christo et in Apostolis (Christus enim, in quantum Deus, contulit efficienter graciam et, in quantum homo, meritorie, item per doctrinam suam docendo humanitus multos in cognicionem Dei induxit) ad ostendendum redundanciam, que fuit per modum operacionis, facta est supra Christum in baptismo missiors. Ipse enim in baptismo tactu carnis sue mundissime lil contulit aquis vim regenerativam, et ideo in baptismo facta est missio in columbe specie, que est animal fecundissimum ad signandum, quod virtuter9 Christi baptismatis multi deberent regenerari. Pater eciam apparuit in sono vocis protestans,o filiacionem eius naturalem,o dicens: »Hic est Filius meus dilectus«, quia ad similitudinem filiacionis eius 30 35 H 137А 40 12) Codd.: ipse I. — 13) Codd. : est add. H. — 14) Codd.: essencia I. — 15) Codd.: s add. I. — 16) Codd.: om. I. — 17) Codd.: spes I. — 18) Codd.: misso I errore. — 19) Codd.: in I inepte abbreviatum. — 20) Codd.: verba prot. nat. om. I.

Strana 106
106 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XVI., 6. — XVII., 3. 10 15 per baptismum in filios adopcionis regeneramur. Ad insinuandam vero redundanciam gracie ex ipso in filios per modum doctrine fuit facta apparicio super Christum in nube lucida, cuius est lumen spargere, in quo signatur effusio doctrine secundum Gregorium. Unde subiunctum est ibi, Matth. 3°, et in transfiguracione, Matth. 17°: »Hic est filius meus«, sequitur: »ipsum audite«. Et patet, quod non oportuit fieri missionem visibilem ad Christum ab inicio concepcionis eius, sed tunc, cum gracia eius incepit redundare in alios. Similiter Apostolis facta est bis missio visibilis: 1° ad insinuandam redundanciam gracie per modum operacionis in administracione sacramentorum, et hoc in specie flatus Jo h. 20° unde dicitur ibi: »Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis« 2° facta est visibilis missio ad eos ad insinuandam redundanciam gracie per modum doctrine, et hoc in die Penthecostes et ideo apparuit Spiritus Sanctus in lingwis igneis ipsis Apostolis, et hinc dicitur de eis in cantu »verbis ut essent proflui — et karitate fervidi.« Et sciendum, quod quidam dicunt, quod in missione columba non fuit vera columba, sed similitudo ostensa in aliqua materia; similiter de igne. Nec tamen fuit ficcio, quia non fuit 20 ostensa illa similitudo ad ostendendum veritatem columbe, sed pro- 137B prietatis missionis visibilis.] Alii dicunt, quod columba fuit res corporalis, non ymaginaria, iuxta illud Matth., §3°, quia Spi- ritus Sanctus descendit corporali specie, sicud columba in ipsum. Sed utrum fuerit vera columba Augustinus 4°22 De Trini- tate ca' ultimo relinquit sub dubio, cum quo sto et ego. De nube autem et de,s flatu non videtur fore dubium, quin fuerunt res vere in sua existencia propria. 25 30 5. Sed dubitatur eciam, cur ad b. Virginem non est facta singularis missio visibilis. Et potest dici, quod ideo, quia eius gracia non ordinabatur ad plantacionem Ecclesie per modum doctrine et administracionis sacramentorum, sicud gracia apostolorum. 35 §6. Utrum autem a Deo solo formate sunt ille species, in quibus facta est apparicio vel missio, vel ministerio angelorum? Dicunt quidam, quod ministerio angelorum; ego Deo comitto. 21) Codd. postea spatium numeri vacuum omittunt, sed non expleverunt. — 22) Codd.: post Trinitate I. — 23) Codd.: om. I.

Strana 107
Summa distinctionis decimae septimae exponitur. 107 Distinecio XVII. Am nunc accedamus ad signandam, missionem Spiritus, Sancti,... 1. Quia iam magister determinavit de missione visibili Spiritus Sancti, hic iam determinat de invisibili. Unde dividitur ista distinccio principaliter in duas partes: 2a est ibi »hic queritur, si karitas Spiritus Sanctus est« 2. Summa 1e partis est hec : duo ponit magister; primum, quod Spiritus Sanctus est amor, quo diligimus Deum et proximum, secundum, quod tunc mittitur nobis, cum nos facit diligere Deum et proximum. 10 Unde versus: R dic, quod Pneuma sit amor, quo frater amatur Et Deus a nobis; hic ergo mittitur ins nosa, Cum nos diligere prestat fratrem Dominumque. 15 Summa secunde partis est hec: Magister trias dicit; 1m est, quod solvit primas obiecciones per raciones; quod licet Spiritus Sanctus sit ubique, sicud Deus, tamen non habenti datur et habenti, ut plenius habeatur ; 2m est, quod karitas dicitur augeri, in quantum nos crescimus, non tamen ex hoc crescit Spiritus Sanctus ; 3m est, quod multi negant, quod amor sit Spiritus Sanctus, ut, ostendunt per auctoritates, quas magister solvit. Unde versus: Non habet hunc omnis, quamvis sit ubique facitque Crescere nos ipse, non grandescit tamen in se Sed plerique negant, quod Pneuma noster amor sit. 20 137C 25 Ecce summa brevis tocius distinccionis. §3.) Hic queritur, utrum karitas sive dileccio, qua diligimus Deum, sit aliquid creatum in anima. Arguitur, quod non, quia nulla creatura est virtutis infinite; sed karitas sive dileccio, qua diligimus Deum, est virtutis infinite, quia coniungit infinite distancia, sc Deum et hominem, ymmo quodammodo transformat hominem in Deum. Ergo questio falsa. — In oppositum sic : aliquis nunc habet karitatem, qui prius existens non habuit; ergo accidit sibi karitas, et non nisi per creacionem; ergo questio vera. Sciendum, quod magister ponit, quod karitas sive dileccio, qua diligimus Deum et proximum, est Spiritus Sanctus; et sic questio secundum magistrum foret falsa. Et iste est primus punctus Sentenciarum, in quo magister communiter non tenetur. Unde 30 15 1) Codd.: assignandam H. — 2) D: om IH. — 3) Codd.: om. I. — 4) Codd.: post dicit I. — 5) Codd.: et I.

Strana 108
108 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XVII., 3.—4. u 137D 15 20 25 30 35 40 Parisiensis tenet in Scripto q. 2a dicendo magistri opinionem esse erroneam et inpossibilem ex hoc, quod Spiritus Sanctus habitat in hominibus per effectum. Sed pro isto notandum est, quod karitas sumitur tripliciter, sicud et voluntas. Unde voluntas aliquando accipitur pro potencia, a qua elicitur actus voluntarius, ut cum dicimus voluntas est quedam potencia volitiva'; 2° pro actu voluntatis, ut cum dicimus malus homo est male voluntatis', hoc est, quia actu vult malum; 3° pro obiecto ipsius voluntatis, ut ibi hec est voluntas Dei sanctificacio vestra'. Sic eciam karitas potest sumi pro principio, a quo dicitur actus karitatis, et tunc est quid increatum; vel pro- actu in homine karitativo, et tunc est creatura, sicud omnis actus puri hominis; vel 3° pro obiecto illius actus et sic potest esse quid increatum, ut Deus, qui karitative diligitur ab homine. Vel 2° potest esse quid creatum, ut proximus, qui karitative diligitur propter Deum. Et planum est, quod Spiritus Sanctus est prin- cipium, a quo elicitur actus karitatis, et est finis, in quo obiective terminatur actus karitatis; et utroque modo est karitas increata, sed non est secundum suum esse karitas creata, que est forma, qua homo vel creatura racionalis dicitur cara Deo, quamvis causa- liter, utputa efficienter, finaliter et exemplariter, est omne bonum creatum, sicud dicit Dyonisius, quod Deus est esse omnium rerum, similiter Crisostomus: »Deus est omne bonum« ; non quidem essencialiter, sed causaliter, ut est dictum. Non ergo est intencio magistri, quod karitas, que est qualitas, qua homo est carus Deo, vel actus ab illa qualitate procedens, sit Spiritus Sanctus; talis enim karitas dat esse spirituale formale ipsi anime. Unde de illa dicit Apostolus 1a Corinth 13°: »Si karitatem non habuero, nichil sum«, sc. in esse formali gratuito ; omne enim esse denominatum est a forma aliqua, sicud esse album ab albedine, esse virtuosum a virtute, ergo non potest esse, quod anima habeat esse gratuitum sine karitate et gracia ipsam informante. Constat autem, quod nec Deus et sic nec Spiritus Sanctus est forma alicuius creature, qua creatura esset formaliter qualis, quamviss sit forma exemplaris, sed non inherens. Unde irracionabiliter magistro in- posuerunt aliqui tria: 1°, quod dixerit actum dileccionis, quo anima diligit Deum, esse Spiritum Sanctum. Nam sic, Spiritus Sanctus foret accidens anime; 2°, quod homo posset mereri ex puris naturalibus, quod tamen non posuit, ymmo dicit, quod homo indiget gracia, quia persona Spiritus Sancti, plus quam habitu creato. Ideo false dixerunt, quod opinio magistri incideret in opinionem Pellagii; 3°, quod Spiritus Sanctus et anima in unitate suppositi 138Aconcurrerent, lli quod foret heresis Manicheorum, quod tamen magister non intellexit, sed quod Spiritus Sanctus uniretur, ut amator supplens vicem habitus, sc. ad hoc, ut animam inclinaret 6) Codd.: quam I. — 7) Codd.: om. I.

Strana 109
Utrum dilectio, qua diligimus Deum, sit aliquid creatum in anima. 109 et moveret ad actum dileccionis. Quam unionem magister intellexit secundum divinum placitum, quia dicit Apostolus: »Qui ad- »heret Deo, unus Spiritus est.« Unde sives homo dormiat, sive operetur, dum est in gracia, semper habet Spiritum Sanctum sibi unitum secundum Dei beneplacitum et ut sic continue dicitur gratus Deo. Ad questionem ergo patet, quod est karitas creata, qua dili- gimus Deum et qua grati sumus Deo; et eciam est karitas in- creata, Spiritus Sanctus, quo, i. e. a quo, elicitur actus karitatis, et per quem, tamquam gracie datorem, diligitur Deus, et in quo, tamquam in karitatis formalis obiecto finali optimo, actus dilec- cionis finaliter terminatur. — Tunc ad, argumentum negatur ante- cedens, cum Christi humanitas quodammodo sit infinite virtutis, quamvis non simpliciter sicud Deus; similiter et karitas creata. 2° respondetur concedendo maiorem et negando minorem, nec est racio sufficiens: ista karitas coniungit Deum cum homine, que infinite sunt distancia; ergo est virtutis infinite'. Sed si hoc faceret sine coefficiencia Dei, tunc indubie es se t efficax argumentum. §4. Dubitatur iterum, utrum karitas detur secundum capa- citatemio virtutum naturalium. Et dicendum est, quod non. Deus enim, in quantum est, de se omnibus equaliter se commu- nicat. Sed quia quidam magis se preparant, quam alii, quorum preparacio est secundum maiorem conatum voluntatis, unde se- cundum quod magis parant se per conatum voluntatis, secundum hoc amplius de dono recipiunt karitatis, et hinc est, quod sepe, qui sunt deterioris nature, minoris sciencie, et debiliores viribus naturalibus, plus quandoque ymmo frequenter recipiunt de karitate et tales vocantur in scriptura viri, quia fortiter secundum volun- tatem conantur ] suo Domino conplacere. 5.) Item queritur, utrum karitas possit cognosci inesse illi ab ipso, cui inest, sine revelacione divina, dum est hic in via, vel breviter: Utrum aliquis viator sine revelacione divina potest se cognoscere habere karitatem, dum est1, viator. Et dicendum est, quod non secundum Thomam in Scripto q. 4a et secundum Parisiensem; unde et Bona- ventura dicit in Scripto q. 3a : »Nullus homo, quamdiu vivit, »potest scire de se, vel de alio, an sit in karitate sine revelacione.1.« Nec advertendus est in istis dictisis sensus divisus, si quis vellet obicere zophistice. Pro quo sciendum, quod in statu vie cognoscimus priora per posteriora, quia habitus per actus, ut fidem per credere et spem per sperare. Et habitus illos, qui habent actus distinctos ab actibus aliorum habituum, ut sunt fides et spes, possumus cognoscere sub propria racione. Non sic autem14 habitus illos, qui habent 15 20 25 138 B 30 35 40 8) Codd.: post homo I. — 9) Codd.: om. I. — 10) Codd.: capacitatem I. — 11) Codd.: releuacione I. — 12) Codd.: hic add. H. — 13) Codd.: om. H. — 14) Codd.: aut I.

Strana 110
110 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XVII., 6. — XVIII., 3. actus similes cum aliis habitibus, nisi in universali. Unde quia ille habitus karitas habet actum (sc. dileccionem), qui15 est similis dileccioni naturali et acquisite, ideo non possumus distincte in nobis cognoscere sine revelacione, dum vivimus in hoc seculo, karitatem. Est autem hoc ex pluribus causis: 1° quia karitas im- portat divinam acceptacionem, que latet hominem, cum non sit eius consiliarius; ideo nescit homo, utrum sit sua gracia sive odio dignus, sicud dicitur Ecclesiastis 9°. — 2°, quia intellectus noster obumbratus carne ebes est ad cognoscendum spiritualia, et quia karitas est quid spirituale, ideo homo non cognoscit per- 10 fecte se ipsam habere. — 3° Deus hoc ordinavit, ut humiles simus, [138Cardencius bene operemur, diligencius nos a peccato li servemus, et gaudencius meritum promissum et absconditum expectemus. Et quamvis nullus homo scit se in karitate certitudinaliter esse sine revelacione, dum est vians, tamen potest ex aliquibus signis probabilibus convincere, ut dicit S. Thomas in Scripto q. 4a; quia alias, si non haberet homo signa probabilia, quod sit in gracia, non deberet missare et sic nec alia digna opera exercere. Signum autem maximum, probans hominem esse in gracia, videtur michi hoc, quod velit se homo in mortem carnis adstatim traderei6, quam mandatum Domini transgredi; sic enim ostenderet, quod plus legem Dei (et sic Deum), quam carnem propriam, diligit, et per consequens Deum super omnia, et non aliter, nisi gracia ka- ritatis. §6. Dubitatur eciam, utrum karitas potest augeri secundum essenciam. Et tenet magister, quod non, quia non dicit karitatem esse, nisi Spiritum Sanctum, qui non potest augeri. Sed communis opinio dicit, quod sic. Augetur autem karitas, quoad subiectum, per addicionem nove karitatis, que unitur priori, et augetur karitas ex latitudine meriti et premii. Nam sicud augetur virtutis meritum et premiumi7, sic karitas, cum notum sit, quod merita et premia incipiencium, proficiencium et perfectorum distingwuntur, et per consequens karitas eorum distingwitur et augetur; ymaginandum autem est de augmento karitatis, quoad intensionem, sicud de quantitate, quoad extensionem; differenteris tamen, quia quantitas non potest in infinitum extensive augeri. Sed in homine karitas potest augeri infinite intensive, quia non potest tantum intensive Deum diligere, quin possit amplius diligere; et tamen non potest ad tantum diligere, quod possit inpeccabilitatem attingere eo, quod inpossibile est purum viatorem esse et peccandi libertatem non habere. Et non sequitur 'karitas potest in homine infinitum augeri, ergo potest in homine esse karitas infinita', sicud non sequitur 'infinite virtus hominis excedit vicium, ergo infinite virtus est magna', 138Dsimiliter ] non sequitur 'infinite homo virtuosus est melior vicioso 15 20 25 30 35 40 13) Codd.: cui I. — 16) Codd.: dare I. — 17) Codd.: premii I errore. — 18) Codd.: differunt I.

Strana 111
Utrum caritas possit augeri secundum essentiam. 111 homine, ergo infinite homo virtuosus est bonus‘; et antecedens est verum, cum non potest homo viciosus bonitatem virtuosi attin- gere. De ista materia vide S. Thomam 2a 2e, q. 24a, arti- culo 7° et Parisiensem in Scripto q. 5a. Quomodo autem karitas potest minui, est alia difficultas; nam quidam dicunt, quod secundum essenciam non potest minui, sicud nec augeri, cuius oppositum iam dictum est. Non enim frustra Salvator dicit Matth. 24°: »Refrigescet karitas multorum« ; quomodo enimi, refrigesceret, nisi minueretur, quoad remissionem gradualem, sc. ab esse perfecto ad esse minus perfectum, cum sit dare karitatem perfectam, que foras mittit omnem timorem preter castum, et est dare karitatem minus perfectam, que foras,o mittit timorem mundanum servilem, et humanum, sed non inicialem, qui est timor, quo homo timet graciam Dei perdere et in penam venire mixtim, et exhinc dimittit omne peccatum mortale et sic incipit esse vere sapiens, ut serviat debite Deo suo. Et utinam nos clerici saltim istum timorem et sic karitatem minus perfectam haberemus, cum (prochdolor) a nobis perfecta karitas exulavit! 10 15 Distinecio XVIII. Reterea diligenter considerandum est, cum Spiritus Sanctus, 20 dicatur, ... 1.) Ista est distinccio 18a, cuius summa est hec: Duo ponit magister; 1m est, quod Spiritus Sanctus dicitur donum et datum, sed differenter; 2m est, quod Filius dicitur 'noster panis', et quomodo, quia ex eo, quia nos reficit, et quod Filius non dicitur 'noster Filius‘. Similiter, quod Spiritus Sanctus dicitur 'donum nostrum' vel 'datum nostrum", non tamen dicitur 'spiritus noster', licet dicatur 'spiritus hominis', ut 'spiritus Helie“. 2. Unde versus: 25 S tractat varie donum fore Pneuma datumque, Atque datum, prout dantis est! simul et retinentis; Filius est 'noster‘ quasi panis', non quasi Natus', i. e. Filius dicitur noster panis', sed non dicitur 'noster filius‘. 3. Sed contra Salvator dicit Mathei 13°: »Quicunque »fecerit voluntatem Patris mei, qui in celis est, hic mater mea, »frater meus et soror mea est.« Si ergo faciens, voluntatem Patris homo mater Christi est, ergo Christus eius, filius est, et per con- sequens omnium faciencium voluntatem Patris celestis filius est. I39А 35 30 19) Codd.: autem I errore. — 20) H: fores ID. — 1) D: om. IH. — 2) Codd.: facis I. — 3) Codd.: post filius I.

Strana 112
112 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XVIII., 4. — XIX., 2. Videtur michi, quod hoc totum sit concedendum. Sed magister intendit negare Christum posse dici filium respectu paternitatis nostre eo, quod nullus homo potest esse pater Christi per gene- racionem. Et exhinc Salvator in supradicta auctoritate non dixit quicunque fecerit voluntatem Patris mei, hic Pater meus est', sed dixit 'mater'; racio, quia homo faciens voluntatem Patris habet se passive ad suscepcionem4 seminis spiritualis, i. e. gracie, quam infundit Deus et homo suscipit, sicut muliers semen a viro, et dum suscipit graciam, illa spiritualiter Christum gignit in corde suo et sic mater eius efficiturs et frater et soror per karitativam unionem. 10 §4. Dubitatur hic, utrum hoc nomen donum est essenciale vel personale in divinis. Et videtur, quod solum, sit essenciale eo, quod convenit personis omnibus et essencie divine, cum que- libet persona, ymmo tota divina essencia donat se nobis liberaliter ad noscendum, diligendum et fruendum. — In oppositum sic: Omne, quod includit processionem ab alio, est personale; sed donum est huiusmodi, igitur questio vera. Hic est sciendum, quod donare vels dare aliquid, et sic donum et datum, aliquid dicitur, quod post habetur per modum zo dominii vel possessionis. Alio modo, quod donatur vel datur libe- raliter non per modum auctoritatis ad donum vel datum. 3° modo 139B per modum principii. Primo modo Deus donat et dat temporalia; 2° dat se hominibus divina essencia et quelibet persona; 3° modo donatur proprie Spiritus Sanctus — et sic esse donum est nocio Spiritus Sancti, cum solum ipsius sit procedere a Patre et Filio. Et scito, quod differt, donum a1o daton modaliteri : nam donum, cum sit nomen, signat sine tempore, sed datum, cum sit parti- cipium, signat cum tempore Item donum vocatur datum irreddibile13, sc. sine intencione retribucionis, sed datum proprie cum intencione retribucionis. Item donum non dicitur ab actu, sed ab aptitudine, quia aptum est dari, et sic prius est donum, quam datur; datum autem dicituri4 ab actu dandi. Donum autem dicit emanacionem per modum liberalitatis sine tempore cum aptitudine, ut detur. Et quia Spiritus Sanctus procedit a Patre et Filio et sine tempore et ex15 liberalitate, et per modum amoris in aptitudine, ut detur; et quia amor habet racionem primi doni: ideo Spiritus Sanctus proprie dicitur donum. Et dicitur eciam datum, sed magis proprie convenit sici racio doni, quia ab eterno; racio vero dati convenit sibi ex tempore, et sic per priusis est donum, quam datum. 15 25 30 35 40 §5.) Utrum dona dantur per donum? Si sic, erit processus in infinitum, quia non dabitur donum, nisi detur per donum. — 1) Codd.: susceccionem I. — 5) Codd.: mater H. — 6) Codd.: efflcit I. — 7) Codd.: om. I. — 8) Codd.: in I repetitum. — 9) Codd.: differunt I. — 10) Codd.: et H. — 11) Codd.: datum H. — 12) Codd.: moraliter I pessime. — 13) Codd.: mediale I pessime. — 14) Codd.: donum add. H. — 15) Codd.: om. I. — 16) Codd.: proprius ID.

Strana 113
Utrum dona dentur per donum. 113 In oppositum : Omne donum datur a15 Deo15 per Spiritum Sanctum; ergo questio vera. Sciendum, quod quidquid,7 Deus dat, liberaliter dat. Racio autem liberalis dacionis est amor, qui est Spiritus Sanctus; ideo Spiritus Sanctus est racio et causa appropriata omnium datorum a Deo, quorum datorum voluntas divina est principium. §6. Sciendum eciam circa finem distinccionis huius, quod Deus habet relacionem ad creaturam sub racione cause, principii et finis et forme exemplaris, non autem cause materialis velis forme in- herentis. Exhinc est, quod ista pronomina 'meus', 'tuusi9“, noster', ,vester‘ nominibus divinis signantibus Deum possunt,o addi, sub racione ll principii sive cause efficientis finalis vel formalis exem- plaris, ut bene dicitur 'meus Deus', 'tuus Deus', 'noster Deus‘, vester Deus', similiter 'creator..., similiter Dominus.... Sed nominibus absolutis et personalibus non ita convenienter possunt addi, ut non bene sonat Deus est mea (vel tua) substancia', 'meus (vel tuus) Filius', "noster (vel vester) Spiritus Sanctus‘. Sed potest dici 'meus pater', noster pater', quia sub racione principii effectivi. Et potest dici nostrum bonum' racione finis et 'Christus noster panis', quia nos reficit; sed non potest dici noster filius racione active generacionis, sed solum filius Dei Patris et filius hominis, videlicet Marie Virginis gloriose, nec video difficultatem in hiis addicionibus. Si ergo inveniuntur tales locuciones Deus est sapiencia, nostra', "Deus est misericordia nostra', nisi sane intelligantur, nichil officiunt concedenti,2 10 139C 15 20 25 Distinecio XIX. Unc, postquam coeternitatem trium personarum ... N 1. Brevis, summa distinccionis huius, est hec: Ma- gister primo probat equalitatem, duarum personarum in magni- tudine, supposita equalitate in eternitate ex 8a distinccione, et illam equalitatem manifestat per signum, quia una persona est in alia, et e converso, propter unitatem essencie. Et preter hec probat ex- cludendo quadruplicem convenienciam, in qua si convenirent, non essent tres persone equales; sc. convenienciam tocius integralis, 2° tocius universalis, puta generis vei speciei, 3° convenienciam materie, 4° conplexionis5. Et in fine probat equalitatem per sim- plicitatem veritatis, quia non ests Deus, triplex, sed simplex. 30 35 17) Codd.: quid I. — 18) Codd.: et H. — 19) Codd.: suus add. I. — 20) Codd.: om. I. — 21) Codd.: substancia I pessime. — 22) Codd.: etc. add. D. — 1) Codd.: Sunt D. — 2) Codd.: post summa H. — 3) Codd.: istius ante dist. H. — 4) Codd.: qualitatem I. — 5) Codd.: explixionis I. — 6) Codd.: om. I. — 7) Codd.: post quia D. 8

Strana 114
114 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XIX., 2.—6. 2. Undes versus: 139D T Pater in Nato totus et in Patre Natus Est, quia sunt unum, nec quisquam maior eorum; integrale, Non totum genus aut species has tres facit unum Perjsonas aut materia, conplexio in qua. Estque Deus trinus, sed non triplex vocitandus. §3.) Quia magister probat equalitatem personarum ex eter- nitatero, ideo sciendum, quod eternitas secundum Boecium in De consolacione est interminabilis vite tota simul et perfecta possessio; et sic est mensura sive duracio divini esse tota simul, quia sine successione. Quamvis autem esse. Dei et eius duracio sunt idem, differunt tamen secundum racionem. Declaratur autem descripcio eternitatis sic: Nam per hoc, quod dicitur interminabilis vite“, differt eternitas a generacionibus et corrupcionibusi2 veli2 corruptibilibus, que habent principium et finem, et sic terminacionem; per hoc autem, quod dicitur 'totan simul, differt principaliter a motu et tempore, eciam si motus et tempus eterna essent, sicud ponit Philosophus; motus enimis et tempus successionem habent et divisionem, que removentur ab eternitate. Per hoc vero, quod dicitur 'tota', non designatur parcium multitudo, sed ly. 'tota" diciti2 in divisionem; et per hoc, quod dicitur 'simul', removetur successio; et per hoc, quod dicitur perfecta', removetur inperfeccio, quantum ad modum habendi, cum quelibet creatura habet quandam inperfeccionem racione sue faccionis et dependencie. Utitur autem Boecius nomine vite loco esse, quia in Deo idem est esse et vivere ; et nomine possessionis utitur loco duracionis, quia duracio ex vi vocis sue videtur dicere quandam distensionem; in Deo autem non debet intelligi distensio temporalis vel magnitudinis, molis. Nam hoc volens signare Boecius, loquens methaphisice, posuit hoc nomen possessio‘ ad signandum indivisibilitatem et quietem,4 divini esse. §4.) Utrum eternitas soli Deo conveniat? Pro isto dicendum, quod eternitas 1° sumitur propriissime et sic inportat carenciam I140Aprincipii et finis et omnis lll [in]variabilitatis, et sic convenit soli Deo; 2° minus proprie inportat carenciam principii et finis, sed 35 non variabilitatis: sic posuit Philosophus mundum eternum et tempus, que tamen variantur; 3° eternitas inportat carenciam finis et variabilitatis successive: sic dicitur vita eterna hominis beati; 4° inportat solum carenciam finis: et illo modo dicitur mors eterna et omne perpetuum dicitur eternum. Et patet, quod eternitas proprie dicta soli Deo convenit et diffinicio declarata est eternitatis proprie dicte, que dicitur 'eternitas' quasi extra terminos entitas“, quia ens 10 15 20 25 30 40 8) Codd.: om. H. — 9) Codd.: om. D. — 10) Codd.: trinitate I. — 11) Codd.: om. I. — 12) H: om. DI. — 13) Codd.: autem I. — 14) Codd.: quietatem H.

Strana 115
Utrum aequalitas sit in divinis personis. 115 nec habens principium effectivum, neque finem includentem. Et quamvis sic proprie dicatur eternitas, tamen sepe ista capiuntur pro eodem 'evum', 'eternum', sempiternum', perpetuum' et se- culum seculorum" .. . §5.) Utrum equalitas sit in divinis personis? Videtur, quod non, quia omnis equalitas fundatur in commensuracione. Sed Deus, ymmo et quelibet persona, si esset equalis, alicui commensuraretur: sibi vel alteri. Consequens est contra Philosophum 4° Phisi- corum. — In oppositum est illud in Simbolo: »coeterne sunt » et coequales«. Notandum est hici5, quod equalitas secundum Philo- sophum 5° Methaphisice est duorum eadem quantitas, sicud similitudo est duorum eadem qualitas, et ydemptitas est duorum una unitas. Hoc est dicere, quod equalitas fundatur super unum in quantitate, similitudo super unum in qualitate et ydemptitas super unum in substancia, capiendo substanciam pro essencia, quia alias, si caperetur pro prima kathegoria, tunc due albedines non dicerentur unum in specie. Cum ergo unitas maxime Deo conveniatis, tam substancie quam quantitatis et qualitatis eo, quod ipse primo ! est una substancia, una quantitas et una qualitas, 140B quamvis non predicamentalis, sequitur, quod ista tria (ydemptitas, equalitas et similitudo) debent divinis personis primo et principaliter, sed analogice, convenire. Et hinc est, quod quedam in divinis dicuntur per modum substancie, ut Deus, Deitas, natura, substancia, essencia, quedam vero per modum quantitatis, ut eternitas, duracio, inmensitas, magnitudo, quedam per modum qualitatis, ut sapiencia, bonitas, sciencia, super quibus fundantur eciam relaciones in divinis personis, aliter tamen, quam in creaturis. Unde vere dicunturi7 omnes persone unum, i.1s es eadem res, quoad unitatem sub- stancie, et vere dicunturie equales,o, quoad unitatem quantitatis, et vere dicuntur quales equaliter, quoad similitudinem. Quoad primum dixit Jesus Johannis 10°: »Ego et Pater unum sumus« ; quoad secundum dixit Johannis 17°: »Omnia mea tua sunt« ; quoad tercium dicitur: »Qualis Pater, talis Filius, talis et Spiritus Sanctus.« Et tunc ad argumentum: conceditur totum argumentum et quoad Philosophum patet, quod loquitur de conmensuracione infiniti extensi, quod si esset, omnia parva in se converteret et non esset. 6.) Utrum in divinis personis sit, totum universale? Arguitur, quod sic. Nam essencia divina est universale, quia unum in multis personis et unum de multis; igitur est universale, et per consequens totum. Prima consequencia patet ex diffinicione universalis ex Posteriorum', et 2a ex hoc, quia, inpossibile est 10 15 25 30 35 40 15) Codd.: om. H. — 16) Codd.: convenit I. — 17) Codd.: post persone I. 18) H: idem ID. — 19) Codd.: omnes persone add. H. — 20) Codd.: equaliter H. 21) Codd.: post totum I. — 22) Codd.: quod I errore.

Strana 116
116 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XIX., 6. esse universale, nisi sit communicabile, et per consequens totum esse sui singularis. Similiter Deus est unum in multis personis, et non ut pars, ergo ut totum. In contrarium est magister in litera adducens Augustinum et argumenta. Et,3 arguitur eciam sic: nulla essencia una in numero est totum universale; sed essencia 5 divina est huiusmodi: ergo etc.24 Item: si essencia divina esset 140Cuniversale et quelibet persona esset,5 particulare, il tunc quelibet persona adderet aliquid realitatis supra essenciam, et per con- sequens esset quelibet perfeccior, quam essencia. Consequens contra supradicta: ergo ... Item: si,s essencia esset universale ad per- sonas, tunc esset causa personarum, sicud generaliter quodlibet universale est causa sui per se singularis. Consequens falsum, quia nec est causa materialis, ut deducit magister in argumento, nec efficiens, quia tunc quelibet persona foret,7 facta et sic creatura, nec finalis, quia tunc essencia divina esset melior et dignior, nec formalis, quia tunc quelibet persona foret tamquam materia et essencia tamquam forma; et non est aliqua causa preter istas assignanda: ergo... Hic est sciendum, quod Augustinus, ut magister eum allegat, negat divinam essenciam esse genus, similiter et speciem et personas negat esse individua. E contrario autem Johannes Damascenus in Libro de Trinitate libro 6° ca° 30 dicit, quod Deus est species, ut homo, et Pater et Filius et Spiritus Sanctus sunt individua sicud Petrus, Paulus; et quod numero differunt. Et,s licet videntur ista contradicere, non est tamen ita: uterque enim, tam Augustinus, quam Damascenus, concedunt Deum esse communicabilem et sic universalem substanciam et,9 quamlibet personam individuam; et neuter concedit Deum esse speciem, quia Augustinus expresse negat divinam essenciam esse speciem et Damascenus dicit quodammodo habereso Deum simili- tudinem ad speciem humanam, sc.ai racione communicabilitatis et predicabilitatis de personis. Et Augustinus negat esse individua (subaudi: essencialiter distincta) esse ipsas personas et sic negat easa2 differre numero, i. e. essencia singulari. Damascenus con- 35 cedit personas esse individua, quia res singulares, a se quamlibet 140Dindivisam et a quolibet alio personaliter distinctam; et sic con- cedit eas differre numero, i. e. personaliter, cum altera sit,s persona Patris quam Filii et Spiritus Sancti. Et sic34 Augustinus consideravit magis dissimilitudinem essencie divine quoad universale logicum, quod est genus, vel species, Damascenus vero consideravit magis similitudinem essencie divine ad universale logicum, manuducens tamquam peritus philosophus per exemplum philosophicum in cognicionem essencie divine. Nam in multis est similitudo, ut in35 23) Codd.: primo add. H. — 21) Codd.: om. H. — 25) Codd.: om. I. — Codd.: et I errore. — 27) Codd.: esset H. — 28) Codd.: om. H. — 29) Codd.: 30) Codd.: post Deum H. — 31) Codd.: sed I. — 32) Codd.: ipsas I. ad H. — 33) Codd.: post persona I. — 34) Codd.: sit I. — 35) Codd.: om. I. 10 15 20 25 30 40 26)

Strana 117
Utrum in divinis personis sit totum universale. 117 predicacione dess particularibus, ut sicud homo vel animal pre- dicatur de multis individuis, sic essencia divina vel Deus de multis personis; et sicud homo est omnes homines simul et quilibet divisim, sic essencia divina omnes persone collectim et divisim ; et sicud homo communicabilitate distingwitur a quolibet suo sup- posito, sic divina essencia a qualibet persona: et sic de aliis simili- tudinibus. Sed est in multis dissimilitudo: nam in specie humana individua distingwuntur essencialiter, sed in essencia divina persone non distingwuntur essencialiter, quod voluit Augustinus: et hec species homo precedit multa sua singularia temporaliter et natura- liter; non sic autem essencia divina. Similiter individua speciei humane multiplicantur et demultiplicantur; non sic autem persone divine. Et species humana dicitur triplex propter tria supposita distincta essencialiter; sed divina essencia non dicitur triplex, quia non habet tria supposita distincta essencialiter. Sed bene dicitur trina, quia habet tres personas, que differunt personaliter. Unde propter istud dicit Augustinus ina7 6° libro De Trinitate: »Non quoniam Deus trinitas est, ideo triplex putandus est« ; et magister dicit: »Cum Deus dicatur trinus, non tamen debet dici »triplex; ibi enim non est triplicitas. ubi summa est unitas (sc. in 20 essencia) et in differens equalitas.« Ex hiis apparet, quod magna 141A est similitudo in essencia divina et universale logicum, et eciam magna est dissimilitudo in multis; et sicud universalia et particularia logicass sive philosophica inducunt in noticiam divine essencie et personarum, sic indubie, qui per omnia vellet similitudinem capere in utrisque, duceretur in devium et errorem. Et patet ex dictis ad argumenta Augustini et magistri quid sit dicendum, quia argu- menta probant suum propositum ad sensum expositum. — Sed tunc ad alia argumenta: 1° quando arguitur sic Nulla essencia una in numero est totum universale‘; negatur illa 1° ex hoc, quia quelibet singularis essencia habens pers- se,- superius in predicacione secundum essenciam est totum universale; 2° ex hoc, quia que- libet essencia est unum in numero, quamvis non formaliter insit cuilibet unitas numeralis, i. e. singularitas essencie. Sed ista con- ceditur nulla essencia, que est formaliter unum in numero, est formaliter totum universale‘; et tunc negaretur, quod essencia divina est sic essencia, quia tunc solum est una persona et non plures. — Tunc ad secundum negatur consequencia; sed sequitur bene, quod quelibet persona habet aliquem modum proprium, quem non habet secundum se essencia, ut non convenit essencie divine generare, spirare et generari. — Ad 3m conceditur ante- cedens et negatur consequencia, supponendo semper, ut prius, quod causa est, a quo alterum habet esse, et sine quo inpossibile est esse, et planum est, quod quelibet persona sic habet esse39 10 15 25 30 35 40 36) Codd.: ante predicacione I. — 37) Codd.: om. I. — 38) D: loyce IH. 39) Codd.: se I male.

Strana 118
118 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XIX., 7. — XX., 4. I4IB 10 15 ab essencia, sed nec efficienter, ne4o esset creatura, nec materialiter, nec formaliter inhesive, sed sic, quod quelibet persona est ab ipsa essencia et in ipsa essencia, iuxta illud Johannis 1°: »In prin- cipio erat Verbum« (i. e. in essencia Filius) »et Verbum« (i. e. Filius) »erat aput Deum« (sc. Patrem) »et Deus« (quia essencia) »èrat41 Verbum« (i. e. Filius). Cum ergo non potest negari, quod quelibet persona est in essencia et1, non potest esse sine essencia4, et habet esse ab essencia, sequitur, quod est ab illa tamquam a causa dativa. 7.) Utrum persone divine differunt numero? Dicendum, quod accipiendo differre numero, i. e. singulariter essencialiter, tunc non. Unde ad istum sensum negatur, quod in personis divinis est numerus trinarius, i. e. tres persone essencialiter singulariter distincte; nam talis numerus trinarius non est simplex unitas, ut trium hominum vel canum. Sed in divinis est pluralitas personarum et simplex unitas unius essencie et non plurium; et hinc dicit magister, quod persone non differunt numero absolute, sed numero personarum; et eadem racione Deus non debet dici triplex, sed trinus. Nam triplex inportat pluralitatem essenciarum, sed trinus non, sed solum personarum, ut dictum est etc.43 20 Distinecio XX. Unc restat ostendere, quomodo aliqua harum personarum aliam, non excellat potencia, etc., 1. Magister in summa ostendit, quod persone divine in 25 potencia sunt equales, quia sicud earum est una et eadem magnitudo, ita eciam et potencia; probat de Filio per illud ewangelii, : »Omnia, que habet Pater, mea sunt.« 2.) Et de isto est versus: V tres personas fore conprobat eque potentes. 25 §3) Quia in distinccione septima in questione dictum est, quid est potencia et quotuplex, est potencia et quid est omni- potencia et quod tam potens est Pater quam Filius et e contra, et similiter Spiritus Sanctus, queritur tamen breviter: Utrum que- libet persona divina sit omnipotens. Et arguitur, quod non; nam omnipotens est, quod potest in omnem actum; sed Filius non potest in omnem actum, ergo Filius non est omnipotens; maior 40) Codd.: ut H. — 41) Codd. et Vulg.: exit I pessime. — 42) Codd.: verba et oo essencia om. I. — 43) I: om. Codd. — 1) Codd.: om. H. — 2) D: om. IH. — 3) Codd.: om. D. — 4) Codd.: quot duplex I pessime.

Strana 119
Summa distinctionis vicesimae exponitur. 119 videtur patere ex 'quid nominis', et minor, quia Filius non ll potest 1410 in actum generacionis. Et par est racio de Spiritu Sancto. Item: si Deus esset omnipotens, superflueret secundarum causarum po- tencia, vel frustra esset aliqua Dei potencia; sed nichil est frustra in operibus Dei, vel ociosum in sua potencia, ergo oportet, quod aliquid possit causa secunda, quod non potest universaliter causa, prima. Sciendum est hic, ut dicit Philosophus 5° Methaphi- sice, quod potencia per prius dicitur de potencia activa, quam de potencia passiva. Cuius racio est duplex: Una racio, quia po- tencia passiva magis dicitur ad fieri, quam potencia activa, 2a racio, quia omni potencie passive correspondet activa, et non e converso, sicud patet de potencia creativa, cui nulla potencia passiva ante creacionem correspondebat. Unde signanter dicit Commentator, quod potencie active correspondet passiva, et e converso, in natura, sed non simpliciter. Hoc ergo signum distributivum omnis‘ solums in conposito huius diccionis 'omnipotens, designat quandam dis tribucionem pro potencia activa. Unde ideo vocatur Deus omni- potens, quia suas potencia activa potest efficere, quecunque voluerit efficere ; sed non dicitur ex eo omnipotens, quod sibi insit omnis potencia tam activa, quam passiva, cum ipse non sit in potencia ad subiectandum passive omnes potencias, que sunt qualitates, sicud subiectat materia prima, nec potencias activas aliarum crea- turarum, cum ipse non possit currere, frangi, dividi vel aliter pati, quamvis Deus faciat omnes illos actus, et potencias, qui actus et potencie magis inportant inpotenciam, quam potenciam, et propter hoc Deus dicitur magis potens et non inpotens, quod non potest actus huiusmodi suppositaliter exercere, ut non potest currere, sed facit cursum nobilius et perfeccius, quam cumr facit Sortes currens. Et per hoc ad argumentum 1m negatur maior, quia non est suf- ficiens racio illa ad omnipotenciam; magis enim diciturii ex eo omnipotens, quod si aliquid vult fieri, eo ipso fit, ut dicitur in notabili Ad 2m12 negatur consequencia. Unde quamvis Deus suf- ficientissime causat quamlibet creaturam, tamen non potest facere compositum,3 naturale 4 sine concausancia principiorum naturalium, puta materie et forme. Unde data omnipotencia Dei nec superfluit potencia secundarum causarum, nec est frustra aliqua Dei potencia. 10 15 20 25 141D 35 §4. Dubitatur iterum, utrum in divinis personis est ordo. Videtur, quod non, quia in omni ordine est prius et posterius. Sed in divinis personis nec est prius nec posterius, igitur nec ordo. Maior est Philosophi in multis locis, et minor in Simbolo Athanasii15. — In oppositum sic: In divinis est ordo nature et 40 5) Codd.: post prima H. — 6) Codd.: post conposito l. — 7) Codd.: ante huius I. — 8) Codd.: sub I errore. — 9) Codd.: in I dupplicatum. — 10) Codd.: om. I. — 11) Codd.: post eo I. — 12) Codd.: argumentum I. — 13) Codd.: con- posicionem H. — 14) Codd.: naturalem H. — 15) Codd.: Anathasii H.

Strana 120
120 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XXI., 1.—3. originis, ergo ordo: consequencia tenet ab inferiori ad suum superius, affirmative sine inpedimentors, et non valet dicere, quod ordo ne- gatur in divinis: esset ordo distrahens vel diminuens; et antecedens patet, quia17 ordine naturers et originali ordinatissime Filius est a Patre et Spiritus Sanctus ab utroque et non e converso ; ergo questio vera. Sciendum est, quod ordo uno modo inportat distinccionem ordinatorum in natura et gradum prioritatis vel posterioritatis in- stantanee, loci vel temporis, dignitatis vel eternitatis: et ille ordo non est in divinis personis. 2° modo ordo inportat distinccionem personalem et nature unitatem, per quam naturam unum est ab alio originaliter; et ille ordo vocatur nature vel originis, non quod natura ordinetur ab alio, sed quodi9 ordo attenditur secundum naturalem produccionem unius ab altero et originem fontalem is unius de alio. Per hoc patet, quod questio ad secundum sensum I142A est vera et sic simpliciter concedenda, sed ill ad primum sensum est neganda. Et tunc ad argumentum negatur minor, nisi ad primum sensum restringatur, quod in divinis personis nichil est prius altera persona eternaliter, instanter, temporaliter, vel localiter, sed est prius naturaliter, vel originaliter, sicud superius dictum est plenius circa distinccionem nonam etc.20 10 20 Distinecio XXI. 25 30 35 Ic oritur questio trahens originem ex predictis... H 1. Ista est distinccio 21a, cuis summa est hec. Ostendit magister primo, quod cum dicitur 'solus Pater est' non excluditur Filius a personalitatis consorcio, sed Paternitatis, i. e. quod illa 'solus Pater est' valet illam: 'solus Pater est Pater‘; 2° quod, cum dicitur 'solus, Filius vel solus Spiritus Sanctus' non dividitur Pater et Spiritus Sanctus a Filio personalitatis consorcio, sed fili- alitatis; 3° ostendit, quod licet dicatur 'solus Pater est Pater‘ et 'solus Filius est Filius' et 'solus Spiritus Sanctus est Spiritus Sanctus', non tamen dicitur 'solus Pater est Deus“ nec e converso solus Deus est Pater‘ nec dicitur 'solus Filius est Deus', nec e converso 'solus Deus est Filius'; similiter dicitur de Spiritu Sancto; 4° ostendit, quod Pater et Filius et Spiritus Sanctus est unus solus Deus, et e converso; et Trinitas est unus Deus, et solus Deus est Trinitas. 5° ostendit, quod cum dicimus 'Trinitas est solus Deus', non intendimus, quin sint creature. 6° ostendit, 16) Codd.: predicamento I, ad quod in 2 add. — 17) Codd.: quod I. — 18) Codd.: naturali H. — 19) Codd.: quia H. — 20) D: om. Codd. — 1) Codd. om. I. — 2) Codd.: solum I.

Strana 121
Summa distinctionis XXI. e ponitur. 121 quod nominata una persona respectu predicati communis omnibus personis cointelligenda est et quelibet alia persona divina. Ut cum dicitur 'nemo novit Patrem nisi Filius', cointelliguntur alie due persone. 2. Undes versus: X Patrem solum dicens a proprietate a consorcio paternitatis. in essencia. Ipsius Natum disiungis, sunt tamen unum. dicendum4 Esse Deum solum Patrem non est; referendum. §3.) Queritur hic, utrum iste proposiciones sunt ] proprie 142B vere Solus Deus est Deus“, 'Solus Deus creat, ,Solus Pater est'... 10 Pro isto sciendum, quod ly. 'solus‘ vel 'solum' privat con- sorcium, et hoc dupliciter: vel respectu alicuius vel simpliciter. Tunc privat consorcium simpliciter, quando tollit associacionem alicuius eiusdem nature, vel eiusdem condicionis, ut homo dicitur solus in domo, si non est ibi alius homo, quamvis sint ibi alia multa animalia, vel cetera encia; et sic solus est idem, quod soli- tarius, et est diccio kathegorica.. Et isto modo illa est falsa 'Solus Pater est', similiter illa est falsa 'Solus Pater est Deus'; si vero ly. solus' privat consorcium respectu alicuius, et non simpliciter, tunc est diccio sinkathegorica, exclusiva et secundum hoc hee sunt vere Solus Deus est Deus', 'Solus Deus creat', quia Deus est Deus et non, quod non est Deus, est Deus; ergo 1a vera — Similiter "Deus creat' ets non, quod non est Deus, creats: ergo 'solus Deus creat'. Iterum notandum, quod aliquando fit exclusio sive ex- cepcio secundum alietatem essencie, aliquando secundum nega- cionem suppositi: verbi gracia dicendo: 'tantum Pater est Deus'; si ly. tantum‘ dicit exclusionem solum secundum negacionem suppositi, tunc illa est falsa et exponitur sic: "Pater est Deus, et non altera persona, quam Pater, est Deus'; ecce, secunda exponens est falsa. Sed si ly. 'tantum' dicit exclusionem essencie, tunc illa est vera 'tantum Pater est Deus‘ et exponitur sic: Pater est Deus, et nichil aliud, quam Pater, est Deus', vel 'nichil, quod non est idem Patri, est Deus'. Ecce ambe exponentes sunt vere. Similiter de exceptiva est dicendum, ut 'nisi Pater est Deus'. Si nisi‘ dicit excepcionem secundum negacionem suppositi, falsa est; si secundum negacionem essencie, vera est, ut patet per exponentes. Unde Augustinus 6° de Trinitate ca° 8° tradit pro regula, quod quando profertur persona una, quoad predicatum commune tribus, et si ponitur diccio exclusiva vel exceptiva, cointelligenda est utraque aliarum personarum eo, quod quelibet persona est eadem plena 15 20 25 30 35 142C 40 3) Codd.: om. H. — 4) HI: glossas prorsus om. D. In H tantum in essencia omissum. — 5) Codd: om. I. — 6) Codd.: kathegreumatica H. — 7) Codd.: sin- kathegeumatica H. — 8) Codd.: verba et creat om. I. — 9) Codd.: om. I.

Strana 122
122 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XXI., 3. essencia. Et patet, quod in istis proposicionibus non excluditur aliqua persona: »hec est vita eterna, ut cognoscant te solum verum »Deum« Joh. 17°; »nemo venit ad Patrem, nisi per me« Joh. 14°; »nemo novit Patrem, nisi Filius, neque quis novit Filium, nisi »Pater« Matth. 11°; »Que Dei sunt, nemo novit, nisi Spiritus »Dei« 1a Corinth. 2° ... et sic de multis aliis dictis, in quibus oportet intelligere quamlibet trium personarum in nominacione unius persone, et hoc propter convenienciam in eademio essenciaro- Et ita frequenter, ubi fit mencio explicita tantum de una persona velm duabus personis, cointelligenda est tercia, si non repugnat predicatum, ut Jo h. 1° non fit mencio explicita, nisi de Patre et Filio et tamen indubie intelligituri, Spiritus Sanctus. In produccione eciam Spiritus Sancti non explicatur Filius et tamen indubie in- telligitur Filius producens cum Patre... et ita de multis aliis, que oportet fidelem theologum perscrutari. Unde pro exclusivis ponitur 1a regula ista: Signum ex- clusivum, ponens negacionem essencie, si additur predicato, reddit proposicionem de excluso predicato convertibilem cum sua pre- iacente. Unde sequitur: 'homo est, tantum animal; igitur homo est' et e contra. Et fundatur ista regula super dicto Philosophi 4° Methaphisice dicente: »homo et unus homo convertuntur« intellige: non attendendo discrecionem sexus, ubi dicit, quod unus addit super ens indivisionem proprie entitatis in se et divisionem 142 Deius, cui] additur essencialiter ab alio. Et eodem modo dicitur, 25 quod Deus et unus Deus convertuntur. — 2a regula: Signum exclusivum additum subiecto in proposicione affirmativa ponit in- herenciam predicati ad subiectum et removet predicatum ab apposito subiecti, qualicunque specie opposicionis ex postpredicamentis op- ponatur, ut dicendo 'tantum Pater est'. Ecce ibi ponitur in existencia predicati ad subiectum, et removetur predicatum ab opposito relativo subiecti, quia a Filio Si enim tantum Pater est, tunc esse Filio non est. Similiter dicendo: 'tantum Sortes est albusis“ signaturi4, quod albusis est Sortes et non aliter accidentatus est Sortes et per consequens non est niger Sortes. Similiteri5 'tantum cecus est Sortes,5°. Similiter 'tantum Sortes est'. Et hec regula videtur habere fundamentum in dicto Philosophi 1° Phisicorum disputante contra Parmenidem et Mellissum, ponentes tantum unum esse, ubi arguit: »Si tantum unum est, igitur non plura sunt; racio, »quia unum et plura sunt opposita relative et ergo per signum »exclusivum excluditur unum illorum«; et tunc ultra arguit Philo- sophus: »Si unum est, igitur principium est et ultra principium »est, igitur principiatumis: ergo duo sunt, igitur plura sunt et »prius illatum fuit, quod non plura sunt.« Ex ista regula trahitur, 10) Codd.: eandem essenciam H. — 11) Codd.: de add. H. — 12) Codd.: cointelligitur H. — 13) H ex corr. post tantum; ceteri codd. habent asinus, sed H 15) Codd: verba similiter Sortes — postea correxit. — 14) Codd.: signat I. — 16) Codd.: principatum I. om. I. 10 15 20 30 35 40

Strana 123
Utrum vere dicatur: solus Deus est Deus, solus Pater creat etc. 123 quod quelibet talis proposicio est inpossibilis, ubi exclusio additur uni correlativorum respectu predicati essencialis vel communis utrique relativorum, quia excludit predicatum ab altero correlati- vorum, quod est contra naturam eorum. Ideo omnes iste secundum istam regulam forent inpossibiles tantum Pater est', 'tantum Pater est Deus in divinis', 'tantum Pater creat', quod tamen non acceptat Augustinus, ut supra dicitur, quia respectu predicati essencialis vel communis semper cointelligenda est quelibet personarum. Unde non admittit istam exposicionem tantum Pater est verus Deus‘, 'Pater est verus Deus et non Filius est verus Deus', il sed istam 'tantum Pater est verus Deus, ergo nichil aliud a Patre est verus Deus', quod est verum. Nec argumentum Philosophi est17 efficax, quo arguit ‘Si unum est, ergo non plura sunt' eo, quod unum et plura non sunt per se relative opposita, cum unum sit plura. Sed bene sequitur: "Si unum est, igitur nichil aliud ab uno est‘; nam quocunque dato, vel quibuscunque datis ipsa sunt unum in entitate, cum alias unum non esset commune cum ente convertibile. — 3a regula: Signum exclusivum additum subiecto respectu predicati personalis in secunda exponente non debet habere ly. 'aliud" in secunda exponente, nisi gracia materie contingeret. Et hec regula fundatur in 1° Elencorum a Philosopho dicente, quod alius' inportat aliquomodo non esse idem a teri, sed 'aliud' inportat omnino, i. e. secundum substanciam, esse diversum ab alio, i. e. re et racione. — 4a regula: Signum exclusivum additum sub- iecto respectu predicati essencialisis, si subiectum est essenciale, exponitur per 'aliud', si personale, tunc per 'alius‘; alias non. Unde si arguitur: 'solus Deus creat' vel 'tantum Deus creat, igitur tantum Pater creat‘ non valet consequencia, quamvis secundum regulam Augustini supradictam consequens est verum eo, quod predicatum est commune tribus personis, et per consequens non excluduntur alie persone, sed cointelliguntur. Sed ad9 probacionem consequencie, quando sic arguitur: Non tantum Pater creat, et Pater creat; igitur aliud a Patre creat' negatur consequencia; et si arguitur: Non aliud a Patre creat,o et Pater creat, igitur tantum Pater creat' negatur iterum consequencia iuxta illam regulam. Et quia Augustini regula concordat cum ewangelio Christi, igitur est pocius amplectenda. Concedo ergo, quod tantum Pater creat, quia Pater creat et nichil non idem Patri creat‘; et nego istam con- sequenciam: 'tantum Pater creat, ergo nulla alia persona, quam Pater creat'. 40 Ex iam dictis potest patere, I qualiter in scriptura exclusive 143 B et exceptive, proposiciones sunt,, secundum Sanctorum logicam exponende. I43A 15 20 52 30 35 17) Codd.: post efficax H. — 18) Codd.: vel I errore. — 19) Codd.: aliud per I pessime. — 20) Codd.: om. I. — 21) Codd.: excepertive H. — 22) Codd.: post secundum I.

Strana 124
124 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XXII., 1.—4. Distinecio XXII. Ost predicta disserendum nobis videtur de nominum di- versitate, . . . 10 15 1. Hec est distinccio 22a, que summarie ostendit nominum, que de Deo dicuntur, sex esse differencias, ut quoddam est, nomen nocionale, distingwens unam personam ab altera, ut generacio activa, que solum dicitur de Deo Patre; quoddam vero nomen, est essenciale cuiuslibet persone singillatim et omnibus divisim, ut Deitas, essencia, bonitas, virtus, sapiencia et sic de aliis; quoddam, quod (sc. translative vel) similitudinarie de Deo dicitur, ut splendor, caracter, speculum; quoddam, quod dicitur de Deo ex tempore et relative ad creaturam; et illud bipartitur, quia aliud est, quod convenit personis omnibus, ut Dominus', 'creator', 'con- servator' et huiusmodi,, aliud, quod convenit non omnibus, ut in- carnatus' solum Filio et 'missus' Filio et Spiritui Sancto; quoddam vero nomen est, quod dicitur de omnibus personis collectim, et de nulla divisim, ut Trinitas, quod non dicitur secundum sub- stanciam, sed est quasi collectim pluralitatem personarum designans. 2. Et ista patent per hos versus: Y secat in partes sex nomina, que Deitati Conveniunt: ea, que de persona referuntur, Dico relativa, sed subiectiva; vocantur, Per que natura communis significatur. §3. Unde est distinccionis 1a conclusio, quod nominum, que 25 de Deo dicuntur, sex sunt differencie; 2a conclusio: nomina, que proprie pertinent ad singulas personas, dicuntur relative ad invicem, ut Pater, Filius; 3a conclusio: nomina, que unitatem essencie signant, dicuntur substancialiter de qualibet persona singillatim; et de omnibus 1430 simpliciter, et non pluraliter, utl Deus, bonus, magnus et sic de so multis; 4a conclusio: nomen, quod in divinis ad aliquid dicitur, non substancialiter, sed relative dicitur. 20 35 Ex iam dictis sequitur, quod omne nomen dictum de Deo vel dicitur absolute vel relative; absolute, ut essenciale, relative, ut personale, et conveniens Deo ex tempore; 2° sequitur, quod omne nomen dictum de Deo secundum substanciam dicitur de tribus personis singulariter et non pluraliter, excepto hoc nomine persona. Unde vere dicitur: »tres persone sunt Deus', 'creator', 'sub- stancia', 'essencia'«, sed non vere dicitur: »tres persone sunt persona« 1) Codd.: om. H. — 2) Codd.: post nomen I.—3) Codd.: inclare scr. — 4) Codd.: datur vel add. I. — 5) Codd.: subiecta H errore. — 6) Codd.: singulari H. — 7) Codd.: singulariter H.

Strana 125
Utrum aliquod nomen dicatur proprie de Deo. 125 eo, quod persona non est commune secundum substanciam, de quo post dicetur. 4. Dubitatur hic, utrum aliquod nomen dicatur proprie de Deo. Videtur, quod non. Nam dicit Dyonisius De divinis nominibus, quod nec nomen est eius, nec opinio, nec sensus, nec racio. Item Augustinus dicit libro 1° De doctrina Cristiana: Non potest facile inveniri nomen, quod tante ex- cellencie conveniat. Unde non potest dici res, sed rerum omnium causa. In oppositum est illud Psalmi: »Dominus nomen illi« et illud Exodi 3°: »Ego sum, qui sum.« 10 Notandum est hic, quod quedam sunt nomina, quorum signatums prius reperitur in Deo et post in creaturis, ut bonitas, substancia, esse, essencia et sic de aliis multis; quedam vero nomina sunt, quorum signatums reperitur proprie in creaturis et similitudinarie in Deo, que translative et secundum habitudinem de Deo predicantur, ut speculum, splendor ... et de Deo Jesu lapis, vitis, leo, ovis, serpens, vitulus atque agnus; quedam vero nomina sunt, quorum signatum reperitur in Deo et eorum oppo- sitorum signatums reperitur in creaturis, ut eternus, increatus, inmensus, infinitus, inmutabilis, et sic de similibus, quorum signatum Deo conpetit, et oppositorum (ut puta istorum: creatus, temporalis, mensus, finitus, mutabilis et sic de similibus) signatum conpetit creaturis, quedam eciam sunt, nomina, que per emi- nenciam condicionum perfectarum Deo conveniunt, ut lux, vita, lumen, et de istis omnibus dictum est circa distinccionem 2am de attributis et circa distinccionem 4am de abstractis et con- cretis. Et patet, quod questio est vera. Et ad dicta Dyonisii et Augustini patet, quod volunt, quod nec nomen, nec opinio, nec racio potest inveniri, que ad plenum excellentissimum Dei esse homini explicaret. Unde dicit Johannes Damascenus: Sin- gulum eorum, que dero Deo dicuntur, oportet, non quid est, se- cundum substanciam signare, sed quod non est, ostendere aut habitudinem quandam ad aliquid eorum, que assecuntur naturam vel operacionem. 15 143D 25 30 Ex quo patet, quod facilius est homini scire, quid Deus as non est, quam quid Deus est, ut sepe innuit Augustinus.11 8) Codd.: significatum I. — 3) Codd.: om. I. — 10) Codd.: a H. — 11) Codd.: sequitur add. D.

Strana 126
126 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XXIII., 1.—4. Distinecio XXIII. 5 Redictis tamen adiciendum, quod cum omnia nomina, quei secundum substanciam de Deo dicuntur.... 1. Hec distinccio 23a ostendit, quod hoc nomen persona" dicitur singulariter de qualibet persona, et pluraliter de omnibus, et quod signat substanciam, et per hoc differt ab aliis nominibus substantivis. 2.) Unde versus: in predicacione, nominibus, Z substantivis personam dissimulabis; Non tres esse deos dicas, nec hecs tria, sed tres Personas; et hoc nos cogit inopia vocum. Quod Deus est unus et trinus, non dubitamus. §3. Conclusio vero 1a est ista: Persona dicitur ad se et secundum substanciam, et sic non relative; et dicitur de qualibet i5 persona singulariter et de omnibus pluraliter; sed non dicitur de omnibus simul singulariter. Unde vere dicitur: Pater est persona, 1144A Filius lll est persona et due persone, sed non una persona. Et tunc dicitur in textu, quod Greci dicunt tres substancias, i. e. tres ypostases, et unam essenciam; sed nos Latini dicimus solum unam substanciam et tres personas. Item, quod non dicimus tres deos, quia scriptura contradicit, nec dicimus tres substancias vel essen- cias, ne in summa equalitate ulla intelligatur diversitas; dicimus autem tres personas, quia etsi scriptura non dicit, non tamen contradicit, et ne in Deo intelligeretur singularitas vel solitudo personarum, sed unitas essencie et trinitas personarum. Item, quod Deus non est dicendus singularis, nec diversus, quia singu- laritas pluralitatem excludit personarum et4 diversitas unitatem tollit essencie. Et istud dictum sciunt pensare reales logici,, qui concedunt bene, quod nulla essencia communis est singularis, quia tunc esset incommunicabilis, quamvis concedunt, quod essencia communis, ut animalitas vel humanitas, est res singularis, quia suum per se inferius. Et non sequitur 'essencia communis est res singularis, igitur essencia communis est singularis', quia in ante- cedente est predicacio secundum essenciam et in consequente formalis eo, quod singularis est forma intencionis secunde; et sic in proposito non sequitur Deus est filius singularis, igitur Deus est singularis'. Similiter non sequitur : Deus est persona singularis, igitur Deus est singularis'. Et si arguitur: Pater est singularis et Filius est singularis et Spiritus Sanctus est singularis, igitur Deus est singularis', manifestum est, quod non sequitur. Sicud in simili 20 25 30 35 40 1) Codd.: verba que oo dicuntur om. H. — 2) H: glossam om. ID. — 3) H: b [] ID. — 4) Codd.: om. I. — *) Codd.: laici I.

Strana 127
Utrum persona in divinis sit nomen substantiae an relationis. 127 non sequitur Sortes est singularis et Plato est singularis, et sic de aliis hominibus ] singularibus; igitur homo est singularis‘ sup- ponendo semper, quod subiecta supponant simpliciter pro essenciis communicatis multis personis. Unde sicud universalitas non potest inesse singulari per se et simpliciter singulari, sic nec singularitas potest inesse universali, quia sunt raciones ex opposito distincte. Et tunc in fine dicit magister, quod in Trinitate nulla est diversitas, et si aliquando inveniatur dictum tres persone diverse', tunc 'diversass“ dicit 'distinctas'. Hoc tantum sonat, quod non vult dicere diversas essencialiter, sed distinctas personaliter. Item dicit magister, quod in Deo non est diversitas nec multiplicitas, quia non est essenciarum multitudo in Deo, propter quod Deus non est dicendus multiplex, sed trinus et simplex. §4. Queritur circa istam distinccionem, utrum persona in divinis sit nomen substancie vel relacionis. Et quidam dicunt, quod solum relacionis,; quidams, quod solum substancie, quidam vero substancie principalius et posterius relacionis. Primi habent illud dictum Boecii libro de Trinitate: »Omne nomen ad »personas pertinens signat relacionem«; et quia nullum nomen magis ad personas pertinet, quam hoc nomen persona', ergo hoc nomen persona principaliter signat relacionem. — Secundi habent illud dictum Augustini 7° de Trinitate: »Cum dicimus per- »sonam Patris, non aliud dicimus, quam substanciam Patris. Ad »se quippe dicitur persona, non ad Filium, vel Spiritum Sanctum, »sicud ad se dicitur Deus.« Ergo videtur, quod hoc nomen persona a5 solum significet substanciam. — Tercii habent pro se, quia persona dicit suppositum et quia suppositum distinctum est et ipsa distinccio 1440 dicit relacionem: igitur persona principaliter signat relacionem. In isto dubio accedo ad dictum Augustini et dico, quod ly. persona' est, principaliter nomen substancie et non relacionis ; signat enim primarie substanciam singularem intellectualem et se- cundarie substanciam communem absolutam, sicud hoc nomen Sortes primarie signat hominem singularem et secundarie hominem communem. Nam alias hec esset falsa 'Sortes est homo', si non idem signatum esset subiecti et predicati; similiter hec esset falsa persona est essencia divina‘ ex eadem racione. Ubi pro maiori intelligencia est sciendum, quod singulare vel individuum est communissimum signacione inter signa signancia rem singularem, conpetens rei cuiuscunque generis predicamentalis, suppositum vero est contraccius substancie limitatum. Persona vero est signacione specialissimum, quia solum racionalis nature individuum. Unde dicitur ethimologice persona' quasi 'per se una‘. Et describitur sic a Boecio: »Persona est racionalis nature in- »dividua substancia'; individua“ i. e. indivisibilis in partes sub- 10 15 20 30 35 40 144 B 6) Codd.: diversitas H. — 7) Codd.: et add. I. — 8) Codd.: dicunt add. I. — 9) Codd.: dicitur H.

Strana 128
128 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XXIII., 4. — XXIV., 4. iectivas eiusdem nature. Unde quamvis non repugnat eandem per- sonam esse communicabilem multis naturis, ut patet de Christo, qui est tam natura divina quam humana, cum sit Deus et homo, repugnat tamen personam communicari multis suppositis eiusdem nature. Ex quo patet, quod nulla persona est plures persone. Sed contra Augustinus dicit: propterea dicimus tres personas, quia commune est eis id, quod est persona'. Et magister concludit dicens: »Cum persona secundum substanciam dicatur, unde et »tribus commune est id, quod persona est; cum igitur persona »tribus commune est, sequitur, quod aliqua persona est plures »persone«. Et confirmatur. Nam sicud commune est multis ho- minibus, quod quilibet illorum sit homo, similiterio, sicud commune 144D est tribus per sonis, quod quelibet illarum11 sit Deus, sic commune est multis personis, quod quelibet illarum sit persona. Sed ex primo sequitur communis humanitas multis hominibus participata, et ex 2° sequitur communis essencia divina tribus personis communicata, ergoi, ex 3° sequitur per simile communis persona pluribus per- sonis communicata. Item confirmatur sic: persona est persona et non est persona, quin illa est persona; igitur quelibet persona est persona'. Con- sequencia tenet per exponentes proprias et quelibet exponencium est vera; ergo consequens est verum. Sed in consequente pre- dicatur persona univoce de pluribus, igitur formaliter est commune. Hic breviter dicitur, quod persona non est formaliter commune sic, quod communicaretur pluribus personis, sed ad sensum Augu- stini et magistri est commune signacione,s. Ex quo patet, quod 1a consequencia non valet persona tribus commune est, igitur aliqua persona est plures persone'. Ad secundum cum arguitur sicud commune est tribus personis, quod quelibet illarum sit Deus etc. dicitur negando hoc. Nam communicatur Deus tribus personis sic, ut sit tres persone; et sic est eis secundum esse commune, sed non sic persona. Et similiter negatur confirmacio primi argumenti. Ad terciam confirmacionem, cum arguitur: 'quelibet persona est persona', negatur illa in sensu proprio, sc. in isto, quod cuilibet persone est commune esse personam. Sed in signacione analoga potest concedi equivocando, sicud concedunt inproprie logici, quod quilibet illorum est Sortes, demonstratis quatuor vel quinque hominibus, qui vocantur illo nomine Sortes. Nam Sortes, cum sit ultimo singulare, non signat plura, nisi equivoce, et sic in in- ducentibus semper supponit Sortes pro alio in una proposicione, quam in alia, sicud sic inducendo 'quilibet homo est iste‘ de- monstrato Petro; illa est falsa; sed.4 equivocando arguitur sic pro ea: Iste est homo iste‘ demonstrato ipsomet 'et iste homo 11 45A est iste‘ demonstrato alio ipsomet; ill 'ergo quilibet homo est iste'. 10 15 20 25 30 35 40 1b) Codd.: om. I. — 11) Codd.: post sit I. — 12) Codd.: et H. — 13) Codd.: et add. H. — 14) Codd.: sicut H.

Strana 129
Quid signent nomina unitatis vel pluralitatis in Deo. 129 Planum est, quod consequencia propter equivocacionem non valet. Sic est in illa 'Quelibet persona est persona', unde nec subiectum est distributum, quoad suppositum, sed solum ad equivocam signa- cionem, similiter predicatum non distribuitur ad esse, cum non habet rem correspondentem, que esset communis tribus personis eo, quod persona ex parte rei est incommunicabilis pluribus eiusdem nature. Et patet, quod persona ex parte rei est penitus singulare, quamvis hoc signum persona‘ est signacione,5 commune etc.16 Distinecio XXIV. Ie diligenter inquiri oportet, cum in Trinitate... H 1.) Ista est distinccio 24a, in qua magister ostendit, quid signant nomina inportancia unitatem vel pluralitatem, ut unus, duo, tres et eorum annexa, ut singularitas, diversitas, multiplicitas, distinccio et solitudo1. 2. Et est conclusio 1a ista: cum dicitur 'unus Deus', multitudo deorum excluditur, nec numeri quantitas in divinitate ponitur; — 2a conclusio: cum dicimus plures personas', tunc solitudinem et singularitatem excludimus et multiplicitatem, nec diversitatem (subaudi: essencie) ponimus; — conclusio 3a: cum dicimus tres esse personas, nomine trinarii non quantitatem (sub- audi : predicamentalem) in Deo ponimus, nec diversitatem (subaudi: essencialem). Et sic ex tota distinccione innuitur, quod nec est numerus predicamentalis in divinis, nec distinccio vel diversitas essencialis, nec unitas in personis, nec multiplicitas essencie, nec solitudo Patris aut persone alterius. Et magister vult, quod omnia illa solum negative dicantur in divinis. 15 20 25 3. Unde, versus: i. e. distinecio 24a3 A: cum de trino dicis, tria vel duo vel tres; ut est distinccio, pluralitas, multiplicitas in Deo3 a Deo, nominative predicandos Et sic de reliquis nil ponis, sed removes sic. Et magister dicens, quod nomina numeralia solum privative 145 B dicuntur de Deo, non tenetur. §4. Pro quo dubitatur hic, utrnm termini numerales ponunt aliquid in divinis. Et videtur, quod non, secundum magistrum. Racio, quia non ponerent aliud, nisi rem sui generis, et per con- 15) Codd.: significacione H. — 16) I: sequitur D, om. H. — 1) Codd.: similitudo H. — 2) Codd.: om. HD. — 3) I: glossas prorsus om HD. — 4) Codd.: om. H. 9

Strana 130
130 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XXIV., 4. — XXV., 4. 10 15 sequens quantitatem predicamentalem, que Deum accidentaliter denominaret. Consequens falsum, igitur questio falsa. — In oppo- situm sic: Si nichil ponunt termini numerales in divinis, tunc sunt termini ficti, et per consequens, cum affirmative dicuntur de divinis per copulam de presenti, reddent proposiciones falsas; ergo iste erunt false 'Deus est unus', 'persone sunt, tres‘, Pater et Filius sunt due persone"... Sed istud contradicit sacre scripture, ergo oportet, quod termini huiusmodi aliquid ponant, in divinis; ymmo si nichil ponunt in divinis, sed solum inducuntur ad remocionem sic, quod unitas excludat pluralitatem dicendo 'unus Deus est, ergo excluditur pluralitas Deorum', et quod pluralitas excludat unitatem, ut dicendo plures sunt persone, ergo excluditur unitas personarum', tunc erit circulacio dicendo: 'ideo unus Deus est, quia non sunt multi vel plures; et ideo non sunt plures, quia unus est'. Sed circulacionem in causis sic ponere est inconveniens, ergo oportet, quod numerales termini ponant aliquid in divinis. Notandum est, quod unum dupliciter accipitur: sc. unum, ut est principium numeri predicamentalis, et unum, quod est trans- cendens convertibile cum ente. Item numerus, secundum Philo- sophum 11° Methaphisice, est congregacio unitatum; et quia congregacio non videtur esse, nisi distinctorum, ideo omnis numerus predicamentalis fundatur in distinctis. Dicitur autem nu- merus secundum Philosophum 5° Methaphisice quinque modis: duobus per se et tribus per accidens. Et iuxta hoc aliqua sunt varie distincta; aliqua essencialiter, ut homo et asinus — et illa distinccio causat numerum essencialiter distinctorum; aliqua sunt distincta per materiam, ut due partes ligni continui — et illa distinccio causat numerum materialiter distinctorum quantitativorum. 145C Aliqua, distingwuntur ll proprietatibus vel formis accidentalibus, ut Sortes sedens distingwitur a se nons sedente — et exinde causatur 30 numerus accidentaliter distinctorum; aliqua vero distingwuntur proprietatibus non accidentalibus et racionibus formalibus, ut uni- versale et eius singulare, ut homo et Sortes — et exinde causatur numerus non essenciarum, distinctarumio, sed racionum et pro- prietatum formalium, secundum quas quodammodo ponunt in nu- merum. Et isto modo numerus transcendensi1 potest Deo aut divinis attribui; propter quod dicit Augustinus: 'Quid est nu- merosius Deo, in quo sunt ydee omnium vivencium in summa equalitate‘? 20 25 35 40 Ex iam notatis patet, quod unitas, ut est transcendens, vere et positive dicitur de Deo, sicud et ens, cum vere et primo Deus dicitur unus, sicud vere et primo dicitur ens; non tamen unitas 5) Codd.: om. H errore. — 6) Codd.: ponunt H errore. — 7) Codd.: vero add. H. — 8) H: om. DI. — 9) Codd.: essencialiter H. — 10) Codd.: distinctorum H. 11) H: transcenditur ID.

Strana 131
Utrum termini numerales ponant aliquid in divinis. 131 addit aliquid perfeccionis ipsi Deo, nec inest ei accidentaliter. Similiter dicendum est de numero et ceteris, que transcendenter Deo conveniunt, et non, ut sunt species predicamentalis,, quan- titatis. Etis ad argumentum negatur consequencia et magister salvetur sic favorose, quod termini numerales nichil realis per ad- dicionem, nec aliquid accidentaliter ponunt in divinis eo, quod nec unitas addit perfeccionem Deo, nec ei accidentaliter inest. Et similiter de aliis numeralibus est dicendum. Distinecio XXV. Reterea considerandum est, cum hoc nomen persona, . . . 1. Ista est distinccio 25a, in qua magister determinat de hoc nomine persona. Et est in summa distinccionis unica con- clusio ista: Hoc nomen persona aliquando capitur pro essencia, aliquando pro ypostasi, i. e. pro re, que est persona, aliquando pro proprietate personali. I 10 2. Unde, versus: 15 253 B vox persone varie4 tria signat, que sunt; i. e. subsistencia3 Ypostasis ac essencia proprietasque. 3. Et istam signacionem cognoscunt, qui sciunt, quod ly. persona' primarie signat personam, et secundarie essenciam, et 3°, sed valde remote, signat relacionem. Essen ciam signat dicendo Pater est persona, Filius est persona et Spiritus Sanctus est per- sona, i. e. essencia'. Et sic pro signacione secundaria et non primaria hec proposicio est vera 'persona est commune tribus‘. Unde dictum est, quod persona non est commune secundum esse ad tres ypo- stases, quia solum essencia et ea, que ad essenciam de per se primo pertinent, sunt communia secundum esse omnibus personis, non autem sic persona eo, quod est contra racionem, i. e. contra diffinicionem persone, quod communicetur secundum esse pluribus personis, cum persona sit incommunicabilis substancia pluribus suppositis eiusdem nature. 145D 25 30 §4. Dubitatur circa hanc distinccionem, utrum persona dicatur univoce de Deo et de creatura. Et videtur, quod 12) Codd.: predicamentales H. — 13) Codd.: om. I. — 1) Codd.: etc. add. D. 2) I: om. HD. — 3) I: om. Codd. — 4) Codd.: variare I errore. — 5) In Codd. in secundo versu. — 9*

Strana 132
132 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XXV., 4. — XXVI., 4. sic. Nam persona vere dicitur de Deo et de creatura, et non equi- voce, cum partes descripcionis persone, sive sint res sive inten- ciones, equaliter Deo et creature conveniunt. Nec eciam analogice, quia persona non per prius convenit Deo, quam creature, cum a creaturis hoc nomen persona est translatum ad Deum. — In oppositum sic: Supremas univocacio est in genere generativo; et cum Deus sit extra omne genus predicamentale, sequitur, quod nec persona convenit univoce Deo et creature, quia si sic, oporteret hoc fieri in genere predicamentali. Dicendum est, quod persona nec pure univoce, nec pure equivoce, sed analogice dicitur de Deo et de creatura Nam quantum ad esse prius convenit Deo, cum persona divina eternaliter prius est, quam creatura, in sua existencia. Sed quantum ad modum signandi, sive nominis inposicionem, prius dicitur de creatura, quam de Deo. Nomen enim persone prius fuit inpositum creature et exinde translatum est ad divina, ut tactum est in argumento. is Et patet, quod questio est falsa: ex ista racione scilicet, quod nichil est univocum Deo et creature, cum non possit Deo et creature 146A conpetere eadem racio sive diffinicio Ill essencialis, cum non potest Deus essencialiter diffiniri. Tunc ad argumentum: negatur secunda pars assumpti, et dicitur, quod persona, quoad esse, prius con- venit Deo quam creature etc.7 10 20 Distinecio XXVI. Unc de proprietatibus personarum, quas sepe racione com- memoravimus. .. . 30 1. Hec est distinccio 26a, in qua tractatur de proprie- 25 tatibus personarum. Et est summa hec. Primo hoc nomen ypo- stasis secundum Jeronimum venenum includit; 2°, quod tres sunt nociones sive proprietates trium personarum, quia generare Patris, generari Filii et processio Spiritus Sancti; 3° quod tantum unus est, naturalis Dei Filius, sed adopcione plures; 4° quod, quamvis sunt multa dona Dei, tamen Spiritus Sanctus appropriate; dicitur donum; 5° quod tota Trinitas dicitur Spiritus Sanctus, sed hoc est secundum substanciam et non relative; 6° quod licet Spiritus Sanctus dicitur relative ad Patrem et ad Filium, non tamen suis vocabulis e contrario correspondent. Unde, quamvis vere dicitur; 6) Codd.: summa H. — 7) I: sequitur D, om. H. — 1) Codd.: come I. — 2) Codd.: post tantum D, post naturalis H. — 3) Codd.: a proprietate I. — 4) Codd.: om. H.

Strana 133
Utrum persona dicatur univoce de Deo et de creatura. 133 Spiritus Sanctus Patris, non tamen dicitur Pater Spiritus Sancti, nec eciam dicitur Filius Spiritus Sancti, quamvis dicitur Spiritus Sanctus Filii. 2. De iam dictis sunt isti versus: supple: Spiritui Sancto procedere C generare Patri proprium, Nato generari ; Cristus naturale adopcione (Cristiani- predestinati) Filius est unus natura, munere plures ; i. e. Spiritum Sanctum Patris et Filii quamvis sint alia plura Pneuma Sacrum proprie donum nos dicimus esse. divisim i. e. Spiritus i. e. Sanctus Et Pater et Natus dicuntur flatus et almus, i. e. absolute dicendo Spiritus Patris Sed substantive, licet ad Patrem referatur 266 Spiritus S. vel donum (sc. nomen Patriss) non refertur ad Pneuma (sc. ut diceretur Pater Spiritus S.9) Pneuma Sacrum, tamen hoc non sic respondet ad ipsum. 3.) Notandum est pro ista distinccione, quodio pro- prietates sive nociones personales sunt quinque: sc. paternitas, innascibilitas in Patre, communis spiracio, que est communis Patri et Filio, filiacio in Filio, et processio in Spiritu Sancto. Quatuor ex hiis sunt proprietates, quia communis spiracio non est proprie proprietas, quia convenit duobus; modo proprietas propria convenit uni soli. 10 146 B 15 Item sciendum, quod nocio dicitur exinde, quia est prin- cipium noscendi personamii eo, quod ducit in noticiam persone, ut dictum est circa distinccionem quartam. Sed proprietas dicitur, in quantum distingwit, relacio, in quantum refert ad aliquid, pro- prietas personalis, in quantum constituit personam. — Item sciendum, quod ex hiis quinque nocionibus tantum sunt quatuor relaciones; nam innascibilitas non est relacio, nisi per reduccionem. — Item: tres sunt nociones personales, sc. constituentes personas. Nam communis spiracio et innascibilitas dicuntur nociones personarum, non autem personales, ut dicit S. Thomas. 20 25 §4. Dubitatur hic breviter, utrum relaciones in divinis sint res reales. Et arguitur, quod non. Nam si essent res reales, tunc vel essent substancie, vel accidencia; sed utrumque est inconveniens, quia si primum, tunc paternitas, filiacio, pro- cessio forent substancie vel substancia. Si primum, sequitur plu- ralitas substanciarum in divinis; si secundum, sc. quod essent 30 6) Codd.: distinecio add. H. — 7) Codd.: Cristianum I. — S) Codd.: om. H, Pater I. — 9) In his glossis aliqua (pauca) D vel H om.; pauca in I manu re- centiori addita sunt, pauca inepte abbreviantur. — 10) Codd.: et I errore. — 11) Codd.: in I inepte abbreviatum.

Strana 134
134 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XXVI., 4. — XXVII., 1. substancia, tunc quodlibet illorum predicabitur de qualibet persona, sicud predicatur substancia, et sic Filius esset paternitas, et Pater esset filiacio, et quelibet persona processio. Si vero dicitur, quod sint accidenciai,, cum formaliter predicantur de personis, sequitur, quod in personas divinas cadunt accidencia. Cuius oppositum magister deducit in presenti per Augustinum. — In oppositum arguitur sic: Si relaciones in divinis non sunt res reales et sunt, tunc solum sunt ab intellectu dependentes, nichilis preter intellectum in personis ponentes. Consequens falsum, cum nativitas Filii con- 146 C stituat eternaliter personam, il inexistens sibi aliqualiter, qualiter non inexistit Patri. 15 20 25 30 Sciendum est, quod secundum omnes doctores katholicos relaciones ponuntur in divinis, sed diversimode. Nam quidam dixerunt, quod nichil ponunt, nec in essencia, nec in personis intrinsecus, sed sunt quasi assistentes extrinsecus ex mutua habi- tudine persone ad personam. Alii dixerunt, quod ipse relaciones sive proprietates nichil sunt aliud, nisi ipse persone, que se ipsis distingwuntur. Unde Paternitas non est aliud quam Pater, ut dicunt; signanturia tamen huiusmodi relaciones in abstracto secundum modum emphatice locucionis, sicud solet dici 'rogo benignitatem tuam‘ i. e. te benignum. Alii dicunt communiter et vere, quod relaciones secundum rem sunt in personis, quia habent ibi aliquid, super quo fundantur, et tamen distingwuntur a personis. Sicud enim esse Patrem hominem habet fundamentum in ipso homine, et tamen distingwitur ab homine, sic paternitas in divinis est in prima persona, puta Patre, et tamen, ut relacio, distingwitur ab ipsa persona sive ypostasi; non tamen est accidens eius, sicud esse Patrem accidit homini, homo enim contingenter incipit esse et desinere pater pro tempore dato, persona autem divina prima eternaliter sine incepcione et desicione est Pater; analogice ergo conveniunt relaciones divine cum relacionibus creaturarum. Et quia creaturarum relaciones multe sunt reales, ut paternitas, filiacio, de necessitate oportet relaciones in divinis esse non solum ymagi- narias, sed reales. Et ad argumentum in oppositum, cum arguitur 'quia tunc vel essent substancie vel accidencia‘ dicitur, quod ne- utrum illorum, sed sunt persone relate sive ypostasesi4. 35 12) Codd.: et add. ID. — 13) Codd.: in I inepte abbreviatum. — 14) Codd.: sequitur aliud add. D.

Strana 135
Utrum relationes in divinis sint res reales. 135 Distinecio XXVII. Ic queri solet, utrum proprietates, quas Hilarius, ... F 1. Hec est di stinccio 27a, in qua 1° ostenditur se- 146D cundum Augustinum et Hilarium, quod tres sunt in Deo proprie- tates. Nam secundum Augustinum proprium est Patris, quod genuit Filium, Filii autem, quod sit genitus a Patre, et Spiritus Sancti, quod procedit ab utroque. Sed secundum Hilarium proprium est Patris, quod semper Pater est, Filii, quod semper Filius est, Spi- ritus Sancti, quod semper Spiritus Sanctus, sive donum, est. Sed iuxta alios paternitas Patris proprietas est et filiacio Filii et pro- cessio Spiritus Sancti; eedem tamen proprietates in locucionibus huiusmodi sunt signate. — 2°, quod hoc nomen Pater duo signat, sc. ypostasim et relacionem; similiter Filius et Spiritus Sanctus. Sed hec nomina paternitas', 'filiacio', processio' et hec verba "gignere', 'gigni‘ et procedere‘ relaciones et non ypostases signant. — Ex quo 3° patet, quod cum nomina relacionum ponimus in predicatis, nociones tantum ipsas significamus, non ypostases, ut cum dicimus Deus genuit', i e. habuit Filium, Deus genitus est, i. e. habet Patrem, et tunc omnia predicata subiectum limitant ad standum pro, ypostasi sive pro persona. — 4° quod licet Pater et Filius sint, nomina personarum, sunt tamen alia, que eis equi- valent, ut Genitor et Genitus, Verbum, Ymago. — 5° omne, quod secundum substanciam dicitur, non dicitur de una persona sine altera. Unde Augustinus dicit: »Quidquid in Deo ad se dicitur, »non dicitur alter sine altero« i. e. quidquid predicatur secundum se substancialiter, de utroque dicitur; ergo nec Pater est Deus sine Filio, nec Filius est sapiencia sine Patre substantive accipi- endo, sapienciam, non relative, ut dicitur Filius sapiencia Patris. — 6°, quod licet Deus, lumen, sapiencia et huiusmodi secundum substanciam dicuntur, et nunquam relative, aliquando tamen pro personis vel pro relativis accipiuntur, sed non relative, ut cum i. e.5 Filiuss de Patres dicitur Deus de Deo, i. e. Filius de Patre, lumen de lumine, Filius- de Patre- sapiencia de sapiencia, ill in subiecto pro una persona et in pre-l 147A dicato pro altera accipiuntur. Sed secundum nomina personarum nunquam dicitur illud de illo in eodem vocabulo, ut non dicitur Verbum de Verbo, nec Filius de Filio, quia huiusmodi nomina diversis personis convenire non possunt. — 7 concluditur, quod sicud nomina substancie, aliquando distincte unius persone intel- ligenciam faciunt, sic aliquandos duarum et aliquando tocius Trini- 10 15 20 25 30 35 1) Codd.: om. H. — 2) Codd.: per I. — 3) Codd.: sunt H. — 4) Codd.: capiendo H. — 5) H: om. DI. — 6) HI: om. D. — 7) I: om. HD. — 7) Codd.: substantive I. — 8) Codd.: ut 1.

Strana 136
136 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XXVII., 3. — XXVIII., 1. Pater, Filius, Pater, tatis. Exemplum primi: Deus generat. Exemplum secundi: Deus spirat. Pater, etro Filius, etio Spiritus Sanctus, Exemplum tercii: Deus est bonus. 2. De hiis dictis sunt isti versus: personarum Distinc.11 27a12 Augustinus et Hilarius D duo doctores in easdem proprietates quamvis aliis nominibus nominant i. e. Pateri2 sc. ypostasim et relacionem Sensu concordant; nomen Patris duo signat. Filius dum sumitur hoc nomen sapienciai2 Est substantive sapiencia cum Patreis Natus Atque relative Verbum Genitus quoque solus; Filius de Patre intelligis Personami4 tangis, dicens de lumine lumen'. Natusir est solus Verbum, solus12 Genitus, solus Fi- masculine (producendo) 16, quia neutraliter (corripiendo)15 lius, quia illa di- neutraliter cuntur non se- Dic, quod idem Pater, quod Natus, non tamen idem. dicitessen- cundum substan- ciam, sed ciam, sed relative, masculine et sic tantumjs personam16 uni conveniunt 7. 3. Pro ista distinccione et pro sequente est sciendum, 10 quod Filius Dei dicitur Verbum et dicitur Ymago, Verbum Patris et Ymago Patris. Verbum Patris, quia manifestans Patrem et omnia alia ; unde dicit Augustinus 6° De Trinitate, quod ipsum Verbum sit ars omnipotentis Dei, plena omnium racionum viven- cium. Dicitur autem Filius Dei Verbum ad similitudinem verbi interioris, ad cuius conpletam racionem tria concurrunt. 1m estis conversio ipsius intellectus ad intelligibile ; 2m est naturalis generacio similitudinis rei intelligibilis; 3m est ordo ad manifestandum se in illo vel sibii, ut quando aliquis loquitur alteri vel sibi. Non enim species rei quiescens in memoria verbum dicitur, sed species in- formans aciem cogitantis ab illa genita Sic Filius Dei est,o verbum intrinsecum mentis Dei Patris, quo Deus Pater intelligit omne 147 Bintelligibile; ] et est naturaliter generatum a Patre et tercio mani- festativum,1 sui et Patris. Pater autem non dicitur Verbum, quia non producitur ab aliquo, et Spiritus Sanctus eciam non dicitur Verbum, quia non producitur per modum nature ab alio. Et ideo dicunt communiter omnes, quod Verbum non dicitur essencialiter, sed personaliter. Dicitur eciam Filius Dei Ymago, quia ad imitacionem Patris,2 30 producitur. Unde Philosophus 6° Topicorum dicit, quod 15 20 25 9) Codd.: om D. — 10) Codd.: om. HD. — 11) D: om. HI. — 12) Codd.: om. H. — 13) Codd.: om. I. — 14) Codd.: persona I. — 15) Codd.: capiendo I pessime. — 16) Codd.: verba producendo oo personam om I. — 17) Codd. verba haec natus conveniunt in marg. addunt. — 18) Codd.: om. I. — 19) Codd.: ibi I. — 20) Codd.: post verbum I. — 21) Codd.: sui manifestativum add. D. — 22) Codd.: post producitur I.

Strana 137
Utrum verbum in divinis dicatur metaphorice an proprie. 137 ymago est, cuius generacio est per imitacionem; et iuxta hoc ymago plane solum Filio convenit. Et sic dicitur secundum Augu- stinum in textu huius distinccionis,s, quod solus Filius dicitur ymago. Unde Pater non est ymago sic dicta, quia non est ei gene- racio per imitacionem, similiter nec Spiritus Sanctus est sic ymago, cum eius esse non est per generacionem. Unde ad ymaginem tria24 requiruntur, sc. relacio — et sic filius est ymago patris, quia refertur ad patrem; 2° requiritur similitudo — et sic Filius Dei est similis Patri; 3° requiritur imitacio — et sic Filius,5 est ymago Patris, quia producit Spiritum Sanctum, sicud et Pater. — Et patet ex dictis, quod proprie et Verbum dicitur personaliter et Ymago. 4. Dubitatur hic, utrum Verbum in divinis dicatur metaphorice vel,s proprie. Et videtur, quod solum metaphorice,6 ex eo, quod sicud verbum mentale, vocale vel scriptum est in intellectu, ut mentale, et in sensu, ut vocale,7 vel scriptum, sic quodammodo verbum Dei Patris est in corde Patris eternaliter secretum et demum per eructacionem manifestatum iuxta illud Psalmi: »Eructavit cor meum verbum bonum,s«, ut eciam foret ad sensum in humanitate cognitum. Sed e contrario videtur, quod Verbum in divinis est proprie verbum, cum sit verbum, quod non 20 incipit, nec desinit esse prolatum. — Hic dicitur, quod verbum, prout in intellectu consistit, dicitur proprie de Filio Il et prius, 1470 quam de aliis; sed verbum sensibile, ut vocale vel scriptum, dicitur verbum metaphorice,9 10 15 Distinecio XXVIII. 25 Reterea considerare oportet, quod non tantum tres . . . 1. Ista est distinccio 28a, cuius summa est hec: 1° habetur, quod ingenitus tantum de Patre dicitur relative, et quod alia nocio est ingenitus, alia genitor; 2° habetur, quod Spi- ritus Sanctus dicitur 'non genitus', sed proprie non dicitur ingenitus, quia ingenitus dicitur secundum nocionem innascibilitatis et ori- ginis ; et 3° quod Ambrosius nolebat uti isto vocabulo genitus" propter hereticos Arrianos. 30 2. Et pro isto sunt hii versus: E sed et ingenitum‘ proprie Patrem voco solum,, Verum non genitus‘ dici quit, Spiritus almus. Voce sed ingeniti' non vult Ambrosius uti. 35 23) Codd.: diccionis I errore. — 24) Codd.: concurrunt et H add. — 25) Codd.: Dei add. H. — 26) Codd.: verba vel methaphorice om. I aberrans oculis. — 27) Codd.: mentale H. — 28) Codd.: et add. H. — 29) Codd.: sequitur etc. add. D. — 1) Codd.: sole I. — 2) Codd.: quid I.

Strana 138
138 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XXVIII., 3.—4. §3. Et 4° preter iam dicta habetur, quod sicud diversum est, ingenitum" et 'genitum', ita diversum est esse Patrem et esse Filium et esse Spiritum Sanctum, quia alia nocione Pater est Pater, quia paternitate, et alia Filius, quia filiacione etc. — Et 5° con- sequenter4 habetur, quod aliud est, quo Pater est, et aliud, quo Filius est; non tamen Pater aliud est, quam Filius, nec Filius aliud; est, quam Pater. Unde idem est Pater et Filius, sed non est idem esse Patrem et Filium. — 6° habetur, quod sicud soluss Filius dicitur Verbum et Ymago, ita solus dicitur 'nata sapiencia" vel genita'. Et nata sapiencia capitur ibi pro ypostasi, non pro- essencia. — Et ultimo habetur, quod licet ymago dicitur relative, ut Filius, aliquando tamen intelligenciam essencie facit, et tunc dicitur ad- se, i. e. absolute, et non relative. §4. Propter quod queritur hic, utrum ymago in divinis 15 dicatur essencialiter. Et videtur, quod non. Nam de racione yma- 147D ginis est, ut referatur realiter ad alterum, ut dictum est ] ins pre- cedenti distinccione. Sed essencia divina nec refertur realiter ad personas, nec ad creaturas, nec ad se ipsam, nec ads aliud,, quod non est: ergo non est essencia divina ymago. Item: ymago est alicuius ymaginati ymago et racione ymaginis est, quod sit ab illo exemplataio, cuius est ymago, et quia essencia divina penitus nullius est ymago eo, quod a nullo est exemplata, ergo non dicitur essencialiter ymago. — In oppositum videtur esse magister, allegans Augustinum in textu. Notandum est hic, quod ymago‘ proprie dicitur, ut in precedenti distinccione dictum ests, quod ad imitacionem alterius producitur; et sic tenetur solum personaliter et solum Filio con- petit. Alio modo ymago dicitur communiter, sc. illud, in quo aliqua se imitantur, et ut sic tenetur essencialiter et convenit essencie divine, quia in ipsa se persone imitantur. 3° modo ymago dicitur, ad cuius imitacionem aliquid,: producitur, et sic tenetur essen- cialiter et personaliter simul pro unitate essencie et trinitate per- sonarum, ad quarum ymaginem factus est homo iuxta illud Ge- nesis 1°: »faciamus hominem ad ymaginem et similitudinem »nostram«, sc. ut sicud nos sumus unum in essencia et tres in personis, sic homo interior efficiatur unum in esse et tres potencie. Unde magis proprie dicitur homo interior ymago sacratissime Trini- tatis, quia factus est ad Trinitatem ymago, quam12 ipsa Trinitas13 dicatur ymago. Ymago enim, ut dictum est, presupponit alterum, a quo fiat et ad cuius exemplar fiat. Et patet, quod questio est vera. 10 20 25 30 35 40 3) Codd.: esse add. H, et add. D. — 1) Codd.: communiter I errore. — 5) Codd.: post est H. — 6) Codd.: post Filius I. — 7) Codd.: a I errore. — 8) Codd.: om. I. — 9) Codd.: illud D. — 10) Codd.: exemplificata I ; ab illo add. ID. — 11) Codd.: in I inepte abbreviatum. — 12) Codd.: quam ID. — 13) Codd.: Trinitatis I errore.

Strana 139
Utrum imago in divinis dicatur essentialiter etc. 139 Ad raciones dicitur, quod omnes arguunt pro ymagine, ut proprie accipitur, et non pro illo, in quo aliqua se imitantur, et ad quod alia facta sunt. Unde in illo Sancte Trinitatis dicto148A ‘faciamus hominem ad ymaginem et similitudinem nostram' notum est velle Sanctam14 Trinitatem innuere, quod homo sit ymago Trinitatis et non, quod Trinitas sit ymago hominis, cum homo factus sit,5 ad formam Trinitatis et non Trinitas ad formam hominis. 5. Dubitatur 2°, utrum solum Pater dicitur ingenitus. Pro quo notandum, quod ly. ingenitum' propter negacionem inclusam potest accipi simpliciter negative, ut sic exprimatur: »ingenitum est, quod nullo modo est ab alio«. 2°, quod accipiatur infinitanter ita, quod ponat esse, sed privet signatum sui positivi, ut sic exprimatur: »ingenitum, i. e. quod est, non tamen per generacionem ab alio« et tunc connotat personam et signat carenciam geniti proprie sumpti. Et isto modo convenit Patri et Spiritui Sancto, quorum uterque est persona non genita; essencia autem divina non sic dicitur ingenita, quia non est formaliter persona. 3° modo ingenitum signat carenciam secundum genus geniti communissime sumpti; et tunc ingenitus idem est, quod subsistens, non productus. Et isto modo capitur a sanctis et convenit solum Patri, quia solus Pater est persona, que non est ab alia. — Et patet, quod ad istum sensum questio est vera et non ad primos sensus signacionis. Et hic dicit Augustinus 15° De Trinitate ca° 26°: »Pater »solus non est ab alio et ideo solus appellatur ingenitus.« Et no- tando, quod genitum communiter dictum est omne, quod est ab alio, sed genitum proprie dictum est, quod per generacionem est ab alio, 1° modo Spiritus Sanctus est genitum, 2° modo non, sed solum Filius. Opposito modo ingenitum communiter dictum est, quod est, et non est ab alio; et sic Pater estis proprie ingenitus; 2° modo proprie, utl privat proprie genitum, i. e. generacionem passivam; sic ingenitus est Pater et ingenitus est Spiritus Sanctus, et tantum valet, sicud non Filius, ut dicit Augustinus. Nec exinde sequitur, quod ingenitus non debeat poni propria nocio Patris propter negacionem, quam includiti7 10 15 20 25 148 B 14) Codd.: stantem I pessime. — 15) Codd.: est I. — 16) Codd.: post proprie H. — 17) Codd.: sequitur add. D.

Strana 140
140 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XXIX., 1.—4. Distinecio XXIX. 10 15 —T preterea aliud nomen multiplicem notans relacionem... E 1. Distinccio 29a, in qua primo habetur, quod preter nomina relacionem exprimencia, de quibus iam dictum est, est hoc nomen principium, quod relacionem inportat. Nam principium dicitur semper ad aliquid, quia ad principiatum; unde omne prin- cipium est principiati principium. Unde quelibet persona est prin- cipium omnium creaturarum, Pater principium Filii et Spiritus Sancti, Filius principium Spiritus Sancti et Spiritus Sanctus prin- cipium omnis creature. 2° habetur, quod Pater et Filius sunt unum principium. 3°, quod Pater et Filius ab eterno sunt principium, sed Spiritus Sanctus, licet ab eterno est, non tamen ab eterno est principium, quia est principium solum ad creaturas. Et tamen hii tres non tria, sed unum principium. 4° habetur, quod Pater et Filius eadem relacione dicuntur principium Spiritus Sancti, cui tamen nomen non est inpositum. 2. Super hiis sunt hii versus: 20 creatis Pater, Filius, Spiritus Sanctus 29a distinccio F est principium rebus trinus Deus unum; Augustinus: Pater est principium tocius divinitatis i.e. Spiritus, Sancti Pater et Filius Principium Nati Pater est, sed Pneumatis ambo. S. innominata i. e. relacioneg vel nocione Unum principium sunt una proprietate. 3. Circa hanc distinccionem queritur, utrum una persona divina sit principium alterius persone. Et videtur, quod non, quia si sic, tunc esset et causa alterius persone. Consequencia tenet ex 2° Methaphisice, ubi dicitur: »Principium semper4 est »causa posterioris«, et consequens videtur esse falsum, quia si 25 1148Cuna persona esset causa alterius, tunc esset prior altera persona, quod videtur esse contra illud Athanasiig: »in hac Trinitate nichil »prius«. — In oppositum est Augustinus et Magister in littera. Hic 1° sciendum est secundum Parisiensem, quod »omnes »communiter dicunt, quod nomen principii est in divinis respectu »persone alterius; sed non nomen cause, quia causa« inquit »vel »inportat extrinsecum, sicud efficiens et finis, vel intrinsecum, ut »materia et forma« ; 2° quia »omnis« inquit »causa naturaliter prior est »causato et quia illa prioritas non est in divinis, nec hoc nomen »principium inportat aliquid extrinsecum, nec intrinsecum, ut, ma- »teriam et formam, et ergo est principium in divinis, sed non causa« ; et iuxta illud dictum omnis causa est principium et non e con- verso. Sed quia, ut estimo, principium descriptive est, a quo prin- cipiatum habet esse, et causa similiter descriptive est, a quo habet esse causatum, videtur sequi, quod omne principium est causa 30 35 40 1) H: om. DI. — 2) Codd.: om. I. — 3) Codd.: post nocione, owisso vel H. — 4) Codd.: post est I. — 5) Codd.: Anathasii H. — 6) Codd.: nec H errore.

Strana 141
Utrum una persona divina sit principium alterius personae. 141 et omnis causa est principium. Et sicud in divinis est principium una persona alterius, sic et causa. Et pro isto dicit Augu stinus 83 questionum q. 18a: »Deus omnium, que sunt, »causa est«, qui autem omnium rerum causa est, eciam sue sapiencie causa est, nec umquam Deus sine sua sapiencia fuit-, ergo sempiterne sapiencie sempiterna est causa. Et in De que- stionibus veteris et nove legis ponit, quod Filius differt a Patre causalitate vel gradu. Item Johannes Os aureum super illo textu In principio erat Verbum‘ dicit, quod Pater precedit Verbum non natura, sed causa Intellexerunt isti Sancti, quod causa est, per quam habet esse causatum, et quia Filius habet esse a Patre, sequitur, quod Pater est causa Filii, sicud est et principium. Sed sicud non est principium extrinsecum ab extra principians, sic nec est causa ab extra causans. De isto dictum est supra circa distinccionem nonam. Et patet, quod questio est vera. Et conceditur argumentum, sed negatur falsitas con- sequentis. Unde nimis restringunt hoc nomen causa, dicentes, quod solum causa est essencialiter differencium, sic videlicet, quod omnis causa differat essencialiter a suo causato. Quomodo, rogo, per se superius esset causa sui per se inferioris, si ita foret? cum omne huiusmodi est eiusdem essencie cum eodem, et nemo philosophorum negat, quin genus substancie, hoc est ipsa substancia, est causa omnium individuorum per se sub ipsa existencium, cum sit res ipsis intrinseca, sine quas inpossibile est aliquod illorum esse. Patet ergo, quod Augustinus, Crisostomus et alii Sancti, dicentes in divinis esse causam ad alteram personam, non accipiunt causam essencialiter differentem, cum nulla persona divina differt ab alia essencialiter, sed dicunt causam esse, per quam habet essero causatum. Et alii negantes causam esse in divinis accipiunt causam essencialiter differentem, ett1 secundum illam restriccionem eciam bene dicunt et fundant se in illa descripcione cause : Causa est, cuius esse sequituri, aliud. Sed ex ista restriccione indubitanter sequitur, quod nullum superius est causa sui inferioris efficiens, formalis vel finalis; et similiter nullum inferius erit causa sui superioris : ubi ergo erit ordo essencialis rerum universi? §4. Utrum principium dicatur univoce de Deo, respectu persone divine, et respectu creature? Dicitur, quod non, sed ana- logice. Esse enim ab alio commune est persone divine et creature; sed alio modo persona divina est ab alia persona, et alio modo creatura, quia eternaliter sine faccione Filius est a Patre et Spi- ritus Sanctus ab utroque. Sed temporaliter cum faccione est omnis creatura a Deo; est ergo Deus principium effectivum, i. e. extra factivum, creature, sed non sic divine persone. Et revertitur iste modus dicendi ad priorem questionem. 10 15 148D 20 25 30 35 40 7) Codd.: om. I. — 8) Codd.: in I inepte abbreviatum. — 9) Codd.: post differt H. — 10) Codd.: om. H. — 11) Codd.: sed H. — 12) Codd.: ad add. H.

Strana 142
142 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XXX., 1.—4. 1149А IIDistinecio XXX. 10 Unt enim quedam, que ex tempore de Deo dicuntur etc.1... §1.) Distinccio 30a, in qua primo habetur, quod quedam relative dicuntur de Deo, que ei ex tempore conveniunt sine sui mutacione, ut creator, 'dominus', refugium', donator' et huiusmodi; 2° quod, cum Deus incipit dici relative, qualiter prius non dice- batur, hoc non est secundum accidens Dei sic, quod ei aliquid accidat, sed secundum accidens creature, ad quam dicitur relative, quia creatura imitatur non-Deus; 3° quod Spiritus Sanctus est donum et dator; et licet donum dicatur relative ad dantem, non tamen Spiritus Sanctus ad se ipsum refertur realiter, sed solum secundum appellacionem vel secundums racionem, quod non est inconveniens, sicud per relacionem ydemptitatis, cum dicitur idem eidem idem. 15 2. Super hiis sunt isti versus: 304 creator; dominus; refugium; G Deus est, cui conveniunt ex tempore quedam quod, mutet; eum; Verba relative, cui nil tamen accidit inde, S.6 acciditz i. e. relacio, Ymmo creaturis, quas mutat lacio talis. Spiritus; Sanctus; supple;: et donums creatura, illud donum; Spiritus; Sanctus; sumens, non dans variatur. dator ; Sic est Pneuma 3. Queritur hic, utrum omnia, que dicuntur de Deo ex tempore, dicuntur relative. Et videtur, quod sic. Nam si aliquid absolutum diceretur de Deo ex tempore, tunc illud foret unitum Deo temporaliter et non aliter, nisi per conposicionem, et per con- sequens Deus veniret in conposicionem. Consequens falsum, igitui et, questios. Item: Deus tali absoluto ante caruisset, et postmodum illud reciperet et sic foret perfeccior, quam prius; consequens iterum falsum, ergo vera, questio. — In oppositum sic: Homo vere dicitur de Deo ex tempore et non dicitur relative de Deo eo, quod sit substancia absoluta; ergo aliquid dicitur de Deo ex tem- pore, quod non dicitur de e0ro relative. Consequencia videtui esse nota et maior nota est ex scriptura et minorem tota con- fitetur philosophia: ergo questio falsa. Pro questione sciendum, ut vult Parisiensis in Scripto et Petrus de Tarantasia q. 1a, quod aliquid predicari de a5 aliquo contingit quadrupliciter: 1° per essenciam, sicud predicatur 149B diffinicio de suo diffinito et quelibet pars diffinicionis essencialis, ut homo est animal racionale mortale‘, homo est animal', 'homo 25 30 20 1) D: om. Codd. — 2) Codd.: om. I. — 3) Codd.: om. H. — 4) D: om. Codd. — 5) Codd.: om. I. — 6) H: om. Codd. — 7) D: om. IH. — S) Codd.. vera add. H. — 9) Codd.: post questio H. — 10) Codd.: Deo I.

Strana 143
Utrum omnia, quae dicuntur de Deo ex tempore, dicantur relative. 143 est racionale‘ et homo est mortale‘, si mortale est differencia hominis essencialis. 2° modo predicatur aliquid de altero per in- herenciam et hoc quoad accidencia absoluta, ut 'homo est albus', 'homo est quantus‘. 3° per causam, ut ‘dies est lacio solis super emisperio‘ (i. e. dies causatur a lato sole et a lacione solis super emisperio). Similiter cum dicitur: 'Christus est redempcio nostra" i. e. Christus causat redempcionem nostram. Et variatur ista pre- dicacio tercia secundum omnia genera causarum. 4° predicatur aliquid de altero secundum respectum, sive habitudinem, ut dicendo iste est dexter illi'. Primo modo nichil predicatur de Deori ex tempore,, quia nichil potest sibi esse essenciale, quod ex tempore predicatur. Similiter 2° modo nichil potest predicari de Deori, nisi mediante natura assumpta; non enim potest3 vere dici Deus albus', quantus', magnus', turbatus accidentaliter', nisi quia natura assumpta extitit sic mutata. Sed 3° modo multa predicantur de Deo. Unde Crisostomus dicit in Omelia: »Deus est omne »bonum«, quod intelligendum est in predicacione secundum causam efficientem quoad creaturas, quia Deus efficit omne bonum creatum, et e contra ex dictis sanctorum conceditur, quod omne bonum est Deus in predicacione secundum causam finalem, quia ipse est finis omnis boni creati. Similiter Deus est nostra beatitudo' et sic de multis. Nam in scripturis dicitur 'spes nostra', 'salus nostra', 'virtus nostra', 'paciencia nostra‘. 4° modo multa predicantur de Deo ex tempore, ut 'creator', 'dominus', refugium', 'donator', que signant divinam essenciam et quamlibet il personam et notant 1490 effectum in creatura et respectum, sive relacionem, in Deo secundum racionem. §4. Notandum eciam, quod que dicuntur ex tempore de Deo, sunt triplicia: quedam enim conveniunt toti Trinitati, ut Dominus', 'creator', refugium', "donator', 'Salvator', “factor' et huiusmodi; quedam vero duabus personis, ut 'missus', "datus‘ et huiusmodi; quedam tantum uni persone, ut 'incarnatus', flagellatus', 'maledictus et huiusmodi. — Istis notatis conclusio sit ista: Aliqua dicuntur de Deo ex tempore. Probatur. Deus dicitur 'homo', factor', 'creator' etc., et non eternaliter dicitur vere esse 'homo,4', factor', 'creator'; ergo ex tempore: ergo conclusio vera. Confirmatur. Creatura habet relacionem ad creatorem, et non eternaliter, cum non eternaliter erat creatura, ut huiusmodi, ergo ex tempore. Con- sequencia nota est, maior videtur verificari ex eo, quod omnis relacio secundum actum exigit duo extrema in actu existere. Unde non potest Deus, ut creator, referri ad creaturam, ut actuale prin- cipium, nisi creatura actualiter existente. Corellarium: aliqua dicuntur de Deo secundum accidens. Patet, quod dicuntur ex tempore; dicuntur autem secundum accidens, 10 15 20 30 35 40 11) Codd.: eo I errore. — 12) Codd.: post predicatur D. — 13) Codd.: post vere H. — 14) Codd.: post eternaliter ordine variato H.

Strana 144
144 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XXX., 5. — XXXI., 2. non quia accidit aliquid Deo realiter, sed quia accidit creaturis, et sic dicuntur per accidens, quia per aliud dicuntur de Deo. §5.) Conclusio 2a: aliqua dicuntur de Deo ex tempore, que non dicuntur relative. Probatur. Homo', passus', mortuus', 'glorificatus' dicuntur de Deo, et non relative: ergo conclusio vera15. Prima pars evidet ex fide, et 2a patet, quia homo est absolutum, similiter et reliqua: ergo conclusio vera. Corellarium: questio, ut proponitur, est falsa. Ad argumentum primum conceditur 1a pars et negatur 2a. 10 Ad secundum argumentum negatur consequencia. Nota pro regula, quod omne, quod dicitur de Deo propter creaturam, quodlibet tale dicitur de Deo ex tempore. 2°, quod omne tale dicitur de Deo secundum accidens. Sed adverte, quod aliquid dicitur secundum accidens tripliciter: uno modo, quod accidens prout ex opposito condistingwitur substancie; dicitur de aliquo vere, ut homo est albus,s“, homo est quantus', 'agens', paciens‘ et sic de aliis predicamentis; et taliter nichil dicitur de 149D Deo, ut Deus, secundum accidens. — 2° modo dicitur per accidens, quod convenit alicui per aliud vel per alterum, prout opponitur per se, ut albus edificat per accidens: et sic omnia, que dicuntur de Deo mediante natura assumpta, dicuntur per accidens, ut Deus patitur', Deus ambulat‘ et sic de aliis. — 3° modo dicitur per accidens, prout opponitur semper et necessario; sicud esse dicitur per accidens de creatura, quia non semper et non simpliciter ne cessario, ut Deus, existebat. Et isto modo omnia, que dicuntur de Deo ex tempore, dicuntur de eo secundum accidens, veli7 peri7 accidens,7, vel accidentaliteris: 15 20 25 Distinecio XXXI. 30 Reterea considerari oportet, cum tres persone equales, sibi, sint,... 35 §1. Distinccio 31a, in qua primo habetur, quod nichil sibi ipsi simile dicitur vel equale. Et tres persone divine dicuntur equales ad invicem et similes relative; non tamen equalitas vel similitudo est relacio vel nocio. — 2° quod Pater et Filius et Spiritus Sanctus sunt equales propter summam simplicitatem essencie et unitatem, et non secundum relacionem. — 3° quod quibusdam videtur, quod nomine equalitatis vel similitudinis non ponitur aliquid, sed removetur ita, quod Pater non dicitur Filio equalis, quia nec 15) Codd.: om. I, post ergo H. — 16) Codd.: asinus ID. — 17) Codd.: om. I. 18) Codd.: vel per causas add. I errore. — 1) Codd.: om. H. — 2) D: om. HI.

Strana 145
Summa distinctionis XXXI. exponitur. 145 est maior nec minor, et hoc propter essencie unitatem Similiter dicitur similis, quia non est in aliquo dissimilis, et hoc propter essencie simplicitatem. Et in isto magister non tenetur; magister tamen dicit moderate »videtur« inquit »quibusdam« — 4° habetur, quod Hilarius appropriavit, eternitatem Patri, dicens eternitatem esse in Patre. Quod Augustinus exponens dicit, quod ideo, quia Pater non habet Patrem, de quo sit, et quia eternitas caret principio ; ideo eternitatem appropriavit, Patri, qui non est ab alio. 2° speciem appropriat ymagini, i. e. Filio, dicens speciem in ymagine, i. e. pulchritudine, in Filio, qui est speciosus, forma pre filiisl hominum, in quo relucet pulchritudo omnium ydearum. 3° Hi- larius appropriat usum Spiritui Sancto dicens usum in munere, i. e. in Spiritu Sancto, quia Spiritus Sanctus est conplexus Patris et Ymaginis, i e. Filii, qui non est sine perfruicione, sine gaudio et sine karitate. Illa ergo dileccio, delectacio, felicitas vel beatitudo usus appellata est. — 5° habetur, quod Filius coequatur Patri, non autem Pater Filio, licet ei sit equalis, quia quod Filius est equalis Patri, hoc habet a Patre; sed quod Pater est equalis Filio, hoc non habet a Filio. — 6° habetur, quod eternitas, species sive pulchritudo, beatitudo, felicitas sive delectacio non pr prietates personarum distingwunt, seds ypostases; ostendunt. — 7° habetur, quod secundum Augustinum in Patre est unitas, in Filio equalitas, in Spiritu Sancto utriusque concordia. 8° habetur, quod Pater et Filius et Spiritus Sanctus sunt unum et unus Deus, sed non unus in persona. — Et 9° habetur, quod Veritas dicens »ego et Pater unum sumus« excludit duas hereses: nam dicens 'unum" excludit heresim Arrii, qui nolebat esse tres personas eiusdem sub- stancie vel essencie, et in hoc, quod dicit »sumus«, excludit heresim Sabellii, qui Trinitatem ponebat tantum nominum sine subsistenciai6 personarum. 150A 15 20 25 30 2. Et quantum ad aliqua iam dicta sunt isti, versus: i. H facit equalem Patri substancia Natum ; Patri, Filio, Spiritui Sancto i. e. eternitatem, speciem, usum subtiliss Inde fit Hilarius tria distingwendo profundus. manifestans sc. unitatem, equalitatem, concordiam Hec Augustinus pandens eciam tria ponit sc. Patri equalitatem e. unitatem Radicem numeri dans et paritatem Filio dicens Patris et Filii Nato, Spiritum connexum dans utriusque. 35 3. Queritur hic, utrum equalitas aliquid ponit in divinis. 150B Et arguitur, quod sic. Nam equalitas aliquid ponit in creaturis, ut patet secundum omnes philosophos; et equalitas est in divinis, 3) Codd.: appropriat H. — 1) Codd.: sponsus I pessime. — 5) Codd.: om. I. 6) Codd.: substancia IH. — 7) Codd.: hii H. — 8) Codd.: om. DH. 10

Strana 146
146 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XXXII., 1.—3. ut confitetur fides katholica, ergo perfeccius est in divinis, quam in creaturis. Sed perfecte existens in creaturis ponit aliquid: ergo existens perfeccius in divinis ponit aliquid. Consequencia tenet a minori ad maius. Et rogo, quid fides haberet pro obiecto cre- dendo equalitatem divinarum personarum, si nichil poneret equa- litas? — In oppositum videtur esse magister, dicens »quibusdam »videtur, quod nomine equalitatis vel similitudinis non ponitur aliquid, »sed removetur.« Notandum est hic, quod in equalitate, sicud et in similitudine tria considerantur, sc. fundamentum equalitatis, sc. quantitas, sicudio fundamentum similitudinis qualitas; 2°11 extrema, et 3° ha- bitudo relativa. Cum ergo equalitas non significet principaliter et primarie suum fundamentum, sc. quantitatem, nec aliquod ex- tremorum, relinquitur, quod signat habitudinem relativam et alia duo indirecte. Sed quia propinquius fundamentum equalitatis est unitas quantitatis eo, quod equalitas est duorum eadem quantitas, ex 5° Methaphisice, quam unitatem quantitatis consequitur respectus sive relacio, que per equalitatem formaliter inportatur, manifestum est, quod equalitas in divinis habet unitatem quan- titatis, non mole magne,, vel predicamentalis, reale fundamentum et sic equalitas in divinis ponit aliquid reale, quia unam quanti- tatem, que est essencia Patris et Filii. Sed quantum ad respectum sive relacionem, equalitas in Deo nichil reale ponit condistinctum 150 Cessencie et personis secundum communem il opinionem, sed solum 25 relacionem racionis, que fundatur in Deo, sc. super essencie uni- tatem et super extremis, sc. personis divinis, que eternaliter sunt equales. Ad racionem in oppositum dicitur, quod magister intendit, quod nomine equalitatis vel similitudinis non ponitur aliquid reale in divinis condistinctum essencie et personis, ut est,3 dictum. 10 15 20 30 Distinecio XXXII. 35 Ic oritur questio ex predictis deducta etc. ... H 1. Distinccio 32a, in qua primo habetur, quod Spiritus Sanctus est amor, quo diligunt se Pater et Filius et unitatem servant. 2° quod Filius sapiencia Patris dicitur, quia est sapiencia i. e. Filio2 genita de sapiencia, i. e. de Patre, et Pater est sapiens, non sapiencia genita. 3° quod quamvis Pater est Deus ingenitus et Filius Deus genitus, et Deus ingenitus non est Deus genitus, non tamen aliud 9) Codd.: ergo I pessime. — 10) Codd.: sed I. — 11) Codd.: 12 I errore. 12) Codd: magna I. — 13) Codd.: post dictum H. — 1) H: om. Codd. — — 2) Codd.: om. D.

Strana 147
Utrum aequalitas aliquid ponat in divinis? 147 est Deus ingenitus et aliud Deus genitus, nec alius Deus ingenitus, Filius alius genitus; sed idem Deus et unus Deus. Sic eciam sapiencia Pater genita non est sapiencia ingenita, sed alia est sapiencia genita, alia ingenita, non tamen due sapiencie, sed una sapiencia. 4° quod sicud dicunt quidam »Filius per se agit, non a se«, ita Filius debet dici sapiens per se, sed non a se; similiter debet dici Deus per se, sed non a se, vel de se. 5° quod tantum una, est sapiencia Patris, sed non dicitur uno modo. Nam sapiencia Patris dicitur genita, quia ipsam genuit, et sapiencia Patris alio modo dicitur ea, qua sapiensa est; una tamen sapiencia est, que est communis tribus personis. 6° quod dileccio, que est Pater et Filius et Spi- ritus Sanctus, est essencia divinitatis, et tamen Spiritus Sanctus est dileccio, que nec est Pater nec Filius; nec tamen ideo sunt due dilecciones in Trinitate. Ultimo habetur, quod Pater et Filius diliguntI se dileccione, que est Spiritus Sanctus, sed non solum illa, sed Pater diligit Filium per se, i. e. ea dileccione, que est ipsemet Pater; similiter Filius diligit Patrem per se, i. e. ea dilec- cione, que est ipsemet. §2.) Quantum ad aliqua istorum sunt isti versus: 10 150D 325 dileccio Spiritus Sanctus I nos transcendit, quod flamen Patris amor sit. sapiencia genita (in Filius supple;: Pater i.e. Filio ablativo casu) Non Pater est genita sapiencia, nec sapity ipsa sicuds perse est, sed non a ses, quia a Patre Filius Per se, non a se; dic, quod Natus sapit estque sed duobus, quias genita quoad quoad; essenciam; Filium et ingenita quoad Patrem Una Patris tantum sapiencia, non tamen uno 20 Nongdicitur uno modo, sed duo- bus, quia est di- leccio, que est essencia divina, et est dileccio, que est Spiritus Sanctus; sed nec est Pater nec Filiuss §3.) Queritur hic, utrum Pater et Filius diligunt se Spi- 25 ritu Sancto. Dimissis opinionibus dicendum, quod hec questio est vera, secundum Hugonem de Sancto Victore pro tanto, quia non tenetur ablativus »Spiritu Sancto« in habitudine cause, formalis, cuius racio est, quia omnis forma denominat illud, de quo dicitur; et Spiritus Sanctus non denominat Patrem et Filium. 30 Item forma habet racionem principii, cuius est forma, sed Spiritus Dicitur ipsa modo, velud et dileccio summa. 3) Codd.: post est H. — 4) Codd.: sapiencia H. — 5) Codd.: om. H. — 6) Codd.: om. I. — 7) Codd.: capit I errore. — 8) Codd.: verba sicud se et non 0 Filius om. H. — 9) Codd.: casue I. 10*

Strana 148
148 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XXXII., 3. — XXXIII., 3. Sanctus non habet racionem principii ad Patrem et Filium. Con- struitur ergo in habitudine effectus formalis, sicud cum dicitur: 'ignis calefacit calefaccione‘ ita, quod sit sensus: 'diligunt se Spi- ritu Sancto', i. e. spirant amorem, qui est Spiritus Sanctus, quo diligunt se. Et in proposito effectus accipitur large pro omni illo, quod est a principio, et formale pro omni illo, quod denominat. Pro quo declarando ulterius sciendum, quod quedam sunt forme, que insunt per modum inexistentis alii et non de- nominant nisi ea, in quibus sunt, ut quantitas, qualitas, albedo, 151A nigredo, iusticia et huiusmodi; quedam vero per modum lll pro- cedentis ab alio, ut accio, calefaccio, percussio et huiusmodi. Exemplum pro utroque: caliditas est in igne 1° modo, calefaccio vero 2° modo; ignis ergo calidus est caliditate et calefacit cali- ditate; et ibi 'caliditate' ablativus tenetur in habitudine cause for- malis: et ignis calefacit calefaccione, ibi 'calefaccione‘ tenetur in habitudine effectus. Agit ergo aliquid tribus modis, sc. forma, ut ignis calefacit caliditate vel calore, 2° accione utro ignisio calefacit calefaccione, 3° aliquo per accionem producto, ut ignis calefacit carbone vel flamma Sicud anima dicitur diligere voluntate, ut forma, dileccione, ut accione, et amore producto, sic vera est ista, quod Pater et Filius diligunt se Spiritu Sancto, quia est amor ab ipsis productus, quo diligunt se. 5 15 20 Unde sciendum 3°, quod difficultatem facit in questione ista hoc: quiai Pater et Filius non intelligunt se Spiritu Sancto, nec sunt Spiritu Sancto, quomodo ergo diligunt se Spiritu Sancto? Ubi sciendum, quod intelligere in divinis semper sumitur essen- cialiter, diligere vero quandoque essencialiter, quandoque nocio- naliter, sicud magister innuit in fine distinccionis huius, dicens eandem summam dileccionem esse Patrem et Filium et Spiritum Sanctum et sic essenciam divinitatis. Ubi accipit essencialiter, ut notum est, et dicit, quod Spiritus Sanctus est dileccio, que nec est Pater nec Filius, ubi notum est, quod accipit nocionaliter, et sic defectus vocabuli faciti, difficultatem Cum ergo duplex sit dileccio in Deo, sc. essencialis et nocionalis sive personalis, con- 35 surgit sepius difficultas. Unde si sequitur, utrum Pater diligit se Spiritu Sancto, dicitur, quod sic; non dileccione essenciali, sed 151B dileccione personali, quia diligere nocionaliter est spilrare Spiritum Sanctum sive amorem, qui est Spiritus Sanctus. Et quia ista sunt difficilia, sufficit questio ad presens. 25 30 10) I errore iteravit. — 11) Codd.: quod I. — 12) Codd.: post difficultatem H.

Strana 149
Utrum Pater et Filius diligant se Spiritu Sancto? 149 Distinecio XXXIII. Ost predicta interius considerari atque sub. tiliter in- quiri... 1. Distinccio 33a, in qua magister conparat ad invicem 'essenciam', personas‘ et proprietates‘. Et 1° ponit, quod pro- prietates personarum distingwunt et determinant personas et sunt in personis et in essencia; suntque ipsa essencia et persone ita, quod paternitas est Pater et essencia divina. Racio, quia Deus est omne id,, quod habet, excepto illo, ad quod dicitur relative, ut Pater habet Filium, non tamen est Filius. 2° ponit magister, quod proprietates aliter sunt in personis, aliter in essencia divina, quia essenciam non determinant, sed personas determinant et distingwunt. 3°, quod Pater generacionis proprietate, quia paternitate, Pater est, sed non Deitate sive divina essencia Pater est — et tamen pater- nitas est Deus sive divina essencia. Similiter de Filio, respectu filiacionis, et de Spiritu Sancto, respectu processionis, est intelli- gendum. 4°, quod iam dicta excedunt humanam intelligenciam. 10 15 §2. Undes versus: 332 K dic, quod sunt in personis proprietates; proprietates Hee quoque4 persone sunt et essencia summa: hominum et angelorum Sensum transcendit cunctorum, qualiter hec sunt. 20 3.) Queritur hic, utrum proprietates in divinis sint idem realiter cum essencia et personis. Videtur, quod non, quia se- queretur, quod paternitas esset filiacio, et sic Pater esset Filius. Consequens falsum, ergo et questio. Consequencia probatur. Nam si paternitas est; essencia divina, et filiacio est eadem essencia divina: tunc sequitur, quod filiacio est paternitas. 2° sequitur, 151C quod Pater Deitate esset Pater. Consequens iterum falsum ll per magistrum, sed consequencia probatur. Pater paternitate est Pater, ut dicit magister, ergo Pater Deitate est Pater. Consequencia tenet 30 ab eodem ad idem, vel ab inferiori ad suum superius. — In oppo situm est magister dicens, quod proprietates sunt persone et essencia divina sic, quod paternitas est Pater et essencia; similiter filiacio est Filius et essencia divina. Pro questione primo sciendum est, quod Porrotanuse dixit, quod proprietates non sunt essencia divina, nec eciam persone; videlicet, quod paternitas nec esset Pater nec essencia divina; 25 35 1) Codd.: om. H; supplevi reliqua ex Lomb. — 2) Codd.: om. H. — 3) D: om. HI. — 4) Codd.: que I errore. — 5) Codd.: esset I. — 6) Codd.: loco Porretanus (= Gilbertus de la Porée).

Strana 150
150 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XXXIII., 3. — XXXIV., 3. sicud paternitas Sortis nec est Sortes, nec species humana. Sed postea in consilio Remensi retractavit. Alia opinio dixit, quod pro- prietates in divinis sunt essencia divina et persone, re et racione. Unde posuit, in divinis tantum essenciam et personas, et cum diceretur paternitas, dixit, quod ponitur abstractum pro concreto. Et quia neutra istarum opinionum vera est, ideo oportet dari medium, sc. ut proprietates sint essencia et persone realiter, sed differant ab essencia et personis formaliter. Unde sicud Aristoteles tangit opinionem antiquorum de universalibus dicens, quod quidam dixe- runt, quod universale et singulare sunt penitus idem, nec re nec racione unum differens ab altero, quidam vero, quod differunt essencialiter et secundum racionem. Quarum opinionum utraque est falsa, sed tercia media dicens, quod universale et suum sin- gulare sunt idem essencialiter et differunt racione sive formaliter. Nam idem sunt homo specificus et Sortes, quia eadem essencia, sed alia est racio hominis specifici, quia predicabilitas de multis, alia veros racio Sortis, quia individualitas. Sic, in proposito idem sunt essencia divina, Pater et paternitas, sed alia racio est essencie, 151Dquia communicabilitas trium personarum, alia racio Patris, quia 20 distingwi et generare, alia racio paternitatis, quia distingwere. Et patet, quod questio ad istum sensum est vera. Ad argumentum negatur prima consequencia et consequenterio negatur probacio eius, quia medium est commune utrique ex- tremorum. Ad secundum negatur igitur consequencia; ad proba- cionem: Pater paternitate est Pater, ergo Pater Deitate est Pater negatur consequencia. Et quando dicitur ab eodem ad idem, con- ceditur; 'ergo consequencia bona‘: negatur argumentum. Nam arguitur ab inferiori ad suum superius, quod inferius est proprius modus subiecti, quia proprietas, et per consequens argumentum non valet11. 10 15 25 30 Distinecio XXXIV. 35 Redictis est adiciendum, quod quidam perversi... 1. Distinccio 34a, in qua 1° habetur, quod tres per- sone distingwuntur proprietatibus, sunt tamen unum in essencia. 2° quod cum dicitur: Filius est, quod Pater est, debet intelligi secundum essenciam et non secundum personalitatem. 3° quod usus Sanctorum admisit, istam locucionem 'una essencia est trium, personarum', 'tres persone sunt unius essencie', non tamen ad misit istam 'unus Deus est trium personarum‘ vel ‘tres persone 7) Codd.: proposuit I. — 8) H: om. DI. — 9) Codd.: sicut I errore. — 10) Codd.: in I inepte abbreviatum. — 11) Codd.: Sequitur distinccio 34 add. D. — 1) Codd.: adiuisit I. — 2) Codd.: trinum I.

Strana 151
Utrum proprietates in divinis sint idem realiter cum essentia et personis. 151 sunt unius Dei, ne in prima Deus crederetur esse creator perso- narum, et in secunda, ne persone crederentur esse res possesse Dei. 4° habetur, quod sicud essencia dicitur de Deo secundum substanciam, ita potencia, sapiencia et bonitas, et que dicuntur secundum substanciam de Deo, dicuntur simul de omnibus personis et de qualibet singillatim. Ex quo patet, quod in Trinitate est summa perfeccio, quia non est in ea aliud potencia, aliud sapiencia, aliud bonitas. 5° habetur, quod licet in Deo sit idem penitus po- tencia et sapiencia et bonitas, tamen Patri appropriatur potencia, ne ut in creaturis putaretur Pater inpotens, Filio appropriatur sa- piencia, ne putaretur minus sapiens, Spiritui Sancto appropriatur bonitas, ne tumidus pultaretur. 6° habetur, quod hoc vocabulum 152A 'omousion,' non est vitandum et tantum valet, sicud consubstan- cialis, vel eiusdem substancie. Unde Filius dicitur omousion Patri, i. e. unius eiusdemque substancie cum Patre. Ultimo habetur, quod nomina translative dicta de Deo, ut speculum, splendor, caracter, figura et huiusmodi, racione alicuius similitudinis sunt dicta, ex qua similitudine intelligencia katholica est sumenda. 10 15 2. Pro iam dictis aliquibus, sunt hii versus: L supplens aperit, quod doctor Hilarius inquit: Est non — dico — trium personarum Deus unus; i. e. creaturis ne putaretur ut creatura inpotens Factis dissimilem docet esse potencia Patrem sc. facit dissimilem Spiritum Sanctum Et bonitas Flatum, sic et4 sapiencia Natum. i. e. eiusdem substancie supples: esse; Nomen omousion vitandum non credo tibi. 20 §3. Dubitatur hic, utrum convenienter conceditur ‘Tres 2s persone sunt unius essencie‘. Videtur, quod non. Nam secundum Philosophum 1° Ethicorum dicitur: »eadem est racio unius »solius et simpliciter, ut unius hominis et hominis« ; sed non bene dicitur, quod sint tres persone essencie; ergo nec bene dicitur, quod sint tres persone unius essencie. Consequencia videtur tenere a convertibili ad convertibile. — In oppositum est magister in littera. Dicendum est, quod questio est vera et est construccio secundum habitudinem cause formalis. In Deo enim respectu eius, quod in ipso est, non invenitur, nisi habitudo cause formalis et4 efficientis, large sumendo causam formalem et efficientem, prout supra dictum est secundum sanctos doctores, sc. pro illo, a quo aliquid, habet esse; non enim in divinis est causa efficiens re- stringendo ad causatum factum, cum nulla persona in divinis sit facta. Unde construccio in divinis respectu divinorum vel est se- 30 25 40 3) Codd. semper omovsion (= ôuoobctog). — 4) Codd.: om. I. — 5) Codd.: om. H. — 6) D: in I scriptor om., in H in textum accepit.

Strana 152
152 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XXXIV., 5. — XXXV., 2. cundum habitudinem cause efficientis, ut cum dicitur Filius Patris', 152B vel 2° secundum habitudinem cause formalis, ut cum dicitur 'tres persone unius essencie'. Unde propter istud non bene dicitur 'tres persone unius Dei', quia ibi Deus non videtur signare per modum forme, sed magis videtur construccio possessiva, sicud dicendo tres4 homines unius regis. Et ex simili causa non bene dicitur 'unus Deus trium personarum', quia ibi in nomine 'unus Deus‘ inportatur habitudo principii creantis, vel gubernantis, ut tangitur in littera Magistri. §4.) Utrum potencia conpetenter approprietur Patri, sa- piencia Filio et bonitas Spiritui Sancto? Dicitur, quod sic. Nam attribucio, sive appropriacio alicuius appropriati fit per assimila- cionem, quam habet ad proprium persone, cui appropriatur, po- tencia autem habet assimilacionem cum proprio Patris ; Pater enim est principium Filii et Spiritus Sancti, et potencia dicit racionem principii; sapiencia similiter habet assimilacionem cum Filio, in quantum Verbum procedit per modum intellectus (intellectus autem per sapienciam perficitur). Item: tam sapiencia, quam verbum dicit aliquid pertinens ad cognicionem intellectualem. Item: Spi- ritus Sanctus procedit per modum voluntatis, cuius voluntatis ob- iectum est bonum, et ideo bonitas Spiritui Sancto appropriatur. Item: appropriata est potencia Patri ad excludendum errorem, ne Pater celestis propter antiquitatem ad modum patris carnalis in- potens putaretur ; sapiencia vero appropriatur Filio, ne quasi propter iuventutem insipiens putaretur; et quia Spiritus videtur sonare in tumorem et in inpetuositatem, appropriatur Spiritui Sancto bonitas, ne tumidus, inflatus et inpetuosus putaretur. §5.) Utrum de Deo dicatur aliquid metaphorice vel trans- lative? Dicitur, quod sic. Unde conveniens est, ut nobis divina 152 Csensibilibus similitudinibus ll designentur. Primo et principaliter propter altitudinem divinorum, que sunt ab humano incomprehen- sibilia intellectu eo, quod capacitatem excedunt nostri intellectus. Quia ergo non possumus veritates divinorum altissimas secundum earum modum proprium percipere, ideo oportet, quod secundum capacitatem nostram debilem nobis in similitudine proponantur. Capacitas autem nostra sive modus cognoscendi secundum statum huius vies est a sensibilibus, adro intelligibilia pervenire et a posteri- oribus ad priora, quia, ab effectibus ad causas : ideo convenienter nobis divina sub figuris et similitudinibus sensibilibus proponuntur, ut ex cognitis ad incognita veniat animus et consurgat. Et hinc dicit Apostolus Romanorum 1°: »Invisibilia enim ipsius5 »a creatura mundi per ea, que facta sunt, intellecta conspiciuntur.« Et Philosophus dicit, 1° Posteriorum, quod omnis doctrina et omnis disciplina intellectiva ex preexistenti fit cognicione. 2° pro- 5 10 15 20 25 35 40 7) Codd.: creaturis D, creacionis H. — 8) Codd.: vite I, in Hrasum. — 9) Codd.: sensibus I. — 10) Codd.: I om., in D a d2 adscriptum.

Strana 153
Utrum de Deo dicatur aliquid metaphorice? 153 ponuntur divina sub similitudine sive; in parabolis propter veritatis occultacionem, ut maligni non intelligant audientes, sicud testatur Salvator Matth. 13° dicens, ut inpleretur prophecia Ysaie dicentis: »Auditu audietis et non intelligetis; videntes videbitis, et »non videbitis. Incrassatum est enim cor populi huius et auribus »graviter audierunt et oculos suos clauserunt, ne quando videant »oculis et auribus audiant et corde intelligant et convertantur et »sanem eos.« 3° proponuntur divina sic propter occultacionem veritatis propter infideles et veritatis detractores, ne irrideant et conculcantes veritatem ad11 detrac|cionem se convertant. Et hinc Salvator Matth. 7° dicit: »Nolite sanctum dare canibus, neque »mittatis margaritas vestras ante porcos, ne forte conculcent eas »pedibus suis et conversi dirumpant vos.« — Et tantum sit de illis. 152D Distinecio XXXV. Um, supra disseruimus atque plura diximus, etc.3 ... 15 1.) Distinccio 35a, in qua 1° habetur, quod sapiencia vel sciencia Dei, cum sit una et simplex, tamen propter varios effectus dicitur presciencia sive4 providencia, disposicio, predesti- nacio vel previdencia. — 2° habetur, quod presciencia sive pre- videncia est de bonis et, malis tantum futuris, disposicio de faci- endis, predestinacio de salvandis; providencia est gubernandorum, sciencia vero omnium temporalium et eternorum. — 3° quod pre- sciencia, disposicio, predestinacio, quantum ad id, quod dicunt, quia idem quod divina sciencia sunt, dato, quod nullum esset, in quantum tamen respiciunt futura, non essent, si nichil esset futurum. — 4 quod omnia dicuntur esse in Deo et fuisse ab eterno, quia antequam essent facta, fuerunt in Dei sciencia. — 5° quod omnia sunt Deo presencia, non solum ea, que sunt pre- sencia, sed eciam preterita et futura. 20 25 §2. Et quoad iam dicta sunt hii versus: 30 356 M sic disponit Deus et predestinat; et si Nulla futura, forent, nullarums prescius esset. Hoc distingwe : sciens tamen hec eque foret, ut nunc. supple: scit, Nam sicud preterita, presencia sic, que futura. 11) H ex corr.: et DI. — 1) Codd.: Dum H. — 2) H: dixerimus ID. — 3) D: om. HI. — 4) Codd.: om. DI. — 5) Codd.: de add. H. — 6) I: om. Codd. — 7) Codd.: om. I. — 8) Sic codd. — 9) Codd.: om. D.

Strana 154
154 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XXXV., 3. — XXXVI., 3. I5ЗА 10 15 20 25 30 §3.) Queritur hic, utrum sciencia est in Deo. Videtur, quod non, quia omnis sciencia ponit in sciente habitum aut actum elicitum; sed non sic est de Deo, cum omnis habitus vel actus elicitus est posterior illo, cuius est: ergo questio falsa. Consequencia videtur de se nota et totum antecedens videtur esse verum ex dictis philosophorum. — In oppositum est tota scriptura et magister in littera. Sciendum est hic, quod duplex est Deiio sciencia, sc.I ab- soluta et respectiva. Absoluta sciencia Dei est ipsa divina essencia, qua cognoscit se eternaliter ad intra; sciencia vero Dei respectiva est sciencia, qua scit res ad extra, que est relacio Dei ad scitum vel aggregatum ex natura divina et relacione ad res scitas. Et sic dicitur sciencia Dei absoluta et respectiva, sicud dicitur potencia Dei absoluta et potencia Dei ordinata. Loquendo de sciencia Dei absoluta dicitur, quod non distingwitur ab eius essencia. Unde sciencia illa non ponit in Deo habitum aut actum elicitum, sicud ponit sciencia in creaturis racionabilibus, quia claudit contradic- cionem Deum esse et non prius naturaliter cognoscere scitum, antequam illud sit. Omnis autem creatura quidquam sciens pre- supponit scitum esse tamquam causam sue sciencie, neque eo ipso, quod scibile est, scit ipsum actualiter distincte, sed oportet, quod transmutetur a Deo gignente in ipso noticiam actualem. Unde sciendum adhuc, quod videtur Deum habere duplicem scienciam de qualibet creatura: unam, que est absolute necessaria, cum sit suum intelligere terminatum ad scitum secundum esse intelligibile; et aliam, que est contingens, terminata ad scitum secundum esse existere; et illud scire non est Dei intelligere; nullum enim Dei intelligere terminatur ad existenciam creature principaliter, sed ad eius ydeam, a qua habet esse; et primumii scire rei secundum esse intelligibile vocatur sciencia simplicis in- telligencie, sed secundum vocatur sciencia visionis, ut patet per S. Thomam 1a parte Summe12 q. 9a articulo 5°. — Ex quo videtur patere, quod quotlibet,3 sciencie14 Dei de actuali exi- stencia creature insunt Deo contingenter, quamvis nulla talis possit a5 sibi accidentaliter inesse, cum claudit contradiccionem Deum aliquid 153 Bincipere vel 1 desinere scire. — Ex quo ulterius patet, quod Deus eternaliter est eque sciens, quia eternaliter omnisciensi5 sicud et omnipotens. Et patet, quod Deus scit, quidquid scivit. Et patet, quod questio est vera, et in contrarium argumentum factum in assumpto est negandum, cum sciencia Dei, ut dictum est, nec ponit habitum in Deo, nec actum elicitum, sicud ponit in creaturis racionabilibus, philosophi ut deducunt.16 40 10) Codd.: post sciencia I. — 11) Codd.: principium I errore. — 12) Codd.: om. H. — 13) Codd.: quodlibet I. — 14) Codd.: in I inepte scriptum. — 15) Codd.: et add. I. — 16) Codd.: etc. etc. add. D.

Strana 155
Utrum scientia sit in Deo? 155 Distinecio XXXVI. Olet hic queri, cum omnia dicantur esse in Dei cognicione,... 1. Distinccio 36a, in qua determinatur de existencia rerum in Deo. Unde 1° habetur, quod licet omnia dicantur esse, in Dei cognicione et sciencia, non tamen dicuntur esse in Dei essencia, ne intelligantur esse eiusdem essencie cum Deo. — 2° habetur, quod Deus cognoscit bona et mala, sed bona per approbacionem et mala per reprobacionem, et quia bonorum est auctor;, ideo dicuntur esse in Deo, malorum vero non est auctor, ideo mala non dicuntur esse in Deo. — 3° habetur, quod omnia bona dicuntur esse ex ipso, per ipsum et in ipso. — 4° habetur, quod omnia facta dicuntur ex Deo, sed non omnia dicuntur de Deo. Unde illa dicuntur esse ex Deo, que facta sunt ex Deo; sed illa sunt de Deo, que sunt de substancia eius. §2.) Super hiis habentur isti versus: 10 15 i. e.6 essencie 361 N5 non nature proprie, que scit Deuss, insunt, peccata mala4 Inque Deo non sunt mala: nam, quamvis sciat ipsa, suppleg: mala malorum Non tamen approbat hec et non est auctor eorum. illa proposicio illam proposicionem utcelum est ex Deo, non de Deo nong e converso. Ex sequitur de, quando Deo das, non vice versa. 3.) Queritur hicg, utrum Deus cognoscit mala. Et videtur, 20 quod non. Nam si Deus cognoscit malum, tunc vult esse cognitum malum, et si vult esse cognitum malum, tunc vult esse malum; et si vult esse malum, tunc bonum est esse malum, et per con- sequens bonum est malum. Il — In oppositum est magister in 1530 littera. 25 Pro isto est sciendum, per quem modum Deus cognoscat- malum; constat enim, quod non per se, quia in cognicione per se oportet cognitum uniri cognoscenti, vel per suam essenciam, vel per similitudinem; malum autem, ut huiusmodi, nec habet essenciam, nec similitudinem. Videtur ergo, quod malum cognoscitur per bonum. Dicit enim Philosophus, quod auditus per speciem vocis presentatam cognoscit silencium. Et Augustinus 12° De civitate Dei ca' 8° dicit, quod, nisi haberemus speciem lucis, non cognosceremus tenebras, non quod species lucis presentata visui ducat per se in cognicionem tenebrarum, sed quia speciei habitus existens in ymaginaciones facit cognoscere, quid sint tenebre. Cum enim ymaginor, quid sit lux, et non video,, apprehendo, 30 35 1) D: om. Codd. — 2) Codd.: post Dei H. — 3) Codd.: actor I errore. — 4) Codd.: om. H. — 5) Codd.: Ni I. — 6) Codd.: om. I. — 7) Codd.: 2 add. annot. in I. — 8) Codd.: ymagine I. — 9) Codd.: et add. I.

Strana 156
156 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XXXVI., 4. — XXXVII., 3. 10 15 1153D 25 quid est tenebra, quia privacio lucis Et simili modo est in mo- ralibus, quia dum mens percipit, quid est bonum, quia conformitas legis Dei, et percipiens actum aliquem sine conformitate huiusmodi apprehendit malum eo, quod malum, sc. peccatum, est dictum vel factum vel concupitum contra legem Dei, ut diffinit peccatum Augustinus 22a Contra Faustum. — Secundo sciendum, quod Deus dicitur nescire peccatum. Unde nescire dicitur dupli- citer: Uno modo metaphorice, i. e. ad modum nescientis se habere, et ita nescire idem est, quod reprobare, et sic Deus nescit mala, ymmo et peccatores, quos reprobat Matth. 25°: »Amen, dico »vobis, nescio vos.« Alio modo nescire dicitur ignoranciam rei habere etro scire noticiam rei haberero et isto modo Deus habet noticiam malorum non per se, ut dictum est, sed per speciem habitus oppositi sicud tenebre per lucem cognoscuntur, ut Dyo- nisius1 De divinis nominibus libro 3° ait. §4.) Utrum illa, que Deus cognoscit, sint in Deo? Pro quo sciendum, quod hec preposicio in' coniuncta diversis diversas habitudines notat. Unde aliud est esse in sciencia Dei, aliud est esse in sciencia divina. Nam esse in sciencia Dei est per scienciam cognosci; et quia Deus cognoscit bona et mala, ideo sunt in Dei sciencia; sed esse in essencia signat esse per modum forme Unde esse in essencia divina est subsistere vel esse id, quod est divina essencia. Et ideo solum persone divine et proprietates et que dicuntur secundum substanciam de Deo, dicuntur esse in essencia divina; et illa insunt Deo ab intrinseco soli, ut inmensitas, eter- nitas, omnisciencia, omnipotencia, que indubie non ponunt in Deo, nisi eius nudam essenciam. Alia tamen sunt, que insunt analogice omni persone divine et creaturis, que quamvis non ponant aliam essenciam preter Deum, tamen extra Deum ponunt exemplaria analogica, communicancia in tali communi cum Deo exemplante12, cuiusmodi sunt perfeccio, bonitas, sciencia, potencia, intelligencia, volencia, ordinancia et quotlibet similiais. 30 Distinecio XXXVII. 35 Uoniam demonstratum est ex parte, quomodo omnia, ... 1. Distinccio 37a, in qua 1°, habetur, quod Deus inmutabiliters est in se existens et in omni re presencialiter, po- tencialiter et essencialiter, sine sui diffinicione et in omni loco sine circumscripcione4, sed in sanctis est excellencius, quia habitans 10) Codd.: verba et € habere om. I aberrans oculis. — 11) Codd.: dya- bolus I. — 12) Codd.: exemplant I. — 13) Codd.: etc. add. D. — 1) Codd.: om. I. — 2) Codd.: post habetur I. — 3) Codd.: post est I. — 4) Codd.: circumspeccione I pessime.

Strana 157
Utrum omnia, quae Deus cognoscit, sint in Deo. 157 per graciam ; — 2° quod esse ubique est; solius Dei proprium; 3° habetur, quod ubicunque Deus habitat, ibi est, sed non — ubicunque est, ibi habitat; — 4° quod Deus, antequam res create essent, in se erat; — 5° quod Deus est inhabitator quorundam non cognoscencium, ut parvulorum, renatorum, et quorundam cog- noscencium, ut cognoscencium sanctorum, et quorundam non est inhabitator, ut philosophorum malorum; — 6° quod homo nequit scire ad plenum, quomodo ubique est Deus; — 7° quod sicud solis radii non contaminantur sordibus, in quibus sunt, ita divina essencia ubique, existens nullis sordibus maculatur; — 8° quod 10 omne corpus est in loco dimensive, sed spiritus creatus lil est in 154A loco diffinitive, non dimensive eo, quod determinat sibi locum sine circumscripcione4 molis. 2. Super hiis habentur- isti versus: per graciam creaturis per potenciam, essenciam O Deus in sanctis habitat, sed in omnibus extat, creature Deus Que cum non essent, in se fuit ac habitavit. puer, renate per intellectum per graciam bonus, unde malus non Parve, Deum non scis, sed habes; sed philosophus scit. i. e.s ubique ab homine Undiquè quomodo sit Deus, hoc sciri modo non quit; i. e.9 quamvis in cloacaio Cum sit ubique Deus, remanet tamen inmaculatus. Tempora cuncta loco remanet Deus ens sine motu. §3.) Quia dictum est, quod Deus est in omnibus rebus, ideo dicitur, quod hoc est propter perfeccionem creatoris et propter inperfeccionem creature; propter perfeccionem creatoris, quia cum sit infinitus, igitur non potest diffiniri, i. e. finiri aliquibus terminis, et incircumscriptibilis, igitur non potest aliquo loco coequari; igitur necesse est ipsum per omnem creaturam diffundi. Similiter hoc requiritur propter indigenciam creature, que propter inperfeccionem nec se ipsam nec aliam potest conservare in esse; ideo oportet, quod in omni re sit divina operacio conservans ipsam in esse. Operacio autem divina idem est, quod virtus divina, et virtus divina idem est, quod essencia; igitur oportet, quod in quacunque re unum est, quod sit et reliqum. Cum ergo Dei potencia, pre- sencia et essencia sint eadem res, sequitur, quod in quacunque re est Deus potencialiter, in eadem est et essencialiter; non solum illo modo, sicud causa in causato, sed per essenciam penetrans 35 quamlibet rem. Quidam enim concedunt, quod Deus solum est causaliter in creaturis, quia causat eas efficienter, sicud est doleator 154 B in dolio, vel sutor in sotulare, quia illum efficit, sed non solum 20 52 30 37 15. 5) Codd.: post Dei H. — 6) Codd.: est add. I. - 7) I: sunt HD. — s) Codd.: om. I. — 9) D: om. Codd. — 10) Codd.: H ante eciam, post etc. add.

Strana 158
158 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XXXVII., 4. — XXXVIII. 2. sic Deus, sed ipse efficiens rem est totus in illa re per suam essenciam. Unde vere Deus est in omnibus creaturis per potenciam, presenciam et essenciam, sed in omnibus sanctis per graciam et in Christo per unionem, sc. ypostaticam, qua unitur Verbum huma- nitati. Per essenciam dicitur esse in omnibus creaturis, quia est intimus omnibus influens eis esse per potenciam, quia cooperatur operibus rerum per presenciam, quia oportet operantem esse pre- sentem, ubi operatur. Vel melius sic: per presenciam dicitur in omni re, in quantum tamquam extra assistit, cuilibet rei per potenciam, in quantum quamlibet rem conservat per essenciam, in quantum quamlibet rem penetrat ad intra. Et isto modo dicitur esse equaliter in omnibus rebus; sed quoad operacionemi2 crea- turarum non dicitur esse equaliter in omnibus, quia in aliqua plus operatur, sicud dicit Apostolus: »Plus omnibus laboravi, non »autem ego, sed in me Christus.« §4. Utrum Deus sit ubique et solum ipse? Videtur, quod non: primo, quia si esset ubique, tunc vel eternaliter esset ubique, vel inciperet esse ubique. Ad primum sequitur creaturarum eter- nitasis et ad secundum sequitur Dei mutacio; sed utrumque est inconveniens, ergo questio falsa quoad primum. — 2° sic: tempus est ubique, materia prima est ubique et mundus est ubique; ergo non solum Deus est ubique: ergo secunda pars questionis falsa. Et antecedens patet per Philosophum 4° Phisicorum di- centem: »Idem tempus est in mari et in celo«; et de materia patet per Commentatorem 1° Celi; et de mundo patet per 25 totum14 vulgus, quod dicit, quod ubique est mundus. — In oppo- 154Csitum est magister cum dictis Sanctorum dicens, quod proprium est solius divinitatis esse ubique. Notandum est hic, quod esse ubique propriissime est re- plere omnem locum et a nullo loco contineri, sed omnem replendo continere; et illo modo solum Deus est in loco ubique; 2° modo esseis ubique est non secundum se totum replere omnem locum, sed secundum partem unam sui esse in uno loco et secundum aliam in alio; et sic mundus est ubique; 3° modo esse ubique est mensurare quamlibet rem creatam secundum prius et posterius sui; et sic tempus dicitur esse ubique; 4° modors esse ubique est esse consecutive intrinsece cum suis causatis; et sic materia prima dicitur esse ubique, quia ubicunque est materiatum. Et universalia dicuntur esse ubique, quia ubique sunt eorum singularia. Et patet, quomodo Deus est ubique. Ad argumentum conceditur, quod Deus incipit esse ubique, sed sine sui mutacione, ut dicit Magister in17 littera. 7 §5) Utrum Deus sit localis? Dicitur, quod non, quamvis sit in omni loco: esse enim localem proprie est sequi leges loci, 10 15 20 30 35 40 11) Codd.: assit I errore. — 12) Codd.: in I inepte scriptum. — 13) Codd.: om. I. — 14) Codd.: in H omne, in I omne superscriptum. — 15) Codd.: post ubique D. — 16) Codd.: om. H. — 17) H: om. ID.

Strana 159
Utrum Deus sit ubique et localis? 159 que sunt contineri, mensurari, servari, terminari, que Deus non recipit a loco, ymmo pocius ipsa efficit in loco. Unde Deus dicitur esse extra omnem locum, non per separacionem a loco et distan- ciam, sed per indeterminacionem sive excessum inmensitatis. §6.) Utrum angelus sit in loco? Dicitur, quod sic. Sed sciendum, quod aliquid est in loco incircumscriptive, sic videlicet, quod est totaliter in aliquo loco et tamen est eodem modo in alio et non finitur, nec circumscribitur a loco, nec solum Deus est in loco. 2° modo aliquid dicitur essers in loco diffinitive et non circumscriptiver9, sic,o videlicet, quod est in aliquo loco totaliter et non in alio, et non commensuratur loco; et illo modo angelus dicitur esse in loco. 3° modo aliquid dicitur esse in loco, quod circumscribitur a loco, quia habens magnitudinem molis commen- suratur loco; et isto modo dicitur corpus, esse in loco. 7. Sunt alie questiones circa angelos, sc. utrum angelus movetur subito vel successive, et utrum possit esse simul in diversis locis, et utrum plures angeli possunt esse simul, in eodem loco, et utrum angelus moveatur de loco ad locum, et utrum angelus in motu suo transeat medium..., quas questiones deducere est magis tempus inutiliter consumere, quam prodesse. Igitur dormiant in pace omnes,3. 154D 15 20 Distinecio XXXVIII. [Une ergo ad propositum revertentes cepto, ... 1. Distinccio 38a, in qua primo habetur, quod pre- sciencia Dei et sciencia non sunt causa rerum, nec res sunt causa presciencie et sciencie Dei, nisi causa 'sine qua non‘; — 2° quod presciencia Dei cum beneplacito est causa bonorum, sed non causa malorum; — 3° quod presciencia Dei non potest falli. Unde cum dicitur: non potest aliter res se habere vel evenire, quam sit prescita a Deo', si intelligatur coniunctim, verum est; si distinctim, falsum est. 25 30 2. Unde, versus: 38 create presciencie P res causa Dei non sunt precognicionis, presciencia non est causa rerum Ac e converso, nisi causa sit hoc, sine quo non; peccata, causat Non, mala, que prescit, causats Deus, ac bona tantum. in sensu conposito Est inpossibile prescita Dei fieri non: inpossibile est prescitum non fieri prescitum inpossibile est non fieri Coniunctim verum, divisum dic fore falsum. 35 18) Codd.: est I. — 19) Codd.: circumspectiue I pessime. — 20) Codd.: sed I errore. — 21) Codd.: post esse H. — 22) Codd.: post possunt D, om. I. — 23) H: om. DI. — 1) Codd.: om. H. — 2) Codd.: om. I. — 3) Codd.: post Deus D.

Strana 160
160 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XXXVIII, 3. 3. Utrum presciencia Dei inponit necessitatem futuris 155A contingentibus? Arguitur, quod sic. Nam Ill quodcunque futurum contingens Deus prescivit, illud necessario scit, et per, consequens illud necessario erit. Consequencia videtur tenere, quia si non ne- cessario illud futurum contingens erit, tunc Deus illud non ne- cessario scit; et antecedens patet, quia in presciencia sua Deus non potest falli secundum Augustinum De civitate Dei libro 5°. — In oppositum: si presciencia Dei inponit necessitatem futuris contingentibus, tunc nu lum erit contingens ad utrumlibet. Consequens contra Philosophum in multis locis, ergo que- stio falsa. Sciendum ergo primo, quod presciencia est precognicio rei future, priusquam presens fiat, et hanc quidam negabant. Sed contra illos est illud Sapiencie 10°4 : »Inpiis autem usque in »novissimum sine misericordia ira superveniet«. Presciebat enim »Deus et futura illorum.« Et hinc dicit Augustinus De civi- tate Dei, libro 5°: »Ut confitemur summum et verum Deum, »ita voluntatem summamque potentem ac prescienciam eius con- »fitemur.« — Secundo sciendum secundum Boecium in fine De consolacione, quod duplex est necessitas, sc. absoluta et condicionata. Absoluta iterum duplex, sc. simpliciter absoluta, et illa est necessitas;, qua res est et nullo modo potest non esse ; et ab ista dependent omnia contingencia. Alia necessitas est non simpliciter absoluta, qua res est et non potest non esse, postquam cepit esse; et ista necessitas conpetit cuilibet perpetuo, quod in- cepit esse Isto modo necesse est mundum esse et Deum hominem esse et quemlibet spiritum creatum racionalem. Necessitas autem condicionata est necessitas dependens ex causa precedente, qua posita non potest effectus non esse, vel non sequi, consequens so ads antecedens: ut quamvis mere contingens est me moveri-, tamen, dum ego curro, necesse est me moveri-; similiter: quamvis mere 155Bcontingens est Sortem salvari, tamen, si bene finierit, necesse est ipsum salvari. — Tercio sciendum, quod futurum contingens est, quod nunc non existit, sed postea existet; tale autem est multiplex, quia tale vel, conparatur ad causam, que necessario producit effectum secundum naturam — ut ortus solis diem, et illud futurum dicitur contingens, sed necessarium ex natura — vel causa producit effectum, ut in pluribus, ut flos fructum, et illud vocatur futurums natum. Aliquando producit effectum rarumio, sicud homo generat monoculum et tale, futurum dices contingens rarumio- Aliquando causa habet sen equaliter indifferenter ad agendum vel non agendum, et tale futurum est actus liberi arbitrii et vocatur contingens ad utrumlibet. — 4° notandum, quod tres sunt opiniones de Dei presciencia: 1a que negat esse Dei prescienciam, quam 10 15 20 25 35 40 4) Codd.: XIX. 1. in Vulg. — 5) Codd.: post illa I. — 6) Codd.: et I. — 7) Codd.: in I male scriptum. — 8) Codd.: in I contingens superscriptum. — 9) Codd.: contingens add. H. — 10) Codd.: rerum H. — 11) Codd.: esse H.

Strana 161
Utrum praescientia Dei imponat necessitatem futuris contingentibus. 161 tenuit Cicero; quem redarguens Augustinus in 5° libro De civitate Dei inquit: »Eo animum Ciceronis angustia coartat »religiosum, ut unum eligat e duobus: aut non esse aliquid in »nostra voluntate, aut esse prescienciam futurorum, quoniam »utrumque, arbitratur esse non posse, sed si alterum firmabitur, »alterum tolli. Si elegerimus voluntatis arbitrium, tolli prescienciam »futurorum; ipse itaque, ut vir magnus et doctus, et vite humane »plurimum ac peritissime consulens, ex hiis duobus eligit volun- »tatis arbitrium, quod ut confirmavit, negavit prescienciam futu- »rorum. Atque dum vult facere liberos, facit sacrilegos. Religiosus »autem animus utrumque eligit,a, utrumque confitetur, et fide »pietatis utrumque confirmat.« Ecce 1a opinio et solucio eius. — 2a opinio est, que ponit prescienciam, que cum sit infallibilis, in- ponit necessitatem simpliciter et sic aufert liberum arbitrium. Contra hanc 1 dicit Augustinus ubi supra: »Vitam Dei vel pre- »scienciam Dei sub necessitate non ponimus, si dicamus necesse »est Deum semperi4 vivere et cuncta prescire‘. Sicud nec potestas »eius minuitur, cum dicitur mori fallique non posse : sic enim hoc »dicitur, ut pocius, si posset, minoris utique esset potestatis. Recte »quippe omnipotens dicitur, qui tamen mori fallique non potest; »dicitur enim omnipotens faciendo, quod vult, non faciendo, quod »non vult; quod eirs si accideret, nequaquam esset omnipotens. »Unde propterea quedam non potest, quia omnipotens est. Sic »eciam, cum dicimus necesse esse, ut cum velimus, libero velimus »arbitrio, et verum procul dubio dicimus et non ipsum arbitrium supple: coaccionisi6 i. e. tolliti6 »liberum necessitati subicimus, que adimit libertatem « — Ex quo dicto eciam trahitur 3a opinio de presciencia, que dicit, quod7 presciencia Dei est et tamen non inponit necessitatem rebus: omnia enim sic precognoscit esse eventura, sicud eventura sunt, quorum multa contingenter eveniunt. Ista tangit Bonaventura in Scripto, distinccione 38a, articulo 2°, q. 1a. 10 155C 20 25 30 Ex quibus patet, quod posita presciencia Dei nec tollitur libertas arbitrii nec necessitate absoluta omne futurum contingens eveniet, nec necessitate coaccionis homo peccat vel bene operatur, quia ex primo non demereretur et ex 2° non mereretur. Stet ergo sanctissima Dei prescienciais, que non cogit peccare dicente Augu- stino De civitate Dei libro 5°: »Non ideo peccat homo, »quia Deus eumi9 peccaturum esse prescivit, qui si nolit, omnino »non peccat.« Stet eciam liberum arbitrium sine necessitate (ab- soluta et coaccionis) ad peccandum; stet eciam meritum ex bona 40 voluntate liberi arbitrii proveniens; stet et malorum demeriſtum 155D ex iniqua voluntate progrediens; ut boni ex Dei presciencia et 35 12) Codd.: utrumlibet H. — 13) Codd.: elegit H. — 14) Codd.: post est I. 15) Codd.: om. I. — 16) Codd.: in H in textum irrepserunt, D om. — 17) H: quia ID. — 18) Codd.: ante Dei I. — 19) Codd : in I errore cum. 11

Strana 162
162 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XXXIX., 1.—3. 10 15 merito accipiant gloriam et mali ex demerito in dampnacionem decidant sempiternam. Tunc ad questionem dicitur, quod in uno sensu est vera, puta in isto : presciencia Dei inponit necessitatem, sc. condicionatam futuris contingentibus. Unde dicit Bonaventura, ubi supra: »In prescito non est necessitas absoluta, sed necessitas consequencie, »quia necessario sequitur Deus prescit,o hoc, ergo hoc erit'.« Hec ille. In alio autem sensu questio est falsa, sc. in isto presciencia Dei inponit necessitatem, sc. absolutam vel coaccionis futuris contingentibus', quia ex illo sensu sequeretur, quod,1 nullum esset contingens ad utrumlibet, quod est contra liberum arbitrium et per consequens contra scripturam et contra Philosophum. Primum autem argumentum est pro primo sensu, questionis et conceditur recenter, quod omne,, quod Deus necessario prescit, quod illud necessario erit; sed non sequitur: ergo necessario simpliciter ab- solute vel necessario coacte. Sed necessario condicionaliter, ut concedunt, quod omnia, in quantum prescita, sunt necessaria. Nec multum volo solicitus esse de Dei presciencia, qualiter necessitat vel non necessitat, cum sim vermis abscondita Dei non valens percipere, sed debeo esse solicitus, ut sciam nunc,a bene vivere et,4 prescientem Deum michi Dominum propicium invenire,5. 20 Distinecio XXXIX. Reterea queri solet, utrum sciencia Dei possit, augeri, etc., 1. Distinccio 39a: 1° continet,, quod Deus simul et 25 inmutabiliter scit omnia, et ex hoc eius sciencia non potest augeri, vel minui, sicud nec eius essencia; 2° habetur, quod potest Deus prescire, quod nunquam fiet, sicud potest facere, quod nunquam faciet; 3° habetur, quod Deus scit omnia et curam habet de omnibus I156A creatis, sed aliter de racionabilibus et aliter ill de irracionabilibus; so et 4° in fine habetur, quod predestinacio est de salvandis. 2. Unde, versus: 35 Q nequit augeri minuiave sapiencia summi. Quod nunquam fiet, prescire Deus bene posset; Scit pariter cuncta; racione vigencia vero Possidet atque regit et sic specialiter hec scit. Tantum salvandos predestinats hiis quoque dando. 20) Codd.: prescivit H. — 21) Codd.: om. I. — 22) Codd.: men I errore. — 23) Codd.: post bene I. — 24) Codd.: om. I. — 25) Codd.: etc. add. D, sequitur alia distinccio add. I. — 1) Codd.: om. H. — 2) Codd.: om. HD. — 3) Codd.: 6) Codd.: pre- continetur 1. — 4) Codd.: mini I. — 5) Codd.: scit I male. — destinavit H male.

Strana 163
Utrum Dei providentjae subsint omnia. 163 §3.) Queritur,, utrum Dei providencie subsunt omnia. Et videtur, quod non: nam eterna et preterita et mala non subsunt divine providencie eo, quod providencia est solum gubernandorum, ut dictum est distinccione 35a. Sed eterna, preterita et mala non sunt per Deum gubernanda, igitur illorum non est Dei pro- videncia. Et patet per Commentatorem 12° Metaphisice, quod non: cuius motivum est, quia, cum Deus sit inmutabilis, non habet providenciam, nisi inmutabilium, cuiusmodi sunt genera, species et res incorruptibiles. Item: illa, de quibus Deus habet providenciam secundum ipsum Commentatorem, non exeunts cursum suum, sed particularia exeunts : ergo etc., — In oppositum sic: Deus gubernat omnia et non sine providencia, ergo questio vera. Maior patet ex fide, minor arguitur: nam da, quod Deus gubernet omnia sine providencia; et sequeretur, quod Deus gubernat omnia sine gubernancia. 10 15 Sciendum est,, quod Deus regit totum universum, sicud princeps seculi regnum suum, qui primo habet curam de regno, 2 2° habet curam diversa statuere in illo, 3° curat unicuique tribuere, unde posset in suo officio stare et finem consequi, quem prin- cipaliter rex intendit, 4° habet curam, ut precepta sua regnicole exequantur. Sic Deus circa universum, sed multo perfeccius, quam rex seculi, operatur. 1m vocatur cura, 2m disposicio, 3m providencia, 4m gubernacio et quodlibet postremum presupponit primum. Hiis positis providencia potest taliter diffiniri: providencia est propositum conferendi rebus necessaria, unde possint consequi finem suum. Dicitur autem propositum' ad differenciam preconsideracionis ab solute; dicitur rebus' et 'consequi finem suum‘ ad differenciam Dei, cui nichil confertur, nec est ordinatus ad aliquem finem. Tria prima, sc. cura, disposicio, providencia, sunt eterna; gubernacio autem temporalis, quia presupponit res productas 20 1 56В 30 Conclusio prima: eterna non cadunt sub divina providencia. Probatur; eterna non indigent aliquo, ut consequantur finem suum, cum sint ipse met finis ultimusro: igitur conclusio vera. Ante- cedens probatur per Philosophum 1° Celin: nam si eterna indigerent, ipsa essent misera et per consequens corruptibilia et sic nec eterna. 35 Conclusio 2a: casualia,, mala et ad utrumlibet contingencia subsunt divine providencie. Probatur. Omniais illa a14 Deo sunt provisa, ut universum consequatur debite finem suum, ergo con- clusio vera. Consequencia tenet ex 5 diffinicione providencie, ante- cedens patet, quia nichil eorum fit preter intencionem Dei, cum 40 7) Codd.: om H. — 8) Codd.: in I primum male scriptum, non correctum; alterum ab 12 correctum. — 9) Codd.: om. I. — 10) Codd.: vlterius I errore. — 11) Codd.: coli I. — 12) Codd : causalia DI. — 13) Codd.: post illa I. — 14) Codd.: om. H. — 15) Codd.: a H.

Strana 164
164 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XXXIX., 4. — XL., 4. sit eorum causa universalis, licet fiant preter intencionem cause particularis; ut14 exempliis gracia de casuali si fodiens inveniat thezaurum, hoc esti7 preter intencionem fodientis et preter in- tencionem reponentis thezaurum, uterque tamen illorum est causa invencionis, ita tamen, quod fossio non dependet a reposicione, nec e converso; sed istud non tollit divinam providenciam, sed magis attestatur, cum ipse sit causa universalis illius invencionis, sicud reposicionis et fossionis. De malis nature et pene eciam patet, quod subsunt divine providencie, nam corrupcio est malum nature et ordinatur a Deo in bonum nature, cum ad hoc Deus ordinavit corrupcionem unius, ut sit generacio alterius et malum pene in bonum iusticie punientis et malum mortis occasionaliter in bonum mortis generaliter. Et par est racio de contingentibus ad utrumlibet. §4. Sed dubium est, utrum providencia sit omnium iam 15 156 Cdictorum equaliter. Et videtur, ll quod sic. Nam Sapiencie 6° dicitur: »Equaliter est illi cura de omnibus.« In oppositum videtur, quod non, quia non equaliter providet bobus et hominibus, ex eo, quod dicit Apostolus: »Non est ei cura de bobus« sc. tanta, quanta de hominibus. 20 25 30 Sciendum, quod aliqua sunt a Deo previsa, provisa, intenta et ordinata, sicud sunt omnia bona; alia sunt previsa, provisa, ordinata, sed non intenta principaliter, sicud sunt mala culpe, cum non habeant de se racionem finis. Et ergo dicetur hic, quod bonorum et malorum culpe non est providencia equaliter, sed omnium bonorum sanctorum est ei cura equaliter, quoad crea- cionem, ut sint per creacionem, 2° ut bene sint per gubernacionem. 1m facit eis per se, 2m per creaturas. De racionabilibus est ei cura excellencior; quia non solum, ut sint per creacionem et bene per gubernacionem, quoad naturalia, sed providet eis, ut bene sint recta per eius specialia precepta et bene vivant in gracia et con- sequantur premia gloriosa. 35 Tunc ad questionesis dicitur, quod 1a est faisa, ut deducit racio de eternis; de ceteris vero declaratum est. Ad 2am dicitur, quod ad primum sensum est vera, sed ad 2m est falsaig: patet ex declaracione2o. 16) Codd.: verbi H. — 17) Codd.: om. I. — 18) Codd.: questionem H. — 19) Codd.: ut add. H. — 20) Codd.: sequitur predestinatorum D.

Strana 165
Utrum praedestinatio imponat necessitatem praedestinatis et quorum sit? 165 Distinecio XL. Redestinatorum nullus videtur posse dampnari etc.... 1.) Distinccio 40a, in qua habetur primo, quod pre- destinacio est preparacio gracie ad salutem consequendam, 2° quod non potest predestinatus dampnari, quamvis predestinatus potest dampnari. Prima intelligitur coniunctim, 2a vero divisim. — 3° quod reprobacio est presciencia iniquitatis quorundam, et preparacio dampnacionis eorum ita, quod ab eterno Deus iniquitatem et penam reproborum prescit, sed iniquitatem non preparat, penam vero eternam preparat. — 4° habetur, quod sicud predestinacionis effectus est gracie apposicio, ita reprobacionis eterne quodammodo effectus est obduracio ; obdurat autem Deus non inmittendo maliciam, sed non I inperciendo graciam. — 10 156D §2. Unde, versus: R prescitorum dampnari nemo quit: istud Coniunctim verum, divisim, dic fore falsum. Non miserando Deus reprobare malos prohibetur. 15 3. Dubitatur, quorum est predestinacio. Pro quo sci- endum, quod predestinacio capitur 1° communiter pro prepara- cione premii sive boni sive mali; et sic dicit Augustinus malis penam predestinatam. — 2° capitur proprie pro preparacione premii tantum boni; et sic predestinacio est racionalis creature, ut angeli et hominis, et includit tria: 1m est divinum propositum eternum, 2m est medium, quo finis aquiritur, sc. collacio gracie in presenti, 3m est habitacio glorie in futuro Quoad primum predestinacio est causa et non effectus, sicud predestinancia, que est activa eleccio et collacio gracie in presenti et glorie in futuro. Sed quoad duo postrema predestinacio est effectus incipiens esse in creatura ra- cionali temporaliter. 20 25 §4. Queritur 2°, utrum predestinacio inponit necessitatem so predestinatis. Dicitur distingwendo necessitatem in simpliciter ne- cessariam et condicionatam, ut dictum est distinccione 38a quod inponit necessitatem 2° modo dictam. De necessitate autem 1° modo dicta nichil volo asserere, sed sicud dixi de presciencia) volo conari, ut possim bene vivere et sic in spe finem predesti- nacionis humiliter expectare. Est enim predestinacio occultissimum Dei propositum, ad quod quis conatur racionibus plus accedere, tanto se gravibus cogitacionibus invenit agitari. Unde ego miser quociescunque de mea predestinacione cogito, tocies graviter pertimesco. Hoc tamen ex plana fide scio, quod Salvator noster 35 40 1) D: om. Codd. — 2) Codd.: om. H. — 3) Codd.: in H disiunctim, ab h1 in divisim correctum.

Strana 166
166 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XL., 6. — XLI., 2. non gratis passus est miserias et mortis supplicium, sed ut eosa, qui similiter vixerunt, secundum vires suas .. beatitudinem con- sequantur, qui vero sic vivere neglexerunt, eternaliter condempnentur. Unde si predestinacio inponeret necessitatem simpliciter dictam, 157Asecundum Il. S. Thomam De veritate theologie libro 1° c a° 30° multa sequerentur inconveniencia. Nam »frustra prepo- »nerentur bonis premia et malis supplicia. Item: iniuste premiarentur »boni et iniuste punirentur mali. Item: malorum nostrorum Deus »auctor esset. Item: nec sperandi nec supplicandi ulla esset racio. »Item: evacuaretur libertas arbitrii, que se habet ad utrumlibet. »Item: nec bona facientes essent laudabiles, nec mala facientes »essent vituperabiles. Propter hoc stultus est, qui dicit: »volo- »facere, quid placet, quod si salvari debeo, salvabor, vel si damp- »nari debeo, dampnabor,« sicud, stultus est infirmus, quis dicit-: »volo comedere et bibere, quid placuerit, quod si curari debeo, »curabor, vel si non debeo moriar«, sic enim inutilis esset me- »dicina. Sane si Deus permittit liberum arbitrium, quod se habet »ad utrumlibet, in malum cadere hoc non permittit, nisi iuste. »Rursus si per graciam preveniats nulli facit iniuriam. Cum ergo »Deus malos dampnat et reprobat, operatur secundum iusticiam.« Hec S. Thomas. 10 15 20 5.) Utrum predestinatus potest dampnari? Magister dicit, quod sic in sensu diviso. Sed non potest predestinatus dampnari in sensu conposito, quia non potest simul inesse eidem predestinacio- et dampnacio,, nec predestinatus sub racione, qua predestinatus, potest dampnari; et est modus loquendi solum logicalis. Sicud dicunt sophiste 'sedens potest currere', 'album potest esse nigrum" et tamen non potest sedens currere, nec album esse nigrum eo, quod illa opposita 'sessio' et 'cursus', 'albedo‘ et 'nigredo‘ non possunt simul poni secundum idem in eodem, sed divisim pro- diversis temporibus. Sed si est par racio, nescio; nam predestinacio 157B non sic variero et suc cessive potest inesse eidem, sicud sessio et cursus. Et 1 ergo sine logica huiusmodi, sive preponantur termini sive non, supponendo cum Deo illud: [et2] si Deus vellet michi ex infinita gracia respondere querenti, utrum predestinatus potest dampnari, ipse scit, quid responderet, cui comitto hanc difficultatem, donec cognoscam omnes predestinatos in novissimo die. 25 30 35 40 §6.) Utrum reprobacio aliquid addit super prescienciam? Ubi notandum, quod in reprobacione tria sunt, sc. previsio iniqui- tatis ab eterno, 2m obduracio, i. e. subtraccio gracie in presenti, 3m preparacio pene eterne in futuro; sicud e contrario in pre- destinacione sunt tria: 1m est previsio bonitatis ab eterno, 2m pre- 4) Sic HDI: anacoluthus q. d.? — 5) Codd.: sic I errore. — 6) Codd.: om. H. — 7) Codd.: dicens H. — 8) Codd.: premiat H. — 9) Codd.: salvacio, quod in D et H correctores in dampnacio correxerunt; in I mansit incorrectum. 10) Codd.: variare I errore. — 11) Codd.: om. I. — 12) Codd.: om. H.

Strana 167
Utrum reprobatio aliquid addat praescientiae 167 paracio gracie in presenti, 3m collacio gracie in futuro. Dicitur ego, quod reprobacio, quantum ad primum, nichil addit supra pre- scienciam; et quoad secundum non addit aliquem effectum po- sitivum. Et sciendum, quod obduracio spiritualis capitur ad simili- tudinem obduracionis corporalis. Unde sicud duriciam in corpo- ralibus triplex proprietas sequitur, sc. inhabilitas ad suscipiendum inpressionem, 2° stabilitas ad permanendum in se, 3° fortitudo ad resistendum, sic tripliciter dicitur cor hominis, i. e. mens, ob- durari: primo per inhabilitatem ad suscipiendumi3 graciam et sic est passio consequens culpam; 2° per firmam adhesionem peccato, et sic est culpa vel culpam gravans hominis pertinacis ; 3° per rebellionem divinarum inspiracionum et mandatorum Dei, et sic est speciale peccatum, quod (prochdolor) ut plurimum in clericis dominatur, qui sciunt legemi, sed non faciunt legem. Sed ve duro cordi, quoniam dampnacionis malleo conteretur. 10 15 Distinecio XLI. I autem querimus meritum obduracionis[ et, misericordie,...] 157C 1.) Distinccio 41a, que 1° continet, quod gracie, que homini datur ad iustificacionem, nulla sunt, merita et multo minus 20 ipsius predestinacionis, qua ab eterno predestinavit ad gloriam, quos voluit. Similiter: reprobacionis nulla sunt demerita, quamvis obduracionis, que est effectus reprobacionis, sunt demerita. — 2° habetur, quod katholica fides respuit animas prius in celo con- versatas et ibi aliquid egisse boni vel mali et pro meritis ad cor- pora terrena detrusas esse. — 3°, quod Deus elegit, quos voluit, gratuita misericordia; non ideo, quia fideles futuri erant, sed ut essent fideles. Non autem similiter dicitur quosdam reprobasse, ut mali essent, aut obdurare, ut peccarent, quia reprobacio non ita, est causa mali, sicud predestinacio causa boni. — 4° habetur, quod Deus multa prescivit, que non prescit, quia presciencia est solum futurorum. — 5° quod Deus omne, quod semel scit, semper scit et sic non cessat scire, quamvis cessat prescire. §2. Unde pro quibusdam dictis sunt hii, versus: 41 i. e graciam; non dando non propter demerita non propter merita, sede pure exgracia S Deus obdurat, quem vult, cuivult, miseretur; supple: Deus supple: est causa supple: est graciam dando Non reprobando mali, sed causa boni miserendo. supples; non, exto defectu suer sciencie, sed ex racione huius nominis presciencia" Cessat prescire Deus, ac nullo modo scire. 25 30 35 13) Codd.: suscipiendam H. — 1) Codd.: om. IH. — 2) Codd.: post merita I. — 3) Codd.: in I inepte scriptum. — 4) Codd.: isti I. — 5) Codd.: om. I. — 6) Codd.: et add. D. — 7) Codd.: post causa I. — 8) Codd.: om. I. — 9) Codd.: om. DI. — 10) Codd.: om. D, sine I. — 11) D: sciencie H, sine I.

Strana 168
168 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XLI., . — XLII. 3. 3.) Queritur, utrum predestinacio et eleccio sint penitus idem. Videtur, quod non, quia aliquis est electus et non predesti- natus, et per consequens alicui convenit eleccio et non predesti- nacio; igitur non sunt penitus idem. Antecedens patet de Iuda Scariothis, qui fuit electus et non predestinatus ; 1a pars patet per12 illudi, Joh. 6°, ubi dicit Salvator: »Nonne duodecimis vos eleg » et unus ex vobis dyabolus est?« 2a pars patet per illud Joh. 17° »Nemo ex eiis periit, nisi filius perdicionis.« — In oppositum videtur 157D communis usus doctorum ] et presertim magistri, qui ponit idem 10 esse eleccionem et predestinacionem. Hic est sciendum, quod duplex est eleccio Dei respectu hominis, sc. ad ministerium glorie tantum et ad gloriam finaliter consequendam. Prima non est predestinacio, qua ludas electus fuit ad ministerium apostolatus, 2a vero eleccio est idem, quod pre- destinacio; differt tamen secundum racionem a predestinacione, quia ultra predestinacionem dicit separacionem a malis, iuxta illud14 Matth. 13° : »Elegerunt bonos in vasa sua, malos autem foras »miserunt.« 15 20 25 §4. Dubitatur iterum, utrum predestinacio habet causam meritoriam a parte rei predestinate. Videtur, quod sic; nam predestinacio includit collacionem glorie. Sed ad illam inpossibile est aliquem venire, nisi per meritum predestinati; ergo questio vera. — In oppositum sic : nulla res temporalis est causa rei eterne, ergo nec meritum predestinati est causa predestinacionis. Con- sequencia tenet a superiori ad suum inferius, tam a parte subiecti, quam a parte predicati; et antecedens videtur esse notum de se. Patet eciam per magistrum in littera. 30 35 H158A Pro isto sciendum est, quod predestinacio, ut dictum est, tria inportat, sc. propositum eternum de salute predestinati, 2° col- lacionem gracie in presenti, 3° collacionem glorie in futuro. Pre- destinacio ergo, quantum ad 1m, causam meritoriam non habet, ymmo nec causam motivam. Sed quantum ad 2m habet causam dispositivam. Nam homo, disponens se ex intencione ad suscipiendam graciam, meretur de congruo : dicit enim Salvator Magdalene pecca trici Luce 7°: »Remittuntur ei peccata multa«. Ecce remissio peccatorum, quam inmediate consequitur gracie collacio. Et subdit pro causa: »quoniam dilexit multum«. Item quantum ad 3m pre- destinacio habet causam meritoriam. Nam dicit Salvator Mat- thei 19°: »Si vis ad vitam ingredi, serva mandata!« Servare enim mandata Dei Ill est mereri vitam eternam et sic predestinacionis gloriam. Fidesi5 eciam1s universaliter canit, quod, qui bona egerunt, ibunt in vitam eternam. Sed quia predestinacio originaliter in primo consistit, sc. in proposito eterno Deii- de salute alicuius, sed 12) Codd.: om. H. — 13) Codd.: post vos I. — 14) H: om. DI. — 15) Codd.: post eciam I. — 16) Codd.: post universaliter I. — 17) Codd.: post proposito H.

Strana 169
Utrum praedestinatio habeat causam meritoriam a parte rei praedestinatae. 169 efficacia eius in duobus postremis, ideo meritum hominis non potest dici simpliciter causa predestinacionis, sed solum quoad finem principaliter, qui est vita eterna. Ex isto habetur, quod predestinacio, quoad finem, iuvatur opere humano; propter quod dicit Apostolus, quod sumus adiutores Dei; pro quo eciam sonat illud dictum Augustini 'Qui creavit te sine te', i. e. sine adiutorio tuo, non salvabit te sine te', i. e. sine te adiuvante. Voluntas enim bona hominis est quas materia suscipiens formam ab artifice formam causaliter inducenters Distinecio XLII. 10 Une de omnipotencia Dei agendum est.... N 1.) Distinccio 42a 1° continet, quod Deus est omni potens, quia potest omnia. Unde quedam potest per se facere, ut creare, quedam per creaturas, ut currere, quedam dicitur non posse, ut pati, mori, peccare, quia huiusmodi posse verius dicitur inposse vel defectus, quam posse. — 2° habetur in distinccione, quod omnia Deus potest facere, sed non facit, nisi quod convenit eius veritati et iusticie. — 3° quod Deus a se et per se omnia potest, creatura autem pura nichil per se et a se potest; Filius autem Dei per se potest omnia, similiter Spiritus Sanctus ; sed non habet hoc a se, sed a Patre, cum quo est ei eadem potencia. — 4° quod Deus potest facere, quidquid vult fieri. Et potest, quidquid vult se posse, non tamen omne, quod vult se posse, vult fieri. 15 20 2 Unde versus: facere ut Deus Deus 423 d m n b a4 T quia nulla pati, qui cuncta potest operari ut creare uts curreres comedere k h g Per se vel per res factas, Deus omnipotens est. quia non habet esse a se Filius quia propria potencia Spiritus Sanctus Cuncta per se potest Flamen Natusque, nec a se. 04 52 158 B §3. Queritur, utrum Deus potest omnia, que potest creatura, eciam mala culpe. Arguitur, quod sic. Nam quidquid potest causa secunda, potest causa prima. Probatur: omnem causam secundam facit Deus; omnis actus cause secunde est causa secunda, igitur omnem actum cause secunde facit Deus. Antecedens 1m est 30 18) Codd.: inducentem H errore, et cetera add. D. — 11) Codd.: in Iiteratum. 2) Codd.: divisione I pessime. — 3) Codd.: om. H. — 4) Litteras a — o tantum DI exhibent, litteram p tantum I.

Strana 170
170 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XLII., 3. — XLIII., 3. 19 15 20 1 1580 25 30 35 Auctoris de causis et 2m assumptum ex eo evidet, quod omne causatum a prima causa dependet; sed minor argumenti patet, quia omnis actus causat aliquid, et per consequens omnis actus secundus est causa et non prima, ergo secunda. Sed ex consequente sequitur: Omnem actum cause secunde facit Deus, sed peccatum est actus cause secunde, ergo peccatum facit Deus et cum non sit sophisma erga Deum, peccatum facit Deus et Deus facit peccatum, sequitur, quod omne peccatum facit Deus. — In oppositum est magister in; allegando Augustinum in libro 1° De spiritu et litera, ubi dicit: »Non potest Deus facere in- »iusta, quia ipse est summa iusticia et equitas.« Notandum est hic, quod quadruplex est differencia actuum. Quidam enim actus pertinent ad posse simpliciter sine inperfeccione, ut posse vivere et intelligere; illi enim actus de se non inperficiunt rem, cuius sunt actus. Quidam vero cum inperfeccione aliqua naturalium penali, tamen non viciosa, ut posse currere, posse co- medere; illi enim actus fiunt, cum fatigacione, quia mediante organo, quod aptum est suscipere passionem. Quidam vero cum inperfeccione penali graviori, sed non viciosa, ut mori. Quidam cum inperfeccione viciosa, ut posse peccare. 1m ergo posse per- fectissime Deo convenit et a Deo est in creatura eo, quod ipse summe bene, vivit et intelligit, et aliis viveres et intelligeres con- cedit. 2m posse ll est in Deo, sed aliter quam in creatura; nam currere,, comedere et huiusmodi sunt in creatura efficienter et subiective et ideo denominant formaliterio creaturam currentem et comedentem. Sed in Deo non sunt subiective formaliter, quamvis Deus illos actus principalissime efficit, sicud est eorum principa- lissima causa; et inde est, quod non denominant Deum formaliter currentem vel,1 comedentem11. Unde non sequitur: Deus facit comestionem, cursum vel ambulacionem, igitur Deus comedit, currit vel ambulat; patet, quia in consequente denotatur illa inesse Deo formaliter subiective et in antecedente denotatur illa esse1i a Deo solum efficienter et conservative. 3m posse non est in Deo, sed in creatura a Deo, non tamen solum a Deo, quia eciam est a peccato. Unde Deo in, se,, non attribuitur, cum Deus non potest mori. 4m posse, quodia verius dicitur inposse, nec a Deo est in creatura, nec est in Deo, quia Deus nec per se potest peccare, nec per creaturam eo, quod peccare est deficere, sicud peccatum formaliter dictum est defectus; et ad illum sensum dicitur, quod Deus non potest facere peccatum, quia non potest deficere in operando. Et sic intelligitur Augustinus, cum dicit: »non potest Deus facere iniusta«, quia non potest deficere a iuste faciendo, cum sit summa iusticia et equitas. 40 5) Codd.: om. H. — 6) Codd.: sunt H pessime. — 7) Codd.: post vivit I. 8) Codd.: in I permutatum. — 9) Codd.: et add. I. — 10) Codd.: post crea- turam I. — 11) Codd.: om. I. — 12) Codd.: inesse I. — 13) Codd.: est I pessime.

Strana 171
Utrum Deus possit omnia, quae creatura, etiam mala culpae? 171 Ex14 hiis patet ad questionem, quid sit dicendum. Potest enim Deus et mala culpe, quoad actum substratum,5 peccati16, sed non potest peccarei7. Et tantum de omnipotencia Dei, de qua dixi circa distinccionem septimam, declarando de potencia Dei absoluta et ordinata, et qualiter inordinata causacio peccati non tollit omnipotenciam a personais- s Distinecio XLIII. Uidam tamen de suo sensu gloriantes. ... 1. Distinccio 43a, que continet istam conclusionem, quod Deus potest plura facere, quam facit et alia, facere, quam 10 158D que facit, et alia vellle, quam que vult, et tamen ipse non esset alius, et que facit, decet eum facere, et si alia faceret, deceret eum facere et tamen voluntas eius non est nova nec alia, nec mutabilis esse potest. §2.) Unde, versus: 15 V quidam nil posse Deum, nisi quod facit, urgent, Quorum distingwes et cassabis raciones; Et teneas, quod plura Deus quit,, quam facit aut vult. §3.) Queritur, utrum potencia Dei infinita, qua infinita potest producere, possit reduci in actum. Videtur, quod sic, quia est Dei potencia infinita et potest producere infinita, quia non tot, quin plura, que possunt poni in actu existencie: ergo questio vera. — In oppositum sic : Inpossibile est actualiter esses infinita, ergo questio falsa. Antecedens patet per Philosophum in multis locis. Notandum, quod potencia Dei infinita dicitur secundum longitudinem duracionis, quia sine fine aperte ante et aperte post, et secundum latitudinem essencie, quia ubique est, et secundum altitudinem vel profunditatem vigoris agendi, qui est infinitus. — 2° notandum, quod triplex, dicitur infinitum: quoddam secundum quantitatem virtutis, et sic Deus producit infinitum, quia Pater Filium et uterque Spiritum Sanctum. Quoddam secundum quan- titatem molis, ut si ymaginetur per inpossibile aliquod corpus in- finitum; et tale infinitum non potest Deus producere: si enim huiusmodi esset, tunc esset creatura, ergo oporteret illud in aliquod recipi et per consequens terminari. Quoddam vero infinitum se- 20 25 30 35 14) Codd.: Et ex H. — 15) Codd.: subtractum I pessime. — 16) Codd. peccata I errore. — 17) Codd.: facere I pessime. — 18) Codd.: et cetera amen add. D. — 1) Codd.: om. H. — 2) Codd.: talia I pessime. — 3) H: fecit ID. — 4) Codd.: om. I. — 5) Codd.: quid ID. — 6) Codd.: post est H. — 7) Codd.: duplex I errore.

Strana 172
172 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XLIII., 3. — XLIV., 4 cundum quantitatem numerositatis, quale infinitum quidam dicunt quod posset Deus producere: quod si ita esset, planum est, quod illud infinitum esset multitudo, et per consequens in aliqua specie numeri; et quia nulla species numeri potest actu esse infinita, patet, quod nec infinitum numerositatis. Istis notatis patet, quod Deus non potest producere actualiter infinitum. Nam si produceret, illud esset potencie infinite et per M159A consequens Ill foret Deus et communicaret Deus pure creature potenciam infinitam, quod non potest esse eo, quod tunc pura creatura foret omnipotens, cum infinita potencia activa et omni- potencia sibi mutuo correspondent. Et patet, quod questio est falsa. Et ad argumentum dicitur negando, quod potest potencia Dei pro- ducere infinita, sive capiatur in sensu conposito, sive in sensu diviso; et quando dicitur: non tot, quin plura', negatur hoc Et si dicitur quot et non plura‘ dicitur dubitando, sicud querenti, utrum homines sunt infiniti, respondetur, quod non; et quando arguitur nons tot sunt, quin plures' negatur,; et cum dicitur 'quot et non plures‘ dubitatur. Nam scio, quod finiti sunt homines, sed quot sunt, ita quod non plures, nescio. Ista sciunt logici discernere, qui se multum occupant circa infinitum; quem autem fructum percipient, Deus novitro- 10 15 20 Distinecio XLIV. [Unc illud restat discuciendum, utrum melius. ... 1. Distinccio 44a primo ostendit, quod Deus potest 25 alia facere, quam que facit, et que facit, posset facere meliora. — 2° quod eorum, que Deus facit, quedam sunt, que posset facere modo meliori, quedam modo eque bono, et quedam minus bono, quam facit, referendo modum ad qualitatem creature et non ad sapienciam creatoris. — 3° quod Deus semper potest, quidquid s0 semel potuit, et semper vult, quidquid semel voluit. 2. Unde, versus: X poterat faceres meliora Deus4, mèlius non ; Et quidquid potuit, quit; adhuce, si tempora mutes. §3. Utrum Deus aliquam rem eandem in numero potest 35 facere essencialiter meliorem? Arguitur, quod sic: eadem res in numero est finite essencialiter bona; verbi gracia, ut homo, asinus... 8) Codd.: quod D. — 9) Codd.: negetur H. — 10) Codd.: in I scriptor addit hilf, in D etc. etc. add. — 1) Codd.: me l. — 2) Codd.: om. H. — 3) Codd.: post meliora D. — 4) Codd.: post poterat ID. — 5) Codd.: quid ID. — 6) Codd.: ad hoc ID.

Strana 173
Utrum Deus aliquam rem eandem in numero possit facere essentialiter meliorem? 173 Sed cuilibet rei finite essencialiter bone potest addi bonitas essen- cialis, quia alias vel esset perfecta essencialiter, ut Deus, vel po- tencia Dei esset quoad perfeccionem illius creature limitata. — In oplpositum sic: Si potest Deus eandem rem in numero facere 159B essencialiter meliorem, ergo pari racione quamlibet creaturam et per consequens non poterit esse effectus optimus essencialiter per- fectus; consequens videtur esse falsum eo, quod esse communi- catum omnibus creaturis est effectus optimus, quo non potest esse essencialiter melior. Sciendum est, quod, ut dicit S. Thomas 1a parte, q. 25a, articulo 6°, quod duplex est bonitas rei: una essencialis, sicud racionale est de essencia hominis; et quantum ad hoc bonum Deus non potest facere rem aliquam meliorem, sed potest facere aliquam rem ea meliorem, sicud eciam non potest facere quater- narium maiorem, quia si esset maior, iam non esset quaternarius ; sicud enim habet se addicio unitatis in numeris, sic se habet ad- dicio differencie substancialis in diffinicionibus. Alia autem est bonitas, que est extra essenciam, rei, sicud bonum hominis est esse virtuosum vel sapientem: et sic Deus potest res factas facere meliores ; non enim dubium est, quin Deus potest unum hominem facere meliorem, cum potest sibi dare vitam eternam, in qua quasi infinitum erit melior accidentaliter, quam sine illa Et patet, quod questio est falsa, cum nulla res manens eadem in numero potest de post esse essencialiter perfeccior. Nam si maneret eadem in numero et ei adderetur aliqua perfeccio, tunc esset ei accidens eo, quod omne adveniens rei post eius conpletum esse est eius accidens et per consequens non est eius perfeccio essencialis et ex alia parte illa res acciperet perfeccionem maiorem essencialem, ergo illa perfeccio esset eius perfeccio essencialis, que manifeste contradiccionem inplicant. Sed ad racionem, qua arguitur sic: 'eadem res in numero est finite essencialiter bona. Sed cuilibet rei finite essencialiter bone potest addi bonitas essencialis' potest distingwi: vel manente illa re in numero et tunc negatur illa, et 159C quando infertur 'ergo erit perfecta Il essencialiter, ut Deus, vel potencia Dei esset quoad perfeccionem illius creature limitata' ne- 35 gatur consequencia. §4. Utrum Deus potest, quidquid umquam potuit? Et ma- gister dicit in littera, quod sic. Sed contra: Magister in illo non tenetur. Notandum, quod aliquis negatur posse aliquid dupliciter: aut propter defectum potencie, ut cecus propter defectum potencie visive non potest videre lucem, aut 2° propter defectum possibilis, ut videns non potest videre sonum, quia sonus non habet racionem visibilis. Primo modo notum est, quod nichil potest dici non posse Deus, unde sic loquendo Deus potest, quidquid unquam potuit'. 10 15. 20 25. 30 40 45. 7) Codd.: essencia I.

Strana 174
174 puoel M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XLIV., 4. — XLV., 4. 2° modo dicitur non posse, quia illud non est possibile esse, uts idem simul esse et non esse, nec exinde terminatur Dei potencia, cum inpossibile non possit esse terminus alicuius potencie. Sed 3° dicitur aliquis aliquid non posse, quod prius potuit, quia habuit potenciam ad illud et iam non habet, ut potuit Sortes prius ge- nerare Filium et iam propter senium non potest, quia potencia caret; et istud, revertitur ad primum modum. Sic autem Deusio non potest deficere in sua potencia, ut magister dicit, et tenendo cum magistro faciliter responderem ad argumenta. Nam si arguitur ,Deus potest, quidquid umquam potuit' concedo; 'sed potuit ali- quando incarnari', concedo; 'ergo nunc potest incarnari' concedo consequenciam; et si dicitur incarnetur', respondeo 'incarnatus est', nam posse huiusmodi non est ad futurum actum. Unde cum dicitur 'nunc Deus potest incarnari', est sensus nunc Deus est eiusdem potencie ad incarnacionem, sicud prius; sed non oportet, quod ad nunc fiendam'. Similiter dicitur de volicione, quod Deus semper vult, quidquid semel voluit,1. Cum arguitur 'sed voluit incarnari, ergo nunc vult incarnari' conceditur et esti, sensus: "nunc vult, quod incarnacio sit vel est, quamvis non vult, quodi3 159Dipse nunc incarnetur‘. Sicud iam vult Deus, quod dies iudicii sit, sed non vult, ut dies iudicii iam sit, sed suo tempore. Et ista sciunt discutere, qui dicunt, quod omne, quod semel est possibile, semper est possibile. Unde possibile est istum mundum creari, sed non ad post; similiter possibile est me nasci... Et si dicitur possibile est istum mundum creari; ponatur in esse‘ ponatur; nullum enim sequitur inconveniens, cum dicitur mundus iste creatur‘, ymmo verum est, quamvis non creatur iste mundus. Iam similiter de aliis est dicendum. 10 15 25 Distinecio XLV. 30Am, de voluntate Dei aliquid pro sensus nostri etc.... 1. Distinccio 45a primo ostendit, quod divina voluntas est divina essencia; — 2° quod licet in Deo sit idem velle et esse, non tamen Deus dicitur omnia esse, sicud dicitur omnia velle — 3° quod nemo debet divine voluntatis querere causam eo, quod 35 nullam habet, cum sit prima et eterna omnium aliorums causa4; — 4° quod proprie tantum est5 una voluntas Dei, contra quam nichil potest fieri, sed tropologice sunt multe voluntates Dei, sc. pre- cepcio, consilium, prohibicio, permissio et operacio sive inplecio. s) Codd.: vel I. — 9) Codd.: illud H. — 10) Codd.: post potest H. — 11) Codd.: om. I. — 12) Codd.: post sensus I. — 13) Codd.: ut I. — 1) Codd.: Am I errore. — 2) D: om. Codd. — 3) Codd.: aliarum H. — 4) Codd,: causarum H. 5) Codd.: post una H.

Strana 175
Utrum Deus possit, quidquid unquam potuit? 175 2.) Pros hiis sunt isti versus: 45- Y licet esse Deo sit idem, quod velle, tamen cum i. e. essenciam- dico- Hunc fero quid velle, hocs predico cum volita re. Nemo voluntatis divine querere causam voluntas- Debet, cum prima cunctorum causa sit ipsa. permissionem, prohibicionem1o i. e. voluntas- Dei- Signat velle Deum, quod permittit prohibetve i. e. voluntas- sumiturr proprie, beneplacet- pro- beneplacito- Dei- precepcionem- consilium- Aut iubet aut suadet, sed, quod placet, hoc proprie vult. §3.) Queritur, utrum voluntas Dei sit causa rerum. Videtur, quod non, quia voluntas Dei vel esset sufficiens causa totalis, vel non. Si primum, ergo ad solam voluntatem. Dei fieret, quidquid fieret; consequens falsum, cum multe sint cause secunde. Nec secundum, quia cum voluntas Dei sit ipsa essencia Dei, ut dicit magister, si ergo voluntas Dei non esset causa, sufficiens, nec essencia pari racione. Iil — In oppositum est magister in littera. I60A Notandum, quod tres sunt condiciones in Deo, vel tria 15 attributa, quibus omnia factibilia operatur, sc potencia, sciencia et voluntas. Harum autem condicionum sola voluntas determinat ad hoc vel ad illud operandum; nam potencia et sciencia, ut dicunt multi, ad multa se habent indeterminate, sed sola voluntas effectum ponit; et ideo quamvis potencia et sciencia Dei sunt cause rerum, tamen voluntati magis causalitas attribuitur. Et hinc dicunt, quod non sequitur “hoc Deus potest et scit facere, ergo hoc facit'; sed sequitur hoc Deus potest, scit et vult facere, ergo hoc facit'. Sed contra: 'si sic, ergo sequitur: diemia iudicii potest, scit et vult facere, ergo diem iudicii Deus facit' consequens videtur fore falsum, quia adhuc diem iudicii non facit. Dicitur, quod con- sequencia est bona et negaturi4, quod consequens sit falsum; nam verum est, quod Deus diem iudicii facit, sed non iam facit. Quibusdam tamen plus placet negare, quod Deus potest, scit et vult diem iudicii facere, quia dicunt, quod non vult diem iudicii facere, quia iam non vult esse diem iudicii. Sed istud dictum patet ex questione precedentis inmediate distinccionis 4. Dubitatur eciam, utrum convenienter Dei voluntas dividitur in voluntatem beneplaciti et in voluntatem signi. No- tandum pro isto, quod volicio Dei aliquando accipitur pro essencia as Dei, qua vult non se esse, sed res ad extra. 2° accipitur pro effectu volito a Deo, qui quidem effectus est a volicione primo 20 25 30 10 6) Codd.: super H. — 7) Codd.: om. I. — 8) Codd. omnes b exhibent, Hus fortasse hoc vel hec scripsit; v. supra, dist. XXIII., ann. 3. — 9) D: permissive H, om. I. — 10) D: prohibitam H, om. I. — 11) Codd.: post Dei I. — 12) Codd.: tam I pessime. — 13) Codd.: post iudicii H. — 14) Codd.: negetur H.

Strana 176
176 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. LXV., 3. — LXVI., 3. modo dicta productus. 3° accipitur pro eterna relacione Dei vo- lentis15 et ad volitum distinctum. 4° accipitur pro aggregato ex hiis. In creaturis autem accipitur volicio pro actu vel habitu aut potencia volendi, que non sunt in Deo. Et tot modis vel pluribus accipitur voluntas Dei, quamvis proprie loquendo voluntas Dei est 5 I60 Bessencia vel potencia, a qua] procedit actus volendi, qui volicio dicitur. In Deo igitur non est dare potenciam distinctam ab essencia, ideo voluntas aliquandois accipitur essencialiter, ut est communis ad omnes tres personas, aliquando personaliter, ut dicit terciam personam; 3° modo accipitur pro effectu volito a Deo, ut 1a ad Thessalonic. 4°: »Hec est enim voluntas Dei: sanctificacio »vestra« et Psalmoi7 142°: »Doce me facere voluntatem tuam« et nedum pro effectu, sed pro veritate, que est principium opera- bilium, ut nulli esse iniuriandumis et sic de quotlibet veritatibus eternis a Deo volitis; 4° accipitur pro habitudine relativa inter Deum volentem et volitum, de qua nonnulli probabiliter intelligunt illud Psalmi: »Magna opera Domini, exquisita in omnes vo- »luntates eius » Est autem communis distinccio notanda de Dei voluntate, quam ponit Hugo De sacramentis libro 1° 2. parte 9a19, c a° 2°20, quod quedam est intrinseca, que vocatur Dei beneplacitum,1, et quedam est voluntas signi; voluntas bene- placiti est beneplacencia Dei de uno causato, voluntas autem signi est signum temporale Deo inexistens, representans eius voluntatem intrinsecam, et dividitur in quinque, sc. in precepcionem, prohibi- cionem, consilium, operacionem (sive inplecionem) et permissionem, que continentur breviter in hoc versu: 10 15 20 25 Precipit ac prohibet, permittit, consulit, inplet. Est autem precepcio obligatoria ad grandia faciendum, pro- hibicio obligatoria ad grandia dimittendum, consilium vero est commune ad excitandum, ut bona mediocria supererogentur, ser- ventur et mala mediocria dimittantur; operacio vero est signum: nam nedum ab operibus, que a Deo precipiuntur, docemur bene vivere, sed ex operibus Christi, que sunt quasi liber noster in- struens de Dei voluntate. Et hinc dixit Salvator Johann. 10°: a5 »Si michi non creditis, operibus credite«. Et alibi: »Opera, que I160C»ego facio, illa perhibent testimonium de me.« 5m signum volun- tatis divine, vocatur permissio, que est circa peccata. Ipsa autem permissio infallibiliter signat, quod Deus habet voluntatem bene- placiti peccata puniendi, quia aliter Deus non posset ipsa per- mittere. Omnia autem ista quinque sunt temporalia, quia Deus non precipit, prohibet vel consulit, facit vel permittit, nisi tempo- raliter, et quodlibet istorum est indubie signum alicuius voluntatis 30 40 15) Codd.: voluntatis H. — 16) Codd.: post accipitur H. — 17) Codd : post 142 I. — 18) Codd.: in iurandum I. — 19) Codd.: q add. I. — 20) Codd.: 20 H. — 21) Codd.: placitum I.

Strana 177
Utrum convenienter Dei voluntas dividatur in v. beneplaciti et v. signi? 177 divine. Habetur autem sufficiencia illorum et isto modo: Signum voluntatis divine aut est respectu boni, aut respectu mali; si re- spectu boni, aut in facto esse, et sic est, operacio, aut ante fieri, et hoc aut respectu boni, ad quod tenemur, et sic est precepcio, aut respectu boni utilis, ad quod non tenemur, et sic est consilium; si respectu mali, aut prout est in facto, sic est permissio, aut prout est ante fieri, sic est prohibicio; comminacio autem,3 potest reduci ad prohibicionem et consilium. Nam si sit comminacio pene perpetue, tunc est prohibicio, si vero non, sed pene temporalis, tunc reducitur ad consilium. Ex hiis iam patet, quod voluntas Dei bene dividitur in vo- luntatem beneplaciti et in voluntatem signi. 1o Distinecio XLVI. Ic oritur questio: dictum est in superioribus... H 1. Distinccio 46a, in qua habetur 1°, quod voluntati Dei, que est beneplacitum, nichil potest resistere; — 2° quod Deus non vult mala fieri, nec vult mala non fieri, sed non vult mala et permittit mala; — 3° quod quadruplexi est bonum : triplex bonum ex se, quartum per accidens sive occasionaliter, ut peccata sanctorum; — 4° quod Deus non est auctor malorum. 2. Unde, versus: 15 20 46 voluntate beneplaciti Z non esse nequit, quidquid Domino placet et vult; Salvat propter hoc salvum fieri Colligit hinc, quos vult, nec salvus fit, nisi quem vult. Non fieri non vult Dominus mala, nec fieri vult, permittit peccatisa ada suam, gloriams Sed sinit, ut fiant, et ab hiis eciam bona format. Propter hoc i. e. 4. Inde boni partes bis binas sumere debes. peccati4 affirmatur Post hec astruitur non esse mali Deus auctor. 25 160D 3. Dubitatur, utrum Deus vult omnes homines salvos fieri. Et videtur, quod non. Nam Iudam et divitem sepultum in inferno non vult salvos fieri, et illi sunt vel fuerunt homines; igitur questio falsa. Maior probatur: nam illos vult dampnari voluntate beneplaciti, cum eos placenter dampnat. Sed non potest Deus simul eos velle esse dampnatos et salvos fieri, cum hoc videtur inplicare contraria: igitur maior vera. — In oppositum est Apo- stolus 1a Timoth. 2°. 30 22) Codd.: om. I. — 23) Codd.: aut I errore. — 1) Codd.: triplex I errore. — 2) Codd.: om. H. — 3) Codd.: om. I. — 4) Codd.: om. D. 12

Strana 178
178 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XLVI., 3. Notandum est, quod secundum Damianum vo- luntas Dei est duplex, sc. antecedens et consequens; huiusmodi autem distinccio non provenit ex diversitate voluntatis divine in se, sed ex diversitate condicionum ipsius voliti. Potest enim in quolibet homine considerari natura ipsius et circumstancie et con- diciones ipsius. Vel primo secundum quod est volens et preparat se ad salutem, vel contrarie agens; primo modo inplens preceptum, altero vero; modo transgrediens preceptum. Primum modum sequitur voluntas consequens, secundum voluntas antecedens. Nam inplentem mandata Dei finaliter consequitur voluntas Dei, qua vult, quods ille salvatur ; sed transgredientem precepta Dei, finaliter antecedebat voluntas Dei, ut servans precepta salvaretur, et quia non servavit, non consequitur eum ista voluntas, qua velit Deus, quod ipse salvaturs. Unde aliud est dicere: voluntas Dei est, quod ille sal- vetur‘ et 'voluntas Dei est, quod ille salvatur'. Prima est voluntas precepti, vel consilii, quia Deus vult, quod sic faciat; 2a autem est beneplaciti, quo facto posito de inesse placet Deo. Et patet, quod saluberrimum est cuilibet viatori rogare Deum, quia voluntas Dei fiat in eo, cum voluntas Dei est, ut nunquam pretergrediatur mandatum eius, hoc est, quod nunquam peccet, sed conplaceat per omnia sicud decet. Et patet ulterius, quod aliud est dicere Deus vult omnes u161A homines salvos fieri‘ Ill et aliud Deus vult, quod omnes homines salvi sint'. Nam primaro proposicio est vera de voluntate Dei ante- cedente, sed secunda est falsa, quia denotat, quod omnes homines 25 precepta inpleverunt et, sicii consequenter salvi sunt. Beatus vero Augustinus in Enchiridion illud Apostoli dictum ex- ponit sic: »Deus vult omnes homines salvos fieri = i. e. omne »genus hominum = i. e. de quolibet genere statuum aliquos.« Unde exemplificans dicit: »Isto locucionis modo et Dominus usus »est in evangelio, ubi ait Phariseis: Decimatis mentam et rutam »et ciminum et omne olus‘; neque enim Pharisei et quecunque »aliena et omnium per omnes terras alienigenarum omnia olera »decimabant. Sicud ergo hic 'omne olus' omne olerum genus, ita » et illic 'omnes homines' omne hominum genus intelligere possumus, »etis quocunque alio modo intelligi potest, dum tamen credere »non cogamur omnipotentem Dominum voluisse factumque non »esse, qui sine ullis ambiguitatibus in celo et in terra (sicud enim14 »Veritas cantat, omnia, quecunque voluit, fecit“) profecto facere »voluit, quodcunque non fecit.« Hec Augustinus. Recipe15 ergo quamvis sentenciam tituli questionis et responde ad obiectum per primam exposicionem; nega, quod non vult Deus Iudam et divitem salvos fieri. Nam vult eos salvos fieri voluntate antecedente, 5 10 15 20 30 35 40 5) Codd.: autem H. — 6) Codd.: ut I errore. — 7) Codd.: om. 1. — 8) Codd.: salvetur H. — 9) Codd.: precepi I errore. — 10) Codd.: post proposicio I. — 11) Codd.: om. I. — 12) Codd.: humanum H. — 13) Codd.: e I. — 14) Codd. eum DI. — 15) Codd.: respice I.

Strana 179
Utrum Deus vult omnes homines salvos fieri? 179 sed non vult eos salvos fieri voluntate consequente. Nam non vult, quod ipsi salvi sunt, quamvis vult, quod inplentes mandata eius atque consilia salvi fiant; et quia nolunt penitere iuste de peccato, et sic nec volunt mandatum atque consilium voluntatis divine inplere, igitur non vult eos salvare voluntate beneplaciti, cui nichil potest resistere. Iuxta 2am exposicionem, sc. b. Augustini, conceditur, quod Deus Iudam et divitem non vult salvos fieri ; et quando1s [ infertur: ergo non omnes homines Deus vult salvos fieri, conceditur uno modo consequencia et consequens; et quando dicitur: ergo falsum est, quod Deus vult omnes homines salvos fieri, negatur con- sequencia; et cum dicitur: 'tenet consequencia ex eo, quod duo contradictoria sibi contradicencia non possunt simul esse vera" dicitur, quod non sunt contradictoria, quia in affirmativa est dis- tribucio pro generibus singulorum et non pro singulis generum, ut declaravit Augustinus, et ergo affirmativa non includebat in subiecto distribucionem pro Iuda et divite, et per consequens non negatur illud in negativa, quod affirmatum fuit in affirmativa vel e contra. Exemplum simile est de illis: Omne animal perfectum fuit in archa Noe; et aliquod animal perfectum non fuit in archa Noe. Sed diceres hic: 'melius esset, si omnes salvarentur, quam quod quidam salvantur et quidam non; ergo debet hoc Deus velle, cum sit summe sapiens et summe bonus'. Consequencia tenet, quod hoc pertinet ad sapientem et bonum, ut de duobus eligat melius stante eleccionis libertate; et quia vult omnes homines salvos fieri tamquam melius, quam quod aliqui- salvantur, ergo videtur, quod omnes homines finaliter salvabuntur. Ad hoc dicitur 1° concedendo antecedens; et quando arguitur: ergo Deus debet hoc velle, conceditur consequencia; nam vult Deus omnes homines salvos fieri, ut dictum est secundum Apostolum; et quando infertur: ergo omnes homines finaliter salvabuntur, negatur consequencia, quamvis consequens possit concedi ad exposicionem Augustini, quia (se aliqui de quolibet genere humano) salvabuntur. — 2° re- spondetur sic, quando arguitur: 'melius esset, si omnes salvarentur, quam quod quidam salvantur, et quidam non‘; dicitur, quod sic, subintelligendo: si omnes inplerent mandata Dei. — 3° respondetur negando assumptum illud: nam omnes homines Il salvari non est 161C bonum eo, quod non est iustum, cum multos homines iustum est dampnari. Et sic secundum varios sensus potest varie responderi. 161 B 10 15 20 25 30 35 16) Codd.: ergo add. I. — 17) Codd.: aliqua I errore. 11

Strana 180
180 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XLVII., 1.—3. Distinecio XLVII. 10 Oluntas Dei quippe semper efficax est... 1. Distinccio 47a, in qua 1° habetur, quod voluntas Dei eterna, que est divina essencia, semper est efficax, ut fiat omne, quod velit, et nichil fiat, quod nolit. — 2° quod Dei voluntas semper inpletur, aut a nobis, cum bene facimus, aut de nobis, cum contra voluntatem Dei (non, que ipse est, sed que est signum) facimus. — 3° quod quedam Deus precepit personaliter in veteri lege et in nova, que fieri noluit ab illis, quibus precipiebat. Exemplum de ymmolacione filii Abrahe et de cecis curatis. 2. De duobus primis sunt hii versus: sive bonum sive malum, beneplacencias A sic quidquid, agas, de te divina voluntas Inpletur. Non contra, sed preter eam mala fiunt. 3. Queritur, utrum voluntas Dei semper efficaciter in- 15 pleatur. Arguitur, quod non; nam vult Deus, quod nullus homo peccet; et in hoc voluntas sua non semper efficaciter inpletur; ergo questio falsa. Consequencia tenet ex eo, quod voluntatem alicuius non inpleri est ipsam voluntatem carere illo, ad quod est eius volicio, sicud voluntatem inpleri alicuius est habere illud, ad quod est eius volicio, — In oppositum est magister in littera dicens: »Voluntas Dei quippe semper efficax est, ut fiat omne, »quod velit et nichil fiat, quod nolit« Notandum, quod magister distingwens voluntatem in vo- luntatem beneplaciti et voluntatem signi de voluntate prima con- 25 cedit questionem et de alia negat Nam eius beneplacitum semper inpletur, sed eius preceptum, consilium et prohibicio non semper [161Dinplentur; et iuxta istam distinccionem voluntatis possunt sane intelligi et concordari dicta scripture, ut quando dicitur Genes. 54° »Dixit Joseph filiis suis' non possumus resistere Dei voluntati“« hoc intelligitur de divino beneplacito, secundum4 quod Deus »omnia, »quecunque voluit, fecit in celo et in terra«, ut dicitur Psalmo 134°. Et de illa voluntate dicit Apostolus ad Romanos 9°: »Vo- »luntati eius quis resistet?« quasi dicreet nullus'. Pater namque, si Deus sit omnipotens et essencialiter beatus, tunc habet, quid- quid vult habere; ideo patet de virtute sermonis contradiccionem claudere illam voluntatem Dei non esse inpletam. Unde Hester 13° dicit ille sapiens Mardocheus : »Domine, rex omnipotens, in dicione »tua cuncta sunt posita, et non est, qui tue possit resistere vo- »luntati« et sequitur causa: »Tu enim fecisti celum et terram, et quidquid celi ambitu contineturg : Deus enim tu es.« Si enim Deus habet scienciam eternam et voluntatem liberam omnium futurorum, patet, quod non ordinaret aliquid, quod sciret rebellare eius bene- 20 30 35 40 1) Codd.: quid I errore. — 2) Codd.: glossas omnes prorsus om. H. — 3) I: beneplaciti D. — 4) H: sed ID. — 5) Codd.: continentur I errore.

Strana 181
Utrum voluntas Dei semper efficaciter inpleatur. 181 placito; quia si hoc faceret, Deus eternaliter sciret et ordinaret sibi illud rebellare et per consequens esset deordinacio. Dei voluntaria, quod rebellaret, et per consequens inpugnaret divinum beneplacitum, si inpleret. Nec potest illud verti in dubium, nisi insipienti, qui vel ponit Deum malum ab eterno, cum gente tene- brarum et tota natura corporea sibi subdita, repugnantem Deo bono cum natura spirituali, ut opinati sunt Manichei, sicud Augu- stinus frequenter recitat in libro contra Manicheum et de moribus Manicheorum et alibi in multis locis, vel aliter, 10 quod ponat Deum ordinare primo unum de eius beneplacito et postea videndo ipsum repugnare, revocare ordinacionem priorem, ostendendo oppositum. Sed quia ill utraque istarum viarum non 162A habet scintillam evidencie aput quemcunque, ideo stat sentencia de infrangibilitate et infrustrabilitate divini beneplaciti. De signo autem Dei beneplaciti loquitur scriptura dicens communiter viatorem merendo facere Dei voluntatem, ut Johan. 4°, 5° et 6° dicit Salvator se intelligere voluntatem Patris facere, et Matth. 12° dicens: »Qui facit voluntatem Patris mei, qui in celis est,, hic »mater mea, frater meus, et soror mea est« Ista tamen dicta possunt probabiliter intelligi de opere factos et ordinato conformiter ad Dei voluntatem intrinsecam, sicud et illud Ysaie 62": »Non »vocaberis ultra derelicta et terra tua non vocabitur ultra desolata, »sed vocaberis voluntas mea« Accipitur aliquando eciam voluntas Dei pro precepcione, ut in illo dicto Matth. 6°: »Fiat voluntas »tua, sicud in celo et in terra« cum quilibet katholicus sit certus, quod sit absolute necessarium voluntatem beneplaciti inpleri; non enim oportet orare pro inplecione illius, saltim specie oracionis inpetrativa, cuiusmodi videntur omnes peticiones oracionis dominice. Oracione enim, que est elevacio mentis in Deum, oramus, que scimus necessaria esse, ut laudando Trinitatem, confitemur sibi inesse gloriam, inperium et honorem, sanctitatem et virtutem et potestatem, ut patet Apocalipsis 4° et 5°, et, tamen scimus tria ultima sibi necessario inesse. Rogamus ergo in 3a peticione, quod preceptum Dei inpleatur a terrigenis, sicud inpletur a cele- stibus spiritibus, non quod eodem modo per omnia, sed propor- cionali, quod in idem sonat, ac si rogaremus pro ecclesia militante, quod meritorie serviat Deo suo. Ex iam dictis patet, quod voluntas beneplaciti Dei semper efficaciter inpletur, sed voluntas signi, videlicet preceptum, con- silium et prohibicio, non semper inpletur. Et patet, quod questio pro voluntate beneplaciti est vera. Tunc ad argumentum conceditur maior et negatur minor: nam inpletur eius voluntas in permissione, quia volens permittit, quod homines peccant, quamvis non vult, quod homines peccent. 15 20 25 30 35 162B 6) Codd.: de ordinacione I. — 7) Codd.: om. I. — 8) Codd.: perfecto H. — 9) Codd.: in I inclare scriptum.

Strana 182
182 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XLVII., 3. — XLVII., 3. Unde Augustinus in Enchiridion dicit: »Hec sunt magnaro »opera Domini exquisita in omnes voluntates eius, et tam sapienter »exquisita, ut cum angelica et humana creatura peccasset, — »i. e. non quod ille, sed quod voluit ipsa, fecisset — eciam per »eandem creature voluntatem, qua factum est, quod creator noluit, »inpleret ipse, quod voluit, bene utens et malis, tamquam summe »bonusii ad eorum dampnacionem, quos iuste predestinavit ad »penam, et ad eorum salutem, quos benigne predestinavit ad »graciam. Quantum enim ad ipsos attinet, quod Deus noluiti2, »fecerunt, quantum vero ad omnipotenciam Dei, nullo modo illud »efficere valuerunti3. Hoc quippe ipso, quod contra voluntatem »Dei fecerunt, de ipsis facta est voluntas Dei; propterea namque »magna opera Domini exquisita in omnes voluntates eius, ut miro »et ineffabili modo non fiat preter eius voluntatem, quod eciam »fit contra eius voluntatem, quia non fieret, si non sineret, nec »utique nolens sinit, sed volens, nec sineret bonus fieri male, nisi »omnipotens et 4 de malo posset facere bene.« Hec Augustinus. Et quia tangit hic Augustinus, quod presciti peccantes fe- cerunt,5 contra voluntatem Dei, ideo sciendum, quod aliud est 20 aliquid fieri contra voluntatem Dei et aliud preter voluntatem Dei. 1620Contra voluntatem Dei fit, quando homo mandatum vel ll con- silium Dei non perficit; aliter enim nichil fieret contra Deumi6 quod manifeste est contra sentenciam Salvatoris Matth. 12° di- centis: »Qui non est mecum, contra me est«; et Ysaie 54° »Omnem lingwam resistentem tibi in iudicio iudicabis.« Tunc autem voluntati Dominii7 quis resistit, cum eius preceptum vel consilium contempnit. Qualiter cetus scribarum et phariseorum Sancto Spiritui resistebat dicente beato Stephano, Actuum 7°: »Dura cervice et incircumcisi cordibus et auribus, vos semper »Spiritui Sancto resistitis.« Et sic patet, quod contra voluntatem Dei, que est signum, ut preceptum, consilium et prohibicio, aliquid fit, sed non contra voluntatem beneplaciti, nec contra voluntatem, que est permissio, operacio vel inplecio. Unde dicit magister, quod mala opera hominum fiunt contra eius (sc 1s Deirs) precepcionem vel prohibicionem, sed non contra eius voluntatem, que ipse est, nisi dicantur contra eam fieri, quia preter eam fiunt; contra eam nichil quippe ita fit, ut9 velit fieri et non fiat, vel nolit fieri et fiat. In quibus verbis vult magister, quod nichil potest voluntatem, que Deus est, superare; hoc enim est contra voluntatem esse, quod superat voluntatem. Unde Augustinus in Enchiridion dicit: »Quantelibet sint voluntates angelorum vel hominum bonorum »vel malorum, vel illud, quod Deus, vel aliud volencium, quam »Deus: omnipotentis Dei voluntas semper invicta est.« 10 15 25 30 35 40 10) Codd.: post opera H. — 11) Codd.: bonis I, in H rasum. — 12) Codd.: voluit H errore. — 13) Codd.: noluerunt H pessime. — 14) Codd.: om. I. — 15) Codd.: et add. I. — 16) Codd.: in I inepte scriptum. — 17) Codd.: post quis ID. 18) Codd.: om. I. — 19) Codd.: vel I errore.

Strana 183
Summa distinctionis XLVIII exponitur. 183 Ex hiis patet, quid est contra Dei voluntatem,o fieri et contra quam aliquid fit et contra quam non. Sed tunc preter voluntatem aliquid fieri est, quando voluntas nec est de Deo, nec de opposito. Unde quamvis contra voluntatem beneplaciti nichil potest fieri, nec preter eam, tamen dicuntur peccata fieri preter, voluntatem Dei efficientem | et approbantem ; sed non preter voluntatem Dei 162D permittentem. Nichil enim potest mali fieri, nisi permittat ipse fieri, ut dictum est. Distinecio XLVIII. Ciendum quoque est, quod aliquando mala est voluntas etc 1... 10 1. Distinccio 48a, in qua 1° habetur, quod voluntas hominis volentis idem fieri, quod Deus vult, aliquando est mala et volentis aliud, quam Deus vult, est bona. — 2° quod voluntas Dei bona aliquando inpletur per malam voluntatem hominis. — 3° quod tota Trinitas voluit, ut Christus pateretur, sed non voluit, ut Iudei eum crucifigerent. — 4° quod sanctis viris placuit, ut Christus moreretur intuitu nostre redempcionis. — 5° quod passiones sanctorum potest homo velle et nolle, bona et mala voluntate. 2. De isto sunt versus (sed sine litera): ut mori patrem meum dilectum, Vult quandoque Deus, quod ego possum bene nolle, ut mori patrem, quem odio2 Deus Ac e converso possum,, quod vult, male velle. ut Iudeorum invidia inplevit redempcionem nostram, Nostro velle malo quandoque bonus Deus inplet, factum, Deus, Quod bene vult fieri: probat istud passio Christi. quantum ad redempcionem, quantum ad cruciatum4 Quod diversimode vult et non vult homo iustus Et bene sanctorum de martirio fit utrumque. 15 20 25 3. Queritur, utrum quilibet homo tenetur conformare suam voluntatem voluntati divine? Videtur, quod non, quia super illud Psalmi: »Exultate iusti in Domino« dicit Glosa: »Tantum »distat voluntas divina a voluntate humana, quantum, natura ho- »minis a natura Dei.« Et quia homo non potest naturam suam conformare nature divine nec voluntatem suam voluntati divine. Consequencia videtur tenere a sufficienti similitudine vel a con- vertibili ad convertibile, cum natura divina et voluntas divina sunt idem. — In oppositum sic : Quilibet homo tenetur adinplere mandata Dei et per consequens divinam voluntatem; sed antecedens non a5 potest facere, nisi conformando Ill voluntatem suam voluntati divine. I163A Patet per Glosam super illud Psalmi: »Non adhesit michi 30 20) Codd.: post contra I. — 21) Codd.: propter I pessime. — 1) D: om. IH. — 2) Codd.: H omnes prorsus glossas om. — 3) Codd.: om. I. — 4) D: erudicionem I pessime. — 5) Codd.: in I—tum ab 12 additum.

Strana 184
184 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XLVIII., 3.—5. 10 15 20 25 30 35 »cor pravum« dicentis: »Quilibet cors habet pravum, qui non vult, »quod Deus vult; et quia quilibet tenetur habere cor non, pravums, »igitur quilibet tenetur velle, quod Deus vult.« Sed hoc est con- formare voluntatem suam voluntati divine, igitur questio vera. Hic est 1° notandum, quod secundum Parisiensem, in homine duplex est voluntas, sc. sensualitatis et racionis. Ra- cionis duplex, quia vel ipsa potencia vel actus ipsius voluntatis, qui est volicio, cuius homo est causa, in qua consistit meritum et demeritum. — 2° notandum, quod duplex est conformitas voluntatis humane ad divinam, sc. in actu vel in habitu. In actu, dum homo actualiter inplet mandatumio Dei; in habitu vero,, ut in puero, vel sancto homine dormiente, qui pro tunc non habet volicionem actualem ad id, ad quod est volicio Dei. Item est conformitas duplex voluntatis divine et humane, sc. plena, ut sanctorum in patria, et inperfecta, ut sanctorum viancium in terra; quorum vo- luntas in venialibus retardatur. — 3° notandum, quod secundum S. Thomam in Scripto q. 3°, quod ad id proprie homo dicitur teneri, quod si non facit, peccatum incurrit. — 4° notandum, quod conformitas voluntatis per hoc attenditur, secundum quod tendit per actum suum in id, ad quod ordinata est. §4. 5° ex precedente questione supponendum est, quod duplex est voluntas Dei, sc. beneplaciti et signi. Unde tunc vo- luntas hominis conformatur voluntati divine, que est beneplaciti, dum conformatur voluntati signi; et tunc 1 conformatur voluntati signi, dum facit, quod Deus precipit et consulit, et dimittit, quod prohibet. Talis autem conformacio sive conformitas contingit quadru- pliciter, vel secundum causam materialem, ut dum vult homo id, quod vult Deus, — et ut sic Iudei conformabant voluntatem suam cum Deo patre et Christo in morte Christi — vel 2° secundam causam formalem, ut homo velit ex karitate id, quod vult Deus; et sic sancti desiderantes mortem Christi in redempcionem generis humani conformarunt voluntatem suam voluntati divine. Sic eciam et Christus conformavit suam, voluntatem voluntati Patris dicens: »Non mea voluntas, sed tua fiat«; non mea‘ sc. carnis, sive sensualitatis, que cum sit infirma, vellet oppositum, 'sed tua' cum spirito meo, quia 'spiritus est, promptus, caro autem infirma'. — 3° secundum causam efficientem, ut homo velit, quod Deus vult eum velle et nichil aliud; dum enim homo sic vult, tunc nichil efficit, nisi quid Deus vult eum efficere. — 4° secundum causam finalem, ut homo velit ad illum finem, ad quem vult Deus. Et dum sic secundum quatuor genera causarum concurrit conformitas, tunc est conpleta; dum autem in aliquo deficit, vocatur inconpleta. Et quia conformitas maxime provenit a forma, igitur 40 6) Codd.: post habet I. — 7) Codd : om. I. — s) In I scripsit t prauum; t2 in marg. corr. purum, non animadvertens, particulam non desiderari. — 9) Codd.: quod add. ID. — 10) Codd.: mandata H. — 11) Codd.: post voluntatem I. 12) Codd.: om. I, post promptus D.

Strana 185
Utrum quilibet homo teneatur conformare voluntatem suam divinae? 185 in volicione pro conformitate karitas requiritur. Unde si homo vult id, quod Deus vult et ad illum finem, ad quem Deus vult, et in karitate deficit, tunc suam voluntatem divine non conformat meritorie : ut si Deus vult !l Sortem mori propter bonum commune [ 163C et Plato vult hoc idem ad illum finem, sed non ex karitate, sed 5 quia odit eum, planum est, quod in voluntate Dei est pietas et in voluntate Platonis inpietas et sic diformitasia valde magna. Si autem est14 conformitas in forma, sed non in materia, i. e in volito, tunc stat conformitas voluntatum, ut Deus voluit pie Paulum Jero- solimis aligari et homines pie voluerunti5 non aligari; Christus volebat se mori, Petrus nolebat ipsum mori: pie Christum voluit non mori, ac tamen deliquit, quia non per omnia voluntatem suam cum voluntate Domini conformavit, correpcionem meruit, quia carnalitatis amorem in Christo preposuit. Unde ad regulandum voluntatem nostram, ut sit conformis voluntati divine, optimum est odire omne peccatum et diligere omne bonum saltim in con- fuso; et ad conformandum voluntatem nostram cum voluntate Dei bonum est ad speciale volitum nostram volicionem per condicionem Dei beneplaciti retorquere dicendo: Si hoc vult Deus, ego eciam volo. Unde Petrus, quia audiverat a Christo, qui mentiri non potuit, quod ipse vellet mori pro redempcione humani generis. debuit dicere : fiat voluntas tua. Nos autem, dum volicionem Dei de aliquo ignoramus volito, si condicionem volicionis Dei apponimus, ut sic, in conformitate non eramus, illo presupposito, quod simus actualiter in karitate, que sola secundum Augustinum distingwit filios Dei a filiis dyaboli. §5.) Istis notatis et1s presuppositis conclusio sit ista: Claudit contradiccionem creaturam racionalem deobligari, quod non teneatur voluntatem suam conformare voluntati divine. Patet sic: creatura racionalis non potest deobligari, ut nichil velit, quia si est,7 vult se ipsam actu essenciali, et oportet, quod velit aliquando actu elicito bonum concomitanter ad intellectum et racionem, quamvis pro aliqua mensura potest cessare ab actu elicito. Unde Apo- stolus considerans illud debitum indissolubile dicit ad Ro- manos 13°1s: »Nemini quidquam debeatis, nisi ut invicem dili- »gatis«, vult enim Apostolus Christianos tam parate solvere debita supercarnalia, quod non supersit aliquid ex debito, nisi amor mutuusi9 karitatis, qui quanto plus solvitur, tanto ex eo solvens diligere amplius obligatur. Ideo Apostolus optat nos obligatores, ut continue sic amemus; amor enim cum ducit in infinitum, debet esse infinitus, quia excludit violenciam vel tedium, et ponit natura- lissimum gaudium: e contra debita corporalia, cum sint violenta et temporalia, oportet habere finem; ideo homo potest se plene exuere a tali debito, quod non amplius sit debitor talium, cum 10 15 20 25 163D 30 35 40 13) Codd : deformitas H. — 14) Codd.: post autem I. — 15) Codd.: voluerit I. — 16) Codd.: in I rasum. — 17) Codd.: esset I errore. — 18) Codd.: om. I. — 19) Codd.: mutuitatis I.

Strana 186
186 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XLVIII., 6.—7. nullum violentum est eternum; non sic autem obligacio amoris. Ideo sensus Apostoli est: exuamus nos plene ab omni debito pro- ximi preter dileccionem mutuam, quia si hoc non bene possumus, etis multo magis non possumus exuere a debito diligendi Deum. §6. Ex ista conclusione dependet conclusio 2a ista: Oportet creaturam racionalem sub pena peccati conformare voluntatem suam voluntati divine. Patet ex hoc, quod si ista voluntas est bona, placet Deo, quod sit bona, et per consequens inter illam et voluntatem Dei terminatam ad illam est conformitas, cum vo- 10 luntas illa creature libere terminat obiective voluntatem divinam: II64A magna ergo est conformitas, quando ill ego volo, sicud vult me Deus velle; volicio enim talis placet Deo. Ex isto patet, quod omne peccatum actuale creature racio- nalis est propter difformitatem voluntatis create ad voluntatem divinam. Patet sic: omne peccatum actuale est in volicione create voluntatis principaliter et non, ut illa volicio, est beneplacito Dei conformis; ergo,o ut,o est,o divino beneplacito difformis. Quando ergo homo vult aliquod volibile cum circumstanciis, que non placent vel displicent Deo, tunc homo peccat actualiter: in operibus enim est peccatum, nisi de quanto est difformitas in voluntate, que se- cundum quosdam dicitur suprema potencia anime, qua servante rectitudinem servatur creatura racionalis inmunis a peccato actuali. 2° patet ex isto, quod non consequenter se creaturam velle, quod Deus vult et ipsam velle meritorie vel e contra: stat enim Deum precipere homini, quod velit et faciat illud, quod Deus vult non fieri, ut patet de precepto dato Abrahe, ut ymolaret filium suum Ysaac Genesis 22°. Stat eciam hominem velle et operari illud, quod Deus vult et tamen quantumcunque demereri, ut de Iuda proditore et sacerdotibus, qui voluerunt et fecerunt Christum mori, quod eciam et tota Trinitas voluit. Et idem est iudicium de tirannis martirisantibus sanctos, quos Deus voluit martirisari. Ex quo patet, quod Deus plus attendit ad intencionis recti- tudinem et modum faciendi, quam ad substanciam operum, pre- miando. Unde Matth 6° dicitur: »Si oculus tuus,1 fuerit, simplex, »totum corpus tuum lucidum erit,3« et vulgariter dicitur, quod non nominum, sed adverbiorum remunerator est,4 Deus, plus apprecians, quod bene agatur, quam solum bonum de genere. 3° patet, quod volliciones, quibus contradictoria sunt volita, sunt conformes, ut Abraham vult occidere Ysaac et Deus vult, quod non occidat eum; et tamen utraque volicio est de Dei bene- placito: opposita enim nata sunt fieri circa idem, cuiusmodi sunt volicio Dei et volicio Abrahe: ideo, quod Abraham velit occidere Ysaac et quod velit eciam simpliciter non occidere eum, sunt voliciones quodammodo opposite, quia,5 vicissim eidem insunt, et repugnat ipsas simul inesse. 15 20 25 30 35 164 B 40 20) Codd.; loco huius habet gentem I pessime. — 21) Codd.: tuis I. — 22) Codd.: post simplex H. — 23) Codd.: fiet I. — 24) Codd.: iu I inepte scriptum.

Strana 187
Qualis sit voluntas Dei et qualis voluntas hominis. 187 4° patet, quod cum in Deo non sunt 'est‘ et non‘, nichil repugnant iste due voliciones: Deus vult Ysaac non occidi et ipse vult Abraham ipsum occidere; patet ex hoc, quod semper insunt Deo iste due voliciones simul eo, quod utraque illarum volicionum aliquando inest Deo. Unde optimus Dominus sepe vult propter ostendendam obedienciam homines elicere actus volendi, quos non vult ad extra esse executos, ad ostendendum, quod ipse satis appreciatur bonam voluntatem pro beatitudine merenda, etsi non sit facultas exequendi. Ut 3ii Regum 8° dicit Salomon in persona Dei loquentis ad David patrem suum: »Quod cogitasti in corde »tuo edificare domum nomini meo, bene fecisti hoc ipsemet mente »tractans. Verum tamen tu non edificabis michi domum, sed filius »tuus.« Ecce Deus commendat, quod vult non esse executum Quilibet tamen, sciens effectum esse de Dei beneplacito, tenetur conplacere in illo. 5° patet, quod omnis homo debet credere, quidquid vult Deus ab illo credi; et nichil debet credere, quod non vult Deus ab eo credi. Patet sic: omne credibile est a Deo volitum; ergo conformiter debet esse ab homine volitum et non ut scitum, ergo ut credibile: igitur omne ll huiusmodi est ab homine credibile. Similiter de non credibili est dicendum. 6° patet ex omnibus dictis, quod sanctum est hominem sci- entem, aliquid esse de bene placito Dei, conformare voluntatem suam voluntati divine non murmurando inordinate aut vindictam inprecando sive sit pena sive derisio vel iniuria aut quodvis aliud, quod non sapiat,s dampnum mortis, quia omnis paciencia est iusta, et per consequens de Dei beneplacito. Cum ergo quilibet rectus theologus scit hoc, non debet dolere de eventibus ordinatis. Nam ideo Prov. 12° dicitur: non contristabit iustum, quidquid ei acciderit. 7. Ut autem dictum est in primo notabili de voluntate humana, quod quedam est sensualitatis et quedam racionalis na- turalis, dicitur communiter, quod neutram istarum tenetur quis sic semper subdere voluntati divine. Ut patet de potencia corporis, de morte parentum et similibus; quelibet tamen illarum est con- formis voluntati divine, si moderate fiat sine circumstancia gra- vante. Alia autem est deliberativa, et hec est duplex: quia vel condicionata vel absoluta. Condicionata, ut vellem, si placeret Deo hoc bonum; et in ista errant multi inprecantes sibi bona inaniter et inimicis,7 mala, quamvis liceat homini velle sibi bonum spi- rituale vel quodcunque bonum medium, ad illud subintelligendo 'si placet Deo‘ eciam si non placet,s Deo, quod ipsum habeat. Voluntas autem,9 deliberativa absoluta debet conformari voluntati divine semper tendendo in illud, quod scit Deum velle; non enim tenetur Christianus in particulari cogitare de quolibet volito, quod determinate scit in habitu vel confuse; sed debet sibi conplaicere 164D 10 15 I64C 25 30 35 40 25) Codd.: quod H. — 26) Codd.: sapit H. — 27) Codd.: in mutis I pessime. — 28) Codd.: placeat H. — 29) I: om. HD.

Strana 188
188 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XLVIII., 7. habitudinaliter vel confuse do omni huiusmodi; et quandocunque in particulari cognoverit, gaudenter velle laudando Dominum voliti. Unde piumso videtur considerare penas personarum et communi- tatum et congaudere iusto iudici, qui non relinquit in sua uni- versitate aliquam maculam inpunitam. Per talem namque con- templacionem paciencia stabilitur, karitas rutillat et precinditursi vanas cupiditas ac causass murmuris contra Deum, specialiter, si cum tali gaudio intus sit dolor de peccato antecedente,4, cum pena sit signum laudabile habens indubie causam malam. Quo autem ad futura, de quibus est viator indeterminatus, videtur pro- babile, quod confuse quilibet debet velle bonum, sibi vel nature create conveniens, volicione sic condicionata 'si Deo placuerit' et nolle sic condicionaliter quodlibet malum mortis. Ex quo patet, quod licet meritorie nolle sicas condicionaliter tale possibile, quod Deus vult et velle proporcionaliter, quod Deus vult, quam dis- crepanciam a volicione divina excusat ignorancia voliti et con- dicionata volicio; nam prescitus existens in gracia secundum pre- sentem iusticiam meritorie vult beatitudinem suam et vult suam dampnacionem; Deus enim ubique vult oppositum. Et conformiter contingit viatorem velle et nolle media ad hos fines, ut licite possum velle tunicam, vel aliud, quod non habeo, dum tamen deliberacione condicionata gracia finis laudabilis volo illud addendo ordinatam circumstanciam, quod est difficile propter errorem intencionis vo- luntatisas propter amissionem debiti et alias quotlibet malas circum- 25 stancias, quibus contingit deviare a rectitudine voluntatis; propterea37 peccatum et media ad ipsum simpliciter sunt nolendass ab homine. 165A Et media ad beatitudinem, ill quibus non contingit male uti, cuius- modi sunt veritates, sunt simpliciter desideranda a quolibet viatore. Illa autem media, quibus contingit bene et male uti, de quorum facciones9 est ambiguum, debet solum condicionaliter velle : et talem volicionem exprimunt homines verbo optativo communiter, ut: 'vellem esse episcopus, si Deo placeret'. Sed revera Iudas Scarioth voluit esse episcopus, quia Deo placuit, qui eum in episcopum elegit. Quid ergo boni obtinuit? Certe episcopatum perdidit, quia simoniam commisit; animam et corpus dampnacioni subdidit, quia non debite voluntatem suam cum voluntate Domini conformavit. A4o quo nos dignetur eripere, qui voluntatem hominis potest — in rectitudine conservare. 5 10 15 20 30 35 Explicit optima lectura super primum Sentenciarum finita Anno Incarnacionis Dominice MoCCCCOXII per manus Sigismundi.H Finis primi libri Sentenciarum.I Et cetera etc.D 30) In I inepte abbreviatum. — 31) Sic codd. — 32) Codd.: I vna in D a ab d2 add. — 33) Codd.: causatur I pessime. — 31) Codd.: aut H male. — 35) Codd: om. I. — 36) Codd.: voluptatis DI. — 37) Codd.: preterea DI. — 38) Codd.: volenda I. — 39) Codd.: ficcione DI. — 40) Codd.: om I.

Strana 189
XII.) 165В PRINCIPIUM IN SECUNDUM SENTENCIARUM. lncepcio. XI. 1.I quis vestrum indiget sapiencia, postulet a Deo« Iacobi 1°. Circa principium 1mi libri in divisione huius thematis dixeram, quod sacra scriptura in 2° libro Sentenciarum tradita laudatur ex magna auctoritate, quam habet ex originali principio, quia est a Deo. Nam dicit thema 'si quis vestrum indiget sapiencia, postulet a Deo‘, sc. tamquam ab originali principio, a quo fontaliter originantur omnia et per quem omnia facta sunt,, et sine quo factum est nichil': Johannis 1°. Et quia omne, quod Deus fecit, valde bene fecit, cum Genesis 1° dicitur: »Vidit »Deus cuncta, que fecerat et erant valde bona«, et sacra scriptura est aliquod, quod Deus fecit, igitur sacra scriptura est valde bona. Unde valde bona? Certe, quia valde bene a valde bono originali principio facta; igitur ex magna auctoritate, quam habet ab ori- ginali principio, est laudanda. Unde a principio procedens verissimo ipsa ostendit veraciter, quod quelibet creatura est spectaculum, a quo resultat Trinitatis et unitatis similitudo respectu creatoris. Nam respice interiori oculo mundum et considera; in quo unitatem et trinitatem ad similitudinem increate Unitatis et Trinitatis reperies. Tripharie enim mundus dividitur, ut primus sit mundus architipus, 10 15 1) I: post omnia HD. 13

Strana 190
190 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., Inceptio, I. 2.—5. 1650 10 15 20 25 35 40 qui est exemplar eternum mundi istius corporei; alius mundus sit macrocosmus, i. e. maior mundus sensibilis; et tercius mundus microcosmus, i. e. minor mundus, ut est homo racionalis. Hanc triplicitatem mundi sacra scriptura insinuans ostendit Johannis 1°2, quomodo Filius Dei Il, in quantum homo, in mundo erat, quoad mundum architipum, et mundus per ipsum factus est, tamquam per Deum, quoad mundum macrocosmum, et mundus eum non cognovit, in quantum Deum et hominem, quoad mundum micro- cosmum, qui mundus microcosmus, sc. homo, noluit elevari in racione per ea, que facta sunt in cognicionem Unitatis et Trinitatis increate, et sic evanuit in cogitacione sua. 2. Sed tu, qui sacre intendis scripture, aspice mundum, celum et terram, et omnia, que in eis sunt, et intellige, quia unus in essencia et trinus in personis propter te de nichilo fecit illa, et hoc per suam infinitam sapienciam, circa quam versatur huius 2i libri sentencia. Quam sentenciam si diligenter interiori oculo inspexeris, conspicies scalam essendi rerum creatarum,, cuius scale sumitas a creacione cepit secundarium exordium, a qua summitate descendens per media videbis naturas secundum gradus essenciales alias ascendentes et alias descendentes in perfeccione, prout eas supremus artifex in ea limitavit. Sed in consideracione huiusmodi primum quasi extasi percussus reperies formam visibilem, que est figura umbratica invisibilium, et per eam tamquam per speculum et in enigmate invisibilia aspiciens ad ipsa fervencius anhelabis. Paulatim siquidem in tam subtili et alta scala oportet gressus dirigere et ad superiora quasi quibusdam proveccionis gradibus conscendere, donec Dei invisibilia per ea, que facta sunt, con- spiciantur, ut per creacionem celi conspiciatur supremus factor, 165D per gubernacionem I mundi sensibilis cognoscatur dominus invisi- so bilis, per bonitates visibiles cogitetur summa invisibilis bonitas et per lumen sensibile inaccessibilis4 claritas affectetur. Sed per quem, nisi per creaturam racionalem, cui sapienciam indidit, ut per ea, que facta sunt, suum agnosceret et diligeret creatorem, non quidem sic, ut in illis finaliter quiesceret, sed omnia trans- cenderet, dirigens trans omnia memoriam, racionem et voluntatem et sic vires singulas ad amorem sui interminabilem conditoris po- nendo per racionem in creaturis 1m gradum esse creatum, 2m gradum esse et vivere, ut in plantis, 3m esse et sentire, ut in singulis ani- malibus, 4m gradum esse et intelligere, ut in angelis et hominibus, 5m gradum esse in gracia, ut in sanctis, angelis et hominibus, 6m gradum esse et delectabiliter intueri summum bonum, ut in salvatis. 3. Ecce hii sunt 6 gradus scale, quibus homo paulatim ascendit usque gradum primum simpliciter interminabilem, quos 2) Codd.: post ostendit D. — 3) Codd.: creaturarum I. — 4) Codd.: in- accensibilis I.

Strana 191
Sex gradus scalae ad Deum describuntur. 191 gradus ad ipsius perfeccionem creator posuit sine indigencia sui et commodo, cum creavit hominem non ad sui indigenciam, nec ad suum commodum et sine merito hominis, sed ad magnum meritum hominis, ut indigens sapiencia postulet a Deo, per quam cognoscat suum meritorie creatorem et cognoscendo dyabolo resistat et creatori obediat ex amore: sic enim huius 2i libri tota sentencia concludetur. Nam prima conclusio huius 2i libri est, quod unus est creator omnium rerum, celestium, terrestrium et infernorum, visibilium et invisibilium, qui ante tempora existens eternaliter per suam potenciam voluntate et bonitate sua mundum creavit: ecce ill primum. Et conclusio ultima huius 21 est, quod debemus suggestioni dyaboli resistere et; divine ordinacioni humiliter obedire : ecce secundum. 10 166A §4. Et cum ad hec assequenda finaliter quilibet indiget sapiencia, igitur postulet a Deo; nam dicit thema 'si quis vestrum indiget sapiencia, postulet a Deo‘. In quo tria, quoad 2i libri propositum, inplicantur, ex quibus sacra scriptura excellen- tissime commendatur: videlicet receptum, receptibile et dativum: receptum' homo, qui est nobiles subiectum sapiencie, in quo est formaliter ; receptibile“ sapiencia, hominem perficiens realiter, — et dativum‘ Deus prestans sapienciam infallibiliter. Nam dicitur 'si quis vestrum': ecce sermo ad homines, in quo innuitur homo, qui est nobile subiectum sapiencie, in quo est formaliter; et cum subditur indiget sapiencia', manifeste ostenditur sapiencia, que est receptibile, hominem perficiens realiter; et dum subiungitur postulet a Deo', notatur Deus prestans sapienciam infallibiliter. Et patet, quod scriptura sacra laudatur in themate ex subiecto nobili, quod ipsam suscipit, 2° ex suo esse formali, quo ipsum subiectum realiter perficit, 3° ab auctore infallibili, qui ipsam creavit et homini contulit, ut ipsam suscipiens et conplens in opere ad vitam glorie perveniret. 15 20 25 30 5. Dixi 1°, quod scriptura sacra laudatur ex subiecto nobili, puta homine, qui ipsam suscipit. Est autem homo nobilis 1° per naturam, quia factus, ad ymaginem et similitudinem Dei- Genesis 1°; magna enim dignitas hominis sive nature humane est in hoc, quod homo factus est ad ymaginem et similitudinem Dei pocius quam angelus. Nam homo habet convenienciam cum Deo intus et extra, quam non habet angelus: habet enim homo intus convenienciam secundum memoriam, intelligenciam et volun- tatem, sicut habet angelus; sed extra habet convenienciam cum Deo, quam non habet angelus, nam sicut a Patre Filius, sic ab homine homo eiusdem nature. Unde et ipse Deus, Filius Dei uni- genitus, naturam preteriens angelicam nature carnis assumpsit substanciam, dum »Verbum caro factum est et habitavit in nobis 35 166 B 40 5) Codd.: om. 1. — 6) Codd.: nostre D pessime. — 7) Codd.: in H add. h2. 13*.

Strana 192
192 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., Inceptio, I., 6.—8. »nobiscum existens homo, qui non apprehendens angelos semen »Abrahe apprehendit«. Ad Hebreos 2°. Vere magne nobilitatis est homo, quem Deus creavit inexterminabilem et sic perpetuum Sapiencie 2°; quem Deus creaturis pretulit: nam Ecclesia- stici 17° dicitur: »Posuit timorem ipsius super omnem carnem »et dominatus est bestiarum et volatilium«; cui eciam Deus con- tulit quadruplex adiutorium: unum ad recte vivendum, sc. [ad conscienciam, secundums ad murmurandum contra malum et sti- mulandum ad bonum, quod est sinderesis, tercium est sciencia illuminans intellectum ad cognoscendum se ipsum et Deum suum et mundum istum, qui factus est propter ipsum: — unde accepit homo a Deo triplicem oculum, sc. carnis, quo videret mundum, racionis, quo videret animam, et contemplacionis, quo videret Deum, et sic ut oculo carnis homo videret ea, que sunt extra se, oculo racionis, que sunt intra se, oculo contemplacionis, que sunt supra se. Videt ergo homo oculo carnis extra se corporalia, oculo racionis videt intra se, que sunt spiritualia, oculo contemplacionis videt ea, I1660 que sunt supra se, que sunt supreme amabilia : — et hinc quartum adiutorium datum, homini est caritas, accendensio ad diligendum Deum super omnia, qui se humiliavit propter ipsum hominem, cui subiecit demonem, angelum bonum deputavit ad custodiam et non tantum fratrem eius se, sed et seivum humillimum con- stituit. Unde Deus factus est homo, ut homo fieret Deus. 10 15 20 §6.) Hec si pensaret homo, cognosceret, quam foret nobilis, 25 et studeret cognoscere se, ut se elevaret supra se, quia sic multo esset melior atque laudabilior. Unde dicit b. Bernhardus: »Multi »multa sciunt; stude cognoscere te ipsum, quia multo melior et »laudabilior es, si te ipsum cognoscis, quam si te neglecto cog- »nosceres cursus siderum, vires herbarum, conplexiones hominum, »naturas animalium et haberes omnium celestium et terrestrium »scienciam.« Hec eciam si pensaret homo, non caduca querereti1, non lubrice viveret, sed mentem erigens animadverteret, quod Dei essencia lux est, vita, iusticia, bonitas, beatitudo, ad cuius simili- tudinem anima creata est, ut sit lucida, vitalis, iusta, bona atque beata. Propter hec siquidem debet hominis anima bonis operibus adornari. Nam dicit Bernhardus: »Animam tuam cur non »adornas bonis operibus, que Deo et angelis presentanda est in »celis? Quare animam tuam vilipendis et carnem ei preponis? Do- »minam ancillari et ancillam dominari magna abusio est! Totus 4o »iste mundus ad unius anime precium existimari non potest: non I66D »enim pro toto mundo ] isto Deus animam suam daret, qui pro- »anima dedit.« — Ecce quam preciosa est anima et quam nobilis, secundum quam homo factus est ad ymaginem et similitudinem 30 35 s) Codd.: 2° H. — 9) Codd.: post homini H. — 11) Codd.: accedens D errore. — 11) Codd.: queret I errore.

Strana 193
Scriptura sacra laudatur ex eius nobili subiecto, homine. 193 Deig, et quam nobilis est homo, qui eciam secundum exteriorem hominem, i. e. secundum corpus, quodammodo ad exemplar mundi formatur, dum ex quatuor elementis conponitur et hinc micro- cosmus, i. e. minor mundus, nominatur, ut dicit Augustinus De cognicione vere vite. Et sicut supra; quatuor elementa mundi magni corporei est quintum elementum, puta celum, ut dicit Philosophus, sic supra quatuor elementa exterioris ho- minis est quasi quintum elementum, sc. spiritus, qui est celum, in quo Deus delectatur specialiter habitare. Unde Apostolus preponderans dignitatem hominis ex similitudine, quam habet ad filium Dei, hortatur, ut tam preclaram similitudinem observemus; unde dicit 1a Corinthiorum 15°: »Primus homo de terra »terrenus, secundus homo de celo celestis: qualis terrenus, tales »terreni, qualis celestis, tales celestes.« Igitur sicut portamus yma- ginem terreni, portemus ymaginem celestis, sc. Domini Jesu Christi, qui propter nostram salutem descendit de celis, factus humanitatis nostre particeps, ut nos faceret divinitatis sue participes et ex hoc ostenderet nobilitatem hominis, qui sacram scripturam suscipit, ex quo iam ipsa sapiencia commendatur. §7.) Dixi 2°, quod scriptura sacra laudatur ex suo esse 20 formali, quo ipsum subiectum formaliter perficit, cum dicitur in- diget sapiencia'. Unde quamvis in ill sui natura homo est 167A creatura, ut dictum est, dignissima, tamen sine divina sapiencia omnis homo est vanitas. Nam Sapiencie 13° dicitur: »Vani »sunt omnes homines, in quibus non est sapiencia Dei.« Dicuntur autem vani, quia non attingunt finem beatitudinis, ad quem sunt facti, cum insipientibus non vult Deus,4 misereri. Pro quo D an.12 12°13 dicitur: »Non est populus sapiens, propterea non miserebitur ei, »qui fecit illum « Ecce ad quantum homo, in sui natura perfectus, sine sapiencia Dei vivens inperficituri5, quam dum percipiti6, modo contrario valde perfectus efficitur, cum amicus Dei per sapienciam effectus in Deum quodammodo transformatur. »Sapiencia enim in »animas sanctas se transfert; amicos Dei et prophetas constituit« : dicitur Sapiencie 7°. Et cum secundum Philosophum 8° et 9° Ethicorum 'amicus est alter ego‘, sequitur, quod qui amicus Dei per sapienciam efficitur, quod tunc in Deum quodam- modo transformatur, nam ut sic,7 alter ipse Deus efficitur. Etis exis istois secundum philosophos viri eroici et sapientes sunt dii vocati, sicut et nunc sacerdotes contemplativi et sapientes laicorum dii appellantur : IIa quest. 1a Sacerdotibus'. §8. Quisquis ergo vult perfectus effici, postulet sapienciam, quia venient omnia bona pariter cum illa; infinitus enimig est 10 15 25 30 35 40 12) 13) Codd.: recte Isaiae, XXVII, 11, errore auditorum? — 14) Codd.: post insipientibus I. — 15) Codd.: inperficietur H. — 16) Codd.: perceperit D; in I ex per- ficit correetum. — 17) Codd.: sit I errore. — 18) Codd.: in I verba E. e. i. omissa et errore quod tunc in Deum ex praecedenti linea iterata. — 19) Codd.: post est H.

Strana 194
194 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., Inceptio, I., 8.—9. 167B 10 15 20 25 thezaurus hominibus sapiencia, quo qui usi sunt, participes facti — Hoc b. Ambrosius sunt amicicie Dei Sapiencie 7°. considerans Epistola 36a ad Constancium dicit: »Sapienti »nichil est alienum; quocunque accesserit, sua sunt omnia,o : totus »mundus ei possessio est, quoniam toto eo quasi utitur.« Et hinc est, 1 quod Salvator noster apostolis suis sapienciam conferens, cui non possent omnes adversarii resistere et contradicere, dedit eis potestatem docendi in universo mundo dicens Marci ultimo: »Euntes in universum mundum predicate ewangelium omni creature.« Et, ut comprehendam breviter, sapiencia et sic sacra scriptura maliciam vincit, peccatum expellit, a dyabolo liberat, mentem clari- ficat, errantem reducit, oppressum erigit, custodientem se beatificat, deducit per vias rectas et ostendit ei finaliter regnum Dei. Ex21 hiis patet, quod sapiencia et per consequens scriptura sacra ex suo esse formali, quo hominem perficit, est laudanda. 9. Dixi 3°, quod scriptura sacra ab auctore infallibili, qui ipsam creavit et homini contulit, est laudanda, cum dicitur po- stulet a Deo‘. Quidquid enim laudis aliqua res accipit, hoc est in ordine ad ipsum auctorem infallibilem, qui sicut non potest falli, sic nec fallere, cum inpossibile sit ipsum mentiri, ut ait Apostolus. Ex quo liquet sacre scripture veritas: unde Prover- biorum 3°22 dicitur: »Ne addas quidquam verbis illius et arguaris »et inveniaris mendax,« quia »unum iota aut unus apex non »preteribit a lege, donec omnia fiant« dicit Veritas Matth. 5°. Cum ergo scriptura sacra non,a potest,a in minimo fore falsa capiens veritatis stabilitatem ab ipso Deo, iuste a suo opifice est laudanda, qui mentiri non potest, cum sit summa veritas, falli nequit, cum sit summa sapiencia, abesse non potest, cum sit Deus ubique 167Cexistens, ubique videns, ubique inplens et dans petentibus sa- so pienciam affluenter: igitur 'si quis vestrum indiget sa- pienci a' volens Deum cognoscere, cognoscendo diligere, diligendo ad vitam venire, postulet a Deo', qui per suam sapienciam docet, vocat et trahit nunc in presenti ad graciam et post in gloriam sempiternam. Ad quam nos dignetur perducere, qui est via,4, veritas et vita Jesus Christus Dominus in secula seculorum benedictus. 35 20) Codd.: post sua I. — 21) H: et ID pessime. — 22) Codd.: 30 I errore. — 23) Codd : om. H — 24) Codd.: I add. et quod t1 delere voluit.

Strana 195
XII. Questio. 1.) Trum Deus, qui solus est creator, mundum sensibilem per creacionem ab eterno potuit produxisse ? Et videtur, quod sic: nam Deus est omnipotens, cuius potencie nichil potest resistere, ut canit sepius divina auctoritas; ergo mundum sensibilem per creacionem ab eterno esse productum non potest potencie Dei resistere, quia hoc derogaret eius omnipotencie, quod est Deo inconveniens. Sed nullum inconveniens secundum An- shelmum Deo est inpossibile, igitur Deus, qui solus est creator, mundum sensibilem per creacionem ab eterno necessario potuit produxisse,6. Tenet consequencia ex opposito, quia si unum contra- dictoriorum est inpossibile, alterum est necessarium. — In oppo- situm arguitur sic: illud, ex quo posito in esse cum aliquo vero coassumpto sequitur inpossibile, ipsum est inpossibile, ut patet ex principiis loice 1° Priorum et 9° Methaphisice. Sed posito, quod mundus sensibilis per creacionem ab eterno sit productus, cum hoc vero, quod cuiuslibet hominis spiritus est perpetuus, sequitur inpossibile, sc. quod infiniti sunt actualiter spiritus, ergo mundum sensibilem per creacionem ab eterno esse productum est inpossibile. Consequencia ista nota est ex principiis, quod autem sequitur exposito et assumpto vero istud inpossibile infiniti sunt actualiter spiritus' patet. Nam sequitur 'mundus eternaliter est pro- ductus per creacionem', ergo mundus eternaliter est; et cum non defuit sibi species humana secundum supposita, quia tunc defuisset sibi species optima et sic foret colobicus sive in,7 perfeccione essenciali deficiens, sequitur, quod eternaliter erant,s homines: et tamen continue multiplicantur spiritus hominum indesinibiles; se- 10 15 167D 52 25) In codd. inscriptio deesl; H exhibet Questio a h2. — 26) Codd.: pro- ducere I male. — 27) Codd.: in H erasum. — 28) Codd.: I errore bis scripsit.

Strana 196
196 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., Inceptio, II., 2.—5. quitur, quod infiniti sunt actualiter spiritus, cum ut sic non est dabilis prius homo. Protestor,9 etc.30 2. Pro questione egosi noto, quod creator proprie dicitur, qui aliquid ex nullose presupposito preter se de esse intelligibili in esse ad extra produxit vel producit. Sicut creare est aliquid de esse intelligibili nullo preter Deum presupposito ad extra pro- ducere; sed creare inproprie est idem, quod rem ex alia re preter Deum facere, ut Ecclesiastici 17° dicitur »Deus de terra creavit hominem« i. e. fecit; vel in officio dignitatis constituere, sicut creantur episcopiss et publici, vel rem meliorem, quam prius erat, facere, propter quod artifices dicuntur vulgariter creatores. — Secundo noto34, quod mundus sensibilis dicitur ad differenciam mundi architipi, qui solum est intelligibilis, existens exemplar eternum mundi sensibilis, ut dictum est — mundus autem sensibilis, de quo volo questionem intelligere, est aggregatum ex universis creaturis a principio temporis inclusive usque eternaliter in futurum. Et iste mundus, quamvis sit creatus in primo instanti secundum omnes partes suas quoad esse sive in esse primi creati, tamen pro nullo instanti temporis nec pro aliqua hora habet omnes partes simul actualiter in propria forma existentes. — Tercio noto, quod questio 168Aunum presupponit et secundum querit: presupponit, ill quod solus Deus est creator, et querit, utrum mundum sensibilem per creacionem ab eterno potuit produxisse. 5 10 15 20 30 35 40 §3. Quantum ergo ad suppositum, conclusio sit ista: Solus Deus est proprie creator. Probatur. Solum Deusas aliquid ex nullo presupposito preter se de essese intelligibilia- ad extra produxit vel producit: igitur conclusio vera. Consequencia tenet ex notabili primo; sed antecedens probatur, quia solumss Deus nullam aliam causam preter se in produccione ad extra presupponit eo, quod omne agens aliud a Deo in accione sua presupponit primam causam, sine qua non potest agere : igitur antecedens verum et per con- sequens conclusio iam expressa. Patet eciam ista conclusio per b. Augustinum super Genesim dicentem: »Non est phas aliquem creatorem nisi Deum credere aut dicere,« et per venera- bilem Anshelmum in Monologion dicentem: »Sola essencia Dei creatrix est.« — Ex ista conclusione sequitur 1°, quod nulla pura creatura est proprie creatrix vel creator, 2° sequitur, quod Deus non est pura creatura, 3° sequitur, quod omne aliud a Deo, quod non est Deus, habet esse a Deo; 4° sequitur, quod creare proprie est potencie infinite, 5° quod nulla pura creatura potest 25 29) Codd.: om. I spatio servato. — 30) H: om. ID. — 31) Codd.: ergo H. 32) Codd.: cx nichilo corr. H. — 33) Codd.: epistoli D. — 34) Codd.: nota I. — 35) Codd.: in H add. hl est. h2 qui. — 36) Codd.: se H. — 37) Codd.: intelligi biliter H. — 38) Codd.: solus H.

Strana 197
Mundus sensibilis secundum se totus est a Deo creatus. 197 creare, quia nulla, ut huius modi 39, potest esse potencie active infinite, que potencia ad creacionem requiritur tamquam causa. §4. Conclusio 2a. Non repugnat una faccione aliquid fieri ex nichilo et alia faccione fieri ex aliquo. Probatur. Homo est proprie pura creatura, igitur creatus est ex nichilo; et idem homo factus est ex limo terre, igitur factus est4o ex aliquo. Iste con- sequencie sunt bone et antecedencia canit fidei scriptura: igitur conclusio vera. Ex ista conclusione 1° elicio, quod non sequitur 'hoc est factum ex aliquo, igitur non est pura creatura, 2° quod non sequitur hoc factum est ex aliquo, igitur non est factum ex nichilo: pateta, quia homo idem est ex nichilo4i et ex aliquo; ex nichilo, ut producitur inmediate a prima causa nullo alio modo 168 B presupposito; et ex aliquo preter Deum, ut fit a causis secundis, sc. materiali, efficiente, finali et formali, ita quod ly 'ex' non dicat solum causam materialem. 10 15 5. Conclusio 3a: mundus sensibilis secundum se totus est solum a Deo creatus. Probatur: mundus sensibilis est aggre- gatum ex universis creaturis a principio temporis inclusive usque eternaliter in futurum, ut dicit notabile secundum. Sed illud totum aggregatum est creatum a Deo et a nullo alio est creatum. Pro- batur primo sic : solum Deus est fontale principium effectivum a se, de se et per se sufficiens illud aggregatum absque medio extrinseco ad extra producere volendo et dicendo, ut fieret. Sed ipse voluit et dixit et factum est, ut dicitur Genesis 1°, igitur conclusio vera. Maior arguitur sic: Deus est fontale principium effectivum, a se, de se et per se sufficiens illud aggregatum absque medio extrinseco ad extra producere volendo et dicendo, ut fieret, quia »ipse dixit et facta sunt, ipse mandavit et creata sunt«, ut dicit Psalmista. Sed nichil aliud preter Deum vel nondeus est fontale principium effectivum a se, de se et per se sufficiens illud aggre- gatum absque medio extrinseco ad extra producere volendo et dicendo, ut fieret, cum oporteret illud esse formaliter Deum et sic nondeus esset Deus, quod contradiccionem inplicat: igitur as sumptum verum. Consequencia tenet ab exponentibus debitis ad suam expositam et per consequens conclusio vera. — Secundo probatur conclusio sic: Deus creavit mundum sensibilem, ut canit fides katholica. Solum ipse Deus sic habet potenciam suam, sic sapienciam, sic bonitatem, ut ex ea non exeat, nisi, quod voluerit, et cum voluerit, et quomodo voluerit; ll et solum ipse sic habet 168 C 40 copiositatem et fortitudinem potencie, ut quidquid potest, possit de4a se4 solo, a se et per se solum; et nullum aliud sic habet copiositatem et fortitudinem sue potencie, sed quodlibet aliud, quidquid potest, ab ipso Deo et per ipsum potest: igitur conclusio 20 25 30 35 39) I: codd. hus. — 40) Codd.: om. I. — 41) Codd.: verba patet 0 nichilo om. I. — 42) Codd.: om. I.

Strana 198
198 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., Inceptio, II., 6.—7. 5 vera. Nota est maior per se, sed minor ex eo evidet, quod omne aliud a Deo sue accionis potenciam a Deo recipit, presupponens ipsius Dei potenciam, sine qua penitus nichil potest. — Ex iam dictis primo sequitur, quod solum Deus est per se primum prin- cipium; secundo sequitur, quod nichil preter Deum est creator mundi; tercio sequitur, quod nichil aliud a Deo est sufficiens sine Deo aliquid producere: patent ista, quia nichil aliud a Deo de se solo, a se et per se solum potest aliquid efficere, ut patet ex pro- bacionibus iam expressis. Igitur corellaria vera. §6.) Suppono pro conclusione quarta, quod eternum sive eternitas capiatur propriissime, prout inportat carenciam principii et finis et sic carenciam inchoacionis et desicionis. Sic enim com- muniter accipiunt proprie homines eternum, quod est et nec habet principium existendi neque finem et sic quod nec incipit nec de- sinit esse. Sic eciam ex vocabulo sonat eternum, sc. ens extra terminum a parte ante et a parte4s post. — Ex quo notabili 1° patet, quod eternitas est infinita, 2° quod est indivisibilis in partes secundum prius et posterius, 3° quod est influxibilis sed permanens. Ista supposicione cum corellariis stante sit conclusio 4a ista: Non potuit iste mundus sensibilis per creacionem eternaliter esse pro- ductus Probatur, quia — da oppositum sc.44 quod potuit iste mundus sensibilis per creacionem eternaliter esse productus. Contra sequitur: potuit iste mundus sensibilis per creacionem eternaliter 168D esse productus; igitur potuit iste mundus sensibilis per cre acionem esse. Ponatur illa de possibili ad suam de in esse sc. istam: mundus 25 sensibilis per creacionem est, quam veritas fidei tenet; et ex altera parte sequitur potuit iste mundus sensibilis per creacionem eter- naliter esse productus', igitur potuit iste mundus sensibilis eternaliter esse. Ponatur illa in esse, quod mundus sensibilis eternaliter est. Tunc ex illa de in esse arguitur sic: iste mundus sensibilis per creacionem est; igitur mundus sensibilis existendo45 preter Deum cepit esse et per consequens existendi novitatem46. Tenet ista con- sequencia ex diffinicione creacionis, que ponitur in notabili primo. Et ex secunda de in esse arguitur sic : iste mundus sensibilis eter- naliter existit; igitur iste mundus sensibilis non ex nichilo preter Deum cepit esse et per consequens nec existendi novitatem: tenet ista consequencia ex vi eternitatis, quam supposui in notabili esse sine inchoacione et desicione, et per consequens sine novitate, cum novitas et eternitas correspondent sibi ex opposito sicut creacio et eternitas. Et hinc Philosophus, sed inphilosophice, cum suis sequacibus istum mundum sensibilem posuit increatum. 15 20 30 35 10 40 7.Ex ista conclusione sequitur 1°, quod inplicat contra- diccionem istum mundum sensibilem esse creatum et ipsum eter- 43) Codd.: in I inepte scriptum. — 44) Codd.: vel I. — 45) D: ex nichilo I, ex nullo H. — 46) Codd.: novitate D.

Strana 199
Mundus sensibilis non potuit per creacionem aeternaliter produci. 199 naliter existere; 2° sequitur, quod repugnat creature ex parte sui eam fuisse ab eterno. Ex isto notabili patet, quod prima conclusio reverendi fratris Johannis, mecum in Sentenciis concurrentis, quam posuit in principio suo in secundum, est falsa, que est ista: "Non repugnat creature ex parte sui fuisse ab eterno.' 3° ex con- clusione ista sequitur, quod repugnat potencie divine creaturam ab eterno produxisse eo, quod repugnat ipsam productam fuisse. Ex quo patet, quod secunda conclusio reverendi fratris, quam posuit in eodem principio, ill est falsa, que dicit: Non repugnat 169A 10 divine potencie creaturam ab eterno produxisse.' — Ulterius sequitur, quod corellaria, que intulit ex suis duabus cum tercia conclusio- nibus, sunt falsa: nam 2m corellarium est hoc: 'non inplicat contra- diccionem ab eterno extitisse mundum‘; 5m47 est hoc: non est inpossibile creaturam suo creatori esse duracione coeternam' ; 7m est hoc: 'stat mundum esse productum ex nichilo et cum hoc eum extitisse ab eterno'; 8m est hoc: 'aliqua distincta ab essencia divina potuerunts extitisse eterna‘; 9m est hoc: 'mundum esse factum ex nichilo non includit mundum esse factum post nichil' ; 10m est: non est de racione formali creature, quod habeat esse post non esse'; 11m 'perfecta racio eternitatis non consistit in carencia principii et finis'. Omnia ista corellaria sunt falsa eo, quod racionibus ipsius creacionis et ipsius eternitatis contradicunt inplicite vel expresse. Corellarium ultimum 'questio ut proponitur est neganda'. Tunc ad racionem negatur consequencia et cum assumitur pro causa, quia hoc derogaret divine potencie, negatur hoc; nam sicut hoc non derogat divine potencie, quod non potest eternaliter ad extra se produxisse, sic nec in proposito. Conceditur tamen, quod repugnat divine potencie omne simpliciter inpossibile inplicans contradicci- onem; et quia mundum sensibilem per creacionem eternaliter esse productum inplicat contradiccionem, ideo dicitur divine potencie repugnare, non tamen exinde sequitur, quod aliquid resistat divine potencie aut voluntati ipsius efficaci.49 15 20 25 30 47) Codd.: corellarium add. H. — 48) Codd.: potuerat errore I. — 49) Codd.: efficati I errore.

Strana 200
XIII. 1. Iam restaret cum magistris meis et baccalariis reve- rendis mecum in Sentenciis concurrentibus conferre. Sed quia ma- gister meus Stephanus5o Palecz et magister Nicolaus [169B Stor nec non frater Petrus Mangolt5 volunt mecum in pace quiescere, igitur ego, ut iuvenis catulus, nolo eos eciam irritare. Sed convertam me ad reverendum fratrem Johannem, amicum meum, qui mea dicta inpugnavit fortiter, et argumenta sua dis solvam sicut potero, et demum eius conclusiones cum corellariis inpugnabo. Et quia circa principium 1i libri posueram 4am con- clusionem istam: Increata Trinitas sacram scripturam donat ex gracia hominibus‘ — et non: increata Trinitas sacram scripturam donat solum ex gracia hominibus, ut perpetue sint salvati, contra illam conclusionems, arguit reverendus frater sic: 'prima pars interimit secundam, ergo una illarum est falsa‘; nego assumptum; et quando arguit,s sic : »Sequitur: sacra scriptura datur ex gracia, ergo non ex merito«, nego consequenciam: sicut non sequitur 'vita eterna datur ex gracia, ergo non ex merito', cum cuicunque homini datur54 vita eterna, illa datur ex gracia Dei et ex merito Domini Jesu Cristi. Et quando dicit: 'consequencia patet per Apostolum ad Romanos 2°, nego hoc, cum non dicat hoc Apostolus ad Rom. 2° sc. »Si gracia ex operibus, iam non est gracia« quamvis bene dicitur Ad Romanos 3°: »ex operibus legis non iustifica- bitur omnis caro«, quod est verum 'ex solis', sed gratis per graciam ipsius et redempcionem ipsius, que est in Christo Jesu, quem posuit Deus propiciatorem per fidem in sangwine ipsius, ut dicitur ibidem. Et ad confirmacionem quando arguit reverendus frater sic: fillud, quod ex gracia datur, gratis datur‘; concedo, 'sed non solum ex gracia'; et ultra; 'quod autem ex merito datur, non gratis datur“ concedo; et quando infert: »si ergo sacra scriptura ex gracia daretur, 10 15 20 25 50) Codd.: Sthephanus I. — 51) Codd.: Mangol I. — 52) Codd.: consequen- ciam I. — 53) Codd.: arguitur D. — 54) Codd.: datur addit errore I.

Strana 201
Hus contra fratrem Johannem se defendit. 201 et eciam ex merito daretur: sequitur, quod gratis daretur et non gratis daretur.« Nego consequenciam, unde dico, quod sacra scriptura alicui ex pura Deig5 ll gracia nullo eius preveniente merito data 1690 est vel datur, alicui vero ex merito, sicud patet in multis sanctis, qui meruerunt per sacram scripturam divinitus illustrari. Et tunc ultra, si distinxissem de multiplici gracia, arguit : »sequeretur, quod omne, quod Deus operatur, quod hoc fieret ex gracia.« Concedo consequenciam; et quando dicit consequens falsum, ego nego; ad probacionem signo penam ipsius primi angeli et arguo sic: Ista pena processit ex gracia, ergo non ex rigore iusticie. Ego nego consequenciam et dico, quod graciose eum punit, ergo citra con- dignum; concedo consequenciam; et ex alia parte rigorose eum punit, ergo ultra condignum: nego consequenciam. Et tantum ad primum. §2. 2° arguit reverendus baccalarius sic: Pono casum, 1s quod Deus det Sorti noticiam de sacra scriptura tantam precise, quantam meruit; et pono cum hoc, quod suo preciso merito cor- respondeant decem questiones.' Admitto casum, sed hoc dico, quod sciencia decem questionum non excludit, quin Sortes plus sciat, quando illas decem distincte sciet vel scit. Tunc arguit;e sic: “'Quidquid Sorti datur de sacra scriptura, hoc totum precise meruit." Nego illam : nam datur Sorti sciencia unius questionis, que non precise merito correspondet ex casu, cum decem questiones ex casu precise merito correspondent. Et patet, quod ulterius argu- mentums- non procedit. 10 20 25 3° contra eandem conclusionem arguit sic: Primo homini dedit5s Deus scienciam ex sola gracia et ex nullo merito; ista est indefinita et vera est de sciencia primi hominis primo data. Sed eque verum est, quod primo homini dedit Deus scienciam ex merito, quam scienciam iam habet.' Et arguit: Nullus purus homo potest aliquid mereri a Deo.' Nego illud assumptum; ad probacionem: plus tenetur homo Deo, quam aliquis homo parentibus suis. Con- cedo, intelligendo de parentibus carnis: et quando ultra assumit sed quilibet homo tantum tenetur parentibus, quod omnibus ope- ribuss- suis non sufficit eis satis facere (ex 9° Ethicorum), 169D ergo nec aliquis homo potest Deo satisfacere: concedo consequen- ciam, accipiendo satisfacere pro equali recompensa; et quando infert 'ergo omnibus operibus nostris nichil possumus mereri et per consequens nec sacram scripturam': nego primam consequenciam, quia alias frustra essent mandatorum Dei et consiliorum opera, si non per illa homines mererentur. 30 40 4° arguit sic: 'Quero, an ipsa Trinitas totum, quod confert de scriptura sacra, donet ex gracia. Et si sic, tunc superflueret me- 55) Codd.: post gracia H errore. — 56) Codd.: arguitur H male. — 57) Codd.: om. I. — 58) Codd.: post Deus H.

Strana 202
202 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., Inceptio, III., 2.—3. ritum.' Nego istam consequenciam et quando assumit: 'et e con- verso: Si donat eam totam ex merito, superflueret gracia', similiter nego istam consequenciam. 5° arguit sic: 'Si Deus ex gracia sive ex57 merito donat sacram scripturam, ergo eadem racione potest dare quamlibet aliam scienciam seu noticiam'. Concedo consequenciam; et quando arguit 'consequens falsum', nego assumptum ad probacionem; quando dicit 'sic pono, quod Deus conferat Sorti noticiam experimentalem alicuius delectacionis, sit illa noticia A', admitto. Et arguit sic: illa noticia, que uno die millesies potest esse erronea, illa non est certa noticia seu sciencia'. Concedo illam, quia est negativa, cuius subiectum pro nullo supponit respectu predicati. Sicut con- cedo illam: illa chimera;g, que uno die millesies potest esse erronea, non est certa noticia seu sciencia, quia si non, da oppo- situm et apparebit falsitas. Et tunc ulterius argumentum pileum non habebit. 6° arguit sic: 'Si Deus potest dare sacram scripturam ex gracia, sequitur, quodso purus viator posset scire omnia. Consequens falsum, cum hoc solum potest intellectus divinus.“ Hic concedo consequenciam et nego consequens esse falsum; et quando in- probat dicens, quod solum potest intellectus divinus, nego illud assumptum. Si enim puer scit omnem dualitatem esse numerum 170Aparem, quamvis non distincte in speciali, ill quid miri, quod homo purus viator scit omne ens esse eius et sic quod scit omnia, sicut scit Deus. Et ergo Philosophus dicit 1° Posteriorum, quod scivit omnem dualitatem esse numerum parem in generali. Unde dicit: 'quodammodo scivit et quodammodo nescivit': scivit in ge- nerali, sed nescivit in particulari. 10 15 20 25 5 30 35 40 §3.) Iam restat contra dicta reverendi baccalarii arguere et quia ponit 1am conclusionem istam: Non repugnat creature ex parte sui eams fuisse ab eterno.“ Contrac,: repugnat presenti instanti temporis creacio, quod signo per A, fuisse ab eternos,. Et volo semper conformiter intelligere esse pro existere per creacionem facto, sicut reverendus baccalarius intendit, et arguo sic: Inpossibile est presens instans temporis A eternaliter extitisse; ergo conclusio falsa. Consequencia nota est, antecedens probatur, quia detur oppo- situm: possibile est presens instans A eternaliter extitisse. Ponatur, quod extitit A instans presens eternaliter ; tunc sic: presens instans A extitit eternaliter, ergo est sine inicio; consequens falsum et con- sequencia tenet ex 'quid nominis' eterni, ut dicit supposicio in conclusione mea 4a, quod autem consequens sit falsum. Nam primo sequitur, quod presens instans toti tempori equaretur vel precederet totum tempus; 2° sequitur, quod nullum instans tem- 59) I chia, DH chya. — 60) Codd.: homo add. H. — 61) Codd.: ca I male. 62) Codd.: in D verba contra eterno scriptor omisit, 82 in marg. addidit.

Strana 203
Hus contra dicta fratris Johannis arguit. 203 poris aliud instans precederet; 3° quod essent plura instancia simul; 4° quod in A instanti presenti fierent generaciones et cor- rupciones; sed ista sunt veritati philosophice contraria, ergo con- clusio non est verisimiliter sustinenda. Quod autem illa secuntur, patet: nam ex quo A presensss instans temporis creatum ex data conclusione est eternaliter creatum, tunc non incepits4 existere et per consequens tempus secundum nullam partem sui precedit illud instans A. Et quia ipsum instans A est eternum, ergo aperte post non sequitur tempus ipsum A, sed oportet, quod vel A instans precedit ipsum totum tempus, vel sequitur, vel est eque primo cum toto tempore. Et par probacio est de 2° consequente et de 3° et de 4°. Notum est, quod in illo instanti, ex quo nec inciperet nec desineret esse, quod generaciones et ceteress alteraciones fierent in eodem, et eadem racione. 2a conclusio est falsa, que dicit: Non repugnat potencie divine creaturam ab eterno produxisse'; nam ambe iste conclusiones cum suis corellariis stant vel stare videntur in claudo pede. Unde arguit reverendusss frater Johannes pro con- clusionibus sic: 'omnis effectus, qui subito producitur, potest esse coeternus sues- cause. Sed creatura subito est a Deo producta, ergo potuit sibi esse coeterna.' Ecce argumentum hoc peccat in materia et in forma; in materia, quia maior est falsa, nam nullum instans temporis, quod subitoss producitur, similiter nullus spiritus creatus, potest esse Deose coeternus, ymmo nec mundus, qui est subito productus. In forma autem-o peccat, quia variatur in argu- mento copula de presenti in preteritum. 2° arguit sic pro con- clusionibus: Non plus repugnat Deo mundum produxisse pro 1° instanti eternitatis, sicud pro 1° instanti temporis. Sed secundum non repugnabat, ergo nec primum.' Ecce argumentum istud peccat in forma, quia est ex omnibus negativis. Et in maiori includitur falsitas conparativo accepto inproprie; nam repugnabat divine po- tencie pro instanti eternitatis produxisse mundum, sed non re- pugnabat produxisse eum in primo instanti temporis. Et quando probat, quod pro instanti eternitatis nec repugnabat ex parte divine potencie, nec ex parte creature, ibi diceretur- secundum Thomam de Argentina, quod repugnabat ex parte creature, sed non ex parte divine potencie; sic, quod Deus potuit producere mundum eternaliter, sed mundus non poterat- produci. 2° potest dici, quod repugnabat ex parte utriusque ita, quod non potuit Deus pro instanti eternitatis I mundum produxisse, quia tunc tam perfectus foret 1Z0C mundus sicut Deus. Unde quia Pater eternaliter dat esse Filio, 40 necesse est Filium esse eque perfectum sicut Patrem. Et patet, quod conclusiones ille cum corellariis, que supra dixi, non possunt bene stare. 10 170B 15 20 25 30 35 63) Codd.: prius I et ante A. — 64) Codd.: cepit I, post existere D. 65) Codd.: om. I. — 66) Codd.: om. H. — 67) Codd.: siue I male. — 68) Codd.: temporis add. D male. — 69) Codd.: post potest I. — 70) Codd.: aut I. — 71) Codd.: dicetur I. — 72) Codd.: potuit I.

Strana 204
204 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., Inceptio, II., 3. Tunc ponit reverendus baccalarius in articulo secundo con- clusionem istam : 'aliqua Dei precepta quoad substanciam operis possunt inpleri absque gracia gratum faciente.' Contra: inpossibile est mandatum Dei inpleri, nisi inpleatur primum preceptum, quod est diligere Deum. Sed inpossibile est hominem diligere Deum absque gracia gratum faciente, cum diligere Deum est bene bonum velle Deo, quod presupponit graciam gratum facientem in homine: igitur nulla precepta Dei quoad substanciam operis possunt inpleri absque gracia gratum faciente. Maior arguitur sic: Mandata De inplere in bona consequencia sequitur ad Deum diligere; nam sequitur 'ille homo Deum diligit, igitur ille homo mandata Dei servat‘ et hinc Salvator Johannis 14° dicit : »Si quis diligit me, sermonem meum (et sic mandata) servabit.« Et iterum ait: »Si diligitis me, mandata mea servate!« Similiter: in diligere Deum dependet omnis lex et prophete Matth. 22°: igitur nulla lex man- datorum Dei potest inpleri, nisi inpleatur prius in radice, que est Deum diligere, quod est actus operis, quoad substanciam, qui non potest inpleri absque gracia gratum faciente: igitur videtur, quod conclusio non sit vera. Secundo arguitur sic : Inpossibile est man- data Dei inpleri sine Deo, ergo et absque gracia gratum faciente. Si non, sequitur: detur oppositum consequentis, quod possibile est aliqua mandata Dei inpleri absque gracia gratum faciente. Contra sequitur: possibile est aliqua mandata Dei inpleri-s absque 170D gratum-4 faciente, ergo pro descensu distribuſcionis possibile est aliqua mandata Dei inpleri absque ista gracia gratum faciente — 25 demonstrato Deo, cum ipse sit gracia gratum faciens. Consequens falsum repugnans antecedenti: ergo consequencia fuit bona. 10 15 20 30 Item ponit reverendus frater in eodem articulo conclusionem istam: Nullus potest inplere Dei mandata quoad intencionem pre- cipientis absque speciali dono gracie gratum facientis. Contra: irundo, ciconia, milwus, turtur ex scriptura parent mandatis Dei et inplent mandata Dei quoad intencionem ipsius Dei precipientis absque speciali dono gracie gratum facientis: ergo conclusio falsa. 35 40 Item ponit in tercio articulo conclusionem istam: produccio alicuius rei ex nichilo arguit infinitam potenciam in producente. Contra: nulla produccio est ex nichilo. Probatur 1° sic: nec pro- duccio ex nichilo est, cum iam illa desiit esse, nec aliqua alia: igitur nulla.' Vel detur aliqua: 2° sic 'omne quod producitur, pro- ducitur ex Deo, igitur ex aliquo et per consequens non ex nichilo. Tenet consequencia, quia eiusdem rei non possunt esse causa vel cause contradictoria sibi invicem contradicencia; et antecedens patet per illud Ad Romanos 11° 'ex quo omnia'. Item ponit eiusdem conclusionis corellarium 5m istud : 'Omne factibile potest Deus producere.' Contra sequitur 'omne factibile 73) Codd.: post faciente H. — 74) Sic codd.

Strana 205
Expedito fr. Johanne Hus finem inceptionis facit. 205 potest Deus-5 producere; sed iste mundus factus est factibile, igitur istum mundum factum potest producere'. Consequencia nota est et minor patet virtute ampliacionis; consequens vero falsum: nam si istum mundum factum potest Deus producere, tunc posset omnes eius partes producere et sic tempus factum potest producere et per consequens preteritum revocare. Consequens contra b. Je- ronimum et contra philosophos, qui dicunt, quod hoc Deus — caret, videlicet quod non potest preteritum revocare. Hec sint dicta cum humili reverencia-e et77 informacione re- verendi domini Johannis, baccalarii sacre-s theologie 7. — — 10 75) Codd.: post factibile D. — 76) H: reverencie ID. — 77) Codd.: om. I. — 78) Codd.: om. H. 14

Strana 206
Distinecio I. Reacionem rerum insinuans scriptura Deum ... 1. In isto libro 2° principalis intencio Magistri versatur 17IA circa tria: sc. circa rerum lil creacionem, 2° circa creatarum rerum dotacionem et perfeccionem, 3° circa creature dotate aversionem Continet autem iste liber 2us 44 distincciones, quarum 1a habet 8 conclusiones: 1a conclusio: unus est creator omnium rerum circa se. 2a conclusio, que sequitur ex 1a, hec. est: non sunt plura principia prima; per istam excluduntur errores plura principia opinancium fuisse sine principio. 3a conclusio: creare est facere et creator est opifex et factor ; non tamen omnis factor est creator, sicud nec omne facere est creare. 4a conclusio: ista verba 'creare 'facere‘ 'agere‘ non secundum eandem racionem dicuntur de Deo et de creaturis; racio, quia Deus creando, faciendo et agendo non mutatur, sed creature mutantur, dum aliquid faciunt vel agunt. 5a conclusio: Deus creavit naturam racionalem voluntate, non ne- cessitate, sc. coaccionis. 6a conclusio: Deus creavit naturam racio- nalem propter suam bonitatem et creature racionalis utilitatem, ut ipsa summum bonum cognoscendo amaret, amando possideret et possidendo frueretur. 7a conclusio: mundus factus est, ut serviret homini, et homo, ut serviret Deo; unde omnia sunt hominis : Tri- nitas increata ad fruendum, angeli nunc ad serviendum et post ad convivendum, inferiora ad serviendum et homo factus ad ruinam angelicam reparandum. 8a conclusio: anima racionalis, que videtur maioris dignitatis, si absque corpore permaneret, quam quod unitur corpori, ideo corpori unitur, quia sic Deus voluit, cuius voluntatis causa querenda non est, et quod per huiusmodi unionem, sc. anime cum corpore, a quo separari non vult, Deus exemplificaret vel ostenderet unionem, qua creatura racionalis uniretur Deo per dilec- cionem ex toto corde, ut plus mereretur et sic duplex meritum, sc. in se et in suo corpore, reciperet. Unita est ergo anima carni 10 15 20 25 30 1) I: post est D.

Strana 207
Summa libri secundi et eius primae distinctionis exponitur. 207 Dei beneplacito (ecce causa ] efficiens), beate unionis exemplo et 171B pro maiori merito (ecce causa finalis). 2. De hiis habentur isti versus: i. e. prima distinecio A cum principio tres errores fugat uno. Deus Qui creat, ille facit; si vertis, hoc inproprie fit: de nichilo vel de mater a Est facere, quod res nova producatur in esse. in quantum creantur Dei quia creat summa Eius ob hoc bonitas res causat sola creatas. incerporea angelus, corporea homo Fit natura duplex operis racione vigentis, i. e. Dei i. e.2 cognicione Ut gustu mentis bonitate fruatur agentis, creature racionali ipsa creatura racionalis Serviat auctori, mundusque reserviat ipsi. humanus Spiritus unitur carni, quia Deus hoc vult; Exempli causa meriti scolaque duplanda. 10 §3.) Queritur hic, utrum possunt esse plura principia sim- pliciter prima. Et videtur, quod sic. Nam Deum esse est principium simpliciter primum et omne ens esse est principium simpliciter primum et neutrum est reliqum, cum Deum esse non sit omne ens esse; igitur sunt duo distincta et per consequens plura; quod autem omne ens esse est simpliciter primum, patet; nam sequitur ad Deum esse et e contra. Sequitur enim: Deum esse est, igitur omne ens esse est. Nam si non sequitur, stet oppositum, contra- dictorium cum antecedente, sc. aliquod ens esse, non est,, quo dato stabit inpossibile cum necessario, quod est inconveniens. In oppositum arguitur sic: Inpossibile est esse plura simpliciter bona, igitur questio falsa. Antecedens probaturs : inpossibile est esse plura summe bona eo, quod alterum in sua bonitate includeret reliqum, cum summe bonum claudit omnem bonitatem; igitur questio falsa. 15 20 25 Pro ista questione supponitur, quod in essencialiter ordi- natis non est procedendum in infinitum. Patet supposicio per Philosophum 7° Phisicorum et, 2° Methaphisice; alias enim sequeretur, quod esset multitudo separatorum actualiter infinita, quod est contra Philosophum 3° Phisicorum; ymmo nullus esset ordo rerum universi eo, quod nullum est primum nec ultimum, sed hoc totam philosophiam et sacram scripturam interimeret,: igitur nullo modo possibile ests et per consequens patet supposicio. 30 35 2) D: om. I. — 3) I: omnium D. — 4) D: est I. — 5) D: esse I. — 6) I: post esse D. — 7) I: interimet D. — 8) I: post modo D. 14

Strana 208
208 M J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dlst. I., 3. 15 20 25 17ID Conclusio 1a: Principium simpliciter primum est. Probatur: in ordine essenciali universali, aliqua sunt essencia essencialiter magis perfecta et aliqua minus; vel ergo in illis entibus est pro- cedendum in infinitum, vel datur status. Primum non per sup- positum; si secundum, tunc in tali statu deveniendum est ad unum simpliciter perfectum, quod sibi subordinat omnia in per- feccione essenciali: igitur conclusio vera. Ex ista conclusione sequitur, quod primum ens est. Conclusio 2a: Primum principium non est causa accidentalis 10 rerum universi. Probatur sic: Res subordinata alteri accidentaliter potest esse vel agere causa accidentaliter subordinata non con- currente. Sed quia inpossibile est aliquam rem citra primum prin- cipium esse seu agere, primo principio non concurrente, igitur conclusio vera. Consequencia nota est; maior patet per diffinicionem cause accidentaliter subordinate. Et minor probatur, quia alias sequitur, quod primum principium non esset primum principiumi et primum agens non esset primum agens. Cuius oppositum dicunt Philosophus et Commentator 12° Methaphisice. Et patet sic: nam si possibile est aliquam rem esse vel agere primo principio non concurrentem, sit illa B; tunc sic: B est et primum principium non concurrit ad B esse, igitur B non causatur a primo principio et pari racione non causatur ab alio eo, quod si ab alio causareturi,, tunc et a primo principio, cum nichil possit causa secunda sine causa prima, ut dicit Auctor De causis. Ex quo sequitur, quod B est, et tamen a nullo est, et per consequens B est primum principium et tamen B est citra primum principium: B est primum principium et non primum principium, quod est contra- diccio. Ex ista conclusione sequitur, quod primum principium est so causa essencialis universi; patet, quia est causa universi et non accidentalis, ut dicit conclusio, igitur corellarium verum. Conclusio 3a: Tantum unum est principium simpliciter primum. Probatur: tantum unum est,s simpliciter infinite perfectum, bonum, simplicissimum, potentissimum, sapientissimumis et delectabilis- simum; igitur conclusio vera. Antecedens probatur: si plura essent talia, tunc aggregatum ex illis esset summe bonum et per con- sequens summe ens, summe unum et summe simplex; et tamen essent duo essencialiteris distincta, quod manifeste claudit contra- diccionem. Confirmatur. Si essent plura, vel unum illorum depen- deret ab alio, vel non. Si primum, tunc dependens esset minus bonum et sic non summum bonum; si vero neutrum dependet ab alio, vel ambo illa concurrunt ad quemlibet effectum, vel non. Si non, tunc illud, quod non concurrit, non est summe bonum. IZIC 40 9 I: universi D. — 10) D: principaliter I. — 11) D: nec I. — 12) I: cau- setur D; et add. I. — 13) D: om. I. — 14) D: perfecte I. — 15) D: in I inepte scriptum.

Strana 209
Utrum possint esse plura principia simpliciter prima? 209 Si ambo concurrunt, vel ergo unum perfeccius, vel non; si primum, ergo, quod inperfeccius concurrit, non est summum bonum; si ambo eque perfecte, ergo vel unum sufficit per se producere, vel non. Si primum, tunc alterum superfluit; si datur, quod non, tunc est insufficiens producere et per consequens inperfectum et sic non summum bonum. Preterea: si sunt plura prima principia, vel sunt contraria, vel non. Si contraria, vel sunt activa contra se, vel non: non secundum per diffinicionem contrariorum, ergo primum. Tunc ultra : illa principia sunt activa, ergo unum potest agere contra aliud et illud inpedire et destruere; vel ergo sunt eque potencie, tunc a proporcione equalitatis nullus sequeretur effectus. Si autem unum fuerit potencius, tunc reliqum destruet vel illud minus potens non erit summum bonum, summe potens et summe principians. Item: si duo sunt principia, unum summe bonum et aliud summe malum, aut communicant in existere, aut non. Si non, ergo alterum illorum erit existens per aliud et ita non sunt duo principia. Si communicant: sed quia existere per se bonum est, malum autem plus esset malum, si non haberet illud malum, igitur non est summe malum. Item: illud summum malum vel potest aliquid causare, vel nichil: non secundum, quia tunc frustra esset, nec esset li principium, sicud nec causa. Ergo oportet dici principiumi5. Quo dato arguitur sic: summum malum causat aliquid: igitur verum est summum malum causare aliquid; et ultra sequitur, quod ens et bonum est summum malum causare aliquid; patet consequencia ex convertibili. Sed quia inpossibile est, summum malum causare, nisi summum malum bonitatem includat, quia bonam causalitatem, et ex altera parte sequitur 'summum malum bonitatem includit': ergo non est summum malum. Tenet consequencia: nam sicut summum bonum est, quod nullam includit maliciam, sic summum malum si esset, nullam bonitatem includeret; patet ergo, quod tantum unum est principium simpliciter primum. Ex qua conclusione sequitur, quod sicud inpossibile est esse plures Deos omnipotentes, sic inpossibile est esse plura prin- cipia omnipotencia. Tunc ad racionem: negatur, quod omne ens esse est principium simpliciter primum. Ad probacionem: 'omne ens esse sequitur ad Deum esse et e contra, in bona consequencia Stet hoc; ex hoc tamen non sequitur, quod omne ens esse sit principium simpliciter primum: nam habet veritatem priorem se causaliter; prius enim est Deum esse, quam omne ens esse. Quamvis consecuntur se secundum essendi consequenciam, tamen naturaliter sive causaliter prius est homo quam risibile secundum esse formale eo, quod causatur ab ipso homine, cum sit passio consequens ipsum hominem. §4. Dubitatur 2°, utrum creare potest conpetere pure cre- ature? Et videtur, quod sic. Nam Deus est omnipotens, ergo potest pure creature potenciam creativam concedere. Consequencia videtur tenere ex eo, quod alias videretur esse non omnipotens. Con- 10 15 172.1 25 30 35 40 45

Strana 210
210 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, ll., dist. I., 4. 172B 5 10 15 20 25 30 1720 35. 40 firmatur: nam pura creatura potest aliquid facere ex opposito, quod est maioris potencie, quam facere aliquid ex nichilo, cum in faccione alicuius ex opposito aliquid resistit; in faccione autem16 ex nichilo I nichil resistit. Et hinci7 dicit Augustinus, quod facilius est Deum mundum creare, quam inpium iustificare. Item : creatura potest aliquid adnichilare, ergo etis creare. Consequencia tenet, quia tanta est distancia ab esse ad non esse, quanta e con- verso. Antecedens probatur, quia creatura racionalis potest se privare gracia. Sed privare se gracia est graciam adnichilare, cum ut sic creatura privans se gracia nichil est. Unde Apostolus 1a Co- rinthiorum 13° facit istam consequenciam: »Si karitatem non »habeo, nichil sum.« Et Psalmista dicit: »Peccatores autem in »nichilum rediges«, igitur questio vera. In oppositum videntur esse doctores. Unde Augustinus super Genesim dicit: »Non »est phas aliquem creatorem, nisi Deum credere aut dicere.« Et Damascenus libro 2° ca° 2°: »Qui dicunt angelos esse cre- »atores, sunt os patris sui dyaboli, qui mendax est et pater eius.« Item Anshelmus in Monologion 37° dicit: »Sola essencia »divina creatrix est.« Item Linconiensis De divinis nomi- nibus parte 2a c a° 4° dicit: »Aliquid ex nichilo facere non »potest communicari creature.« Item Hugo De sacramentis parte 6a c a° ultimo dicit: »De nichilo aliquid facere, sive de »aliquo nichil, solus Deus potest« et ibidem quasi in prin- cipio capituli dicit: »De nichilo aliquid facere, vel de aliquo »nichil, sunt opera soli Deo possibilia...« Supponitur pro questione, quod creare, ut dictum est in principio huius secundi, est de puro esse intelligibili nullo preter Deum presupposito aliquid ad extra producere. Ex quo patet, quod active creare est nullam causam, in virtute cuius agat, presupponere. Ex quo statim sequitur ultra, quod sic creare soli Deo convenit, quia solum ipse in agendo nullam causam presupponit, cum sit simpliciter prima causa. — 2° sequitur ex notabili, quod creare nullum ensi9 supponit preter Deum, ex quo aliud creareso Item notandum, quod Deus dupliciter operaturll: nam aliqua facit mediante natura — et hec, fiunt successive; aliqua facit per se inmediate, ut creare, peccata dimittere, graciam infundere — et hec fiunt subito in instanti perfecte et conplete, cum nescit tarda mo- limina Spiritus S. gracia, secundum Ambrosium super Lucam. Ex isto consequenter trahitur, quod nec creare nec peccata dimittere nec graciam infundere inmediate potest pura creatura. Ex iam dictis videtur, quod questio sit falsa. Suadetur tamen adhuc, quod non potest accio creativa conpetere pure creature, 1° sic: accio prima ad extra non potest conpetere, nisi primo agenti. Sed creare, vel creacio, est accio prima ad extra: igitur non potest 45 16) D: aut 1. — 17) D: hic I. — 1s) D: ad I. — 19) Codd.: in I errore iteratum. — 20) D: creature I. — 21) D: om. I.

Strana 211
Utrum creare possit competere purae creaturae? 211 conpetere, nisi primo agenti. 2° suadetur sic: Omne, quod potest totum effectum secundum se et quodlibet sui producere, potest agere independenter; sed nulla creatura potest agere independenter, cum nulla talis potest esse independenter: ergo nulla creatura potest totum effectum secundum se et quodlibet sui producere, et per consequens nec creare. Consequencia patet in 'camestres'; minor nota est, sed maior probatur sic : Omne, quod potest totum effectum secundum se et quodlibet sui producere, hoc potest omnem effectum producere; sed nulla creatura potest omnem effectum producere, quia se effectum non potest producere: ergo nulla creatura potest totum effectum secundum se et quodlibet sui producere, et per consequens nec creare, quia tunc oporteret primum effectum pro- ducere, qui est primum esse creatum; et cum illud sit causa cuius- libet creature posterioris efficientis et formalis, sequitur, quod creatura alia creans aliquem effectum crearet ipsum primum creatum et sic esset causa efficiens esse creati, et e contra, et sic duo cau- sarent sese mutuo in eodem genere, quia efficientis, sed illud est inpossibile, I ergo et primum. 3° potest suaderi sic: 'nulla operacio transiens, que fit solo verbo et inperio voluntatis, potest convenire creature; sed creare est huiusmodi: ergo maior patet, quia dato opposito tali accione posset produci, quidquid non inplicat contra- diccionem,, quia eadem racione, qua unum, et alterum per talem accionem produceretur. Sed ad hoc sequitur ipsum producens esse potencie infinite, que non potest creature pure conpetere : igitur etc. 4° sic: omne agens secundum de necessitate presupponit agens primum et sic effectum primi agentis. Sed quelibet creatura est agens secundum: ergo presupponit agens primum et sic effectum; igitur non potest agere, nisi aliquo presupposito: ergo etc. 5° sic: creacio activa est super distancia infinita; sed super distancia in- finita non potest, nisi potencia infinita: ergo nec pura creatura. Consequencia patet cum minore; maior arguitur sic: Nam quanto magis remota est potencia ab actu, tanto maior virtus requiritur in agente. Verbi gracia: quanto materia est magis indisposita et plus remota a forma, tanto requiritur maior potencia in agente, ut reducat ipsam materiam ad formam. Sed inter ens et non ens est distancia infinita, cum nulla possit esse proporcio entis ad non ens, igitur etc. 6° sic: effectus universalissimus creacionis est esse absolute sumptum, ut dicit proposicio 4a Auctoris de causis: »Prima rerum creatarum est esse«. Sed nulla creatura potest creare illud esse, cum effectus universalissimus non potest reduci nisi ad agens universalissimum et sic ad causam universalissimam; aliter transcenderet effectus suam causam vel equaretur ei in causa- cione et per consequens effectus esset eque causativus, sicut prima causa, et sic foret eque agens et eque potens. Sed ista sunt in- possibilia, ergo et illud, ex quo secunturaa. Relinquitur ergo soli 10 15 172D 20 25 30 35 40 45 22) Codd.: et add. I. — 23) D: sequitur I.

Strana 212
212 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. I., 4. 10 15 20 25 1 Z3B 30 35 40 11734 Deo potencia ! creativa et sic creacio, sine qua presupposita nulla creatura potest dare esse alteri. Ideo dicitur 4a proposicione De causis, quod nulla intelligencia dat esse, nisi in quantum operatur operacione divina. Unde sciendum, quod licet creatura potest dare alteri esse, hoc tamen non potest per creacionem propriam, sed per genera- cionem aut per aliam creacionem, presupposita creacione et sic agencia primi agentis. — Et tunc ad raciones: Ad 1am dicitur negando utramque consequenciam; sicut enim non sequitur: Deus est omnipotens, ergo potest potenciam,4 generandi Filium Deum sibi equalem pure creature concedere, sic nunc in proposito; nec 2° sequitur, quod non sit omnipotens, quia non potest sic con- cedere. Ad 2am, cum arguitur: pura creatura potest aliquid facere ex opposito, conceditur hoc primo; et quando arguitur: sed hoc est maioris potencie, quam aliquid facere ex nichilo, negatur ista eo, quod ista faccio creature presupponit faccionem ex nichilo. Et quando arguitur: 'in faccione alicuius ex opposito aliquid resistit, sed in faccione ex nichilo nichil resistit', hic est pensandum, quod resistencia huiusmodi debet conparari vel referri ad factorem. Unde creature agenti resistit illud, ex quo aliquid facit et tamen illam resistenciam vincit. Et quia ex nullo presupposito aliquid facere hoc est aliquid Deo soli conpetens, et inde est, quod illud plus creature resistit, quam illud, ex quo tamquam presupposito aliquid facit. Negatur ergo, quod in faccione,5 ex nichilo nichil resistit creature, ymmo resistit hoc, sc. ex nichilo aliquid facere Potest secundo dici negando, quod pura creatura facit aliquid ex opposito. Nam] si generat,e pura creatura, tunc facit substanciam ex substancia, que non sunt sibi opposite; si autem facit rem aliqualem, tunc iterum non facit oppositum ex opposito, quia nunquam creatura pura facit albedinem ex nigredine, vel e contra; similiter de aliis contrariis: nec facit visionem ex cecitate, vel e contra, et sic de aliis private oppositis : nec facit ex non esse esse, quia tunc faceret aliquid ex nichilo et sic crearet,7, contra quod iam instatur. Et si opponitur: tamen creatura generat, ergo pro- ducit rem de non esse ad esse, cum terminus generacionis 'a quo" est non esse et terminus 'ad quem' est esse, cum generacio de- scriptive secundum Philosophum et Commentatorem est transitus de non esse ad esse, hic dicitur negando primam con- sequenciam. Sed bene conceditur sequi, quod producit rem de esse potenciali ad esse actuale formale; et sic de esse potenciali, quod non tunc est, est esse actuale formale producti eo, quod homo generatus non habet esse actuale formale in materia ante generacionem, quia alias prius esset actualiter formaliter, quam est genitus, quod inplicat contradiccionem. Et patet, quod terminus 24) Codd.: in I bis. — 25) D: faccio I. — 26) Codd.: in I inepte scriptum. 27) D: caret I.

Strana 213
Distinctio I. absolvitur, contenta in dist. II. explicantur. 213 'a quo' generacionis non est simpliciter non esse, sed esse potenciale, quod est non aliquid in actu sub forma; et ad illum sensum debet retorqueri diffinicio iam dicta a Philosopho et Commen- tatore. Unde melior et declaracior,s est generacionis diffinicio ista, quam ponit Philosophus in De generacione: »Gene- »racio est transmutacio huius tocius in hoc totum« i. e. conpositi in conpositum »nullo,, sensibili remanentes«, sc. actu »ut subiecto eodem« i. e. non manente subiecto sub forma conpositi priori, ut in generacione pulli ex ovo non remanet aliqua pars ovi sub forma priori totali pullo actualiter generato. — 3° dicitur, quod quia creaturam aliquid ex nichilo producere est inpossibile, ideo dicitur, quod illud repugnat potencie creature. Sicut dicimus, quod omne inplicans contradiccionem repugnat divine potencie, non tamen oportet, quod illud ex parte rei sit, cum hoc verbum repugnat" non ponit rem simpliciter esse. — 4' dicitur, quod facere aliquid ex opposito plus resistitai positive quam facere aliquid ex nichilo. — Ad 3am negatur antecedens. Ad probacionem: creatura potest se privare gracia, conceditur. Sed privare se gracia est graciam an- nichilare: negatur hoc. Ad probacionem : peccator in nichilum re- digitur, contra hoc: quia peccans mortaliter fit sine gracia et sic non tunc in gracia et per consequens tunc nichil in gracia, quamvis sit homo in natura sine annichilacione gracie, cum illa gracia habet esse in Deo et per consequens non est penitus annichilata, sicut nec simpliciter ex nichilo, sed ex Deo fuit facta32. 10 1730 15 20 Distinecio II. 25 E angelica itaque natura hec primo ... §1.) Ista est secunda distinccio, in qua Magister intendens de angelica natura determinare ostendit, quando et ubi creata est; et vult ostendere qualitatem angelorum, sive quantum ad creacionem, sive quantum ad conversacionem, sive ad aversionem sive ordina- cionem officiorum et ordinum notando differenciam et distinccionem. Summatur ergo ista distinccio sic: Nam 1° habetur, quod angeli creati sunt simul cum materia quattuor elementorum; 2° quod illa non sunt creata in tempore, sicut nec tempus creatum est in tempore, sed angeli materia et celum empireum simul sunt creata; 3° habetur, quod angeli creati fuerunt in celo empireo secundum Bedam; 4° quod tam spiritualis quam corporalis natura creata est informis; 5° habetur, quod illud Y saie 14°, quod dixit Lucifer 30 35 21 28) Ex coni.: declaratiuor Codd. — 29) D: nulli I. — 30) D: I delevit. — D: resitit I. — 32) Codd.: Maria hilf add. I.

Strana 214
214 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. II., 2.—3. 173D ascendam etc. in celum', notat equalitatem Dei; nam Deo pari- ficari volebat. §2. Pro hiis habentur hii duo versus: B cum fit terra, fit et angelus et fit in aula: Estque Dei paritas celum, quod Lucifer optas. 10 15 20 25 30 174A 3. Circa hanc distinccionem queritur, utrum in esse angeli sit realis successio partis post partem. Arguitur, quod sic: nam angelus, qui nunc est, potest habere hodie esse interruptum et cras reparatum. Si autem suum esse esset cras reparatum, non haberet idem nunc duracionis, quod modo habet, sed aliud, ergo in sua duracione est et aliud nunc et per consequens pars et pars. — In oppositum sic: Angelus est substancia indivisibilis, igitur in eius esse non est successio realis: tenet consequencia ex eo, quia in nullius substancie esse est realis successio. Et antecedens arguitur sic: Angelus est substancia, ut notum est, et non divisibilis in partes materiales aut quantitativas, cum non sit ex materia con- positus, nec mole magnus: igitur assumptum verum. Pro questione notandum, quod angelus est spiritus racio- nalis creatus non unibilis corpori. ,Spiritus' ponitur pro genere, 'creatus‘ ad differenciam Dei, racionalis' sive intellectivus' ponitur ad differenciam spirituum irracionalium; corpori non unibilis' po- nitur ad differenciam spiritus humani. 2° notandum, quod successio dicit ordinem secundum prius et posterius ipsius temporis, quo- modo unum instans succedit alteri, vel tempus tempori, vel res aliqua alteri rei secundum instans vel instancia secundum tempus vel tempora. 3° notandum, quod esse successionem partis post partem in essenciali potest intelligi uno modo sic, quod sit intra ipsum esse angeli intrinsece, alio modo, quod sit solum in dura- cioness ipsius esse angeli, ita quod duracio angeli habeat partem post partem intra se formaliter, que sit in ipso esse, sicud in subiecto sic, quod ipsum esse simplex per modum subiecti fluatl de una parte duracionis in aliam. Exemplum utriusque patet in motu dealbacionis suo modo, in qua est successio temporis post partem vel gradus post gradum in ipsa albedine formaliter, et in- trinsece, sc. in superficie, est tantum subiective. 35 40 Istis premissis dimissa illa opinione, que dicit, quod in esse angeli est pars post partem intrinsece, ita videlicet, ut illud, quod habet hodie de esse vel de existencia actuali, non habebit cras, tum quia ista opinio ponit, quod esse rei continue corrumpitur, tum eciam, quia necessario habet ponere, quod esse actualis exi- stencie remittitur et sicud accidens differt ab ipsa natura rei, tum eciam, quod hoc ponere, quod esse angeli sit in motu, que omnia videntur inconveniencia, ponitur conclusio ista: 'in nullo esse 33) D: duacione I.

Strana 215
Utrum in es e angeli sit realis successio partis post partem? 215 angeli substanciali est realis successio partis post partem.' Nullum esse angeli substanciale habet partem non subiectivam: igitur con- clusio vera). Consequencia tenet, quia ex opposito consequentis contradictorio sequitur oppositum antecedentis. Sed antecedens probatur, quia nullum esse angeli substanciale est divisibile in partes quantitativas aut graduales, cum omne esse angeli sub- stanciale sit forma simplex, sive spiritus carens parte, ut dicit Magister in 3a distinccione sequenti: igitur conclusio vera. Ex qua primo sequitur, quod nullus angelus est res suc- cessiva. 2° sequitur, quod nullius esse angeli intenditur aut re- mittitur gradualiter: et hec sunt quantum ad primam partem 4i nota- bilis. Pro 2a parte notabilis sunt due opiniones; una, que ponit successionem partis post partem in duracione ipsius angeli. Ista opinio ymaginatur, quod Deus creavit angelum in quodam nunc fluente ita, quod continue esse angeli substanciale transit ab uno 174B nunc duracionis in aliud, ipso esse angeli manente invariato34 intra se intrinsece, sicud suo modo, si angelus transferretur de uno ubi in aliud ubi continue. Et sic ponit ista opinio, quod est quedam duracio, que habet prius et posterius cum innovacione et inveteracione rei durantis, cuiusmodi est tempus, alia, que nec habet tempus nec posterius nec innovacionem nec inveteracionem rei durantis, cuiusmodi est eternitas. Et pro ista opinione videtur sonaress dictum Augustini in De cognicione vere vite dicentis: »Angeli mutabiles sunt, quia futurum nondum habent »et consolacione eorum, qui cum eis beatificandi sunt, adhuc »carent.« Ex quo videtur, quod angeli fluunt de nunc presenti in nunc futurum. Item Anshelmus in Monologion 2°36 loquens de Deo dicit: »Hoc quoque modo transiens omnia et eterna et tua » et istorum eternitas tota tibi presens est; cum ista et angeli de sua »eternitate non habent quoque futurum, sicud nec quod preteritum »est.« Item Jeronimus Ad Marcellum: »Solus Deus non »novit fuisse, nec futurum esse.« Igitur secundum eum omnea- aliud a Deo novit preteritum et futurum, sc. quoad sui duracionem. 2a opinio est, que non ponit aliquid novi in esse vel duracionem angeli preter id, quod accedit per creacionem; que opinio preterss multiloquium requiescat in pace. 10 20 25 30 35 34) D: invaricato I. — 3°) D: servare I pessime. — 36) D: kolo I. — 37) D: eum ome I. — 38) Sic codd.

Strana 216
216 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. III., 1.—3. Distinecio III. 5 174C 10 15 —Cce ostensum est, ubi angeli fuerunt; mox ut. etc. .. . E 1. Ista est distinccio 3a, in qua primo habetur, quod angelis in inicio sue subsistencie sunt attributa quattuor, sc. nature simplicitas, personalis discrecio, memoria, intelligencia, voluntas sive dileccio et liberum arbitrium. 2° habetur, quod non omnes angeli !l in donis sunt equales et quod alii sunt superiores, alii inferiores. 3° habetur, quod quamvis angeli in multis donis differunt, tamen in hoc conveniunt, quod sunt spiritus indissolubiles et in- mortales. 4° habetur, quod omnes angeli fuerunt creati boni, sc. sine vicio, unde innocentes sunt creati, sed nondum virtutibus prediti, que stantibus opposite fuerunt. 5° habetur, quod angeli ante casum malorum et ante confirmacionem bonorum habebant cognicionem naturalem, quia sciebant,, quod facti, a quo facti et cum quo facti erant, et sciebant, quid appetendum vel respiciendum ipsis esset. 6° quod angeli tunc habebant naturalem dileccionem, qua Deum et se diligebant; non tamen per illam dileccionem merebantur. 2. Unde versus: 20 C bis bina refert in spiritibus fore, statim Cum fiunt, et in hiis alium preit alter. Et hec sunt : Simplex natura, racio, persona, voluntas Libera; conveniunt tamen omnes perpete, vita. Omnes sunt facti iusti, quasi non viciosi; Sponte mali fiunt quidam donandaque perdunt. 25 30 3 Queritur hic, utrum angelus sit pura natura simplex. Et arguitur, quod non. Omne, quod est per se in genere, parti- cipat principia illius generis. Sed prima principia generis substancie, in quo per se est angelus, sunt materia et forma; ergo angelus participat materia et forma et per consequens non est pure simplex. In oppositum videtur esse Magister ponens primum attributum angeli nature simplicitatem. Notandum, quod aliquid dicitur esse simplex primo privacione omnimode cuiuslibet conposicionis: sic solum Deus est simplex. 2° aliquid dicitur esse simplex per privacionem conposicionis materie 174D et I forme generabilium, et sic angelus est natura pure simplex. Sunt tamen multe opiniones huic dicto quasi opposite. Et 1° illa auctoritas: Deus omnipotens de informi materia, quam prius de nichilo condidit, cunctarum rerum sensibilium et insensibilium, intellectualium et intellectu carencium species multiformes divisit. Item sic: angelus recedit a primo et ponitur actu. Sed omne, quod 40 1) D: om. I. — 2) D: sciebat I. — 3) I: perpetue D. — 4) Codd.: in I inepte scriptum.

Strana 217
Utrum angelus sit pura natura simplex? 217 recedit ab actu primo, cadit in realem potenciam, igitur angelus est conpositus ex potencia et actu. Sed potencia huiusmodi arguit materiam, que est altera pars conpositi, ut vult Commentator 8° Phisicorum dicens: »Hec proposicio est convertibilis«, sc. quod simplex, caret potencia; et quod caret potencia, est simplex; potencia enim est causa conposicionis ex duabus substanciis. In ista questione pocius volo sustinere, quod angelus est natura pure simplex, per privacionem conposicionis materie et forme. Pro isto videtur esse illud dictum Philosophi 12° Metaphi- sice: »Indivisibile est omne, quod non habet materiam;, ut humanus »intellectus.« Si ergo humanus intellectus non habet materiam4 conponentem, ergo a pari vel a maiori nec angelus. Item illud Avicenne 1° Metaphisice: »In nulla substancia est materia, »nisi in substancia sensibili.« Item illud Commentatoris super illud 12m Metaphisice: »Omnis natura fere admiscetur cum »materia« : dicit ‘fere' propter intellectum; intellectus4 enim, qui est extrema perfeccio hominis, est abstractus a materia. Idem vult ipse Commentator De sompno et vigilia: »Intelligencie«, inquit, »sunt sine materia«. Idem vult Algasel 1° Metaphisice sue c a° 1° et 3°. — De conposicione autem metaphisica non materiali non multum est dubitandum, cum angelus habet differenciam essen- cialem et genus et diffinicionem. Excluditur ergo ab angelo con- posicio ex materia et forma generabilium, similiter conposicio parcium molis il vel quantitatis et conposicio parcium et e rogenarums, 175A similiter conposicio ex natura spirituali et corporali, qualis est in 25 homine. De conposicione aut em) ex actu et potencia vel ex materia (extendendo materiam ad omnem naturam possibilem, ex qua et alia natura magis actuali constituitur unum per essenciam, quomodo loquitur Richardus super presenti distinccione dicens, quod essencia angeli conposita est ex materia et forma, extendendo nomen materie, ut dictum est, sufficiat iam tacere, quia multi illam partem sustinent, propter dictum Commentatoris alle- gatum in oppositum, et propter illud dictum Boecii 1° libro de Trinitate ca° 2°, qui dicit: »Forme subiecte esse non possunt; »nam quod cetere accidentibus subiecte sunt, ut humanitas, non »accidencia, suscipit in eo, quod ipsa est, sed eo, quod ei materia »subiecta est.« Et post subiungit, quod forma, que est sine materia, non potest esse subiectum4. Item dicit Boecius 1° de veritate et uno angelo et anima, quod unum quodque eorum unum est coniunccione materie et forme. Sed istis non obstantibus sto ad primam conclusionem. Tunc ad primum, quod dicitur esse auctoritas Augustini, dicit Scotellus, quod ille liber non est autenticus, nec certum est, quod ipsum fecit Augustinus. 2° dicitur, quod auctoritas vera 10 15 20 30 35 40 5) D: naturam I. — 6) D etrogeniarum, I errogemarum (i. q. évepovevis). 7) Codd.: s. materialis suprascripsit 12.

Strana 218
218 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. III., 4. — IV. 2. 175B 15 est ad istum sensum, quod Deus de informi materia, i. e. duplici natura, sc. corporea et spirituali, species sensibilium ex materia et species intellectualium4 de forma multiformes divisit, ut sicut est dare materiam, que est omnium materialium principium intrin- secum, sic est dare formam, que est principium intrinsecum omnium formarum, quamvis non conpositum, sicut partem alteram. Ad secundum conceditur, quoad secundam conposicionem et negatur ultima consequencia. Ad auctoritatem Commentatoris respondetur concedendo eam in forma; nam indefinite loquitur et verificatur de primo ente, quod caret potencia, que precedit actum, et est simplex omnimode, ut est dictum. Ad dictum Boecii dicitur, quod forme, que sunt altera pars conpositi, non valens per se subsistere, non possunt accidentibus subiecte esse. Unde animacio hominis, que dicitur actus primus et sic anima, illa non potest accidentibus subici per se; et hinc dicit Philosophus 2° De anima: »Qui »diceret animam per se intelligere ac si diceret eam texere« etc. Ad 2am eius auctoritatem dicitur, quod accipit materiam nimis late, sc. pro potencia, ut dictum est secundum Richardum. 20 §4. Sunt alie questiones doctorum circa istam distinccionem: 1a utrum aliqui angeli sunt eiusdem speciei specialissime. Et tenet Philosophus et consequenter S. Thomas cum multis, quod non; alii, quod sic, quorum ex utraque parte raciones discutere foret longum. Item est questio, an angeli sunt in magna multitudine. Et quantum ad hoc fuit opinio Aristotelis in 12° Metaphi- sice, quod sunt secundum numerum motuum celestium. Tempore autem suo fuerunt due opiniones de numero istorum motuum ; una posuit 47, alia 55; et per consequens in tanto numero intel- ligencias et non plures, neque pauciores. Ad hoc autem, quod intelligencie non essent nisi motrices orbium, videtur habere ista motiva: primum, quia ille, que non moverent, essent ociose; se- cundum, quia non essent partess universi eo, quod partes universi non connectuntur ad invicem, nec faciunt unum universum, nisi per connexionem accionis et passionis mutue. 3m, quia non vidit causam, quare fecisset aliquas intelligencias motrices et aliquas non. Sed cum scriptura sacra dicat Daniel. 7°: »Milia milium »ministrabant ei« et in Iob: »Numquid est numerus militum eius?« et in ewangelio dicit Salvator : »Possum rogare Patrem et ex- »hibebit michi 12 legiones angelorum« ... De ydemptitate, angelorum in specie specialissima videtur sonare illud Damasceni dictum 10 175 cin Librol de duabus naturis et una persona Christi sicio dicentis: »Ypostasis secundum unam quamquei speciem »differenciam et conplexionem fecit. Conplexionem quidem naturalem, 30 35 25 8) D: parte I. - 9) D: condemptitative I. — 10) I: post dicentis D. — 11) D: que I.

Strana 219
Utrum angeli sint eiusdem speciei et in magna multitudine? 219 »omnes enim sub eadem specie ypostases racione nature unite »sunt. Differenciam autem ypostasi u m habent; discernunt ur »caracteristi ci's proprietatibus.« Et subdit ibidem: »Non solum »secundum unumquemque ordinem angelorum et virtutum diffe- »rentes ypostases condidit, sed eciam unamquamque speciem, ut »utique communicantes ad invicem naturam gaudeant ad invicem »in naturali habitudine copulari et amicabiliter disponantur.« Hec auctoritas expresse ponit communicacionem angelorum et aliarum ypostasisu m in suis speciebus specialissimis communicari, nisi quis contra intellectum huius Sancti velit ad sensum alium re- torquere. Dicit eciam Augustinus in Enchiridion ca° 20 sic: »Placuit universali Dominatori etc.« Et infra: »ac vero natura »totalis, que in hominibus erat, quoniam peccatis tota perierat, ex »parte reparari meruit.« Ubi innuit 1° naturam communem ho- minibus dicens: natura totalis, que in hominibus erat; 2° quod non totaliter secundum sua supposita est dampnata. Ex quo videtur 3m a pari sequi, quod nulla species angelorum est totaliter dampnata, sed secundum aliqua supposita; et per consequens plura sunt supposita angelorum in specie specialissima12. 10 15 Distinecio IV. 20 Ost hec videndum est, utrum perfectos et beatos. ... §1.) Distinccio 4a, in qua 1° habetur, quod angeli non fuerunt creati beati, nec eciam miseri, nisi quis vellet beatitudinem appellare illum statum, in quo creati fuerunt, qui erat status nec beatitudinis nec miserie. 2° habetur, quod mali angeli non fuerunt prescii sui casus, nec future dampnacionis. 3° habetur, quod angeli fuerunt ! creati perfecti quodammodo, quia secundum ea, que, ad 175D tempus ante lapsum fuerunt requisita. 25 2. Unde versus: D fuit in cunctis vis naturalis amoris; Non fecit miseros Deus ipsos, neque beatos, Sed nec perfectos natura, tempore vero. 30 §3. Dubitatur, utrum omnes angeli fuerunt creati in gracia gratum faciente. Si sic, ergo omnes fuerunt beati. Consequens contra Magistrum; ergo questio falsa. In oppositum videtur illud dictum b. Jeronimi super Osee: »Demones cum magna »pingwedine Spiritus Sancti sunt creati.« 35 12) Codd: etc. add. I. — 1) D: om. I. — 2) D: quo I.

Strana 220
220 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. IV., 3.—5. Notandum, quod gracia dicitur triplex (preter graciam pre- destinacionis). 1° modo accipitur gracia pro quocunque dono divi- nitus dato; et sic, cum Deus donat cuilibet iusto omnia, quelibet res potest dici gracia. 2° modo gracia dicitur spirituale donum pure gratis datum a Deo, quo se preparat homo ad suscipiendum graciam gratum facientem; et hec dicitur gracia gratis data. 3° dicitur gracia forma creata, qua creatura racionalis dicitur grata Deo, et ista dicitur gracia infusa et gracia gratum faciens, sc. ipsam creaturam Deo. Sed notanda est ibi differencia adhuc: Nam est gracia gratum faciens effective et non formaliter; et sic solum Deus dicitur gracia gratum faciens sibi creatum racionale. Sed gracia gratum faciens infusa, illa est forma creata infusa racionali creature faciens eam formaliter esse gratam et variatur, secundum quod creatura plus vel minus meruit. Et ista gracia dicitur triplex, sc. preveniens, concomitans vel cooperans et consummans. Gracia preveniens est gracia, secundum quam Deus prius naturaliter agit opus meritorium, quam viator. Gracia autem cooperans vel concomitans est gracia, secundum quam Deuss coagit cum meritorie laborante. Sed gracia I176A consummans est gracia, secundum quam Deus perficitl actualiter 20 meritum finaliter terminatum. De ista triplici gracia loquitur Apo- stolus 1a Corinthiorum 15°: »Gracia Dei sum id, quod sum.« — ecce prima. — »Et gracia eius in me vacua non fuit« — ecce 2a— »Et gracia eius in me semper manet« — ecce 3a gratum faciens. Et ista gracia, quamvis habeatur ex Dei dono efficiente, non tamen sine libero arbitrio consenciente, quia dicit Augustinus: »Qui »creavit te sine te, non iustificabit te sine te.« Fit eciam ista gracia a tribus, sed differenter. Primo a Deo, ut principaliter efficiente ; 2° a gracia gratis data liberum arbitrium excitante; 3° a libero arbitrio, ut consenciente. 10 15 25 35 40 Istis notatis notandum ultra, quod utrum omnes angeli fuerunt creati in gracia gratum faciente, in hoc doctores aliqui conveniunt, alii vero non. Sed forte laborant in equivoco huius nominis gracia gratum faciens. Sed est triplex modus dicendi: primus Richardi, quia non fuerunt creati in gracia gratum faciente accipiendo graciam pro gracia, que est forma creata, qua creatura racionalis est grata Deo. Secundus modus, quod omnes angeli creati sunt in gracia gratum faciente efficienter, hoc est in ipso Deo, sicut et omnia creata sunt in illa gracia. Et hoc forte non est directe ad pro- positum. Tercius modus, quod omnes angeli creati sunt in gracia gratum faciente, hoc est in donis naturalibus, secundum que dona erant accepti Deo. 30 4. Ex isto ulterius potest patere distinccio in ista questione, utrum angeli sunt creati beati. Ad quod dicendum, quod beatitudo dicitur dupliciter: uno modo dicitur beatitudo status perfectus omnis 3) I: om. D.

Strana 221
Utrum angeli fuerint praescii eventus sui? 221 boni et sic ponit visionem Dei claram et saciantem, voluntatem; creatures, quia tunc habet, quidquid vult et nichil mali] vult; et in ista beatitudine nulli angeli fuerunt creati. Alio modo dicitur beatitudo status perfectus creature racionalis per privacionem omnis mali, tam pene quam culpe; et sic omnes angeli fuerunt creati beati. Ex omnibus istis colligitur opinio magis communis, quod angeli non sunt creati in gracia gratum faciente, de qua dictum est. Tunc ad auctoritatem b. Jeronimi, que dicit: »Demones »cum magna pingwedine Spiritus Sancti sunt creati,« dicitur, quod verum est de pingwedine donorum gratuitorum, et non cum ping- wedine, que est gracia reddens angelos sive demones gratos Deo. 5.) Utrum angeli fuerunt prescii eventus sui, sc. boni sue confirmacionis et mali casus sui? Ubi sciendum, quod aliquid dicitur presciri dupliciter: vel cognicione certa, sicud futurum, quod habet causas determinatas, ut solem oriri cras; vel secundo cognicione coniecturali, sicud illud, quod habet causas aliquas, sed non de- terminatas: qualiter medicus peritus cognoscit coniecturaliter futuram sanitatem vel infirmitatem. Et quia confirmacio bonorum angelorum et casus malorum dependent ex libero arbitrio eorum, quod non est causa determinata ad unum: [et] ideo precognicio eventus ipsorum non potuit haberi, nisi a Deo, qui omnia simul infallibiliter intuetur. Poterant tamen secundum aliquam coniecturam supponere se beati- tudinem, habituros ex hoc, quod natura eorum magis ad beati- tudinem erat inclinata. Sed de casu nullo modo coniecturari po- terant, nec fuit congruum eiss casum revelare, ne pena, culpam precederet, ut dicit Augustinus, necio bonis confirmacionem suam, ne distinccio in illis culpam,1 precederet. Qualiter autem fuit certitudinaliter, novit Deus. 10 15 20 25 176B 176C Distinecio V. Ost hec consideracio adducit inquirere... 1. Distinccio 5a, in qua 1°1 habetur, quod angeli post, creacionem mox aliqui conversi sunt ad creatorem suum et alii mox aversi sunt a creatore. Primi per amorem adheserunt, reliqui per odium corruerunt. 2° habetur, quod omnes habebant liberum arbitrium, quod est libera potestas et habilitas voluntatis racionalis. 3° habetur, quod angelis conversis data est gracia cooperans et non operans. 4° habetur, quod bonis angelis data fuit gracia sine 35 30 4) Ex ci.: sacietatem I, facientem D. — 5) D: voluntatis I. — 6) D: create I. 7) I: habitudinem D. — 8) D: post casum I. — 9) I: pene D. — 10) D: ne I. 11) Sic codd. — 1) I: om. D. — 2) I: per D. 15

Strana 222
222 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. V., 2.—4. ipsorum merito, quia alias gracia non esset. 5° quod malis angelis non fuit data gracia ex ipsorum culpa, quia stare, cum potuissent, noluerunt. 6° quod boni angeli in ipsa confirmacione beati fuerunt. 7° quod plus placet opinio Magistro, que dicit angelos bonos beati- tudinem, quam habent, non meruisse per acceptam graciam, sed modo eam mereri eos per curam nobis; exhibitam, et ita premium precedit meritum. Et in isto puncto Magister non tenetur, sc. quod premium precedit meritum. Unde Magister concludit in fine distinc- cionis dicens: »Et ita premium precessit meritum et hoc michi »magis placere fateor.« Hec ille. 10 §2. De hiis sunt isti versus: 15 invidie4 ad Deum E convertit amor, avertunt odia quosdam; conversio et aversio Ex libertate tamen arbitrii fit utrumque. cooperans, que discrevit lucem a tenebris stantes eademque fuisset convertit Gracia Et reliquis statim data, si non ante ruissent. sed hoc erat simul premium et meritum Dum confirmantur, stantes in amore beantur. premium precessit meritum, quod placet Magistro Hocque bonum nobis nunc subveniendo merentur. §3.) Queritur hic, utrum angelus potuit peccare. Et videtur, quod non, quia peccatum oritur ex hoc, quod appetitus sensitivus 176D repugnans appetitui racionis ipsum movet, in quo consistit de- ordinacio, sicud si spera inferior moveret superiorem: secundum Aristotelem 3° De anima. Sed in angelis non est talis appe- titus repugnans appetitui intellectus, igitur angelus non potuit peccare. Item: omnis malus est ignorans : 3° Ethicorum. Si ergo angelus fuit vel est malus, igitur prius fuit ignorans ; et cum ignorancia sit pena, sequitur, quod prius fuit pena quam culpa. — In oppo- situm est scriptura sacra et est racio, quod potuit peccare. Nam omnis creatura, que ex se potest habere volicionem aliquam et eius oppositam sic, quod ad nullam illarum determinatur, potest peccare. Sed angelus est huiusmodi: igitur questio vera. Sciendum, quod quamvis est verum ex scriptura, quod angelus potuit peccare, sicud peccavit;, tamen non est hoc probabile demonstrative pro statu vie. Unde philosophis negantibus et tenen- tibus oppositum esset probare difficile, si non scripture auctoritas prevaleret. — Sed difficultas est, quomodo angeli peccaverunt. Pro quo sciendum, quod error, ignorancia, inconsideracios differunt. Nam error est deviacio a veritate; unde secundum Augustinum error est approbare falsa pro veris, unde semper includit falsam extimacionem,. Ignorancia vero est nesciencia eorum, que quis 25 30 35 3) D: om. I. — 4) I: in vidue D. — 5) I: peccat D. — 6) D ex corr.; et consideracio I pessime. — 7) Codd.: pro existimacionem.

Strana 223
Utrum angelus potuerit peccare? 223 potest et tenetur scire; est enim defectus habitualis sciencie et habitualis consideracionis. Inconsideracio autem est defectus actualis consideracionis eorum, que quis tenetur actu considerare. Hoc premisso dicitur, quod angelus non pecca vi)t ex errore appro- bante falsa pro veris, sicud incontinens ex motu passionis in fineIll iudicii; nec peccavit proprie ex ignorancia, quia scivit habitualiter omnia, que tenebatur scire. Sed peccavit ex inconsideracione, quia non consideravit illam condicionem, sub qua debuit illud eligere, quod elegits. Appeciit enim beatitudinem, sed non ex dono Dei, nec ex meritis; et sic non consideravit, quod deberet illam velle habere a Deo mediantibus meritis eius. Unde non peccavit ex con- dicione positiva, sed privativa. Tunc ad racionem primam negatur consequencia, quia ex indefinitis arguitur. Sed si maior assumitur universaliter, tunc erit falsa eo, quod non omne peccatum oritur ex hoc, quod appetitus sensitivus repugnans appetitui racionis ipsum movet. Ad secundum potest primo dici, quod omnis malus est ignorans ex defectu noticie practice, que connotat consensum et conformitatem voluntatis. Omnis enim consenciens in malum vel habet iudicium erroneum de agendo,, vel si habet racionem iudicii, tamen illud iudicium est conforme appetitui et ideo non est prac- ticum conplere. Unde dicitur ignorans, quia ad modum ignorantis habet se; nam unus magister fornicando habet iudicium racionis, quod peccat mortaliter, et tamen appetitus sensitivus vincit racionem, ut voluntas preeligat pocius delectacionem carnis quam virtutem. Unde pro tunc errat; et sic fornicans est ignarus et sic secundum b. Gregorium 2° Moralium primo voluntas est mala, et hec causat errorem in intellectu et causat maiorem maliciam in voluntate. Sic eciam dicit Parisiensis in Scripto, quod non est error in voluntate, ] nisi ex aliquo defectu in intellectu. 4. Dubitatur 2°, utrum primus angelus peccavit peccato superbie. Videtur, quod non. Nam peccatum dyaboli fuit maximumio peccatorum, quia irremissibile. Sed superbia non est1 peccatum maximum peccatorum, ergo suum peccatum primum non fuit superbia. Probacio minoris: nam si superbia esset peccatum ma- ximum, tunc humilitas, que ei opponitur, esset maxima virtus. Consequens falsum, quia humilitas sub iusticia continetur, sicud sub karitate spes sive fides. Hic est sciendum, quod superbia uno modo accipitur quasi habitualiter, prout est quedam inclinabilitas ex nature flexibilitate vel fomitis corrupcione ad superbiendum; et sic superbia dicitur inicium omnis mali. Alio modo accipitur, prout est peccatum, secundum quod aliquis actualiter effert se extra precepti limites; et sic non est speciale peccatum, sed quedam generalis condicio omne peccatum continens ex parte aversionis. 3° modo dicitur I7ZA 10 15 20 25 177B 30 35 40 s) I: eligit D. — 9) D: augendo I. — 10) D: in I inepte scriptum. — 11) D: om. I. 15*

Strana 224
224 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. VI., 1.—4. superbia inordinatus appetitus proprie excellencie et precipue in dignitate, vel honore ; et sic est speciale peccatum, unum de septem capitalibus. Et sic peccatum primi angeli fuit superbia ex eo, quod appeciit illicite eminenciam dignitatis, 2° ex hoc, quod ex con- sideracione sue pulchritudinis cecidit in peccatum, et 3° ex hoc, quod Dominus Jesus, supremus angelus consilii, a contrario satis- faciens a humilitate nostram inchoavit salutem. Nam cum in forma Dei esset, se ipsum exinanivit formam servi accipiens. Distinecio VI. 10Reterea sciri oportet, quoniam sicud de maioribus et, . . . 1. Ista est distinccio 6a, in qua habetur, quod tam 177Cmaiores quam minores ll angeli corruerunt. 2° quod Lucifer inter omnes cadentes fuit excellencior et inter stantes fuit eo excellencior. 3° quod Lucifer cum suis conplicibus propter demeritum superbie de celo cadens empireo recepit habitaculum aeris caliginosi. 4° quod boni angeli habent ad invicem prelacionem et mali similiter. 5° quod demones alternatis vicibus descendunt in, infernum, qui animas illic, deducentes trucidant. 6° quod de Lucifero quidam dicunt, quod sit in inferno ligatus, sed tempore Antichristi dissolvetur. 7° quod dyabolus, dum aliquem temptans in aliquo vicio superatus fuerit, nunquam in illo vicio hominem temptabit. 15 20 2. Undes versus: 25 30 i. confirmati. mali, F stant atque cadunt maiores atque minores; Sed precedebat natura Lucifer omnes. demonia. e.1 exi quai excellencia, Unde tumens cecidit secumque tumencia traxit, Quem veluti carcer tenebrosus suscipit, aer. Ast in iudicio cuncti claudentur abisso; Ante tamen presunt aliis alii minus, aut plus, Forsitan alterne mersas animas cruciare. Quidam descendunt, ubi Lucifer esse putatur Vinctus et in fine solvendus fallere gentes. Qui semel est victus, alium superare nequit plus. §3. Queritur hic, utrum Lucifer fuit de primo ordine ange- lorum. Et arguitur, quod non. Nam si fuisset de primo ordine et as sapiencior atque pulchrior, tunc racione sue sapiencie, pulchritudinis 1) D: om. I. — 2) D: adin I. — 3) I: om. D. — 4) D: suscepit I.

Strana 225
Utrum Lucifer fuerit de primo ordine angelorum ? 225 et excellencie traxisset in apostasiam secum omnes. Consequens falsum et consequencia videtur tenere, quia alii tamquam prelato supremo debuissent consentire. In oppositum videturs esses Magister dicens Luciferum I super omnes alios angelos fuisse excellentem. 177D Sciendum, quod Augustinus ad litteram super 5 Genesim movet istam questionem, sed indeterminatam relinquit; Gregorius tamen dicit, quod fuit alcior, non tantum peccantibus, ymmo eciam stantibus. Et hoc tenet communis sentencia et videtur per auctoritates diversas certum esse. Videtur eciam ex hoc esse verum, quod si fuisset alicui creature subiectus, tunc prius illi invidisset, quam Deo, et sic non statim equalitatem Dei appetisset. Tunc ad argumentum dicitur negando consequenciam: nulli enim creature debet alia creatura in crimine consentire, cum Deus sit Dominus superior, qui precipit cuilibet racionali creature cuilibet peccato et presertim crimini sub pena dampnacionis dissentire. §4. Utrum fuit aliquis ordo causalitatis aut temporis peccati Luciferi ad peccata aliorum angelorum ? Ad quod dicendum secundum aliquos, quod fuit ordo causalitatis, quia peccatum fuit causa, i. e. occasio, peccati aliorum, sed non fuit ordo temporis. In Lucifero enim simul fuit appetitus et eius expulsio, et in angelis aliis simul appetitus et percepcio; motus enim desiderii non fuit in Lucifero continuus, sed indivisibilis; ideo principium eius non precessit terminum eius tempore et ideo motus alius causatus ab ipso, qui incepit in termino eius, simul fuit tempore cum ipso. Et simile contingit in operacionibus instantaneis, ut quam cito instanter Deus donat alicui graciam, tam cito instanter ille est in gracia; et quam cito instanter quis in peccatum criminis consenserit, tam cito instanter peccat.. Unde in operacionibus naturalibus una est causa alterius et tamen sunt simul tempore sicud illuminacio aeris, visio coloris !l et discrecio rei vise. Alii autem dicunt, quod 1784 eciam fuit ordo temporis peccati Luciferi ad peccata aliorum an- gelorum. Dicunt enim, quod sicud in Lucifero necessarie fuit, quod ante esset, quam peccaret, quia non potuit in eodem instanti habere cognicionem, que ad peccatum preexigitur, et in eodem peccare. Sic in minoribus angelis dicunt prefuisse tempus, in quo aspiciendo, quod angelus volebat facere, exinde aspiciende suum commodum peccaverunt. 10 15 20 25 35 5) D: post Magister I. — 6) D: ante dicens exhibet I, loco debito male est exhibens. — 7) Ex ci.: peccant I, peccavit D.

Strana 226
226 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II, dist. VII., 1.—4. Distinecio VII. 10 15 20 1178 B Upra dictum est, quod angeli, qui perstiterunt, peri graciam.... 1.) Ista est distinccio 7a, que primo continet, quod angeli boni in tantum sunt confirmati per graciam, quod peccare nequeunt et mali in tantum sunt obstinati per maliciam, quod bene velle non possunt et tamen liberum arbitrium non perdiderunt. 2° quod boni angeli post confirmacionem habent liberius arbitrium quam prius. Probat, per Augustinum. 3° quod angeli mali, licet sint malicia obdurati, tamen non sunt vivacitate cognicionis privati. Probat per Augustinum et Ysiodorum. Unde habent virtutem sciencie, subtilitatem nature, experienciam temporum et revelacionem sanctorum angelorum. 4° quod magice artes et earum miracula fiunt sciencia et virtute demonum, quam scienciam habent a Deo et potestatem ad fallendum fallaces vel ad monendum fideles et ad exercendam probandamque pacienciam iustorum. 5° quod meteora visibilium non ad nutum demonum serviunt, sed Deo, qui dedit illis potestatem. 6° quod mali angeli non sunt dicendi creatores ob hoc, quod per illos magi ranas fecerunt; et consequenter habetur, quod nulla creatura pura creare potest. 7° quod angeli mali quedam possunt per nature subtilitatem, que tamen non possunt propter Dei vel bonorum] angelorum prohibi- cionem. 2. Unde versus: 25 G stantes labi nequeunt nec surgere pravi: Libertas tamen arbitrii permansit utrisque. Iam mala sponte mali cupiunt, bona sponte beati. Magica fit mittente Deo, sed non sine causa. lusti sive mali de semine materiali Res possunt facere, sed eas solus creat ille Plura mali possunt, non omnia, si sinerentur. 30 35 40 §3. Queritur, utrum angeli boni possunt peccare. Et videtur, quod sic. Nam homines boni, qui vicerunt dyabolum, possunt peccare ; ergo et angeli. Consequencia videtur tenere a simili et antecedens patet de viatoribus bonis. Item: Deus potest eos per- mittere cadere, sicud permisit Luciferum: ergo assumptum verum. Consequencia patet, quia alias non videretur esse omnipotens. In oppositum est Magister in littera. Sciendum est, quod peccare, cum sit deficere (et sic posse peccare habere aptitudinem ad deficere), dupliciter removetur. Primo per naturam, ut a Deo. Deus enim per naturam habet, ut non possit peccare, et hoc vocatur simpliciter non posse peccare. 2° re- 1) D: om. I. — 2) Codd.: in I inepte scriptum.

Strana 227
Utrum angeli boni possint peccare et mali benefacere? 227 movetur per graciam confirmacionis, ut ab angelis et sanctis in beatitudine perpetuo confirmatis. Sicut ergo Deus per naturam habet hoc, quod non possit peccare, sic angelus bonus et sanctus confirmatus habet per graciam confirmacionis, ut non possit peccarc. Possibilitas enim angeli, que erat principium sive causa mutabilitatis angeli, conpletur per lumen glorie, ut non possit amplius mutari de bono in malum. Coniungitur enim angelus et quilibet sanctus in patria per plenam fruicionem ultimo frui in eius summa bonitate, quod non possit in contrarium deflecti; sed non ideo caret libero 1780 10 arbitrio. Unde quamvis Deus non possit peccare, tamen liberrime potest facere — et facit, quidquid placet sue eternaliter maiestati. 4. Utrum demones possunt bonum facere? Videtur, quod sic. Nam secundum Dionisium habent naturalia integra et per consequens est in eis inclinacio naturalis ad bonum et secundum illam inclinacionem possunt aliquid conformiter velle. Sed talis actus non esset malus; igitur questio vera. Confirmatur. Demones habent vermem, qui est displicencia de peccato, sed illa displicencia non videtur actus esse malus; licet posset ille actus in illis de- formari mortaliter ex circumstancia aliqua, tamen possunt sistere in hoc, ut displiceat eis peccasse propter penam. Igitur questio vera. — In oppositum est Magister in littera, dicens demones nichil posse bene velle, nec posse habere bonam voluntatem. Notandum, quod omnis creatura, in quantum a Deo est, ut sic est bona, et demones sunt creature per naturam bone, sed eorum voluntas mala est, cuius malicie ipsi sunt causa; et sic eciam actus nature eorums bonus est, sed actus voluntatis eorum malus est. Actu autem contingit esse malum dupliciter: aut, quantum ex se aut quantum ex defectu circumstanciarum; quantum est ex se, nullus actus ad extra dicitur simpliciter malus, sed ex defectu circumstanciarum. Verbi gracia: hominem occidere est actus indiffe- rens, et in se est bonus, sed indifferens, ut fiat bene vel male : bene a Deo et a sancto angelo vel homine, male a malo Similiter penitere hominem Deus bene vult, sed dyabolus punit et vult male: possunt ergo demones bonum facere de genere, sed non bene, nec bona 35 voluntate, cuius obstinacionis; racio a diversis diversimode assig- natur. Sed ista videtur precipue, I quia secundum Damianum, [178D quod est in angelis casus, hoc est in hominibus mors: homo enim post mortem in bono vel malo confirmatur, cum illi fini, cui ad- heret in vite sues termino, oportet in posterum indeclinabiliter ad- herere, sive sit bonus sive malus. Sed dum est in via, potest de- flecti ab illo fine. Et quia terminus hominis in viando est mors, ideo post mortem in bono confirmatur vel in malo obstinatur. Simi- liter dicitur, quod terminus vie mali angeli est terminus ille elacionis, qua malo adhesit et ideo non potest deflecti ab illo, et terminus vie boni angeli est persistencia, qua bono adhesit et ideo 15 20 25 20 40 3) I: post actus D. — 4) D: autem I. — 5) D: obstinacio I. — 6) D: sui I.

Strana 228
228 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. VII., 5. — VIII., 3. 10 15 179A 20 25 30 35 40 non potest a bono deflecti. Quare autem datur homini longior- via quam angelo? Forte est causa ista, quia homo magis differt vel distat a Deo, ideo oportet, quod longius inquirendo veniat in eius cognicionem. Angelus enim intellectu deiformi in divinam cognicionem pervenire potuit. Ad primum negatur minor; ad se- cundum negatur minor, eo, quod mali, displicent sibimet sicud mali homines in peccando. Ex iam dictis patet primo, quod demon potest habere actum bonum bonitate entis, 2° quod potest habere actum bonum bonitate moralis de genere, quia habet actus, qui transeunt super debitum obiectum, ut amare se, odire penam. 3° quod non potest habere actum bonum bonitate meriti, qui actus moraliter bonus efficitur ex circumstanciis debitis. Sed hec in- possibilitas non est ex hoc, quod careat quolibet principio requisito ad actum meritorium, sed ex eo, quia caret altero principio re- quisito ad actum meritorium, quod est gracia. Iam enim non est in potestate habendi id principium secundum ordinacionem !ll divinam, non ex eo, quod non possit ex naturalibus suis facere, quidquid faciat homo ad recuperandum graciam, sed quia, quidquid facere possit, non acceptabitur a Deo, nec de congruo, nec de condigno, ad graciam conferendum. Et quantum ad hoc dicit Augustinus De fide ad Petrum ca° 5°: »Quodsi possibile esset, ut aliqua »natura, postquam a Deo aversa bonitatem perdidit voluntatis, ex »se ipsa rursum eam habere t , multo possibilius essets in natura »angelica, que, quia nons gravatur terreni ponderis corpore, et tanto »magis hac esset predita facultate.« §5.) Sed iterum dubium occurrit, utrum Deus potest perpetue dampnato dare graciam et ipsum salvare. Et dicitur communiter, quod in sensu diviso illa vera est, sed in sensu conposito falsa ita, quod inpossibile est perpetue dampnato dari graciam et ipsum salvari, sicud inpossibile est eundem simul esse bonum moraliter et malum secundum idem. Et dico secundum idem, quia aliquis secundum graciam predestinacionis est bonus moraliter et secundum presentem horam est malus moraliter, sicud patuit de Petro, qui per negacionem pro dato tempore fuit malus moraliter et tamen secundum graciam predestinacionis fuit bonus eo, quod gracia predestinacionis, que est karitas, non excidit, (1a Corinthi- orum 13°). §6. Sed tollendo illam logicam de sensu conposito et diviso quero, utrum Lucifer post lapsum, qui est perpetue dampnatus, potest salvari. Et videtur, quod sic, quia Deus potest eum eripere de perpetua dampnacione. In oppositum videtur esse illud Ysaie 66°. »Vermis eorum non morietur et ignis eorum non extingwetur« et illud Mathei 25° : »Ibunt hii in supplicium eternum« et illud Luce 3°: »Congregabit triticum in horreum suum, paleas autem »comburet igne inextingwibili.« Nam sequitur: 'comburet Deus [179B 7) D: longiter I. — 8) D: om. I. — 9) D: excedit I.

Strana 229
Utrum damnatus vel Lucifer post lapsum possit salvari? 229 paleas', i. e. dampnatos igne inextingwibili, igitur ille ignis erit inextingwibilis et per consequens non poterit extingwi. Et tamen per datum questionis poterit Lucifer post lapsum, qui est perpetue dampnatus, salvari, igitur poterit ille ignis extingwi, quod inplicat contradiccionem. Similiter: sit ille ignis perpetuus Luciferi A, tunc arguitur sic: A ignis est perpetuus, igitur non potest desinere esse; et ab alia parte A ignem potest Deus destruere, igitur A potest desinere esse. Iterum essero videtur contradiccio. Igitur hic dicunt quidam, quod potest Deus de potencia sua absoluta salvare perpetue dampnatum, sed non potest de potencia ordinata, que est conformis in agendo regulis preordinatis secundum sapienciam divinam, se- cundum quas regulas dicitur Ezechielis: »Ubicunque ceciderit »lignum, ibi erit,« suppleii : perpetue; hoc est: in quocunque amore creatura racionalis decesserit, in eo manebit, ut auctoritates innuunt iam adducte12. 10 15 Distinecio VIII. Olet eciam in questione aput doctores versari. ... D 1. Distinccio 8a, in qua ostenditur auctoritate Augustini, quod angeli habent corpora sibi unita, sed post solvendo deter- minatur, quod angeli non sunt corporei, sed! assumunt sibi corpora ad officia exercenda et iubente Deo deponunt ea. 2° habetur, quod Deus in specie sue essencie nunquam mortalibus apparuit, sed appariciones Dei, que in scriptura leguntur, per subiectam creaturam ministerio angelorum facte creduntur 3° habetur, quod demones non ingrediuntur substancialiter animas hominum, quia hoc solius Dei est, sed solum per effectum malicie uniuntur. 1790 25 2. Super hiis sunt hii versus: H neutri sunt corporei, sed corpora sumunt, Quando iubet Dominus, et deponunt ea rursus. Est quandoque, Deus eciam sub corpore visus, Quem, mortalis ut est, cernere nemo potest. Cor nequit intrare demon, sed id attrahit ad se. 30 §3. Utrum angeli habeant corpora sibi unita naturaliter? Et videtur, quod sic per Augustinum, 2° per Platonem in Timeo et per Apulegium, qui dicunt, quod demones sunt animalia, mente racionalia, corpore aerea, animo passiva et tempore eterna. Unde Plato alloquens in persona summi Dei ipsos angelos dicit: »Dii deorum,, quorum ego Pater opifexque sum, opera quidem 35 10) I: post videtur D. — 11) D: sed I. — 12) Codd.: maria hilf add. I. — 1) I: ver D. — 2) D: quando I. — 3) D: eorum I.

Strana 230
230 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. VIII., 3.—4. »vos mea, natura dissolubilia, me autem volente indissolubilia.« In oppositum est Magister in littera. Et arguitur sic : Illud corpus naturaliter angelo unitum aut est corpus celeste, aut elementale tantum, aut mixtum: nullum illorum potest dici. Nam si esset celeste, tunc naturaliter moveretur in celo et circulariter et violente moveretur deorsum et sic motus angeli de celo ad terram foret violentus; nec potest dici elementale, quia necessario esset, ex se 179D corruptibile, nec mixtum pari racione. Item: si angeli habent cor- pora naturaliter sibi unita, aut ergo spiritus angelicus esset sepa- rabilis a suo corpore, aut non. Si non, tunc esset minus abstractus a corpore, quam spiritus humanus. Si sic, separetur; et sequitur, quod ista separacio erit mors: et sic quociens separabitur spiritus angelicus a corpore, tociens morietur corpus, cui ille spiritus fuit unitus. — Dicitur hic cum Magistro, quod angeli non habent corpora sibi naturaliter unita. 1° ex hoc, quia forma spiritualis non videtur uniri materie, nisi propter aliquam perfeccionem vel operacionem, quam non potest exercere, nisi in corpore et nisi in materia, ut patet de anima nostra secundum Philosophum respectu corporis, cui unitur, quia non potest sentire, nisi in corpore, nec naturaliter acquirere scienciam, nisi ex operacionibus corporis. Patet eciam de divinitate, que unita suppositaliter in Christo cum humanitate fecit magnam perfeccionem in Christo et actus suppositales, qui non possunt ipsi divinitati per se conpetere; nam Deus currebat, loquebatur, movebatur, ascendit in celum et tamen divinitas non sic currebat, nec loquebatur et sic de aliis, sed fecit illos actus inexistere ipsi Christo. Ad illam instanciam dicit Magister in littera Augustinum dixisse recitative ad dictum Apulegii, quod recepit; a Platone. Dicitur, quod sunt demones animalia illo modo, quo Aristo- so teles 12° Metaphisice dicit Deum esse animal optimum, i. e. vivens optimum. Sic demones sunt animalia, i. e. vivencia, racionalia 1180Amente, i. e. intellectu, corpore !ll aerea, sc. dum assumunt corpora, animo passiva, quia tristicie susceptiva, tempore eterna, i. e. perpetua. Ad dictum Platonis dicit Glossator in Timeo, quod locucio esset ad orbes celestes, qui secundum naturam propriam dissol verentur, sis non voluntate primi opificis indissolubiliter servarentur. Et eodem modo potest dici de angelis, quorum Deus est pater et opifex per creacionem. §4.) Utrum angeli habent corpora voluntarie assumpta? Et patet, quod sic, quamvis non pro quolibet tempore habeant, sed secundum datum tempus. Patet in Genesi de angelis appa- rentibus Abrahe, et postea eciam Loth; et de angelo habente gladium evaginatum super Jerusalem 2° Regum; et de angelo Thobie; et sic de aliis, locis sacre scripture. Fit autems huiusmodi assumpcio 5 10 15 20 25 35 40 4) D: est I. — 5) D: recipit I. — 6) D: qui I. — 7) Codd.: in I errore iteratum. — 8) D: aut I.

Strana 231
Utrum angeli habeant corpora sibi unita et voluntarie assumpta? 231 corporum ad exercendum operaciones aliquas sensibiles; aliquando ad consolandum bonos et docendum, ut circa Loth et Thobiam ; aliquando ad annuncciandum, ut contra matrem Domini Jesu Christi et contra Zachariam, patrem Baptiste; aliquando ad terrendum, ut de angelo exterminatore ; aliquando ad illudendum, ut patet de dyabolis in multis locis. Nec mirum, quod Deo volente et per- mittente possunt tam boni quam mali corpora assumere: si enim spiritus humanus potest reuniri cum suo corpore, ut sibi tamquam superiori nature obediat, quid prohibet, quod angelus corpus as- sumat, quamvis non sic uniatur corpori, sicud unitur spiritus hu- manus? Sed iuxta argumentum in oppositum, cum nec assumunt corpus celeste, nec elementale, nec mixtum, et non est dandum aliud ad exercendum operaciones personales, sequitur, quod vel non assumunt corpora, vel fantastice solum operaciones huiusmodi ostendunt. Consequens falsum, cum visi sunt ambulare, auditi loqui et moveri localiter sursum deorsum et sic de aliis differenciis posicionis. Hic est dicendum, quod angeli assumunt sibi corpora ex diversis elementis conposita. Patet, quia corpora visibilia et ergo sensibilia et sic conposita. Tenet consequencia ex 1° De gene- racione, cum elementum per se solum non est sensibile. Ubi sciendum, quod conposicio ex, diversis potest fieri tripliciter: 1°, quod sit diversorum adunacio et confusio et tamen, quod non sit mixtio, ut quia aer est humidus et interminabilis, ideo si terra applicaretur sibi propter terminacionem fluxibilitatis servata tamen virtute aeris et terre secundum distinctas naturas. Tale corpus figu- ratum aereum cum circumposicione terre angeli boni quasi semper (secundum b. Thomam in Scripto q. 3) assumunt eo, quod aer est vertibilis valde et per consequens execucioni aptus. Oportet tamen propter hoc, quod figuram possit recipere angelo apparenti conpetentem, quod aer ille quantum ad terminum assumcionis sit inspissatus et ad proprietatem terre accedens, servata tamen aeris natura. Hoc tamen possunt efficere angeli aggregando partes materie et semina dispersa in elementis. 2° modo conposicio potest fieri aliquorum ad invicem ipsa inperfecta mixtio, sicud contingit in) inpressionibus meteorologicisio tripliciter: vel quando lux aeri spisso se incorporat — et iterum huiusmodi corpora assumunt, quamvis in eis moveri non possunt, sed tantum apparent aerem illum in figuram hominis figurando; vel 2°, quando aliquando ll miscentur 1800 elementaria, sicud in exalacionibus ignitis — et huiusmodi corpora 40 sepe assumunt, a quibus recedentes relinqunt fetorem circa corporum dissolucionem, cum evanescunt... 3° modo est perfecta mixtio cor- poris ipsa exposicio; et huiusmodi corpus ipsi subito facere non possunt in figuram hominis vel alterius animalis, sed si in eo apparent, tunc cadaver assumpserunt derelictum ab anima, quamvis 10 180B 15 20 25 30 35 45 9) D: a I. — 10) Ex ci.: metheologicis D, methrologicis I.

Strana 232
232 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. VIII., 5. — IX. 1. successive applicando activa passivis; sed non aliter possunt facere corpus mixtum perfecte. Et patet, quod angeli corporibus assumptis vitam non influunt sic, ut ea vivificent, sicud humanus spiritus vivificat corpus, cui unitur. Ideo sciendum, quod omnes operaciones, que secuntur corpus vivum, in quantum vivum, non possunt angelis in corporibus assumptis conpetere, sed ille operaciones, que se- cundum corpus mobile, in quantum huiusmodi, ut moveri, dividere aerem, tangi. Ex quo sequitur, quod angeli in corporibus assumptis non possunt comedere. Nam comedere secundum conpletam racionem non solum dicit divisionem cibi et traieccionemi1 in os, sed eciam, quod iste actus procedat a virtute potente digerere et convertere in nutrimentum. Et ideo quamvis angeli in corpore assumpto cibum dividant et in os corporis assumpti traiciant, non tamen conplete comedunt, quia non habent virtutem potentem digerere vel con- vertere, cum corpus assumptum non vivat. Christus autem vere comedit, quia quamvis cibus ille non fuit in nutrimentum con- versus, divisio tamen fuit habentis virtutem,, nutritivam, digestivam 180D et conversivam. Cibus vero traiectus in corpus assumptum dis- solvitur in aliqua virtute angeli in preiacentem materiam. 10 15 25 30 35 Ulterius patet ex isto, quod angeli, sive boni, sive mali, generare non possunt et sic nec possunt esse matres nec patres, quia non possunt naturam propriam communicare, quod requiritur ad generacionem, nec possunt semen proprium commiscere, cum illud solum provenit a corpore vivo plene digerente. Sed tamen per actum eorum potest conpleri generacio isto modo, quod demon semen humanum potest recipere et brevi tempore conservare, ne calor vitalis exalaret et inveniendo mulierem dispositam ad sus- cepcionem et concepcionem propter convenienciam loci, influenciam celi et conplexionem mulieris infundere et tunc fit commixtio se- minis illius cum semine mulieris et tunc consequenter generatur filius, qui erit filius illius mulieris et illius patris, a quo semen decisum est, qui tamen nunquam nupsit illi mulieri. Ex quo videtur sequi, quod quilibet vir, a quo semen decisum est et qui nulli nupsit mulieri, debet dubitare, an ipse genuit filium vel filiam. 2° videtur sequi, quod taliter genitus non debet dici filius dyaboli naturalis. Patet, quia non de semine genitus est dyaboli, quamvis dyabolus semina ad invicem commiscuit. 3° sequitur, quod dyaboli possunt esse incubi, non tamen patres, et succubi, non tamen matres, ut dictum est. 20 40 5.) Sed utrum possit succubus concipere et parere, sicut incubus potest semen ministrare? Et dicunt doctores, quod non, cum oporteret succubum secundum corpus vivere eo, quod fetus non posset vegetacionemis habere, nisi eciam dependeret a matrice 11) D ex corr.; traccionem I. — 12) D: post fuit I. — 13) D: vegetantem I errore.

Strana 233
Utrum daemones possint parere, intrare corpus, sensus illudere? 233 est, quod mortua muliere, si non precidatur vivente. Et exhine venter eius et puer il exceptus abscidatur, eo facto moritur. §6. Utrum demones possunt intrare corpus hominis vivi, sive in corpus vivum? Pro tunc, si sic, videtur necessario sequi, quod eadem racione possunt intrare animam; nam quecunque sunt sic unita, quod unum informat aliud, istud secundum se totum informans et illud secundum omnem partem, videtur, quod quidquid,4 unum subintrat, illud subintrat et aliud; sed tamen anima est tota in toto et in qualibet parte eius et sic fit unita, quod informat totum corpus eius et quamlibet partem eius. Videtur sequi pro- positum. Hic dupliciter potest dici: uno modo, quod non potest demon intrare in corpus hominis vivi, nisi quantum ad partes, que anima non informantur. Unde et refertur, quod legio illa, que erat in corpore, de qua M atth. 5°, erat in fecibus ventris, ut quidam de illa legione dicitur respondisse. Et hoc concordat cum auctoritate Bede, que ponitur in littera. Aliter potest dici, quod demon non solum per operacionem, sed per suam presenciam insit corpori vivo, nec exinde sequitur, quod illabatur anime, quia non subintrat animam per se, sed solum per accidens, in quantum subintrat illud corpus, quod anima informat, licet anima sit in corpore intime. Et sic diceretur ad auctoritatem Bede ; et si difficultas est de dyabolo, quo intrat, ut ibi sit in corpore, detur sibi locus in culi foramine. Sedi5 caveas tu, ne ibi veniat, quia ipsum per ventum bumbi non poteris exsufflare. 7.) Utrum demones possunt sensus deludere? Dicitur, quod 25 sic, quia natura spiritualis potestatem habet super vires sensitivas affixasts organis corporeis et ideo supra organum corporeum et supra virtutem illi affixam potest facere aliquam inmutacionem 1[181B per fumos vel vapores et huiusmodi, ut res videatur alia, quam 30 est, sicud per inmutacionem gustus amarum iudicatur dulce. Et hec mutacio sicut contingit a parte organi, sic eciam contingit a parte,7 medii vel obiecti s- 10 15 20 181A Distinecio IX. Ost predicta superest cognoscere de ordinibus angelorum.... 1. Distinccio 9a tractans de novem ordinibus ange- lorum, que 1° continet, quod novem sunt ordines angelorum se- cundum Dionisium. 2° quod ordo angelorum dicitur multitudo celestium spirituum, qui inter se aliquo munere gracie sublimantur. 35 14) D: quid quit I. — 15) D: Sa I errore. — 16) D: afflixas I. — 17) Codd.: in I bis. — 18) D: obiecta I errore.

Strana 234
234 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. IX., 1.—3. 10 3° quod in angelis sunt omnia dona communia, nam omnes ardent karitate et sunt sciencia pleni, sicut superiores ipsa dona plenius receperunt. 4° quod quilibet ordo angelorum illius rei causetur nomine, quam plenius accepit in munere respectu inferiorum vel respectu donorum. 5° quod predicta distinccio ordinum non fuit in angelis a sua creacione, sed post confirmacionem facti sunt; et in isto Magister a multis non tenetur. 6° quod angeli eiusdem ordinis non omnes sunt equalis dignitatis. 7° quod non erit decimus ordo hominum in celo. 8° quod homo salvaretur, eciam si angelus non peccasset. 9° quod tot homines salvabuntur, quot angeli re- manserunt, secundum Gregorium. 2. De hiis sunt isti versus: 15 I sibi propter nos nomen capit ordo novenus Illius doni, quo preeminet inferiori. malorum stantibus prius omnes caruerunt demones Post casum dantur cum donis nomina; lapsi quia secundum «Apostolum) dicuntur, potestates tenebrarum Doni nomen habent, quod, si starent, habuissent. Ordinis unius non omnes esse pares dic. Lapsi tot numero sunt, ut foret integer ordo, I181C ini numero Quod supplent homines, numero quos stantibus l aptes3: 25 30 35 Nota ibi: lapsi doni nomen habent, sc. equivoce, et secundum quid, quod nomen doni habuissent vere et realiter, si perstitissent. Unde dicuntur secundum Apostolum ad Ephesios 6° prin- cipes et potestates tenebrarum. Vere magna distinccio et equivocacio esse potestates et principes tenebrarum ad id, quod est esse po- testates et principes sanctorum gracia Dei illuminatorum. §3. Pro intellectu distinccionis queritur, quid sit Ierarchia. Et patet, quod secundum b. Dionisium in libro De celesti ierarchia ca° 10° secundum antiquam translacionem yerarchia est divinus ordo sciencia et accione deiforme, quantum possibile est, similans et ad inditas ei divinitus illuminaciones proporcio- naliter in Dei ascendens similitudinem.. Ex qua diffinicione potest 2a ista dari: ierarchia est ordinata multitudo celestium spirituum gradu potestatis distincta, sciens et agens et deiforme, quantum est possibile, similans et hoc est per causam finalem, sc. simili- tudinem Dei forme; et sonat hic similans passive et active respectu deiformis, i. e. recipiens a Deo illuminacionem passive, et iterum in alterum transfundens active, et utrum que fit propter dei- formitatem. Unde yerarchia grece dicitur sacer principatus latine a yeros (quod est sacrum) et archos (= principatus), quasi sacer principatus. Unde quia sanctitas non inest formaliter, nisi nature 20 40 1) D: om. I. — 2) In codd. inclare scriptum. — 3) D: aptos I. — 4) D: post Dei I.

Strana 235
De angelis lapsis et stantibus et eorum ordinibus. 235 racionali, que triplex est, sc. divina, angelica et humana, sunt sacri principatus tres et sic tres yerarchie. Prima et summa est potestas Trinitatis simplex et una sine gradu et differencia, in qua licet 1 181D non est potestas principandi unius sub altero, est tamen potestas principandi unius persone ab alia. 2a et media est potestas angelica ad similitudinem prime facta gradum habens, sc. perfeccionis et dignitatis, et sic differenciam sustinens et conparacionem admittens ; 3a est potestas humana ad similitudinem angelice facta et sub ea constituta. Et quia in omni principatu requiritur 1° gradus pote statis, 2° creaturarum racionalium principi subiectarum multitudo, 3° finis intentus a principe, cui subiecti debent intendere, ut patet per Philosophum 11° Methaphisice de bona disposicione exercitus ad bonum ducis: in celesti autem principatu finis intentus est assimilacio ad voluntatem Dei, quem angeli consequi non possunt, nisi per ordinatam accionem, ad quam requiritur potestas, ut suf- ficiens, et sciencia, ut5 dirigens. Propter quod sic describitur ierar- chia: Ierarchia est rerum racionalium sacrarum ordinata potestas in subditoss debitum, tenens dominatum; et hec diffinicio ostendit, quod ierarchia convenit ecclesie militanti, sicud et angelis. In angelis autem malis et hominibus dampnatis, quia non sunt res sacre et nec est ordo inter eos, sed sempiternus horror inhabitans, ideo non est inter ipsos ierarchiarum distinccio. Nam Magister dicit in littera, quod ordo est multitudo spirituum, qui inter se aliquo munere gracie assimilantur, sicud naturalium donorum participacione conveniunt; et mali non in aliquo munere gracie assimilantur. Patet, quod in eis non est ordo ierarchicus ex defectu. Insuper est sciendum,Il quod tres sunt ierarchie angelorum: 1824 superior, infima et media, que iterum triplicate continent novem coros vel ordines angelorum. Sicud namque, qui terreno inperio deserviunt, habent se trifarie: quidam enim ex illis inmediate in- peratori assistunt, alii autem negociis aliis presunt et tercii bene- placitum inperatoris opere perficiunt; primi debent habere dileccionem inperatoris ferventissimam, 2° cognicionem limpidissimam, 3° con- versacionem placidissimam et quietissimam — sic a simili in ierarchia prima est celesti. Et hinc primus ordo prime ierarchie dicitur Seraphin, qui interpretatur incendium sive ardens vel incendens, quia angeli illius ordinis ferventissime et sic ardencius diligunt Deum, quam ceteri inferiores. Secunduss ordo dicitur Cherubin, qui interpretatur plenitudo sciencie, quia angeli limpidius cognoscunt divina secreta, quam angeli inferioris ordinis. Tercius, est ordo Thronorum, quia in ipsis tamquam in placidissimis et quietissimis sedibus sue maiestatis Deus residens ipsis mediantibus voluntatem sui beneplaciti defert ad inferiores. Secunda ierarchia eciam in tres dividitur ordines, quia iuxta illud, quod in inperiali presidencia 10 15 20 25 30 35 40 5) I: dum D. — 6) D ex corr:: subdito I. — 7) D ex corr.: debite I. — 5) D: 2° I. — 9) D: 3° I.

Strana 236
236 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. IX., 3.—4. eciam tria requiruntur, sc. iniungendiio auctoritas, exequendi vir- tuositas et resistendi strenuitas: a primo sumitur primus chorus 182B sive ordo secunde ierarchie secundum b. Dionisium Dominacio sive ordo dominacionum. Ad dominos enim spectat habere auctori- tatem precepti et aliis inperare. Secundus ordo secundum b. Dio- nisium est Potestates, secundum Bernhardum et Grego- rium Principatus, quorum est exequi virtuose potestates, namqueri dicuntur, quia talium interest resistere potestati maligni spiritus. Tercius ordo dicuntur Virtutes: secundum b. Dionisium virtus enim est ultimum de potencia; et dicuntur Virtutes in operando miracula ad mortalium hominum informacionem. Tercia ierarchia eciam tres continet ordines ad divinam exequendam potissime vo- luntatem. Talis autem execucio triplicatur: nam prima est quoad regiones et provincias, secunda ad personas principaliores et tercia universaliter ad quoslibet homines. Igitur primus ordo secundum b. Gregorium et b. Bernhardum dicitur Virtutes, sed se- cundum Dionisium Principatus; et ille ordo sumitur a prima dictarum condicionum, sc. preesse regionibus et provinciis; de quo ordine videtur fuisse Michael, qui quandoque fuit princeps sinagoge, nunc autem princeps ecclesie militantis. Secundus ordo vocatur Archangelorum, de quorum numero dicitur fuisse Gabriel, minister dignissime create persone Marie, Virginis gloriose, b. autem Dio- nisius videtur sentire, quod fuerit de Seraphinio. Et forte non obstat, quod idem angelus in numero secundum diversa attributa sit de diversis ordinibus, sc. seraphico et archangelico. Unde idem 25 angelus, secundum quod excellencius ardet in Dei amore, est de 182 C Seraphin, et il secundum quod est angelus alti consilii missus ad personam creatam dignissimam, esset archangelus; sicud mater Christi est de ordine virginum et de ordine coniugum secundum aliam et aliam racionem. Et Petrus apostolus est de ordine apo- stolorum et de ordine martirum secundum aliam racionem. Tercius ordo illius ierarchie vocatur ordo Angelorum propter condicionem terciam, sc. propter execucionem ad quoslibet homines, de quo ordine videtur fuisse Raphael, qui fuit custos minoris Thobie. Ex iam dictis patet, quod attendendo graciam et angelorum naturam,, sic ordinatam eciam post diem iudicii manet illorum natura, gracia et gloria. Si autem considerantur solum secundum eorum officia, quoad inferiorem partem mundi gubernandi, non manebit sic ordo et distinccio angelorum, quoad actualem guber- nacionem, quia tunc non sic actualiter gubernabunt. Item sci- endum, quod distinccio iérarchie angelice uno modo attenditur secundum ea, que essencialiter respiciunt ierarchiam, que sunt tria, sc. sciencia, ordo et accio. Et ideo triplex ierarchia: una penes scienciam, sc. suprema, 2a penes ordinem, hec media, 3a penes 5 10 15 20 30 35 40 10) Codd. male scribunt. — 11) D: nam quia I. — 12) D; I post et male scripsit.

Strana 237
De potestatibus, choris et nominibus angelorum. 237 accionem et hec infima. Prima attenditur penes scienciam divinam, media penes potenciam ordinatam, 3a penes accionem administra- tivam. Distingwuntur adhuc aliis modis ierarchie, quos non est necessarium enarrare. Item scito, quod divisio ierarchiarum et or- dinum non est divisio tocius universalis, nec integralis, sed tocius aggregati in partes. Vel potest dici, quod unois modo divisio est 182D tocius universalis in sua particularia; non enim potest negari ierarchiam esse aliam Seraphicam, aliam Archangelicam. §4. Item nota. quod Seraphin et Cherubin, terminata in n, sunt neutrii4 generis et numeri pluralis, et ponuntur pro uno col- legio unius ordinis; Seraph et Cherub sunt masculini generis et numeri singularis, et quodlibet signat personam unius ordinis; Seraphim et Cherubim, terminata in m, sunt numeri pluralis et masculini generis et ponuntur pro pluribus personis eiusdem ordinis. Item scito, sicud dicit b. Dionisius 7° ca° De celesti Ierarchisa», quod purgacio, illuminacio et perfeccio est divine sciencie assumpcio; ad scienciam vero tria pertinent, sive con- currunt: unum expulsio privacionis opposite, sc. ignorancie seu nesciencie, alterum inpressio, seu coniunccio luminis, cum quo siti5 possibile rem cognosci, 3m est quasi terminus et conplementum, sc. cognicio actualis rei per lumen illud. Quoad remocionem pri- vacionis dicitur purgacio; sed quantum ad cognicionem luminis dicitur illuminacio, et quoad cognicionem sequentem dicitur per- feccio. Unde secundum b. Dionisium angeli proprium est purgare, illuminare et perficere; purgare: alium angelum non a fece, quia nullam habet, sed ab ignorancia, seu nesciencia; illuminare: a con- fusa noticia ad distinctam ducere; et 3° perficere : actualiter sciencia distincta illustrare; per lumen enim receptum a Deo mediante angelo superiori intellectus inferioris angeli liberatur ab ignorancia, 30 a noticia confusa et perficitur noticia clara, non sic, quod angelus superior lumen ponat in angelum inferiorem, sed quod lumine 183A suo forciori lumen debilius fortificet. Sicud si quis non potest videre in lumine lune, apposita candela potest videre. Unde quia aliquid dicitur aliud illuminare 1° lumen infundendo ut sol aerem illu- minat, 2° lumen afferendo ut candelam afferens,s illuminat stubam, 3° obstaculum removendo ut aperiens fenestram in die, 4° faciendo invisivo disposicionem congruam et amovendo contrariam, ad quod sequitur lucis recepcio, ut medicus sanans oculum debilem dicitur illuminare. 1° modo solum Deus angelum vel spiritum humanum illuminat, quia solum ipse potest lumen naturale gracie vel glorie in angelo vel homine creare, et sibi illud inprimere, vel se ipsum ad cognicionem offerre intuitivam. Sed aliis tribus modis potest angelus superior inferiorem illuminare et sic purgare et perficere, ut est dictum. Sed hec, si bene vixerimus, postea cognoscemus. 10 15 20 25 35 40 13) D: in I male scriptum. — 11) Sic codd. — 15) D: scit I. — 16) D: afferans I. 16

Strana 238
238 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. X, 1.—3. Distinecio X. Oc eciam investigandum est, utrum omnes illi,... H §1.) Distinccio 10a continens primo, quod omnes angeli., i. e. de omnibus ierarchiis, mittuntur; vel si intelligatur 'omnes simul interdum‘; 2° quod spiritus, qui mittuntur,, recipiunt deno- minacionem ab officio ; 3° quod quidam putant ista nomina Michael, Gabriel, Raphael esse nomina propria angelorum, alii vero non propria singulariter unius, sed nunc unius, nunc alterius secundum qualitatem eorum, ad que nunccianda vel gerenda mittuntur. 10 §2. Pro istis sunt hii versus: K dicunt aliqui de quolibet ordine mitti. Raro tamen summos tres atque frequencius ymos. Causam mittendi dat missio nomen, ut qui Venerat ignire, Seraphin dicatur abinde. 20 25 3. Utrum omnes angeli mittuntur in mini sterium? Et videtur, quod sic per illud Ad Hebreos 1°: »Omnes sunt ad- »ministratorii spiritus in ministerium missi.« 2° sic: Filius Dei, qui est angelus consilii super omnes angelos alios, missus est in mini- sterium, cum ipse dicat Matthei 20°: »Filius hominis non venit »ministrari, sed ministrare«; ergo a forciori omnes alii angeli. 3° si non omnes mitterentur in ministerium, tunc non omnes essent nostri adiutores. — In oppositum sic: nulli assistentes continue mittuntur in ministerium; sed aliqui angelorum sunt assistentes continue, igitur... Minor patet per illud Danielis 7°: »Milia milium ministrabant »ei et decies centena milia assistebant ei.« Item: superfluum est nunccios mittere, cum mittens potest absque nuncciis eque bene subditos custodire; sed Deus mittens, est huiusmodi, qui potest etc. Item: non licet ministros a meliori opere retrahere et ad minus dirigere; sed mittendo angelos retrahet eos a contemplacione et mittet eos ad opus ministerii, quod est minus bonum. Igitur... 183B 30 35 Sciendum, quod b. Gregorius istam questionem movet, sed neutram partem assertive determinat. Et ideo super isto sunt due opiniones: prima dicens aliquos angelos ex officio deputari ad ministerium, ut inferiores; sed aliqua de causa extra communem dispensacionem exorta eciam superiores ad ministerium mitti. Alia opinio dicit, quod ad omne ministerium inferiores ordines sufficiunt, et dicit secundum Dionisium, quod angeli superiores nunquam circa nos ministerium habent. Ubi sciendum est, quod duplex est missio angelorum: una est interior, i. e. illuminacio, qua unus angelus mittitur ad alium; alia est missio exterior localis, qua 40 1) D: om. I. — 2) D: mittitur I. — 3) D: om. I.

Strana 239
Utrum omnes angeli mittantur in ministerium ? 239 mittuntur ad nos. Secundum primam omnes mittuntur superiores; sed iuxta secundam Il missionem non omnes mittuntur. Et in 183C missione prima non oportet eos assumere corpora, sed in secunda, quando mittuntur visibiliter ad protegendum, illuminandum et diri- gendum hominem, quia illi, sunt actus angelorum respectu hominum, et portacio iuxta illud Psalmiste: »Angelis suis mandavit de te, »ut custodiant te in omnibus viis tuis; in manibus portabunt te, »ne forte« etc. et Luce 16°: »Factum est, ut moreretur mendicus »et portaretur ab angelis ...« Possunt ergo concordari iste due opiniones; prima dicens, quod non omnes mittuntur, debet intelligi, quod non omnes mittuntur ad extra in ministerium nostrum; et pro isto sonat Dionisii dictum, dicens: »Superiora illa agmina »ab intimis nunquam recedunt, quoniam, ea, que preeminent usum »exterioris officii, nunquam habent.« Sed secunda dicens, quod omnes mittuntur, debet intelligi de missione interiori [intelligendo], que est ab angelis propter nos. Nam sic mitti conpetit omnibus superioribus ad medios et infimos. Sed quis scit mortalis sine re- velacione diffinire alteram partem? Quis enim auderet pertinaciter dicere, quod angelus confortans Salvatorem suum in agonia non fieret unus de Seraphin, similiter de angelis, qui apparuerunt circa sepulcrum in resurreccione Domini Matth. 28°, Marci ultimo; similiter de angelis, qui post victoriam Sathane accesserunt et ministrabant ei, Matth 4°? Et pro ista parte sonat auctoritas Apo- stoli allegata in principio, et racio sequens illam, quamvis tercia racio nichil concluderet. Unde etsi non omnes mitterentur, tamen 2s adhuc essent nostri adiutores. Sicud enim Deus Pater non mittitur 183D et tamen est noster adiutor, sic foret et de ipsis. Pro 2a opinione negaretur maior assumpta in oppositum: nam aliqui assistentes continue mittuntur interiori missione ad inferiores. Ad secundum, quod videtur militare contra ambas opiniones, negatur maior: nam licet Deus, quantum est ex parte sui, eque bene potest per se custodire homines, tamen ut homo ex omni parte cognosceret Dei beneficenciam, mittit ministros ei, nunc angelos, nunc prophetas, nunc apostolos et Filium suum, sicud dicit Salvator in ewangelio. Ad 3m dicitur negando minorem: non enim angeli propter missionem a divina contemplacione retrahuntur iuxta illud Matthei 18°: »Angeli eorum semper vident faciem Patris.« 10 15 20 30 35 4) D: illa I. — 5) D: qm I. 16*

Strana 240
240 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XI., 1.—3. Distinecio XI. Llud quoque sciendum est, quod angeli boni de ... I 1.) Ista 11" distinccio 1° continet, quod quilibet homo in vita ista ab exordio suo habet bonum angelum ad custodiam deputatum et unum malum ad exercicium. 2° quod angelorum meritum augetur usque in diem iudicii; et in isto Magister a multis non tenetur. Sed hec conclusio si, intelligatur de augmento in numero cognitorum et in accidentali gaudio, tunc potest sustineri. Unde et Origenes ait, quod nec Christus usque diem iudicii habet plenitudinem gaudii, declarans, quomodo non potest caput habere plenum gaudium, dum membra corporis, cuius est illud caput, dolent; et quia Christus est caput corporis mistici, sc. sue ecclesie, ideo non habet plenum gaudium, quamdiu membra dolent, non quod in se deficiat ab aliquo gaudio, sed quia eius membra 15 deficiunt. Et tunc post iudicium habebit plenum gaudium, cum omnia 184A membra cum suo capite sine omni miseria coniungentur. 10 2. Et de illis duabus conclusionibus sunt isti versus: 20 L est spiritibus commissus quisque duobus: Unus custodit, alius pervertere querit. Spirituum scire meritum quoque crescit ad usque Iudicium; tamen hinc variatur opinio Patrum. 25 30 35 §3.) Queritur propter 1am conclusionem, utrum cuilibet ho- mini ad custodiam sit angelus deputatus. Et videtur, quod non. 1° quia Adam angelum custodem non habuit: nam angelus datur homini, ut custodiat eum a periculis et instruat de incognitis. Sed cum Adam fuerit in statu innocencié ab utroque istorum liber, sequitur, quod non habuit angelum ad custodiam deputatum. Item: Christus fuit homo et tamen custodem angelum non habuit, quia non indiguit,: ergo... Item: Antichristus custodem angelum non habebit eo, quod manifeste datus est in possessionem dyaboli, ut dicit Glossa Ad Thessalonicenses 2°: »Omnis,« inquit, »accio Antichristi est secundum operacionem Sathane.« — In oppo- situm est ewangelium Matth. 18°, allegatum per Magistrum in littera, et similiter sancti doctores. Sciendum est hic, quod homo in statu istius vie, qua itur ad patriam, constitutus est in magnis periculis iuxta scripturam; illa autem pericula duplicantur, quia aliqua sunt abscondita, iuxta illud Psalmi: »In via, qua ambulabam, absconderunt superbi »laqueum michi,« aliqua vero sunt manifesta. Igitur Deus omni- potens, qui non deficit homini in necessariis, deputat cuilibet an- gelum pro custodia, dum est viator; dum autem fuerit in termino, 40 1) I: om. D. — 2) D: om. I. — 3) D: indicuit I.

Strana 241
Utrum cuilibet homini angelus sit custos deputatus? 241 tunc non habebit custodem angelum ; sed si fuerit in patria, habebit conregnantem socium ; sed si fuerit in inferno, habebit tortorem 184B prementem. Ibi ergo et tunc erit custodie terminus. Ubi autem et quando; custodia incipit, Origenes super Matheo refert du- plicem opinionem. Nam quidam dixerunt, quod incipit a tempore baptismi, sed hoc non est, racionale, quia tunc Iudei non habuisent angelos custodes, quod est contra scripturam. Unde Iudith dixit Iudith 13° : »Vivit autem ipse Deus noster, quoniam custodivit »me angelus eius et hinc euntem et ibi commorantem et inde huc »revertentem.« Ideo alii dixerunt, quod custodia angeli ad hominem incipit tempore nativitatis; et hanc opinionem videtur Ieronimus approbare. Sed quia, dum anima infunditur, eo facto homo efficitur viator (nam si per aborsum, nascitur et baptizatur vivens et statim moritur, fit in termino beatitudinis iuxta fidem; si vero moritur inbaptizatus, statim in dampnacionis termino collocatur secundum b. Augustinum De fide ad Petrum), potest ergo dici, quod quilibet homo ab exordio sue vivificacionis, hoc est quam cito est homo, licet non sit homo natus de vel ex utero mulieris, tam cito habet angelum bonum ad custodiam, ne per malum angelum suf- focetur. Nam non solum dyabolus habet potestatem temptandi ho- minem, sed habet volicionem, ut — si posset — adstatim purum, ne veniret ad graciam, suffocaret; similiter quam cito homo adultus in mortale inciderit. Alias si non haberet potestatem, nisi exercendi per temptacionem, tunc non veniret ad hominem, nisi dum inciperet habere usum racionis. — Item sciendum, quod effectus angelice custodie il multiplices assignantur. Primus est inpedimenta boni et occasiones mali removere Exo. 33° : »Mittam angelum pre- »cursorem meum... Jebuseums«; 2us est temptaciones mitigare Da- niel 3°: »Angelus Domini descendit cum Azaria in fornacem et »excussit flammam ignis de fornace« .. .; 3us est contra hostes visibiles iuvare 4 Regum 6°: »Elizeus videns exercitum oravit »ad Dominum dicens: 'percute quero gentem hanc cecitate'; per- »cussitque eos Dominus, ne viderent« ; 4us elemosinas et oraciones Deo presentare et pro nobis orare Tobie 12°: »Quando orabas »cum lacrimis etc. ego obtuli oracionem tuam Domino« ; 5us viam ostendere Tobie 5° : »Ego sanum ducam et reducam filium tuum«; 6us in agendis docere exemplum ; de angelo, qui instruxit Zachariam de quatuor fabris Zacharie 2°; 7us est se ipsum et alia secreta revelare Tobie 12°: »Ego sum Raphael angelus« ; 8us est a pec- catis excitare Actuum 12°: »Dixit Petro 'Surge velociter'; 9us ad fervorem excitare 4 Regum 19°: »Surge, comede, grandis enim »tibi restat via«; 10us est consolari Tobie 5°: »Forti animo esto; »in proximo est, ut a, Deo, cureris.« 11us est dero peccato increpare Iudicum 2°: »Ascendit angelus de Galgala ad locum flencium, 10 15 20 25 184C 20 35 40 4) I: et D — 5) I: om. D. — f) D: om. I. — 7) Codd.: abortum? — 8) D: iebusum I. — 9) I: om. D. — 11) D: a I

Strana 242
242 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II, dist. XII., 1.—3. »et ait 'eduxi vos de terra Egipti et non audistis vocem meam; »cur hec fecistis?' 12us est potestates contrarias cohercere, ne tantum nocere valeant, quantum vellent; exemplum Tobie 8°, qualiter angelus Asmodeum ligaverit. Exercent autem angeli in sua custodia erga nos effectus huiusmodi propter quatuor: primo propter man- datum Dei, 2° propter ruine sue reparacionem, quia homines 184D stantes finaliter in gracia intrabunt loca angelorum, qui ceciderunt, ut in proximo dictum est, 3° propter meriti accidentalis accumu- lacionem, quod augetur in eis usque in diem iudicii, ut Magister dicit in littera, 4° propter amoris sui erga nos ostensionem. Propter ista et alia beneficia magna debet homo angelis exhibere reverenciam, et hinc dicit Bernhardus super isto 'Angelis suis mandavit de te‘: »In quovis diversorio, in quovis angulo reverenciam »exhibe angelo tuo; ne audeas isto presente, quod me presente non »auderes.« — Tunc ad argumenta: Ad 1m negatur minor; quamvis enim Adam non habuit periculum ab intra, ex fomite habebat tamen exinde, quod non erat confirmatus in gracia, ideo poterat ruere, quod habebat periculum a dyabolo temptante; igitur indiguit custode. Ad 2m negatur assumptum: et quandor dicitur 'non indiguit', ne- gatur hoc; quamvis enim non indiguit custodia preservantere a pec- cato, tamen indiguit ad confortacionem humanitus necessariam. Alii dicunt, quod Christus non habuisset angelum custodem, tum quia non fuit purus homo, sed Deus et homo, tum quia semper fuit conprehensor, tum quia divinitas supplebat excellencius, quid- quid custodia potuisset angelica operari. Ad 3m dicitur negando assumptum: habebit enim Antichristus angelum ad penam et ac- cusacionem ampliorem eo, quod contempnet custodientis angeli moniciones13. 5 10 15 20 25 Distinecio XII. Ec de angelice nature condicione dicta sufsficiant... T §1. Ista, distinccio 12a primo continet, quod Deus in principio creavit celum, i. e. naturam angelicam, et terram, i. e. 185A materiam quatuor elementorum, ex qua informi Ill materia per intervalla sex dierum rerum corporalium genera secundum species proprias sunt formata. 2° quod ista informis materia nominatur terra inanis et vacua, abissus tenebrosa et aqua. Sed propter di- versas raciones: nam dicitur ipsa materia terra, quia dat forme fixum esse, sicud terra est solidius elementum, 2° dicitur abissus tenebrosa, quia per se est obscura et indecora, sicud tenebra, et 35 30 11) D: quoniam I. — 12) I: preservare D. — 13) Codd.: Maria pomoz add. 12. — 1) D: est add. et post dist. exhibet I.

Strana 243
Summa distinctionis duodecimae exponitur. 243 a forma recipit speciositatem, dicitur eciam aqua, quia ad formam habet aptitudinem et inclinacionem, sicud aqua habens fluxibilitatem. Sed ante erat inanis et vacua, quia adhuc per formas distinctas non fuit ad esse deducta; illud enim dicitur inane et vacuum, quod non attingit finem suum, in quo consistit eius perfeccio. 3° habetur, quod tenebre de se nichil ponunt, sed dicunt tantum absenciam lucis, et sic dicuntur privative; 2° dicunt aerem ob- scuratum, et hoc concretive, et sic tenebra in abstracto est privacio lucis, sed in concreto est aer tenebratus. 4° quod materia prima dicitur informis, non quia omni forma caruit, sed quia in forma confusa prius omnia corporalia simul et semel sunt in ea creata et postmodum formis propriis distincta. 5° materia prima, que est prima omnium corporalium rerum, quando creata est, ibidem prodiit ad esse, ubi nunc formata consistit. 6° quod Deus quatuor modis operatur: 1° in verbo omnia disponendo, 2° in materia informi elementorum de nichilo eam creando, 3° per opera sex dierum creaturas varias distingwendo, 4° ex primordialibus seminibus in- dividua faciendo. 10 15 §2. Super hiis aliquibus sunt isti versus: M terram facit et tenebras distingwit et esse ; corporalia, Sunt in materia simul et semel omnia facta; quoad, distinctas, formas, materia, distincte. Informis tamen hec, quam formaveres dies sex. Atque chaos illuc ascendit, quomodo corpus. Tandem facta Deus formans nova nulla creat plus. 20 1185 B 83.) Queritur hic, utrum in produccione rerum corporalium materia sit primum productum. Arguitur, quod non: nam materia prima est eterna et per consequens non est producta. Consequencia videtur tenere, quia eternum et productum distingwitur ex opposito, et antecedens est Philosophi in multis locis, igitur ... In contrarium est Augustinus et Magister in littera. Pro ista questione 1° supponitur, quod materia prima est. 2° quod materia prima est res, ex qua fit aliquid, cum insit per se et non secundum accidens. Patet utraque supposicio per Philo- sophum 2° Phisicorum et 5° Metaphisice. Et patet, quod materia prima est ens, res sive essencia, ex qua 1° subiective fit aliquid in esse substanciali actuali. 3° supponitur, quod tria sunt principia transmutacionis rerum naturalium, sc. materia, forma et privacio. Materia enim dicit 1° potenciam, forma actum, privacio quasi medium. Patet supposicio per Philosophum 1° Phisi- corum. 4° supponitur, quod transmutacio substancialis, puta de 40 uno esse substanciali in aliud esse substanciale, est. Patet similiter 30 35 25 2) I: om. D. — 3) D: formare I.

Strana 244
244 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. IX, 1.—3. per Philosophum et per cotidianum experimentum, quo experimur ex ovo fieri pullum, ex stramine ignem, ex ligno cinerem; et esse ovum est esse substanciale, et esse pullum similiter, et sic de aliis. Alias si esse ovum, vel esse ignem, non esset esse substanciale, tunc quod aliquid esset ovum vel ignis, in hoc non esset aliquid, sed solum aliquale vel aliquantum, et sic per alia genera acciden- cium, quod est manifeste falsum, igitur supposicio vera. 5° sup- ponitur, quod quando fit mutacio de uno esse substanciali in aliud, quod tunc aliqua essencia vel res vel aliquid eius mutatur ab uno esse substanciali in aliud esse substanciale. In qua mutacione talis 10 185cessencia, talis res vel tale ens manet 1° subll uno esse substanciali et postea sub alio. Patet ista supposicio: nam cum mutacio est forma, secundum quam aliquid mutatur, consequens est, quod mutacio substancialis est mutacio, secundum quam ens substan- cialiter mutatur; et cum illa mutacio sit de uno esse substanciali in aliud, illud ens secundum talem mutacionem substancialem mutatur de uno esse substanciali suo, sub quo prius est, ut in termino 'a quo', ad aliud esse substanciale, sub quo erit, ut in termino 'ad quem'. Exempli gracia in generacione pulli ex ovo materia illa est sub forma substanciali ovi, ut in termino a quo', et transit per mutacionem ad formam substancialem pulli, ut ad terminum 'ad quem', sub quo erit forma pulli actualiter introducta. Ex isto sequitur 1°, quod materia in generacione substanciali est primum subiectum; sequitur 2°, quod in generacione substanciali materia unam formam abicit et aliam suscipit; sequitur 3°, quod transmutacio substancialis est transicio ipsius materie de una forma substanciali in aliam formam substancialem; sequitur 4°, quod materia prima est primum, ex quo primo et in quo fit aliquid de novo substancialiter, ut ignis vel aqua vel huiusmodi eo, quod esse substanciale fit in illo et ex illo subiective et non ex aliquo priori subiective, quia alias illud ens, quod sic transmutatur de uno esse substanciali in aliud, fieret eciam ex aliquo priori sub- iective, et sic in infinitum;. Igitur oportet ex 'quid nominis‘ illud, quod sic transmutatur de uno esse substanciali in aliud, unum abiciens et aliud recipiens, esse materiam primam: igitur corellarium verum. Conclusio prima: Produccio rerum corporalium Kest . Pro- batur: transmutacio substancialis est;; sed quelibet transmutacio substancialis est, produccio rerum vel rei corporalis, igitur con- 40 clusio vera. Maior est supposicio 4a et in minori predicatur superius [185D affirmative de suo in feriori: igitur totum antecedens verum. Conclusio 2a: Materia prima est omnium materialium rerum primum fundamentum, ex quo fiunt vel facte sunt. Probatur. Ma- teria est omnium materialium primums fundamentum, ex quo aliquid fit, et nullum est ea prius fundamentum, ex quo aliquid 5 15 20 25 30 35 4) D: infinicla I. — 5) D. Verba est N est om. I. — ) D: pridem I.

Strana 245
Utrum materia prima sit in productione rerum materialium primum productum? 245 materialium fit: igitur conclusio Svera . Maior est supposicio 2a et minor patet ex corellario 4°. Corellarium: omnia mortalia sunt in materia. 2m corellarium: omnia mortalia sunt materia in pre- dicacione secundum causam; et sic terra, aqua, aer, ignis sunt materia prima, sicud dicit Magister in littera. Ulterius noto, quod produccio rerum temporalium est duplex: una ex nichilo presupposito preter Deum, 2a vero ex aliquo pre- supposito preter Deum. Prima est a Deo solo, 2a a Deo et ab agente naturali. Est enim triplex agens, sc. Deus, natura et ars; ars presupponit naturam, natura Deum et sic primo agit Deus, 2° natura et ultimo ars. Ars agit in rem naturalem, que fit a natura, presupponendo eam, non eam faciendo vel tollendo; natura agit rem naturalem ex subiecto aliquo presupposito, non faciendo, nec tollendo illud subiectum; Deus agit faciendo ex nichilo illud sub- iectum, et sic Deus est primum et potissimum agens illo stante notabili. Conclusio est ista: materia prima in produccione rerum corporalium est primum productum. Probatur. Materia prima in produccione rerum corporalium est solum per primum agens pro- ducta. Patet: est producta, quia creata ex nichilo, et non per na- turam, que presupponit, ex quo producat, nec per artem, que pre- supponit, in quo aliquam formam faciat; et cum nec primum agens possit producere rem materialem corporalem, nisi producta prius materia, tamquam principio intrinseco rei materialis corporalis, igitur conclusio vera. — Ex omnibus iam dictis sequitur, quod questio est vera. Ad racionem uno modo negatur lli consequencia, nisi re- stringatur antecedens de esse existere, et tunc negatur antecedens, il 186A 10 15 20 25 Distinecio XIII. Rima autem distinccionis operacio fuit formacio, lucis,... 30 1. Ista distinccio 13a primo continet, quod primum opus distinccionis fuit formacio lucis, que lux secundum Augu- stinum dicitur esse natura angelica, que prius informis, i. e. sine gracia confirmacionis, fuit, sed postea per karitatis adhesionem est formata. Vel 2° : lux illa dicitur lux corporalis velud nubes lucida, cum qua orta est prima dies. 2° habetur, quod lux ista facta est ibi, ubi sol cotidiano cursu, circumvectus apparet. 3 habetur, quod dies tripliciter accipitur: primo pro luce illa, que in primo triduo tenebras illuminabat; secundo pro illuminacione aeris pro 35 7) Codd.: etc. add. D. — 1) D. om. I. — 2) D: cursui I.

Strana 246
246 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II, dist. XIII., 1.—3. 5 10 decursu temporis 24 horarum. 4° habetur, quod dies naturalis debet conputari a mane in mane. 5° habetur, quod sol factus est, quia lux non sufficiebat ad illuminandum partes inferiores et quod illa lux sit, unita soli sic, quod discerni non valet. 6° habetur, quod illud dictum: 'Deus dixit »fiat lux« etc.' debet intelligi, quod nec temporaliter nec sono vocis, sed dixit, i. e. in verbo sibi coeterno, sc. Filio, disposuit eternaliter, ut in effectu fieret temporaliter. 7° ha- betur, quod Pater dicitur operari per Filium et Spiritum Sanctum, non quod sint ei instrumenta, sed quia Pater cum Filio et Spiritu Sancto operatur et sine eis nichil facit, vel quia Pater genuit Filium opificem et spirat Spiritum Sanctum, qui est omnium factor. 15 186B 2 Pro iam dictis sunt isti versus: fuit creata est nubes lucida N ubi sol nunc, ibi lux, sed corpus erat tunc, i. e. a vespere ada mane sol naturalem Qui post occasum redeundo diem facit unum. ut opera Dei a luce inchoasse racione, figure, et in luce conpleta esse signi- Sed causa signi pervertitur ordo dieia. ficarentur ; ideo debebat;, ut dies a luce inciperet et in mane sequentis diei tenderet vocavit, licnOgwar a naturale, temporaliteri Non dicens sonuit Deus, aut Verbum generavit. A Patre Filius est, sine quoque nichil facit inde. i. e. non agit Filius per Patrem Dice, quod agat cuncta per Verbum, non vice, versa. 25 30 35 §3. Utrum lux sit substancia? Videtur, quod sic Nam dicit 20 Damascenus libro 2° c a° 6°: »Non aliud est ignis, nisi lumen«; et quia ignis est substancia, ergo et lumen sive lux. Item: lux prima est substancia, quia Deus (ergos et quelibet lux) est sub- stancia. Tenet consequencia ex eo, quod si unum alicuius est ge- neris, et singula sunt eiusdem generis, que sunt eiusdem racionis. Sed quia quelibet lux est eiusdem racionis cum altera, igitur... In oppositum sic: Nichil est per se obiectum sensus, nisi accidens, cum omne per se obiectum sensus ponitur in tercia specie quali- tatis. Sed lux est per se obiectum sensus, cum se ipsa visu per- cipitur, et est illud, quo mediante alia percipiuntur, ut dicit Augu- stinus 12° Super Genesim ad litteram: ergo lux est accidens. Item: nulla substancia est de conposicione accidentis vel e contra. Sed secundum Avicennam 6° Naturalium libro 3° c a° 3° lux &est pars conposicionis huius visibilis, quod vocamus colorem; igitur lux non est substancia. Sciendum hic, quod quidam voluerunt, quod lux sit corpus ex eo, quod posuerunt aliquod corpus pure lucere sic, quod nichil in eo esset admixtum de tenebrositate materie, sicud est corpus 3) D: a 1. — 4) D: dei I. — 5) I: decebat D. — 6) D: dicat I. — 7 Codd. ambo errore iterant. — 8) I: om. D.

Strana 247
Utrum lux sit substantia? 247 solis, a quo cetera mundi corpora illustrantur, secundum cuius maiorem vel minorem illustracionis participacionem corpora habent verius et dignius esse in genere entis. Et sic nobilissimum corpus, sc. celum empireum supremum, est precipue luminosum, infernum vero, sc. terra, est maxime opacum,; intermedia vero, secundum quod sunt magis et minus nobiliora, participant plus vel minus de luce vel lumine. Quidam vero opinantur oppositum dicentes lucem non esse li corpus et sic nec substanciam, sed qualitatem. Pro quo notandum, quod secundum Scotum lux est qualitas naturalis activa corporis lucidi consequens formam substancialem corporis celestis, sicut calor est qualitas corporis calidi; et sicut a caliditate procedit actus calefaciendi, sic a luce actus lucendi. Item sciendum, quod non omnis lux est eiusdem racionis cum altera; prima namque lux est optima substancia causans aliam lucem quamlibet, que est qualitas activa, ut dictum est. Iterum sciendum, quod secundum b. Thomam et Petrum de Tha- rantasia, ista quatuor differunt: sc. lux, lumen, radius et splendor. Quia lux dicit formam naturalem corporis luminosi, sicud in sole; lumen dicit qualitatem dyafani, secundum quod ab alio est recepta; radius dicit directam opposicionem luminis ad corpus lucidum, secundum lineam rectam — et ideo ubicunque est radius, ibi est lumen — sed non convertitur, sicud patet de lumine in domo, cum nullus radius ipsam illuminat ex directo, sed causatur ibi lumen ex radiorum reflexione; splendor autem dicit reflexionem radii a corpore polito et terso ad corpus opacum. Et presupponit splendor lucem et radium, sed non vice versa. Conclusio 1a11: Nulla lux creata est substancia. Probatur. Nulla qualitas accidentalis est substancia; sed omnis lux creata est qualitas ; igitur conclusio Svera). Maior est proposicio inmediata per Philosophum in Posteriorum, et minor patet ex dif- finicione lucis. Confirmatur : Omne, quod augetur vel multiplicatur in aliquo, salva eius substancia et natura, illud est accidens. Sed lux est huiusmodi, cum -augetur in corporibus precipue luminosis, iuxta illud Ysaie 30°: »Erit lux lumen sicud lux solis ] septem- »pliciter«, ergo lux non est substancia. Similiter inpossibile est duo corpora naturaliter esse simul in eodem loco: sed lux est cum alio corpore in eodem loco, ergo non potest esse corpus sive substancia corporea. Item: inpossibile est, quod idem sit forma sub stancialis in uno et quod sit accidentalis in alio. Et quia lux non est substancia aeris, quia alias ipsa recedente corrumperetur aer, ergo est forma accidentalis aeris et per consequens et in alio. Item: si lux vel lumen esset corpus, tunc illuminacio esset motus localis et sic non posset esse in instanti, ut patet 2° De anima. Eciam quia omne corpus habet aliquem naturalem motum, lumen autem 1860 10 15 20 25 30 186D 35 40 9) D: opera I, ab t' operatum. — 10) In codd. inepte scriptum. — 11) D: in I rasum.

Strana 248
248 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XIII., 4. — XIV., 1. fit subito ad omnem partem, ymmo simul et semel ad oppositas partes diffunditur sursum, deorsum, ante, retro, ad dextrum, ad sinistrum. Eciam quia lumen habet oppositum, sc. tenebras. Si ergo tenebra privacio «lucis, non est corporis privacio, sed forme : lumen non est corpus, sed forma. Ex hiis omnibus evidet, quod nulla lux creata est substancia. Ex qua conclusione sequitur, quod omnis lux creata, cum sit, est qualitas, cum non possit esse proprie de aliquo alio genere, quam qualitatis. Sed obicitur : Color est per se obiectum visus; sed inpossibile est, quod unius potencie sit duplex obiectum; ergo lux non est per se primum obiectum visus et per consequens non per se est visibilis et sic adhuc erit substancia. Consequencie note videntur essere et minor et maior patent per Philosophum ex 2° De anima. Hic dicitur, quod primum per se obiectum simpliciter ipsius visus est lux; color vero non est per se primum obiectum simpliciter, nisi in quantum luce participat. Et hinc est, quod color 187Anon potest videri lli sine luce, propter quod negabant antiqui, ut dicit Philosophus, colorem in tenebris esse colorem actu, sed potencia. Sed non dubium, quin albedo in papirois sine luce actualiter perseverat, alias papirusis tociens desineret esse alba, quociens non videretur actualiter vel in tenebris poneretur. Per hoc patet solucio instancie negando maiorem ad istum sensum, quod color est per se primum simpliciter obiectum visus. Sed ad in- tencionem Philosophi conceditur, quod color est per se obiectum visus terminans visionem. Et patet, quod questio est falsa. Ad 1m dicitur, quod Damascenus recitat aliorum opinionem. Unde cum dixit: »Non aliud est ignis, nisi lumen«, inmediate subiunxit »sicud »quidam aiunt«. Nam quidam estimaverunt lucem esse ignem purum et sic substanciam corpoream. Ad 2m negatur consequencia; sicud non sequitur: bonitas est substancia, ergo quelibet bonitas est sub- stancia, cum bonitas quedam sit substancia, quedam accidens: similiter et lux. §4. Utrum dicere sit solum vocem ex ore proferre? Videtur, quod sic, per vulgatam opinionem. In oppositum est Augustinus et Magister in littera. — Notandum, quod dicere ali- quando notat actum interiorem anime absolutum,4, secundum quod dicitur verbum conceptum; aliquando actum interiorem anime ad exteriorem ordinatum, secundum quod dicitur verbum ymaginatum; aliquando actum interiorem coniunctum exteriori, secundum quod dicitur verbum ab ore prolatum. Et istud dicere est humanum vel eciam angelicum in assumpto corpore. Sic dicere Dei aliquando nominat actum eternum tantum sine respectu ad creaturam, et illoi5 modo Filius Dei est Verbum vel diccio Patris eterna ad intra; 2° dicere Dei notat actum interiorem coniunctum exteriori pro sua 10 15 20 25 30 35 40 12) D: essa I. — 13) I: papiero ... papierus D. — 14) D: adsolutum I. — 15) D: primo (!) I.

Strana 249
Utrum dicere sit solum vocem ex ore proferre? 249 mensura et sic! Deus eternaliter habens racionem rei producibilis 187B: habet diccionem eternam, que habet respectum ad effectum pro suo tempore, quo existet; et isto modo dixit 'et facta sunt omnia. Et preter ista dicere est adhuc dicere rei non solum animate racio- nalis, sed cuiuslibetis rei, quod dicere est ipsam rem se intellectui representare sive manifestare, nec solum intellectui, sed eciam sensui, quomodo albedo dicit sensui substanciam esse albam; ut non frustra dicat Philosophus, quod qualitas est, secundum quam dicuntur esse quales. Nam sine albedine nemo vere potest me dicere esse album, ideo oportet, quod prius albedo dicat et de- nominet me esse album. Et par est racio de ceteris qualitatibus sive accidentibus, que sua subiecta vere et realiter dicunt esse accidentata. Substancie autem, cum non habeant potenciam de- nominandi accidentaliter alia, nec per se obiciuntur sensui, ideo solum per se dicunt se manifestative ipsi intellectui, et sic uni- versalia genera et species ex parte rei existencia dicunt se et dicunt de suis per se inferioribus, cum ipsa inferiora dicant sua per se superiora. Et patet, quod questio est falsa; et quod valde et principaliter restringunt diccionem ad vocalem prolacionem et dicere ad vocaliter proferre1-. 10 15 20 Distinecio XIV. Ixit quoque Deus: »Fiat firmamentum in medio... 1. Ista, est distinccio 14a, que secundum S. Thomam terminatur ibi: »Sequitur: Dixit Deus: Fiantluminaria in firmamento celi«, sed secundum aliquos terminatur ibi: »Dixit eciam Deus: Producant, aque reptile.« luxta hanc se- cundam posicionem distinccionis continetur in distinccione 1°, quod firmamentum, i. e. celum sidereum vel siderum,, est de aquis factum, licet quidam asserant ipsum celum purum ignem esse, de quo facta Ii sidera et luminaria dicuntur, quibus et Augustinus con- sentire videtur. 2° habetur, quod aque sunt supra celos. 3° quod queritur, cuius figure sit celum, et non solvitur — et an moveatur firmamentum, et non solvitur. 4° habetur, quod congregate sunt aque in unam matricem, i. e. in mare; quamvis sint multa maria vel flumina, omnia tamen magno mari iniunguntur. 5° habetur, quod distinctis 49r elementis secundum loca sua ornavit Deus celum sideribus, sole, luna et stellis, ut lucerent hominibus et ceteris animalibus et essent in signa serenitatis et tempestatis et in tem- 25 1870 35 16) D: cuilibet I. — 17) I: etcetera dixit quoque add. D. — 1) D: Iste I. 2) D: producantur I. — 3) D: sidereum I.

Strana 250
250 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XIV., 2—4. pora, quia per ea distingwimus quatuor tempora, sc. ver, estatem, autumpnum et yemem. 2. Pro quibusdam istorum sunt hii versus: O firmamentum describens congregat undas; Stella fit, ut clara sit nox operantibus apta — Hecque notando moras distingwit temporis horas. 3. Dubitatur, utrum celum sit materiale? Videtur, quod sic. Nam Philosophus 1° De celo dicit, quod celum constat ex tota materia; igitur celum habet materiam. Item in quocunque est quantitas formaliter, illud habet materiam ; celum est huiusmodi, igitur ... Similiter in omni, re sensibili necesse est intelligere ma- teriam, sed celum est sensibile, quia visibile; igitur... In op- positum est Commentator dicens, quod in celo non est materia. Notandum, quod Philosophus et Commentator omnem naturam; possibilem ad ulteriorem actualitatem vocant materiam. Isto modo videtur accipere Commentator 9° Metha- phisice, ubi dicit, quod solus primus motor est absolutus a ma- teria Isto modo eciams accipit Philosophus 12° Metha phisice dicens, quod si essent plures motores primi, in eis esset 20 materia, i. e. natura possibilis ad actualitatem suppositi. 2° vocant 187D materiam pro omni suscepcione accidencium. 3° ] proprie accipitur materia pro primo susceptivo forme substancialis, quod facit unum per se cum forma. Et de ista materia debet intelligi questio, circa quam est triplex opinio. Prima dicens, quod celum non habet ma- teriam tercio modo dictam, 2a quod habet illam, 3a quod habet materiam, sed alterius racionis. Unde Philosophus dicit: »Celum »aut non habet materiam, aut si habet, non talem, qualem genera- »«bi) lia et corruptibilia eo, quod celum est ingenera bi le, incor- »ruptibile, inaugmentabile et inalterabile, et quia est elongatum »a, contrariis et non suscipit peregrinas inpressiones« (1° Celi). Sed quia scriptura sacra dicit oppositum, sc. celum fuisse factum et esse alterabile, quia innovabitur celum, ideo secundum theologos dicitur, quod celum est materiale, ut si secundum Bedam, ut recitat Ma- gister in littera, firmamentum, i. e. celum sidereum, est aqueum, tunc est ex materia, sicut et aqua; si vero est igneum, secundum Augustinum, tunc iterum est ex materia, sicut ignis — et quia est substancia corporea, et non pure spiritus, igitur oportet, quod sit conpositum, et per consequens ex materia et forma. Et quia equivocacio est mater erroris secundum Philosophum, et celum accipitur tripliciter, sc. pro octava spera, et pro quinta essencia et pro toto universo, ut dicit Philosophus 1° Celi, ideo difficile est philosophos intelligere, quis de celo secundum quam accepcionem sit locutus. Sed qualitercunque secundum illas tres accepciones 10 15 25 30 35 40 4) D: in I inepte scriptum. — 5) I: materiam D. — 6) I: post Isto D. — 7) D: con I.

Strana 251
Utrum caelum sit materiale? Utrum aquae sint supra caelum? 251 celum accipitur, adhuc consonando scripture dicendum est, quod celum est materiale; et pro ista sunt raciones adducte. Tunc ad argumentum Commentatoris dicentis, quod in celo non est materia, dicitur: 'supple corporalis, vel que esset eiusdem racionis cum materia corruptibilium“; vel simpliciter negatur ibi Commentator. Et concessa questione conceditur ultra, quod materia celi est eiusdem racionis cum materia corruptibilium Ill et quod omnium corrupti- bilium est una materia, ut dicit S. Thomas, quamvis Boecius et Commentator dicunt, quod non una est materia per essenciam omnium corporum; et secuntur Aristotelem, ante quems omnes antiqui Philosophi opinati sunt firmamentum esse de natura quatuor elementorum. §4. Utrum aque sunt supra celos? Super isto sunt varie opiniones: Una dicens ibi esse aquas intellectuales, spirituales sub- stancias, iuxta illud Psalmi: »Aque, que super celos sunt, laudent »nomen Domini«. Hec est Originis. Et idem videtur sentire Augustinus dicens 13° Confessionum [dicens],: »Sunt »alie aque, que super firmamentum sunt, inmortales, ab omni cor- »rupcione secrete.« Unde in hac questione propter diversitatem posicionum, debilitatem racionum et propter equivocacionem ter- minorum nichil certitudinaliter humanitus potest dici. Hoc tamen dicendum est, quod aque sunt super celos; quid autom signi- ficetur per aquas, Deus scit. Unde Ambrosius dicit, quod per aquas intelligitur Spiritus Sanctus; alii forte dicerent, quod sunt sanctiio homines, cum Apok. 17° dicitur: »Aque multe populi multi.« Et preter istos duos modos aqua dicitur triplex: primo materia prima informis dicitur aqua iuxta illud,1 : 'Spiritus Domini ferebatur super aquas', i. e. super informi materia, quomodo formanda, distin- gwendar2 et terminanda esset; 2° sumitur pro substancia corporea naturali et formaliter gravi, fluida, humida, fluxibili et transparenti iuxta illud: 'congregentur aque in locum unum'; 3° capitur pro substancia corporea transparenti luminis retentiva virtualiter et non formaliter frigida et humida virtualis et formalis siccitatis et caloris temperativa iuxta illud: 'fiat firmamentum in medio aquarum et dividat aquas ab aquis', non solum loco, sed eciam dignitate. Ita, quod sic aqua dicatur aquaii equivoce: 1° pro essencia corporea informi de se, 2° pro substancia corporea elementariis formaliter fluida, humida, frigida et I gravi et sic de aliis qualitatibus per se sensibilibus, 3° pro substancia corporea virtualiter frigida et humida et sic, quod illa aqua esset super celos. Unde dicit Augustinus 3° Super Genesim ad litteram: »Maior est huius scripture »auctoritas, quam humani ingenii perspicacitas; ideoi4 aquas ibi »essei5 minime dubitemus.« 188А 10 15 20 25 30 35 188 B 40 s) D: quam I. - 9) Sic codd. — 10) D: facti I. — 11) D: om. I. — 12) D: distingwe I. — 13) D: elementa I. — 14) D: ibi add. I. — 15) D: post minime I.

Strana 252
252 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. X.V., 5. — XV. ,3. 5 Utrum celum sit figure sperice? Dicitur, quod sic secundum Philosophum. Sedrs Brinkel dicit, quod sit quasi dolium. Cum Aristotele est tenendum propter multas raciones, quibus arguit 1° Celi. Magister dicit, quod Spiritus Sanctusi7 noluit hoc peri- sanctos doctores tradere, quasi inpertinens saluti. §6 ) Utrum celum movetur? Dicituris, quod,s sicis. A quo movetur? Dicunt aliqui, quod movetur inmediate a Deo, alii dicunt, quod movetur a forma propria inclinante, que est causa motus eius, sicud est in aliis corporibus simplicibus; alii dicunt, quod movetur ab intelligencia ad regimen inferiorum per motum celi deputata, quia Deus regit corporalem creaturam mediante spirituali ut dicit Gregorius. §7.) Queritur, quot sunt celi? Dicitur secundum Rabanum, quod sunt septem. Primum est inmobile, sc. empireum, secundum uniforme et mobile, sc. cristallinum, 3m difforme in partibus et mobile, sc. sidereum, 4m celum igneum eo, quod ibi est ignis purissimus propriam naturam servans, 5m celum Olimpum, quod est pars su- perior aeris, 6m dicitur celum,9 ethereum propter inflammacionem illius partis ex propinquitate ignis; pars inferior dicitur celum aereum, quod septimum celum et ultimum versus terram. Orbes autem planetarum conprehenduntur sub celo sidereo; conveniunt autem orbes planetarum cum spera stellarumso fixarum in hoc, quod habent difformitatem in partibus ex eo, quod aliqua pars est lucidior, aliqua minus lucida. §8.) Utrum corpora celestia sunt animata? Dicit S. Thomas, 25 188 c quod circa hoc fuit opinio Philosophorum diversa. Il Anaxagoras enim, ut Augustinus refert, 18° De civitate Dei, factus est reus aput Athenienses, quod dixit solem esse lapidem ardentem, negans eum esse Deum vel animatum. Platonici vero dixerunt ea esse animata. Similiter aput doctores fidei est diversitas circa hoc: nam Origenes dicit ea esse animata et idem Jeronimus videtur sentire, Basilius vero et Damascenus asserunt ea esse inanimata, Augustinus vero sub dubio derelinquit, ut patet Super Genesim ad litteram et in Enchiridion, ubi dicit, quod super sunt,i animata corpora celestia et pertinent ad socie- tatem angelorum eorum anime. Sed in Libro retractationum dicit: »Tale a me dictum, quomodo accipi posset, quod animal »sit mundus, temere dictum reprehendo, quia nec hoc racione certa »indagare potui, nec divinarum scripturarum auctoritate persuadere »posse cognovi.« — Ecce quid dicit perspicuus et magnus philosophus et theologus; quid igitur minoribus interest aliquid in iam dictis asserere, nisi Deo comittere et tam magnos philosophos et sanctos dicere in,a equivoco huius, quod est animatum, laborare,4. 5 10 15 20 30 35 40 16) I: om. D. — 17) D: verba Sanctus oc per om. I. — 1s) D: dicit Ma- gister I. — 19) D: dicitur add. I. — 20) D: stallarum I. — 21) I: om. D. — 22) D: possit ante accipi I. — 23) Codd. : in add. I. — 24) Codd.: maria hilf add. I, etc. add. D.

Strana 253
Utrum caelum sit sphaericum et moveatur? Quot sint caeli? 253 Distinecio XV. Ixit eciam Deus: Producant aque reptile anime,' etc.1 1. Ista distinccio 15a primo continet, quod opus quinte diei est formacio piscium et avium, quibus ornantur duo elementa, quia piscibus terra, et avibus aer. 2° quod opus sexte diei sunt animalia, quibus terra ornatur et quod omnia animalia creata fuerunt innoxia; sed propter peccatum facta sunt noxia. 3° quod ea, que de corporibus animalium maxime mortuorum nascuntur, cum ani- malibus creata non fuerunt, nisi materialiter et potencialiter; ea 10 vero, que ex terra vel aquis nascuntur, vel ex eis, que terra gignente orta sunt, tunc creata fuisse, non incongrue dici potest. 4° quod omnibus ] creatis atque factis novissime factus est homo. 188D 5° quod quidam dicunt res esse creatas atque distinctas pers inter- valla; sex dierum, quibus scriptura Genesis 1° consentire videtur, atque eciam magis approbat; alii dicunt partes principales esse factas simul, sc. celos, stellas et elementa, herbas vero et arbores solum materialiter. Et hec Augustinus Super Genesim nititur, approbare. 6° quod die septimo Deus requievit, i. e. cessavit, ut novam creaturam, sc. secundum genus, non faceret ulterius, cuius materia vel similitudo, i. e. forma, non precesserit; sed usque nunc; operatur non cessando sustinere et gubernare. 7° quod sin- gula, que Deus fecit, erant bona, universa vero simul valde bona. 8° quod Deus die septimo opus suum conplevit, i. e. ipsum bene- dixit et sanctificavit, vel quia in die septimo opus suum conpletum et consummatum vidit. 9° habetur, quod septimum diem sancti- ficasse et benedixisse dicitur, quia mistica benediccione et sancti- ficacione eum dotavit. 15 20 25 2. Et iam dicta in hiis versibus quodammodo continentur pulices quoad penam P mala per culpam fiunt animalia quedam ; i. e. secundum materiam Materialiter est vermis cum corpore factus. supple: a Deo, non in alio, sicud fiunt vermes Per se sunt facta, que gignit terra, vel unda. Ponit opus primum varie sentencia Patrum. supple: illud opus Deus die Septima conplet opus, quia conpletum fore monstrat ; septime diei Vel fortassis opus benediccio dicitur eius. 3. Dubitatur, utrum omne volatile et omne reptile de as aquas principaliter sit formatum? Videtur, quod non. Nam sicut piscis naturaliter vivit in aqua et de aqua, ut ostenderet, quia est principaliter formatus ex aqua, sic quelibet avis volat in aere et 1) D: om. I. — 2) Sic codd. — 3) D: pro intervallo I. — 4) D: in I. — 5) D: tune I. — 6) D: qua I. 17

Strana 254
254 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XV., 3.—4. vivit principaliter de terre germine et non in aqua et de aqua: ergo naturaliter ostendit, quod sit principaliter creata ex terra et II89A aere. — In oppositum est Magister, dicens: »De eadem lil materia, i. e. de aquis, pisces et aves creavit, volatilia levans in aera et s natatilia remittens gurgiti.« Notandum, quod reptile dicitur quasi raptile, quod se rapit: hoc autem contingit multipliciter: quoddam enim rapit se virtute costarum, ut serpens; quoddam vi quorundam anulorum, ut ani- malia anulosa; quoddam vi oris, ut quidam vermes, qui ore terre affixo totum corpus trahunt; quoddam vi pennularum, ut pisces. Et universaliter omne animal videtur reptile, cuius corpus non multum a terra elevatur per instrumenta motus. Volatile autem dicitur proprie omne animal, quod vi pennarum a natura sibi datarum in aere naturaliter facit motum. 2° notandum secundum Augustinum libro 3° Super Genesim 6° et 8° capitulis, quod aqua in proposito accipitur, pro natura seu massa humidi, cuius quedam pars est unda labilis, alia pars est aura flabilis. Et prior pars aque est inferior et grossior, posterior pars superior et subtilior, sc. aer pingwior vaporibus aqueis mixtus. Et de prima harum facti sunt pisces, de secunda aves. Hiis notatis dicitur, quod non omne volatile vel reptile est de aqua principaliter formatum, quoad substanciam suam, sed de terra principalius, que est materie propinquius elementum. Aliqua autem plus habent de terre materia secundum speciem suam, aliqua minus, quamvis in omnibus viventibus corporeis terrea ma- teria prevaleats, sicud videtur ex proprietate gravitatis conprobari, eo quod omne animal mortuum deorsum tendit, quasi ad suum locum naturalem et ad matrem suam, post materiam, primam principalius et primo requisitam. Unde aves, quamvis habent ope- so racionem suam in aere, quietem tamen querunt cum nutrimento [189B in terra; similiter et pisces, quamvis operacionem ! suam habent in aquis, tamen post fatigacionem natacionis oportet, quodio quiescant in terra, similiter et querant nutrimentum. Omne enim, quod indiget nutrimento,1, indiget,1 terreno nutrimento, quamvis dicant aliqui de salamandra, quod viveret de igne; sed non potest hoc esse, cum oportet omne nutrimentum esse mixtum. Si ergo salamandra vivit in igne, non oportet dicere, quod nutriatur solum igne, sicud non oportet, si piscis vivit in aqua, quod solum nutriatur de aqua: ymmo nec posset piscis in aqua pure elementari vivere ad longum tempus. Et patet, quod non sequitur: avis principaliter vivit in aere, ergo principaliter facta est ex aere, sed sequitur: ergo principaliter data est ad operacionem exercendum in aere. Sed diceres: quare nullus ornatus ipsius ignis describitur, sicud terre, aque et aeris dicitur? Quia ille ornatus hominibus non pateret, sicud nec ipse ignis elementalis, patet ad sensum, sed illa, que ornant terram, 10 15 20 25 35 40 45 7) D: recipitur I. — 8) D: prevalet I. — 9) D: naturam I. — 10) D: ut I.

Strana 255
Utrum omne volatile et omne reptile de aqua sit formatum? 255 aquam et aerem, patent nobis ad sensum visus et tactus. Eciam quia secundum Philosophum libro De proprietatibus elementorum inpossibile est aliquod animal inn1 ignen1 vivere11, nisi forte ad modicum tempus, sicud dicitur de salamandra. Ulterius patet, quod singula animalia habent in se naturam quatuor ele- mentorum, cum necesse est omne animal habere sensum tactus, ex 3° De anima; qui sensus est perceptivus quatuor qualitatum, que radicantur in quatuor elementis. Et quia omne corpus animalis est ex quatuor elementis, quorum duo sunt passiva, sc. terra et aqua, et duo principaliter activa, sc. aer et ignis, patet, quod passiva prevalent in eis, quantum ad molem, ut magis ex illis fiant, sed activa prevalent, quantum ad operacionem. Quomodo autem elementa manent in ipsis animalibus et con- sequenter in aliis mixtis, dissensio est inter philosophos. Nam Avicenne opinio est, quam recitat Commentator 3° Celi et mundi, ll quod elementa manent in mixto secundum sub- stanciam, sed non secundum qualitates remissibiles. Com- mentator autem dixit, quod forme elementares essent medie inter substanciales et accidentales et sic haberent proprietates utriusque et sic posse intendi et remitti sicud accidentales et manere in mixto secundum esse remissum, sicud qualitates. Scotus autem dicit, quod nullo illorum modorum remanent eo, quod non est necesse pluralitatem formarum ponere, cum una sufficiat eque bene. Philo- sophus autem in 3° Celi postquam dixit, quod elementa manent in mixto, subdit: »salvatur enim virtus eorum«. Et forte vult Philosophus, quod solum potencialiter elementa in mixto remanent; et hinc dicit, quod forma mixti est perfeccior et actualior, quam forma elementi: sicud ergo remanent vegetativa et sensitiva in intellectiva, quia potencialiter, sic forma elementi in mixto secundum illam ymaginacionem. Et dato, quod elementa quatuor secundum actum manerent in homine in formis propriis, tunc homo actualiter esset illa quatuor elementa. Sed iuxta posicionem Aristotelis non sic esset quatuor elementa, sed ex illis quatuor, et ista sentencia est communis. §4. Utrum omnia creata facta sunt propter hominem? Videtur, quod non, quia tunc homo fieret finis ultimus omnium creatorum. Consequens falsum, cum solum Deus sit finis ultimus illorum. — In contrarium videtur illud Genesis: Faciamus ho- minem ad ymaginem et similitudinem nostram, ut presit piscibus maris et volatilibus celi etc." Sciendum, quod homo, cum sit racionalis, habens libertatem arbitrii, potest omnes creaturas cognoscere factas ad honorem Dei et exhinc,, laudare Deum et per consequens per eas sibi mereri sicis eas in Deum ordinando. Et quia duplex status hominis re- peritur, sc. innocencie et lapsus, ideo dupliciter creature propter 10 15 189C 20 25 30 35 40 11) D: om. I. — 12) D: hine I. — 13) D: sicud I. 17*

Strana 256
256 M J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XV., 4. — XVI., 4. 189D hominem ] dicuntur facte, omnes tamen ad eius profectum. Quamvis enim14 stultus homo dicit, quod venenosa non sint facta ad pro- fectum hominis, sicud dixerunt,5 Manichei, quorum errorem b. Au- gustinus volens elidere libro 1° Super Genesim contra ipsos Manicheos dat exemplum: Quod si in alicuius artificis offi- cinam inperitus intraverit, videt ibi multa instrumenta, quorum causas ignorat et multum est insipiens, superflua putat; iam vero, si in fornacem incautus ceciderit aut ferramento se vulneraverit, noxia sibi estimat multa, quorum usus quoniam novit artifex, insipienciam eius ridet. Sic in hoc mundo quidam audent multa reprehendere, quorum causas non vident. Multars enim etsi do- minii nostri non sunt necessaria, eis tamen conpletur universitatis integritas. In statu ergo innocencie fuerunt ordinata animalia ad utilitatem hominis quadruplicem: 1° ad manifestandum hominis inperium, dum sibi obedirent; 2° ad decorandum eius habitaculum, dum secum permanerent; 3° ad exercendum hominis sensum, dum in eis multiformem sapienciam inveniret; 4° ad affectum eius ac- cendendum, quoad Deum, dum inferiora sic amorose Deo obedire similiter et sibi conspiceret. In statu vero lapsus animalia mansueta ordinantur ad utilitatem quadrupliciter, quia quedam ad relevandum17 hominis indigenciam ordinantur ad cibum sicud vacce, scrophe et cetera huiusmodi; quedam ad vestiendum, sicud oves; quedam ad obsequium, ut equi, asini; quedam vero ad solacium, ut aves cantantes. Animalia vero venenosa secundum Augustinum 25 libro 3° Super Genesim ordinantur quadrupliciter: quia vel 190A penaliter hominem ledunt vel salubriter exercent vel utiliter probant autis ignorantem docent. Ex hiis patet, qued pulices, musce et huiusmodi animalia sunt nunccii Dei positi homini ad penam peni- tencie, 2° ad ammonicionem, ne homo obliviscatur future glorie et recordetur,9 pene perpetue. Qui enim haberet in memoria illud Ysaie 14°: »Subter te sternetur tinea et operimentum tuum erunt26 »vermes« et illud Ysaie ultimo: »Vermis eorum non morietur »et ignis eorum non extingwetur,« non multum murmuraret contra Deum, quare vermes huiusmodi creavit, sed humiliter sustineret pro penitencia puncciones eorum, cogitaret de pena perpetua et caveret exinde peccata. Et hinc sancti bestiarum morsus tollerarunt pacienter, frigora, sitim, labores, ut penitenciam iniunctam a Do- mino adinplerent. Sed heu nos sumus sancti mirabiles, qui nec dico martiria vel gravia tormenta pati volumus, sed iniunctam a Deo penitenciam, que est tollerancia frigoris, caloris, sitis, esuriei, laboris, vigilie, punccionis vermium ... totaliter vellemus abicere, si pos- simus. Sed laudetur Deus, quod quamdiu hic vivimus, talia pati nos oporteat, ut bonorum paciencia conprobetur,1 10 15 20 30 35 40 14) D: om. I. — 15) D: dicunt I. — 16) Ex coni.: multi codd. — 17) D: re- velandum I. — 18) D: autem I. — 19) D: recordaretur I. — 20) D: om. I. — 21) Codd.: etc. etc. add. D.

Strana 257
Utrum omnia creata facta sint propter hominem ? 257 Distinecio XVI. Iis excursis quod supra de hominis sc. creacione pro- I misimus. .. . 1. Ista est distinccio 16a, in qua post tractacionem de produccione creature pure spiritualis et pure corporalis incipit Ma- gister tractare de creatura media, puta de homine, qui est natura spiritualis et corporalis. Et ostendit ista distinccio summarie, quod homo secundum interiorem hominem factus est ad ymaginem et similitudinem Trinitatis ; sed ad ymaginem secundum memoriam, intelligenciam et dileccionem, ad similitudinem secundum ] inno- cenciam in declinando a malo et iusticiam in faciendo, bonum. Hec enim in mente racionali naturaliter sunt vel ad similitudinem, quia est inmortalis et indivisibilis sicud Deus. 190B 2. Unde versus: Q1 taliss fit homo, quod mens eius sit ymago Trini factoris, quia vult, scit et inscia mortis. 15 §3. Specialiter tunc habetur, quod in illo dicto »Faciamus hominem ad ymaginem et similitudinem nostram« per ly. 'faciamus una operacio trium personarum ostenditur, et per ly. nostram personarum pluralitas monstratur, et per 'ymaginem et similitudinem nostram' una et equalis substancia trium personarum monstratur. 2° habetur, quod ymago relative dicitur ad aliud, cuius similitudinem gerit et ad quod representandum facta est. Et ideo ymago non proprie dicitur de Deo, sicud et illud, ad quod aliud fit, et ideo in proposito essencia Dei per ymaginem signatur. 3° quod Filius proprie ymago Dei Patris dicitur et quod aliqui dixerunt per yma- ginem intelligi Filium ; hominem vero non esse ymaginem, sed ad ymaginem factum. Alii dixerunt, quod per ymaginem Filius et per similitudinem Spiritus Sanctus intelligitur. Sed neutrum illorum accipitur, sed pocius, quod in ipso homine ymago et similitudo Dei est querenda; factus est homo ergo ad ymaginem et simili- tudinem Dei et ista est conclusio principalis. 4° habetur, quod homo dicitur ymago et ad ymaginem, quia factus et creatus non equalis Deo, nec genitus per naturam; Filius autem ymago, non ad ymaginem, quia natus, equalis, in nullo dissimilis et non creatus. 5° habetur, quod ereccio corporis humani in celum ostendit quandam proprietatem, qua accedit ad Deum. §4. Dubitatur, utrum sola creatura racionalis est ad yma- ginem et similitudinem Deia facta. Arguitur, quod non. Nam que- libet creatura ad Dei similitudinem est facta: igitur et ad yma- 40 ginem. Consequencia!l videtur tenere, quia similitudo includit yma- 1900 20 25 30 35 1) D: om. I. — 2) Codd.: in I errore iteratum. — 3) D: Qualis I. — 4) D: post facta I.

Strana 258
258 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XVI., 4 ginem, tamquam fundatum; suum fundamentum. Sed antecedens probatur. Nam quelibet creatura est facta ad ydeam, igitur ad simili- tudinem, quia ad exemplar. Antecedens patet per Boecium in De consolacione dicentem, quod Deus mundum mente gerens similique ymagine forma ns'... Si ergo mundus habet similitudinem et ymaginem in Deo et mundus est res irracionalis, videtur, quod non sola creatura racionalis... — In oppositum sic: sola creatura racionalis est per se capax beatitudinis: igitur sola est capax ymaginis. Tenet consequencia ex causa, quare creatura racionalis dicitur ad ymaginem et similitudinem Dei facta. Ante- cedens probatur: nam sola creatura racionalis est intellectiva et volitiva summi boni, igitur sola est capax beatitudinis. Consequencia tenet ex eo, quod beatitudo consistit in delectacione, que consurgit ex clara intellectiva intuicione et volitiva dileccione summi boni. Notandum, quod sicud dixi in 3a distinccione primi libri, quod ymago est signum representans ymaginatum indivi- dualiter et differenter ab aliis distinctum secundum omnes partes et disposiciones parcium. Et ista descripcios sonat solum ad yma- ginem ymaginati corporei, a quo active vel exemplariter fit illa ymago: active per inpressionem, exemplariter per pictoris faccionem.. Et cum Trinitas sanctas increata non sit corporea, ad cuius yma- ginem et similitudinem factus est homo, ideo non partes ymaginati, sed proprietates et essenciam per potencias anime racionalis yma- ginaliter ostendit, ut anima racionalis inmortalis et indivisibilis intellectiva inmortalem et individuam indivisibilemque Trinitatis ostendat essenciam: intelligencia Patrem, memoria Filium et vo- luntas Spiritum Sanctum, ut sicud Pater et Filius et Spiritus Sanctus sunt tres persone et una essencia, sic in ymagine, sc. anima [190Dracionali, in telligencia, memoria et voluntas sunt una anima et so tres res distincte non essencialiter. Et sicud a Patre est Filius et Spiritus Sanctus, et non e contra, sic ab intellectu sive intelligencia anime racionalis in actum procedit memoria et voluntas, et non e contra. Hoc quantum ad ymaginem Trinitatis; sed quantum ad simili- tudinem sic: ut sicud Pater a proprietate est potens, Filius sapiens et Spiritus Sanctus benignus vel benivolus, sic anima racionalis sit potens peccato resistere, sit sapiens bonum cognoscere, sit beni- vola bonum eligere et malum spernere. Dum enim sic est disposita, tunc gerit indubie ymaginem et similitudinem Trinitatis. Ymago enim dicit quasi subiectum similitudinis, ut exempli gracia prius fit ymago hominis, quam ostendit, cui illa ymago est similis et sic ymago in creatura racionali dicit quasi essenciam, sed similitudo divinam participacionem sc. secundum graciam. Et pro isto sonat dictum Augustini 14° libro De Trinitate, quod Magister 10 15 20 25 25 40 5) D: fundamentum I. — 6) Codd.: in I errore iteratum. — 7) D: frac- cionem I. — 8) D: facta I.

Strana 259
Utrum solus homo ad imaginem et similitudinem Dei factus sit? 259 allegat distinccione 3a primi libri dicens: »In ipsa enim mente, »eciam antequam fit particeps, Dei, eius ymago reperitur; et si »amissa Dei participacione deformis fit, ymago tamen Dei permanet.« Ubi innuit Augustinus, quod in racionali creatura prius est ymago Dei, quam participacio gracie, et sic prius, quam similitudo; 2° quod racionalis creatura amissa Dei participacione, sc. per culpam tol- lentem graciam vel inpedientem advenire, permanet Dei ymago et fit deformis per privacionem similitudinis ex privacione modi, speciei et ordinis per peccatum, quod secundum Augustinum nichil aliud est, quam privacio modi, speciei et ordinis eo, quod omnis peccans mortaliter excidit a modo vivendi debito, fit inspeciosus, turpis, vilis, ineptus et in nullo ordine ad graciam debito, sed in errore. Et iuxta ista omnis peccans mortaliter, ut lil sic, est dis- 191 А similis sanctissimero Trinitati, quamvis sit eius ymago. Potest ergo homo similitudinem Dei deperdere, sed non ymaginem, quoad is naturam. Sed diceres : Contra in Psalmo dicitur 'ymaginem eorum ad nichilum rediges‘. Pro quo sciendum secundum Glossam super illo ,Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine', quod triplex distingwitur ymago, sc. creacionis, que consistit in natura- libus potenciis nudis; 2a similitudinis, que consistit in ipsis po- tenciis informatis per habitus acquisitos11 scienciarum et virtutum; 3a recreacionis, que consistit in eisdem informatis donis gratuitis. Prima ymago est sicud ymago hominis in ligno nudo vel lapide sculpto; 2a sicud ymago in ligno linito unico colore; 3a sicud in ligno vario colore pulcre ad similitudinem ymaginati depicto. Vel sic est ymago creacionis, recreacionis et glorificacionis. De 1a Ge- nesis 3° : »Creavit Deus hominem ad ymaginem et similitudinem »suam.« De hac in Psalmo dicitur: »In ymagine pertransit homo, »sed frustrai2 conturbatur«, quod secundum Augustinum 14° De Trinitate ca° 4° intelligitur sic: »Licet homo vane turbetur »etia contingat eum peccare, sed tamen ambulat in ymagine, quia »non est possibile, quod perdat ymaginem suam, alias perderet na- »turam suam.« De 2a ymagine potest intelligi illud 1a Corinth. 15°: »Sicud portamus ymaginem terreni, sic portemus et celestis«; ibi ymago capitur pro similitudine, que potest perdi et acquiri. Et de illa sonat dictum Psalmiste allegatum: ymaginem eorum ad nichilum rediges,' id est: eorum culpa exigente permittes eos esse nichil in gracia gratum faciente et sic consequenter non similes, sed valde dissimiles. De 3a ymagine, sc. glorificacionis, est illud 2a Corinth. 3°: »Nos enim revelata facie gloriam Domini spe- »culantes in eandem ymaginem transformamur a cla ritate in cla- »ritatem.« Prima ergo ymago non potest tolli, sed potest deformari per vicia; 2a non deformari potest, sed tolli; nam gracia vel karitas 10 20 25 30 35 40 191B 9) D: participes I. — 10) D: sancte I. — 11) Ex ci.: acquisitas Codd. — 12) Codd : per add. I. — 13) D: om. I.

Strana 260
260 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, I., dist. XVI., 6. — XVII., 1. non suscipit vicium, sed expellitur per vicium; 3a ymago, sc. glori- ficacionis, nec deformari, nec tolli potest, quia secundum illam sancti sunt confirmati14 et inobscurabiliter illuminati. Et per illam sancti sunt similes Deo et mali ipsa carentes sunt multum dis- similes et tamen sunt ymago Dei. Ex dictis patet, quod ymago prius conpetit racionali creature, quam similitudo. Et exhinc prius dixit Deus faciamus hominem ad ymaginem' et post copulavit dicens 'et similitudinem nostram'. Et exemplum est de patre homine, ad cuius ymaginem fit filius, sed non ad similitudinem; et quod prius est filius ymago patris sui, quam est sibi distincte similis. Que similitudo maxime ad- vertitur secundum faciem : ymago ergo hominis ad hominem est secundum speciem essencialem, quia eiusdem speciei est filius cum patre; sed similitudo filii ad patrem est secundum disposicionem accidentalem; et talis ymago dicitur esse perfecta, quia ad speciem et signum speciei, sed ymago solum ad signum et non ad speciem, sicud ymago lapidea ad hominem. Ymago prima dicitur quasi imitago‘ et illo modo, qui imitantur Jesum Christum Dominum non solum secundum naturam humanam, sed in similitudine qualitatis moralis bené viventes in opere, illi sunt filii Dei et Jesu Christi imitacionis ; qui autem non imitantur Christum in bonis moribus, illi sunt quasi ymagines lapidee vel lignee, non viventes vita gracie, et sunt filii degeneres, filii dyaboli per culpam, quamvis sint filii Dei per naturam. Et patet, quod questio est vera. Et quando arguitur: quelibet creatura est ad similitudinem Dei facta, negatur hoc; et quando arguitur 'quia quelibet facta est ad ydeam', primo conceditur illa; et si infertur 'ergo ad simili- 191Ctudinem Dei, ll negatur consequencia. Sed bene conceditur, quod ad similitudinem est facta, quia ad ydeam ; alio modo negatur, quod quelibet creatura est facta ad ydeam, sed bene conceditur, quod facta est secundum ydeam. Et hoc intendit Boecius dicens, quod Deus mundum sc. architipum mente gerens similique ymagine formans, sc. mundum corporeum. Ecce non dicit 'ad ymaginem', sed 'simili ymagine', non ad Deus‘ ad ymaginemi5“, ut ostendat, quod mundus architipus est medium, quo Deus formavit mundum corporeum. 5 10 15 20 25 30 35 40 5.) Utrum ymago Trinitatis sit principalius in angelo, quam in homine, et in viro, quam in muliere? Dicitur primo, quod ymago, quantum ad suum primum esse, consistit in creatura racionali. Et iuxta hoc est equaliter in omnibus racionabilibus creaturis. 2° consideratur, quantum ad actum creature racionalis, et sic principalius est in angelo, quam in homine puro, quia angelus est intellectivior, quam homo nondeus. Et hinc dicit S. Thomas, quod concedendum est simpliciter angelum magis esse ad yma- 14) Codd.: sunt add. I. — 15) In I ab t2 in marg.; D om.

Strana 261
Utrum angelus et vir ad imaginem et similitudinem Dei potius factus sit? 261 ginem Dei, similiter virum, quam mulierem, quantum ad bene esse vel maiorem expressionem principiandi; quia vir est caput mulieris et principium mulieris et non vir propter mulierem, sed mulier propter virum. Unde 1a Cor. 11° dicit Apostolus : »Vir est ymago »et gloria Dei.« Ubi dicit Glossa: »Ad ymaginem Dei factus est »vir, sed non mulier«, quod intelligendum est, quantum ad maiorem expressionem principiandi ymaginis, sed non quantum ad primum esse ymaginis, quod consistit in anima et eius potenciis et in hiis, prout habent ad Deum converti, quia quantum ad illum esse yma- ginis, non est distinccio masculi et femine, servi et liberi. Et patet, quod questio quantum ad primum esse ymaginis est falsa, sed quantum ad secundum est vera. Patet eciam, quod ymago creacionis est in omnibus intellectualibus creaturis, ut in homine, angelo et 191D dyabolo; sed ymago recreacionis solum in hominibus iustis, et ymago glorificacionis in beatis patrie tantum, qui sunt quodammodo 15 in ymagine claritatis divine transformati. §6.) Ex omnibus iam dictis patet, quod ymago principalius consistit in parte cognitiva, sed similitudo in pare affectiva, quia similitudo consistit principalius in unione ad Deum, que est per graciam. Et quia mali carent gracia, inde est, quod sunt Trinitati sanctissime dissimiles, quamvis ymaginem in potencia intellectiva eius habeant, sed criminibus turpiter deformatam. 10 20 Distinecio XVII. Ie de origine anime plura solent queri... H 1. Distinccio 17a, in qua Magister agit de hominis produccione cum sexus distinccione, que primo continet, quod Deus formando hominem non corporaliter, manibus nec sufflando faucibus suis formavit hominem. 2° quod nunc, anime creantur in corpore ; creando enim Deus infundit eas et infundendo creat; et quod anima Ade in sui creacione non fuit prescia futuri sui operis iusti vel iniusti. 3° quod Adam creatus est in etate virili secundum volun- tatem et potenciam Dei. 4° quod homo extra paradisum formatus est et post erat positus in paradiso. 5° quod paradisus, in quo homo positus est, locus est amenissimus, fructuosis arboribus plenus, in orientali parte situatus, altitudine sua usque ad lunarem circulum pertingens. 6° quod in paradiso erant ligna diversi generis, inter que erat lignum vite, quod divinitus accepit hanc vim, ut qui ex eius fructu ederet, corpus eius stabili sanitate firmaretur, et nulla infirmitate in deterius vel in occasum laberetur; alterum lignum 25 30 35 1) D: totaliter I male. — 2) D: tunc I.

Strana 262
262 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XVII., 2.—4. erat sciencie, boni et mali, quod ideo sic nominatur, quia homo esu fructus illius experiendo didicit, quid sit inter bonum obediencie et malum inobediencie. 7° quod nullum malum fuit edere de fructu 192A ligni sciencie Ill boni et mali, nisi quia fuit prohibitum; fuit autem prohibitum, ut bonum obediencie et malum inobediencie mon- 5 straretur. 2. Super quibus sunt hii versus: similitudinarie; R formans animam tropice spirat Deus: hic est; anima Ade anima creatur Nunc4 in corpore fit, cum de prima dubium sit. formatus est Adam de causis summis etate virilis. Adam; Hunc que foris factum ponit Deus in paradisum, Qui locus est altus, lunam tangens et amenus. Arbor ibi vite fructu solidans comedentem. Ligno noticie nomen daturs hoc aliunde, Quod, que tangit homo mala, scita scit experiendos 15 3. Dubitatur hic, utrum anima intellectiva hominis sit de substancia Dei. Videtur, quod sic. Nam quidquid est ex Deo, hoc est de substancia Dei; sed anima intellectiva hominis est ex Deo, igitur est de substancia Dei. Consequencia tenet in Darii, minor patet per illud Apostoli ad Roman. 11° Ex quo omnia; maior vero videtur tenere a simili: nam sicud omne, quod est ex materia, hoc est de substancia materie, sic omne, quod est ex Deo, est de substancia Dei. — Notandum primo, quod Deus non potest esse materia alicuius eo, quod non potest perfici alio sicud materia. Nec potest esse forma, parcialis eo, quod totum est maius et perfeccius sua parte; Deo autem nichil maius vel perfeccius potest esse. 2° notandum, quod duplex est genus cau- sarum secundum Petrum de Taranthasia quest. 1a: in- trinsecum et extrinsecum. Extrinsecum triplex: sc. efficiens, exem plaris et finalis. Et istud triplex genus cause convenit Deo secundum Philosophum 12° Methaphisice, propter quod in causa efficiente relucet in Deo potencia, in causa exemplari relucet eius sapiencia, in causa finali relucet eius bonitas. Intrinsecum autem genus cause est eciam triplex, sc. materia et forma, que est altera a5 pars conpositi, et totalis forma. Unde hominis materia est causa intrinseca similiterio anima, sc.11 ut partes hominis; sed animalitas, 192B substancialitas sunt cause et totales forme ipsius hominis, ymmo quodlibet superius est causa formalis totalis efficiens et finalis sui per se inferioris. 3° notandum ly. 'ex' ly. de dicunt aliquando 20 25 30 3) D: sciencia I. — 4) Codd.: est add. I. — 5) D: glossas prorsus om. I. 6) D: om. I. — 7) I: male D — 8) D: experienda l. — 9) In D Deus superscr. d2. 10) D: simul I. — 11) D: sed I.

Strana 263
Utrum anima intellectiva hominis sit de substantia Dei? 263 causam materialem, aliquando causam efficientem, aliquando ori- ginem. Exemplum primi: »homo est ex materia« vel »de materia« ; exemplum 21 »ex Deo« vel »de Deo sunt omnia«; exemplum 3i »Deus ex Deo« vel »Deus de Deo«, »lumen ex lumine« vel »lumen de lumine«. Illis notatis patet, quod iuxta primam accepcionem ly. ex et,2 ly. 'de‘ anima intellectiva non est ex substancia Dei et de substancia Dei, sed iuxta 2am accepcionem estis ex substancia Dei sicud et omnia facta sunt ex Deo et sic ex substancia Dei. Sed exinde non sequitur, quod sint ex Deo vel ex substancia Dei vel de substancia Dei, sicud ex materia vel de forma14 sic, quod Deus vel Dei substancia sit materia ipsius anime intellective hominis, neci5 quod intellectus humanus esset intellectus divinus, quod quidam dicebant dicentes eundem esse intellectum humanum et divinum, qui divinus diceretur prout consideratur in se, humanus vero prout afficiebat corpus aliquod. Et secundum istam erroneam estimacionem Deus esset quilibet homo, quia omnium hominum unus intellectus. Manichei vero dixerunt, quod anima esset de substancia Dei, sicud recitat Augustinus in libro De duabus animabus, quod dicunt in homine esse duas animas, quarum una inclinatis ad bona et non potest inclinare ad mala, et alia, que inclinat ad mala et non potest inclinare ad bona. Et est iterum magnus error. Ad questionem ergo potest responderi primo per distinccionem racione equivocacionis ly. 'de‘. Nam prout dicit causam efficientem, tunc questio est vera et argumentum procedit et conceditur totum antecedens. Si autem ly. de‘ dicit causam materialem, tunc questio est falsa et maior in argumento negatur, quia ly. ex' dicit causam efficientem et ly. de' non. Si vero ly. 'ex dicit causam materialem, tunc maior est vera et minor falsa. Sed formaliter respondens concederet questionem et totum argumentum, 30 et non potest argui ex sensu ad commune. Conceditur ll questio: 192C alius sensus inpertinens est17 falsus. §4. Utrum anima intellectiva est producta ante corpus? Videtur, quod sic, quia dicitur Genesis 2°: »Creavit Deus ho- »minem de limo terre et inspiravit in faciem eius spiraculum vite«, igitur facies corporalis hominis prefuit creacioni anime, quam ei postea inspiravit. In oppositum sic: non potest forma substancialis rei in existencia precedere illud, cuius est actus. Sed anima intel- lectiva est forma substancialis corporis humani, igitur non potest sine corpore et ante corpus, cuius est forma substancialis, produciis. Notandum hic, quod dicunt aliqui, quod inpossibile est formas intellectivas produci preter et ante corpus. Primo ex hoc. quia individuantur a corpore inferiori et quia inpossibile est formam individualem fieri absque eo, quo individuatur; ergo ... 2° ex 10 15 20 25 35 40 12) D: vel I. — 13) D: et I. — 14) D: materia I. — 15) D: ut I. — 16) D: in- cludat I. — 17) D: et I male. — 18) D: producti I.

Strana 264
264 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XVII., 4. — XVIII., 1. 10 192D 20 25 30 35 40 hoc, quia inpossibile est terminum generacionis formalem precedere generacionem, et quia anima intellectiva est terminus formalis ge- neracionis hominis, ergo ... 2, notandum, quod fuit opinio Ori- genis, ut dicitur, quod omnes anime fuerunt create in principio mundi cum angelis. Sed hoc reprobat b. Jeronimus et Ma- gister in littera dicit, quod in corporibus creantur. De prima tamen anima nichil determinat, sed sub dubio relinquit, quamvis Augu- stinus 7° Super Genesim ad literam videtur dicere, quod anima primi hominis fuit creata ante corpus et post modum propria inclinacione unita ad corpus ad ipsum vivificandum. Sed hoc forte dicit non asserendo, quia contrarium dicit in De ecclesiasticis dogmatibus cae 17°. Et est diversitas de anima Ade et ani- mabus, que nunc corporibus infunduntur, quia anima Ade creata est sine peccato et fuit coniuncta corpori Ade sine peccato et duravit 15 sine peccato pro dato tempore. Sed nulla anima posterior preter Christi animam, et secundum aliquos pie credendo preter Marie Virginis animam, est pro aliquo instanti temporis sine peccato originali. Unde si crearetur preter corpus, tunc pro illo instanti, antequam coniungeretur corpori, foret sine peccato, et corpus, cum non sit capax peccati sine anima, eciam pro tunc foret sine peccato, ex quo sequeretur, quod quilibet homo posterior Adam fieret sine peccato originali. Consequens falsum, cum quilibet homo alius a Christo, ut dictum est, in primo instanti sui esse esti9 in peccato originali, cum omnes in Adam peccaverunt et egent gracia; oportet enim omnes posteros Ade habere defectum quoad iusticiam, quam deberet habere in primo instanti sui esse (et hoc est peccatum originale), et quia quilibet homo suppositaliter et personaliter est, pro quocunque instanti spiritus eius est, cum hominis personalitas in spiritu conservatur et nec potest esse peccatum in homine nisi sit in eius spiritu,, quia in eius voluntate. Si ergo spiritus cuius- libet nostrum esset ante et preter formacionem corporis nostri, tunc quilibet nostrum haberet pro tunc esse; et quia spiritus habet per solam creacionem esse et non per materialem, generacionem et cum per descensum a parentibus contrahimus solum peccatum originale, igitur, non fuissemus in primo instanti nostro in peccato originali, quod est inconveniens, ut nunc dictum est. Et sciendum est, quod secundum Thomam parte 1a que- stione 8a articulo 3° »anima racionalis non potest fieri nisi »per creacionem«. Eciam sciendum, quod demonstrari non potest, quod sit producta produccione propria, nec potest demonstrari, quod sit inmortalis et a corpore per se separabilis. Item: supposito, quod esset inmortalis et quod nec posset produci ab agente naturali, adhuc Philosophus non diceret eam creari, quia non diceret eam non produci alia produccione, quam produccione tocius con- 12) I: om. D. — 2") Codd.: quia in eius spiritu add. I. — 21) D: naturalem I. 22) D: ideo I.

Strana 265
Utrum anima sit producta ante corpus? 265 positi. Unde 7° Methaphisice vult, quod forma non producitur, nisi produccione conpositi, nec fit, nisi quia fit conpositum. Et pro isto sonat argumentum adductum in oppositum et raciones due sequentes, que omnes ad hoc tendunt, ill quod anima humana, que 1193A est actus primus et sic animacio, non potest per se existere, et 5 quod fit ad generacionem conpositi. Non tamen exinde sequitur, quod spiritus humanus, qui est illa,s anima, sic producatur; unde accio Dei propria, que est creacio, terminatur ad esse proprium illius spiritus in primo instanti nature et 2° unit ipsum spiritum corpori et sic naturaliter prius creatus spiritus, quam est ipse spi- ritus anima. Sicud prius non solum naturaliter, sed eciam eterna- liter,4 prius est Verbum Dei, quam unio Verbi suppositalis cum humanitate, quamvis Verbum non sit illa unio. Sed spiritus humanus est illa anima, que est in faciem hominis inspirata. Sic ergo ad questionem dicendum est, quod anima intellectiva non fuit creata ante et preter corpus, sed per creacionem simul tempore unitur corpori et concreatur, licet naturaliter prius creetur ille spiritus, qui est anima, quam corpori sit unitus. Et pro illo sonat illa aucto- ritas : 'creavit Deus‘ i. e. fecit 'hominem de limo terre‘ sc. secundum corpus 'et inspiravit spiraculum vite“, i. e. existens spiritus spiritum dedit 'in faciem eius', i. e. in corpus dispositum. Ecce,5 dicit textus, quod creavit hominem de limo et tunc copulative adiungit, quod inspiravit in faciem eius spiraculum, i. e. spiritum, qui est ipsum corpus vivificans, unde de necessitate generacionis humane oportet ita esse, quod prius materia hominis sit conplexionata et bene disposita per liniamenta, et tunc in ultimo instanti illius conplexionate disposicionis infundatur anima. 10 15 20 25 Distinecio XVIII. N eodem quoque paradiso mulierem formavit Deus. ... l 1. Distinccio 18a de mulieris formacione, in qua 1° ha- s0 betur, quod mulierem Deus formavit in paradiso de costa viri dormientis. 2° quod primo vir formatus est, deinde mulier ex viro et non ambo simul, ut unum esset humani generis principium, quatenus in hoc super bia confunderetur dyaboli, qui aliud a Deo 193B esse principium concupivit, et ut homines amarent se omnes, dum 35 se ab uno esse principio cognoscerent. 3° quod mulier ideo facta est de viri latere, ut ostenderetur, quod creata est in consorcium dileccionis, non de capite, ut non se, estimaret dominam, nec de 23) Codd.: illa add. I. — 24) D: naturaliter I. — 25) Codd.: dicit sic add. I. 1) D: om. I.

Strana 266
266 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II, dist. XVIII., 1.—3. 10 15 20 pede, ne vir eam haberet ut ancillam. 4° quod costa extracta est de latere viri dormientis et non vigilantis, ut ostenderetur Dei po- tencia, qui dormientis latus aperuit, quem tamen a sopore non excitavit, et ut sacramentum Christi panderetur et ecclesie, que morte Christi in cruce dormientis est reformata. 5° quod corpus mulieris de sola costa sine extrinseco additamento est formata. 6° quod mulier solum a Deo est facta, licet angelorum ministerio est formata. 7° quod cause omnium rerum sunt in Deo ab eterno, que cause dicuntur primordiales, ut potencia, sapiencia et voluntas Dei, que dicuntur causa pluraliter, propter plures effectus in crea- turis. Eciam quarundam rerum, sed non omnium, dicuntur cause primordiales, ut raciones seminales; dicuntur vero primordiales, licet non tantum proprie, quia habent ante se causam eternam, sed quia ab illis alie res proveniunt et quia in prima rerum con- dicione rebus a Deo insite sunt. Seminales cause dicuntur elementa, vis rebus insita similia producens, merita bona vel mala. 7° quod illa, que fiunt secundum causam seminalem, dicuntur naturaliter fieri, sed illa preter naturam, quorum cause solum sunt in Deo. Et illa dicit Augustinus Super Epistolam ad Eph. 3° c a°, que fiunt per graciam, ut est creacio, iustificacio et similia, vel que ad ea signanda non naturaliter, sed mirabiliter fiunt, ut mulier de costa viri. 8° quod ecclesia tradit nec simul nec ex traduce factas animas, sed creari in uno quoque corpore disposito suam animam et corpori coniungi. 2. Unde versus: 25 U193C 30 S fit de Il latere mulier, sciat ut sociam se; Quod, cum dormit Adam, sic spectat ad allegoriam. Unus homo cunctis est principium, quod amoris Debet causa fore, similesque Deo sumus inde. Eva fit ex sola costa, sed multiplicatur, Non facit angelus hanc, servit tamen ad facienda mD. Causas distingwes in naturalibus: hoc est Non, quod fit, ita, sed quod fieri queat Eva. Non animam fore tunc dicas ex traduce nec nunca 35 3. Dubitatur, utrum mulier facta sit de costa viri? Videtur, quod non, quia illa costa vel fuit de perfeccione viri, vel non. Non secundum, quia tunc Deus superflue eam in Adam creasset. Consequens falsum. Si vero fuit de perfeccione viri, ergo per ab- lacionem facta est in viro diminucio et cum in resurreccione debet stemma: 2) D: multiplicata I. — 3) I: fiat D. — 4) In D sub textu additum hocce Causa. potencia sapiencia — dei causacionum, non omnium Causa superior inmutabilis voluntas 5) D: post hominis I. — 6) D: recepit I. — 7) D: errore iteravit I.

Strana 267
Utrum mulier facta sit de costa viri? 267 quilibet homo cum omnibus membris resurgere, sequitur, quod Adam cum illa resurget costa et per consequens non resurget Eva. Similiter videtur, quod Eva sit solum pars hominis, quia vel, facta est solum ex costa et habetur propositum, vel ex costa et addita alia materia: tunc erit contra Magistrum in litera. — In oppositum est textus scripture Genesis 2°: »Inmisit Dominus Deus soporem »in Adam, cumque obdormivisset, tulit unam costam eius et replevit »carnem pro ea; et edificavit Dominus Deus costam, quam tulerat »de Adam, in mulierem.« Ex isto patet, quod questio est vera. Sed dubium est, quomodo et quare mulier facta est de costa viri. De modo dicit Magister et Hugo, quod per multiplicacionem materie absque additamento; alii tamen dicunt contrarium; multi- plicacio autem illa materie ipsius coste non potuit aliter fieri, nisi vel secundum quantitatem tantum, vel secundum essenciam materie Si primo modo, tunc oportet, quod materia, que prius fuit superius dimensionibus, maiores recipits dimensiones et hoc est rare fieri et iterum corpus formatum mulieris erit per modum rarefaccionis, quod falsum videtur, quia tunc corpus mulieris esset rarius aere et aqua. Ergo oportet, quod materia multiplicata fuerit per essenciam et ita aliquid materie erit sub forma mulieris, quod prius non fuit sub forma coste : et hoc non potest esse, nisi per addicionem materie vel de novo create, vel prius existentis sub forma alterius corporis. Verius tamen dicitur, quod materia addita non fuerit creata de novo, quia dicunt sancti omnia materialia simul creata in materia; nec videtur inconveniens, quod per additamentum alterius creavit eam sive formavit. Planum est enim, quod non secundum quodlibet sui Eva est facta de costa; quia secundum spiritum non, quem Deus creavit non ex costa. Tunc ad argumentum dicitur, quod illa costa fuit, tunc de perfeccione viri, sed ad hoc statim deputata, ut non amplius post ablacionem reuniretur corpori Ade; et ex hoc patet, quod non cum omnibus membris quilibet homo resurget, quibus est creatus, quia Adam non cum costa, ex qua formata est Eva, nec mater Christi resurget cum illo sangwine, ex quo meruit Jesum Christum Dominum generare. De aliis autem homi- nibus non est simile, quia singuli cum membris singulis ad summam proporcionem eis possibilem resurgent, de quo postea erit sermo. Tunc de 2°, sc. quare mulier facta est de costa, dicitur: 1° quod ideo, quia Deus ita voluit; 2° ut dicit Magister per Augu- stinum et Hugonem, ut ostenderetur facta esse in dileccionis consorcium. Hinc est, quod mulier naturaliter appetit latus viri, et e contra latus viri mulierem; nec facta est ut domina, nec eciam ut serva, sed ut socia Genesis 3°. Nam vir et mulier, quantum 10 15 193D 20 25 30 35 40 seminales esse rerum elementa Causa inferior vis rebus insita ex similibus similia producens merita bona vel mala etc.

Strana 268
268 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XVIII., 4.—6. 194Aad coniugalems actum, ill equaliter obligantur,, cum dicat Apo- stolus 1a Corinthiorum 7°: »Mulier sui corporis potestatem »non habet, sed vir, similiter autem et vir potestatem non habet, »sed mulier.« Sedio diceres,1 contra: mulier debet esse serva, ergo racio invalida. Antecedens patet Genesis 3°: »Eris sub potestate »viri.« Dicitur ibi primo, quod hoc accipiendum est racione regi- minis, 2° quod mulier facta est de costa lateris, ut non serva fieret, sed socia; sed perdidit hoc per transgressionem precepti; sicud homo factus est, ut dominaretur omnibus, sed quia peccavit, do- minium generale amisit. Bene ergo,, post transgressionem dixit Deus mulieri: Eris sub potestate viri'; bona data est ei penitencia, ut magna mulieris deleretur culpa et conpesceretur protervia. 3a causa, quare mulier facta est de costa lateris viri dormientis, est misteriums redempcionis ecclesie, que est per effluxionem sangwinis de latere Christi mortui manantis reformata. Hec est racio Magistri. Quarta racio, quod utile fuit feminam produci, se- cundum b. Thomam, ut scriptura dicit, 'in adiutorium viri‘ non in quodlibet, sed generacionis. Et ideo statim post formacionem mulieris dicitur Genesis 2°: »Quamobrem relinquet homo patrem »suum et matrem suam et adherebit uxori sue et erunt duo in »una 4 carne.« §4. Utrum racionesi5 seminales sint in materia? Videtur, quod non; quia racio seminalis est vis activa secundum Augustinum in multis locis. Sed talis vis activa non potest esse in materia, cum sit pura potencia; ergo nec racio seminalis potest esse in materia. Oppositum vult Augustinus in multis dictis et videtur Magister innueri in textu. Notandum, quod aliqui posuerunt, quod tota essencia forme precedit in materia ita, quod secundum esse essencie preest, so sed non secundum esse existencie. Alii, quod est pars forme, que virtute agentis naturalis potest perfici; et formam sic preexistentem16 194 B dixerunt inchoacionem activam coadiuvantem,7 ad hoc, ut forma introducatur in materiam. Alii dixerunt racionem seminalem puram potenciam materie, mediante qua est capax dabilis forme. Alii, quod raciones seminales sunt virtutes active et passive, secundum quas non quodlibet fit ex quolibet, sed determinatum ex determinato modo determinato et per media determinata. Omnibus istis dimissis apparet dicendum secundum dicta Bonaventure, quod racio semi- nalis est disposicio substancialis universalis propinqua disposicioni corporee seminis vel grani vel alterius generabilis ad formam animati vel plante dandam secundum speciem pro conplemento universi. Talis ergo disposicio substancialis universalis est principium agendi, qua movet se semen, ut expedit pro loco et tempore et universitati 10 15 20 25 35 40 8) D: ymaginalem I pessime. — 9) D: oligantur I. — 10) D: Si I. — 11) D: diceres I. — 12) D: enim I. — 13) D: ministerimus I pessime. — 14) D: om. I. 15) Ex coni; racionales Codd. — 16) D: existentem I. — 17) D: coadunantem I. —

Strana 269
Utrum rationes seminales sint in materia? 269 rerum convenit, ut a forma seminis vel grani secundum iuvamenta Dei et aliarum causarum universalium ad hoc concurrencium fiat planta vel animal. Et,4 ex isto ulterius patet differencia inter causas primordiales et seminales: nam cause primordiales dicuntur virtutes naturales, secundum quod in mente divina existunt eo, quod ipse sunt prima principia rerum producendarum; potencia autem rebus indita ad recipiendum in se, quidquid voluerit Deus, vocatur racio obediencialis; vis autem, que est disposicio materie substancialis, qua effectus naturaliter producitur, dicitur racio seminalis. Ex isto patet ulterius, quod questio est vera. Et negaturis minor in argu- mento. 10 5. Sed dubitatur ulterius, utrum illa, que fiunt preter raciones seminales, sint miraculosa. Notandum, quod secundum Philosophum ex 1° Methaphisice admiracioi, causatur ex duobus: primo ex hoc, quod alicuius effectus causa est occulta, 2° ex eo, quod aliquid in re videtur, per quod aliter esse deberet. Ideo illud dicitur simpliciter miraculosum, cuius causa est occulta ita, quod in re secundum veritatem est aliqua virtus, per quam aliter deberent effectus existere. Huiusmodi autem sunt, que in- mediate a virtute divina causantur; in qua latet causa occultissima habens se aliter ad effectum, quam ordo causarum naturalium exigebat; sicud quod cecus iterum videat, vel quod mortuus re- surgat, et huiusmodi. Et hec proprie miracula dicuntur, quasi in se ipsis et simpliciter mira. Fiunt autem talia aliquando supra na- turam, sc. quando natura non potest in substanciam facti fierigo, ut est resurreccio mortui, et divisio maris rubri; aliquando fiunt preter naturam, quando natura potest in substanciam facti, sed tamen preter operacionem nature fiunt iussu divino, ut mutacio subita aque in vinum et produccio multa ranarum; aliquando contra naturam, ut quando in re est aliquid ei contrarium, quod fit, ut partus Virginis sine viri semine et ascensus ipsius gravis, in quibus datur actus miraculose, qui est contrarius actui ipsius nature. Ex hiis patet, quod questio est vera. 15 194C 20 25 30 §6.) Utrum anime racionales fiant ex traduce? Videtur, quod sic. Nam Genesis 47° dicitur, quod anime egresse sunt de femore Jacob. Sed non egreditur aliquid de femore, nisi per traduccionem, igitur questio vera. In oppositum est b. Jeronimus, ymmo tota ecclesia, et eciam Philosophus in 16° De ani- malibus dicens, quod intellectus humanus ab extrinseco est, et in libro De proprietatibus elementorum dicens, quod in- 40 natus est spiritus vite iussu Dei. Notandum est, quod questio querens, utrum anime racionales fiant ex traduce, habet istam intelligenciam: utrum anime racio- 35 18) D: negetur I. — 19) D: omni racio I pessime. — 26) I: ferri D. — 21) D: mortuorum I. 18

Strana 270
270 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XVIII., 6. — XIX., 3. nales fiant ex propagacione vel origine ex altero, ut videlicet anima filii ex anima patris originem habeat. Tradux enim in proposito est radix vel origo vel ex altero ducta propago. 2° notandum, quod 194D secundum b. Thomam in Scripto traduccio duo inportat, sc. ori- ginem et divisionem: non enim ignis generatus ab igne traduci 5 proprie dicitur, sicud nec lignum divisum in partes a ligno traduci dicitur. Unde traduccio proprie dicitur in generacione animatorum, que fit per seminis decisionem. Ideo non potest dici, quod aliquid ab alio traducatur, nisi per decisionem seminis progrediatur ab illo. Et quia dividitur aliquid dupliciter, sc. per se, ut corpus, et per accidens, ut forma corporalis materie inpressa, anima autem racio- nalis nec corpus est, nec virtus corporalis, quod eius operacio ostendit, que sine corpore est, et ideo traduci non potest per modum divisionis. Et in hoc consistit racio Aristotelis 16° libro De animalibus: vult enim, quod quorum principiorum operaciones sunt sine corpore, illa principia non traducantur per semen. Simi- liter eciam patet, quod nullo alio modo originem potest habere anima filii ex anima patris. Aut enim hoc esset, quia intellectus filii ab intellectu patris oriretur mediante virtute generativa et for- mativa, aut inmediate: primum est inpossibile, quia effectus non potest esse inmaterialior vel melior sua causa. Unde cum virtus generativa sit potencia materialis, non potest eius accio ad formam inmaterialem terminari; secundum eciam esse non potest, cum sit duplex agens secundum Avicennam: unum, quod habet causa- litatem respectu tocius speciei, sicud sol est causa omnium genera- bilium, et corporalium, aliud autem, quod est causa respectu unius individui tantum, ut ignis causa istius ignis,3. Neutro modo anima unius potest esse causa alterius anime. In causis enim, que habent essencialem ordinem ad totam speciem, oportet, quod I195Acausa et causatum non sint eiusdem ordinis, ill nec eiusdem speciei, quia habet directe causalitatem supra essenciam speciei, in quantum huiusmodi. Unde secundum hoc non omnes racionales anime essent eiusdem speciei, similiter eciam non potest esse per alium modum, quo aliquid in una eadem specie est causa alterius, quia hoc non convenit, nisi secundum quod agens movet materiam ad talem formam. Anima autem non fit ex materia preexistente, nec forma sicud conpositum, nec est,4 forma materialis, que posset de potencia materie educi,5, sicud alie forme materiales. Unde relinquitur, quod principium originis anime intellective sit principium separatum, quod conceditur communiter a theologis et philosophis. Augustinus autem super hoc diu fluctuat, sed postea diffinit. Unde traduccio anime prolis non potest fieri a parente, nisi de corpore ipsius, vel de anima, vel de tota substancia, vel de parte. Si de tota, aut igitur totam dando, aut totam retinendo; si primum, tunc moriente prole parens moreretur; si secundum, tunc nichil sibi daret; si de 10 15 20 25 40 22) D: gubenabilium I. — 23) D: om. I. — 24) D: eciam I. — 25) D: educti I.

Strana 271
Utrum animae rationales fiant ex traduce ? 271 parte, aut ergo essenciali,s, et tunc in parente maneret materia sine forma vel forma sine materia, aut de parte accidentali, et per consequens quantitative et sic anima haberet quantitatem molis et per consequens non esset receptiva formarum sine quantitate. Ex quibus videtur sequi, quod nullo modo anima intellectiva fit ex traduce, quia nec ex corpore, nec ex materia, nec ex anima alia, nec ex semine. Et per consequens questio falsa. Ad racionem dicitur, quod nomine anime designantur homines secundum animam vi- ventes, qui exierunt de femore lacob per propagacionem corporis, sed non intellectus. 10 Distinecio XIX. Olent queri plura de primi hominis statu ... D 1. Distinccio 19a de hominis statu, donis et con- versacione, in qua primo habetur, quod homo in statu innocencie poterat mori et poterat non mori, eius enim, inmortalitas erat posse non, mori; in statu vero nature lapse habet necessitatem moriendi; in statu vero glorie habebit, inpossibilitatem moriendi, ex gracia tamen, non ex natura. 2° habetur, quod homo in statu innocencie ex natura erat mortalis, sed inmortalis ex ligno vite. 3° quod quibusdam videtur, quod a natura habebat inmortalitatem aliquam, sed per esum lignis vite habuisset perfectam. Magister vero sustinet, quod habuit primam inmortalitatem ex ligno vite, declinans ad sentenciam Augustini; neutram tamen partem de- terminat. [195B 20 §2. Pro istis sunt isti versus: 25 i. e. in statu innocencie T ante sic homo mortem tollerare quit et non ; mortem inpeccatumergo necessitas moriendi nequit mortem igitur inpossibilitas moriendi Quam lapsus vitare nequit, tollerare resurgens. Hanc vite ligno poterat vitasse comesto; i. e. si non comedisset Quod nisi suppressisset, reus nec non criminis esset. Primus versus construitur sic: 'T“, i. e. 19a distinccio, ostendit, s0 quod homo quit tollerare' mortem 'ante“, i. e. in statu innocencie, 'sic“, i. e. taliter (supple: quod) quit', i. e.potest, mori 'et' quit non' mori. 3. Dubitatur, utrum quilibet homo sit inmortalis. Arguitur, quod non : nam quilibet homo est mortalis, igitur non est inmortalis. 26) I: essencialiter D. — 1) D: autem I. — 2) D: post erat I. — 3) D: in I inepte scriptum. 18"

Strana 272
272 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XIX., 3.—4. Tenet consequencia per locum ab opposita differencia; et ante- cedens patet, quia predicatur essencialis differencia de sua specie. Ad veritatem questionis arguitur sic: quilibet homo est inmortalis secundum partem principaliorem sui, sc. secundum spiritum: igitur est inmortalis. Consequencia videtur tenere: nam si homo dicitur exinde mortalis, quia secundum corpus potest mori, a forciori debet sequi, quod racione sui spiritus sit inmortalis. Notandum, quod sicud est mors duplex, sc. nature et culpe, sic est mortalitas duplex, sc. racione nature et racione culpe homini to inexistens; et quia mors nature est separacio anime a corpore, mortalitas nature est possibilitas separacionis anime a corpore; et quia mors culpe est separacio vite gracie, l sive Dei ab anima, 195C mortalitas anime est possibilitas separacionis vite gracie, sive Dei ab anima. In proposito ergo volo loqui de mortalitate et inmorta- litate nature. 15 20 25 30 35 40 2° notandum, quod homo est duplicis nature, sc. spiritualis et corporalis, ut dictum est distinccione 16a: Ex parte nature cor- poralis dicitur mortalis et ex parte nature spiritualis dicitur in- mortalis; et iuxta hoc mortalitas et inmortalitas insunt eidem4 homini, sed non secundum eandem naturam. 3° notandum, quod inmortale aliquando privat solum actum moriendi, et sic homo, in statu innocencie si permansisset, fuisset inmortalis, i. e. non moreretur ; sed eque bene esset mortalis quoad potenciam, quia potuisset mori. Et sic accipiendo mortale et in- mortale non opponuntur, sicud nec ista: inmortale secundum actum et mortale secundum potenciam. Alio modo privat actum et po- tenciam et sic est idem, quod esse non possibile mori, vel esse et non posse mori. Et sic mortale et inmortale opponuntur, cum nichil sit, quod possit mori et non possit mori. Iuxta ergo primam accepcionem Magister et Augustinus dicunt, quod homo in statu innocencie fuit mortalis et inmortalis, quia potuit mori et potuit non mori; quias, quoad 2m, eius inmortalitas erat posse non mori. Sed diceres: mortale et inmortale sunt opposita privative vel contradictorie, ergo non possunt verificari de eodem pro eodem tempore. Dicitur hic, quod consequencia de forma non valet. Nam de eodem Christo pro eodem tempore predicabatur mortale, quia homo, et inmortale, quia Deus; similiter dicam de quolibet homine racione spiritus et corporis. Et ergo, ut consequencia valeret, opor- teret sic assumi: mortale et inmortale sunt privative opposita, ergo non possunt verificari de eodem pro eodem instanti et secundum idem. Et tunc negatur, quod privative opposita mortale et inmortale predicarentur lll de eodem homine pro eodem instanti et secundum idem, capiendo inmortale, ut dictum est in notabili, prout privat actum solum et non potenciam. 195D 2) D: eiusdem I. — 5) In D add. a 8' sub linea.

Strana 273
Utrum quilibet homo sit immortalis? 273 Item notandum, quod homo in statu innocencie fuit inmortalis, quoad actum ex condicione, quia: si non peccasset; in statu lapsus est mortalis ex necessitate condicionata, nam: quia peccavit, igitur necesse est eum mori; in statu vero glorie est inmortalis ex ne- cessitate condicionata, nam: quia confirmatus est ex gracia, igitur necesse est eum non mori. Et isto modo Christus est inmortalis secundum humanitatem; et propterea dicit Apostolus Roman. 6°: »Christus resurgens ex mortuis iam non moritur, mors illi ultra »non dominabitur.« Ad questionem ergo potest responderi propter grossiores ho- mines per distinccionem racione ly 'inmortalis‘ et restringendi ad spiritum. Ut sicud conceditur, quod quilibet homo est inmortalis secundum spiritum, sic concederetur absolute, quod omnis homo est inmortalis, quoad illum sensum; ex quo non sequitur, quod omnis homo est inmortalis, quoad corpus; nam aliquis mortalis, ymmo quilibet viator, et aliquis inmortalis, quia Christus. Quilibet; tamen homo est mortalis accipiendo mortalitatem pro potencia moriendi secundum corpus absolute, quamvis iam Christus est inmortalis, quoad actum subsequendi. 10 20 §4.) Utrum autem anima humana sive spiritus humanus sit inmortalis, non est dubium aput katholice fidei homines, ymmo et secundum Philosophum gentilem 1° De anima dicentem: »Intellectus videtur quedam substancia esse et non corrumpi« et iterum: »separatur hoc ab hoc, tamquam perpetuum a corporali«, quia spiritus a corpore. Difficile tamen est demonstrare arguitive, quod spiritus humanus sit inmortalis et a corpore per se separa- bilis, ut est dictum in questione circa distinccionem 17am. Potest autem sic suaderi: eligere mortem propter honorem Dei, pro- molcionem fidei et propter salutem publice rei est eligere recte, quia in illo consistit actus fortitudinis, ex 3° Ethicorum. Sed secundum Augustinum 3° De libero arbitrio, quod quisque eligit appetendum, cum ad illud pervenerit, necesse est, ut melior fiat; sed melior esse non poterit tunc, dum non erit: ergo ille, qui eligit, mori propter honorem Dei, per illam mortem melior efficitur: igitur sequitur, quod per illam mortem quoad spiritum non desinit esse. Item: nulla res naturaliter appetit illud, ad quod non habet aptitudinem naturalem. Sed spiritus humanus naturaliter appetit perpetuari in vita, non tantums secundum speciem, sed secundum individuum: igitur ex naturali instinctu noscit suam perpetuitatem Sed quidam maiorem negant dicentes, quod omne individuum, eciam corruptibile, appetit perpetuari saltim sub con- dicione, sc. si perpetuitas esset sibi possibilis. Preterea: quelibet potencia corporalis leditur et debilitatur ab excellencia obiecti; sed spiritus humanus non leditur et nec debilitatur, sed magis forti- 25 196 4 35 40 6) D: Quis I. — 7) D: egilit I. — 8) D: tamen I.

Strana 274
274 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XIX., 4. — XX., 3. ficatur secundum Philosophum 3° De anima, igitur spiritus humanus non est corruptibilis. Item: anima racionalis sive spiritus humanus habet actum independentem a corpore, quia intelligit rem universaliter subesse universali et libere eligit et se potest reflectere super se et super actum suum cogitando et volendo; que facere non potest potencia non habens actum, nisi mediante organo corporeo. Sed potencia habens actum non dependentem a corpore non cor- rumpitur cum corpore; igitur anima racionalis non corrumpitur cum corpore et per consequens est inmortalis. Item: Deus omni- potens est iustissimus iudex: igitur iustissime premiabit tam bonos quam malos, ut nichil remaneat irremuneratum et inpunitum. Sed aliqui tam boni quam mali in vita presenti sunt insufficienter puniti, 196 Bcum mali deducant vitam voluptatis ] et boni vitam, abstinencie a malis: igitur videtur sequi, quod eos post mortem iustissime 15 premiabit. Et pro isto argumento est illud fundamentum fidei; »Qui bona egerunt, ibunt in vitam eternam; qui vero mala, in »ignem eternum.« Et de inmortalitate anime quid amplius necesse est aput fidelem arguere, nisi credere verbo Veritatis, quo dicitur Sapiencie 2°10 : »Deus creavit hominem inexterminabilem« ; unde Spiritus Domini loquens ibidem contra inpiosi1, qui vitam non crediderunt futuram, dicit: »Hec cogitaverunt et erraverunt et » excecavit illos malicia eorum et nescierunt sacramenta Dei, neque »mercedem speraverunt iusticie, nec iudicaverunt honorem animarum »sanctarum, quoniam Deus creavit hominem inexterminabilem et »adro ymaginem sue similitudinis creavit illum. Invidia enim dyaboli »mors intravit in orbem terrarum, imitantur illum, qui sunt ex »parte illius.« Et istam sentenciam confirmat Salvator Matth. 10° dicens: »Nolite timere eos, qui occidunt corpus et amplius non »habent, quid faciant; sed timete illum, qui potest occidere et »animam mittere in Gehennam« et per consequens ultra potest12, quamis illi occisores, quia animam perpetue et sic inmortalem cruciare. Et Luce 3° dicitur: »Paleas comburet igne inextingwibili.« Et patet ex fidei veritate, quod racionalis anima est inmortalis14 10 20 25 30 9) Codd.: in I errore iteratum. — 10) D: om. I. — 11) D: ipsos I. — 2) D: patet I. — 13) D: quod I. — 14) Ex coni: mortalis etcetera etc. D I.

Strana 275
Utrum anima humana sit immortalis? 275 Distinecio XX. Ost hec videndum est, qualiter primi parentes... 1. Distinccio 20a de primorum parentum generacionis fecunditate, in qua 1° habetur, quod si primi parentes non peccassent, membris genitalibus sieud pedibus inperassent, nec in ardore libidinis seminassent, nec cum dolore mulier parturisset; 2° quod in paradiso non coierunt, quia creata muliere mox transgressio facta est et eiecti sunt de paradiso; 3° quod fuissent translati absque morte 1960 in vitam eternam, sed an simul, vel successive, incertum esti; 4° quod in statu innocencie filios parvos nasci oportuisset propter, 10 materni uteri necessitatem; sed utrum mox nati usum et perfec- cionem membrorum habuissent, auctoritatibus non habemus dif finitum ; sed auctoritas Augustini videtur consentire, nec foret vicium sic, uti membris4 successive, sed naturale statutum, nature; corporee suscipere incrementum; 5° quod illis pueri in sensu et cognicione successive profecissent, nec tamen ignorancia eorum ex peccato fuisset; 6° quod sicud homo ex natura duplici, est conpositus, ita Deus duo bona ei preparavit: unum eternum, aliud temporale; unum visibile, aliud invisibile; unum carni, aliud spiritui; et temporale prius dedit, promittens eternum meritis consequendum, ad quod merendum indidit anime racionem naturalem, quai posset, inter bonum et malum discernere, addens obediencie preceptum, ut datum non perderet et promissum obtineret. 15 20 — 2) Unde versus: ardore libidinis et concupiscencie V non peccassent, sancto coitu generassent; i. e. propter peccatum statim eiecti sunt Sed lapsu subito coitus differturs ab orto. Issent in melius sine morte, sed an simul omnes, Non diffinitur, nec certum tempus habetur. i. e. pueros9 Si non peccassent, genuissent, ut modo, parvos Usu membrorum, quibus et sensum daret etas; sicud nec comedere fuit vicium Nec foret hoc vicium, sed naturale statutum. i. e. prole Talis homo carne fit, qui cum posteritate Servans mandatum mereatur scandere celum. 25 §3. Dubitatur, utrum in statu innocencie fuisset filiorum 196D et filiarum generacio per copulam carnalem. Arguitur, quod non. 35 1) D: om. I. — 2) D: quod I. — 3) D: si I. — 1) D: memembris l. — 5) D: negetur 1 pessime. — 6) D: ibi I. — 7) D: post homo I. — 8) D: differt I. — 9) D: sc. I.

Strana 276
276 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XX., 3.—5. Nam omne generabile est corruptibile 1° Celi. Sed corpora in statu innocencie fuissent incorruptibilia, ut dicit distinccio pre- cedens, ergo fuissent ingenerabilia. Item: primi parentes non sunt producti per generacionem naturalem, sed per divinam po- tenciam; ergo nec alii debuissent aliter produci. Tenet consequencia; quia omnium, que sunt eiusdem speciei specialissime, debet esse idem modus originis. Et antecedens patet ex Genesi 3°; seque- retur, quod in actu generacionis foret perdita virginitas et per con- sequens in statu innocencie fuisset natura humana statu dignissimo privata. Item: non fuisset filiarum generacio, quia natura non inpedita semper melius et nobilius producit. Sed tunc natura non fuisset inpedita, ergo solum prolem masculinam produceret, que est nobilior prole femininaio: — In oppositum est illud Genesis 1°. »Crescite et multiplicamini«, quod fuit dictum in statu innocencie. Sed multiplicacio eorum non potuit fieri, nisi per generacionem: igitur ... Eciam patet ex illo, quod Deus fecit Evam in adiutorium viro; sed principalissimum adiutorium mulieris respectu viri est in generacione prolis : igitur ... Confirmatur: vir habuit vim ge- nerativam; sed planum videtur, quod prolem intra se concipere non potuit, cum non habuit locum, in quo fetus cresceret, nec viam, qua egrederetur: ergo necessarium fuit sibi cum muliere ad prolificandum commisceri. Item: hoc vult Augustinus 14° De Trinitate ca° 23° dicens: »Quisquis dicit non communicaturos »seu generaturos homines, nisi peccassent, quid aliud dicit, nisi »propter numerositatem sanctorum necessarium fuisse peccatum ? »Sed hoc videtur esse inconveniens.« Sciendum, quod fuit opinio Gregorii Nazianzeni1, quod omnes homines in illo statu inmediate fuissent a Deo per creacionem. Sed hoc «non tenetur ab aliquo modo. Dicitur ergo, 197A quod in statu innocencie fuisset prolis generacio. Nam Genesis 1° dictum fuit eis: »Crescite et multiplicamini et replete terram.« Sed diceres : in coitu absorbetur racio; non ergo fuisset coitus. Dicitur, quod hoci, verum est in homine agente ex concupiscencia; sed ibi fuisset sine libidine et concupiscencia ex eleccione propter finem, quem Deus intendebat. Et videtur racio pro huiusmodi generacione primo ista: ubicunque invenitur generacio similis ex simili secundum speciem, illa magis perfectis convenit in illa specie : ex 4° Metha- phisicorumia et 2° De anima. Sed quia in humana specie est generacio similis ex simili, ergo hec maxime conveniebat statui innocencie, in quo homo fuisset perfeccior per illam generacionem. Confirmatur, quia frustra videtur esse,4 sexus distinctus, si non ad corporalem commixtionem et prolificacionem ; sed Deus et natura nichil faciunt frustra: igitur videtur, quod in statu innocencie fuisset generacio per copulam carnalem. 10 15 20 25 35 40 10) D: femina I. — 11) D: Nazareni I. — 12) D: om. I. — 13) D: Metheo- rorum I. — 14) D: fuisse I.

Strana 277
Utrum in statu innocentiae generatio per copulam carnalem fuisset? 277 4.) Circa statum innocencie valde multe fabricantur que- stiones condicionales de preterito, que plus sunt dubie, quam certe. Et ergo videtur utile, quod sint relinquende ; quis enim homo viator sine revelacione et scriptura scit ostendere, ntrum primi parentes, si non peccassent, tot masculos, quot femellas genuissent? vel utrum tociens genuissent, quociens convenissent? vel utrum solum masculos genuissent? vel utrum in aere et aqua ambulare po- tuissent? utrum filii geniti matres suas ducere potuissent? utrum de paradiso spaciatum exire voluissent? utrum stando vel iacendo se cognovissent? utrum ad secessum ambulassent, an solum ad nutrimentum precise sufficiens comedissent? Et sic de aliis que- stionibus, que nichil certitudinis aput me videntur obtinere, qua- propter requiescant in pace. §5.) Sed tamen ad questionem principalem secundum 197B 15 doctorum sentenciam dicitur, quod est vera. Tunc ad primum, cum arguitur: 'omne generabile est corruptibile‘ 1° negatur illa, quia multa genita sunt perpetua, accipiendo generabile, quod incepit existere, ut patet de angelis et spiritibus humanis, ymmo celo et mundo. Alio modo conceditur illa et negatur, quod corpora humana in statu innocencie fuissent incorruptibilia simpliciter, sed bene ad actum, sicud Adam in statu innocencie fuit inmortalis, quia potuit non mori, sed non fuit inmortalis sic, quod non potuisset mori. Ad secundum negatur consequencia. Ad tercium conceditur con- sequens et consequencia, et dicitur, quod virginitas in statu in- nocencie non fuisset primarie intenta. Sed diceres: contra istud est Augustinus 14° De civitate Dei dicens: »In tanta »fecunditate hominum absit, ut suspicemur libidinis morbum, ymmo »sine ulla corrupcione integritatis infunderetur maritus in gremio »mulieris.« Dicitur, quod in coeundo mansisset castitas, non virgi- nitas. Sed si dicitur: tunc Eva non fuisset corrupta, respondetur, quod corrupcio, prout dicit violenciam et dolorem, delectacionem15 et feditatem, sic non fuisset in primo statu, sed sine dolore fuissent claustra virginitatis reserata in coitu. Et quantum ad hoc intelli- gitur auctoritas Augustini, quod 'sine corrupcione integritatis in- funderetur‘ etc., quia non fuisset ibi dolor et violencia. Ad quartum dicitur, quod melius est nature ad conservandam speciem producere masculum et femellam, quam solum alterum illorum; et ergo natura non inpedita in statu innocencie aut produxisset gemellos aut successive prius produceret masculum et post femellam. Et quis scit, quot mulier in statu innocencie semel pariendo produxisset? Forte decem vel octo vel forte, quot protunc producere voluisset. 10 20 25 30 35 4n 15) D: eddectacionem I.

Strana 278
278 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXI., 1.—3. Distinecio XXI. VIdens igitur dyabolus hominem per obediencie etc.... 1.) Distinccio 21a, que est secunda pars libri 2i, in qua 197CMagister considerat de peccato primi hominis, prout formaliter infecit ipsum primum hominem. Que summarie primo continet,, 5 quod dyabolus videns, quod homo per humilitatem obediencie posset ascendere, unde ipse per superbiam corruerat, invidit et mulierem racione minus vigentem temptavit. 2° quod dyabolus, qui per violenciam non potuit nocere mulieri, ad fraudem se con- vertit. et, ne cito cognosceretur, non in specie propria, sed in specie serpentis ad eam venit. 3° quod serpens nec verba intelligebat, nec racionalis factus est; dicitur tamen callidissimus‘ propter astuciam dyaboli, qui per ipsum loquebatur et temptabat. 4° quod mulier serpentem non horruit, quia ipsum creatum esse novit et sic a Deo officium loquendi ipsum accepisse putavit. 5° quod in temptacione illud, quod Deus affirmavit, mulier dubitavit, dyabolus negavit; igitur que dubitavit, ab affirmante recessit et neganti ap- propinquavit. 6° malum, quod mulier timuit, dyabolus negando removit, duplex premium promisit, sc. similitudinem Dei et scienciam boni et mali. 7° quod tribus peccatis mulierem temptavit, sc. gula in persuasione cibi, avaricia in promissione sciencie, inani gloria in promissione Deitatis. 10 15 20 Unde versus: Vincit Adam veterem gula, gloriai vana, cupido; Dum comedit, vetitum vincit gula; gloria, dum vult Ut Deus esse; cupido, dum vult omnia scire. 8° quod gula est inmoderata cibi aviditas, vana gloria amor proprie excellencie, avaricia inmoderata habendi cupiditas. 9° quod duplex est temptacio, sc. exterior, qua ad sensum extrinsecus nobis malum suggeritur, interior, qua intrinsecus nobis malum suggeritur. Hec aliquando fit ab hoste, aliquando a carne. 10° quod temptacio, que a carne fit, non fit sine peccato; quod sic intelli- gitur: i. e. non fieret, si homo non peccasset, quia quamlibet temptacionem carnis in statu lapsus precessi[sse]t peccatum. 11° quod 197D homo ] primus gravius peccavit, quia sola exteriori temptacione pulsatus cecidit. Sed quia per alium cecidit, per alium erectus est; dyabolus vero, quia per se cecidit, per alium iuvari non debuit, nec per se potuit: igitur peccatum dyaboli irremediabile et hominis remediabile, fuit. 12° quod natura angelica non est redempta, quia non tota ceciderat; humana vero ex parte est redempta, ne tota periret penitus, quia tota perierat. 13° habetur, quod mandatum 25 30 40 1) D: om. I. — 2) D: continetur I.

Strana 279
Utrum omne peccatum hominis procedat ex invidia diaboli? 279 per Adam venit ad Evam. Ultimo habetur, quod Deus fecerat Adam et Evam, ut loqui possent et loquentem intelligere. 2. Pro hiis omnibus sunt hii versus: inpetit vel temptat i. e. invidet3 i. e. ex hoc X Sathanas dolet hoc; solum petit mulierem, sed serpentis Non specie propria, ne fraus nimium sit aperta; per Deum non columba Sed ne recta nimis, tantum conceditur angwis, curpetc.4 d. nequaquam similitudinem et scienciam angwem temptacionis Per quem verba movet, querit, negat et duo spondet. interior sunt duo exterior Temptandi genera : foris hostis, fomes ab intra. Adam quam alli Peccavit gravius, quoniam sine fomite, primus; dyabolus Adam Christus Sed levat hunc alter merito, quem5 deicit, alter. non per alium ab alio Per se deicitur Sathanas, non ergo levatur. Nota, quod per Adam preceptum venit ad Evam. 10 3. Dubitatur, utrum omne peccatum hominis procedit ex invidia dvaboli. Videtur, quod sic, per illud Sapiencie 2° »Invidia dyaboli mors intravit in orbem terrarum«, i. e per invidiam dyaboli intravit mors anime in orbem terrarum, igitur questio vera. Tenet consequencia ex eo, quod invidia est inicium primi peccati hominis et per consequens omnium peccatorum. — In oppositum sic: omne peccatum hominis est ex superbia dyaboli, igitur non ex invidia. Consequencia tenet, quia eorundem actuum non possunt esse due cause coequeve, et antecedens patet per illud Ecclesia- stici 10°: »Inicium omnis peccati est superbia.« Hic est notandum, secundum lii Bonaventuram in 1984 Scripto q. 1a, quod mens dyaboli hiis duobus peccatis, sc. su- perbia et invidia, est obsessa Nam per superbiam cadens a felicitate 25 vult quemlibet hominem sibi subicere et per invidiam a statu feli- citatis inpedire; et superbia est sicud movens primum et invidia sicud movens proximum. 2° notandum secundum Thomam parte 1a q. 14a articulo 3°, quod causa alicuius potest esse aliquid dupliciter: uno modo directe, alio modo indirecte. Indirecte quidem, sicud cum aliquod agens causat aliquam disposicionem ad aliquem effectum occasionaliter, ut secans ligna est causa occasionalis conbustionibus eorum : et isto modo dyabolus est causa per suam invidiam omnium nostrorum peccatorum, quia ipse instigavit ad peccandum primum hominem, ex cuius peccato consecuta est in toto humano genere preter Christum (et secundum aliquos preter matrem eius gloriosam 15 20 30 35 3) I: om. D. — 1) D: non add. I. — 5) D: quod I. — 6) D: dicit I.

Strana 280
280 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXI., 4. Virginem) quedam pronitas ad peccandum. Directe autem dicitur aliquid causa alterius. quod operatur ex intencione ad id, vel illud; et isto modo dyabolus non est causa peccati cuiuslibet; non enim omne peccatum comittitur dyabolo instigante ex intencione, sed aliquod committitur ex libertate arbitrii et corrupcione carnis, quia Origenes dicit: »Eciam si dyabolus non esset, homines haberent »appetitum cibi et venereorum et huiusmodi, circa que inordinacio »multa contingit, nisi per racionem tales appetitus refrenentur, et »maxime supposita corrupcione nature; refrenare autem et ordinare »appetitum subiacet libero arbitrio.« Ex hiis dictis patet, quod questio est vera. Ad racionem negatur consequencia; et quando probatur ,quia eorundem actuum non possunt esse due cause coequeve', con- ceditur et negatur, quod superbia dyaboli et invidia sint cause (198B coequeve | cuiuslibet peccati hominis, cum invidia sit inmediacior i5 causa, nec est per se causa directa cuislibet peccati hominis, ut est iam declaratum. Et ex superbia dyaboli orta est invidia eius. 10 §4. Utrum omnis temptacio est mala? Videtur, quod sic. Nam rogamus Matth. 6° dicentes : »Non inducas nos in tempta- »cionem«, ibi negatur universaliter temptacio. — In oppositum 20 sic: temptacio Dei, que temptavit Abraham, non est mala; ergo questio falsa. Notandum, quod ad conpletam temptacionem tria requiruntur: sc. temptans, temptatus et res, circa quam fit temptacio. Et ab omnibus illis temptacio accipit sepe nomen sic, quod fit activa, ut dyaboli temptantis, passiva, ut hominis temptati, et obiectiva sive occasionalis, ut mulier pulcra, divicie et similia. — 2° no- tandum, quod temptacio secundum Durandum est motus vel actus natus inclinare ins aliquod malum. Talis autem motus fit principaliter a dyabolo et a carne in ipso homine. Accipiendo autem temptacionem prout est inquisicio experiencie nature racionalis, ut innotescat prius incognitum, tunc solum illa temptacio fit a natura racionali; et sic caro, ut est pars hominis, mundus,, divicie, mulier, non cooperans ex intencione ad temptacionem, non temptantio, sed sunt instrumenta temptacionis. Item sciendum, quod temptacio nature racionalis tria requirit: 1° ut per eam cognicio alicuius dubii percipiatur, 2° quod hoc sit intentum ab illo, qui temptat, 3° ut ipsemet, qui temptat, cognicionem alicuius rei percipere velit. Et secundum ista temptacio invenitur in hominibus, secundum quod homo hominem temptat ad accipiendum alterius sciencie cognicionem, 198 Cvel alicuius, quod in ipso est. Aliquando autem dicitur temptacio, cum salvantur duo ex hiis, s. manifestacio ignoti et intencio temp- tantis; et hoc modo Deus temptare dicitur, ut patet in temptacione Abrahe de ymmolacione filii Genesis 22°, per quam temptacionem Deus intendebat manifestare, qualis Abraham fuit in obediencia et 25 30 35 7) D: illud I. — s) D: ad I. — 3) D: om. I. — 10) I: temptat D. —

Strana 281
Utrum omnis temptatio sit mala? 281 in fide. Illo modo eciam temptavit ipsum Iobii eiusdem ca° 1°, Thobiam eiusdem 12° ca° ; de qua eciam temptacione dicitur Deuteron. 13°: »Temptavit vos Dominus Deus vester, ut sciat, »si diligitis eum.« Ubi dicit b. Augustinus: »In illa locucione »positum est 'ut sciat‘ pro eo 'ut vos scire faciat'; sicud letum »dicimus diem, qui letos facit (et frigus pigros); illo ergo modo »temptavit Deus Abraham, Iob, Thobiam et alios multos, ut nos »virtutes eorum scire faceret et nobis manifestaret in exemplum.« Et talis temptacio est laudabilis, qua quis temptat, ut lucrifaciat, sicud Deus, qui in omni sua temptacione facit proventum, ut dicitur 1a Corinth. 4°. Aliquando temptacio est, in qua est tantum mani- festacio temptati; et sic temptat caro, mundus et quelibet inpugnacio virtutis, quia per, quamlibet, inpugnacionem virtutis manifestatur fortitudo vel, infirmitas mentis, sicud manifestatur virtus vel infirmitas militis in pugna. Huiusmodi autem inpugnacio virtutis vel est ab intrinseco ex carnis corrupcione, et sic est temptacio a carne, vel a principio extrinseco — et hoc dupliciteri3, quia illud extrinsecum inpugnat solum per modum obiecti, sicut est temptacio a mundo et rebus, que corda hominum alliciunt ad peccandum, vel 2° per modum agentis, quod trahit ad peccatum persuadendo, terrendo vel blandiendo: et sic est temptacio ab hoste, sc. demone vel homine. Sciendum tamen, quod temptacionem vel peccatum con- tingit esse ab, hoste, vel a carne dupliciter. Vel ut a movente14 198D remoto: sic omne peccatum est ab hoste et carne, i. e. corrupcione 25 mentis, que habet ortum ab hoste et a carne; nam dyabolo sug- gerente facta est in primis parentibus carnis corrupcio, qua mediante fit mentis corrupcio in posteris. Vel 2° sicud a movente proximo: sic,5 omne peccatum vel temptacio in malum est simul ab hoste et a carne. Aliquando enim coniunguntur; ut quando dyabolus utitur carne,, ut instrumento, inflammando ipsam; aliquando autem separantur, ut Christum Dominum dyabolus temptavit, sed caro eius non eo, quod carebat fomite. Preterea sciendum iuxta secundum notabile, cum temptacio sit inquisicio experiencie nature racionalis, ut innotescat prius in- cognitum, oportet, quod tres sint temptatores: Deus, homo et dyabolus. Deus temptans, ut erudiat manifeste et lucrifaciat, propter quod eius effectiva temptacio est desideranda, quia bona et temptato veniens ad profectum. Homo aliquando temptat propter veritatem incognitam, ut cognoscat, et sic capitur proprie eo, quod temptare proprie est sumere experimentum de aliquo, ut sciatur aliquid circa ipsum; etis si circa illum finem sistitur, est temptacio humana, qua magister temptat discipulum. 3° modo fit temptacio ab homine et a dyabolo propter temptatum secundum vicia callide seducendum; 10 15 20 30 35. 40 11) D: Iacob I. — 12) D: libet I. — 13) D: quod add. I. — 14) D: mente I. 15) D: sicud I. — 16) D: ut I.

Strana 282
282 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXI., 4. — XXII., 1. et sic temptare est callide accipere experienciam alicuius hominis cum intencione decipiendi; et hec temptacio est culpabilis, que non potest Deo conpetere iuxta illud I acobi 1°: »Nemo, cum temptatur, »dicat, quod a Deo temptetur; Deusi- enim intemptator est ma- »lorum« ubi Glosa: »quia nullo modo temptat inducendo ad 5 I99A »malum, sed exercendo ad meritum.« Et patet, quod aliter !l temptat Deus, quia ut temptato proficiat, aliter homo, quia ut sciat, aliter dyabolus, quia ut seducat. Unde versus: Dat tria temptare : seducere, scire, probatis: Item sciendum, quod in temptacione dyabolica aliud est pure temptari, aliud temptacione titillari, aliud temptacione concuti, aliud in temptacionem induci. Pure temptatur, qui temptatorii9 resistit fortiter, ne a bono virtutis flectatur. Et sic temptatus est Jesus Matth. 4°; Joseph per dominam suam ad stuprum G en. 390; Zuzanna a senibus presbiteris D an. 13°. Temptacione titillatur, qui occurrente temptacione delectacionem modicam suscipit voluntate repugnante. Temptacione concutitur vel quatitur, qui fluctuat, an velit vel nolit temptacioni consentire, sicud fit in equilibra, ubi per impulsionem vehementem fit motus contra racionem proporcionis equalis, donec equalis proporcio non superat illum motum; sic, donec racio proporcionata bono a motu contrarii resipiscat. In temptacionem inducitur, quando racio superatur et animus consentit peccato. Et secundum b. Augustinum super illo verbo Matth. 6° : »Et ne nos inducas in temptacionem« dupliciter aliquis inducitur in temptacionem: uno modo, quando inducitur in peccatum mortale, que induccio cedet temptato et ecclesie ad bonum iuxta illud Roman. 8°: »Scimus, quoniam diligentibus Deum omnia »cooperantur in bonum, hiis, qui secundum propositum vocati »sunt sancti« ; sic fuit inductus Petrus, dum Dominum,o ter negavit. 30 Alio modo aliquis inducitur in peccatum finalis inpenitencie, quam induccionem est necesse temptato cedere ad perpetuam dampna- [199B cionem, quo modo Scarioth fuit inductus per | Sathanam in tempta- cionem. Sed rogante Salvatore pro Petro, ne fidesi7 eius deficeret, Petrus non fuit secundo modo inductus per Sathanam, ut aliquando conversus confirmaret fratres suos. Et sciendum, quod Deus non inducit in temptacionem effective, quamvis iuste reum permittit induci in temptacionem, cum iustum sit, ut illi, qui refutat graciam Dei et iuvamen, quod Deus in penam peccati abstrahat ab eo graciam et iuvamen; sed cum sic ab eo abstrahit graciam et iuvamen, iuste suo auxilio eum deserit et sic induci in temptacionem permittit. Sed dicet quis: si Deus non inducit in temptacionem, frustra ergo rogamus dicentes iuxta eius doctrinam Et ne nos inducas in temptacionem'. Hic dicitur negando consequenciam. Rogamus enim, ut non permittat 15 20 25 35 40 10 17) Codd.: Deus add. I. — 18) Sic codd. — 19) D: temptari I. — 20) D: Deum I.

Strana 283
Deus neminem in temptationem effective Inducit. 283 nos induci in temptacionem, quod est proprium solius Dei; ideo autem non inducit Deus in temptacionem, quia non est auctor mali; quod si faceret, sc. induceret hominem in temptacionem usque ad gradum peccati inclusive, esset auctor mali et temptator malorum. Et patet, quod omnis temptacio culpabilis est originaliter ab ipso peccante et non a Deo. Omnis enim temptacio culpabilis est originaliter concupiscencia inordinata peccantis. Patet, quia omnis temptacio culpabilis est motus vel actus natus inclinare ad illicitum, ut dictum est in notabili 2°. Sed omnis talis actus vel motus cum sit viciosus, est a concupiscencia inordinata peccantis, que est radix cuiuslibet peccati secundum Augustinum 14° De Trinitate. Et istud intendebat b. lacobus ca° 1° dicens: »Unusquisque »temptatur a concupiscencia sua abstractus et illectus«; abstractus, sc. a bono incommutabili ad peccatum per bonum temporale, et illectus, i. e. illaqueatus ad serviendum peccato in penam peccati, cum »Omnis, qui facit peccatum, servus est peccati« Iohann. 8°. Ex omnibus hiis colligitur, quod quadruplex est temptacio: prima fraudulencie, que est a Sathana et a pravo homine, de qua agitur in ista distinccione et de qua dixit Petrus Ananie Actuum 5° »Cur temptavit Sathanas cor tuum?« 2a concupiscencie Iacobi 10 ut supra; 3a experiencie, de qua Genes 22°: »Temptavit Deus »Abraham 'tolle filium tuum unigenitum Ysaac, et vade et offer“ 4a diffidencie, de qua 1a Corinth. 10°: »Cavete, ne temptaveritis »Deum, sicud quidam.« Tunc ad questionem respondetur, quod est falsa: nam 1° patitur instanciam de temptacione Dei, 2° de tribulacionibus iustorum, que dicuntur temptaciones, que debent esse gaudium iustis, iuxta illud Iacobi 1°: »Omne gaudium »existimate fratres, cum in temptaciones varias incideritis« et iterum: »Beatus vir, qui suffert temptacionem, quia, cum probatus fuerit, »accipiet coronam vite.« Ad racionem dicitur, quod est solum dis- tribucio pro temptacione culpabili, quam cupimus per Dominum evitare,1. 10 15 1990 20 25 30 Distinecio XXII. Ie videtur diligenter investigandum esse, que fuerit.... H 1. Distinccio 22a ostendens processum primi parentis as in peccatum ex parte temptati hominis. Et 1° continet, quod primum peccatum primorum parentum fuit elacio aliqua in mente, que per dyaboli suggestionem in mentem mulieris est exorta, quoniam pec- catum operis secutum est et peccati pena. 2° quod sicud preceptum Dei venit per virum ad mulierem, ita temptacio dyaboli per mulierem 21) Codd.: etc. etc. add. D. — 1) D: om. I.

Strana 284
284 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXII., 2.—3. venit ad virum. 3° quod dyabolus non est in muliere locutus, sicud in serpente, sed eius persuasio quodam instinctu adiuvabat interius, quod per serpentem gerebatur exterius. 4° quod in viro 199D fuit aliqua mentis elacio, sc. experiendi cupiditas, cum mulilerem post comestionem non vidit mortuam fuisse. 5° quod mulier plus peccavit, quam vir, quia equalitatem Deitatis usurpare voluit et ideo futurum esse credidit nimia presumpcione elata; Adam vero illud non credidit, sed veniale putavit, et de penitencia et de. Dei misericordia cogitavit, attamen comedit nolens mulierem contristare. 6° habetur, quod tripliciter peccatur, sc. ignorancia, infirmitate et industria; et gravius peccatur industria, quam infirmitate, et in- firmitate quam ignorancia. 7° quod triplex est ignorancia, sc. eorum, qui scire nolunt, cum possunt, que peccatum est et non excusat, et eorum, qui scire volunt, sed non possunt, que excusat et non est peccatum, sed pena peccati; et eorum, qui simpliciter nesciunt, non renuentes nec proponentes scire, que neminem plene excusat, sed sic fortasse, ut minus puniatur. 8° habetur, quod mala voluntas primorum parentum prodiit ex dyaboli persuasione et hominis libero arbitrio; sed ipsam alia hominis mala voluntas non precessit. 10 15 20 §2. Unde versus: dyaboli Y sed Ade contra temptacio venit ab Eva. Non Sathane suasum, sed peccati preit actum s. mulier i. e. dum temptavit per Adam elacio Fastus Eve, sed ea temptando fuit reprimenda; ita per serpentem ante Evam Nec prior est, nec ita deceptus Adam velud Eva: Adam illa: eritis sicud dii i.e.: penitus, omnino, procul dubio Scivit enim verba Sathane prorsus fore falsa; Adam peccatum Deceptus tamen est mortale putans veniale. mulier superbiunt Eva per serpentem Ambo tument eque scelus excusando, sed hec plus Adam peccat Simpliciter, quia par cupit esse Deo; tamen ille i. e. illa sc. sapienciam, excellenciam etc. Dicitur hic velle, que vult Eva; condita de se igitur, non est excusata Mandatum scit Eva, scit quam sit vere culpa. 3. Dubitatur, utrum il peccatum primi hominis fuit HI 100 A superbia. Videtur, quod sic, quia Ecclesiastici 10° dicitur: »Inicium omnis peccati superbia.« Item: sicud prima beatitudo per Christum posita est paupertas spiritus, i. e. humilitas Matth. 5° sic a, contrario prima malicia est superbia. Item: Ecclesiastici 70 dicitur: »A muliere inicium peccati.« — In oppositum sic: primum 25 35 2) D: e I.

Strana 285
Utrum peccatum primum hominis fuerit superbia? 285 peccatum mulieris fuit inobediencia: nam hoc innuitur Genes. 3°, cum dicitur ei: »Quis indicavit tibi, quod nudus esses, nisi quia »de ligno, de quo preceperam tibi, non comedas, comedisti?« Et hoc confirmat Apostolus dicens Roman. 5°1: »Sicud per unius »inobedienciam peccatores constituti sunt multi«, et iterum »per unius »inobedienciam mors intravit in mundum.« Et ad idem est Augu- stinus in De vera religione dicens: »Adam propter trans- »gressionem et inobedienciam de paradiso eiectus est«, ergo primum peccatum hominis fuit inobediencia et non superbia. Notandum, quod quidam dicunt primum peccatum hominis fuisse inobedienciam ex racionibus iam adductis, precipue ex verbis Apostoli, qui frequenter nominat peccatum primi hominis in- obedienciam, et non superbiam ; alii dicunt, quod primum peccatum hominis est superbia. Pro quo sciendum, quod contingit in uno peccato multas difformitates inveniri; sed illa est principalior, que ex principali motivo relinquitur: actus enim morales ex fine iudi- cantur, ut dicitur 5° Ethicorum. Nam si aliquis mechatur, ut lucrum accipiat, magis avarus, quam mechus dicendus est. In peccato ergos primi hominis multe fuerunt deformitates, sed omnes erant ad consequendam excellenciam, quam appetebat et quam demon suadebat et promittebat, et ideo racione intencionis finalis primum peccatum fuit superbia, ex qua processit inobediencia. Nam appetendo excellenciam transgressa est mulier mandatum. Et sic adhuc inpossibile est, quod aliquis homo peccet mortaliter, nisi superbe contempnendo mandatum Dei. Prius ergo originaliter precedit superbia inobedienciam, sed sunt simul temporaliter. Pro quo sciendum, quod inobediencia aliquando est speciale pec- catum, ut quando ex contemptu precepti aliquis peccat; aliquando est condicio generalis, consequens omne peccatum mortale; et ad hoc sonat illud Apostoli Rom. 5° »Per inobedienciam unius »hominis peccatores constituti sunt multi«; unde ibi fuit inobediencia, ut est generalis condicio consequens ad peccatum. Bene ergo dicit Bonaventura in Scripto q. 1a, quod peccatum mulieris in- choatum fuit in superbia, progressum habuit in avaricia et con- summacionem in gula. Nam 1° dyabolus promisit ei dignitatis ex- cellenciam, cum dixit: »Eritis sicud dii«, 2° sciencie habundanciam, cum dixit: »scientes bonum et malum«, postremo pretendit suavitatis experienciam, cum ostendit lignum pulcrum visu et ad vescendum suave. Et sic patet, quod inordinata fuit, quantum ad triplicem potenciam: quantum ad irascibilem, dum appeciit esse sicud dii, quantum ad racionalem, dum voluit scire occulta, quantum ad concupiscibilem, dum voluit gustare suavia. Ex hiis omnibus patet, quod peccatum primum hominis fuit superbia. Ad 1am racionem negatur assumptum, et negatur, quod in textu Genesis intelligitur, quod inobediencia sit primum peccatum; ymmo innuitur superbia, 10 15 20 I 100B 30 35 40 45 3) D: enim I. 19

Strana 286
286 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXII., 4. 15 20 25 30 35 I 100 D 40 quia appetens excellenciam primum facta est inobediens; sicud cum appetens lucrum luxuriatur, prius est avarus, quam mechus ; illud enim primum in affectu et istud consequens in effectu. Ad sequentes raciones patet ex duplici accepcione inobediencie, quam frequenter nominat Apostolus, ut homines mandatis Dei obediant, quia scivit Apostolus, quod non iam sic propter excellenciam propriam homines aliquid a Deo prohibitum affectarent. §4. Utrum peccatum primorum parentum fuit ex igno- I rancia? Videtur, quod sic. Nam Iomnis malus ignorans (3° Ethi- 100 C corum), i. e. omnis, qui est malus, ille est ex ignorancia malus; igitur et primi parentes,. — In oppositum sic: Si peccaverunt ex ignorancia, igitur sunt excusabiles, quia ignorancia excusat peccatum. Similiter: si peccaverunt ex ignorancia, ergo illa ignorancia fuit culpa vel pena; si culpa, tunc culpa fuit in eis ante primam culpam; si pena, ergo, pena precessit culpam. Notandum, quod 1° triplex est ignorancia: quedam est sim- plicis negacionis, que est nesciencia simplex; et hec est eciam in angelis. Quedam est privacionis, que est privacio eorum, que debent sciri. 3a disposicionis, que est opinio contraria veritatis. Item est triplex ignorancia, sc. affectata,, crassa et supina. Affectata igno- rancia est, que inest alicui ex desiderio doloso, ut si quis mavult ignorare, quam scire cognoscenda debita, ut excusacionem habeat de peccato; et talis est semper valde accusabilis ex inperfeccione iniuste voluntatis, de qua in Psalmo: »Verba oris eius iniquitas »et dolus; noluit intelligere, ut bene ageret.« Ignorancia crassa vel supina, quod idem est, vocatur ignorancia, quam quis incidit, cum posset scire, quod debet, sed vellet scire sine labore; et vo- catur crassa, quia crassi, i. e. pingwes, sunt tardi ad scienciam. Unde dicit Ieronimus in epistola: »Pingwis venter non gignit »tenuem sensum«. Vocatur eciam supina, i. e. inclinata, quia ne- gligentes habent se quemadmodum inclinati, qui non possunt sursum elevari — et vocatur ista ignorancia alio nomine ignorancia ex negli- gencia. Item est ignorancia penitus invincibilis involuntaria, que provenit ex defectu nature vel discrecionis carencia, et est omnino excusabilis, in quantum talis, cum sit omnino involuntaria. Alia est ignorancia vincibilis et involuntaria proveniens ex sciendi in- curia vel discendi desidia aut verecundia inquirendi, licet sit in- voluntaria, in quantum vellet quis scire cognoscenda, sed absque labore ; et est inexcusabiliss, in quantum est vincibilis per debitam diligenciam effectualiter apponendam, ut dicit Bernhardus. Ignorancia electiva est illa, que provenit ex supina malicia, quando sc. gratis et ex odio detestatur scienciam debitamque doctrinam, quemadmodum de Iudeis dicitur per Prophetam: »Ipsi vero »insipientes et maligni oderunt sapienciam et rei facti sunt in co- 4) I: primo D. — 5) D: astanta I. — 6) D: excusabilis I. — 7) D: ap- ponendo I.

Strana 287
Utrum peccatum primorum parentum fuerit ex ignorantia? 287 »gitacionibus.« Et illa ignorancia est maxime accusabilis, quia directe procedit ex materna malicia et livoris invidia. Est eciam ignorancia perplexa, que provenit ex inconsiderata malicia, quando videlicet ignoratur, quoad personam lesam, quod agitur; tamen si persona, pro qua lesio infertur, scireturs, tanto libencius ageretur. Ut si quis occidit amicum ignoranter, putans se occidere inimicum sicud Iudei occiderunt maximum amicum, estimantes fuisse inimicum, Dominum Jesum Christum. Et talis est inexcusabilis, que licet sit involuntaria, quoad affectum, non tamen quoad actum. Alia est ignorancia erronea, qua voluntarie quis recedit a via veritatis et in erroris foveam se voluntarie precipitat, sicud facit hereticus merito excecatus. Adhuc est ignorancia, que dicitur indeliberata; et est, quando aliquis ignorat circumstanciam actus, quam scire tenetur, et ex hoc contingit aliquod malum, sed involuntarium, propter defectum debite diligencie providende, ut cum aliquis ill incurrit ebrietatem vel proicit lapidem vel sagittam inconsiderate, qua alium forte occidit vel vulnerat. Et — ut, brevior sit divisio: Omnis ignorancia aut est iuris vel facti. Si facti, hoc potest esse dupliciter : aut adhibita debita diligencia, et excusat a toto, aut non adhibita debita diligencia, et sic non excusat a toto, quamvis posset ex- cusare a quanto. Siro sit ignorancia iuris, aut est vincibilis: sive sit voluntaria, sive involuntaria, non excusatur; aut est invincibilis: est omnino excusabilis, sicud illa, que nullo modo est voluntaria, nec ullo modo consistit in potestate nostra; qualis est ignorancia infancium et furiosorum, qui omnino carent usu racionis, et eorum, qui inevitabiliter carent sciencia atque disciplina. Et sciendum, quod ignorancia est defectus sciendi cognoscenda. Unde est ignorancia rei vel precepti, quod quis scire tenetur, et hec in Ethicorum secundum Philosophum dicitur ignorancia uni- versalis; et secundum,1 iuristas dicitur ignorancia iuris, et variatur dupliciter: quia quedam tenetur scire unus, que non tenetur scire alius; quedam vero ignorancia est eius, quod quis scire non tenetur; et hec est ignorancia circumstanciarum particularium in actu, quam Philosophus vocat ignoranciam particularem, iurista vero vocat eam ignoranciam facti. Omnis autem huiusmodi ignorancia oritur ex natura, vel ex negligencia, vel nature defectu. Notandum eciami, secundum Bonaventuram, quod peccatum esse ex ignorancia dicitur dupliciter: communiter et proprie; proprie, prout distingwitur peccatum ex ignorancia contra peccatum ex infirmitate et contra peccatum ex certa malicia. Et hoc modo ignorancia | dicit privacionem sciencie, que non conpetit homini ex natura, sed merito prime culpe fuit contracta. Et hoc modo peccatum primorum parentum non potest dici ex ignorancia, nec continetur sub illa divisione: 'Omne peccatum aut est ex ignorancia, 10 I 101 A 20 25 35 40 II 101 B 8) D: statur I. — 9) D: tunc I. — 10) D: si I. — 11) D: om. I. — 12) D: est I. 19*

Strana 288
288 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXIII., 1.—3. 10 15 20 aut ex infirmitate, aut ex certa malicia' Peccatum enim primorum parentum nec fuit ex ignorancia proprie dicta, ut dictum est, nec fuit ex malicia, quia tunc fuisset peccatum in Spiritum Sanctum et sic irremissibile, sicud peccatum dyaboli; nec ex infirmitate, quia nullam habebat pronitatem ad peccandum. Illa enim divisio est peccati secundum statum nature lapse. 2° modo dicitur peccatum fieri ex ignorancia communiter, quod committitur aliqua nesciencia existente circa peccatum, racione cuius nec considerat gravitatem culpe, nec gravitatem pene; et illo modo capiendo ignoranciam pro simplici nesciencia in primis parentibus fuit ignorancia, quia multorum nesciencia, cum si non, tunc scivissent omnia sicud Deus; ymmo sic non solum homo, sed eciam angelus beatus multa ignorat — et talis ignorancia nec est culpa nec pena, quia est respectu eorum, que non debet scire. Ex iam dictis patet, quod peccatum primorum parentum fuit ex ignorancia, sed non culpabili. 2° patet, quod non omnis igno- rancia est peccatum. 3° patet, quod primi parentes peccaverunt ex quadam diffidencia, quam Augustinus vocat infidelitatem, dicens 14° De civitate §Dei ca° 17°: »Magna infidelitas »fuit, quod magis crediderunt verbis dyaboli, quam Dei.« 4° patet, que ignorancia excuset a peccato. — Tunc ad argumentum in oppositum: negatur prima consequencia; similiter negatur secunda consequencia; nam illa ignorancia, que est nesciencia sive igno- rancia simplicis negacionis, non fuit ex culpa, nec fuit pena, sicud nec est in angelis bonis. Il 101 C Distinecio XXIII. 30 35 Reterea solet queri, cur Deus hominem temptare, per- — miserit. ... §1.) Distinccio 23a, tractans de peccato primorum parentum, in quantum accidit Deo permittente. Et 1° continet, quod gloriosius est non consentire suadenti, quam temptari non posse; et ideo permisit Deus hominem temptari, licet presciret eum esse de- cipiendum. 2° quod ideo Deus creavit, quos malos presciebat, quia quid, boni de malis facturus esset, previdebat. 3° quod homo a se habuit voluntatem malam, a Deo autem naturam bonam et penam iustam. 4° quod Deus fecit duas naturas: unam, que nullo modo peccare vellet, ut angelicam, aliam, que peccare posset, ut humanam; et hoc fuit melius, quam si unam tantum fecisset. 5° quod licet Deus potuit eorum voluntatem vertere in bonum, non tamen 1) D: om. I. — 2) D: quod I.

Strana 289
Utrum Deus alicui creaturae potestatem non peccandi dare potuerit? 289 voluit; sed cur non voluit, ipse novit. 6° quod primus homo mox, ut creatus est, fuit divinitus sciencia triplici preditus; sc. rerum creatarum propter se, sui et creatoris. 7° quod primus homo habuit sui noticiam, sc. quid deberet superiori, quid equali, quid inferiori; et qualis factus esset, qualiter incedere deberet, et quid agere et quid cavere, intellexit. 8° quod primus homo prescivit, que facienda erant, sed casum suum non prescivit. 2. Super hiis sunt isti versus: pena peccati Z nolens scire peccat; nequiens luit, ac qui Simpliciter nescit, huic culpa dolorque minor. quod, ex libero arbitrio procedit Ade velle malum prime culpe preit actum. Temptari patitur hominem Deus, ut mereatur. per exercicium, ut bene vivant homo Fit malus, ut prosit iustis; et corda malorum Non vertit, quamvis possit Dominus, quia non vult. quibus nomina inponit In statu, innocencie. Stans homo novit se, propter se facta, Deumque i. e. viatores, sed minus, quam beati in patria s. suum Plus, quam iusti nunc, nec casum presciit extunc. 3. Utrum Deus alicui creature habenti liberum arbitrium I potuit dare potenciam, utl non posset peccare? Arguitur, quod sic, quia Deus potest facere voluntatem, que necessario intendit 10ID in finem, ut patet per Augustinum 12° De Trinitate dicentem, 20 quod omnes volunt naturaliter beatitudinem. Sed eadem necessitate, qua voluntas tendit in finem, potest tendere in ea, que sunt ad finem, quia hoc sibi non repugnat eo, quod finis et ea, que sunt ad finem, videntur esse eiusdem racionis in movendo obiective; igitur ... Item sic: quando aliquid non est de essencia absoluti, illud absolutum virtute divina potest fieri sine illo: patet; nam absolutum est prius et independens ab illo. Sed tale fieri sine posteriori non inplicat contradiccionem. Sed quia potencia peccandi non est de esse liberi arbitrii, quia secundum Anselmum potencia peccandi nec est libertas, nec pars libertatis: ergo ... Item: aliqua creatura racionalis est inpeccabilis in primo instanti creacionis, ergo in quolibet posteriori. Antecedens patet: nam in primo instanti creacionis motus voluntatis cuiuscunque creature est naturalis et per consequens rectus. — In oppositum sensit Anselmuss in libro suo 'Cur Deus homo‘ libro 2°, ca° 2°, in fine re- spondens discipulo querenti: 'Cur non potuit Deus facere creaturam racionalem inpeccabilem' dicens: »Quia non potuit ipsam facere Deum.« Ergo nulla creatura racionalis potuit esse per naturam inpeccabilis, nisi ipsa mutaretur in naturam divinam. 15 25 no 35 3) D: Augustinus I.

Strana 290
290 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXIII., 3.—5. I 102 A 1o 15 20 25 30 as I 102 B 40 Notandum est, quod posse non peccare et non posse peccare distingwuntur. Nam posse non peccare datum fuit libero arbitrio primi angeli et primi hominis, sed non posse peccare non fuit datum; quia si fuisset datum, tunc non potuisset peccare, et per consequens non peccasset. 2° notandum, quod non posse peccare et sic esse, inpeccabile secundum Petrum de Tha- rantasia quest. 1a contingit ex deteri minacione potencie ad unum, ex 9° Methaphisice. Hec autem determinacio contingit dupliciter: vel ex necessitate nature, ut in animatis, vel brutis, vel ex dono gracie, ut in racionalibus creaturis. 1° modo non posse peccare (similiter inpeccabile) accipitur pure negative, quia illa nullo modo possunt peccare. 2° modo accipitur privative, sc. per privacionem actus ex condicione presupposita; ut quia racionalis creatura est confirmata per donum gracie, ideo est inpeccabilis et non potest iam actualiter peccare, ut patet de sanctis in patria. Conclusio ergo sit ista: Non potuit Deus alicui creature ha- benti liberum arbitrium dare potenciam, ut non posset peccare secundum nature sue condicionem.' Probatur: inpossibile est eidem nature secundum idem simul inesse opposita. Sed omni creature habenti liberum arbitrium inest per naturam posse peccare. Patet: nam eo, quod est ex nichilo, potest deficere in voluntate, ergo et peccare; et per consequens ab eo removetur non posse peccare. Consequencia tenet ex eo, quod inpossibile est de eodem duo contradictoria predicari et hoc est, quod dicit S. Thomas in Scripto, quod »inpossibile fuit, ut servata libertate arbitrii alicui »creature conferretur, ut secundum nature sue condicionem non »posset peccare. Est enim ibi quasi contradictiva inplicacio, quia »si est liberum arbitrium, oportet, quod cause sue posset inherere, »vel non inherere; et si non potest peccare, non potest cause sue non inherere, quod est contradiccio.« Hec s. Thomas. Que quidem racio sua non valet, nisi secundum modum suum referendo posse liberi arbitrii, quod habet ex se, non ex gracia. Et per istud solvitur argumentum, quo quis obiceret de anima Christi, que existens creatura non potuit peccare ex gracia unionis humanitatis cum Verbo. Patet ergo, quod non potuit Deus creature habenti liberum arbitrium dare potenciam, ut non posset peccare. Et suadetur adhuc illa conclusio sic: Omnis voluntas liberi arbitrii, que non est regula sue racionis, sed habet regulam superiorem se, potest peccare. Patet, quia potest as primas regula dimissa discrepare ; sed in hoc consistit posse peccare: igitur ... Peccatum enim est discrepancia a regula sua superiori. Cum ergo nulla voluntas creata sit regula prima sue accionis, sed habet regulam superiorem se, cui tenetur conformari, et que illam potest obmittere, suspendens con- servacionem a peccato, sicud fecit primo angelo et primo homini: igitur etc. Ad racionem primam negatur assumptum, nec Augustini 45 4) D: est I. — 5) D: ad primam I.

Strana 291
Utrum melius sit non posse peccare, quam posse peccare? 291 auctoritas est in contrarium; non enim sequitur 'omnes homines naturaliter appetunt beatitudinem, ergo Deus potest dare creature habenti liberum arbitrium potenciam, ut non posset peccare'. Omnes enim homines appetunt beatitudinem, sed non appetitu elicito se- cundum ordinem voluntatis debitum ad ipsum obiectum. Vult enim malus et non vult; vult salvari, et non vult pro salvacione meritorie operari. Ad 2am negatur antecedens: Deus enim potest producere hominem sine risibilitate, et planum est, quod risibilitas non est essencia hominis, nec pars essencie et est posterior naturaliter homine, prout dicit Porphirius. Similiter Deus non potest pro- ducere substanciam, quin illa substancia habeat relacionem ad ipsum Deum; et tamen illa relacio non esset de essencia sub- stancie. Ad 3am dicitur negando 1° maiorem. Ad probacionem: in primo instanti creacionis motus voluntatis cuiuscunque nature create est naturalis; istud negatur, si est actus elicitus a voluntate, est naturalis pro tanto, quia est informis. Aliter secundum alios diceretur, qui negarent voluntatem creatam posse habere !l in primo instanti actum elicitum, nisi rectum, quod consequencia non valet, quia non est simile de primo instanti et de aliis sequentibus, quia secundum eos, quidquid est in primo instanti in creata voluntate, totum est in ipsum Deum redundans; et ideo si in primo instanti posset peccare vel peccaret, peccatum in creatorem redundaret. In aliis autem instantibus voluntas potest elicere actus ins se, qui sunt sibi inputabiles. Et patet, quod questio sit falsa. 4.) Utrum melius est non posse peccare, quam posse peccare? Notandum, quod non posse peccare conparatur ad Deum, ad creaturam racionalem et creaturam irracionalem. In Deo- ergo est absolute laudabile, cum ipse sit liberriss maus in suo arbitrio nullo modo potens peccare, sicut nec deficere. In homine est eciam laudabile non posse peccare, quia ex dono gracie, sicud in homine Christo. In brutis autem non est laudabile, quia determinantur ex necessitate nature Et hinc est, quod posse peccare in creaturis est laudabilius secundum quid, secundum b. Augustinum, quamvis non posse peccare absolute melius est eo, quod malo inpermixtius, et hoc exinde, quod confirmati sancti in patria non poterint peccare, quamvis prius poterant; et sic ab inperfeccione, vel ut dicatur, a minori perfeccione, que erat posse peccare, ad maiorem pervenient, sc. ut non possint peccare. Et patet, quod simpliciter melius est secundum Augustinum ex dono gracie non posse peccare, quam posse peccare. 5. Utrum Adam in statu innocencie habuit perfectam rerum cognicionem? Et dicitur, quod sic. Nam Boecius ait, quod natura a perfectis sumit inicium. Adam autem est principium omnium hominum et ideo oportuit eum esse perfectum et ideo perfectus creatus est in statura corporis, in iusticia] voluntatis et 102 D 10 15 102 C 20 25 30 35 6) I: ex D. — 7) D: ideo I. — s) I: ideo D male.

Strana 292
292 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXIII., 6. — XXIV., 2. 5 10 15 20 in sciencia racionis, et ideo habuit cognicionem rerum ad se per- tinencium. Huiusmodi autem sunt res fruende, sc. totus mundus, qui factus est propter usum eorum, que utuntur et fruuntur, sc. ipse homo. Et ideo dicit Magister, quod homo habuit triplicem cognicionem: sc. Dei, sui et aliarum creaturarum. Unde noverat omnia naturalia ad eius usum et regimen pertinencia, sed nons noverat futura contingencia, nec occulta cordis presencia. §6. Utrum Adam in statu innocencie videret Deum per essenciam? Dicendum, quod non. Status enim innocencie stat quasi medius inter statum patrie et statum, qui nunc est. In statu autem “patrie Deus videtur sine enigmate et speculo. In statu vie, qui nunc est, videtur in enigmate et speculo. Sed in statu medio videtur in speculo sine enigmate. Videbatur enim Deus per speculum ymaginis interne, per lucem intelligencie et per speculum creaturarum. Sed nota: cum enigma inportet obscuritatem, tripliciter sumitur: triplex enim et tripliciter accidit obscuritas in intellectu humano. Prima est, quod de nichilo est; et secundum hoc deficit a talitate intellectus divini — et sic omnis intellectus creatus enigmaticus est. 2a ex hoc, quod intellectus humanus intelligit inquirendo — et talis obscuritas accidit intellectui humano in conparacione ad intellectum angelicum, qui Deiformis est — et secundum utrumque istorum modorum homo in statu innocencie in enigmate vidisset. 3a obscuritas sequitur intellectum humanum ex peccato et cor- rupcione carnis aggravantis — et sic nunc in enigmate videt homo, non autem tunc. Et patet, qualis perfeccio fuit in statu innocencie. 25 103 A Distinecio XXIV. 30 35 [Une diligenter investigari, oportet, quam graciam,... 1. Distinccio 24a tractans de adiutorio homini contra peccatum a Deo dato: et primo continet, quod homo in creacione sua accepit potenciam, qua stare potuit et non amittere, quod ac- cepit. 2° habeturs, quod homo per talem potenciam potuit malum vitare, sed non mereri vitam eternam. 3° quod declinare a malo semper vitat penam, sed non semper meretur, palmam. 4° quod secundum Augustinum liberum arbitrium est facultas, racionis et voluntatis, qua bonum eligitur gracia assistente vel malum ea desistente; et dicitur liberum, quantum ad voluntatem, que ad utrumlibet flecti potest, arbitrium autem dicitur, quantum ad ra- cionem, que habet discernere inter bonum et malum. 5° quod in 1) D: invstigari I. — 2) D: om. I. — 3) I: om. D. — 4) Codd.: et add. I.

Strana 293
Utrum liberum arbitrium sit habitus ? 293 anima racionali est voluntas naturalis, qua naturaliter vult bonum, licet exiliter, nisi gracia adiuvet. 6° quod, animalia bruta liberum arbitrium non, habent,, quia carent racione: habent tamen appetitum sensualitatis. 7° quôd sensualitas est quedam anime vis inferior, ex qua motus ad sensibilia est, racio vero est anime vis superior, que superius intendit; et, quod racione homo, bruta excellit et in sensualitate cum brutis communicat. 8° quod spiritualiter sensualitas in omnibuss est, ut serpens, inferior pars racionis, ut mulier, superior pars racionis, ut vir, qui dominari debet et mulierem a serpentis suggestione cohibere; inter que in anima hominis existit ymago coniugii primorum parentum. 9° (ut breviter perstringam) habetur, quod quando peccatum ita in animo concipitur, ut illud facere disponat, vel perficiat, aliquando frequenter, aliquando semel, vel I eciam quando delectacione cogitacionis diu tenetur, mortale ] est; cum vero in sensuali motu tantum est, veniale est et levissimum. 103 B 10 2. Pro hiis quibusdam sunt hii versus: A non proficere, tunc stare cum potuisset vitam, eternam, malum, hominem, Nec vitando malum meruisset, ad hocque nil hunc Traxit, nos nunc, sed mala non faciendo meremur. i. e. naturalis, voluntas,, que, dicitur, liberum, vis, anime, superior, synderesis2 Arbitrium racio rectum quoque velle creato sc.2 racionem, et naturalem, voluntatem, inclinantem2 ad2 bonum2 Dantur in auxilium, per que, caveat sibi casum. sc.10 coadiuvans, illa, sc., racionem, et, naturalem, voluntatem, inclinantem, ad2 bonum2 Gracia si detur eadem, par quisque meretur. homine, sensualitas, superior, pars, racionis, inferior, parsa racionis2 Sunt in peccante modo serpens, vir, mulierque. 20 Primus versus sic construitur: 'A“, i. e. 24a distinccio signat, supple: quod homo accepit in creacione potenciam, qua non proficere tunc potuisset, cum, i. e. quamvis, stare potuisset; alii autem versus sunt plani et non conprehendunt plane totam materiam distinccionis. §3. Utrum liberum arbitrium sit habitus? Dicendum, quod quamvis aliqui dixerunt liberum arbitrium esse habitum, aliqui potenciam per habitum perfectam non infusum vel aquisitum vell naturalem, per quem facile est in actum suum exire in tantum, ut dominium sui actus habere dicatur, potest tamen dici probabiliter, quod est potencia, qua bonum vel malum eligitur. Et nota, quod dicit Bragwardin, quod pocius deberet dici 'arbitrium liberum", quam 'liberum arbitrium', quia arbitrium precedit libertatem, sc. iudicium racionis accepcionem voluntatis, et dicit, quod arbitrium liberum est potencia racionalis racionabiliter 25 30 35 5) D: quod anima quod I. — 6) D: ex I. — 7) Codd.: in I inclare. — s) I: nobis D. — 9) I: quem D. — 10) Ex coni.; om. I, si D. — 11) Codd.: super add. I.

Strana 294
294 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXVI., 4.—5. 5 I 103 0 10 15 20 25 30 I 103 D 40 iudicandi et voluntarie exequendi. Et quamvis pulcra sit ista sen- tencia et ymaginacio, tamen cum in vi vocis non sit multa intricacio ponenda, ideo dicendum est cum b. Augustino et omnibus aliis liberum arbitrium‘ ita, quod ante ponatur 'liberum‘ propter volun- tatem, que est tamquam imperator, in accepcione non habens alium supra se, per modum diffinicionis et sentenciacionis, et demum ponatur 'arbitrium', il quod est in racione, que racio est tamquam assesor imperatoris per modum discrecionis. Nam licet racio dicatur esse sicud rex in regno anime, quoad potenciam apprehensivam, voluntas tamen est superior, quoad electivam ; nam iudicante recte racione, sicud vero consiliario regni anime, quod luxuria est summo- pere fugienda, voluntas adhuc est libera, an velit vel nolit luxuriam evitare. §4. Utrum liberum arbitrium nominet unam potenciam vel plures? Dicendum, quod quamvis aliqui dixerunt, quod no- minet plures potencias secundum essenciam, sicud totum integrale nominat vel colligit plures partes, potest tamen dici, quod nominat tantum unam potenciam secundum essenciam, sc. voluntatem, se- cundum quod in ea manet virtus racionis. Virtus enim potencie precedentis manet in potencia sequentis, sicud ex actibus patet; actus enim appetitive potencie presupponit actum apprehensive et virtus apprehensive manet in appetitu; et ita liberum arbitrium colligit plures potencias virtualiter, sed unam secundum essenciam, quia animam racionalem, cuius pars est racio, in qua est arbitrium et in qua est voluntas, respectu cuius dicitur liberum, quia ad utrumlibet potest flecti. Et hinc dicit Augustinus, quod liberum arbitrium est facultas et racionis et voluntatis. §5. Item queritur de diffinicione sensualitatis, que est quedam vis inferior, ex qua est motus, qui intenditur in corporis sensus atque appetitus rerum ad corpus pertinencium,, quomodo intelligatur. Ad quod sciendum, quod sensualitas et sensibilitas, vel melius dicendo sensitivitas, differunt: nam sensitivitas omnes partes sensitive conprehendit, tam apprehensivas de foris, quam apprehensivas de intus, ut estimativam et ymaginativam. Unde sensitivitas est potencia ipsius sensus, qua aptus est sentire, sensu- alitas autem magis nominat illam partem tantum, per quam movetur animal ad aliquod appetendum vel fugiendum. Sicud autem intel- ligibile illud, quod apprehensum est, non movet voluntatem, nisi apprehendatur sub racione boni vel mali, ita apprehensio ipsius sensibilis non causat motum aliquem vel appetitum, nisi appre- hendatur sub racione convenientis vel disconvenientis: hoc autem conveniens, quod sensualitatem movet pro racione sue conveniencie, est apprehensum a sensu, licet inimicicia lupi neque videndo nec audiendo percipitur, sed estimando. Et ideo motus sensualitatis in duo tendit: in ea, que secundum sensus exteriores delectabilia 45 12) D: pertinenciam I.

Strana 295
Utrum liberum arbitrium nominet unam potentiam vel plures? 295 sunt, et secundum hoc dicitur, quod ex sensualitate motus, qui tendit in corporis subiectum, ea, que nociva vel conveniencia corpori, sensus cognoscunt, eciam secundum solam estimacionem. Et sic ex sensualitate dicitur esse appetitus ad corpus pertinencium. Et quia sensualitas dividitur in irascibilem et concupiscibilem, ideo ille due vires differunt: nam irascibilis est vis, qua sensus movetur ex presencia obiecti disconvenientis,3, vel apparencia disconveni- entisia, vel ex abstraccione,4 vel absencia convenientis, vel appa- rentis convenientis. Patet discurrendo per omnes sensus corporis, et specialiter gustus et tactus, quia hii duo sensus animali sunt magis necessarii, ut patet ex 3° De anima. Vis autem con- cupiscibilis est vis, qua sensus movetur vel aptus est moveri ex absencia obiecti convenientis vel apparentis convenientis vel ex presencia per modum delectacionis. Et ista vi heu homines valde peccant, volentes ill omni delectabili sensus pascere; et vi irascibili peccant eciam multipliciter, nolentes cum Domino quidquam patii5 Notandum eciam, quod in nobis est triplex appetitus, sc. naturalis et sensitivus et racionalis. Naturalis appetitus est, quem ymaginacio non gignit, sed precedit ymaginacionem, et causatur ex naturalium qualitatum disposicione, ut est appetitus cibi propter indigenciam nature et consimiles. Et hic appetitus non directe subiacet racioni, nisi de quanto antecedenter potest homo preservare carnem a talibus, a quibus preservata non habebit motus ad malum, et per consequens nec peccatum. Appetitus sensitivus est, qui ex precedenti ymaginacione sequitur. Unde semper iste causatur ex ymaginacione et sensualitate vel percepcione ex sensu vel ymaginacione, et est posterior priorir6. Verbi gracia: moventur alicui genitalia eo non precogitante nec aliquid presenciente, quia est iuvenis recens; fit ibi appetitus naturalis, non sensitivus. Sed dum moventur ex ymaginacione vel previsione mulieris, tunc est appetitus sensitivus, qui causaturi- ex sensu exteriori, sc. visu, vel interiori sensu, sc. ymaginativa potencia. Appetitus autem racio- nalis est, qui consequitur apprehensionem racionis. Ex hiis patet, quod sensualitas est conpletive appetitusis sequens sensumi9 vel ymaginacionem, natus tendere in delectabile carnis,o. Et scito, quod appetitus sensitivus aliquando movetur ad obiectum non habitum. et dicitur ille motus desiderium; quandoque movetur ex obiecto presenti vel habito, et dicitur ille motus delectacio. Sed| quia I quandoque desiderium concomitatur spes de obiecto habendo et 104 B ex hoc obiectum iam habetur aliqualiter, licet non in re, tamen in 4o spe; et ideo quandoque eciam delectacio est in sensualitate, que non est circa obiectum presens in re, et hec est delectacio in- conpleta: et iuxta ista tres motus sunt sensualitatis, qui eciam 10 I 104 A 20 25 30 35 13) D: distinccione mentis I pessime. — 14) I: ab exstraccione D. — 15) D: parati — I male. — 16) D: pari I male. — 17) D: causantur I. — 18) D: appetens I. 19) D: secundum I pessime. — 20) I: carni D.

Strana 296
296 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXIV., 6.—7. sunt communes porcioni mentis, sc. desiderium, delectacio et de- lectacio inconpleta, sequens spem de obiecto non habito, et de- lectacio conpleta de obiecto habito. Est eciam quartus motus de- lectacionis, sequens cogitacionem de obiecto convenienti, qua quidem cogitacione obiectum aliquomodo habetur. Forte talis delectacio potest consequi solam apprehensionem obiecti, dato, quod non sit spes de illo consequendo; sed quia porcio mentis ad virtutem spiritualem pertinet, que est reflexiva super se, ideo non solum ipsa potest delectari in obiecto, sed potest reflecti super istam de- lectacionem consequentem cogitacionem suam de obiecto cum spe obtinendi illam sine spe, et in illa delectacione sibi conplacere et talis conplacencia reflexa dicitur consensus in delectacionem talis autem consensus in delectacionem talem respectu obiecti, quod est bonum delectabile sensualitati, formaliter inest porcioni inferiori, permissive tamen porcioni superiori, cuius est cohibere et regere porcionem inferiorem respectu talis obiecti; motus autem porcionis superioris dicitur motus consimilis predictis motibus,i, sed circa obiecta spiritualia, circa que cogitare, delectari et se re- flectere habet porcio mentis superior. §6.) Sed ut hec lucidius pateant, queritur, utrum racionis porcio superior sit distincta ab inferiori. Videtur, quod non. Nam 1 potencia non diversi ficatur per diversos habitus, sed porcio superior dicitur, prout bono sapiencie perficitur, inferior, prout dono 104 C sciencie, ut dicitur in littera. — In oppositum sic : quecumque sic se habent, quod aliquid est in uno, quod non est in altero illorum, illa distingwuntur. Sed secundum Augustinum 12° De Trinitate ca° 4° ymago Trinitatis est in superiori porcione et non in inferiori ; igitur distingwitur. Item: distingwuntur potencie per obiecta (ex 2° De anima), sed porcionis superioris obiectum est ens eternum, inferioris temporale, que distingwuntur plus, quam genere ; ergo et potencie distingwuntur. — Notandum hic, quod 1 porcio superior anime est tota pars mentis, ut includit tres potencias, in quantum respiciunt pro obiecto ens., eternum; porcio autem inferior est tota pars mentis, prout includit tres potencias, ut respiciunt in- mediate ens temporale. Et sic dicitur pars superior ab obiecto superiori, et pars inferior ab obiecto inferiori, quod directe et inmediate respicit. Tota autem mens dicitur, ut includit tres potencias et respicit totum ens pro obiecto; sub ente autem primum gradum superioritatis secundum dignitatem simpliciter tenet ens eternum, gradum inferioritatis simpli- citer tenet omne,s ens temporale et creatum. Ex quo patet, quod se- cundum respectum ad obiectum debet accipi gradus in ista triplici24 potencia porcionis superioris et inferioris, ut dicunt b. Thomas et Scotus. Secundum alios vero bene racionis porcio superior et inferion dicuntur distingwi non solum racione obiectorum, sed eciam racione mediorum, quia racio superior versatur circa aliquod temporale 10 65 20 25 30 35 40 21) D: om. I. — 22) I: om. D. — 23) D: omnes I. — 21) D: tripli I.

Strana 297
Utrum rationis portio superior sit distincta ab inferiori? 297 per raciones eternas, ut fornicacionem non esse faciendam, quia Deus prohibet et Deus ea offenditur, et eternaliter vult, ne quis fornicetur. Sed porcio mentis inferior versatur circa idem per I raciones temporales, ut fornicacionem non esse faciendam, quia 104D est inhonesta, quia proximus offenditur, scandalizatur, pena pro ea infligitur per iudicem secularem, vel penitencia gravis, et sic de ceteris circumstanciis sive racionibus temporaliter transeuntibus. Et scito, quod b. Thomas in Scripto et Scotus in Scripto tenet, quod porcio superior et inferior sunt tantum una potencia secundum substanciam, sed secundum habitum et actum habent distinctas raciones circa obiecta. Et patet, quod questio est vera; et negatur assumptum factum in contrarium. Unde et Magister dicit, quod humana mens non per essenciam, sed per officia ge- minatur. Dicit enim in textu: »nec eam, se mentem, nisi per officia geminamus.« 10 7.) Queritur, quid sit synderesis,5. Et innuit Magister in littera, quod est quedam voluntas anime naturalis, qua na- turaliter vult bonum. Pro quo sciendum, quod sicud racio in speculativis de- ducitur ab aliquibus principiis per se notis, sicud sunt 'omne totum quantitativum est maius sua parte‘; quecunque uni et eidem sunt eadem, inter se sunt eadem‘ et similia, quorum habitus intel- lectus dicitur, — ideo oportet, quod racio practica in practicis ab aliquibus principiis per se notis deducatur, sicud est nullum malum est faciendum‘ vel in omnibus est Deo obediendum' vel omne bonum est diligendum' et horum habitus synderesis dicitur. Unde 'synderesis‘ a racione practica distingwitur non sub- stancialiter, sed per habitum innatum. Nam synderesis habitum nominat tantum, vel saltim potenciam habitui innatam. Sicud ergo prima principia per intellectum apprehenduntur in speculativis, sic per synderesim apprehenditur bonitas in practicis, vel a nobis opera- bilibus; et hec vis convenienter scintilla dicitur, quia sicud scintilla est ill modicum quid evolans et modice virtutis, sic hec vis valde I exiliter et tenuiter vult bonum, nisi gracia adiuvet, ut dicit M a-105A gister in littera. Item: sicud non contingit in speculativis 35 intellectum errare circa cognicionem primorum principiorum, quin semper repugnet omni ei, quod contra principium dicitur, ita eciam non contingit errare in practicis principiis primis, et propter hoc dicitur; superior racionis scintilla, que synderesis est, extingwi non potest, sed semper repugnat omni ei, quod contra principia na- turaliter sibi tradita sit. Item scias, quod, sicud Aristoteles dicit 7° Ethicorum, racio in eligendis et fugiendis quibusdam syllogismis utitur; in syllogismo autem esse triplex consideracio secundum tres proposiciones, ex quarum duabus,s concluditur 25 30 40 20 25) D: sindirisis I. — 26) D: duarum I male. — 27) I: concluditur D.

Strana 298
298 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXV., 1.—3. tercia. Ita etiam contingit in proposito, dum tamen racio in ope- randis ex naturalibus principiis circa particularia iudicium assumit. Et quia naturalia principia iure ad synderesim pertinent, raciones autem magis appropriate ad opus pertinent et habitus, quibus racio superior et inferior disiunguntur, ideo synderesis in syllogismo maiorem ministrat, racio vero, cuius consideracio est de actu, mi- norem subsumit, sive sit racio superior sive inferior. Consideracio autem conclusionis elicite est consideracio, 7 consciencie: ideo con- sciencia ex premissis concludit. Verbi gracia: synderesis hanc maiorem ponit: omne malum est vitandum‘ racio superior hanc assumit: 'adulterium est malum, quia lege Dei prohibitum', sive racio inferior assumit istam : 'adulterium est malum, quia inhonestum et iniustum', consciencia concludit, quod adulterium est vitandum. 1 Et iste syllogismus denominatur a conclusione syllogismus ! con- 105 B sciencie. Et simili modo fit syllogismus penitencie sic arguendo: 'Omnis peccans debet puniri; sed Iudas est peccans, igitur debet puniri'; similiter in syllogismo confessionis sic arguendo: 'Omnis, qui peccat, debet Deo confiteri; sed ego sum peccans, igitur debeo Deo confiteri." 10 20 Ex iam dictis potest patere, qualiter differant lex naturalis, synderesis et consciencia; quia lex naturalis nominat ipsa principia iuris, synderesis vero nominat habitum eorum, sive potenciam cum habitu, consciencia vero nominat applicacionem quandam legis naturalis ad facienda per modum conclusionis etc. 25 Distinecio XXV. Am vero ad propositum redeamus,, sc. ad liberum arbitrium,... 30 35 1. Distinccio 25a, tractans de condicionibus liberi arbitrii, 1° continet, quod secundum philosophos liberum arbitrium est liberum de voluntate iudicium; 2° quod liberum arbitrium est solum futurorum, que possunt ab, ipso fieri vel non fieri; 3° quod liberum arbitrium aliter est in Deo, aliter in creaturis; 4° quod liberum arbitrium est in beatis, licet peccare non possunt: 5° quod in homine notantur quatuor status liberi arbitrii, sc. ante peccatum et post peccatum ante gracie reparacionem,, post reparacionem gracie ante confirmacionem, post glorie adepcionem ; 6° quod homo tripliciter liber sit; 7° quod liberum arbitrium non est in omnibus equaliter, quia unus est pronior alio ad bonum, similiter ad malum. 1) Codd.: verba sequentia om. D. — 2) D: a I. — 3) Codd.: et add. I.

Strana 299
Utrum voluntas sit nobilior intellectu? 299 2.) Unde4 versus: B notat, arbitrium quid sit, dicitque, quod ipsum Pertinet ad sola, quamvis non cuncta, futura. Et Deus est liber et sancti; sed modus alter5. in statu innocencie liber, in statu «lapsus ) liber, ing statu reparacionis libers, in statu glorie4 liber reparatus, lapsus, Factus homo, glorificatus Arbitrium quadrant, quod culpa prius viciabat, Quod cogi nequit et culpa penaque carens est. Liber tripliciter ex arbitrio fit, ut alters Ad mala fit pronus, ac ad bona pronior unus. 105 c §3. Dubitatur, utrum voluntas sit nobilior intellectu. Arguitur, quod non: potencia, que per aliam regulatur, est minus nobilis; sed voluntas per intellectum regulatur eo, quod nichil debet ac- ceptare, nisi quod racio recte iudicat acceptandum. Unde dicitur voluntas recta, dum est recte racioni conformis, et non recta, dum ab ea deviat. 2° sic: potencia magis limitata videtur esse minus nobilis; sed, voluntas est potencia magis limitata intellectu, eo, quod intellectus extendit se ad malum, et non ads ens, voluntas autem non sic, quia solum ad bonum. 3° sic: voluntas de se ceca est, sed intellectus videns; sed nobilius est universaliter visivum ceco, igitur ... In oppositum sic: voluntas illa premiat hominem finaliter; si bona fuerit, premiat beatitudine; si mala, dampnacione. Ergo cum Deus non iudicet hominem propter intellectum princi paliter, sed propter voluntatem, sequitur, quod eum punit vel premiat propter voluntatem principaliter, tamquam magis dignum. Sic, enim universaliter a recte iudicantibus pena vel premium datur maiori principaliter et non minori. 15 20 25 10 Circa istam questionem sunt opiniones: una dicitio, quod absolute et simpliciter intellectus est nobilior voluntate 1° racione obiecti formalis nobilioris, quod est ens in quantum ens, quod est nobilius quam obiectum voluntatis, sc. bonum, 1° racione prioritatis, 2° racione simplicitatis; 2° intellectus dicitur nobilior voluntate racione actus, a quo dependet actus voluntatis, et non e contra; modo independens ut huius modi) est dignius suo dependente. Et sunt pro ista opinione auctoritates: prima Philosophi 12° 105 D Methaphisice, in qua arguit maximam nobilitatem Dei racione 35 intellectus; 2a racio 4° Ethicorum c a° 8° dicens: »Intellectus »est optimum eorum, que in nobis sunt«; 3a Augustini contra Faustum dicens: »In omnibus actibus anime contemplacio pre- »cellit« : si ergo actus ipsius intellectus precellit actum voluntatis, ergo et intellectus precellit voluntatem. 30 4) D: om. I. — 5) D: aliter I. — 6) D: verba in o0 liber om. I. — 7) Codd. : verba sed intellectu in I errore iterata. — 8) D: om. 1. — 9) D: si 1. — 10) I: dicens D.

Strana 300
300 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXV., 3. — XXVI., 1. 10 15 I 106 A 25 30 35 40 Opposita opinio dicit, quod voluntas est absolute nobilior intellectu eo, quod habet in potencia sua actum ipsius intellectus eo, quod,1 in potencia sive potestate voluntatis est facere intel- lectum considerare vel cessare ab obiecto. Unde videtur esse sicud inperator super regem, ut dictum est in questione distinc- cionis inmediate precedentis, 2° ex eo, quia voluntas est liberior in exeundo in actum suum, quia potest velle, quando vult, sed intellectus non potest intelligere, quando vult; 3° ex eo, quod per voluntatem magis unitur homo cum optimo, quam per intellectum, cum voluntate facit se idem esse cum amato. Unde dicunt aliqui et bene, quod unio intellectus cum Deo est quasi unio ipsius visus cum visibili, sed unio per voluntatem est quasi per modum amplexus. Unde et sancti voluntati attribuunt vim uni- tivam et non intellectui; ex voluntate enim debet esse duorum vel plurium quasi unum cor et anima una. 4° ex eo, quod vo- luntatis actus nobiliori modo terminatur in obiecto. Nam intellectus terminatur ad obiectum per intelleccionem, ut aliquo modo est in intellectu, unde intelleccio est motus are,, ad animam, sed actus amoris terminatur ad ipsum obiectum, ut in se est. Totus enim motus voluntatis videtur ll incipere ab obiecto et redire in obiectum ; et constat, quod in isto reditu amor inmediacius attingit, quam intelleccio. — Sunt eciam auctoritates pro ista opinione: 1a An- selmi De conceptu Virginali, ubi voluntatem vocat reginam anime, attribuens sibi dominium tocius regni anime ; 2a est Bern- hardi De libero arbitrio' dicens : »Habet aliquid sane voluntas, »quocunque voluerit se vertere, racionem comitem et quodammodo »pedisequam.« Ecce hoc expresse sonat, quod voluntas est quasi domina, et racio quasi pedisequa: ergo voluntas nobilior. Quidquid sit de difficultatibus oppositis eligendum, videtur michi, quod racio est dignior voluntate racione regiminis : e contra voluntas est racione dignior racione libertatis, quoad acceptacionem, quod recta racio iudicat, sicud dictum est in questione pre- cedentis distinccionis; et sic mutuo se precellunt, sed ex diversis causis. Si autem queritur, que simpliciter est nobilior po- tencia, videtur michi, quod voluntas racione premii et racione libertatis, ut argutum est prima racione pro ista parte. Et iuxta hanc opinionem dicetur sic ad argumenta: ad primum negatur antecedens. Unde quamvis imperator regulatur per consiliarium, non tamen consiliarius est dignior imperatore. Ad secundum ne- gatur minor. Ad tercium negatur minor: sepe enim cecus dignior est vidente; consequenter ad alia argumenta Et ad auctoritates ad 1m de obiecto, cum dicitur: »Formalis racio obiecti intellectus »nobilior est«, negatur hoc; ad 2m, quamvis actus voluntatis de- pendet quodammodo ab actu intellectus, tamen, quia est ut dominus et finis ipsius actus intellectus, ideo est ipso nobilior, et non sim- 11) Codd.: habet add. I. — 12) Sic codd.

Strana 301
Voluntas ratione libertatis, ratio regiminis causa dignior est. 301 pliciter e contra. Ad auctoritatem Philosophi primam dicitur concedendo eam, sed per hoc non excluditur nobilitas voluntatis I Dei, quin sit tam nobilis ex sua liberrima voluntate, sicud ex suo 106 B nobilissimo intellectu. Ad 2am dicitur, quod intellectus est optimum in nobis, i. e. ipsa anima intelligens; vel si capitur ibi intellectus pro potencia intellectiva, tunc dicitur, quod est optimum in regendo nos. Ad auctoritatem Augustini dicitur: contemplacio cum de- lectacione precellit, in qua delectacione statim ponitur actus vo- luntatis, racione cuius contemplacio est accepta. 5 Distinecio XXVI. Ec est gracia operans et cooperans; ope, rans ... H 1. Distinccio 26a tractans de gracia, qua homo, si perstitisset, proficere debuit. Et 1° continet, quod duplex est gracia, sc. preveniens, que dicitur operans, que voluntatem preparat, ut fiat bona; altera cooperans, que voluntatem iam iuvat, ut proficiat. 2° quod voluntas est animi motus cogente nullo ad aliquid ad- mittendum, vel adipiscendum. 3° quod gracia prevenit bone vo- luntatis meritum. 4° quod gracia preveniens voluntatem et pre- parans est fides cum dileccione. 5° quod voluntas hominis quedam dona prevenit Dei, quia eam comitatur gracia adiuvans, in quibusdam prevenitur, quia eam prevenit gracia operans, sc. fides cum karitate. 6° quod fides solum est in eo, qui vult credere, cuius bonam vo- luntatem fides prevenit, non tempore, sed causa et natura. 7° quod bona voluntas sine karitate non est. 8° quod intellectus bonorum precedit concupiscenciam,, et ipsa delectacionem, que fit per fidem et karitatem, qua habita vere bona est voluntas, qua recte vivitur4, ipsaque fidei comes est, non prima. 9° quod graciam prevenientem et cooperantem in homine ll precedunt quedam bona, ex quibus I tamen vitam non meretur, nec graciam, qua iustificatur. 10° quod 106 c non negamus multa bona fieri ab homine per liberum arbitrium so ante graciam, qua iustificatur. 11° quod eadem gracia dicitur operans et cooperans, idemque donum, eadem virtus, sed propter eius diversos effectus diverse nominatur. 12° quod tria sunt genera bonorum: magna, media et minima; magna sunt virtutes, quibus homo bene utitur et male uti non potest, quia virtus est bonus usus mediorum, sive liberi arbitrii; media sunt potencie anime, sine quibus recte vivi non potest; minima sunt bona corporalia, 15 20 25 35 1) I: om. D. — 2) D: ad imitandum I. — 3) D: conpisenciam I male. — 4) D: in I inclarum. 20

Strana 302
302 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXVI., 2.—4. sine quibus recte vivi potest; mediis autem potest homo bene et male uti. Omnia dicta bona a Deo sunt. §2. Unde versus: 10 operans bonam voluntatem C rectum velle dat gracia preveniens te; gracia cooperans Altera post sequitur, volitum qua perficietur. bonam voluntatem gracia cooperanse aliter; voluntatem simpliciter Gracia non velle, sed velle bonum preit; hecque bonos gracia operans dileccione Est formata, fides; preit et facit; ista volentes dona i. e. gracia preveniens Prevenit; hincs per eam preventus homo; data quedam temporaliter bonam voluntatem Rectum velle fides causa preit; est simul, hora. voluntatem concupisco i. e.10 cum consensur Cogito rem bonam Cerno bonum primo, post velle volo volo tandem: Hoc est velle bonum, sed tale fides facit ipsum. i. e. gracia operans gracia cooperans Quod preit et sequitur, unum donum reputantur, Sed duplex actus duplex nomen facit eius. virtusi2 corporaliai2 potencie12 anime12 Est tibi forte bonum magnum, minimumi3, mediumve. I 106 D 20 25 30 3. Dubitatur, utrum graciai4 gratum faciens aliquid ponat in gratificato. Dicendum, quod sic: Nam! de non grato fieri gratum, vel de minus grato magis gratum, mutacionem in- portat et non aperte gratificantis Dei, quia in ipso ut Deo nulla potest fieri mutacio, ergo oportet, quod aperte gratificati; et hoc oportet vel ab ipso solum removendo, aut aliquid ponendo. Si removendo solum, ergo id, quod relinquitur de natura, per se sufficit ad merendum et ad gloriam, quod est hereticum; si po- nendo, tunc habetur intentum, quod gracia aliquid ponit; illud autem, quod gracia ponit, est aliquid creatum informans animam, quod oportet esse novam formam. Et quia Deus non potest esse forma alicuius, nisi exemplaris, ideo oportet graciam esse formam informantem animam ut subiectum. Nam sicud ad illuminacionem exteriorem alicuius corporis requiritur aliquid illuminans per modum efficientis et aliud per modum informantis, sicud sol vel radius efficientem illuminat aerem, lux autem causata est formaliter in aere: sic ad illuminacionem anime interiorem requiritur duplex lux: una per modum efficientis, que est increata, alia per modum forme inherentis, que est gracia creata ipsam animam perficiens et faciens gratam Deo: et huiusmodi gracia est accidens ipsius as anime, quod non potest aliqua pura creatura efficere, quamvis 15 5) I: om. D. — 6) I: operans D. — 7) D: forma I. — 8) D: hic I. — 9) I: suum D. — 10) D: om. I. — 11) D: sensu I. — 12) I: om. D. — 13) D: we- domini I. — 14) Codd.: in I iteratum.

Strana 303
Utrum gratia gratum faciens aliquid ponat in gratificato? 303 potest bene vel melius se ad illam recipiendam disponere auxilio Domini adiuvante. Actus autem sive primus effectus gracie est, ut acceptum faciat; accepcio autem per prius respicit animam, quam operacionem. Unde dicitur Genes. 4°, quod respexit Deus ad Abel et ad mu- nera eius, prius acceptans offerentem, lil quam eius munera. Et hinc est, quod nullum munus, nullus actus hominis est vite eterne meritorius, nisi ab anima processerit, que est accepta Domino per graciam gratum facientemio. Ista eciam gracia in novo homine dicitur esse una forma, quamvis dicitur esse plures gracie racione virtutum, quas gratas facit Deo in ipso homine. Et sic dicitur alia gracia demonia eiciendi, alia predicandi, alia contemplandi; sic enim est in naturalibus unus actus primus, qui est vivere ab uno principio, sc. anima, sed actus secundus, qui est operacio, est multiplex et a diversis potenciis. Ita vivere spirituale est ab uno principio, sc. gracia, sed operacio et mereri multiplex a diversis principiis, sc. virtutis. §4. Quomodo autem gracia dicitur multiplex et quid est, dixi in questione circa distinccionem 4am. Sed hici5 adhuc dico, quod gracia diversos effectus habet in nobis: primum effectum esse divinum: gracia enim dat quoddam esse divinum et spirituale; secundum effectum facit, sc. esse meritorium, quia sine gracia nichil est meritorium vite eterne; 3m effectum facit, sc. vitam beatam, ad quam per graciam pervenitur. — Sciendum eciam, quod in actibus gracie et voluntatis est quidam ordo, quia primum est opus interius, secundum opus exterius, quo voluntas conpletur. Et secundum hoc Augustinus videtur diversimode accipere graciam prevenientem et subsequentem, considerato ordine meriti: ad primum, quod subsequitur, nominat graciam prevenientem, que est principium,s merendi, graciam subsequentem ipsum habitum glorie, qui beatam efficit vitam in nobis. Unde dicit: »Liberum arbi- »trium de natura et gracia prevenit, ut vocemur, et subsequitur, »ut glorificemur.« Secundum vero ordinem actus interioris ad ex- teriorem nominat graciam prevenientem, que causat motum interi- orem racione voluntatis graciam subsequentem, que opus exterius 3s conplet. Unde dicit: »Prevenit voluntatem, ut bonum velit, sub- »sequitur, ut bonum perficiat« et sic procedit Magister in lit- tera per totum. Secundum vero ordinem cause, quod causat opus, ponit graciam prevenientem, que dat anime quoddam esse salubre et spirituale, et graciam subsequentem, que opus meritorium causat. Unde dicit, quod gracia prevenit, ut salvemur, subsequitur, ut sanati negociemur. Et primo modo gracia pertinet ad statum vite future.7. I 107A 10 15 20 25 30 I 107 B 40 15) I: hoc D. — 16) I: primum D. — 17) I: eterne etcetera etc. D. 20"

Strana 304
304 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXVII., 1.—4. Distinecio XXVII. Ic videndum est, quid sit virtus et, quid. actus ... 1. Distinccio 27a, ostendens, quid sit virtus, et quod non est a nobis effective. Et primo continet, quod virtus est bona qualitas mentis, qua recte vivitur, et qua nullus male utitur, et quam solus Deus in homine operatur. 2° quod quidam tradunt non inerudite virtutem esse bonam mentis qualitatem sive formam animi, que informat animam, que non est motus vel affectus animi, sed ea liberum arbitrium iuvatur, ut ad bonum moveatur et eri- gatur. 3° quod gracia non est actus, sed causat bonum actum cum libero arbitrio. Unde gracia, que est virtus, non est usus liberi arbitrii, sed ex ea pocius est usus liberi arbitrii; nec gracia est meritum, sed cum libero arbitrio ipsum facit. 4° quod per actum gracie meremur iustificacionem in presenti et vitam eternam in 15 futuro, et quod sine karitate nec credere, nec sperare meritum est vite. Karitas enim est Spiritus Sanctus, qui qualitates Il anime in- I 107 0 format et sanctificats. Et Magister in isto non tenetur, sicud dictum est in distinccione 17a primi libri, ubi dicit Ma- gister, quod karitas, qua diligimus Deum, non est aliud, quam Spiritus Sanctus. 5° habetur, quod licet aliqui dicunt bonos usus naturalium potenciarum esse virtutes, non tamen omnes, sed tantum- modo interiores, qui in mente sunt, exteriores vero, qui per corpus generantur, non virtutes esse dicunt, sed opera virtutum. 6° quod isti nichil aliud dicunt virtutes esse, quam affectus bonos mentis, vel motus mentis, quod Deus facit in homine, non homo. 7° quod predictarum duarum sentenciarum, sc. an virtutes sint habitus vel actus et usus naturalium virtutum, iudicium Magister relinquit lectoris examini diligentis. Notandum eciam, quod Magister superius non tenetur a quibusdam, ubi dicit, quod virtutes non sint, nisi boni usus et opera virtutum, quia secundum hoc in dor- mientibus non essent virtutes. 10 20 25 H 30 2. Pro iam dictis sunt hii versus: 35 virtutem i. e. qualitas animi D virtus format animum, solus Deus hanc dat; i. e.2 liberum meritorium Hec iuvat arbitrium, meriti producat ad actum. principaliter que est habitus Ergo fide vitam non, sed credendo mereris: Gracia nam meritum non est, tamen efficit ipsum. Quidam virtutes dicunt motus fore mentis. 3.) Queritur, utrum diffinicio virtutis, quam ponit Augu- stinus, sit bona. Et arguitur, quod non. Nam sequeretur, quod 1) I: om. D. — 2) D: om. I.

Strana 305
Utrum gratia et virtus sint idem? 305 puer existens in gracia esset virtuosus. Consequens contra Philo- sophum 1° Ethicorum. Sed consequencia probatur: Nam puer existens in gracia habet bonam qualitatem mentis, qua recte vivit eo, quod sine vicio vivit,, et sic de aliis particulis diffinicionis igitur consequencia bona. 2° sic: illa diffinicio virtutis est superflua, igitur mala. Antecedens probatur: Nam ] sufficit dicere 'virtus est bona qualitas mentis, qua recte vivitur. Dicendum, quod questio est vera. Unde in diffinicione tanguntur omnes cause virtutis: causa formalis tangitur in genere et differencia, cum dicitur 'bona qualitas'; materialis, cum dicitur 'mentis': ipsa enim est in mente, sicud forma in materia; causa finalis tangitur, cum dicitur 'qua recte vivitur'; causa efficiens, cum dicitur 'quam Deus dat', et condicio eius prestantissima, cum dicitur 'qua nullus male utitur‘. Ponit alibi eciam Augustinus, quod virtus est amor ordinis, et dicit: »Hec diffinicio, quamvis sit brevis, »est tamen sufficiens et bona.« Ad argumentum primum conceditur consequencia et negatur, quod consequens sit falsum; et cum dicitur 'est contra Aristotelem', stet hoc, nam et tota diffinicio est contra Aristotelem: nam negaret Aristoteles illam partem diffinicionis, sc. ‘quam solus Deus dat'; ipse enim dicit, quod sumus iusti, quando volumus, et operamur iusta, cum vo- lumus; modo illa particula 'quam solus Deus dat' ostendit, quod non habemus, quando volumus, sed quando Deus voluerit et vir- tutem dederit. 2° potest dici negando, quod sit contra Aristotelem ad in- tencionem eius, quia ipse vocat virtuosum ex operacionibus, qua- liter puer non est virtuosus eo, quod non operatur actualiter virtuose. Ad 2m dicitur, quod non sufficeret ita bene ad conpletam explica- cionem causarum et differenciarum, quamvis foret bona diffinicio formalis dicendo 'virtus est bona qualitas mentis, qua recte vivitur'. §4. Utrum gracia et virtus sint idem? Sciendum, quod aliqui dixerunt graciam et virtutem esse idem, sicut non potest daria subterfugium ex diffinicione virtutis, cum eciam gracia sit bona qualitas mentis, qua recte vivitur et qua nemo male utitur et quam solus Deus in homine operatur. Sed alii reprobant: Thomas et Petrus de Tharantasia lll hoc arguendo, quod tunc nunquam esset virtus sine gracia; 2° quod sicud virtutes multiplicantur, sic multiplicaretur gracia; 3° quod tunc nullus philo- sophorum gentilium fuisset virtuosus, quia nullus, ut huiusmodi, fuit in gracia, qua esset Deo gratus. Sed ista tria argumenta possunt concedi: nunquam enim, quoad primum, est vera humilitas sine gracia, nec vera iusticia aut alia quecunque virtus moralis; et sicud virtutes multiplicantur secundum actus suos, sic eciam gracia, quoad secundum ; et sicud aliquis facit bonum de genere, sed non virtuose exinde operatur, sic philosophi fecerunt bonum de genere 107 D 10 15 20 25 30 35 I 108 A 40 45 3) Codd.: existens in gracia add. D. — 1) D: dare I.

Strana 306
306 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXVII., 4.—5. 10 15 I 108 B 20 25 35 40 et habuerunt bonas consuetudines, sed non virtutes, et per con- sequens non fuerunt virtuosi. Et hoc quoad 3m. Sic enim adhuc vocamus hodie multos virtuosos, respicientes ad extrinseca opera, et tamen non scimus, an aliquis eorum sit virtuosus, quia forte est incontinens in occulto et per consequens intemperatus, inprudens, iniustus et sic secundum Philosophum ab omni virtute morali destitutus, cum secundum b. Augustinum in epistola ad Jeronimum et secundum Philosophum 6° Ethicorum, virtutes sunt sic coniuncte, quod, qui unam habet, omnes habet, et qui unam non habet, nullam habet. Unde ymaginandum est sic de virtute et consuetudine laudabili, sive de opere bono de genere, sicut de lumine et colore illuminato. Nam lumen est forma per se, sed color illuminatus dicit et illam formam, et colorem subtractum forme et utrumque illorum ordinatur ad alterum et quodammodo conpletur ex alterius presencia. Similiter intelligendum est de virtute et laudabili consuetudine, sive bono de genere; nam sicut color conpletur lumine, ut dicatur actu 1 color potens visum movere et sine lumine dicitur informis, sic bonum de genere vel consuetudo aput homines laudabilis est informis absque virtute vel gracia, quam Apostolus eciam vocat caritatem 1a Corinthiorum 13°, sine qua nec predicacio, nec elemosinacio, nec corporis in ignem posicio quidquam valet. Sic ergo patet, quod virtus, gracia et ca- ritas, qua homo vel creatura racionalis dicitur cara Deo, sunt idem; et iuxta hoc debet consequenter dici, quod omnis virtus moralis est qualitas infusa, quamvis non omne opus virtutis est qualitas infusa. Exemplum superius de lumine et colore illuminato Nam lumen infunditur, sed non color illuminatus, et patet veritas que- stionis. Ex qua ulterius patet, quod virtus est habitus, quia qualitas so infusa, cuius primus actus est informare subiectum, et illo modo virtus semper dicitur in actu. Alius est secundus actus virtutis, qui est operacio virtutis, et in hoc non est continue, quia quandoque est defectus ex parte subiecti vel voluntarius vel naturalis, sicut in pueris infirmosis, existentibus in gracia, et in dormientibus, tamen quantum est de se, semper virtus, ad actum illum inclinat. Et sciendum, quod b. Thomas in Scripto quest. 2a et Petrus de Tharantasia tenent, quod virtus non est gracia, nec gracia caritas. Sed Doctor sollempnis, Doctor subtilis, Ri- chardus de Media villa, Vilhelmus Okam et quam plures alii tenent oppositum, quibus consonat dictum superius in questione. §5. Utrum habens graciam possit mereri de condigno vitam eternam? Notandum, quod mereri restrictum ad bonum est creaturam racionalem facere aliquod premiabile, et antho- nomastice dicitur de premio vite eterne, sicut et illa dicitur antho- 45 5) I: post illum D.

Strana 307
Utrum habens gratiam possit mereri de condigno? 307 nomastice premium. Quando autem aliquis ex culpa reddit se dignum pena temporali, vel eterna, ll tunc dicitur demereri. Est enim duplex meritum, sc. de congruo et de condigno. De congruo, 108 C quando aliquis meretur de pura gracia premiantis, ut puta quando premians prevenit cooperando omne meritum merentis, ut bene sibi sit, et non, ut illi premianti aliquid bonitatis inde adcrescat, cum nullo tali labore indiget; ut si rex dederit peccunias operariis et omnia vite necessaria ad laborandum laborem, quo non indiget et in fine laboris graciose statuerit dare pro labore laborantibus hereditatem perpetuam. Tales laboratores dicuntur mereri dictam,1 hereditatem de congruo. Sed de condigno dicitur quis mereri, quando meretur de pura iusticia ab aliquo premiante, quod fit, quando premians non graciose coagit cum illo, iuvans ad sic me- rendum, vel quando fit meritum ad indigenciam premiantis, sit hoc, quod preaccipiat, vel simul quo accipiat, iuvamen vel premium pro labore, ut dominus temporalis vinee ducit operarios ad sui indigenciam, quas indiget cultura vinee, in fine dat premium con- venta [!] agricola vinee interim de propriis stipendiis; tunc enim do- minus vinee daret sibi stipendium in fine de rigore iusticie, sine titulo gracie. Vel, ut quibusdam videtur, de congruo mereri est, quando equalitas non invenitur inter meritum et premium, sed solum secundum liberalitatem dantis munus tribuitur, quod ipsum decet dares ; de condigno autem mereri est, ubi invenitur equalitas inter meritum et premium secundum rectam estimacionem. Ex quo patet 1°, quod homo habens graciam potest mereri de congruo vitam eternam, 2° iuxta opinionem quorundam dicitur, quod potest mereri de condigno non secundum equalitatem quanti- tatis, sed secundum equalitatem proporcionis. Ubi notandum, quod duplex est equalitas, sc. quantitatis et proporcionis; secundum equalitatem quantitatis ex actibus vir- tutum non meretur homo vitam eternam : non enim tam magnum est bonum in actu meritorio, quam magnum est premium glorie. Sed secundum equalitatem proporcionis homo meretur vitam ex condigno; non enim magis est Deo homini vitam eternam ex liber ali» tate tribuere, quam bonum actum meritorium exhibere. Qui ergo dicunt, quod non potest homo mereri vitam eternam de con- digno, attendunt equalitatem quantitatis; qui autem dicunt, quod homo potest mereri vitam eternam de condigno, attendunt equa- litatem proporcionis. — Pro quo sciendum, quod secundum Philosophum in Ethicorum duplex est iusticia, sc. comu- tativa et distributiva. Comutativa, que advertitur in contractibus, ut in empcione et vendicione, respicit quantitatis equalitatem, ut quantum accipit, tantum, sc. in valore, reddat. Iusticia vero dis- tributiva respicit equalitatem proporcionis; in reddicione autem premii ad merita magis servatur forma distribucionis, cum uni- 10 15 20 25 108 D 30 35 40 6) Codd.: in I inepte scriptum.

Strana 308
308 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXVII., 5. cuique secundum merita sua vel opera iustus distributor reddat. Sed redeundo, ad primam descripcionem mereri de condigno dicitur, quod non potest pura creatura de condigno mereri vitam eternam. Nam claudit contradiccionem creaturams quidquam mereri a Deo, nisi Deus premiet titulo gracie mixte cum iusticias: et eo ipso, quod sic, non meretur premium de condigno, ut patet ex descripcione mereri de condigno; igitur conclusio vera. Et patet, quomodo idem meritum potest esse respectu unius I premiantis de condigno, et respectu alterius ll de congruo, et per 109 A consequens iste due divisiones non distingwuntur ex opposito, sed quodammodo relative. Patet eciam, quod non sequitur: 'dignum est ex graciosa promissione Dei, quod Petrus pro dato merito habeat B premium ; ergo Petrus meretur B premium de congruo, igitur de condigno.' Condignitas enim excludit titulum gracie re- spectu premiantis et illum sensum pretendit Apostolus Ad Roman. 8° dicens: »Non sunt condigne passiones huius temporis »ad futuram gloriam, que revelabitur in nobis.« 3° patet, quomodo intelligitur illa consequens sentencia doctorum, quod non potest premiare Deus, nisi premiaverit ultra, nec punire condigne, nisi puniat citra. Illud enim condignum est in sentencia, ac si dicatur Deum non posse premiare, nisi premiaverit graciose, nec punire, nisi misericorditer puniat, quod est necessarium. 4° patet, quod Deus per graciam specialem prevenit omnem creaturam cooperacione gracie in agendo. Patet: sic inpossibile est creaturam procedere in esse creature, nisi ex gracia Dei eterna, qua vult totum genus creaturarum ad extra procederes tempore suo et ex gracia speciali creat istam creaturam, ut Apostolus addit gubernacionem con- tinuam et alia sequencia, ex quibus potest mereri in tantum, quod si homo vel alia creatura foret peccato turpitudinis a divino re- gimine, destitutai subito verteretur in nichilum, ut ostendit Au- gustinus 2°11 Super Genesim ad litteram 22°, ymmo si homo aliquid boni facit, pulsatur a Deo ad12 taliter faciendum. Ideo Deus tamquam spiritualisis fenerator prevenit omnem hominem, dans sibi pre manibus bona temporalia, quibus meretur, et plus a5 premii, quam de condigno meretur. Ideo dicit, Apostolus Ad Roman. 11° admirando I divinam preordinacionem et scienciam: I »O altitudo sapiencie et sciencie Dei« sequitur: »Quis prior dedit ei et 109 B »retribuetur illi?« Et sic intelligenda sunt dicta doctorum, qui dicunt Deum nichil aliud facere premiando merita hominum, quam facta propria cooperari. Nam omnis creatura in agendo non est nisi instrumentum Dei, cum quo Deus ex gracia operatur; ideo nulla creatura plus potest sibi ascribere laudis aliquod premium sine titulo gracie, quam potest laus artificii serre vel alteri instrumento 15 20 25 30 40 7) D: reddendo I. — 8) D: creaturarum I male. — 8) D: iusta I. — 9) D: regimen I male. — 10) D ex corr.; institutam I. — 11) I: 5° D. — 12) D: et I male. — 13) I: specialis D.

Strana 309
Quid sit mereri de condigno, quid de congruo? 309 artificis per artem regulantis ipsum ad opus, cum Deus arte sua eterna movet creaturam, ut suum organum, prout vult et quando vult ad quodlibet opus suum. Hoc considerans Ysaias divinitus c a° 10° ita dicit contra inaniter gloriantes de se ipsis : »Numquid gloriabitur »securis contra eum, qui secat ea, aut exaltabitur terra contra »eum, a quo attrahitur?« Et patet, quod inanes sunt casus, quibus causatur premium, a quo homo meretur a Deo de condigno. Deus enim separare illud a premio de congruo «non potest, cum non potest illud cognoscere eo, quod non potest esse. Patet eciam, quod idem meritum est de condigno, quoad hominem premiantem et solum de congruo, quoad Deum. Ex quo patet, quod meritum de congruo et de, condigno sese invicem consecuntur respectu di- versorum premiancium vel eciam premiorum. Nam servus domini civilis laborans ad indigenciam domini sui sine hoc, quod continue ab eo accipiat regimen essenciale, quoad vitam et motum, meretur ab eo premium de condigno, et illud premium meretur a Deo de I congruo, cum de ll tanto servit Deo, qui «non) indiget dicto servicio, sed semper prevenit dando continue homini plus mercedis, quam 109 C meretur vel mereri poterit de condigno Non enim potest mereri, nisi,4 sibi accidentale, utputa decimas, honorem et beatitudinem, 20 quibus omnibus est esse suo longe prestancior; gubernacio eciam hominis, qua preservatur homo a periculo anime et corporis, est prestancior, quam omnes divicie mundi, vel quidquid mercedis creatura potest sibi vel alteri conferre. Ex quo patet, quod inpossibile est creaturam mereri a Deo vel a creatura premium quodcunque, nisi a Deo mereatur illud premium de congruo, non de condigno. Patet ex hoc, quod claudit contradiccionem creaturam mereri pre- mium ab altera creatura, nisi eciam mereatur a Deo, cum oportet omne iuste datum dari a Deo inmediate vel instrumentaliter per instrumentum suum. Unde Apostolus ad Ephes. 6°: »Servi »obedite dominis non ad oculum servientes, quasi hominibus, sed »ut servi Christi, facientes voluntatem Dei ex animo, scientes, quod »unus quisque, quodcunque fecerit bonum, hoc percipiet a Domino.« Ex qua auctoritate patet, quod sicud nemo potest servire bene alicui, nisi serviat Deo, sicut nec potest premiari, nisi premietur a Deo. 10 15 25 30 35 Et ista dicta nunc de merito sufficianti5. Quidquid habes meriti preventrix gracia donat; Nil Deus in nobis preter sua dona coronat. 14) D: nec I. — 15) Codd.: etcetera add. D; duos versus sequentes D antea in marg. adscripsit, h. l. omisit.

Strana 310
310 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXVIII., 1.—5. Distinecio XXVIII. D vero inconcusse et incunctanter teneamus ... 1.) Ista est distinccio 28a, tractans de liberi arbiſtrii, in- 109 Dsufficiencia et condempnans tres errores, sc. Joviniani, Ma- nichei et Pelagii. Et est 1a conclusio, quod firmiter tenendum 5 est, quod liberum arbitrium sine gracia preveniente et iuvante non sufficit ad iusticiam et salutem, cuius oppositum dicunt heretici supradicti. 2a conclusio, quod licet habeamus liberum arbitrium, tamen semper divino auxilio indigemus, quia semper peccare pos- sumus; et possumus non peccare, saltim mortaliter. 2. Summa breviter continetur, in hoc versu: 10 E necat errores, hereses super arbitrio tres. 20 25 I 110 A 35 §3. Dubitatur, utrum homo per sola naturalia sine gracia possit bonum operari. Pro quo sciendum, quod quidam iudi- cantes de operacione liberi arbitrii, sicut de operacione rerum natu- ralium, dixerunt, quod sicut lapis de necessitate sua operacionem habet, ut eat deorsum, nisi inpediatur, ita eciam homo necessario suas operaciones exercet secundum congruenciam vel exigenciam alicuius nature existentis in eo. Et quia in homine duplex invenitur natura intellectualis, ex qua inest homini inclinacio ad appetendum honesta et per se desiderabilia, et alia sensitiva, secundum quam pronus est ad appetendum illa, que sunt desiderabilia secundum carnem vel secundum sensum, ideo ad hec respicientes heretic ex eadem radice hereses contrarias prodeuntes confinxerunt. Jovi- niani enim attendentes ad intellectualem naturam asserebant ho- minem de necessitate bonum operari et nunquam peccare; Ma- nichei autem respicientes ad naturam sensitivam, quam malam esse dicebant et a malo deo tenebrarum habere originem, dixerunt, quod homo de necessitate peccat, nec bonum facere potest, et sic utrique ill destruebant liberum arbitrium; sic enim homo non esset, liberi arbitrii et maxime in statu vie, nisi ad ipsum libere pertineret determinacio operis sui. Et ideo alii naturam liberi arbitrii servare volentes in alium errorem lapsi sunt, sc. Pelagiani, naturam secundum facultatem liberi arbitrii ampliantes in tantum, ut dicerent, quod liberum arbitrium de se non est determinatum ad aliquod opus, in quo bene dicunt; sed dicunt amplius, quod de se potest in opus meritorium, in quo errant, non attendentes, quod opus meritorium habet efficaciam sibi naturalem facultatem excedentem, in quantum efficax est ad consequendum illius premium, quod facultatem nature excedit, sc. vitam eternam. Et ideo liberum arbi- trium non potest in opus meritorium, nisi elevetur per habitum aliquem, qui facultatem nature excedit, qui dicitur gracia. Et ideo 15 40 1) D: arbi I. — 2) I: post summa D. — 3) D: est I.

Strana 311
Utrum homo per sola naturalia sine gratia possit bonum operari? 311 inter duas hereses tenentes medium secundum fidem katholicam dicimus, quod homo per liberum arbitrium potest facere bona de genere, ut dare elemosinam, orare et huiusmodi, et mala similiter, sed in opus meritorium non potest procedere sine habitu gracie vel dono. Quando tamen dicimus hominem per liberum arbitrium posse facere bona de genere, non excludimus divinam causanciam, sed concedimus4, quod Deus in omnibus operatur, ut causa principalissima tocius boni causati. Et patet, quod non potest homo per sola naturalia sine gracia Dei coadiuvante bonum meritorie i. e. ex gracia operari; et hinc dicebat Apostolus 1a Corinth. 15°: »Gracia »Dei sum id, quod sum.« Et 1a Corinth. 13°, ostendens magnam virtutem gracie, que est karitas, dicit, quod sine ea nichil prodest, sc. ad vitam glorie consequendam. Et alibi dicit, quod non sumus suffilcientes aliquid cogitare ex nobis, quasi ex nobis, sed sufficiencia nostra ex Deo est. Et hiis dictis secundum declaracionem iam dictam Joviniani, Manichei et Pelagiani contradicunt. §4. Utrum aliquis per solum liberum arbitrium possit peccatum vitare? Hic distingwunt quidam, quod peccatum vitare dupliciter accipitur: uno modo de peccato commisso resurgere, et isto modo nullus homo potest per solum liberum arbitrium vitare, nisi per graciam adiuvetur et liberetur. In hoc eciam erravit Pe- lagius. Alio modo contingit vitare peccatum, sc. novum non committere vel committendo vitare, et ibi sunt opiniones. Quidam dixerunt, quod homo post ruinam non potest vitare peccatum mortale per sola naturalia. Sed ante ruinam poterat; et ne videatur peccatum dare necessarium, dixerunt, quod homo in peccato existens potest vitare peccare, sc. hoc peccatum vel illud. Sed non sic de venialibus. Dixerunt eciam, quod homo in peccato mortali existens potest ad tempus vitare, ne in peccatum aliud cadat, non tamen dius; et verum est; de quibusdam peccatis mortalibus, sed non de omnibus, cum homo per ingratitudinem novam peccet. Nolle enim accipere graciam Dei per hanc horam, vel non se preparare per illam horam ad graciam, et iterum per aliam similiter, quis potest dicere, quin sic se habens secundum novum tempus peccet de novo? Et hinc est, quod durantes diu in peccato luxurie vel alio ad tantum se per ingratitudinem aggravantem difficultant, quod grave est eos a primo peccato resurgere, nisi magna Dei gracia et sanctorum auxilium subveniat, ut resurgant. §5. Et currunt circa istud factum multe questiones, ut utrum homo sine gracia potest inplere divina mandata; et dicitur so breviter, quod non, quia primum mandatum il est diligere Deum, 110 C et hoc non potest inpleri sine gracia, et per consequens nullum, nisi quoad execucionem operis, ut quod mali ad mandatum Dei descendunt ad infernum et dyaboli ex mandato Dei puniunt illos. Cum enim dicat Salvator Johannis 15°: »Qui habet mandata 10 110 B 20 25 30 35 4) Codd.: sed add. I. — 5) D: om. I.

Strana 312
312 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXVIII., 6. — XXIX., 4. 5 10 »mea, et servat ea, ille est, qui diligit me«, sc. meritorie; ideo oportet, quod mandata Dei servare est in gracia eius esse et per consequens non sine gracia potest quis inplere divina mandata. Et in isto erravit Pelagius, dicens, quod pers solum liberum arbitrium posset homo inplere divina mandata. §6. Utrum homo sine gracia possit temptacioni resistere? Si intelligitur semper de gracia gratum faciente, dicitur, quod sic. Potest enim aliquis luxuriosus resistere temptacioni temptanti ad periurium vel homicidium vel furtum; de dampnatis autem, qui per obstinacionem necessitantur ad peccandum, dicitur, quod temptacioni blasfemie ex supposicione finalis inpenitencie non possunt resistere, qui poterant, dum viabant. Distinecio XXIX. 15 20 I HOD Ost hec considerandum est, utrum homo ante, peccatum,... §1. Distinccio 29a, in qua Magister ostendit insufficien- ciam liberi arbitrii primi hominis sine gracia. Et 1° habetur in ea, quod homo ante peccatum eguit gracia; 2° quod Adam ante pec- catum habuit virtutes et karitatem, quas peccando amisit; 3° quod primus homo propter peccatum suum eiectus est de paradiso in istum locum miseriarum; 4° quod Deus modo irati loquens ad angelos de superbo, homine dixit: »Videte, ne forte sumat de ligno »vite« etc., quod si non, comedisset, inmortalitatem habuisset; 5° quod credendum est per ministerium angelorum in paradiso visibili igneam custodiam esse constitutam; 6° quod potuit fieri, ut Adam comederet semel de ligno vite, sed non est inmortalitatem assecutus, quia forte illud lignum eam non conferebat, nisi de eo sepius sumeretur. 2. Pro hiis, sunt isti versus: 30 F Adam stare poterat;, sed non meruisset, Gracia quin preiens sibi concomitansque daretur; amisit Virtutes habuits homo, quas peccando fugavit. de paradiso hominem Indignum ligno vite Deus eicit orto, tribulacio paradisum i. e.7 mistice i. e.s plenitudo sciencie Quem causa signi Cherubin custodit et ensis. in statu innocencie Stans homo de, ligno vite sumpsit, tamen inde Vivere non potuit, quia sumere sepero nequivit. 35 6) Codd.: et cetera etc add. D. — 1) D: om. I. — 2) D: superno I. — 3) Ex coni.; post quod D, post etc. I — 4) D: isto I. — 3) D: potera I. — 6) Codd.: in I errore iteratum. — 7) I: in D. — 8) I: om. D. — 9) D: di I. — 10) D: om. I.

Strana 313
Utrum homo ante peccatum gratiam habuerit? 31 3. Dubitaturii, utrum homo ante peccatum graciamio habuit. Aliqui dixerunt, quod non. Et auctoritates, que dicunt ho- minem habuisse virtutes, retorquent ad virtutes naturales, que fuerunt excellentissime, vocando eciam virtutes habitus et qualitates acquisitasi, per bonum usum circa operacionem moralem; ets dicunt illass nons habuisse hominem. Sed quia dicunt auctoritates quedam, quod habuerit karitatem, ideo dicunt alii magis communiter, quod Adam in principio creacionis non habuit graciam, sed postea ante peccatum habuit. Et ista opinio concordat cum opinione san- ctorum, qui dicunt res per successionem temporum creatas fuisse. Alii autem ponunt hominem fuisse creatum in gracia, et hoc con- sonat opinioni Augustini ponentis res simul fuisse creatas per- fectas in materia et in forma. Et quia in ista questione doctores mutuo contradicunt, igitur dormiat in pace. §4. Utrum opera hominis sint magis efficacia ad me- rendum post peccatum, quam ante? Dicendum, quod meritum in actu consistit, nec in actu quolibet, sed in actu gracia informato. Actus autem gracia informatus a voluntate procedit, il et ita oportet, quod meritum aliquid habeat a gracia, aliquid a voluntate et eciam aliquid ab obiecto, a quo speciem trahit. Unde ex hiis tribus efficacia merendi mensurari potest: quanto enim aliquis actus magis est voluntarius, tanto magis est meritorius. Et similiter: quanto ob- iectum est magis arduum, tanto actus est magis meritorius, ut semper intelligatur conparacio de uno ceteris paribus. Quod autem arduum augmentat racionem meriti, non habet ex difficultate laboris, sed ex bonitate: quanto aliquid est melius, tanto magis est supra vires operantis. Quia ergo homo secundum aliquos ante peccatum maiorem graciam habuisset secundum statum communem et promp- cioria fuisset voluntas, quam post peccatum, sequitur, quod opera sua fuissent magis efficacia ad merendum, dum circa idem ob- iectum operacio consideretur, quamvis homo post peccatum cum maiori difficultate operetur ; arduum enim non auget racionem meriti racione difficultatis. Aliqui autem dicunt, quod in statu innocencie secundum eos non esset maior gracia, quam post peccatum, nec maior voluntas, quoad conatum 4, licet esset maior, quoad effectum: non essent tunc opera magis efficacia ad meritum in merito essen- ciali, cum meritum secundum graciam mensuretur, sed quoad meritum accidentale; modo sunt magis efficacia propter difficultatem, quam patitur homo, non autem tunc. Et videtur michi, quod me- ritum unius post peccatum, sc. Domini nostris Jesu Christi, ex- celleret omnia,5 merita aliorum, quibus meruissent in statu inno- cencie vitam eternam. Ipse enim meruit exaltari super omnes ra- cionales ! creaturas et sic humanitas sua, quod de nulla humanitate et sic de nullo homine potuisset verum esse, ut ipse esset caput 111 B 10 15 1II A 20 25 30 35 40 11) D: dubititatur I errore. — 12) I: acquisitates D male. — 13) Codd.: in I ex corr. — 14) D: quonatum l. — 15) Codd.: in I errore iteratum.

Strana 314
314 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXX., 1.—3. 10 omnium tenens principatum, nec minuitur meritum vite militancium per difficultatem resistencie, sed magis augetur eo, quod in eadem causa fortiter excellencius agenti debet correspondere maius meritum. Et ergo Salvator dixit discipulis suis: »Contendite intrare per »angustam portam.« Et Philosophus dicit: »Virtus est circa »difficilia«, propter quod Dominus Jesus magnam1s difficultatem habuit per afflicciones genus humanum gravissimas redimendo. Unde magnam habuit fortitudinem, qui benivole subiit turpissimam et gravissimam mortem. Unde quasi continue suos discipulos hor- tabatur ad fortitudinem, que est circa terribilissimum et per con- sequens circa difficillimum, puta mortem. Unde Matth. 5° enu- merans octo virtutes, que,o arraliter beatificat, pro mercede, que ex virtutibus difficillimis resultat, subiunxit post persecucionem, que mortem machinatur: »gaudete et exultate, quoniam merces vestra copiosa est in celisi7." 15 Distinecio XXX. N superioribus insinuatum est, licet, exi parte,... 1. Ista est distinccio 30a, tractans de peccato, prout ab ipso primo parente transfusum est in posteros causaliter seu originaliter. Et 1° continet, quod peccatum et pena simul transeunt in posteros a primo parente et quod peccatum originale est culpa; 2° quod peccatum originale non est actus nec motus concupiscendi, sed fomes peccati, sc. concupiscencia vel concupiscibilitas, que dicitur lex membrorum sive langwor nature sive tirannus nature sive lex carnis, que est in membris nostris. 3° quod ex peccato 25 Ade actuali processit peccatum originale, quod ex voluntate primi I hominis ll seminatum est, ut in, illo esset et in omnes transiret; 4° quod illud solum est de veritate humane nature et solum re- HIC surget, quod a parentibus tractum est, quod sui multiplicacione sine additamento rei extrinsece auctum est. 5° quod caro, in quam 20 cibi transeunt, tamquam superflua in resurreccione deponetur. Et scito, quod Magister in ultimis duabus conclusionibus non tenetur. 2. Pro aliquibus iam dictis sunt hii versus: G natos cunctos de se scelus inquinat Ade; originales Hoc scelus est, cuius ab origine nomen habemus, qui dicebant nec esse penam neci culpam, peccatum. Quod contra quosdam nos asserimus fore culpama. 20 35 16) I: maximam D. — 17) Codd: etc. add. D. — 1) I: om. D. — 2) D: om. I. — 3) D: origine I male. — 4) Codd.: adhuc 6 versus huius distinccionis vide in versibus sequentis distinccionis in marg. add. D.

Strana 315
Utrum peccatum originale sit concupiscentia? 315 §3. Queritur, utrum peccatum originale sit concupiscencia. Et videtur, quod non. Nam concupiscencia post baptismum manet, sed peccatum originale non manet in baptizato: igitur questio falsa. — In oppositum est Magister in littera, dicens, quod peccatum originale non est actus, nec motus concupiscendi, sed fomes pec- cati, sc. concupiscencia. Notandum est, quod magna est difficultas circa peccatum originale. Pro quo sciendum, quod ista nomina defectus, pec- catum, vicium, culpa videntur idem signare, sed differenter. Nam defectus generaliter dicit carenciam alicuius perfeccionis, sive sit debita inesse, sive non; et ideo in omni creatura est defectus, et in solo Deo nullus defectus est, quia omnem habet perfeccionem sive formaliter sive essencialiter, ideo simpliciter perfectus est, ut dicit Commentator 5° Methaphisice ca' 'de perfecto' et concorditer omnis scriptura sacra cum doctoribus et philosophis. Peccatum autem acceptum large dicit carenciam perfeccionis debite inesse et sic fit peccatum in naturalibus et, in, moralibus,, ut carens membro debito corpori dicitur habere peccatum nature, et carens iusticia dicitur habere peccatum moris; et ideo peccatum originale potest esse et in naturalibus et in voluntariis. Vicium 20 autem dicit carenciam perfeccionis et rectitudinis debite, inesse, I in, appetitivis,. Unde vicium] ponitur in appetitu; sensitivos: motus 1ID enim primi sensuales racionem vicii habent. Culpa autem videtur dicere carenciam perfeccionis debite in volitivis tantum; defectus enim culpabilis ad voluntatem pertinet: interdum tamen, ymmo as frequenter, unum pro alio recipitur. Ulterius sciendum, quod tria sunt genera peccatorum : nam omne peccatum aut est originale aut actuale: et actuale duplex, quia mortale et veniale. Et de originali in presenti distinccione est difficultas, cum alii dicunt peccatum originale esse, concupis- cenciam, alii carenciam originalis iusticie. — Ubi notandum, quod concupiscencia potest accipi, ut est actus seu pronitas in appetitu sensitivo — et sic non pertinet ad peccatum originale, in quantum peccatum est, quia nullum illorum ut sic est peccatum. Vel concupiscencia potest accipi, prout est pronitas in appetitu racionali ad appetendum delectabilia inordinate et ad condelectandum appetitui sensitivo; et isto modo pertinet ut materiale ad peccatum originale, quia per carenciam iusticie originalis, que erat sicud frenum cohibens ipsam voluntatem ab inmoderata delectacione, cum ipsa non positive, sed privative sit prona ad appetendum et sic ad concupiscendum delectabilia inordinate, sicud explicat An- selmus De conceptu Virginalis ca° 4° de navi fracto gu- bernaculo et de equo, qui fracto freno dimittitur. Ex quo vult, quod peccatum originale formaliter est carencia originalis iusticie debite inesse, non tamen actu proprio, sed alieno, et sic est in45 10 15 30 35 40 5) D: appetita I. — 6) D: sensicio I. — 7) D: post peccatum I. — 8) D: ori- ginali I pessime.

Strana 316
316 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXX., 4. I 112A 10 15 20 25 30 I 112 B 35 40 iusticia privative loquendo secundum Anselmum ubi supra 27° c a° et De casu dyaboli 16° ca', ubi dicit, quod nichil aliud dicit, hoc peccatum, quam factam per inobedienciam Ade iusticie debite nuditatemi, per quam omnes sunt filii ire. Mate- rialiter autem lil dicit pronitatem appetitus racionalis et non con- cupiscenciam in parte inferiori ; ergo quod Magister dicit sicut et sancti sepe videntur dicere peccatum originale esse concupis- cenciam, non debet accipi secundum eius formale, sed quia est in concupiscencia, que est pronitas in parte superiori ipsius anime. Unde sicut in peccato actuali est aliquid materiale, sc. conversio ad bonum commutabile et aliquid formale, sc. aversio a bono in- commutabili, sic in peccato naturali sive originali aliquid est, per modum forme, sc. habitualis, aversio a bono incommutabili, que non est aliud, quam carencia debite iusticie, et aliud est per modum materie, sc. habitualis conversio virium sensitivarum ad sua de- lectabilia sine inperio racionis, que non est aliud, quam concupis- cencia; in duobus enim, sc. in adhesione voluntatis ad bonum in- commutabile et in obediencia virium inferiorum ad superiores, con- sistebat rectitudo humana in statu innocencie. Formaliter autem lo quendo peccatum originale est carencia vel defectus debite iusticie ; materialiter autem loquendo est concupiscencia, unde homo primus in sua origine duplicem accepit iusticiam; iusticiam, que dicitur ius ad beatitudinem celestem, 2° iusticiam, i. e. iurisdiccionem plenam ipsius racionis super vires sensitivas anime, ut sine omni rebellione ipsi anime obedirent. Cum ergo Adam peccavit, tunc prima iusticia se privavit et tunc statim corpus ab obediencia anime recessit et cepit ipsi anime rebellare. Unde carencia, prime iusticie dicitur proprie originale, quod in baptismo deletur, sed carencia secunde iusticie manet ut pena, que de se non est peccatum, sed est incitamentum sive fomes ad peccatum. Item sciendum, quod defectus originalis iusticie, que est homini in sua creacione collata, ex voluntate hominis accidit, sicud deducit Magister in littera per Augustinum. Et sicut illa iusticia nature donum fuit et fuisset in totam naturam humanam propagata, homine in statu innocencie persistente, ita eciam et privacio illius iusticie in naturam humanam totam producitur ab ipso Adam in omnes per propagacionem concupiscencialiter procreatos, non autem in Christum, qui sine concupiscencia processit ab ipso Adam. Et ex hiis trahitur, quod peccatum originale est culpa et est pena culpe et est causa culpe. §4.) Sed dubitatur, cum culpa sit defectus voluntarius, quo modo defectus originalis iusticie est voluntarius ita, quod parvuloi reputetur in culpam? Pro quo notandum, quod sicut est quoddam bonum, quod respicit naturam, quod omnibus, 9) Codd.: in I errore iteratum. — 10) D: nudicantem I. — 11) D: carencie I. 12) D: pro vinculo I pessime.

Strana 317
Cur defectus iustitiae parvulo reputetur in culpam? 317 habentibus naturam, datur, et aliud, quod respicit personam, ita est duplex culpa, sc. nature et persone. Ad culpam persone re- quiritur voluntas persone, sicud patet in peccato actuali. Ad culpam vero nature, qualis est originalis, sufficit voluntas in natura. Quia ergo originalis iusticia data fuit ipsi Ade, non pro ipso solum, sed quod erat singulis ex ipso propagandis data, cum ipse erat fons et origo totam naturam humanam continens, inde est, quod singuli per propagacionem concupiscencialem ab eo progeniti in natura radicitus sunt infecti. Sciendum, quod peccatum actuale in Adam precessit nostrum originale, sed nostrum originale precedit omne actuale nostrum et in Adam idem peccatum fuit actuale et originale; actuale ipsi Ade et originale respectu nostrorum peccatorum. Preterea sciendum, quod est quedam conparacio secundum ll maius et minus peccati originalis, mortalis et venialis. Nam peccatum mortale actuale ex eo, quod est privacio perfeccionis maxime necessarie, sc. gracie, et habet plurimum de voluntario, ideo est gravius. Peccatum vero veniale, in quantum habet plus de voluntario quam originale, dicitur gravius eo, sed in quantum est privacio minoris boni et minus necessarii quam peccatum originale, levius est eo. Unde habent se sicut excedens et excessa. Hec secundum Parisiensem. Et hinc ex parte sensus plus punitur veniale, sed ex parte dampni magis punitur originale. Ex iam dictis patet,3, quod peccatum originale formaliter secundum Anselmum est carencia originalis iusticie debite inesse, sed materialiter secundum Magistrum est con- cupiscencia, prout est pronitas in appetitu racionali ad appetendum delectabilia inordinata. Ex quo ulterius patet, quod questio prin- cipalis est vera. Tunc ad argumentum, cum arguitur: concupiscencia post baptismum manet: conceditur. Sed peccatum originale non manet in baptizato; primo conceditur hoc; cum infertur: ergo pec- catum originale non est concupiscencia: negatur consequencia, sicut non sequitur: 'spiritus Johannis post mortem manet, sed anima Johannis post mortem non manet: igitur spiritus Johannis non est anima Johannis.' 2° potest dici negando minorem: nam peccatum originale manet, quoad eius esse materiale, sed non quoad eius esse formale, quod est carencia originalis iusticie debite inesse. 3° propter grossiores potest distingwi secunda pars : Nam si intelligitur, quod non manet peccatum originale quovis modo, tunc negatur; si autem intelligitur, quod non manet, quoad eius esse formale, tunc conceditur. 10 112C 20 25 30 35 40 13) D: om. I. 21

Strana 318
318 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXXI., 1.—3. 112 D Distinccio XXXI. Unc superest investigare, qualiter, illud.... D 1. Distinccio 31a, tractans de originalis peccati tra- duccione. Et 1° continet, quod peccatum originale traducitur se- cundum carnem et non secundum animam, secundum Augu- stinum ad Valerianum. 2° quod caro, que concipitur in libidinosa concupiscencia, polluitur et corrumpitur, ex cuius con- tactu anima, cum infunditur, maculam contrahit, qua polluitur et fit rea, i. e. vicium concupiscencie, quod est originale peccatum, trahit et accipitur vicium concupiscencie omne, peccatum originale materialiter, ut supra dictum est, quia formaliter est solum privacio iusticie originalis cum debito habendi eam. 3° quod caro nec culpam habet habitualem, nec actum sed causam. Unde anima vicium concupiscencie non ex se habet, sed ex carne trahit. 4° quod pollucio libidinosa, quam trahit caro ex furore coitus parentum, est causa originalis peccati. 5° quod sicut prepucium manet in ipso genito a circumciso et palea in fructu, qui de purgato nascitur, tritico, ita mundatis parentibus in filiis remanet peccatum. 6° quod peccatum originale ideo dicitur originale, quia ex viciosa lege nostre originis, in qua concipimur, concupiscencia, sc. carnis, libidinosa traducitur. 7° quod noster conceptus non fit sine libidine et ideo nec sine peccato. 8° quod lege concepcionis traducitur originale peccatum, quia nisi corrupcio fieret in carne, anima ex carnis con- iunccione vicium concupiscencie non contraheret. 9° quod in con- cepto nondum animato transmitti peccatum dicitur, non quia pec- catum originale sit ibi, sed quia caro ibi contrahit illud, ex quo peccatum sit in anima, cum infunditur ipsi carni. 10° quod utrumque vocatur conceptus et cum caro propagatur et cum anima infunditur, I quod eciam aliquando dicitur nativitas, proprie ill tamen nativitas 113 A dicitur educcio4 in lucem. 10 15 20 25 2.) Super quibusdam sunt hii versus: 35 originales H culpe fomes est peccatum, quod in omnes fomes puros; Transit, qui genitos omnes facit ad mala pronos. voluntate Hoc ex hoc venit, quod Adam precepta reliquit; et causaliter i. e. ex Adam i. e. propago Posteritas Ade fit materialiter ex se, i. e. in resurreccione Unde nec aucta cibis caro surget tempore finis, 1) I: quo D. — 2) I: esse D. — 3) D: nasitur I. — 4) Codd.: in I errore iteratum. — 5) I: om. D. — 6) I: pueros D.

Strana 319
Utrum anima contrahat peccatum a carne infecta? 319 i. e. que est pars ipsius Ade Seds que per veram naturam venit ab Adam. i. e. feditas libidinis Fit caro per coitum viciatquero libido parentum sicut vinum per vas fetidum Carnem, post anima per carnem fit viciosa, filiorum- Nec prolis vicium tollit baptisma parentum. Nota, quod primi sex versus deserviunt precedenti di- stinccioni, sed ultimi tres continent presentis distinc- cionis conclusiones principales. 3. Dubitatur, utrum anima contrahat peccatum originale a carne infecta. Et videtur, quod non: nam omne agens est dignius paciente. Sed si corpus viciaret spiritum, ageret in ipsum et per consequens esset dignius ipso spiritu. — In oppositum sic: peccatum originale non causatur per actum deformem parvuli, quia alias esset sibi peccatum actuale et per consequens haberet usum liberi arbitrii, nec causatur a Deo, ne esset auctor vel actor peccati, nec 3° causatur ab Adam, quia si Adam per inpossibile esset an- nichilatus penitus, adhuc contraheret peccatum et modo ab ipso non contrahitur, quia ponitur esse beatus, nec anima existens in peccato infunditur: igitur videtur, quod anima contrahit peccatum a carne infecta. Item: peccatum contrahimus, in quantum sumus in Adam secundum racionem seminalem, secundum Augu- stinum, 4° super Genesim, hoc est secundum corpus, non secundum animam; anima enim non est ex traduce, ut supra dictum est, et Magister probat per auctoritates in littera. Igitur questio vera. Notandum, quod anima primi parentis per voluntatem 2s peccans causavit in carne quandam disposicionem morbidam trans- euntem in posteros, que disposicio dicitur fomes peccati, qui est in membris sicut quoddam pondus excitansi1 motus sensuales et inclinans animam ad condelectandum carni et per consequens reprimens a delectacionibus celestibus, iuxta illud Sapiencie 9°: »Corpus, quod, corrumpitur, aggravat animam.« 2° notandum, quod sicut caro primorum parentum fuit infecta illa qualitate morbida, ita seminata ex fervores libidine inficitur, que libido in actu propagandi inficit ipsum corpus. 3° quod in, instanti creacionis et infusionis et unionis ipsius anime ad corpus ipsa maculatur a carne. Ita14 licet maculacio carnis non sit culpa,5 formaliter, quia caro per se subiectum formale peccati esseis non potest, sed est in carne sequela culpe; est tamen occasio culpe in anima carni 10 15 20 13 B 30 35 7) D: om. I. — 8) Codd.: I in marg. add. sequentia: Hic non tenetur Ma- gister; patet ante in summa precedentis distinccionis, cui pertinent isti versus. Conf. distinct. XXX. ann. 4. — 9) D: Anselmum I. — 10) D: vincitque I. 11) D: excitatus I male. — 12) D: quid I. — 13) I: furore D. — — 14) I: quod add. D. — 15) D: copula I. — 16) I: om. D. 21

Strana 320
320 M J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXXI., 3. unita; infeccio enim talis est, qualis potest esse in carne, et ex ea contrahitur macula in anima, qualem nata est anima recipere, ut licet in carne non sit formaliter culpa, est tamen in anima. Exemplum ponitur de pomo mundo, quod fedatur manu recipientis. Unde dicit Doctor subtilis in Scripto, quod anima con- trahit peccatum mediante carne non ita, quod caro quasi per quandam qualitatem causatam in ea causet istud peccatum originale, sed ex hoc, quod caro seminatur et ex ipsa formatur corpus orga- nicum, cui infunditur anima constituens personam, que est filius Ade. Il Ista ergo persona, quia est filius naturalis Ade, ideo est debitrix iusticie originalis date ipsi Ade pro omnibus filiis suis et caret ea; ergo habet peccatum originale. Hec ille. Sed revera iste doctor, quamvis dicatur subtilis, tamen non dicit modum con- trahendi peccatum a carne. Unde dicit, quod ita est, sicut et vul- gares dicunt, quod quilibet nostrum est reus ex parte Ade. Sed quomodo contrahit anima peccatum, ibi difficultas posuit nidum17. Cum enim anima creatur, ut creditur, sine peccato, et caro sine anima eciam est sine peccato, unde ergo causaliter peccatum venit? Et exemplum Magistri de vase, quo vinum dulce acefitis, non videtur simile eo, quod vas fit acetosum prius, quam vinum in- funditur; non sic autem caro est prius criminosa, antequam anima infunditur, quia non potest in re irracionali esse peccatum, ut Magister met dicit in littera. Eciam cum dicit, quod con- trahitur originale peccatum ex libidinosa concupiscencia, si ita est, ergo tunc proles habet peccatum, cum parentesi, libidinose com- miscentur et per consequens prius peccatum originale efficitur, quam anima carni unitur. Et ad hoc videtur sonare dictum Pro- phete dicentis: »In iniquitatibus conceptus sum et in peccatis »concepit me mater mea.« Eciam si omne peccatum originale est ab ipsis primis parentibus, tunc ipsi primi parentes nunc faciunt peccata originalia et cum ponuntur esse beati in patria, sequitur, quod ibi existentes faciunt multa peccata. Item: cum nemo preter Deum unit animam carni in primo instanti creacionis sue, videtur, quod non ex illa unione anima posset peccatum contrahere, ne Deus foret causa peccati originalis. Et si ex unione carnis cor- I 113 D rupte peccatum contrahitur, pono per possibile, quod Deus spiritum S. Petri,o uniat carni Jude, quo dato quero, utrum spiritus Petri contraxit peccatum ex illa unione vel non? Si contraxit, et non facit aliquis causaliter illam unionem effective, nisi Deus, sequitur, quod causat effective et peccatum ex illa unione resultans, et sequitur ut prius inconveniens. Si vero non contraxit spiritus Petri peccatum ex unione carnis Jude, videtur sequi, quod nullus spi- ritus contrahat peccatum originale ex carnis unione, quia ex quo spiritus Petri non contrahit ex carne plus corrupta et magis cri- I 113C 15 20 25 30 40 17) I: mundum D pessime. — 18) Sic codd. — 19) Codd.: in I inepte scriptum. 2°) D: Perti I errore.

Strana 321
Anima sine peccato creatur, caro habet culpam in parente. 321 minosa, quia eternaliter dampnanda, videtur, quod nec aliqua alia anima. Consequencia videtur tenere,, a maiori: si enim plus cor- ruptum non inficit, nec minus inficiet, semper intelligendo ceteris paribus. Ad 1m conceditur, quod anima sine peccato creatur, quia munda et bona naturali bonitate, ut dicit Magister in sequenti distinccione, et conceditur, quod caro, dum est sine anima, quod tunc est sine actuali culpa, habet tamen culpam in parente secundum racionem seminalem per concupiscenciam propagatam et tunc ex coniunccione anime cum carne contrahitur peccatum personale sic, quod persona, que est proles, est actualiter in pec- cato originali. Et tunc exemplum Magistri videtur sic esse ad pro- positum, quod vas quodammodo dispositive est acetosum, etsi non formaliter ipsi insit acetositas, sic caro etsi formaliter sine anima non habeat in se peccatum, est tamen dispositive infectiva ipsius anime. Et consequenter cum arguitur: si contrahitur originale peccatum ex libidinosa concupiscencia, tune proles habet peccatum, cum parentes commiscentur. Conceditur, quod habet secundum racionem Ill seminalem, ymmo habet in Adam, cum omnes in Adam peccaverunt, propinquius tamen habet in commixtione inmediatorum parentum, sicut habet propinquius in illis esse; et consequenter conceditur, quod prius peccatum originale efficitur secundum ra- cionem seminalem, quam anima corpori unitur. Et cum ulterius arguitur: 'Si omne peccatum originale est ab ipsis primis parentibus, tunc ipsi primi parentes nunc faciunt peccata originalia', dicitur negando consequenciam, quamvis conceditur, quod faciunt peccata originalia; nec exinde sequitur, quod nunc peccant, sicut non sequitur: Deus facit cursum vel leccionem, igitur Deus currit vel legit.' Sic eciam non sequitur: 'Adam facit vel causat peccatum originale Petri vel Johannis, igitur peccat peccato originali.' Tunc ultra cum arguitur: Nemo preter Deum unit animam carni in primo instanti creacionis sue, intelligendo de unione, effectiva‘: conceditur; et negatur, quod ex illa unione anima non posset peccatum contrahere; et cum infertur: Deus est causa mali' primo negatur consequencia ex eo, quod illa unio non de per se est causa peccati. 2° posset dici, quod Deus esset causa mali non sub racione mali, sed prout malum est occasionaliter bonum, sicut peccatum occasionaliter dicitur esse felix, dicente b. Gregorio: »O culpa,s nimium 4 beata.« Tunc ad casum ultimum: forte non est admittendus, cum repugnat spiritui Petri in perpetuum beati- ficato uniri carni Jude in perpetuum dampnate, et repugnat spi- ritui Petri maculari propter graciam confirmacionis. Admisso tamen casu dicitur, quod non contraheret peccatum spiritus Petri ex unione, et tunc negatur consequencia; et quando arguitur, quia 114 B 10 15 114 A 25 30 35 40 21) D: teneri I. — 22) D: unioni I. — 23) D: culta I. — 24) Ex coni.: Codd. minimum habent.

Strana 322
322 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXXI., 4.— XXXII., 3. 5 si non contrahit ex carne magis corrupta, a forciori nec ex minus corrupta, diceretur ibi, quod verum esset, si spiritus Petri esset capax peccati; modo non est propter graciam confirmacionis. Sed ut veritatem fatear, in casu huiusmodi nescio certitudinaliter, quid fieret. Et patet veritas questionis,5. Distinecio XXXII. 10 15 20 I 14C Uoniam supra dictum est peccatum originale... . s 1. Ista est distinccio 32a, tractans de remissione peccati originalis. Et primo continet, quod per baptismum peccatum originale deletur, quoad culpam, et debilitatur, quoad virium con- cupiscenciam. 2° quod quidam probabiliter dicunt, quod sicut in baptismo anima a culpa purgatur, sic eciam et caro a contagione. 3° quod alii dicunt tantum animam in baptismo purgari, carnem vero ab illa feditate non mundari. 4° sicut anime scelus carnem corrumpit, sic e converso caro animam corrumpit. 5° quod con- cupiscencia, que ante baptismum est culpa et pena, remanens post baptismum est solum pena et ut sic est a Deo, sed in quantum culpa, habet dyabolum vel hominem auctorem. 6° quod peccatum originale dicitur necessarium, quia vitari non potest, et dicitur vo- luntarium, quia ex voluntate primi hominis processit. 7° quod ex altitudine iudiciorum Dei provenit, quod animam, quam sine macula creavit, corpori infecto unit, a quo maculam dampnabilem contrahit et ipsam dampnari prescit. 8° quod anima non omnino talis est, qualis creata est, quia bonitatem naturalem non amittens penitus viciatam habet, quia Deus il creat mundam et statim fit sordida. 9° quod racionabiliter videtur pluribus, quod una anima in na- turalibus sit subtilior alia, quia ad, intelligendum et memorandum habilior, sicut in angelis constat esse. 10° quod licet quedam anime in naturalibus donis pre aliis polleant, tamen ante baptismum a corpore discedentes parem penam habent, et post baptismum statim equalem coronam sorciuntur. 30 2.) Super quibusdam horum sunt hii versus: peccatum originale debilitatur I per baptisma fomes cessat, quia culpa ut dominari non tantum valeat quoad esse formale Non est ulterius, eciam quia vis minor eius. 25) Codd.: et cetera add. D. — 1) I: om. D. — 2) D: a I.

Strana 323
Utrum peccatum originale remittatur in baptismo? 323 Fit quoque tunc anima pers aquam, simul et caro munda. primum propter hoc Carnem corrumpit anime scelus. Unde modo fit, animam Ut caro corrupta corrumpat eam vice versa. potest, originale: et sic est necessarium originale Nemo quit innatum vitare scelus, tamen ipsum quia est voluntarium Esse voluntatis dice primi velle parentis. Dic animam talem non esse per omnia, qualem creatur; munda Hanc creat omnipotens, quia fit bona, sordida mox est alia anime; Uni per dona nature preminet una. §3.) Queritur, utrum peccatum originale remittatur in baptismo. Videtur, quod non : primo, quia causa peccati inmediata, puta unio anime ad carnem concupiscencialiter seminatam, manet, ergo et peccatum. 2° quia culpa non remittitur, nisi iusticia op- posita restituatur. Sed iusticia originalis in baptismo non restituitur, igitur nec culpa deletur. Consequencia nota est ex condicione op- positorum et minor probatur: nam inmortalitas non restituitur, nec omnimoda obediencia virium. — In oppositum est Magister in littera. Et probatur sic: Non potest aliquis esse simul filius gracie et filius ire secundum presentem iusticiam. Sed per ori- I ginale peccatum nascuntur filii ire, secundum illud Ephes. 2° : 114 D »Eramus natura filii ire, per baptismum autem regeneramur filii 20 »gracie«, igitur per remissionem peccati originalis in baptismo. Notandum, quod in peccato originali, ut dictum est in questione circa 30am distinccionem, sunt duo, sc. materiale et formale: materiale concupiscencia, formale vero privacio vel carencia debite iusticie, cui gracia opponitur secundum se, non autem opponitur concupiscencie. Unde gracia non patitur secum iusticie carenciam, sed patitur secum concupiscenciam, cui non opponitur, nisi secundum effectum, in quantum inclinat ad oppo- situm eius, ad quod inclinat concupiscencia. Quia ergo in baptismo datur gracia, ideo remittitur originalis culpa quoad id, quod est formale. Unde desinit esse penitus culpa, sed non desinit penitus esse concupiscencia. Gracia ergo gratum faciens non stat cum peccato originali in eodem homine simul. Sed diceret aliquis: peccatum originale dicit privacionem op- positam originali iusticie, que differt a gracia gratumfaciente, ergo videtur, quod cum ea possit stare. Ibi sciendum, quod carencia originalis iusticie racionem peccati non habet, nisi secundum, quod disiungit ab ultimo fine naturam, que apta nata est coniungi, ad quem coniungebat originalis iusticia; gracia autem gratum faciens, 15 25 30 35 10 3) D: para I. — 4) D: qua I. — 5) I: om. D. — 6) D: dicit I. — 7) I: om. D.

Strana 324
324 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXXII., 4.—6. 15 20 25 30 I 115 B 40 licet non sit formaliter originalis iusticia, continet eam tamen vir- tualiter quantum ad hoc, quod perfeccius coniungit ultimo fini, quam originalis iusticia, ideo gracia tollit peccatum originale quantum ad hoc, quod disiungebat ab ultimo fine. Cum ergo in baptismo non ponenti obicem gracia gratumfaciens conferturio, tunc carencia originalis iusticie remittitur et concupiscencia remanenss mitigatur. Et patet, quod questio est vera. Ad 1am racionem, dicitur, quod unio est causa originalis I peccati in fieri, lll sed non in facto esse et ideo potest tolli pec- 115 A catum unione remanente. 2° dicitur, quod illa unio non est causa coeva sive sufficiens peccati: posset enim Deus per infusionem gracie inpedire contraccionem peccati originalis in ipsa unione ad carnem, sicud pie posset credi de matre Christi gloriosa. Ad 2am concessa maiore negatur minor et dicitur: quod iusticia originalis restituitur quoad suum effectum, sc. quoad coniungere ultimo fini: cum enim gracia datur, statim sequitur iusta coniunccio anime cum ultimo fine, sicut peccati originalis effectus erat disiunccio ab ultimo fine. 4. Utrum peccatum originale sit a Deo? Dicendum, quod in «peccato) originali consideratur racio culpe et racio pene: originale racionem culpe habet, in quantum ex voluntate inordinata primi hominis effectus huiusmodi est secutus. Unde sicut peccatum actuale Ade, per quod voluntas deordinata est, Deum non habet auctorem, ita a Deo non est secutus defectus, in quantum habet racionem, culpe. Si autem consideretur, in quantum deficit ab aliqua perfeccione, sic habet racionem pene, cuius Deus est causa. — Et nota, quod non omnis pene eodem modo Deus est causaio ; quedam enim pena est per infliccionem alicuius contrarii affligentis vel corrumpentis, et talis pena est a Deo agente, a quo est omnis accio et passio, secundum quod est in melius ordinata. Omnis autem pena, cum iusta sit, que a Deo infligitur, patet, quod omnis talis est bona; quedam vero pena est, que consistit in ablacione vel defectu, ut est subtraccio gracie: hec pena a Deo est non quidem agente aliquid, sed pocius non influente talem perfeccionem, quia in ipso est influere vel non influere. Fomes ergo, secundum quod pena, non dicit aliquam penam inflictam, quia non supponit aliquid positive in homine, sed in solo defectu consistit. Ex hoc enim fomes vel concupiscencia inordinate inclinat, quia subtractum est vinculum originalis iusticie, quod vires inferiores tenebat sub obediencia racionis; et secundum hoc Deus dicitur esse; causa huius pene, in quantum originalem iusticiam non confert homini nato, quam primo homini creato contulerat. 5.) Utrum Deus debeat animam infundere corpori, a quo maculam trahit? Et videtur, quod non ; nam stultus videtur artifex, qui aliquid faceret sciens, quod ad illum finem, quem pretendit, 8) D: renanens I. — 9) D: om. I. — 10) Codd.: in I inepte scriptum.

Strana 325
Utrum anima maculetur in instanti sue infusionis? 325 non veniret. Sed Deus creando animam mundam facit eam ad hoc, ut sit perpetue munda, et scit, quod non erit sic munda, cum prescit eam dampnari; igitur videtur, quod non debeat creare animam et eam corpori infundere, a quo maculam trahit. — In oppositum est redargucio illa Matth. 20° : »Serve nequam, an oculus tuus »est nequam, quia ego bonus sum? An non licet michi facere, »quod volo?« Sciendum, quod Philosophus dicit, quod bonum gentis est divinius, i. e. melius, quam bonum unius, hominis; simul bonum universi, quam unius partis. Similiter defectus redundans in totum universum deterior est, quam defectus unius partis; ideo maius bonum est magis amandum et deterior defectus plus vitandus. Si ergo Deus cessaret ab infusione animarum, redundaret in de- fectum universi, sc. quodi2 subtraheretur abis aliqua natura de universo !l vel alicui parcium universi subtraheretur sua perfeccio naturalis, secundum quam unumquodque est natum suum simile 115 C generare. In infeccione vero animarum corporibus fedis est malum partis solum, nec hoc est tantum malum, quin sit maius bonum hominis annexum; et ideo non debet Deus cessare ab animarum infusione propter maculam, que contrahitur. §6. Utrum anima maculetur in instanti sue infusionis? Dicitur, quod sic. Cum enim sit privacio boni, duplex est privacio, sicut et duplex est bonum. Quedam est privacio enim boni habiti, quedam vero non habiti, sed debiti habere, sicud in illo, qui prius vidit et postea excecatur, et in illo, qui cecus est a nativitate. Sic duplex est privacio spiritualis secundum duplex genus boni et duplex genus peccati. Namque peccatum actuale saltim, quo pec- catur post innocenciam baptismalem, est privacio boni iam habiti; et quia non potest idem simul ab eodem secundum idem haberi et non haberi, ideo non potest creatura racionalis in primo instanti sue creacionis peccare. Si enim tunc peccaret, tunc statim primum peccatum eius actuale esset et bono habito1o ipsam privaret; et quia ante primum instans nullum bonum habuit, quia nondum extitit, igitur nullo bono habito ipsam privaret, quod inplicat manifeste inpossibile : peccatum vero originale est privacio boni debiti habere, sed nunquam habiti, et ideo potest esse in primo instanti sue creacionis in peccato originali, in quo instanti debuit habere ori- ginalem iusticiam, i. e. ius ad beatitudinem, et ius, i. e. iuris- diccionem, super omnes vires inferiores; modo in primo instanti privatur illa iusticia, non tamen ex | creacione, sed ex eo, cui in- funditur in creando. Sed videtur, quod illa macula non debet anime inputari et per consequens mortuo parvulo sine baptismo iniuria fieret sibi, si dampnaretur. Sciendum, quod culpam alicui inputari dupliciter contingit: vel ad obligacionem pene sensus vel ad obligacionem pene dampni. 10 20 25 30 35 I 115 D 11) D: huius I. — 12) I: quia D. — 13) I: om. D.

Strana 326
326 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXXIII., 1.—3. 10 15 Ad obligacionem ergo pene sensus non debet inputari, nisi culpa ex actu proprio; sed ad obligacionem pene dampni potest inputari culpa facta ex actu alieno. Quod enim caret aliqua perfeccione, que requiritur ad aliquid obtinendum, debet eciam carerei4 illo obtinendo Unde cum parvuli careant originali iusticia, que re- quiritur ad Dei visionem, debent eciam carere Dei visione. In hoc autem, quod utroque carent, sc. originali iusticia et Dei visione, nulla fit eis iniuria ex parte Dei Nam neutrum ex principiis nature habent: iusticia enim originalis Ade ex gracia fuit data super prin- cipia naturalia, quam per suam amisit ingratitudinem; unde cum ex gracia esset illa iusticia, nulla iniuria fit posteris, si non redditur eis iusticia ab Adam perdita. Visio eciam Dei debetur nature per- fecte per graciam; unde nulla fit iniuria nature, si ea careat non habens graciam. Et quis dampnatus potest vere dicere, quod sibi facta est iniuria? Si enim vere diceret, tunc vere, quod ei deberetur, illo privari se diceret et per consequens Deus in perpetuum illud ei non restituens iniustus iudex fieret. Consequens inpossibile, cum ipse sit iusticia reddens unicuique pro dato tempore, quod debet esse suum15. 20 Distinecio XXXIII. 116 A 25 30 35 Redictis adiciendum est, an peccata, preceden, cium ... §1. Ista IlI est, distinccio 33a, tractans, utrum peccata proximorum parentum transeant in genitam prolem. Et 1° continet, quod peccata proximorum parentum non inputantur parvulis, nec eciam, actuale primi parentis, sed solum originale. 2° quod in parvulis est tantummodo originale, quod interdum per pluralem numerum designatur. 3° quod parvuli, qui pro solo originali damp- nabuntur, nullam penam sencient, nisi quod visiones Dei in per- petuum carebunt. 4° quod quidam putant peccatum Ade fuisse gravissimum ceteris peccatis primo ex eo, quia in eo piura simul peccata fuerunt, secundo ex eo, quia in loco et in habitu tante felicitatis est admissum, tercio ex eo, quod magis nocuit, quia totum genus humanum viciavit. 5° habetur, quod credendum est primos parentes per penitenciams veniam meruisse. 6° quod Deus dicitur reddere peccata, i. e. penam pro peccatis, patrum in filios usque in terciam et quartam generacionem, quia ipsos patres in peccatis imitantur. 7° quod patres ideo specialiter nominat, quia filii solent patres, quos precipue diligunt, in sceleribus imitari. 14) D: carerent I. — 15) Codd.: et cetera. Sequitur distinccio 33 etc. add. D. — 1) I: om. D. — 2) Lomb.: preceden I, om. D. — 3) D: om. I. — 4) D: et I. — 5) D: visioni I. — 6) D: misericordiam I male.

Strana 327
Utrum peccata parentum transeant in parvulos? 327 8° quod mistice intelligendum dicunt esse illud Exodi 20°: »Ego »sum Deus fortis, zelotes, visitans iniquitates patrum in filios »usque in terciam et quartam generacionem« ita, quod primus motus suggestionis dicitur pater, consensus delectacionis dicitur filius, operis perpetracio dicitur nepos et gloriacio in perpetracione operis, pronepos dicitur; et hec dicitur quarta generacio, quia in quarto gradu a primo motu, qui est quasi pater, enumeratur. §2.) Super quibus sunt hii versus: K non cuiusquam, nisi solius scelus Ade, Obligat et dampnat puerum, quem non aqua mundat; Isque suus tantum ] dolor est non cernere trinum. Crimen, quod fecit Adam, nos dampnificavit Non, quia sit gravius, sed ob hoc, quods eramus Nos in eo; veniam meruit tamen ipse dolendo. Pro patre punitur, qui facta patris comitatur; Nec patris acta luit, sed que forma patris egit. i. e., propter intellectum dicitur, Punitur causa signi generacio quarta. §3. Dubitatur, utrum peccata parentum proximorum trans- eant in parvulos. Et videtur, quod sic. Nam pena infligitur parvulis propter peccata parentum proximorum eo, quod secundum b. Augu- stinum in Sermone de castitate coniugali propter incontinenciam parentum nascuntur filii ceci, claudi, gibbosi, epi- lenticiio et demoniosi; sed non fit ex peccato eorum proprio, sed parentum: igitur questio vera. — In oppositum est Magister in littera. Notandumii, quod parens et proles in natura conveniunt, sed in persona et voluntate distingwuntur. Et quia parens proli communicat naturam, et ideo eciam defectus naturales communicat, quia vero non communicat personam et principaliter quoad spiritum, in quo consistit principaliter personalitas, ideo eciam non com- municat bonum accidentale anime, nec peccatum actuale. Non enim musicus musicum generat, nec insipiens insipientem. Sed tamen a parte corporis quandoque communicat, ut podagricus podagricum generat. Et quia originale peccatum est defectus na- turalis, quia ab origine nature trahitur, peccatum autem actuale, quod comittitur ex propria voluntate, defectus est personalis, ideo a parente in prolem transmittitur peccatum originale et non actuale. Et si queratur, quomodo peccatum Ade transmitti potuit in prolem, potest dici, quod peccatum Ade non tantum fuit personale, ymmo 40 naturale. Eo enim, quod in persona eius fuit tota natura integra cum potestate servandi illam Il integritatem, peccatum illud, quod I personam corrumpit, corrumpit eciam naturam. Peccatum vero 116 C 116 B 15 20 25 30 35 10 7) Codd.: dicitur add. I. — 8) Sic codd.: verbum formae —desideratur. —9) I: glossam prorsus om. D. — 10) Sic codd. — 11) D: Nondum I errore.

Strana 328
328 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXXIII., 3.—6. 10 15 20 25 [I 116 D 30 35 40 sequencium personale est et non naturale, quia non invenit na- turam integram, sed corruptam et ideo non corrumpit naturam, in quantum natura est, sed solum quantum pertinet ad personam peccantis, in quantum in persona per peccatum relinquitur minor habilitas ad graciam consequendam. Et notandum, quod ipsum peccatum consequitur duplex pena: una per se, quei, ad animamis pertinet, ut subtraccio gracie in presenti et dampnacio in futuro. Et ista pena nunquam punitur filius pro peccato patris, quia non attingit huiusmodi pena filium, in quantum res patris. Alia pena consequitur peccatum quasi per accidens in penam parentum, sicut infirmitates, quas nominat b. Augustinus et eciam ablacio temporalium et tali pena punitur quandoque filius pro peccato patris et populus pro peccato principis. Et pro isto sonat dictum b. Augustini, adductum in oppositum. Ad questionem ergo potest simpliciter responderi, quod sici2: 1° de originali, 2° quod peccata actualia parentum secundum penam temporalem transeunt in filios, non autem sic, quod ex illis filii constituerentur peccatores vel subtraccione gracie et dampnacione perpetua digni, quia Ezechielis 18° dicit Dominus: »Non por- »tabit filius iniquitatem patris«, sc. quoad culpam actualem, nec ad subtraccionem gracie et dampnacionem. Sed diceres: cum filii non sint rei, cur ergo Deus punit filios sine demerito eorum, faciendo eos luscos, claudos, epilenticos,, et demoniosos. Dicitur, quod pro gloria sua. Nam Johannis 9° dicit Salvator14 de15 cecors nato: »Neque hic peccavit, neque parentes eius, sed ut »manifestentur ] opera Dei pro illo.« Ad penam eciam parentum peccancium facit et filiis ad merendum, si voluerint penas huius- modi humiliter sustinere. §4. Utrum originale sit in uno maius quam in alio? Dicitur, quodio ad esse formale, quod est carencia vel privacio originalis iusticie, est equaliter in omnibus genitis non baptizatis. Sed quoad esse materiale, quod est pronitas ad malum ex parte concupiscencie vel appetitus sensitivi, non est equaliter in omnibus; et quia materiale non principaliter pertinet ad hoc peccatum, nisi ut stat sub formali, ideo peccatum originale ponitur esse in omnibus concupiscencialiter genitis equale. Et ista equalitas arguitur ex pene equalitate, que debetur equalis omnibus, si sequatur. Et hoc vult Anselmus expresse De conceptu Virginali. Item quia originale non causatur ex actu subiecti, in quo cst, nec ex actu parentum mediorum, sed solum causatur ex actu parentum primorum, qui unus et idem est, equaliter se habens ad totam naturam et equaliter natam, tota erat in eis et equaliter in eis corrupta est. Et ideo in omnibus concupiscencialiter natis peccatum originale est equale et pari racione evidet, quod in uno genito 12) D: om. I. — 13) D: animum 1. — 14) Codd.: dicit add. 1 — 15) D: deco I. — 16) D: nato I.

Strana 329
Utrum peccatum originale sit in uno maius quam in alio? 329 tantum est unum peccatum originale et non plura, nec plurificari potest per parentes medios, cum una privacio originalis iusticie, que est carencia, non potest in diversis parentibus respectu eiusdem prolis multiplicari. 5.) Utrum peccatum originale sit gravissimum? Videtur, quod sic. Nam ipsum est causa omnium peccatorum actualium in humana natura. — In oppositum est Magister in littera. Notandum1, quod peccatum potest dici gravius altero 1° causa- litate, et sic peccatum dyaboli est gravissimum, quia »invidia »dyaboli mors intravit in orbem terrarum« Sapiencie 2°. Secundo modo Ill generalitate: sic peccatum primi hominis est omnium pecca- torum aliorum hominum gravissimum. 3° modo enormitate, ut pec- catum Iude tradentis Christum Dominum. 4° ingratitudine, ut est illius, qui plura dona accipiens plus peccat. 5° periculositate, ut igno- rancia ex eleccione; valde enim periculosum est ignorare. 6° insepara- bilitate, ut avaricia, quia cum omnia senescunt, ipsa iuvenescit. 7° inportunitate, ut superbia sive vana gloria. 8° pronitate vel luxuria. 9° maioris gracie inpugnacione, ut peccatum in Spiritum Sanctum. 10° racione maioris offense, ut ydolatria. 11° racione facilioris resistencie : isto modo peccatum primi hominis secundum Magistrum in littera fuit gravissimum. 12° racione maioris inprobitatis seu perversitatis et libidinis in voluntate; et sic in quo- libet peccato potest attendi magnitudo ex inordinacione maioris de- lectacionis et circumstanciarum concurrencium iuxta illud metricum dictum: WI 117 A 15 20 25 Aggravat ordo, locus, persona, sciencia, tempus, Etas, condicio, mora, causa, lucta pusilla. Et nota, quod gravitas peccati sumitur ad modum gravitatis naturalis. Nam sicut gravitas rei naturalis ipsam inpellit, ut sit deorsum, sic omne peccatum nititur hominem desursum trahere et quantumlibet in inferno profundare. Dicitur eciam peccatum grave quoad displicenciam Dei et omnium sanctorum; et isto modo pec- catum in Spiritum Sanctum potest dici simpliciter gravissimum. Et si obicitur: sic nec peccatum Jude in Spiritum Sanctum est gravissimum, nec divitis sepulti in inferno, et sic de singulis aliis peccatis in Spiritum Sanctum, negatur ultima pars et dicitur, quod peccatum in Spiritum Sanctum omnium malorum dampnandorum I est gravissimum et illud est irremissibile et in eternum punibile, 117 B a quo nos dignetur Dominus omnipotens servare. §6. Utrum peccato originali debeatur pena sensibilis ex- 40 terior? Videtur, quod sic. Nam omnibus iniustis dicet rex: »Ite, »maledicti, in ignem eternum«, ergo ibunt et,7 non,7 nisi ut puniantur per illum ; igitur questio vera. — In oppositum est Magister in littera. Nam nullam penam sensuri sunt parvuli ignis mate- 30 35 17) D: оm. I.

Strana 330
330 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXXIII., 6. 10 15 I 117C 25 30 35 rialis vel consciencie vermis, nisi quod Dei visione carebunt in perpetuum. — Quia de materia huius questionis nichil expressit scrip- tura et nec sancti eam expresse determinant, et doctores moderni contraria opinantur, ideo nichil certitudinaliter est ex multiloquio asserendum. Est tamen communis opinio doctorum, quod dampnatiis pro solo peccato originali non puniuntur pena sensus exterioris. Racio, quia pena sensus correspondet delectacioni inordinate, quam habuit quis in peccato; et quia tales delectaciones non senserunt parvuli, ergo nec debent pati penam sensus. Sed contrarium videtur esse in verbo Christi: »Ite, maledicti, in ignem eternum!« Et in dicto b. Augustini De fide ad Petrum dicentis ca° 2° »Firmissime tene et nullatenus dubites eos, qui sine sacramento »baptismatis de hoc seculo transierunt, eterni ignis supplicio esse »puniendos.« Item Johannes Crisostomus dicit: »Excludi »a bonis eternis et alienum effici ab hiis, que preparata sunt iustis, »tantum gravat cruciatum, tantum dolorem, ut eciam, si nulla ex- »trinseca pena torqueret, hec sola sufficeret.« Et movetur iste sanctus ex eo, quia cum beatitudo sit optimum homini possibile, que consistit in clara visione benedicte Trinitatis, ! in qua est summa delectacio19, ergo privacio illius visionis delectabilissime erit tri- stissima et maxima punicio, ut si possibile fieret, pocius homo visionem illam haberet et penas sentiret, quam illa careret et penas non sentiret. Si enim cari amici visio infirmum potest ad tantum consolari, quod doloris sui obliviscatur, quanto magis visio patris amantissimi,, summilo boni et redemptoris fratris, Christi san- ctorumque omnium videretur, penas huiusmodi mitigare? Contra- rium doctores senciunt: S. Thomas in Scripto principali dicens ad verbum Christi allegatum, quod frequenter in scriptura nomine ignis quelibet pena nominari consuevit, nec auctoritas Augustini procedet ex eadem solucione S. Thome. Et Ri- chardus dicit, quod Augustinus accipit ibi supplicium eternum pro quacunque pena eterna sive sensus sive dampni. Scotus autem exponit auctoritatem Augustini in sensu diviso: »i. e. illo »supplicio, quod est in eterno igne, cruciandi sunt, vel quia locutus »est contra hereticos, qui omnino peccatum originale negabant et »penam pro illo peccato et ideo excessive locutus est.« Hec Scotus. Et tantum valet solucio sua, quod Augustinus propter hereticos ex intencione mentitus est. Et S. Thome solucioni posset instari dicendo: 'ex quo nomine ignis quelibet pena in scriptura solet nominari, tunc ibi 'ite maledicti in ignem eternum" potest accipi ignis pro pena mitissima, quis ergo comminacionem Christi, qua sepe comminatus est, igne eterno, ad tantum ex- horreret,3, cum ignis eternus potest accipi pro pena mitissima? Sic 40 18) D: dampnari I. — 19) Codd.: in I errore iteratum. — 20) D: amanan- tissimi I errore. — 21) D: fratres I; forte legendum Jesu? — 22) D: vederetur I. — 23) D: exhorret I.

Strana 331
Utrum peccato originali debeatur poena exterior? 331 enim valebit verbum Christi Ibunt in ignem eternum', i. e. pu- nientur mitissima pena. Unde sanctus,4 Thomas in Scripto 117D 2° principali q. 2a dicit, quod pueri illi non habebunt tristiciam de carencia divine visionis, que nunquam debebatur eis, cum fa- cultatem nature excedat,5, nec erant in statu merendi, sicut nullus homo sapiens affligeretur de hoc, quod non potest volare sicut avis. Hec Thomas. Et Richardus in Scripto 3° prin- cipali q. 2a dicit quod »quia ipsi sciunt se ex naturalibus Deum »non posse videre, nec se habuisse usum liberi arbitrii, per quem »se disponere potuissent ad merendum et sciunt se in perpetuum »victuros et nullam penam sensibilem habituros et ex istorum con- »sideracione de carencia visionis Dei non dolent, sed gaudent de »bono, quod habent et plus habent forte de gaudio de bonis creatis, »quam multi in hac vita, qui tamen in tali statu semper remanere »vellent. Non credo tamen, quod predicta consideracio esset suf- »ficiens,s causa, quare non doleant, nisi adesset divina providencia, »que ab eis excluderet dolorem.« Hec Richardus. Et concordat secum Doctor subtilis in Scripto ad 2m principale, ubi dicit,7, quod ex disposicione divina erunt ista corpora inpassibilia, licet non ex doteir inpassibilitatis, ita quod nec ab intra nec ab extra pacientur et sicut fomes nullum inordinatum motum,s suscitat in eis in ista vita, ita nec ibi suscitabit. Hec ille. Moventur isti doctores diversis racionibus ad ista ponendum: 1° quia secundum Augustinum De civitate Dei tristicia est de hiis, que nobis invitis acciderant. Si ergo parvuli dampnati tristarentur de statu suo, ipsum involuntarie sustill nerent et vellent oppositum, et ita murmurarent. 2° quod si tristarentur de carencia visionis divine, hoc esset, quia eam desiderarent et non sperarent se habere illam et per consequens de ea desperarent et sic haberent tristiciam procedentem ex desiderio cum desperacione habendi de- sideratum. Hoc autem pena gravissima est inter penas dampna- torum et sic haberent penam gravissimam, quod videtur esse contra divinam iusticiam et misericordiam. 3° quia tristicia est, que ex pena inflicta pro peccato sequitur inordinatam,, volicionem et in- ordinatum consensum in malum; carencia enim visionis Dei in penam peccati videtur correspondere aversioni a bono incommutabili, sed tristicia videtur sequi conversionem actualem ad bonum de- lectabile, que conversio inordinata reordinatur per illud Apok. 18° : »Quantum glorificavit se et in deliciis fuit, tantum date ei tormentum »et luctum.« Sed huiusmodi inordinata volicio nunquam fuit in parvulis, ergo nulla penalis tristicia debet esse in eis, esset autem, si de statu suo tristarentur, ergo de illo non tristantur. — Ecce hiis et aliis racionibus moventur doctores, qui nullam tristiciam dicunt inesse parvulis dampnatis et maius habere gaudium, quam 10 15 20 25 I 118 A 30 35 40 24) D: Scotus I pessime. — 25) D: excedant I. — 26) Codd.: esset add. I. — 27) D: dici I. — 28) D: modum I. — 29) D: inordinam I.

Strana 332
332 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXXIV., 1.—3. habent hic aliqui, qui semper vellent hic manere, que ego nolo predicare populo, ne darem occasionem occidendi parvulos et in aborsuio pariendi. Et illud occultum michi nunc committo Deo, petens, ut me in certis sue legis viis dirigat, ut possimso postea I plane cognoscere, utrum in gaudio vel in tristicia perpetua debeant 118 B ipsi parvuli permanere. Posui tamen motiva ex utraque parte doc- torum, quibus contrarie opinantur. Distinecio XXXIV. 10 15 Ost predicta de peccato actuali diligenti indaginei.. 1. Ista est distinccio 34a, tractans de peccato adultorum et primo de radice peccati actualis. Et 1° continet, quod origo et causa mali sive peccati fuit bonum, non Deus, sed voluntas, que bona a Deo creata est. 2° quod malum non est nisi in re bona. 3° quod non est dare purum malum, bonum autem omnino malo carens est bonum integrum. 4° quod malum est bonum. 5° quod dyaleticorum prima regula fallit, qua dicunt nulli rei simul inesse contraria. 2.) Super hiis sunt hii versus: 20 L bona res vicio dic causa quod est et origo ; Est quoque velle malum reliquorum causa malorum, Inque bono tantum mala sunt; patet ergo, quod unum Dat natura bonum fore, sed corrupcio pravum. 25 30 I 118 C 35 3. Dubitatur, utrum est aliquod purum et primum malum. Videtur, quod sic, quia aut est aliquod summum malum aut non. Si primum, habetur propositum: nam illud erit primum et purum malum; si non, sequitur, quod omni malo est accipere peius et erit processus in infinitum in, permanentibus, quod est inconveniens ex 2° Methaphisice. Ergo oportet, quod sit summum malum. Item: si unum contrariorum est in natura, et reliqum, ut dicitur 2° Celi. Sed summum bonum, est, cui opponitur summum malum, igitur... Preterea: omne, quod est per participacionem sive per accidens, reducitur ad illud, quod est per essenciam, vel ad illud, quod est per se. Sed res, que sunt male aput nos, non sunt male per essenciam et per se, sed per participacionem et per accidens: ergo est dare malum per essenciam et per se; sed tale est purum et primum malum. — In oppositum est Magister in littera dicens, quod non est dare purum malum, quia malum presupponit 30) D: possem I. — 1) D: om. I.

Strana 333
Utrum sit aliquod purum et primum malum? 333 bonum. Sed nullum ens est purum malum, quia in quantum ens habet racionem boni; igitur inpossibile est dare primum purum malum. Et pro ista parte est Philosophus 1° Methaphisice et b. Augustinus in multis locis et precipue sacra scriptura. Preterea inpossibile est esse puram privacionem in se subsistentem. Sed malum, ut huiusmodi, dicit privacionem boni, ut huiusmodi. Si ergo esset purum malum, esset pura privacio in se subsistens. Item: inpossibile est summum malum esse a se, quia est pura privacio, que non potest esse ens a se, nec esse ens per essenciam, nec per participacionem. 10 Notandum, quod triplex est malum: videlicet culpe, pene et dampni, quod opponitur triplici bono, sc. honesto, delectabili et utili. Nam culpe opponitur honestum, pene opponitur delectabile, dampno opponitur utile. Et dampnati pro peccatis actualibus habebunt illud triplex malum, sc. culpe, pene et dampni, quia erunt in peccato, 15 in pena et in privacione visionis divine essencie. 2° notandum, quod malum pene non proprie dicitur malum, nam pena est a Deo facta et iusta et bona, quamvis malis non videtur esse bona, neque iusta, sicud, videtur de dyabolo, qui iudicat sibi inesse penam iniustam. Sed sanctus et iustuss scit, quod mala pene sunt a Deo et ad meritum sanctorum mala; namque non sunt, que nec crimine mentem inplicant, nec conscienciam ligant, sicut] est paupertas, egritudo, et, alie, penalitatesi 20 118 D 3° sciendum, quod malum sumitur dupliciter: vel ab- stractive, et sic dicitur malum per se et nominat vicium rei et ut sic non est ens, sed entis privacio. 2° sumitur concretive et dicitur malum per accidens, et ut sic est aliqua natura, sc. subiectum actus mali, ut angelus vel homo vel aliquis habitus deficiens a bonitate moris vel accio mala. Et ista accepcio valet pro presenti distinccione, in qua Magister nunc vocat malum concretive, ut angelum vel hominem malum, nunc abstractive, ut maliciam vel iniquitatem; et in prima accepcione concedit, quod bonum est malum, quia natura bona a Deo facta est, eui inest malicia; et in 2a ac- cepcione negat illam 'malum est, bonum', que tantum valet 'malicia moris est bonitas moris‘ vel bona natura‘ et sic accipitur in illo dicto Ysaie 5°: »Ve hiis, qui dicunt malum bonum et bonum »malum« ut qui dicunt adulterium bonum vel castitatem malam. Et sic Magister equivocat in bono nature et malo moris et dicit, quod in contrariis, que mala et bona vocantur, illa dyaleticorum regula deficit, qua dicunt nulli rei duo simul inesse contraria. Sed videamus dyaleticorum regulam. Ecce Aristoteles diffinit con- traria sic 10° Methaphisice: »Contraria sunt, que sub eodem »genere posita sunt, et maxime a se distant et eidem susceptibili 25 30 35 40 2) D: sed I. — 3) Codd.: et iustus add. I. — 1) D: esse 1. 22

Strana 334
334 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXXIV., 3. — XXXV., 2. »vicissim insunt.« Item dicit in predicamento substancie, quod sub- stancie nichil est contrarium. Conportemus illa: ecce bonum nature ut homo est substancia; malum moris ut adulterium est accidens — et homo non est in eodem genere, in quo moris malicia: igitur 1 bonum nature et malum moris non sunt Ill contraria, quia non 119 A sub eodem genere posita, nec per se ipsa sunt genera opposita. Cum ergo conceditur bonum est malum', non ex eo conceditur duo contraria inesse eidem secundum idem eo, quod bonum in subiecto supponit pro natura bona materialiter sive personaliter pro subiecto malicie et tantum valet 'bonum est malum', i. e. nature bone inest malum secundum regulam Philosophi 1° Priorum: »In accidentalibus nichil refert dicere hoc esse hoc et hoc inesse »huic.« Nam non differt dicere ad signandum veritatem 'Sortes est albus‘ et 'Sorti inest albedo', "homo est iustus‘ et homini inest iusticia' et sic de similibus. Et patet, quod dyaleticorum regula non fallit; quibuscunque enim datis contrariis inpossibile est, quod simul sint in eodem secundum eandem partem respectu eiusdem, ut inpossibile est eundem hominem secundum spiritum suum simul instanter esse bonum moraliter, et esse malum moraliter secundum presentem iusticiam vel secundum predestinacionem. Nam bonum moraliter, ut est contrarium malo moraliter, maxime distat ab eo distancia non locali, sed in conpositis existencie in eodem subiecto secundum idem. Malum autem et bonum nature non sic se habent, quia bonum nature nulli potest inesse, cum sit substancia; bonum vero moris potest inesse, cum sit qualitas; non ergo conceditur predicari contrarium de contrario, cum conceditur bonum est malum', sicut nec ibi 'homo est malus‘ sed conceditur ibi pre- dicari accidens de suo subiecto, cui non est contrarium. Unde si contraria possent simul eidem inesse secundum idem et respectu eiusdem, sine dubio duo contradictoria invicem contradicencia forent vera, sicut patet per regulas Philosophi, ymmo per regulam Christi: »Non potest arbor mala bonos fructus facere, »neque arbor bona malos fructus facere.« Et iterum: »Quomodo »potestis bona loqui, cum sitis mali?« quasi diceret nullo modo'. — Tunc ad argumenta questionis : negatur prima pars disiunctives; ad probacionem: 'sequitur, quod erit processus in infinitum", uno modo conceditur hoc, quamvis non conceditur fore processum in infinitum in causis essencialiter subordinatis, sicut vult Philo- sophus: peccata enim non sunt cause essencialiter subordinate, sed magis accidentaliter deordinate, ymmo nec cause proprie. Ad 2m conceditur auctoritas de contrariis positis; ad 3m, cum dicitur: 'Omne tale per participacionem vel per accidens reducitur‘ etc., dicitur uno modo, quod verum est in illis, que perfeccionem in- portant et non defectum, 2° dicitur, quod omne malum reducitur ad bonum, tamquam ad suam causam, ut deducit Magister in 10 15 20 25 30 I 119 B 40 45 5) D: distinctive I.

Strana 335
Summa distinctionis XXXV. exponitur. 335 littera, quod nullum malum est, nec potest esse, nisi sit a bono et in bono. Ex omnibus hiis patet, quod non oportet dare unum primum purum malum in ordinacione malorum, sicut datur unum primum purum et integrum bonum, quod est Deus gloriosus etc. Distinecio XXXV. Ost hoc videndum est, quid sit peccatum... 1.) Ista est distinccio 35a, ostendens, quid sit peccatum. Et 1° continet, quod peccatum secundum Augustinum est omne dictum vel factum vel concupitum, quod fit contra legem Dei; vel peccatum est voluntas retinendi vel consequendi, quod iusticia vetat. Sed secundum Ambrosium est prevaricacio, legis divine et celestium inobediencia preceptorum. 2° quod tradi debet pec- catum esse malum actum interiorem et exteriorem in anima prin- cipaliter consistentem. 3° quod quidam non indocte tradunt vo- luntatem malam et actus malos, in quantum sunt, bona esse, et quod peccatum, in quantum peccatum, nichil est. If 4° quod, ad- ulterium et homicidium et huiusmodi non simpliciter actus denotant, sed actuums vicia, et in quantum sunt, a Deo sunt et bona sunt, non tamen simpliciter a Deo sunt. 5° quod illa, que videntur negaciones vel privaciones simpliciter notare et nichil ponere, ut non credere in Christum, non ire ad ecclesiam, ponunt aliquid, quia voluntatem malam vel actum mentis, sc. velle non credere, velle non ire ad ecclesiam; et sic illa diffinicio peccati mortalis peccatum est dictum vel factum vel concupitum, quod fit contra legem Dei“ est vera et generalis. 6° quod peccatum, in quantum peccatum, privat bono et est privacio et corrupcio boni. 7° quod peccatum, i. e. culpa, proprie anime corrupcio est, quia per peccatum vulneratur et bonis nature et gratuitis spoliatur et a Deo elongatur ab eius simititudine recedens sive deficiens. 8° quod privacio et corrupcio boni dicuntur active et passive, et sic dicuntur peccatum et pena; peccatum, ut dicuntur active, sed pena, ut dicuntur passive, et ut sunt pena, sunt Dei, et ut sunt peccatum vel culpa, sunt dyaboli. 10 15 119 C 20 25 30 2.) Unde versus: secundum4 Augustinum et Ambrosium M ibi diffinit peccatum; postea dicit, propter concupitum propter factum Quod sit peccatum malus actus intus et extra. 35 1) D: privacio I. — 2) Codd.: ad add. I. — 3) D: actum I. — 4) D: glossas omnes in his versibus prorsus om I. 22*

Strana 336
336 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXXV., 3. i. e. in peccato sunt: duo actus et modus, in quantum actus bonus est Actus atque modi si distingwantur agendi, ut huiusmodi deficiendo circumstanciis debitis Fit peccando modus malus, est semper bonus actus. in quantum malos, Fitz peccatum corrupcio, que notat actum. corrumpitur Sic peccans anima perit, ut caro, si caret esca. distare facit non localiter, sed dissimilitudinaliter Peccatum privat animam proprie removendo dissimilis Deo peccato A bonitate Dei, quia dispar ei fit in illo ; active et passive active peccatum passive pena. Estque boni varie privacio: culpa dolorque. §3.) Queritur, quid sit peccatum actuales mortale. Et dicit 119 D Augustinus, quod est dictum vel factum vel concupitum contra 10 Dei legem; dictum dicit propter peccatum oris, factum propter peccatum operis, concupitum propter peccatum cordis. Et ista dif- finicio datur per causam efficientem. 2° dicit, quod peccatum est voluntas retinendi vel consequendi, quod iusticia vetat; in hoc verbo retinendi' tangitur peccatum obmissionis, et in verbo 'con- sequendi' peccatum commissionis; et ista diffinicio datur per causam materialem. Ambrosius vero dicit: »Peccatum est prevaricacio, »legis divine, et celestium inobediencia preceptorum.« Et ista dif- finicio datur secundum causam formalem. Augustinus iterum dicits: »Peccatum est spreto incommutabili bono rebus mutabilibus »adherere.« Et hec diffinicio datur per causam finalem. Ubi nota, quod aversio est disconformitas voluntatis create a voluntate divina, que est in omni peccato, cum vult aliquid voluntas creata, quod non vult Deus, quamvis non omnis talis disconformitas causet peccatum; cum enim, sanctiio noluerunt Paulum Jerosolimis ligari et Deus voluit1, sicud Agabus pro- phetavit, ut habetur Actuum, disconformitas voluntatum fuit, sed ignorancia et pietas sanctorum peccatum exclusit,2 2° nota, quod in peccato duo sunt, sc. aversio a creatore et conversio ad creaturam, quorum primum est formale et essen- cia lius, quam secundum, quod est quasi materiale. Si enim fieret conversio ad creaturam ita, quod non fieret aversio a creatore, ut quando quis amat creaturam propter Deumis, tunc non fieret peccatum; sed racione aversionis, in qua est difformitas et con- temptus, statim conpletur peccatum. Quod autem racione aversionis14 non fit principaliter il peccatum mortale, patet, quia potest fieri quandoque venialiter, ut quando quis in creatura delectatur plus debito1s, sed tamen citra Deum, quandoque tamen non potest 15 20 25 30 I 120 A 5) Sic codd. — 6) D: actule I errore. — 7) D: dive I. — 8) I: om. D. — 9) Codd.: voluerunt add. I. — 10) D: sanctum I — 11) I: noluit D. — 12) D: ex- — 14) D: conversionis I. cludit I. — 13) Codd.: in I ab t2 add. in marg.

Strana 337
Quid sit peccatum actuale mortale? 337 aliquis delectari in creatura sine peccato. Interdum autem potest quis delectari in creatura meritorie, quando sc. ad Deum tota re- fertur delectacio. Unde in Psalmo dicitur: »Delectasti me Domine »in factura tua« et tunc sumitur delectacio pro operacione, non pro passione. Quis ergo delectatur in bene operando propter beati- tudinem, ille taliter delectatur. Item quia queritur in questione, quid sit peccatum actuale mortale, tenendum est de peccato, ut huiusmodi, secundum Ma- gistrum in littera, quod non est substancia vel res aliqua, sed defectus et corruptela. Unde dicitur in littera peccatum nichil propter tria, 1° propter defectum, quia peccatum ut huiusmodi non est aliqua res, sed corrupcio boni; 2° propter effectum, quia peccatum denichilat hominem et deficere facit a vero esse in tantum, quod 1a Corinth. 13° dicit Apostolus: »Si karitatem non »habuero, nichil sum« et Psalmista dicit: »Peccatores in nichilum »rediges«; 3° propter despectum, quia vilem facit hominem et in- dignum premio. Item sciendum, quod aliud est peccati actus, aliud habitus, aliud macula. Peccati actus aliquid est, sed quando non fit amplius, desinit esse adveniente gracia. Sed peccati habitus, qui relinquitur ex malis actibus et aliquid est et remanet interdum cessantibus actibus et post infusam graciam et peccati remissionem. Unde actus denominat peccantem, sed habitus peccati peccatorem ; et sic stat esse peccatorem tunc, cum non habet peccatum, l ut nunc Maria,5 Magdalena,s est peccatrix, sed nunc non est peccans. Et iuxta hoc dicit Salvator Matth. 21°: »Publicani et meretrices »precedent vos in regno Dei«, quamvis non tunc erunt publice peccantes et meretrices. Culpa autem sine peccati macula nichil est, sed tamen deformat animam non per modum posicionis, sed privacionis, sicud truncacio membri deformat corpus et maculat. Unde dicit Augustinus, quod sicut abstinencia nulla substancia est et tamen ex ea corpus langwet, ita peccatum nulla est sub- stancia, eo tamen natura anime corrumpitur semper, quousque non deletur per graciam. Item nota, quod peccatum extensive loquendo habet duplex as esse, sc. esse primum, quod verum est deficere sive deesse, et sicut illud non potest habere racionem boni, sic Deus bonus non potest illud velle, quia non potest habere aliquam racionem creature. Sed secundum esse peccati est bonum vel profectus, qui ex illo provenit, quia Deus bonus non potest permittere peccatum aliquod evenire, nisi bonum ex illo proveniat, cum nullum peccatum potest contingere, nisi ipsum a iusto domino sit punitum; et necesse est, quod illa pena sit bona, cum sit iusta et ad pulchritudinem uni- versi. Et secundum primum esse ipsum peccatum non habet causam efficientem, sed deficientem, dicente b. Augustino 12°17 De 10 15 20 120 B 30 40 45 15) I: om. D. — 16) I: Magna D pessime. — 17) I: 2° D.

Strana 338
338 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXXV., 3. — XXXVI., 1. civitate Dei: »Nemo querat efficientem causam male volun- »tatis, sed de facto deficere; nam quia ab illo, quod summe est, »ad illud, quod minus est, est incipere habere malam voluntatem, »causas porro istarum defeccionum, cum efficientes non sint, tale »est, ac si velit quisquam videre tenebras vel audire silencium.« Et in fine capituli dicitur: »In quantum deficiunt, male li fa- »ciunt et quid faciunt, nisi vana, que causas habent deficientes.« Et ibidem 9° ca° in principio: »Nec talem voluntatem facit »nisi defeccio, qua deseritur Deus, cuius eciam defeccionis causa »deficit.« Ex quo dicto videtur, quod deficere est carencia debitei5 circumstancie, in quantum debita est inesse circa actum creature racionalis; et sic formaliter peccare est deficere a circumstancia debita actus Et hoc verbum 'deficio‘ non est pure activum nec pure neutrale, sed quasi medium, nec dicens accionem per se, nec passionem. Item notandum, quod peccatum habet multa nomina: vocatur enim 'macula', quia Dei ymaginem deformat, item reatus', quia ad eternam penam obligat, item pollucio", quantum ad yma- ginem contractam in extrema delectacione, item pena et hoc, in quantum respicit peccatum primi hominis, in quo natura fuit cor- rupta, item 'delictum' et hoc, secundum quod est recessus a dignitate gracie inhabite vel obmissio mandati affirmativi, item vocatur culpa“ et hoc prout respicit penam, item 'offensa', quia contra Deum est, item 'prevaricacio‘ et hoc, in quantum mandatum Dei transcendit, item 'vicium“, i. e. defectus bonorum naturalium, item 'scelus‘ propter magnam iniuriam Dei, item nefas', prout est illi- citum persone perpetranti, item 'crimen“, prout est dignum accu- sacione et pena. Preterea notandum est, quod peccatum quandoque accipitur so materialiter, quandoque formaliter Si materialiter, hoc vel pro sub- 1 iecto peccante, ut 2“ Ad Thessal. 2° vocatur | Antichristus in- 120 D transitive homo peccati. Et ista significacio est famosa aput eos, qui ponunt omne accidens positivum aut privativum esse subiectum sic se habens. 2° modo accipitur materialiter pro sacrificio peccati, ut Osee 4° de sacerdotibus et levitis Dominusis dicit: »Peccata populi »mei comedent et ad iniquitates eorum sublevabunt animas eorum, et »erit sicut populus, sic et sacerdos.« Et isti modo loquendi alludit Apostolus 2a ad Corinth. 5°, ubi loquens de Christo dicit: »Eum, qui non novit peccatum, pro nobis fecit peccatum Deus »Pater.« 3° modo accipitur pro illo materiali extrinseco, in quo peccatur, ut Deuter. 9° alloquitur Moyses populum in hec verba: »Peccatum autem, quod feceratis«, i. e. vitulum »arripiens igne conbussi.« 4° modo accipitur, ut supra dictum est, pro dicto vel facto vel concupito contra legem Dei, ut diffinit Augustinus peccatum 22° contra Faustum, et19 ille modus loquendi est 5 I 1200 10 15 20 25 35 40 45 18) D: om. I.

Strana 339
Peccatum, poena, culpa, vitium etc. quomodo distingwantur? 339 famosus, vocando actus tam intrinsecos quam extrinsecos inordi- natos peccata. Unde Proverbiorum 24°: »Cogitacio stulti pec- »catum est.« Ideo Augustinus 3° De libero arbitrio dicit, quod iniuste aliquid facere peccatum est, et non solum hoc, sed quelibet commissio et quilibet modus habendi positivus vel,, pri- vativus. racione cuius homini inest iniusticia, vocatur peccatum. 5° modors accipitur peccatum pro fomite ex peccato parentum causato, inclinante, ad peccandum, de quo loquitur Apostolus ad Rom. 7°: »Non ego operor illud, sed quod habitat in me peccatum.« Tale videtur Augustinus in Enchiridion vocare peccatum originale, contractum ex primis parentibus, de quo dictum est supra. — Peccatum vero formaliter dictum est defectus, cum peccare sit deficere. Et est duplex, sc. moris et peccatum nature. Nature pec- 121A catum est defectus rei naturaliter debite inesse, ut defectus sub- stancie vel cuiuscunque accidentis naturalis; et isto modo quelibet creatura peiorabilis est, peccabilis; sic enim peccant monstra in ordine et proporcione parcium mutilata; et ad illius similitudinem dicunt logici syllogismos peccare, in materia vel forma. Peccatum autem moris solum racionali creature potest inesse, et est forma- liter loquendo defectus iusticie vel rectitudinis actualis. Et illud peccatum vocat S. Johannes 1a Johann. 3° iniquitatem, dicens: »Et peccatum est iniquitas«, i. e. defectus equitatis et rectitudinis; et illum defectum vocant quidam obliquitatem a iusticia, quidam aversionem a summa veritate et quidam falsitatem, quidam cor- rupcionem boni et sic de quotlibet variis nominibus. Sed 3° modo formaliter vocatur carencia gracie, que est pena peccati prioris, non peccatum; et ita valde multipliciter dicitur peccatum. Et hec dicta quantum ad quid nominis' peccati iuxta scrip- turam pro informacione nunc sufficiant,3 10 15 20 25 Distinecio XXXVI. 30 Ciendum est tamen quedam sic peccata esse, ut. sint.... D §1. Ista est distinccio 36a, tractans, quod quedam peccata sunt eciam pena peccatorum, et illud est tocius distinccionis prin- cipale Continet autem primo, quod quedam peccata sunt, que eciam sunt pene peccatorum, ut peccata, que sunt inter primum peccatum apostasie et ultimam penam ignis eterni. 2° quod ipsum peccatum secundum quosdam non est essencialiter pena, sed pocius 35 19) D: ut I male. — 20) D: inclinative I male. — 21) D: vel I. — 22) Codd.: in I iteratum. — 23) Codd.: etc. sequitur distinccio 36 etc. add. D. — 1) D: om. I.

Strana 340
340 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXXVI., 2.—4. I 121 B 10 ipsa minucio vel corrupcio boni, que fit per peccatum, dicitur pena peccati. 3° quod secundum hoc omne peccatum mortale pena dici potest, sed non] pena peccati. 4° quod quedam peccata sunt pena et causa peccati. 5° quod in nullo veritati preiudicatur, si dicantur ipsa peccata essencialiter esse pene. i. e. puniciones pre- cedencium peccatorum, que iuste sunt et a Deo. 6° quod tantum veniale non potest quis cavere, sed mortale potest. 7° quod quidam sunt actus boni de genere, ut reficere esurientem, quidam absolute boni, quia in quantum sunt, boni sunt, et quia voluntatem bonam et finem bonum meriti habent, ut sunt diligere Deum ex tota mente, peccatum odire, in Deum karitative credere et similes actus, qui inmediate reddunt hominem bonum moraliter. 2. Pro aliquibus sunt hii versus: 15 i. e.1 unum peccatum est causa et, pena, alterius N causat reliqum, quando, punit ve scelus unum. i. e. peccatia i. e. causando, Per causam tantum peccatum pena vocatur. sc. causa, i. e. peccatum4 dicitur pena respectu preeuntis; et causa respectu sequentis Id scelus est pena, cuius preit antea causa i. e. peccatum Invidia; culpam patet simul quoque esse penam. i. e. potes Tantum mortale quis, non veniale, cavere. 25 I 1210 35 §3. Queritur, utrum unum peccatum potest esse causa alterius peccati. Dicitur, quod sic; et hoc secundum triplex genus cause. Primo secundum genus cause efficientis dupliciter: per se et per accidens, quantum a parte aversionis; et dico per accidens, sicut removens, prohibens. Prohibens enim a peccato est gracia gratum faciens, que animam conservat in sua rectitudine, ne de- clinans a bono incommutabili avertatur. Et ideo peccatum, quod graciam tollit, est causa per accidens peccatorum, que postea ac- cidunt, et sic quodlibet peccatum mortale potest esse causa alterius peccati cuiuslibet mortalis. Sed per se quasi efficiens, sc. quantum ad actum subtractum, unum peccatum est causa alteriusi ex parte conversionis, in quantum ex actu peccati relinquitur quedam dis- posicio vel habitus inclinans ad simile peccatum; et hoc modo peccatum non est causa cuiuslibet alterius peccati, sed similis in specie, sicut luxuria luxurie et similiter de aliis; cum enim aliquis semel luxuriatur, tunc sua luxuria relinquit in eo quandam incli nacionem ad secundam luxuriam, et sic in infinitum, quoad illum, si posset luxuriari. Sed per modum cause finalis unum peccatum est causa alterius, in quantum unum peccatum advocat aliud in finem suum, ut vindicta advocat homicidium, avaricia luxuriam 20 2) I: om. D. — 3) D: i. e. peccatum dicitur pena I. — 4) D: pena I. — 5) In Codd. inclare scriptum.

Strana 341
Utrum peccatum sit poena peccati? 341 vel eciam homicidium vel symoniam; et isto modo quodlibet pec- catum mortale potest causari ex alio, tamen ut in pluribus per hunc modum quedam sunt magis nata ex quibusdam generari, sicut homicidium ex ira, mendacium ex avaricia, prodigalitas ex luxuria, et sic de aliis; et huiusmodi peccata, que proveniunt ex aliis, dicuntur priorum filie. Per modum vero causa materialis unum peccatum est causa alterius, quando unum ministrat causam alteri, ut gula luxurie, quia venter vino estuans de facili spumat in libidinem. 4Utrum peccatum sit pena peccati? Et Magister tenet, quod sic. Sed arguitur, quod non: 1° sic: Omnis pena est minor aut minus malum, quam peccatum, pro quo infligitur, cum Deus punit citra condignum. Sed iniquitas, in quam homo incidit in penam peccati prioris, est communiter maior vel magis mala. quam iniquitas precedens, ergo ipsa non est formaliter pena a Deo inflicta. Item : omne peccatum formaliter dictum, quod est iniquitas, est voluntarium, ut dicit[ Augustinus; omnis pena est in- voluntaria, ut patet per Anselmum De conceptu Virginali c a° 4°, ergo nulla pena est iniquitas. Tunc enim iniquitas esset equitas, vel equa;: longe ergo differunt hominem esse iniustum et ipsum carere amore Christi, et primum est causa secundi, sicut peccatum est causa pene sequentis. Cum ergo est dare ultimam iniquitatem, que non punitur iniquitate ulteriori et omnis iniquitas infinitum sit peior, quam pena, sequitur: si aliqua iniquitas sit pena alterius, peccata valde inproporcionabiliter puniuntur a Deo: ideo certum est, quod valde equivoce dicuntur iniquitates et pecca- torum pene et peccata. Unde quotquot auctoritates sonant peccatum esse penam peccati, omnes intelliguntur equivoce in predicacione causali, vel analogice, ut quilibet defectus boni nati inesse dicitur peccatum; sic enim vere vocari presumpsimus peccatum penam dampni, qui est defectus amoris Dei et ita iniquitas contingit homini in penam peccati precedentis. Sed non sequitur ex illo, quod illa sit pena peccati precedentis. Pena enim, que est defectus amoris Dei, facit peccatorem, frustratum divino auxilio, superari a temptatore et sic incidere in graviorem iniquitatem, et ista significat illa pro posicio in circumstanciam cause, quando dicitur, quod in penam peccati quis incidit in peccatum. Et illam distinccionem inter iniquitatem et penam dampni oportet diligenter notare. Pena autem consequitur ad iniquitatem sicut reatus et obligacio ad penam; qui igitur ignorant illam distinccionem inter iniquitatem et penam, igilnorant, quid sit, absolvere a pena et a culpa. Scito tamen, quod aliqui intelligunt per culpam peccatum, propter quod est 122 A creatura culpabilis; alii autem intelligunt per culpam culpacionem passivam pro iniquitate procedente et omnis talis est iusta pena, sicut obligacio ad penam. Sed ad habendum rectam intelleccionem de peccato formaliter dicto, quod est iniquitas, oportet concipere 10 15 121 D 20 25 30 25 45 6) I: e contra D. — 7) D: est I.

Strana 342
342 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXXVI., 4. — XXXVII., 3. 10 15 I 122 B 20 25 0 35 40 creaturam racionalem esse libere potencie ex inperio voluntatis ad active causandum actum conformem regule superiori, 2° quod con- tinue debet sic facere, cum sit creatura Dei pro suo commodo ad hoc creata, et 3° si hoc non faciat vel omittendo vel committendo difformiter ad voluntatem superioris regule, tunc statim est in ea carencia iusticie actualis, addo actualis, quia quelibet creatura est essencialiter naturaliter iusta, quia a Deo iusta facta. Sed creatura racionalis debet habere iusticiam sibi contingentem agendo con- formiter ad primam regulam, ita quod non sit obliquitas, qua actus exeat ab extremis,, sc. iusta voluntate Dei et iusta potencia vo- luntatis causate, sed conformetur ad tantum volicioni Dei, quod non aliter faciat, quam Deus vult illam fieri Talis autem equitas aut iniquitas est actualis creature et talis actualis equitatis vel iusticie carencia dicitur peccatum personale, quod est iniquitas. Scio tamen, quod peccatum sicut et alia similia potest nunc sup- ponere pro talibus formis et nunc aggregative pro multis disparium racionum. Unde secundum hoc dicuntur habere peccata multas species, ut dicunt aggregatum] ex actibus et privacionibus, cum modis obligandi et committendi tales actus ut prevaricacios dicitur date legis transgressio, delictum est peccatum omissione causatum, quando relinquitur illud, quod oportet fieri. Peccatum secundum aliquos appropriatur ad defectum in actu fundatum, offensa dicitur sub racione, qua Deus offenditur vel irascitur modo suo vindicando sine passione, debitum dicitur sub ea racione, qua facit hominem debere pene subiacere. Unde Matthei 6°: »Dimitte nobis debita »nostra« necessitas notatur sub racione, qua in penam peccati est necessitatus in via ad habendum aliquam mergam peccati saltim venialis, ut Augustinus elicit ex illo Psalmi 106: »De ne- »cessitatibus meis erue me«; noxa vocatur, quia solum ista vel racione illius nocetur homini, dicente Augustino in De natura boni: »Nec, nature Dei omnino noceri potest, nec alicui nature »sub Deo iniuste noceri potest.« Et ex hoc videtur, quod Deo non potest esse bonum utile, quia nocere oppositum utilitati sibi inesse nonio potestio et opposita natan sunt fieri circa idem. Jero- nimus1 in De moribus monachorum ca° 4° ita scribit: »Nature summe nullo modo noceri potest, quia nocere est privare »bono « Quotlibet sunt talia nomina peccati in scriptura, quorum quedam secundum racionem nominis et alia secundum sensum misticum peccato conveniunt. Sed inter omnia nomina peccato conveniencia magis formaliter dicta est iniquitas, ut b. Johannes loquitur, maxime appropriatum; ideo scriptura crebrius utitur illo nomine speciali quoad peccata mortalia explicanda, solum enim talia videntur esse iniquitates. Ex iam dictis patet quodammodo, quod illorum sentencia est vera, de quibus dicit Magister in 8) D: privacio I. — 9) D: nature I errore. — 10) D: om. I. — 11) Codd.: nata add. I. — 1) Ex coni.; Joannes codd.

Strana 343
Utrum Deus sit causa peccati? 343 littera, quod dixerunt aliqui, quod peccatum, il in quantum pec- catum, non est pena peccati. Et cum hoc stat, quod peccatum 122 C est pena peccati, ut dicit Magister in predicacione causali, et ambe sentencie sunt vere, sed laborant in equivoco, sicut et pec- catum est equivocum, ut patet ex iam dictis13. Distinecio XXXVII. Unt autem et alii plurimi, longe aliter de, peccato, . .. §1. Ista est distinccio 37a, ostendens, quod quidam dicunt malos actus nullo modo esse a Deo, nec esse bonos in eo, quod sunt, et istud est principale et primum distinccionis. 2° quod illi dicunt peccatum esse nichil solum ideo, quia a vero esse se- parat, ad malum trahit, et sic ad non esse peccatores deducit. 3° quod illud dictum Augustini: »Omne, quod est, in quantum »est, bonum est, et Deum habet auctorem« solum intelligendum est de substanciis et de illis, que habent naturaliter esse, et non de actibus. 4° quod secundum istos alique res sunt, que a Deo non sunt, sc. peccata. 5° quod Magister dictarum sentenciarum iudicium relinquit prudentis legentis arbitrio, cui utriusque sentencie noticiam plenarie dedit. 6° quod omnes tractatores katholici con- cedunt, quod Deus non est auctor malorum, i. e peccatorum, sub- intelligendo, in quantum peccata formaliter capta. 10 15 20 2.) Unde pro primo et ultimo sunt isti versus: ens. O dicunt alii, quod nec, prout est malus actus, secundum faccionem et ut substancie et qualitates bone Pertinet ad Dominum, sed naturalia tantum; peccati licet pene auctor potest esse, Namque mali culpe Deus auctor non valet esse. 25 §3. Queritur, utrum Deus sit vel possit esse causa peccati. Et patet ex dictis circa distinccionem 35am, quod quantum ad primum esse peccati, quod est deficere vel deesse, quod non potest esse Deus| causa peccati, quia sicut peccatum secundum 1I illam racionem non potest habere racionem boni, sic nec Deus 122 D potest illud velle, similiter i ec causare. Sed quoad secundum eius esse, quod est bonum, sive profectus, qui ex illo provenit, ut pena iusta, Deus potest esse et est causa peccati, quia in isto secundo esse non includitur defeccio, peccatum enim, quoad suum primum 13) Codd.: sequitur d. 37 add. I. — 1) D: om. I. — 2) I: glossas omnes prorsus om. D

Strana 344
344 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXXVII., 3. — XXXVIII., 3. 10 15 I 123 A 25 esse provenit ex defectu agentis, qui nullo modo potest cadere in primum agens. Unde in accione moraliter mala, quidquid est a primo agente, hoc est bonum; sed obmissio circumstanciarum secundi agentis causat vel, ut magis proprie dicatur, decausat illam accionem, et sic malificat eam per obmissionem circumstanciarum. Exemplum in positivis: facere elemosinam est accio bona ex vel de genere, que potest esse bona moraliter ex circumstanciis debite observatis ab agente secundo, ut sc. faciat elemosinam propter Deum et in bona voluntate, que est in gracia, et de proprio, et cui debet facere, et sic de aliis circumstanciis, quas si obmittit. eo facto facere ele- mosinam bonam moraliter deficit, que defeccio, non originatur a Deo, quia Deus non sic deficit, sed hominis, voluntas illa deficit in sic faciendo elemosinam, quia vel est in peccato mortali. vel facit propter vanam gloriam, vel non ex debite acquisito; Deus autem facit illam elemosinam in bona et ex bona voluntate, et ex proprio, et non propter vanam gloriam, et per consequens a Deo est bona, accio et non malicia sive defectus illius accionis Et ex isto patet, quod in omnibus accionibus, in quas cadit defectus, cadit ex causa secunda et non ex causa prima; et quid- quid est lll de essencia vel bonitate sive perfeccione in accionibus huiusmodi, hoc originaliter est a causa prima et ut sic reducitur, ut; in causam efficientem et secundum defectum reducitur ut in causam deficientem. Ex quo patet ulterius, quod nos peccatores in omni accione nostra, quidquid defectuose fecerimus, debemus nobis ascribere, et quidquid boni per nos factum fuerit, debemus ad Deum primum auctorem referre, et per consequens de nostris actibus quantum- cunque licitis non pompare etc. Distinecio XXXVIII. 30 35 Ost predicta de voluntate eiusque fine, disserendum.... §1. Distinccio 38a, tractans de radice peccati extense et distincte, sc de voluntate et eius fine Et 1° continet, quod vo- luntas, an sit recta vel prava, ex fine cognoscitur. 2° quod finis bone voluntatis est Deus, qui est vita eterna, male vero voluntatis finis est mala delectacio. 3° quod bone voluntates proprios fines suos habent, qui tamen referuntur ad unum ultimum finem. 4° quod recte voluntates sunt et omnes colligate sunt, si bona est illa, ad quam cuncte referuntur; si autem prava est, prave sunt omnes. 3) I: de facto D. — 4) D: omnis I male. — 6) I: post accio D. — 6) D: om. I. 1) D: om. I.

Strana 345
Utrum voluntas ex fine sit iudicanda? 345 5° quod propter Deum omnia facienda sunt sic, ut omnia bona, que facimus, ad Deum omnes fines referamus. 6° quod differencia est inter voluntatem et intencionem et finem. Nam voluntas est, qua volumus aliquid, finis vero voluntatis est illud, quod volumus, vel pocius aliquid, propter quod illud volumus. Intencio vero ali- quando pro voluntate, aliquando pro fine voluntatis accipitur. 7° quod intencio, qua quis, vult reficere esulrientem, est voluntas et quod alia est voluntas, qua volo vitam eternam, et alia, qua volo re- ficere esurientem. Alii autem dicunt, quod sit eadem. I 123 B 2. Pro hiis sunt isti versus: 10 Q cuius finis Deus est, est, recta voluntas. Sepe voluntates recte plures sibi fines i. e.3 unum, qui est Deus finaliter Construunt, omnes tamen ad solum referentes. quorum unus ad alium referatur Oppositos plures nullus statuet sibi fines. sc. voluntas Quo vis, est velle, quod, vel propter quod, id esse voluntas3 finis Finem dic, istud nunc est intencio, nunc hec4. 15 §3. Dubitatur, utrum voluntas est iudicanda ex fine bona vel prava. Et Magister ponit in littera, quod sic. Pro quo sciendum, quod actus voluntatis potest fieri in finem dupliciter: vel inmediate in ipsum finem, ut velle beatitudinem et sic actus voluntatis bonitatem vel maliciam habet ex fine, quia velle finem bonum bonum est et velle malum malum est: bonitas enim, finis non dependet ulterius ex aliquo alio, nisi ex ipso fine. Alio modo fertur voluntas in finem mediante eo, quod est, et tunc distin- gwendum est, quia in malo absolute verum est, quod actus habet maliciam ins fine, quia si finis intentus malus est, voluntas est mala, quantumcunque sit bonum, quod ad talem finem ordinatur; unus enim particularis, defectus ad malum sufficit. Exemplum accipe : ecce studium est bonum; si ergo quis studet propter famam seculi, tunc ponit finem viciums et statim studium est infectum; si vero studet quis propter scire solum, tunc studere ex fine est, vanum1o. Si vero studet propteril lucrum, tunc studium est avarum.1. Sed si studet quis, ut edificet proximum propter Deum, vel ut in vita bona edificetur, tunc studii finis est caritas, ad quam, ut dicit Magister in presenti, sunt omnia principaliter ordinanda. Et de exemplo studii ponit b. Bernhardus super cantica, ss pro quo sunt isti versus: 20 25 30 123 C 2) D: uis I. — 3) I: glossas omnes prorsus om. D. — 4) I: hoc D. — 5) I, antea deleto autem; vero D. — 6) I: ex D. — 7) D: per circularis I male. — 8) D: vicum I errore. — 9) I: om. D. — 10) D: vacuum l. 11) D: aurum I.

Strana 346
346 M J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXXVIII., 4.—6. Si studii causa sit fama, sciencia, lucrum, Finis erit vicium, tumidum, vanum vel avarum. Si vel ut edifices, discas, vel ut edificeris, Finis erit caritas, vel erit prudencia virtus. 10 15 §4. In bonis autem distingwendum est, quod aut loquamur de fine voluntatis, aut de fine actus voluntatis. Dicitur autem finis voluntatis, quem volens sibi prestat, et loquendo de isto fine non sequitur, quod si finis sit bonus, quod voluntas sit bona, quia potest primo esse, quod illud, quod volitum est, sit malum. Non enim, si volo furari, ut elemosinas dem, propter hoc voluntas est bona. 2° potest fieri, quod bonum velim, ut beati- tudinem, et tamen, ex crimine, quod habeo, voluntas sit mala: finis autem ipsius actus est proporcionatus ad bonum finem. Unde de illis, qui per malum actum volunt consequi bonum finem, dicit Philosophus 6° Ethicorum, quod querunt finem sortiri in inconvenienti modo. Loquendo ergo de fine actui bono proporcionato ad bonum finem, sequitur: si finis est bonus, voluntas est bona, nam ut sic erit equitas inter voluntatem, que est ultimus finis, et inter voluntatem creatam, cum ipsa voluntas creata secundum actum proporcionatum vult illum actum fieri sicut vult prima voluntas. ut dictum est in questione distinccionis 36e. 20 I 123 D 25 Et patet, quod rectissima denominacio voluntatis bone est a fine et circumstanciis in actu debite observatis ; illa ergo voluntas est bona, que nichil mali vult, et quidquid vult prima voluntas, hoc vult, et ad illam voluntatem primam omnia volita reducit, ut in ultimum finem, in quo finaliter quiescitur, qui est finis omnium finium aliorum. 30 35 40 Pro quo sciendum est,, quod duplex est finis voluntatis, sc. principalis, in quo finaliter quiescitur, et finis sub fine, quo quiescitur; finis, in quo finaliter quiescitur, est bonum ultimo in- tentum ; finis vero, quo quiescitur, est operacio, qua coniungimur illi,, bono. Sicut in illoia, qui magistrari appetit propter honorem, finis, quo quiescitur, est adepcio magisterii; sed finis, in quo quiescitur, est adepcio honoris. Et isto modo caritas increata, que Deus est, est finis simpliciter ultimus, in quo quiescitur, quia ultra non procedit bone voluntatis intencio. Caritas vero creata est finis, quo quiescitur, et hoc tam caritas vie, quam caritas patrie : sed differenter, quia caritate vie inperfecte quiescitur, sed caritate patrie, perfecte. Est ergo ordo finium iste, quod Deus est finis ultimus, in quo quiescitur, caritas sive dileccio, quo in Deo quiescitur, delectacio finis consurgens ex illis duobus tamquam pulcritudo et quelibet virtus theologica sive moralis, est finis, quo caritas et dileccio sustentatur. Ecce hii sunt fines, ad quos debet 12) D: illo I. — 13) I: eo D.

Strana 347
Utrum sit unus finis omnium voluntatum malorum? 347 voluntas suum velle principaliter dirigere et nullo alio delectari, nisi quantum vel de quanto potest aliquid ad illos fines promovere. §5.) Utrum sit finis unusll omnium malorum voluntatum? Dicitur, quod non. Racio: Nam finis voluntatis dicitur id, ad quod voluntas convertitur, ut patet in littera. Illud autem, ad quod bona voluntas principaliter convertitur, est solum unicum bonum incommutabile, et ideo dileccio omnium voluntatum, que ab ipso capitur, una est secundum speciem. Bonum vero, ad quod voluntas mala principaliter convertitur, est bonum commutabile, quia se- cundum Augustinum peccatum mortale est aversio a bono in- commutabili et ad bonum commutabile conversio. Bonum autem commutabile non est tantum unicum numero, ymmo nec unum tantum specie vel genere, et ideo dileccio, que a pluribus ex boni commutabilis adepcione capitur, non est una secundum speciem. Unde alius trahit dileccionem a muliere, alius a peccunia, alius a seculi honore. Sed bona voluntas omnium bonorum principaliter trahit dileccionem tantum ab14 unoi4 et hinci5 est, quod tantum unus finis est bonorum voluntatum omnium, sed non sic malorum. Ex isto consequitur, quod mali necessario sunt discordes eo, quod voluntates eorum trahunt ad diversos fines, sed omnes boni sunt concordes, quia omnes eorum voluntates trahunt ad unum sim- pliciter finem, racione cuius omnium dicitur una mens, una fides, una spes, unum baptisma, una caritas et sic de aliis in finem ultimum ordinatis. §6.) Utrum intencio sit solum actus voluntatis? Videtur, 2s quod non: quia nisirs sunt duo actus voluntatis, sc. velle et eligere. Sed intendere nec videtur esse velle nec eligere, quia videtur aliquid addere utrique actui. Item: 2° Phisicorum vult Ari- stoteles, quod natura agit propter finem. Sed agere propter finem est intendere, ergo intendere convenit alteri quam voluntati. Item: intendere est ordinare ad finem; sed ordinare est racionis; ergo intendere non ad voluntatem, sed pertinet ad racionem. Item : Augustinus in Sermone de monte vocat intencionem oculum et ibidem,7 vult, quod intencio vocatur lumen a Domino: oculus et lumen ad intellectum pertinet, ergo non ad voluntatem. — Ad oppositum sic: Meritum maxime iudicatur penes in- tencionem iuxta Veritatis vocem: »Si oculus tuus (i. e. intencio) »simplex fuerit, totum corpus tuum lucidum erit«, ergo intencio est actus illius potencie, cuius proprie est mereri; hec autem est vo- luntas: igitur .. . Notandum hic, quod intencio sive intendere capitur gene- raliter et proprie. Cum enim intendere est in finem tendere, hoc autem fit dupliciter: Nam quedam sibi finem prestituunt, ut racionalia, et illa dicuntur specialiter intendere; quedam autem sibi finem habent ab aliquo prestitum, ut irracionalia, et illa dicuntur com- 10 15 20 I 124 B 35 I 124 A 45 14) D: a bono I male. — 15) D: hic I. — 16) Sic codd. — 17) I: idem D.

Strana 348
348 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, Il., dist. XXXVIII., 6. — XXXIX 3. muniter in finem tendere. Sic enim quodlibet ens intendit se con- servare in esse; isto ergo modo non solum est actus voluntatis intendere, sed primo modo proprie captum; sic enim videtur dicere in aliud apprehensum tendere sub racione finis et dirigere ad ipsum sub hac racione. Hoc autem ad voluntatem pertinet, non ad intel- lectum. Conceditur tamen, quod intencionemis racioi regulat, quia preponit voluntati magis bonum, ut racione illius maioris boni tendat in actum et consenciat actui. Et patet, quod intencio est actus voluntatis ad finem. Tunc ad raciones : ad primam negatur assumptum, cum sit dare alium actum voluntatis, quam velle et eligere, quia precipere et intendere. Sepe enim aliquis intendit aliquid, quod nondum eligit, nec vult, sicut intendebat virgo Maria prius incarnacionem et concepcionem Filii Dei, et post elegit et consensit dicens: »Fiat michi secundum »verbum tuum« Luce 2°20. Ad 2m conceditur consequencia, quia21 dictum est, quod communiter captum intendere convenit aliis, quam racionalibus. Ad 3m negatur consequencia et conceditur, quod intendere est quodam modo racionis et alio modo voluntatis, quia si nullo modo esset racionis, tunc intendere pariter et irracionalibus conveniret. Ad ultimum, ubi Augustinus secundum evan- gelium intencionem vocat oculum et lumen, dicitur, quod hoc est racione consideracionis annexe intencioni; nam sine apprehen- sione non haberet, quod ad aliud dirigeret vel ordinaret; in quantum autem dirigit unum ad aliud et regulat, habet racionem oculi et luminis, ut finem operacionis debitum aspiciat et cognoscat. Et patet, quod intendere proprie nominat actum, qui est motus tendendi ab uno in alterum tamquam in finem. Ad huiusmodi autem motum duo requiruntur, sc. consideracio finis et eius per- secucio. Primum ad racionem pertinet, secundum ad voluntatem. Unde inportat actum racionis dirigentis et actum voluntatis mo- ventis, et ideo non nominat quasi simplicem actum unius potencie, sed ex duobus conpositum: materialiter tamen continet actum racionis, conpletive vero actum voluntatis. Unde propter actum racionis ordinantis et oculi et luminis et intelligencie nomen habet. Et nota, quod quando voluntas fertur in aliquid inmediate, 35 I non dicitur proprie intencio illius, sive sit illud ultimus finis sive 124 D aliud. Sed quando aliquis per unum nititur pervenire in aliud, dicitur intencio esse de illo, ad quod nititur pervenire. Accipitur tamen quandoque intencio pro direccione intellectus in obiectum determinatum, sicut quis, dicitur intendere in illud, quod diligenter inspicit. Unde,3 Magister dicens in littera, quod intencio ali- quando sumitur pro voluntate, aliquando pro fine, comittit diligenti et pio lectori in scriptura discernere diligenter,4. 10. I 1240 15 20 25 30 40 18) D: intencio I. — 19) D: racionem I. — 20) D: 10 I. — 21) D: qui I. 22) D: quid I. — 23) D: ut I. — 24) Codd.: et cetera panna Maria add. D.

Strana 349
Summa dist. XXXIX exponitur. 349 Distinecio XXXIX. Ic autem oritur questio satis necessaria ex super,... H 1. Ista est distinccio 39a, ostendens, quo modo vo- luntas viciosa efficitur magis, quam intellectus et memoria. Et 1°2 continet, quod voluntas aliquando accipitur pro potencia na- turali volendi et sic semper est bona, secundo pro actu volendi et sic aliquando est bona, aliquando mala. 2° continet, quod alterius generis est actus voluntatis, quam actus intelligencie et actus me- morie; et hinc; est, quod velle malum malum est, sed intelligere vel memorari malum malum non est. 3° quod secundum aliquos duo sunt motus voluntatis: unus, quo naturaliter volumus bonum et vocatur superior scintilla racionis, qua homo semper bonum vult et malum odit, que secundum Jeronimum in Caim extingwi non potuit. Alius motus est, quo mens relicta lege superiorum subicit se peccatis eisque oblectatur; et iste motus, antequam gracia adsit, dominatur in homine et deprimit primum motum. Uterque tamen ex libero arbitrio est. 4° quod veniente gracia ille motus malus eliditur et, alter naturaliter bonus liberatur et adiuvatur, ut efficaciter bonum velit. 5° quod alii dicunt unum esse motum4 voluntatis, quo homo naturaliter ill vult bonum et ex vicio vult I malum; sed in quantum vult bonum, bonus naturaliter est, et in 125 A quantum vult malum, malus est. 10 15 2. Pro aliquibus sunt hii versus: i. e. voluntas dicitur esse naturalis potencia et actus volendi R naturalis vis dicitur esse volendi: potencia volendi potencia naturalis Nam5 actus malus hec aliquando fit, hec bona semper. voluntatis inferior Esse duos motus dicunt quidam, cum unus qui est superior Vult mala, sed semper bona naturaliter alter. superiorem- inferiorem Gracia liberat hunce veniens, tollitque priorem. 25 3.) Queritur, utrum peccatum possit esse in voluntate? Dicendum, quod sic; sed voluntas dupliciter accipitur, ut dicitur in littera, sc. pro potencia et sic in ipsa potest esse peccatum, tamquam in efficiente causa et in subiecto, sed ipsa non potest esse peccatum,, eo quod nichil inputatur in culpam actualem, nisi sit ab ipsa voluntate; voluntatis autem potencia non est a nobis, sed a Deo, et similiter alie potencie anime. Sed prout secundo voluntas accipitur pro actu volendi, tunc potest esse peccatum, similiter et actus aliarum potenciarum, quia actus illi a nobis sunt 30 35 1) D: om. I. — 2) Codd.: quod add. I. — 3) D: hic I. — 4) Codd.: esse add. I. — 5) D: non I. — 6) Codd.: in I errore iteratum. — 7) I: om. D. 23

Strana 350
350 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXXIX., 3.—4. et quia quidam actus sunt a nobis, quorum domini non sumus; et hii peccata non sunt, quia non inputaturs alicui in culpam, quod non est in sua potestate vitare; et sunt tales actus, qui non sub- iacent libero arbitrio, ut continue vel multum vigilare vel moveri carnaliter, et sic de aliis, de quibus dicit Philosophus, quod primi motus non sunt in potestate nostra. Quidam autem actus sunt, quorum domini sumus, ut sunt illi, qui dependent a libero arbitrio, et hii possunt esse peccata, ut velle fornicari, velle occidere iniuste. Et quia inter hos actus nullius causa est ita in potestate 10 nostra, sicut actus voluntatis deliberative, que maxime est domina sui actus, ideo actus eius pre aliis actibus potest peccatum esse. I 125 B Quia autem actus aliarum potenciarum non sic in libero arbitrio consistunt, sicut actus voluntatis, ideo in ipsis non fit peccatum, nisi in quantum coniunguntur voluntati vel inperanti vel omittenti, ut velle memorari preteritum ad nocendum proximo, velle scire verum ad inpugnandum ipsum, velle non cognoscere verum ad non prosequendum; sed de se intelligere, memorari, scire non sunt actus mali: possum enim scire, intelligere et memorari peccata pessima, non peccando et hinc est, quod in illis actibus non con- sistit eciam principaliter meritum, sed in actu voluntatis, sicut et peccatum. §4.) Queritur, utrum consciencia sit actus vel habitus vel potencia. Pro quo notandum, quod consciencia dicitur multi- pliciter: quandoque enim consciencia dicitur ipsa res scita; sic sumitur Ad Titum 1°: »Caritas procedit de consciencia bona« i. e. spe, quia ex meritis, que consciencia tenet, motus spei in- surgit et exio spe motus caritatis. Quandoque vero dicitur habitus, quo quis disponitur ad consciendum; et secundum hoc ipsa lex naturalis vel aliquis habitus racionis potest dici consciencia, sicut1 dicunt,e aliqui. Beatus vero Thomas dicit, quod proprie loquendo est actus, unde 1a parte quest. 79 art. 1° dicit, quod : »Proprie »loquendo consciencia est actus, quod patetis ex racione nominis »et eciam ex hiis, que secundum communem usum consciencie »attribuuntur: consciencia enim dicitur, quasi cum alio sciencia. »Applicacio autem sciencie ad aliquid fit per aliquem actum. Unde »ex ista racione nominis patet, quod consciencia est actus. Idem »eciam apparet ex hiis, que consciencie attribuuntur: dicitur enim »consciencia testificari, ligare, iustificare, accusare vel remordere I 125 C »et hec omnia ll consecuntur applicacionem nostre recognicionis 4o »ad ea, que agimus. Que quidem applicacio fit tripliciter: uno modo »secundum quod recognoscimus nos aliquid fecisse vel non fecisse — »et secundum hoc dicitur testificari. 2° modo, secundum quod »iudicamus aliquid esse faciendum vel non faciendum — et se- »cundum hoc dicitur instigare vel ligare. 3° modo applicatur se- 15 20 25 20 35 8) Ex coni.; putatur D, inputantur I. — 9) D: causaliter I. — 10) D: eo I. — 11) D: sicunt I. — 12) D: om. I. — 13) D: potest I.

Strana 351
Utrum conscientia sit actus, habitus vel potentia? 351 »cundum, quod per conscienciam iudicamus, quod aliquid, quod »factum est, sit bene vel male factum — et secundum hoc dicitur »excusare vel accusare seu14 remordere15. Hec autem omnia actum »dicunt. Quia tamen habitus est principium actus, quandoque »nomen consciencie attribuitur primo habitui naturali, sc. sinderesi, »sicut Jeronimus in Glosais Ezechielis 1° sinderesim »conscienciam nominat, et Basilius naturale iudicatorium. Et »Damascenus dicit, quod est lex intellectus nostri; consuetum »est enim, quod cause et effectus invicem nominantur.« Hec S. Thomas. Notandum, quod consciencia diversimode diffinitur: nam secundum Origenem est spiritus corrector et pedagogus anime sibi sociatus, quo separatur a malis et adheret bonis. Et nota, quod spiritus in ista diffinicione accipitur pro spirituali operacione vel dono. Item: consciencia est dictamen racionis, quo iudicat et ligat ad faciendum vel non faciendum. Item: consciencia est cognicio sui ipsius. Item: consciencia est habitus animi agendorum et non agendorum. Item: consciencia est habitus mentis boni et mali dis cretivus. Item: consciencia est credulitas intencionis ad aliquid agendum vel non agendum cum animi deliberacione firmata. Et sciendum, quod consciencia conponitur a 'con‘ et 'sciencia' et sic dicitur quasi ! 'cum sciencia'; et iuxta hoc con- sciencia est habitus naturalis non solum cognitivus, sed eciam motivus: inclinat enim animam ad prosecucionem boni et fugam mali. Alio modo consciencia dicit acceptacionem ex parte racionis, quod notatur in hac proposicione‘ cum‘. Primo modo, prout con- sciencia includit scienciam in se, habet se sicut superius et con- iungitur cum sinderesi et est semper recta; secundo modo con- iungitur magis racioni et sic se habet sicut inferius — et hoc modo recipit errorem et conturbacionem; consciencie enim ex parte in- feriori potest accidere error: nam racio, cui consciencia in parte inferiori iungitur, habet versari circa particularia, in quibus sepe contingit errare, sicut patet in syllogismo consciencie, in quo sin- deresis proponit maiorem sic: nullum malum est faciendum‘ et racio assumit minorem, sc. hoc est malum‘ et consciencia con- cludit: 'igitur hoc non est faciendum'. Circa primam non est error; circa secundam quandoque est error — et ex hoc est falsitas in conclusione. Exemplum: “omne iustum est bonum‘; 'sed exigere pro sacramentis est iustum‘: igitur exigere pro sacramentis est bonum'. Ecce hic est falsitas in conclusione consciencie, quia error racionis accidit in minorem. Item pensandum, quod consciencia quandoque respicit preteritum, quandoque presens, quandoque futurum. Nam consciencia accusat de preterito et remurmurat de presenti et precaveti7 de futuro; accusat de preterito bono 10 15 125 D 25 30 35 40 14) D: sentire I male. — 15) D: mordere I. — 16) Codd.: nominat add. I. 17) Codd.: de presenti et add D. 25*

Strana 352
352 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XXXIX., 4.—5. omisso et de malo commisso; remurmurat in presenti, cum pre- sencia respicit contradicendo eis, quorum per conscienciam habemus oppositum, futura eciam respicit, ll quando instruit et stimulat mentem ad facienda, que tenemur, et vitanda mala. Quod autem consciencia extenditse ad preterita, presencia et futura, col- ligitur ex diffinicionibus consciencie supradictis. Item: cavendum est a consciencia nimis larga et eciam nimis stricta, nam prima generat presumpcionem, secunda desperacionem. Item: prima dicit sepe malum bonum, secunda e contra bonumis malumis. Item: prima sepe dampnandum salvat et secunda e contra salvandum dampnat. Bene ergo secundum Hugonem libro 1° De anima ca° 12° consciencia dicitur cordis sui sciencia; cor enim aut se novit sua sciencia aut alia: quando se novit, appellatur consciencia, quando alia preter se, nominatur sciencia. Unde Bernhardus dicit: »Multi multa sciunt et se ipsos nesciunt«; dicit: »finxi me »esse, quod non eram; dixi me velle, quod nolebam; aliud in »corde dicebam et aliud ore volebam: et ita sub ovina pelle »vulpinam conscienciam abscondebam; vulpina plane consciencia »est tepida conversacio et animalis cogitacio et ficta confessio, »brevis et rara conpunccio, obediencia sine devocine, oracio sine »intencione, locucio1, sine edificacione, sermo sine circumspeccione. »O quam sunt michi dura ista, que loquor, quoniam loquendo »me ipsum ferio, verumtamen quia me non nego peccatorem, sed »peccatum meum cognosco, erit forte aput Deum iudicem pium- 25 »ipsa cognicio culpe inpetracio venie.« Hec ille. 5.) Utrum consciencia erronea liget? Et sunt opiniones in hoc opposite: una dicens, quod sic, et in omni materia; racio I huius est,, quod o dictat aliquid [aliquid] esse faciendum vel non 126 B faciendum, i. e. debitum fieri vel non fieri. Unde faciens, quod so consciencia dictat non faciendum, vel non faciens, quod dictat faciendum, contemptum incurrit et ideo peccat; hoc enim est ligare, conscienciam, sc. voluntatem astringere ad faciendum, quod dictat consciencia ita, quod voluntas sine deformitatis nocumento non possit illud obmittere. Et pro ista opinione est Parisiensis in Scripto dicens, quod: »Quidam dicunt, quod homo habens con- »scienciam erroneam ligatur ad eam dimittendam, non autem ad »eam inplendam, sed ego dico, quod obligatur ad eam in- »plendam, quia alias non faceret, quod ex precepto putaret »faciendum. Et tamen si eam inplet, peccat, nec tamen per- »plexus est, quia debet eam deponere, et ex tunc non ligat »eum.« Hec Parisiensis. Sed S. Thomas in Scripto distincc. 39, 3° principali, quest. 3a dicit, quod: »Tria »sunt genera operacionum: quedam sunt per se bona et ad talia »consciencia simpliciter ligat, nec umquam deponenda est, quia 10 15 20 35 40 I 126 A 18) D: in I ordo perversus. — 19) I: leccio D. — 20) Ex coni.: quid Codd. 21) D: eligare I.

Strana 353
Utrum conscientia erronea liget? 353 »est recta. Quedam autem sunt indifferencia et ad talia consciencia »ligat non simpliciter, sed manente tali consciencia. Quedam sunt »de se mala, sicut fornicari, mentiri ... et ad hec nullo modo »consciencia obligare potest. Sed verum est: si aliquis non for- »nicando credit se legem Dei contempnere, peccat, non propter »hoc, quod consciencia eum obligat ad fornicandum, sed quia in »contemptum Dei hoc, quod dimittendum est, dimittit. Sed si dili- »genter videatur, quomodo consciencia ligat, invenitur in omnibus »ligare, ut alia opinio dicit, quia hoc est ligare, sc. astringere vo- »luntatem,, ut non possit sine nocumento deformitatis in aliud »tendere, sicut ligatus ll non potest ire.« Hec Thomas. Et nota, quod aliud est consciencia, aliud timor consciencie; contra conscienciam facere, etsi sit erronea, peccatum est, ut iam dictum est. Sed contra timorem consciencie facere non semper peccatum est, quia timor huiusmodi non est semper ex diffinitiva sentencia racionis, per quam,s iudicet teneri ad aliquid ex eo, quod vacillat inter dubia, nesciens, quid sit melius vel ad quid teneatur pocius, cum tamen non committeret, si sciret esse divine placitum voluntati. Item nota, quod inquinacio dicitur esse in consciencia non 20 sicut in subiecto, sed sicut cognitum in cognicione: maculatam ergo conscienciam habent, qui contra conscienciam, 4, quam habent, male operantur, quia contra racionem rectam. Consciencia enim in genere est dictamen racionis, i. e. applicacio quedam sciencie vel racionis ad actum, secundum Thomam 2a 2e, quest. 19 , articulo 5°. Ubi dicit, quod omnis voluntas discordans a racione sive recta sive errante, semper est mala, vel per se vel per ac- cidens; per se quidem, quando non sequitur racionem rectam, per accidens vero, quando non sequitur eciam racionem falsam apparentem tamen veram. Unde et Philosophus 7° Ethi- corum dicit, quod per se loquendo incontinens est, qui non se- quitur racionem rectam, per accidens autem, quando non sequitur eciam racionem falsam, quod intelligendum est 'apparentem veram‘. Et ad istud sonat illud: »Omne, quod fit contra conscienciam, »edificat ad gehennam« 28, quest. 1a, c a° fomnes'. Multa alia essent dicenda de consciencia, sed pro hac vice iam dicta sufficiant. 10 126C 15 25 30 35 22) Codd.: extremum 126 AB in I recentiori manu (tres ultimae lineae) ad- ditum est — 23) D: quem I. — 24) I: scienciam D.

Strana 354
354 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XL., 1.—3. Distinecio XL. Ost hec de actibus adiciendum videtur... 1. Ista est distinccio 40a, tractans de peccato, in 126 D quantum con sistit in actu exteriori. Et 1° continet, quod licet omnes actus secundum quosdam boni sunt, in quantum sunt, non 5 tamen absolute omnes dicendi sunt, boni, nec omnes remunera- biles, sed quidam simpliciter mali dicuntur, sicut et alii boni. 2° quod simpliciter boni actus sunt, qui bonam habent causam et intencionem, i. e. qui bonam voluntatem comitantur et ad bonum finem tendunt, ut est vera dileccio Dei; mali vero simpliciter sunt, qui perversam habent causam et intencionem. 3° quod secundum aliquos omnis actus, exterior de se est indifferens, sed fit malus ex mala intencione et bonus ex bona. 4° quod secundum aliquos triplices sunt actus: 10 15 20 ut bene Deum diligere, vicium, odirea Quidam, qui de ses sunt boni4, qui mali esse non possunt; blasfemia, adulteria Quidam de se mali, qui boni esse non possunt; dare elemosinam ieiunare Quidam, qui ex fine vel causa boni vel mali esse possunt. 5° quod secundum alios ex affectu et intencione nomen in- ponitur operi sive actui et est verum generaliter in bonis, sed in malis non, sed excipiuntur, que per se mala sunt, i. e. que sine prevaricacione fieri non possunt; et ad hoc sonat illud vulgare proverbium: sc. quod bonum est Quidquid agant homines, intencio iudicat illos, 25 cuius confirmacio est regula Christi dicens: »Si oculus tuus »(i. e. intencio) simplex fuerit, totum corpus tuum (i. e. opus quod- »libet tuum) lucidum erit.« 2. Pro aliquibus sunt hii versus: 30 si sit indifferens actus S bonus aut pravus ex fine vocabitur actus; ut blasfemia, adulterium Non fit fine bonus, in se si sit malus actus. Fine bono quidam dicunt fieri mala nunquam. §3.) Queritur, lll utrum omnis actus humanus sit moraliter 127 A bonus vel; moraliter malus. Et videtur, quod sic, quia homo se- cundum quemlibet actum suum vel meretur vel demeretur. Si me- retur, tunc actus ille est moraliter bonus, quo meretur; si de- 1) D: post boni I. — 2) Codd.: in I errore iteratum. — 3) D: om. I. — 4) I: om. D. — 5) D: et I errore.

Strana 355
Utrum omnis actus hominis sit moraliter bonus vel malus? 355 meretur, tunc est malus. — Ad oppositum videtur esse Philo- sophus in Predicamentis, ubi vult, quod bonum «et malum) morale sunt contraria mediata, ergo possunt habere medium contra subiectum proprium, quod est actus humanus et per consequens potest esse aliquis actus humanus indifferens, sc. qui sit neque bonus neque malus moraliter. Notandum, quod actus bonus moralis dicitur hominis actus laudabilis, malus vero moraliter diciturs culpabilis. Est ergo sensus questionis, utrum omnis actus, factus ab homine ex racione et voluntate, sit laudabilis vel vituperabilis Et addo factus ex racione et voluntate", quia homo aliquando movetur ad quosdam actus suos ex sola ymaginacione sine deliberacione racionis, sicut movetur ad fricacionem barbe vel alterius membri; et huiusmodi actus non dicuntur proprie humani, [quia,] licet sint hominis, quia tamen non conveniunt homini secundum id, quo homo est homo, quod est pars racionalis per essenciam; et sunt communes eciam bestiis. Et istam sentenciam innuit S. Thomas parte 1a 2e.quest. 18a articulo 8° et 9°. Qui duo dicit: primum, quod est aliquis actus humanus, qui secundum suam speciem nec est laudabilis nec vituperabilis, et sic nec bonus moraliter nec malus moraliter, cuius racio est, quia actus sumit speciem ex obiecto relato ad principium humanum, quod est racio; contingit, autem dare ob- iectum, quod includit aliquod conveniens racioni et per consequens actus transiens super illud obiectum ex sua specie habet bonitatem, ut dare elemosinam egenti; contingit eciam dare obiectum, quod includit aliquid repugnans racioni et per consequens actus transiens super ipsum secundum suam speciem est malus, ut adulterari vela furari. Contingit eciam invenire obiecta, que nec includunt aliquid inconveniens, nec aliquid repugnans, et per consequens actus trans- euntes super huiusmodi obiecta secundum suam speciem nec sunt boni nec mali moraliter, sed indifferentes, ut levare festucam, mo- vere pedem; et tamen coniuncti ad voluntatem racione boni finis fiunt boni et racione mali finis fiunt mali: movere, enim pedem ad calcandum mulieris pedem ex carnali affectione presbitero est malum moraliter; sed movere caritative pro transitu ad ecclesiam, est bonum moraliter. Similiter fricare barbam mulieris ex carnali affectu, ymmo propriam, ad dandum ei signum, ut veniret, malum est moraliter. Et sic verum est, quod ibidem dicit S. Thomas, quod nullus actus relatus ad iudicium est indifferens, sed omnis vel est bonus vel malus; et probat hoc dupliciter: 1° quia omne verbum humanum est bonum vel malum, ergo omnis actus. Con- sequencia patet per simile. Antecedens probatur, quias omne verbum aut caret racione iuste necessitatis et pie utilitatis, aut non caret : si caret, est malum, ut patet per b. Gregorium in quadam omelia, qui dicit, quod verbum ociosum, de quo reddent homines 5 10 15 20 I 127 B 25 30 35 40 45 6) D: continet I. — 7) D: moveri I errore. — 3) D: quod I.

Strana 356
356 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XL., 3. — XLI., 3. racionem in die iudicii, est verbum, quod caret racione iuste ne- cessitatis vel pie utilitatis; si non caret huius modi) racione, est bonum verbum; ergo omne verbum vel est bonum vel ll malum. 2° probat sic conformiter in corpore solucionis: Omnis actus pro- cedens a racione deliberativa aut est ad debitum finem ordinatus, aut non; si est ordinatus ceteris concurrentibus, est bonus; si non, ex hoc ipso malus est, quia ex hoc ipso repugnat racioni; ergo omnis actus secundum iudicium, ex quo contingit, sibi, quod ordinetur ex intencione ad finem vel non ordinetur, necessario est malus vel bonus. Et pro ista sentencia est Augustinus, quem Magister adducit in presenti distinccione. Scotus autem tenet oppositum dicens, quod homo advertenter et ex de- liberacione potest habere actum voluntatis et elicitum et inperatum indifferentem. Sed quia non solum actus exterior procedens a vo- luntate ex deliberacione, sed eciam cogitacio vel ordinatur bene in finem ultimum, et habebit premium, vel in aliud, quam in ultimum finem, et erit ociosa, ergo habebit demeritum, ideo relinquatur Scotus et acceptetur Christus, qui dicit, quod de omni verbo ocioso, quod locuti fuerint homines, reddent racionem. Et patet, quod questio ad sensum supra expositum est vera. Ad racionem conceditur, quod respectu actus humani sunt contraria mediata, sed non respectu actus, qui fit ex deliberacione et vo- luntate. — Ex iam dictis videtur, quod actus bonus moralis capit suum esse formale ab obiecto bono, tamquam a4 fine, et a vo- luntate bona, tamquam efficiente, et a circumstanciis debitis, tamquam causa formali. Opposito modo est de actu morali malo, qui fit malus aliquando solum ab obiecto malo, ut a delectacione carnali,, sicut adulterium, aliquando a mala voluntate, sicut sacrificium I 127 D vel oblacio, que sunt abhominibilia Deo propter malam voluntatem, so vel a circumstanciis deficientibus, ut commixtio viri cum coniuge propter prolem, sed non debito tempore. Et patet, quod valde faciliter peccatur in actibus, cum una circumstancia obmissa fit actus malus, sed difficulter fiunt boni actus moraliter eo, quod finem bonum, voluntatem bonam et omnes circumstancias oportet concurrere, ut fiat actus moraliter bonus. Patet 2°, quod facilius homo cognoscit, quando agit moraliter male, quam quando agit moraliter bene; ymmo cum caritas, qua homo est carus Deoro, sit viatoribus abscondita, nisi specialiter reveletur, sinei1 qua nichil fit meritorie, nullus viator scit, quando 40 bene moraliter operetur, cum nemo scit, an gracia vel odio dignus sit. I 1276 5 10 15 20 25 35 9) I: corporali D. — 10) D: Deus I. — 11) I: nisi D.

Strana 357
Summa dist. XLI. exponitur. 357 Distinecio XLI. Umque intencio, ut supra dictum est, bonum. ... 1. Distinccio 41a, tractans de operibus illorum, qui carent fide. Et 1° continet, quod quidam non irracionabiliter dicunt omnes acciones et voluntates hominis sine fide malas esse et vitam malam et peccatum, quia secundum Apostolum sine fide inpossibile est placere Deo; et iterum omne, quod non est ex fide, peccatum est. 2° quod illi, qui ponunt triphariam distinccionem actuum, dicunt opera, que infideles naturali pietate faciunt, bona, esse et bona intencione fieri, sed non illa bona intencione, que est re- munerabilis ad vitam. 3° quod illa Augustini auctoritas: 'usque adeos peccatum voluntarium malum est, ut nullo modo sit pec- catum, si non !ll sit voluntarium', debet intelligi vel de primo peccato I hominis, vel de omnibus generaliter peccatis mortiferis, quorum 128 A licet quedam dicantur non voluntaria, que sc. per ignoranciam is vel per infirmitatem fiunt, eadem tamen possunt dici voluntaria, quia sine voluntate non committuntur. 4° quod illud dictum Augustini: Nusquam nisi in voluntate peccatum est, debet intelligi de primi hominis peccato. 5° quod non peccatur nisi vo- luntate et voluntas est animi motus cogente nullo ad aliquid adipiscere; quapropter peccatum sine voluntate esse non posse verissimum est. 6° quod voluntas est prima causa peccandi et vo- luntas mala voluntarium peccatum dicitur; hoc autem de peccato mortali actuali intelligendum est. 10 20 2. Pro aliquibus iam dictis sunt hii versus: 25 T sine facta fide quidam dicunt fore prava; qui factum sine fide esse bonum, sed irremunerabile Quidam vero bonum variant actusque, triplicants Prima voluntatis dic quod sit culpa, vel omnis. Iste versus ultimus sic intelligitur: Dic, quod prima culpa sit voluntatis', quia voluntas est prima causa peccandi vel dic quod omnis culpa“ i. e. peccatum mortale actuale 'est voluntatis'. §3.) Queritur, utrum sola intencio habitualis sufficiat ad meritum. Videtur, quod non, quia Jacobi 2° dicitur: »Fides sine »operibus mortua est.« — In oppositum est Glossa super illud Psalmi: »Dixi confitebor« votum pro opere iudicatur‘. 30 35 Notandum, quod intencio habitualis 1° accipitur prout con- sistit in solo habitu, et hec non sufficit ad meritum; est enim eciam in dormiente; 2° prout existit in actu, pro qua sciendum 1) I: om. D. — 2) D: bonum I. — 3) D: ade I. — 4) D: adispiscere I. *) I: actus quoque D. — 6) I: triplant D.

Strana 358
358 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XLI., 3.—5. I 128 B 10 15 secundum Richardum in Scripto 1° principali quest. 1a, quod aut »homo habet facultatem faciendi opus exterius, quod »preceptum est, aut non; si sic, dico, quod non sufficit ad meritum »intencio sola, quia tunc non potest esse intencio sufficiens nec »recta, nisi homo faciat opus exterius, quod preceptum est, quia »secundum Gregorium in Omelia super illud Johann. 14°: »Si quis diligit me«, nunquam est amor Dei ociosus; operatur »enim magna, si est. Si autem operari renuit, amor non est; et »secundum hoc intelligendum est, quod habetur Matth. 25°, quod »Dominus sentenciabit in iudicio pro defectu operum misericordie. »Si autem homo non habeat facultatem operandi, tunc sola intencio »sufficit ad meritum, quia potest esse intencio sufficiens et recta »absque operacione exteriori. Et quantum ad tales potest referri »verbum Gregorii in quadam omelia super illud Matth. 4°: »Ambulans Jesus iuxta mare Galilee« et legitur in festo sancti »Andree, quod non est vacua manus a munere, si archa cordis »repleta est bona voluntate.« Hec Richardus. 20 25 128 0 30 35 40 Ex iam dictis evidet, quod intencio procedens de bona vo- luntate, non valens ad, opus extra procedere, potest regnum glorie obtinere. Nam dicit b. Gregorius in Omelia preallegata: »Exteriora nostra quantumlibet parva sufficiunt; cor namque et non »substanciam pensat, nec perpendit, quantum in eius sacrificios, »sed ex quanto proferatur« et infra: »Estimacionem quippe precii »non habet, sed tantum regnum Dei valet, quantum habes. Pensate »ergo, fratres karissimi, quid vilius, cum emitur, quid carius, cum »possidetur? Sed fortasse nec calix aque suppetit frigide, qui in- »digenti tribuatur? Eciam tunc nobis securitatem promittit sermo »divinus. Redemptore enim nato celi cives !l ostensi sunt, qui cla- »maverunt: 'Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bone »voluntatis.' Ante Domini namque oculos nunquam est vacua manus »a munere, si archa cordis repleta est bona voluntate. Hinc etenim »Psalmista dicit: In me sunt, Deus, vota tua, que reddam lauda- »ciones tibi', ac si aperte dicat 'etsi exterius munera offerenda »non habeo, intra me, met ipsum tamen invenio, quod in aram »tue laudis inpono, quia qui nostra dacione non pasceris, oblacione »cordis melius placaris. Nichil quippe offertur dicius bona voluntate.« Ecce quam plane iste Sanctus deducit, quod bona voluntas et sic intencio est magnum meritum, dum eciam est sine opere extrinseco. Sed ut non ponatur dubium, quid sit bona intencio vel voluntas, subdit: »Bona autem voluntas est: sic adversa alterius sicut nostra »pertimescere, sic de prosperitate proximi sicut de nostro profectu »gratulari, aliena dampna nostra credere, aliena lucra nostra de- »putare, amicum non propter mundum, sed propter Deum diligere ; »inimicum eciam amando tollerare; nulli, quod pati non vis, facere; 7) D: om. I. — s) I: significacio D pessime.

Strana 359
Utrum sola intentio habitualis sufficiat ad meritum? 359 »nulli, quod tibi iuste inpendi desideras, negare; necessitati proximi »iuxta vires non solum concurrere, sed prodesse eciam ultra vires »velle. Quid ergo isto holocausto locuplecius, quando per hoc, »quod Deo ymmolat, in ara cordis anima se ipsam mactat?« Ecce quam clare declarat iste sanctus, papa Gregorius, quomodo bona voluntas et sic intencio sine exteriori opere est meritoria regni Dei. Et patet, quod questio ad unum sensum est vera. Tunc ad racionem, quando dicitur: 'fides sine operibus mortua est'. Con- ceditur. Sed ex illo non sequitur, 1 quod nulla intencio sine opere valeret ad meritum, cum iam dictum est: plus Deus omnipotens intencionem bonam respicit, quam opus ad extra‘ et hinc, Sal- vator dicit: »Si oculus tuus (i. e. intencio) fuerit simplex, totum »corpus tuum (i. e. congeries operum tuorum) lucidum erit.« I 128 D §4. Utrum intencionem fides dirigat? Et dicitur in textu, 15 quod sic: Intencio enim dicit quendam actum sive motum interiorem ab eo, quod est ad finem. Ad direccionem autem motus alicuius requiritur aliquid per modum moventis, aliud per modum inclinantis, sicut patet in motu ambulacionis, in quo oculus dirigit, pesio movet. Similiter ad direccionem intencionis requiritur aliquid per modum ostendentis, sicut racio, et aliquid per modum inclinantis, sicut voluntas. Sed cum finis humanus ultimus, sc. vita eterna, trans- cendat vires humanas, ad ostendendum finem illum non sufficit racio, nisi perfecta sit per habitum infusum, sc. fidei, nec voluntas sufficit ad inclinandum, nisi sit perfecta per habitum caritatis. Et ita dicitur, quod fides et caritas in finem dirigunt. 20 25 5.) Utrum quilibet actus infidelium sit malus? Et videtur, quod sic Ad Rom. 14°: »Omne, quod non est ex fide, peccatum »est.« Glossa ibidem: »Omnis vita infidelium peccatum est.« Richardus et S. Thomas tenent, quod sic, intelligendo cum reduplicacione, se quantum infideles sunt, alias non omnis operacio infidelium est peccatum. Tunc ad primum, cum dicitur: 'Omne, quod non ex fide est, peccatum est; hoc est: illud, ad quod ex infidelitate conpelluntur, ut adollrare ydola, abstinere ab aliquibus cibis et huiusmodi. Ad 2m cum dicitur: Omnis vita infidelium peccatum est, non est intelligendum hoc modo, quod omnis actus eorum peccatum sit, quia habent actus bonos ex genere, vel ex circumstancia, vel ex virtute politica11. Sed intelligitur, quod semper cum peccato vivunt, quia [in] infidelitate retenta nullum aliorum remittitur; vel dicendum, quia intelligitur de illis actibus, ad quos ex suis actibus inpelluntur. Et hoc videtur intendere Apostolus. Hec S. Thomas. Sed quis dubitat? omnes actus in infidelibus, qui de se sunt vicia, sunt mali; de illis non est necessaria questio. 30 I 129 A 35 40 9) D: dicit I errore. — 10) D: pedes I. — 11) D: pollicita I.

Strana 360
360 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XLI., 5. — XLII., 3. Sed sicut in textu arguitur per Augustinum, quod non fit, quemadmodum fieri oportet, ideo malum est. Cum ergo omnia operai gentilium fiunt et non sicut debent fieri, sequitur, quod male fiunt et per consequens sunt mala, quia fiunt sine fide, ergo non placent Deo et sine caritate, ergo nichil prosunt; nec solum opera infidelium, sed malorum christianorum omniais sunt mala, que fiunt in peccato. Nam Propheta non in vanum dicit de malo episcopo Juda in Psalmo 108° : »Oracio eius fiat in pec- »catum.« Et Salvator Luce 11° dicit: »Si lumen, quod in te »est, tenebre sunt, totum corpus tuum tenebrosum erit,« hoc est: si intencio tua fuerit mala, totum corpus, i. e. congeries omnium operum tuorum, malum est. Et racio convincit Augustini supra [dictali5 tacta. Cum enim opus omne hominis debet fieri in ca- ritate, sicut dicit Apostolus: »Omnia vestra in caritate fiant« et sic caritative et per consequens quodlibet opus, quod sic fiat, 15 sicut debet fieri, et sacerdos existens in peccato luxurie orat, missat, I et cetera opera facit, ergo| facit ea, sicut non debent fieri, ergo 129 B male et per consequens opera sunt mala moraliter ex defectu circumstanciarum. 10 25 30 Sed contra hec dicta est,4 unum argumentum, quo Ma- gister arguit per Augustinum dicens, quod in servili timore et bonum fiat, non tamen bene; nemo enim invitus bene facit, eciam si bonum est, quod facit. — Ecce hic dicitur 'bonum facit, licet non bene‘: ergo oportet concedi, quod opera infidelium et pessimorum christianorum sunt bona. Et arguitur sic: Iste malus sacerdos orat; vel ergo bonum facit, vel malum; quod bonum, patet per Augustinum, ergo ... Solucio: faciunt bona opera de genere et mala moraliter. Quando ergo arguitur: velis faciunt bona opera vel mala', respondetur: “utrumque', quia bona ex genere et mala moraliter. Secundum logicam Aristotelis veram diceretur, quod quodammodo est verum, quodammodo falsum: nam verum est, quod faciunt moraliter mala, et verum est, quod faciunt bona de genere. Ex istis patet, quantum homo debet esse sollicitus, ut faciat as omnia in caritate etc. 20 12) I: tempora D pessime. — 13) I: tempora add. D pessime. — 14) D: et I. — 15) I: om. D. — 16) I: quod D.

Strana 361
Utrum quilibet actus infidelium sit malus? 361 Distinecio XLII. Um autem voluntas mala et, operacio sit, peccati, ... 1. Distinccio 42a tractans peccatorum principia ali- qualiter distincta. Et 1° continet, quod concensus voluntatis in peccatum mortale et operacio sunt unum peccatum, sed maius ; alii dicunt, quod sunt duo peccata. 2° quod peccatum, cum fit actu interiori vel exteriori, manet actu et reatu, sed transeunte actu manet reatu. 3° quod reatus in scriptura accipitur pro culpa, pro pena et obligacione ad penam temporalem vel eternam. Et iuxta hoc sunt duo genera peccatorum, sc. mortale et veniale. 4° quod secundum Augustinum crimen est, quod dignum est accusacione et dampnacione. 5° quod I secundum Augustinum dupliciter peccatur, sc. vel ex cupiditate male intendente vel ex timore male humiliante. Sed secundum Jeronimum peccatur aut cogitacione aut locucione aut operacione et quarto aliquando consuetudine; et hoc vel in Deum vel in proximum vel in se ipsum. 6° quod delictum est peccatum, quo bonum obmittitur; sed peccatum, quo malum committitur vel bonum obmittitur; ca- pitur tamen communiter unum pro reliquo. 7° quod septem sunt capitalia vicia, sc. superbia, avaricia, luxuria, invidia, gula, ira, accidia; que dicuntur capitalia, quia ex illis alia oriuntur. 8° quod superbia est inicium omnis peccati, similiter cupiditas. 10 129 C 15 20 2. Super hiis sunt isti versus: voluntatem operacione V quod velle malum cum facto sit scelus unum, diversa Sed maius, dicunt aliqui; reliqui duo ponunt. i. e. penitenciam asas crimen Quando doleas, actu scelus nec remanet, quod reatus. quod varie capitur reatus et varie peccatur Peccati varios scriptura modos tibi ponit. Sunt eciam vicia septem capitalia dicta; quomodo4 unum ab alio fit superbia cupiditas Sed de principio certant tumor atque cupido. 25 §3. Hic queritur, utrum consensus in peccatum mortale et actus exterior ab illo consensu procedens sint tantum unum peccatum. Dicendum, quod voluntas actui coniuncta; et actus sunt unum peccatum, sed voluntas separata ab actu, sc. illa, que actum antecedit, sunt duo peccata: actus enim aliquis ad genus moris non pertinet, nisi secundum quod est voluntarius, sc. a vo- luntate elicitus vel inportatuss et ideo secundum unitatem volun- 30 35 1) D: est I. — 2) D: om. I. — 3) D: diciunt I. — 4) D: quod non I. — 5) D: communicata I errore. — 6) F: inperatus D.

Strana 362
362 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XLII., 3.—4. I 129 D 10 15 20 25 I 130 A tatis sumendum est iudicium de unitate eius, quod est in genere operis; et propter hoc voluntas coniuncta actui et actus sunt unum peccatum, quia actus eciam non multiplicatur, voluntas autem separata est aliud peccatum ab actu, quia tunc actus vo- luntatis multiplicatur; quando enim actus voluntatis exterius in- pletur, tunc est ibi unus actus voluntatis et ante actum exteriorem fuit unus alius actus voluntatis. Ex isto patet, quod tot sunt peccata mortalia, quod voliciones interrupte cum consensu ad per- ficiendum peccatum exterius in opere. Quocienscumque ergo ali- quis consentit interrupte in fornicacionem, tociens peccat mortaliter. Patet: nam prima concupiscencia cum consensu fuit peccatum mortale, quam si secuta fuisset vera penitencia, fuisset dimissa; et iterum post penitenciam si foret similis concupiscencia, foret similiter peccatum mortale. Et ad denotandum istam quotitatem et multiplicacionem peccati quesivit Petrus Matth. 18°: »Domine, »quociens peccabit in me frater et dimittam ei? Usque sepcies?« Et Salvator videns tam spissam multiplicacionem peccati respon- dit: »Non dico tibi sepcies, sed septuagesies sepcies«. Paveant ergo fornicatores, qui multipliciter concupiscunt mulieres, ut suam nequiciam possint adinplere. Si autem est voluntas mala una con- tinua, non interrupta, tunc est unum peccatum longum secundum tempus, capiens unitatem suam a subiecto uno, sc. voluntate, et ab actu volicionis uno, et a tempore uno non interrupto. Et hinc est, quod vere penitens debet dolere, quod tam per longum tem- pus in peccato perstitit et illud tempus vane, quia in peccato, consumpsit, et ingratus de quolibet tempore sibi ad penitenciam concesso extitit. Illi autem, qui interrupte voliciones malas comple- verunt, quando numerabunt eas, ill ut de qualibet reddant speciali- ter racionem? Forte cicius numerarent decem milia talenta, quam sua mortalia peccata, et consumerent prius centum olei cados, quam discernerent, suos actus pravos, et centum choros tritici, quam rememorarentur sui cuiuslibet peccatis. 30 35 40 §4. Queritur 2°, utrum peccatum mortale et veniale con- venienter distingwuntur per hoc, quod mortali debetur pena eterna, veniali vero temporalis. Ubi s ciendum, [quod] secundum sanctum, Thomam in Scripto quest. 4a, quod veniale di- citur peccatum, cuius reatus facile solvitur et ita, veniale dicitur tripliciterio: uno modo ex causa, quod fit per ignoranciam vel per infirmitatem, et ut sic habet causam remissionis vel venie; 2° modo dicitur veniale ex eventu, quia sc.11 per aliquid superveniens peccato pena peccati fiit remissibilis, sicut confessio mortali ad- veniens facit penam eius temporalem virtute clavium; 3° modo dicitur veniale ex genere actus, sicut verbum ociosum loquendo. 7) D: discernent I. — 8) I: vicii D. — 3) D: om. I. — 10) I: triplex D. 11) 1: semper D.

Strana 363
Utrum peccata convenienter distinguantur per poenam? 363 De veniali 1° et 2° modo dicitur, quod non distingwitur a mor- tali, et sic loquitur Magister in littera de veniali. Et notandum, quod peccatorum capitalium et venialium distinccionem ponit Augustinus in Omelia de igne purga- torio, et est in Canone dist. 25a ca° Unum orarium', ita di- cens : »Quamvis Apostolus plura capitalia crimina commemorat, »nos tamen, ne desperacionem facere videamur, dicemus, que illa »sunt: sacrilegium, homicidium, periurium, adulterium, fornicacio" »falsum testimonium, rapina, furtum, superbia, invidia, avaricia; »et, si longo tempore teneatur, iracundia, et ebrietas, si assidua »sit, in eorum numero conputatur. Quicunque aliquod de istis »peccatis in se dominari cognoverit, nisi digne emendaverit, si »habuerit spacium longo tempore penitendi et largas elemosinas »non erogaverit et a peccatis ipsis non abstinuerit, illo tamen »transitorio, de quo ait Apostolis, purgari non poterit, sed eterna »illa flamma sine ullo remedio cruciabitur. Que autem sunt minuta »peccaia, licet omnibus nota sint, tamen, quia longum est, ut om- »nia replicentur, opus est, ut ex eis vel aliqua nominemus. Quo- »ciens aliquis in cibo aut potu plus accipit, quam necesse est, ad »minuta peccata noverit pertinere. Quociens plus loquitur, quam »oportet, plus tacet, quam expedit. Quociens pauperem inportune »petentem exasperat. Quociens, cum sit corpore sanus, aliis ieiu- »nantibus prandere voluerit aut sompno deditus tardus ad eccle- »siam surgit; quociens excepto filiorum desiderio uxorem suam »cognoverit. Quociens in carcere positos tarde requisierit, infirmos »tarde visitaverit, si discordes ad concordiam revocare,, neglexerit, »si plus aut proximum aut uxorem aut filium aut servum exa- »speraverit, quam oportet; si amplius,, fuerit blanditus, quam »oportet. Si cuiquam maiori persone aut ex voluntate aut ex »necessitate adulari voluerit. Si pauperibus esurientibus nimium »deliciosa vel sumptuosa convivia preparaverit, si se in ecclesia aut »extra ecclesiam fabulis ociosis, de quibus reddenda est racio, in »die iudicii occupaverit; si, dum iacentesis et incaute iuramus et I »hec per aliquam necessitatem ! inplere non poterimus, utique 130 c »periuremus; et cum omni facilitate aut temeritate maledicimus, a5 »quoniam scriptum est: 'neque maledici regnum Dei possidebunt'«. Hec Augustinus. — Hec scripsi, ut vos a talibus peccatis, quoniam opus est, premunirem et solus eciam precaverem etc. 10 I 130 B 15 20 25 30 12) D: om. I. — 13) Sic codd.

Strana 364
364 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XLIII., 1.—4. Distinecio XLIII. 10 15 20 — St preterea quoddam peccati, genus, ceteris, gravius .. E §2. Ista est distinccio 43a, tractans de peccato in Spiri- tum Sanctum, quod dicitur peccatum ad mortem. Et 1° continet distinccio, quod peccatum in Spiritum Sanctum est gravissimum. 20 quod quidam dicunt peccatum in Spiritum Sanctum esse pecca- tum obstinacionis et desperacionis. Est autem obstinacio indu- racio mentis in malicia et pertinacia, per quam fit homo inpeni- tens. Desperacio vero est, qua quis penitus diffidit de Dei boni- tate, estimans suam maliciam magnitudinem bonitatis excedere. 3° qud utrumque istorum est peccatum in Spiritum Sanctum. 4° quod quidam dicunt omnem obstinacionem et desperacionem esse peccatum in Spiritum Sanctum; et secundum illos pecatum illud dicitur irremissibile, i. e. vix aut difficulter remissibile. 5° quod alii dicunt solum illam obstinacionem esse peccatum in Spi- ritum Sanctum, quam finalis concomitatur inpenitencia — et illud peccatum dicunt simpliciter irremisibile. 6° quod inpugnacio agnite, veritatis et invidencia fraterne gracie post reconciliacionem sunt peccata in Spiritum Sanctum et quedam species obstinacionis. 70 quod peccatum ex infirmitate dicitur peccatum in Patrem, cui attribuitur potencia; peccatum vero ex ignorancia dicitur peccatum in Filium, cui appropriatur sapiencia.. Sed peccatum in Spiritum Sanctum est, quod fit contra bonitatem; et veritatem Spiritus Sanct 2. Et pro ista distinccione est tantummodo iste versus: 130 D X tibi peccatum describit flamen in almum. 30 35 40 3.) Utrum sit aliquod peccatum in Spiritum Sanctum? Dicitur, quod sic. Sed notandum, quod peccare in Spiritum Sanc- tum dicitur dupliciter: aut quia peccatur in personam Spiritus Sancti appropriate, quando sc. aliquis male sentit de Spiritu Sancto pertinaciter, qualiter peccaverunt illi, qui dixerunt Spiritum Sanc- tum terciam personam in divinis esse ministrum Patris et Filii, sicut ascribitur Origeni, et qui dixerunt Spiritum Sanctum esse creaturam; sic autem non est ad presens loqui de peccato in Spiritum Sanctum, quia sic peccatur appropriate peccato infidelitatis contra illum articulum »Credo in Spiritum Sanctum. Aut 2° peccatur contra arbi- trium Spiritus Sancti, sc. ex certa malicia contra bonitatem Spi- ritus Sancti, sicut ex infirmitate est peccare in Patrem, cui appro- priatur potencia, et peccare in Filium est peccare ex ignorancia, cui sapiencia appropriatur, et peccare in Spiritum Sanctum est peccare ex malicia contra Spiritum Sanctum, cui appropriatur clemencia sive bonitas. Et sic in proposito locucio est de peccato. 1) Lomb.: om. D. post genus I. — 2) I Lomb.: om. D. — 3) D: arguite I. — 4) D: approbatur I. — 5) I: voluntatem D.

Strana 365
Quid sit peccatum in Spiritum Sanctum? 365 Sciendum autem, quod peccare ex certa malicia, i. e. ex ipsa eleccione peccati, potest contingere dupliciter. Uno modo ex inclinacione habitus viciosi, qui malicia dicitur, ex qua processit generaliter omne peccatum mortale; et sic non est idem peccare ex malicia, quod peccare appropriate in Spiritum Sanctum. Alio modo contingit ex eo, quod per contemptum abicitur et removetur id, quod eleccionem peccati poterit inpedire, sicut fides contemp- nitur per inpugnacionem, spes per desperacionem, caritas per in- videnciam, timor per presumpcionem, contricio per inpenitenciam, gracia per obstinacionem: per hunc modum sunt sex species assi- 10 gnate, quibus peccatur in Spiritum Sanctum, videlicet desperacio, I I Il presumpcio, inpenitencia, obstinacio, inpugnacio veritatis fidei agnite, et invidencia fraterne gracies, quibus e contra correspon- 131A dent sex species gracie, que retrahunt, hominem a peccato et du- cunts ad vitam, venie,. 15 Item notandum, quod peccatum in Spiritum Sanctum specia- liter opponitur gracie penitenciali, per quam fit remissio peccato- rum. Adio remissionem autem peccatorumio aut peccati quedam exiguntur a parte remittentis, quedam a parte eius, cui remittitur, et quedam ex parte eius, per quod fit remissio. Ex parte remit- tentis concurrunt duo: scil. misericordia (et contra hanc est de- speracio) et iusticia (et contra hanc est presumpcio). Ex parte eius, cui fit remissio, requiruntur duo: scilicet propositum non peccandi (contra quod est obstinacio) et dolor de commissis (contra quod est finalis inpenitencia). Unde finalis inpenitencia privat emendam et obstinacio cau- telam. Ex parte eius, per quod fit remissio, requiruntur duo, scilicet fides Ecclesie, contra quod est inpugnacio veritatis agnite, et gracia, que datur in sacramentis, contra quam est invidencia fraterne gracie. Differt autem invidia, que est vicium capitale, ab invidia, que est peccatum in Spiritum Sanctum, quia invidencia est respectu gracie in se, in quantum corrupto pallato cordis bonum visum displicet; sed invidia est respectu gracie vel alterius boni, in quantum creditur diminutivum excellencie proprie vel proprii boni. — 20 25 30 35 §4. Utrum peccatum in Spiritum Sanctum sit irremissi- bile? Sciendum, quod sancti doctores antiqui, ut Athanasius, Hylarius, Ambrosius, Jeronimus, Crisostomus di- cunt esse peccatum in Spiritum Sanctum, quando ad litteram ali- quid blasfemum dicitur contra Spiritum Sanctum, sive Spiritus Sanctus accipiatur secundum quod est nomen l essenciale con- 131B 6) D: anime 1 errore. — 7) I: trahunt D. — 8) Ex coni.: dicunt Codd. errore. — 9) Sic codd. — 10) D: haec quattuor verba Ad o peccatorum om. I aberrans oculis ad alterum peccatorum. 24

Strana 366
366 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XLIII., 4. 10 15 20 25 I 1310 30 35 veniens toti Trinitati et cuilibet persone, sive accipiatur Spiritus Sanctus, prout est nomen personale, distinctum a Patre et Filio. Et secundum hoc distingwitur Matth. 12° blasfemia in Spiritum Sanctum contra blasfemiam in spiritum hominis. Christus enim operabatur quedam humanitus, ut comedendoi1, bibendo et alia huiusmodi faciendo; et quedam divinitus, ut demones eiciendo, mortuos suscitando et peccata dimittendo et cetera huiusmodi, que quidem agebat et per virtutem proprie divinitatis et per ope- racionem Spiritus Sancti, quo secundum humanitatem erat reple- tus. Iudei autem primo dixerunt blasfemiam in filium hominis, cum dicebant eum voracem et potatorem vini et publicanorum amatorem, ut habetur Matth. 11° et Luce 7°, postmodum vero blasfemaverunt in Spiritum Sanctum, dum opera, que ipse faciebat propria virtute divinitatis et per operam Spiritus Sancti, attribue- bant principi demoniorum — et propter hoc dicuntur blasfemasse in Spiritum Sanctum. Augustinus autem in libro De verbis Domini blasfemiam vel peccatum in Spiritum Sanctum dicit finalem in- penitenciam, quando sc. aliquis perseverat in peccato in12 mortali usque ad mortem, quod quidem non solum verbo oris fit, sed et verbo cordis et operis, nec uno sed multis. Hoc autem verbum sic acceptum dicitur esse contra Spiritum Sanctum, quod est contra remissionem peccatorum, que remissio fit per Spiritum Sanctum, qui est caritas Patris et Filii. Et iuxta diversam supradictam accepcionem peccatum in Spiritum Sanctum dicitur primo modo irremissibile non simpli- citer, sed quia est difficulter remissibile ex eo, quod non habet causam excusacionis, cum fiat ex certa mallicia, sed non sic peccatum factum ex infirmitate vel ignorancia. Secundo modo acceptum, sc. pro finalia inpenitencia, tunc dicitur simpliciter irremissibile eo, quod nunquam dimittetur, nec in hoc seculo, neque in futuro, ut dicit Salvator Matth. 12°, Marc. 3° et Luce 12°. Et ad istum sensum allegat Magister in littera dicens, quod secundum illos peccatum dicitur irremissi- bile eo, quod numquam dimittatur. Unde inquit: »Augustinus »dicit, quod hoc solum peccatum veniam mereri non potest. Et »Jeronimus, quod taliter peccans digne penitere non potest; »et ideo recte Johannes dicit 1a14 Johannis14, 5°, ut non »pro eo oret quis, quia si sic peccat, oracionibus Ecclesie hic vel »in futuro iuvari non potest, habens cor induratum tamquam »lapis, sicut de dyabolo legitur«. 40 Et quod peccatum finalis inpenitencie non dimittitur, nec in hoc seculo nec in futuro, patet sic arguendo; nam sequitur: 11) Codd.: et add. I. — 12) Sic codd. — 13) D: in finali I errore. 14) D: om. I errore. —

Strana 367
Utrum peccatum in Spiritum Sanctum sit irremissibile? 367 ille finaliter est inpenitens et peccat mortaliter actualiter, igitur nunquam finaliter penitet, igitur peccatum ei nunquam dimittitur nec dimittetur'; tenet consequencia ex eo, quia ex opposito con- sequentis potest inferri oppositum antecedentis. Nam da14 op- positum consequentis: ‘illi peccatum mortale actuale dimittetur vel dimittitur': igitur ille penitet vel finaliter penitebit; et tamen per datum est finaliter inpenitens, quod manifeste repugnat. Quo- modo enim quis potest finaliter penitere et [finaliteri5] non penitere? Et patet, quod Deus bonus nullum dampnat, nisi finaliter 10 inpenitentem et sic blasfemantem in Spiritum Sanctum. Stet ergo efficax verbum Domini, quod: »Qui dixerit verbum contra Spiritum »Sanctum, non remittetur ei neque in hoc seculo neque in futuro« eo, quod voluntas repellit illud, per quod fit remissio peccatorum. Unde sicut egritudo esset incurabilis, que renueret medicinam 15 certe sanativam ] morbi, ita peccatum in Spiritum Sanctum dicitur †I irremissibile et ad mortem, quia per eius actum spiritualis me- 131D dicina, sc. penitencia, repellitur. Unde Augustinus in De16 sermone Domini in monte dicit: »Quod tanta est labes »huius peccati, quod humilitatem deprecandi subire non potest.«17 20 15) I: om. D errore. — 16) D: om. I errore. — 17) Codd.: et cetera Amen add. D. 24*

Strana 368
Distinecio XLIV. Ost predicta dignum consideracione occurrit, «utrum pec- candi potencia sit a Deo .. . 10 15 1. Ista est distinccio 44a et ultima secundi huius libri tractans de peccandi potestate. Et 1° continet, quod secundum aliquos potencia recte agendi est in nobis a Deo, potencia vero peccandi non est a Deo, sed a nobis vel dyabolo, sicut voluntas mala non a Deo in nobis est,, sed a nobis et dyabolo, bona autem tantum a, Deo, est, in nobis. 2° continet, quod evidenter per sanctos ostenditur, quod non est potestas boni vel mali cuiusque, nisi a Deo equo, etsi te lateat equitas4. 3° quod quando Apo- stolus dicit Ad Roman. 13°: »Qui potestati resistit, ordinacioni »Dei resistit«, loquitur de seculari potestate, sc. rege, principe et huiusmodi, quibus non est resistendum in hiis, que Deus iubet eis exhiberes, scil. in tributis et huiusmodi. 4° quod potestati dyaboli vel hominis tunc resistimus, cum aliquid contra Deum suggesserint, in quo Dei ordinacioni non resistimus, sed obtemperamus; sic enim Deus precepit, ut in malis nulli potestati obediamus. §2.) Super hiis sunt hii versus: 20 Y dicit, omnis quod ab Omnipotente potestas. Nemo potestati, restet, nisi prava volenti. 3. Utrum potencia peccandi sit a Deo? Dicendum, quod sic. Sed videndum est circa, hoc, quod potencia duo no- I minat, sc. essenciam potencie, que est a Deo et bona est et est 132 A eadem potencia peccandi et bene agendi, 2° fll nominat defectum, 25 quo creatura racionalis potests ab actu bene agendi deficere; et 1) D: om. I. — 2) D: post est I. — 3) D: post nobis I. — 4) D: inequitas I. 5) I: exhiberi D. — 6) D: peccati I. — 7) D: contra I. — 8) Codd.: in I errore iteratum.

Strana 369
Utrum potentia peccandi sit a Deo ? 369 illud deficere plus dicitur depotencia vel inpotencia, quam potencia. Unde ex hoc, quod Deus dicitur non potens peccare, magis dicitur potens, quam diceretur, si posset peccare; nulla ergo creatura ex eo dicitur potencior, quod potest sic deficere, quam quod non potest peccare. Unde potencia sanctorum est in patria ex eo, quod confirmati [sunt,] in gracia iam non possunt peccare. §4.) Utrum omnis potestas presidendi sit a Deo? Videtur, quod non, quia nullum iniustum est a Deo; sed aliqua potestas presidendi est iniustum vel iniusta, ergo ... Maior nota est ex eo, quod non est Deus auctor mali; minor patet de presidencia ma- lorum, sicut tirranorum, symoniacorum et aliter viciosorum, de quibus dicitur Osee 8°: »Ipsi regnaverunt, sed non ex me.« — In oppositum est Apostolus Roman. 13°: »Omnis potestas »a Deo est«. 10 Notandum, quod presidencia sive prelacio potest tripliciter considerari. Uno modo quoad dignitatem in se; secundo quoad modum, quo quis pervenit ad dignitatem; 3° modo, quoad modum utendi, ymmo 4° quoad modum exeundi. Ita quod 1° consideretur potestas, presidencia vel prelacio, quantum est in se, 2° in ingressu, 3° in progressu et 4° in egressu. 15 20 Verbi gracia: Iudas habuit potestatem, presidenciam et pre- lacionem, quia apostolatum et episcopatum, sicut patet ex ca- none biblie; et illam habuit a Deo, quia elegit eum ad illam, cum ipse met Salvator dicat Johannis 6°: »Nonne &ego) »VoS,o duodecim elegi?«, sc. in apostolatum et sic in prelaciam »et unus ex vobis dyabolus est« et ad hanc significacionem dicit Apostolus: »Omnis potestas,« scilicet I presidencie et pre- lacionis »a Deo est«. A Deo ergo Judas habuit apostolatum et 132 B episcopatum. Sed de ingressu prelacionis iudicare nescio, qua intencione intravit, sed ex fide cognosco, quod episcopatum gratis accepit per illam Veritatis regulam Matth. 10° : »Gratis accepistis, »gratis date!« In progressu prelacionis scio, quod malus fuit; nam testatur suus collega sive coepiscopus Johannes dicens c a° 12°, quia fur erat et symoniacus, vendens sanctum sanctorum triginta denariis, ut testantur sui coapostoli, ymmo papa suus testatur, quod dyabolus est; in egressui vero pessimus, quia peccans peccato finalis inpenitencie laqueo se suspenditi, M atth. 27 Simili modo possunt [primo] ingredi prelaciam, 1° ut sint mali in ingressu permissione divina, ut intrando propter bona temporalia vel propter fastum vel symoniace aut ex aliis causis [eti3] inhabiles 40 25 30 35 9) D: om. I. — 10) I, Vulg.: post duodecim exhibet D errore, ego om. ambo codices. — 11) I ex corr.; gressu ID errore. — 12) D: suspendi I errore. — 13) I: om. D.

Strana 370
370 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., dist. XLIV., 5.—6. I 1320 15 existentes, 2° ut sint peiores in progressu, spoliando subditos, superbiendo, illicite vivendo et bona temporalia inutiliter,4 expo- nendo, 3° ut sint pessimi in egressu aliquando vendendo prelaciam alteri vel resignando indisposito vel inhabili ex affectu carnali. Et secundum istas tres deordinaciones prelacio sive presidencia non est a Deo effective sive directive, licet permittit eam fieri; Deus enim non efficit nec dirigit ipsos homines, ut sic male ingrediantur, progrediantur et egrediantur, sed dyabolus et ipsorum voluntas mala eos a via seducit rectitudinis, a condicione bona divine pre- sidencie sive prelacionis, ll quam Deus eos permittit ingredi iuxta illud I ob 34° : »Qui facit regnare yppocritam propter populi peccata« et iuxta illud Osee 13°: »Dedi eis regem in ira mea!« Ve ergo illis, qui potestate prelacionis abutuntur, quam dedit Deus omni- potens ad dirigendum subditos in hiis, que agenda sunt vel scienda vel ad corrigendos maiores vel defendendum subditos vel coher- cendos malos! 20 §5.) Sed arguit Magister in littera: »Si omnis potestas »a Deo est, et potestas dyaboli est potestas, igitur a Deo est.« Et ultra: »Omnis, qui potestati resistit, Dei ordinacioni15 resistit: »sed resistens dyaboli potestati, potestati resistit: igitur ordinacioni »Dei resistit.« 25 30 Ex supra dictis potest intelligi, quod aliud est resistere potestati et aliud deordinacioni potestatis. Et Magister dicit in textu, quod textus Apostoli debet intelligi de seculari potestate, sc. rege et principe, quibus non est resistendum in hiis, que iubet eis Deus exhiberi, sc. in tributis et huiusmodi. Unde rex mundi tocius et summus pontifex, existens heresi6 regnir6, solvit tributum in sua nativitate Cesari, sub quo natus est, sc. cum facta est ediccio, ut describeretur universus orbis, ut patet Luce 2°17. Eciam soluit dydragma pedagii sive naulum aut vectigal, ut patet Matth. 17°. Et tercio solvens nodosam questionem, an licet tributum darii6 Cesariis populo sacerdotali, respondit sentencialiter dicens Matthei 22°: »Date, que sunt Cesaris, Cesari — et que sunt Dei, Deo.« 132 D 40 §6. Et in fine distinccionis concludit Magister ex verbis valde bonis Augustini, quod in omni precepto vel suasione, que est contra Deum, principi sicut et dyabolo est resistendum. Unde b. Gregorius in Pastorali dicit: »Admonendi sunt »subditi, ne plus, quam expediat, sint subiecti, ne cum student »plus quam necesse est hominibus subici, conpellantur eorum »vicia venerari.« Et Thomas secunda secunde que- 14) I: inaniter D. — 15) Codd.: Dei add. I. — 16) I: ordo mutatus in D. — 17) D: 30 I errore.

Strana 371
Utrum omnis potestas praesidendi sit a Deo? 371 stione 43a ca° 5°: »Perfecti viri soli Deo inherent, cuius est »inmutabilis bonitas, quia etsi inhereant suis prelatis, non in- »herent, nisi in quantum illi inherent Christo1s." Amen. Sequitur tercius liber.I Et cetera. D Amen Hus. A

Strana 372
Explicatio signorum. A B C... = codices, quorum descriptio in introductione § VII. pag. XXIII—XXXI posita est. α1 pi y1 . .. = scriptores codicum A B C.., ut supra. add. = addit, addunt, addidit etc. an(not.) = annotatio(ne). b. = beatus, beata. bacc. = baccalarius. са° = capitulo. cod. = codex. codd. = codices (omnes, praeter nominatos). coni. = coniectura. corr. = correctum, correctura. dist(incc.) = distinctio(ne). e. = est. etc. = et cetera. fol. = folio. fr. = frater. i. e. = id est. linea, lineis. lin. = Lomb. = Lombardus. mag. = magister. marg. = margo, margine. manuscriptum. MS. = omisit, omiserunt, omittit etc. om. = = quaestio(ne). q(uest.) rev. = reverendus. S. (S.) = sanctus. sc. = scilicet. tom. = tomus, tomo, tomi. v. = vide. ven. = venerabilis. Vulg. = Vulgata.

Strana 373
XIII.) PRINCIPIUM IN TERCIUM, SENTENCIARUM.H Incepcio. I. 1.Onpleto 2° libro Sentenciarum ex Dei et San- ctorum auxilio, in quo Magister Petrus de, pro- duccione, rerum omnium tradidit scienciam, de lapsu angeli et hominis et de reparacione hominis per graciam mediatoris Dei et hominum factam, iam restat 3m librum de benedicta incarnacione et de reducibilibus in ipsam, ut de donis et virtutibus, operosius aggredi cum diligencia, reverencia et timore. Cum diligencia, quia sciencia benedicte incarnacionis est intellectui difficilior et ergo oportet mentem, dare operam plus attentam; cum reverencia, quia materia benedicte incarnacionis debet esse affectui4 preciosior,, 10 cum in uno conpendio conprehendit tocius creacionis ill et re- creacionis venerabile sacramentum; et cum timore, quia sicut in 133A nulla materia quis conpendiosius promeretur, sic nullibi facilius aut periculosius demeretur. Sic enim ludei et pagani singuli de- merentur negantes Verbum Dei esse veraciter incarnatum. Unde cum benedicta Verbi incarnacio sit tamquam primum litus in mari fluctuantibus, cum sit nostre redempcionis exordium, si illud litus Iudei, pagani, Saraceni et heretici quam plurimi arriperent, con- sequenter de facili in Christis evangelio ambularent. Tunc enim concederent, quod omne, quod Christus dixit, est verum, quia 15 20 1) D: librum add. H. — 2) Codd.: ad produccionem H. — 3) Codd.: metem I. — 4) Codd.: effectum I. — 5) Codd.: precisior H errore. — 6) Codd.: Cristo I. 25

Strana 374
374 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., Inceptio, I. 1.—4. Deus verax et homo, qui mentiri non potest; nunc autem, quia, incarnacionis litus nolunt arripere, necesse est ipsos in dampna- cionis pellago fluctuare. Verus autem christianus, qui pia fide ex dono gracie incarnacionis misterium arripuit, debet tamquam amicus Christi alcius ascendere et in nupciis eiusdem incarnacionis in loco alciori recumbere et cum invitante Jesu Cristo Dominos delecta- biliter epulari. Et cum ad tam grande incarnacionis convivium et occultum eius misterium tamquam epulacionem delectabilem ne- cessaria est cuilibet volenti epulari cum tanto Domino sciencia, igitur ad thema per me sepe replicatum regrediens ita dico: »Si »quis vestrum indiget sapiencia, postulet a Deo« Jacobi 1°. 2.) Cum autem secundum Augustinum in 4° libro 133B De Trinitate et secundum Philosophum 6° Ethicorum sapiencia sit divinarum humanarumque rerum sciencia, et in bene- 15 dicta incarnacione tam res divine quam humane mirabiliter co- pulantur, quia in Verbo incarnato, sc. Jesu Salvatore ac redemptore nostro, in quo sunt »Omnes thezauri sapiencie et sciencie Dei ab- »sconditi« (Coloss. 2°), sunt simul res divine et humane, quia in Deo vero et homine creancia activa, quia creator ut Deus, creacio passiva, quia creatura ut homo, salvacio activa, quia Sal- vator, et salvacio passiva, quia homo salvus, generacio eterna, quia ab eterno natus, generacio temporalis, quia factus ex muliere, factus sub lege, ut existens verus Deus et verus homo eos, qui sub lege erant, ad venientem plenitudinem temporis redimeret: Ad Galatas 4°. igitur ad benedictam incarnacionem quilibet viator indiget sapiencia, ut divinarum rerum et humanarum in Christo incarnato absconditarum thezauros absconditos posset roborata fide per scienciam agnoscere et demum quieto, animo per caritatem ipsi Salvatori incarnato efficaciter adherere. Unde idcirco in the- mate dicitur Si quis vestrum indiget sapiencia, po- »stulet a Deo!“ §3. Sapiencia quidem incarnata, que ex ore prodiit altissimi primogenita ante omnes creaturas, de qua in 3° Sentenciarum agitur, et sapiencia, i. e. divina scriptura, per Magistrum de ipsa eterna sapiencia in eodem libro tradita. De utraque etenim nobis 3us Sentenciarum proponitur, ut primam sapienciam per secundam aliqualiter cognoscamus. Nam ad hoc debet fidelibus ll magna in- esse diligencia, ut ipsam sapienciam, unigenitum Dei Filium in- carnatum ex Maria Virgine in carne assumpta pro nostra redemp- cione humiliter conservatum &cognoscant . Quam quidem sa- pienciam nemo clare poterit cognoscere, nisi suam indigenciam per postulacionem humilem voluerit revelare, propter quod dicitur in themate: »Si quis vestrum indiget sapiencia, po- »stulet a Deo.« 10 20 25 30 35 I 133 40 45 7) Codd.: qui I. — S) Codd.: post invitante I. — 9) Codd.: quito I.

Strana 375
Quae sit sapientia in tertio libro Sententiarum tradita? 375 4. Indiget siquidem viator quilibet 1° sapiencia incarnata, que effective indigenciam removet, indiget 2° sapiencia, que in- strumentaliter indigenciam removensio ad primam perducit sapien- ciam: ergo postulet a Deo. Nam quia omnis homo per concupis- cencialem traduccionem genitus per originale peccatum descendens corruit in infirmitatem, ignoranciam et maliciam, per que ineptus factus est ad divinam virtutem imitandam, ad veritatem cognos- cendam et ad bonitatem diligendam: igitur quilibet viator per tra- duccionem peccati originalis descendens indiget sapiencian incarnata, ut ipsum firmet, doceat et bonificet. Nam ea propter sapiencia, que est Verbum Patris, verus Deus, factus est homo, ut homo existens infirmus firmaret infirmum, doceret ignarum et malum peccati ab homine tolleret et deleret. Ipse quidem unigenitus Dei Filius, factus homo, reddidit se homini imitabilem, cognoscibilem et amabilem. Ergo quicunque satagit Deum imitari, cognoscere et amare, pro certo indiget sapiencia, ergo postulet a Deo, qui mi- sterium incarnacionis diligenter postulantibus aperiti,: ipse namque ait Luce 11°]: »Omnis, qui petit, accipit, et qui querit, invenit »et pulsanti aperietur.« Revera Veritas dicit, que nec vult nec potest decipere, igitur 'Si quis vestrum,s indiget sapiencia, postulet a Deo', qui dicit Luce 11°: »Eg014 dico vobis: petite et dabitur »vobis; querite et invenietis; pulsate et aperietur vobis«; petite sapienciam incarnatam et dabitur vobisi5 modus querendi et ef- ficacia cognoscendi; querite et invenietis graciam in bono pro- ficiendi; pulsate et aperietur vobis1s incarnacionis misterium Jesu Christi. Accedite fatigati, cor sincerum et diligens apponite, quia Sapiencia dicit: »Venite ad me et ego reficiam vos.« Matthei 11°. Venite ad sapienciam incarnatam, haurite sapienciam scripturam sacram de sacratissima incarnacione traditam; ipsa siquidem per7 incarnacionis misterium angelos reparat, animas decorat, demones fugat, tenebras expellit, sanctitatem efficit et humiles collocat in excelsis. O indigentes, accedite ad sapienciam, nam ipsa est peccati delecio, mentis refeccio, ipsa sapiencia sicut sol illuminat, sicut aqua mundat, velut ignis exurit et dyabolum trucidat et con- stringit. Ipsa sapiencia carnis concupiscenciam mitigat, delectacionem illicitam extingwit, mentem elevat, ad Deum provocat, quemis ostendit. Ipsa sapiencia omnia penetrat, omnia docet et inpleti9 omnia. Igitur 'Si quis vestrum indiget sapiencia, postulet a Deo‘. Nam ipsa sapiencia animam magnificat, cor letificat, turrim ex- celsam usque patriam edificat, sensum aperit, omne lil malum de- I struit, perfeccionem instruit, excelsa monstratio, celestis regni de- 134 A siderium prestat, hominem cum Deo et angelo pacificat, ignem 10 15 133 D 20 25 30 35 10) Codd.: remouet H errore. — 11) Codd.: post incarnata I. — 12) Codd. et add. I. — 13) I: om. Codd. — 14) Codd.: ergo D errore. — 15) Codd.: post querendi D. — 16) Codd.: om. D. — 17) Codd.: om. D. — 18) Codd.: quemquem D. 19) Codd.: post omnia D. — 20) Codd.: monstrant D. 25*

Strana 376
376 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., Inceptio, I. 5.—7. spiritualem in corde accendit, igitur 'quicunque vestrumis indiget »sapiencia, postulet a Deo'. 10 5. Sapiencia contra omnia vicia certamen bonum est, quia maliciam vincit, radicem omnium malorum evertit, sicut lo- rica induit, sicut galea caput racionis defendit. Sapiencia spes salutis est, consolacio doloris est, noticia veri luminis est, fons est sanctitatis. Sapiencia castigat iuvenem, roborat senem, de- struit anime tedium, influit spiritale solacium, pacem revocat, quietem firmat et regnum prestat. Sapiencia tuba mirabilis est, sors leticie est, asperitatem deicit, furorem deprimit, iracundiam fugat, langwentem suscitat, esurientem pascit, sicientem refocillat, delicatos,1 lenit: igitur esurientes et sicientes venite ad aquas22 sapiencie, et qui non habetis precium, haurite, petite et dabitur vobis, nam dicit thema: 'Si quis vestrum indiget sapiencia, po- »stulet a Deo‘, qui hec omnia dat postulantibus affluenter. 15 I 134 B 25 30 §6 Sed audite et pensate, karissimi, quia nullus malivolus est auditor utilis et conveniens incarnate sapiencie et misterii in- carnacionis sacratissime: ergo volens audire sit fidelis, humilis, studiosus et mundus. Nam in Deo sub humanitatis cortice latitat alta sapiencia, ut refellatur,s in fidelitas, est humiliatus Deus, ut conculcetur superbus, latitat summe clara et munda divinitas, ut mundetur humana feditas, latitat omnibus mobilibus mobilior sa- piencia prima, ut reprimatur negligencia. Ergo estote fideles, hu- miles,, studiosi, mundi ac fervidi, quia sic in cortice humanitatis videbitis Deum,5 interiori oculo: »Beati enim mundo corde, quo- niam ipsi Deum videbunt« ait Sapiencia Matth. 5°; »videbunt« inquit »Deum«, qui omnem perspicacitatem humani ingenii excel- lit, qui incarnacionem pro redempcione humani generis disposuit, in qua nichil est contempnendum, tamquam inutile, nichil respu- endum, tamquam falsum, nichil repudiandum, tamquam irritum, sed cum omni veneracione laudabiliter acceptandum. Pro qua quidem incarnacione concipienda saltim aliqualiter quilibet viator 'indiget sapiencia', igitur congrue pro materia 3ii libri Sentenci- arum, aggredienda in themate dicitur: »Si quis vestrum indiget »sapiencia, postulet a Deo«. Et tantum breviter quoad primum. 35 40 7.) In quibus verbis divina sapiencia et sic scriptura sacra, ut dixi in faciendo principium in §1m librum Sentenciarum, com- mendatur ex nobilitate dignitatis, quam habet ex unione mirabili, quantum ad 3m Sentenciarum, qui principaliter de benedicta trac- tat incarnacione, que est assumpcio vel ypostatica unio; que est valde mirabilis, cum ad ipsam unionem consequitur, ut idem sit temporale et eternum, creatum et increatum, finitum et infinitum, 21) Codd.: dolicatos D. — 22) Codd.: quas D errore. — 23) Codd.: resolvatur H. — 24) Codd.: et add. D. — 25) Codd.: om. D. — 26) Codd.: post sapiencia I.

Strana 377
Hic liber principaliter de benedicta incarnatione tractat. 377 conprehensibile et inconprehensibile, divisibile et indivisibile, pas- sibile et inpassibile, i mutabile et inmutabile, infactibile et factum, eternaliter genitum — temporaliter natum, mortale et inmortale, creatura et creator, Verbum — caro, Deus — homo : quis audivit talia, dic, rogo, facta? O vere mirabilis est ista assumpcio, incar- nacio sive unio, per quam Deus, qui creavit omnia, natus est ex femina, assumens, quod non erat, manens. quod erat; vere hic quilibet viator indiget sapiencia, qua posset aliqualiter dinoscere hanc mirabilissimam assumpcionem sive ypostaticam unionem, que nec est generacio, nec conversio, nec mutacio, nec alteracio, sed personalis ydemptificacio; et si est mutacio, tunc est potis- sima mutacio dextre excelsi. Non enim est generacio, licet ad ipsam,7 consequitur, sicut motus localis ad motum augmentaci- onis, cum omnis generacio temporalis sit a non existere ad exi- stere produccio; nec est conversio, cum subsistencia Verbi manet summa secundum omnes eius proprietates, non conponens cum aliquo, nec est alteracio, tum, quia humanitas assumpta non est inherens accidens, tum eciam, quia persona secundum naturam precedentem, humanitatem assumptam, est omnino inmobilis eo, quod illi nature non potest accidens, ad quod est motus, forma- liter inherere. — Ecce, quam mirabilis est ista ypostatica,s unio, que est plurium naturarum ydemptitas personalis, per quam plures nature sunt una persona, dicente venerabili Anselmo in De I incar nacione Verbi ca° 7°: »Sicut in Deo una natura est 134D »plures persone, et plures persone sunt una natura, sic in Christo 25 »una persona est plures nature et plures nature sunt una persona: »quemadmodum Pater est Deus, Filius est Deus et Spiritus Sanctus »est,3 Deus et non tres dii, sed unus est Deus, ita in Christo : Deus »est persona et homo est persona, non tamen due persone, sed unaso persona«. Ecce mirabilis unio, ex qua consurgit nobilitas dignitatis sapiencie, i. e. scripture sacre, quoad 3m Sentenciarum, ex qua effectualiter commendatur, ob quod dicitur nobis: »Si quis vestrum indigetai sapiencia, postulet a Deosi«, qui est pro humano genere misericorditer incarnatus32 10 15 20 30 1346 27) Codd.: eam H. — 28) Codd.: ypostica I. — 29) H: om. ID. — 30) Codd. est add. D. — 31) Codd.: verba indiget Deo om. D. — 32) Codd.: et cetera baba add. D.

Strana 378
XII. Questio principalis. Trum pro redempcione generis humani solum Deiss Filius potuit incarnari? U 1.) Arguitur, quod non. Pro redempcione generis humani de potencia tocius increate Trinitatis potuit angelus incarnari, ut angelus hominem redimeret bonus, quem angelus per seduccionem34 perdidit malus: igitur questio falsa. Item: pro redempcione gene- ris humani potuit Deus Pater incarnari, cum sit precise tante po- tencie, sicut Filius: igitur questio falsa. In oppositum arguitur síc: pro redempcione generis humani optimus modus possibilis fuit Dei Filium incarnari, cum suis dependenciis, ergo solum illum potuit increata Trinitas eligere. Tenet consequencia: nam si minus bonum eligeret stante tanta facilitate, illud, quod est congruencius, pro eius gloria obmitteret et per consequens in eleccione deficeret. I 135A Consequens inpossibile, il ergo et antecedens. Sed assumptum, sc. i5 quod pro redempcione generis,s humani optimus modus possibilis fuit Dei filium incarnari, cum suis dependenciis patet per dictum Verbi incarnati: »Popule meus, quid ultra debui facere et non »feci?» Ysaie 5°36. Et Johannis 19° dixit, finiens redempcionem generis humani »consummatum est« i. e. summe perfecte opus redempcionis factum est. — Protestor37 . . . §2. Notoss, quod questios, ista unum presupponit et aliud querit Presupponit enim,, quod pro redempcione generis humani Dei Filius potuit incarnari, et querit, utrum solum41 ipse Dei Filius potuit incarnari. — Pro supposito noto 1°, quod redimere‘ ex vi significacionis est perditum vel venditum iterum per empcionem 10 20 25 33) Codd.: post Filius I. — 34) Codd.: secucionem D. — 35) Codd.: post 36) Codd.: om. D. — 37) D in marg. add.; ceteri om. — humani I. — 38) Codd.: nota D. — 39) Codd.: post ista D. — 4°) Codd.: om. I. — 41) Codd.: post ipse D.

Strana 379
Utrum pro redemptione hominum solum Filius Dei potuit incarnari? 379 habere vel acquirere; et quia genus humanum per peccatum se4, perdiderat et vane vendiderat, iuxta illud Ysaie 52°: »Gratis »venumdati estis et sine argento redimemini«, igitur necessaria fuit ei redempcio, que pro offensa dicit infinitatem precii, et per con- sequens Deum. Et preter hoc oportet, quod distingwatur essencia- liter ais solvente, cum non sit possibile quidquam mercari primo etto inmediate secundum se ipsum; et per consequens oportet precium, quod secundum Deitatem est infinitum, esse naturam alienam creatam. Cum autem nulla alia plus fait pertinens, quam illa, que peccaverat, que conpendiosissime et satis faciens et pre- cium mercans et mercatum reconcilians et reconciliatum redimeret, relinquitur, quod44 oportet mediatorem Dei et hominum esse Deum et hominem Jesum Christum Dominum humani generis redem- ptorem. Ipse testatur dicens Matth. 20°: »Filius hominis non »venit mini strari, sed ministrare, et dare animam suam in redemp- I »cionem pro multis«. Et Johannis 3°: »Sic Deus dilexit mun- 135B »dum, ut Filium suum unigenitum4s daret4s, ut omnis, qui credit in »eum, non pereat, sed habeat vitam eternam«. Ex isto notabili patet, quod purus homo humanum genus redimere non potuit, quia solum Deus et homo, qui est infinitum precium, satisfecit. — 2° patet, quod genus humanum, quod est cumulus omnium hominum a primo homine Adam usque ultimum hominem, non secundum se et quodlibet sui est redemptum eo, quod non secundum quodlibet sui fuit gratis venumdatum, cum Christus homo non se gratis vendiderat principi huius mundi. Et hine dicit ipse Christus Johannis 14°: »Venit princeps huius4s mundi et in me non habet quidquam; sed ut cognoscat mundus, quia diligo Patrem et sicut mandatum dedit michi Pater, sic facio«. §3. 2° noto, quod Filii Dei incarnacio esti7 humane na- ture unio ypostatica, vel personalis nature humane assumpcio ypostatica divine nature, sive Verbi Dei cum humana natura per- sonalis ydemptificacio, et sic Filium Dei incarnari Filium Dei hu- mane nature ypostatice vel personaliter uniri, Filium Dei huma- nam naturam assumere, Filium Dei cum humana natura ydempti- ficari idem sunt, sed in modis aliqua illorum differunt. Unde solum faccio, qua natura racionalis fit Deus, est incarnacio, assumpcio, vel ypostatica unio; et per consequens solum ydemptificacio est assumpcio. §4. Pro quo notandum ulterius, quod assumere perso- nale, de quo scriptura sacra cum sanctis doctoribus loquitur, est 40 duas naturas personaliter unire, il i. e. duas naturas facere esse4s I unum suppositum vel personam. Et idcirco vocatur unio perso- 135 C nalis, et potest secundum tres gradus active intelligiao: 1° pro 10 20 25 30 35 42) Codd.: post humanum I. — 43) Codd.: ab I. — 44) Codd.: om. D. — 45) Codd. Vulg.: in D ordo mutatus. — 46) Codd.: post mundi D. — 47) Codd.: 48) Codd.: est D pessime. — 49) Codd.: intellige D. ous. I. —

Strana 380
380 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., Inceptio, II. 1.—4. active principiare unionem huiusmodi; et sic tota increata Trinitas assumpsit naturam humanam, de quanto univit eam ypostatice Verbo Dei. 2° capiturso 'assumere' striccius pro activa causancia unientis principiigi, ut ipsum fiat eadem persona cum natura unita; et sic;, natura divina univit vel assumpsit in supposito Verbi naturam hominis, quia fecit naturam hominis esse eandem personam, non eandem naturam cum natura divina. 3° assumere personale dicitur strictissime pro causancia persone, que fecit na- turam causatam, sive creatam esse idem personaliter sibi ipsi; et isto modo salum Verbum assumpsit hominem sive humanitatem. Ex istis per modum correllarii est 1a conclusio ista : Oportet assumptum solum esse creaturam. Omne quidem assumere est efficere ydemptitatem unius ad aliud ; sed omne efficere est solum temporale ; ergo cum assumptum non potest temporaliter prefuisse, sequitur, quod assumptum solum,s oportet esse creaturam, quia nec alia persona, nec alia natura est Christi humanitas, quam crea- tura, licet sit creator, quia persona;4 Verbi, que persona secundum Deitatem, non secundum ipsam humanitatem, creat omnia. — 2a conclusio per modum corellarii est ista: Non potest esse 2o personalis assumpcio, nisi persona naturam assumpserit, non per- sonam; oportet enim, quod persona assumat, quia aliter non esset unio personalis, nisi persona ydemptificaret sibi naturam. Et quod 1 oportet personam assumentem naturam assumere, non personam, 135 D patet ex hoc, quia personarum personalis ydemptificacio vel na- turarum essencialis ydemptificacio est inpossibilis, cum nullum 25 unum suppositum potest esse reliqum, vel aliud, nec una natura potest fieris5 alia. Sed sicut persone maxime entitatis uniuntur in suprema essencia vel natura, sic nature maxime distantes ydem- ptificantur in eodem supposito vel persona. Et patet 1°, quod na- tura divina non potest primo sibi assumere naturam aliam vel- personam. Patet ex hoc, quia non potest esse alia natura vel per- sona, quam est ab intrinseco necessario absolute; et nullius talis potest fieri assumpcio; oportet ergo naturam divinam uniri Verbo primoss, non nature, quam Verbum assumpsit; 2° patet, quod assumpcio ypostatica nec est generacio, nec conversio, nec alte- racio, sed ydemptificacio, ut supra dictum est. 3° patet, quod non est assumpcio, nisi substancie, et per consequens nullius forme inherentis est assumpcio, ut Cristus non assumpsit ypostatice se pati, mori, vel ascendere, quamvis57 se fecit huiusmodi, quia alias ydemptificaret passionem, mortem et ascensionem ypostasi Verbi, quod est inpossibile. 4° patet, quod nulla persona divina potest aliam personam assumere: patet quia inpossibilis est ydemptifi- cacio personarum. 10 15 30 35 40 50) H: causatur I, in D rasum. — 51) Ex coni.: principaliter Codd. — 52) Codd.: om. I. — 53) Codd.: post oportet D. — 54) Codd.: personale I errore. — 55) Codd.: esse I. — 36) I: post nature D. — 57) Codd.: quam D.

Strana 381
Filius Dei pro redemptione generis humani incarnari potuit. 381 §5.) 4 noto pro intellectu questionis, quod duplex est potencia Dei, sc. absoluta et ordinatass. Potencia Dei absoluta est potencia, que terminatur ad possibilia in esse intelligibili vel ab- solute possibili. Sed potencia Dei ordinata est potencia, que ter- minatur ad possibilia secundum suum existere pro dato tempore; et ista potencia ordinata dependet ab existencia creature et a po- tencia absoluta, tamquam ab extremis, ut Verbum incarnari, sive verbi incarnacio dependet ab ill absoluta potencia Verbi eternaliter I et ab ordinata dependet ab humanitate temporaliter, cum Verbum 136 A absolute necessario potuit incarnari et ordinate temporaliter, quia veniente temporis plenitudine est ordinatissime incarnatum. Nec obstat, quod omnis potencia de absoluta est ordinata, ymmo ordi- natissima inter Deum et esse intelligibile ipsius possibilis, sed non est ordinata sic, ut ponat formaliter existenciam creature: nam ad hoc restringitur proprie potencia ordinata et distingwitur sicut contingens59 a simpliciter necessario, ab ipsa potencia absoluta, ut si Pater potest incarnari, tunc dicitur potencia absoluta. Sed quia Filius incarnatus est, dicitur Filium incarnari potencia ordi- nata; et Patrem posse incarnari eritso simpliciter necessarium, sed Filium incarnari contingens, cum iam temporaliter (et sic contin- genter) sit Dei Filius incarnatus. 6.) Ex iam dictis cum prioribus prosi supposito questi- onis conclusio sit ista: Filius Dei pro redempcione generiss, hu- mani est incarnatus. Probatur. Filius Dei dicit: »Exivi a Patre et »veni in mundum«; item: »relinquo mundum et vado ad Patrem« Johannis 16°. Sed cum omnis exitus est illi Verbo inpertinens preter incarnacionem, igitur exivit a Patre per incarnacionem. Et cum sapientissimus Dei Filius non frustra exivit, cum Deus nichil facit frustra, sequitur, quod in redempcionem humani generis est incarnatus. Tenet consequencia per illud dictum Filii Dei Matth. 20°: »Filius hominis venit dare animam suam in redempcionem pro multis«, et per illud Johannis 10°: »Ego veni, ut vitam »habeant et habundancius halbeant, quia hoc mandatum accepi a »Patre meo«. Ecce totum antecedens est verum et consequencias: bona; igitur conclusio vera. Ex ista conclusione primo sequitur, quod Deus Pater voluit Filium incarnari pro redempcione generis humani. — 2° quod noster redemptor est verus Dei Filius temporaliter incarnatus. — 3° sequitur, quod Filii Dei incarnacio est generis humani a pec- cato et a dampnacione liberacio. Et hinc canit ecclesia: »Qui »propter nostram salutem descendit de celis et incarnatus ests4 » des5 Spiritus5 Sanctos5 natusss ex Maria Virgine et homo factus est«. — 4° sequitur, quod questio quoad suppositum est vera, cum 10 15 20 25 30 I 136 B 35 40 58) Codd.: ordina D errore. — 59) Codd.: in I continens errore. — 60) Codd.: et sic H. — 61) Codd.: pre D. — 62) Codd.: post humani I errore. — 63) Codd.: est add. I. — 64) Codd.: om. H. — 65) Codd.: om. I. — 66) H: om. Codd. 26

Strana 382
382 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., Inceptio, II. 7. — III. 1. 10 1360 sequitur: pro redempcione generiss7 humani Dei Filius est incar- natus, igitur pro redempcione generiss7 humani Dei Filius potuit incarnari. 7. Conclusio 2a: Solum Filiusss Dei pro redempcione generis humani propriissime voluit sibi ipsi personaliter carnem unire. Probatur. Solum ipse Filius Dei ad se et in se, ut esset unum suppositum, carnem assumpsit; igitur conclusio vera. Con- sequencia tenet ex 'quid nominis' propriissime personaliter assu- mere, ex 3a particula 3ii notabilis, et assumptum ex eo, quod nec essencia divina sic carnem assumpsits9, nec potest assumere ex dictis superius; et nec Pater, nec Spiritus Sanctus, nec aliqua alia-o res sic sibi carnem personaliter univit: igitur totum antece- dens verum, et per consequens conclusio. Ex qua conclusione sequitur, quod Filius Dei est verus Deus 1s et verus homo: et hinc canit ecclesia: »Sicut anima racio- »nalis et caro unus est homo, ita Deus et homo unus est Christus«. 2° sequitur, quod Filius Dei Christus est duplicis substancie. Patet, quia divine et humane; et hinc canit ecclesia, quod ipse est procedens de thalamo suo gemine gigas substancie. 3° sequitur, quod Filius Dei eternaliter ll genitus est homo temporaliter factus; et hinc canit ecclesia: 'genitum non fac- tum“. Et Apostolus Ad Galatas 4° dicit: »Factum ex mu- »liere, factum sub lege, ut eos, qui sub lege erant, redimeret«: ergo conclusio cum corellariis suis vera. 25 30 8. Conclusio ultima pro quesito, est- ista: non pro re- dempcione generis humani solum Dei Filius potuit incarnari. Pro- batur. Pater vel Spiritus Sanctus pro redempcione generis humani potuit incarnari: igitur conclusio vera. Consequencia tenet ex vi repugnancie oppositi consequentis ad-2 antecedens, et assumptum ponit Magister in distinccione 3ii7s libri 1a. Ex omnibus iam positis patet, quod questio 4 quoad suppo- situm est vera, sed quoad quesitum 5 falsa. Ad racionem in oppo- — situm negatur consequencia. 67) Codd.: post humani I. — 68) Codd.: post Dei I. — 69) Codd.: assumpserit I. — 70) Codd.: post res I. — 71) Codd.: questione I pessime. — 72) Codd.: et I. — 73) Codd.: post libri D. — 74) Codd.: conclusio ante quod I. — 75) Codd.: est add. D

Strana 383
XIII. 1. Iam restat venerabilibus magistris et baccalariis me- cum in sentenciis concurrentibus occurrere, argumenta eorum michi facta in contrarium pro posse dissolvere ac eos argumen- tis aliquibus ad scolas docendum leviter concitare. Et quia primo venerabilis frater Johannes de Monte, baccalarius formatus, contra conclusionem meam 4am, quam posui faciendo principium in 2m librum Sentenciarum, sc. istam: 'non potuit mundus sensi- bilis eternaliter esse productus', arguit sic: 'Si Deus produxisset mundum, ante quodlibet instans signatum vel signabile produxisset eum ab eterno'; concedo condicionalem; et quando assumit: 'Sed ante quodcunque instans signatum vel signabile potuit Deus pro- duxisse mundum': hic respondeo dupliciter: 1° concedo, quod ante quodlibet instans Deus potuit produxisse mundum, i. e. ha- buit potenciam producendi, sed mundus non potuit produci ante quodlibet instans. Et tunc nego consequenciam, et sic cassatur7e argumentum longum. Et ultra palpitat ! probando sic : 'quocunque instanti dato, vel-7 ante illud, potuit Deus mundum producere et mundus potuit produci': nego 2am partem, ut prius, et cum assu- mit: 'Si non, sit illud instans primum esse mundi-s': hoc non solum admitto, sed concedo: nam ante primum instans sui esse mundus corporeus non potuit esse; et quando arguit ultra 'ante illud instans potuit Deus anticipare creacionem, quod usque ad incarnacionem fluxissent centum milia annorum', iterum dico, quod Deus potuit, quia potenciam habuit, sed mundi duracio non potuit anticipari. 2° respondeo breviter, negando antecedens, sc. quod Deus potuit ante quodlibet instans mundum producere. Nam ante primum instans nullum instans potuit producere, quia tunc illud non-g foret primum, si in alio priori produceret. 10 15 136 D 20 25 76) Codd.: causatur I errore. — 77) Codd.: in I errore iteratum. — 78) Codd.: om. I. — 79) Codd.: om. D. 26*

Strana 384
384 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., Inceptio, III. 1.—2. 2° contra eandem conclusionem arguit sic: 'Creatura fuit ab eterno', i. e. eternaliter, semper loquendo de esse existere: nego assumptum. Et quando arguit per argumentum a simili Richardi de S. Victore in libro de Trinitate: »Est aliquid ab eterno et a se; et hoc est Pater, et est aliquid nec ab eterno, nec a se ; et hoc est creatura« ergo inter extrema erunt duo media, videli- cet, quod aliquid sit a se et non ab eterno — et hoc est inpos- sibile, vel quod aliquid sit ab eterno et non a se, et hoc est ne- cessarium, et illud est falsum. Eodem modo dominusso baccala- rius arguitsi sic: 'est aliquid procedens ab eterno in ydemptitate essencie, ut Filius': concedo; 'ets, est aliquid procedens nec ab eterno nec in ydemptitate essencie, ut anima Sortis“; concedos2: 'ergo inter duo extrema erunt duo media; vel quod aliquid sit a Deo in ydemptitate et non ab eterno, quod est inpossibile, vel quod aliquid sit a Deo ab eterno lll et non in ydemptitate essencie: et hoc erit aliqua creatura, si consequencia Richardi erit bona: et ista erit bona, vel detur instancia, quare una valet et alia non'. Ecce hic dico, quod neutra consequencia valet etsa reverendus dominus baccalarius deceptus est realiters4 in estimacione conse- quencie Richardi, quod foret bona, non pensans, quod Richardus arguit ex ypotesi adversarii negantis, quod omne, quod est, vel est eternum, et sic a se, vel temporale et sic ab alio. 2° non ad- vertit, quomodo in argumento Richardi dicitur' est aliquid nec ab eterno nec a se et hoc est creatura‘. Ecce istud dictum est contra ipsum baccalarium probans, non posse creaturam esse eternam, et sic Golias gladio proprio est prostratuss5- 3° arguit sic reverendus dominusss baccalarius : 'omnis causa, cui nichil resistit, et que nec inpediri potest, illa pro qualibet mensura potest in suam operacionem' concedo 'sed prime cause nichil resistit, nec aliquid eam inpedit': concedo, quamvis possem dicere, quod sepe dominus baccalarius resistit una mecum bone voluntati prime cause. Et quando infert : 'ergo pro qualibet mensura potest in suam operacionem‘ concedo consequenciam eo, quod pro qualibet mensura habet suam potenciam ad operacionem suam pro dato tempore exequendam. Et ultra ad consequens dominus baccalarius nichil infert, et consequenter concedo confirmacionem, quod Deus pro mensura eternitatis habet et habuit potenciam activam mundum creandi, et nego, ut prius, quod mundus sensi- bilis potuit pro mensura eternitatis creari. Nam mundus sensibilis non pro illa mensura extitit et per consequens nec potenciam passivam creandi pro illa mensura habuit. Et quando confirmat I argumentum 2° sic: 'Sicut omnis creatura est ex nichilo, sic ten- 137B dit in nichil', vere dominus baccalarius facit iniuriam primo hu- 5 10 I 137 A 20 25 30 35 40 80) Codd. dicit, quod H solus in dominus correxit. — 81) H: arguitur ID. 82) Codd.: verba et concedo om. I aberrans oculis. — 83) Codd.: om. I. — 84) Codd.: et add. I. — 85) Codd.: percussus I. — 86) Codd.: om. H.

Strana 385
Hus contra fr. Johannem de Monte arguit. 385 manitati Christi, que non tendit in nichil, 2° toti Ecclesie, sponse Christi, que non in nichil tendit, sed in vitam eternam, ad quam deduceres- dignetur ipsum fratrem Dominus Jesus Christus. §2. Expedito in argumentisss fratre restat expedire mona- chum griseum, reverendum magistrum meum Matheum, sacre theologie baccalarium, de Aula Regia, qui contra meum notabile, in quo dixi: 'Creare est aliquid de esse intelligibili nullo preter Deum presupposito ad extra producere‘ arguit sic: nullum est esse intelligibile'; nego assumptum, quando arguit 'vel ipsum esset aliquod esse reale et quidditativum, vel non': dico, quod non. Et quando infert: Igitur illud esse intelligibile esset solum in in- tellectu sine correspondencia rei', nego istam consequenciam, quia ipsa nititur destruere omne obiectum ipsiusse intellectus et per istam solucionem rupta est nimis longa cathena tocius argumenti. 2° arguit contra hoc, quod dixi: 'mundus architipus solum est,o intelligibilis,1. Sequitur, quod ipse mundus architipus sit solum in intellectu et non in re‘. Nego istam consequenciam, cum pocius sequatur oppositum: si enim est in intellectu, tunc est in re; et quando dicit: illud solum dicitur esse intelligibile, quod est in intellectu et non in re‘, hoc nego. sed dico, quod illud di- citur solum intelligibile, quod est in intellectu, et non in existen- cia propria ad extra. Ex tunc ad confirmacionem quando arguit: Mundus iste productus ex tempore est aut» idem mundus nu- mero, qui fuit cognitus a Deo, aut est alius mundus numero" nego disiunctivam eo, quod nullus mundus est productus ex tem- pore. Sed bene tempus, quod est pars mundi sensibilis, est pro- ductum cum mundo et per istud argumento,, magistri abscisa est longa cauda. 10 15 20 25 3° contra conclusionem 4am, in qua dixi : mundus iste sen- 137 C sibilis non potuit per creacionem eternaliter esse productus‘ ar- 30 guit sic iuvando monachus fratrem adversus aucam non minoris potencie fuit Deus ab eterno, quam in tempore‘: concedo. 'Sed in tempore potuit Deus mundum producere, ergo ab eterno Deus potuit producere mundum'. Concedo consequenciam et nego minorem, nisi sic velit accipere: 'in tempore Deus,s potuit mun- dum producere, tamquam totum in sua parte'; et quando infert 'ergo conclusio falsa' nego consequenciam. Nam stant simul iste: mundus iste sensibilis non potuit per creacionem eternaliter esse et ab eterno Deuses potuit mundum producere, quia ab eterno habuit potenciam, ut mundum produceret, quando vellet. Tunc quando confirmat fractum argumentum: 'Non minoris potencie est Deus, quoad produccionem alicuius creature, quam quecunque 35 40 87) Codd.: ducere I. — 88) Codd.: ipso add. I. — 89) Codd.: post intel- lectus H. — 90) Codd.: sit ante solum H. — 91) Codd.: in intellectu H. — 92) Codd.: argumentum I errore. — 93) Codd.: post potuit H.

Strana 386
386 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., Inceptio, III., 2.—3. creatura sui proprii effectus', concedo: et quando assumit: Sed sol producit lumen in aere sibi coevum et ignis splendorem, ergo et Deus omnipotens conditor omnis creature a forciori si voluis- set, mundum ab eterno produxisset et producere potuisset', hic concedo consequenciam, sicut et istam: Deus omnipotens si voluisset, illum sic arguentem,4 asinum fecisset'. Sed probet ma- gister meus, quod potuit Deus illud velle. 4° arguit contra conclusionem sic: 'libertas alicuius agentis non minuit eius perfeccionem et vigorem'. Concedo. 'Sed si Deus ageret ex necessitate nature et non libere, tunc Deus mundum produxisset ab eterno'. Concedo, ymmo ad illam minorem con- cedo sequi, quod Deus non esset, cum ablata libera Dei accione tolleretur et Deus; et quando infert: 'ergo cum Deus producit res liberrime, videtur, quod Deus potuit, ab eterno producere mun- dum', concedo consequenciam et consequens, sicut prius, quia stat cum conclusione. Et ad confirmacionem, quando arguit: 'non minus potens est divina essencia, quam divina persona', concedo. ˛Sed persona divina producit ab eterno personam a se persona- liter differentem, ergo eciam divina essencia potuit ab eterno pro- ducere essenciam a se essencialiter differentem,s, videlicet mun- dum‘. Istud argumentum peccat in materia,7 et in forma. In ma- teria in minore, in forma, quia a pari sequeretur, quod essencia divina posset generare sic arguendo: Non minoris potencie est,s essencia divina, quam persona. Sed persona divina generat ab eterno personam a se personaliter differentem: igitur essencia di- vina potuit generare aliam essenciam a se essencialiter differentem. Et sic magister meus usus argumento abbatis Joachim, quia monachus, quo voluit probare, quod divina essencia generaret, ut Joachim est deceptus. Item contra conclusionem arguit sic: Hu- manus intellectus potest apprehendere sive intelligere Deum ab eterno fuisse rerum,9 productorem': nego assumptum, nisi deci- peretur, sicut deceptus est intellectus Aristotelis, ponens mun- dum sensibilem existere ab eterno. Ad probacionem cum dicit, 'assumptum est de intencione b. Augustini 10° de civitate Dei', nego assumptum, quia magister meus verba Augustini pro- illo non habuit, et sic non posuit, et intencionem Augustini sibi occultam probare non potest, ergo deficit in probando. Et sic quando infert: 'igitur conclusio magistri videtur esse falsa et di- vine potencie derogare‘, nego istam consequenciam. Unde sicut 40 hoc dictum: non potest Deus peccare‘ vel istud non potest Deus se destruere‘ non derogat Dei potencie, sed ipsam laudabiliter ex- 1 tollit, sic ista conclusio 'mundus iste sensibilis non potuit eterna- 138 A liter lil esse productus', attestatur laudem et potenciam Dei, quia 5 10 I 137 D 20 25 30 35 94) Codd.: argumentum D pessime. — 95) Codd.: post eterno DI. —36) Codd.: - differandam H errore. — 97) Codd.: materiam I. — 98) Codd.: post minoris I. 99) Codd.: rerum H.

Strana 387
Hus contra monachum Matth. de Aula regia se defendit. 387 ostendit, quod nulla res creata potest Deo eternaliter coexistere, cum eternitas vere essencie conpetat soli Deoroo- lam restaret rev. mag. mei Joh. Frankensteinioi argu- menta solvere. Sed quia contra me non arguit, ideo,u2 nichil solvam. 3. Restat ergo tercio contra dicta,s magistrorum1o4 et dominorum baccalariorum arguere, et primo contra reverendum fratrem Johannem de Montero4, sacre theologie baccalarium formatum, qui o5 in suo principio in tercium ponitros primam con- clusionem istam: 'quibuscunque convenit unio essencialis, illis re- pugnat unio personalis'. Contra: sequitur 'quibuscunque convenit unio1o7‘ etc. Sed Verbum Dei et humanitas Christi sunt aliqua, quibus convenit unio essencialis: igitur Verbo Dei et humanitati repugnat unio personalis: contra totam posicionem domini bacca- larii. Sed minor arguitur: nam Verbo Dei convenit unio essencialis cum Patre et humanitati Christi cum humanitate; et probacio con- clusionis reverendi baccalarii deficit: nam probat sic: unio perso- nalis requirit diversitatem naturarum; sed ubi non est unio perso- nalis, ibi non est diversitas naturarum, ergo conclusio vera: con- sequencia primo non valet, 2° minor est falsa. Et quando dicit, quod patet minor de se, dico, quod non ad veritatem patet, sed ad falsitatem, cum inter Sortem et brunellum, posito quod sint, non est unio personalis, et tamen est diversitasios naturarum. Ponit secundam1og conclusionem110 istam: 'licet Filius in divinis quamlibet creatam substanciam corporalem possit suppositare, non tamen potest quamlibet talem sibi suppositaliter unire‘. Probat sic, 25 quia Filius Dei continet eminenter quamlibet creatam substanciam; I et quelibet talis est suppositabilis. Ecce hic petit, quod debet pro- 138 B bare, quod sibi negatur, et per consequens conclusio relinquitur inprobata. Sed contra conclusionem arguitur sic: primo sup- ponendo, quod ly. necessario' secundum communem logicam sup- ponat pro illo, quod est vel essemii potest, sicut concedit opinio, quam in suis dictis sequitur baccalarius, quod iste homo necessario est, demonstrato Christo; quo dato sequitur, quod debet concedi hec, 12: necessario Verbum Dei est totus mundus corporeus. Simi- liter ista debet concedi,12 : Verbum Dei est 13 quidlibet substanciale corporale. Patet sic arguendo: hoc necessario est Verbum Dei, demonstrato Filio Deiris et hoc114 idem Verbum Dei est vel potest esse totus mundus corporeus vel quidlibet corporale; igitur necessario Verbum Dei est totus mundus corporeus vel quidlibet corporale. Ista115 consequencia est bona. Et maior nota est de se et minor est prima 10 15 20 30 35 40 100) Codd.: Dei I errore. — 101) I: Ffranlenfftem HD. — 102) Codd. : igitur I. 103) Codd.: eorum add. I. — 104) Codd : verba magistrorum Monte om. H, duo ultima (de Monte) om. I. — 105) Codd.: post in H. — 106) Codd.: posuit I. — 107) 1: om. Codd. — 108) Codd.: licet add. D. — 109) Codd.: post istam D. — 110) Codd.: consequenciam ante secundam I. — 111) Codd.: post potest ID. — 112) Codd.: verba hec concedi om. I, in marg. add. D. — 113) Codd.: om. I. 114) Codd: est add. I. — 115) Codd.: haec verba omnia Ista corporale om. I — aberrans oculis.

Strana 388
388 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., Inceptio, III. 3.—4. 5 10 15 20 I 138 C 25 30 35 pars conclusionis per subsumpcionem domini baccalarii, que dicit: Filius in divinis quamlibet creatam substanciam corporalem potest suppositare: sed consequens utriusque consequencie non bene sonat in auribus, quod Filius Dei necessario esset totus mundus corporeus et Filius Dei necessario est quidlibet substanciale cor- porale,15: ergo conclusio non bene sonat. 2° videtur sequi, quod Christus possit,16 esse quantumlibet,17 monstruosus, quod esse non potest, cum minimum inconveniens sit Deo inpossibile. Sed consequencia videtur ex hoc, quod mille ca- pitibus existentibus incommunicantibus in eodem corpore, ut pro- porcionaliter de aliis membris organicis, foret ille homo eviden- tissime monstrum magnum. Sed hoc potest esse de Christo, cum omnem humanitatem potest assumere, ut innuit sua conclusio: ergo consequencia bona. Si enim totam unam congregacionemiis assumeret tam maris quam femine, adhuc foret per ipsum bacca- larium unus homo. Nam dicit in corellario 4° conclusionis 4e : Stat, quod nunc mille homines sint et cras erit tantum unus homo absque hoc, quod aliquis corrumpatur vel annichiletur; patet, si omnes humane nature iam assumerentur a Verbo, tunc essent illi omnes solus unus homo, quia unum suppositum, et ante fuerunt mille et nichil est corruptum vel anichilatum. Et istud corellarium inplicat.19 ulterius, quod mille homines mille113 capita reddunt in unum caput Christi, vel si manent illa capita, tunc erit unus homo cum mille capitibus. 3° arguitur sic: Si Christus potest simul 2o habere humani- tates tam dispariter actuatas, cum hoc, quod maneat idem homo, tunc potest pro diversis sitibus habere denominaciones et per con- sequens extensis illis humanitatibus forent accidencia contraria ex- tensa, et sic idem simul et semel contrariis accidentibus informatum. Consequens falsum, igitur et conclusio. 4° videtur sequi, quod Christus in infinitum bonum animal posset esse, quia mensura bonitatis rei conposite capitur ex prin- cipiis intrinsecis, cum disposicionibus formalibus in eodem. Ex quo sequitur, quod Christus racione multitudinis humanitatum foret melion homo, quam si solum unam assumeret. Patet consequencia sup- posito illo, quod Christus sit tantum finite bonus homo iuxta ipsius121 dictum: »Pater maior me est« Johann. 14°. 5° sequitur, quod animal irracionale esset beatificabile, quia unibile suppositaliter Verbo : Consequens falsum, dicente b. Augu- 40 Stino 83 questionumiis q. 5a: »Nullum animal irracionale122 »potest esse beatum«, et multo evidencius nec aliqua substancia inanimata potest esse beatificabilis. Contra conclusionem 4am, in qua dicit: licet hec incepit123 esse vera: Deus est homo et homo est Deus, tamen nullus homo 116) Codd.: posset I. — 117) Codd.: post possit H. — 118) H: cognicionem 120) Codd.: post habere H. — 121) Codd.: Codd. — 119) Codd.: inplica I errore. — illud H. — 122) Codd.: irracionabile I. — 123) Codd: incipit I.

Strana 389
Hus contra mag. Matth. de Aula regia arguit. 389 incepiti23 esse Deus'. Contra hoc dicit b. Augustinus in Libro de predestinacione sanctorum: »Ille homo a Verbo Patri »coeterno in unitatem persone assumptus, l ut Filius Dei124 uni- I »genitus esset ipse homo, ex125 quo esse cepit, Filius Dei unicus 138 D »esse cepit.« Ex quo sic arguitur: ille homo, ex quo esse126 cepit, Filius Dei unicus127 esse cepit: igitur aliquis homo, ex quo esse cepit, Deus esse cepit. Consequencia tenet ab inferiori ad superius affirmative a parte subiecti et predicati sine inpedimento, et con- sequens est contradictorium illius: nullus homo incepit esse Deus, vel inplicans eius contradictorium. Et quid dicet frater reverendus ad istud argumentum: Deus incepit esse homo, igitur homo in- cepit esse Deus': forte negabit conversionem simplicem vel pulcre convertet suam proposicionem. Hec sint dicta cum humili reverencia propter informacionem capiendam. 4 Iam restat contra reverendum Magistrum meum12s Matheum, sacre theologie baccalarium, arguere, qui caute posuit solum duas conclusiones. Sed tamen contra 2am, que est ista: 'Sacre theologie studium est vite eterne meritorium‘ arguitur sic : Nullum studium sacre theologie est vite eterne meritorium, igitur conclusio falsa. Antecedens probatur, quia nec studium sacre theologie Ma- gistri Mathei nec alterius hominis existentis studium est sacre theologie meritorium, ergo nullum etc. Consequencia nota est et antecedens non audebit magister de se negare, cum non scit, si per suum studium meretur et pari racione, vel maiori, nec de alio. Item: sacre theologie studium de se est indifferens ad merendum vel,29 demerendum, cum plures demerentur quam merentur, iuxta illud Psalmi 52i: »Corrupti sunt et abhominabiles facti sunt in I »studiis suis: non est, qui faciat bonum, non est usque lil ad 139 A »unum.« Et magister non habet alicuius studentis dare studium s0 meritorium, pro quo verificaret suam conclusionem indefinitam; ergo ipsa est falsa vel minime dubia. Et ista argumenta confirmat130 magister solvendo argumentum, quod fecit in contrarium con- clusionis sue, dicens, quod demonium credere est informe, quia sine caritate et 31 per consequens non meritorium; sic eciam dico132: sacre theologie studium est inmeritorium, quia informe sine cari- tate131. Et magister non est certus de aliquo sacre theologie studio, quod sit in caritate, ergo nec certus est de conclusione. Hec pauca contra pauca cum reverencia sint s3 dicta. Amen134. 10 15 20 25 35 Explicit principium in tercium Sentenciarum.H 124) H: post unigenitus DI. — 125) Codd.: e I. — 126) Codd.: post cepit I. 127) Codd.: post unicus I. — 128) Codd.: om. H, magistrum add. D. — 129) Codd. — et I. — 130) Codd.: post Magister H. — 131) Codd.: haec verba omnia et co ka- ritate om. I aberrans oculis. — 132) H: quod add. D. — 133) Codd.: post dicta I. 134) Codd.: om. I; liber Sus distinccio prima etc. add. D.

Strana 390
Distinecio I. 5 10 Um venit igitur plenitudo temporis, ut ait «Apostolus... 1.) Ista est, distinccio 1a, que 1° continet, quod Filii Dei incarnacio est ipsa missio: eo enim est missus, quo in forma hominis mundo apparuit visibilis. 2° quod solus Filius hominem assumpsit, ut Deus, qui in sapiencia sua mundum condiderat, in eadem ipsum restauraret. 3° quod ex Deo natus est Dei Filius secundum veritatem nature, et factus est ex homine hominis filius, ut esset verus Deus et verus homo, unus Filius, non duo filii. 4° quod sicut Filius homo factus est. ita Pater vel Spiritus Sanctus, potuit et potest. 5° quod solum Filius Dei carnem assumpsit, ipsam tamen incarnacionem tota Trinitas operata est. 2. Pro istis sunt hii versus: 15 139 B 20 Spiritus, Sanctus. A non Pater aut Flatus, sed Filius est homo factus: filium, iuster Nam per quem fecit Deus omnia, iure refecit,. est. A nullo Pater est, sed Filius a Patre; quare i. e.1 Pateri qui a, nulloi est, Filium, Ens a se mittit, I sed mittitur ens aliunde. i. e. Pater, sc.1 Pateri et1 Filius. Si foret alter homo, tunc Filius esset uterque. potuit. Spiritus, Sanctus. Et tamen et quivit fieri caro Pneuma Paterque. omnia, ad extra, persone. Filius, tantum1 Cuncta simul faciunt tres, sed Verbum caro solum i. e.1 non Fit, tamen haut dubites hoc opus esse trium. §3. Utrum in plenitude temporis est Filius Dei incarnatus? Videtur, quod non: nam plenitudo temporis nondum venit iuxta 1) D: om. I. — 2) D: fecit I.

Strana 391
Utrum Filius Dei in plenitudine temporis sit incarnatus? 391 illud 1a Corinth. 13°: »Ex parte cognoscimus et ex parte pro- »phetamus; cum autem venerit, quod perfectum est, evacuabitur, »quod ex parte est, « Sed cum adhuc non evacuatum est, quod ex parte est, igitur nondum venit plenitudo. — In oppositum dicitur Ad Gallatas 4° et in textu: 'Cum igitur venit plenitudo tem- »poris'. Notandum, quod Magister dicit, quod tempus pleni- tudinis dicitur tempus gracie; sed Apostolus non dicit sic, sed 'quod venit plenitudo temporis' i. e. dum finitum est tempus a Deo promissum, in cuius fine exclusive, i. e. in instanti incarnacionis Filii Dei, incepit, gracia generi humano fieri. Prima namque gracia facta est, quod Filius Dei carne assumpta voluit fieri homo et magnificare humanitatem super naturam angelicam. Et demum ab ipsa humanitate orta est plenitudo gracie generi humano. Est autem plenitudo temporis gracie ex incarnacione Christi 1° in con- paracione quoad Deum, quia in incarnacione facta est plena parti- cipacio divinitatis. Unde Ad Coloss. 2° dicitur : »In ipso (sc. Christo incarnato)« habitat plenitudo divinitatis.« 2° in conparacione ad angelum, quia ruina eorum ll per incarnacionis misterium repa- ratur. Unde David dicit: »Iudicabit in nacionibus, inplebit ruinas.« 3° in conparacione ad hominem, et hoc dupliciter: 1° in plena liberacione a culpa et a pena, et hinc dicitur 'ut eos, qui sub lege erant, redimeret; 2° in constitucione in gloria, et hinc dicitur 'ut adopcionem filiorum reciperemus‘. Ecce qualis et quanta plenitudo redundat ex incarnacione Verbi missi conpleto tempore prefinito, ut dicit Glossa super isto verbo 'ubi venit plenitudo tem- poris'. Unde finitum fuit tempus figurarum eo, quod figure, que erant in veteri testamento, per incarnacionen Domini finem habent ; finitum eciam erat tempus quinte etatis et inchoata fuit sexta in instanti incarnacionis Filii Dei, ad quod exclusive durabat quinta etas, et sexta inchoavit, in qua hnmana natura reparari debuit; decuit, enim divine misericordie plenitudinem, ut ipsam naturam humanam repararet. Et quia ad iusticiam divinam pertinet, ut pec- catum sine satisfaccione non dimittatur, et homo purus pro peccato humane nature satisfacere non posset, decuit4, ut Deus in humana natura talem poneret, qui pro peccato humane nature satisfacere posset, qui esset Deus et homo. Propter quod cum venit plenitudo temporis, misit Deus Pater Filium suum per incarnacionem, ut existens verus Deus et verus homo, eos, qui sub lege gravi, sc. cerimoniarum et peccati, erant, redimeret. Unde per angelicam 40 naturam reparacionem fieri non decuit, quia, tunc homo debitor esset] salutis sue nature angelice, quod non congruebat, quia [I. tunc homo non perfecte repararetur. Et patet, quod questio 139D est vera. 10 15 139C 20 25 30 35 3) D: incipit I. — 4) I: docuit D. — 5) D: qui I.

Strana 392
392 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, II., Inceptio, II. 1.—4. 10 15 20 I 140 A 25 30 35 §4. Utrum Verbum Dei incarnatum fuisset, si homo non peccasset? Videtur, quod non. 1° per b. Leonem papam in sermone de Trinitate, in quo dicit: »Si homo ad ymaginem »et similitudinem Dei factus in suos honore mansisset, creator »mundi creatura non fieret, aut sempiternus temporalitatem subiret, »aut equalis Deo Patri Dei Filius formam servi assumeret.« Item Augustinus in oracione ad b. Virginem: »Utquid enim »nescium peccati pareres, si deesset, qui peccasset? Utquid mater »Salvatoris fieres, si nulla esset indigencia salutis?« Item super illud Matth. 1°: »Ipse enim salvum faciet populum suum« se- cundum Augustinum: »Si homo non peccasset, Virgo non »peperisset.« Item magnus sanctus Gregorius 2°7 Moral. ca° 33° : »Nisi enim Adam primus per voluntarium vicium anime »mortem traxisset, Adam secunduss sine vicio in carnis mortem »voluntariam non veniret.« Unde iste sanctus, pensans exalta- cionem humane nature factam per incarnacionem Verbi, que causata est occasionaliter ex Ade peccato, exclamat magno affectu in Can- tico: »Exultet iam angelica turba celorum dicens in elevacione »vocis ‘O mira circa nos tue pietatis dileccio,! O ineffabilis dileccio »caritatis ! Ut servum redimeres, filium tradidisti! O vere necesarium »Ade peccatum, quod Christi morte deletum est ! O felix culpa, que »talem ac tantum meruit habere redemptorem!« Ecce quam magni sancti doctores: sc. Leo papa, cuius dicta tenere ad punctum canon Ecclesie precipit, cum di- stinccione 15a dicit, quod opuscula b. Leonis Pape usque ad punctum venerabiliter teneantur, Augustinus, theologus altis- simus, et Gregorius, in dictis suis solidissimus, ostendunt, quod Verbum Dei incarnatum non fuisset, si homo non peccasset. Quis ergo vellet audenter illis tribus Sancti Spiritus fistulis contradicere in hoc facto? Ac tamen dicunt quidam, quod cum per incarnacionem Filii Dei,o non solum liberacion a peccato, sed eciam humane nature exaltacio et tocius universi consummacio, facta sit, eciam peccato non existente propter has causas incarnatus Dei Filius fuisset; et hoc dicunt probabiliter posse sustineri. Et hoc dicunt Parisiensis in Scripto quest. 5a et Richardus 2° prin- cipali quest. 4a oppositam dicit esse magis consonam auctoritati sanctorum. Beatus autem Thomas dicit in Scripto: »Dicendum, »quod huius questionis veritatem solus ille scire potest, qui natus »et oblatus est, quia voluit. Ea enim, que ex sola voluntate divina »procedunt, nobis incognita sunt, nisi in quantum per sanctorum »auctoritates innotescunt.« Et ergo magnorum sanctorum auctori- tatibus est herendum. 40 6) D: quo I. — 7) I: 3° D. — 8) D: sanctus I. — 9) I: dignacio D. — 10) D: sui I. — 11) D: libera I.

Strana 393
Utrum natura humana alia magis assumptibilis fuerit 393 Distinecio II. — T quia in homine tota natura humana vicio, .. . E 1. Ista est distinccio 2a, tractans de assumpcionis modo. Et 1° continet, quod Verbum Dei totam naturam, i. e. animam et corpus, assumpsit, quia in homine tota natura corrupta erat, ut totam curaret et sanctificaret. 2° quod Dei Filius sumpsit carnem mediante anima et animam mediante spiritu. 3° quod spiritus est pars anime superior, que maiori similitudine Deo appropinquat. 4° quod Verbum totum hominem assumpsit, simulque instanter univit sibi animam et carnem. 5 I 140 B 10 §2.) Unde versus: B simul et totam naturam sumere nostram Verbum decrevit, homo suscipitur simul et fit. 3. Utrum humana natura magis fuit assumptibilis, quam aliqua alia? Et dicitur 1°, quod sic ex effectu assumpcionis: si enim alia, natura magis fuisset assumptibilis, tunc illam assumpsisset et non humanam, cum datis duobus bonis Deus maius bonum et magis, conveniens acceptat. Et erat natura humana magis assumptibis quam angelica lo ex eo, quia spiritus per se est per- sona; si ergo angelicam naturam assumeret, ex duabus personis una persona fieret. Et hinc dicit Apostolus ad Hebr. 2°: »Nusquam angelos apprehendit, sed semen Abrahe apprehendit." 2° erat natura humana magis assumptibilis, quam natura irracio- nalis 1° ex eo, quia ad ymaginem Dei facta est, non autem irraci- onalis, 2° ex eo, quia assumpcio facta est in liberacionem a peccato, quod erat in natura humana, sed non in natura irracionali. Et hinc dicit Apostolus ad Hebreos 2°: »Debuit per omnia fratribus »similiari, ut misericors fieret et fidelis pontifex ad Deum, ut pro- »piciaret delicta populi. In eo enim, in quo passus est, ipse et »temptatus ! est; potens est et eis, qui temptantur, auxiliari.« Patet ergo, quod natura humana magis fuit assumptibilis a Verbo, quam 140C alia aliqua. Sed dicet aliquis: maior est conveniencia nature an- gelice cum Deo, quam nature humane, cum natura angelica sit purus spiritus sicut Deus, de quo dicit Veritas Johannis 4°: »Spiritus est Deus« : natura autem humana non est tantum spiritus, cum sit simul corpus et spiritus; ergo natura angelica fuit magis assumptibilis, quam humana. Breviter hic negatur consequencia: nam ex assumpcione humane nature, que secundum Gregorium est quodammodo omnis creatura, igitur, est quodammodo omnis creatura, substancialis sanctificata; et hinc canit Ecclesia 40 20 25 35 15 1) I: om. D. — 2) D: illa I. — 3) D: maius I. — 4) Codd.: in I errore iteratum. — 5) D: verba igitur creatura om. I.

Strana 394
394 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. II., 3.—4. 'sanctificavit enim omnem creaturam Christus, Deus noster‘; et hincs est eciam, quod assumpcio nature humane plus facit ad perfeccionem tocius universi, quam faceret assumpcio nature an- gelice. Similiter magis erat assumptibilis natura humana, quam angelica, 1° quod magis indigebat, 2° quia indignior erat et 3° quia per alium corruerat, ex quibus causis magis misericordia et bene- ficencia Dei laudatur. Et hinc dicit Apostolus ad Hebreos 2°: »Ecce ego et pueri mei, quos dedit michi Deus. Qui a» ergo »pueri communicaverunt carni et sangwini, et ipse similiter parti- »cipavit eisdem: ut per mortem destrueret eum, qui habebat, 10 »mortis inperium, i. e. dyabolum, et liberaret eos, qui timore I »mortis per totam vitam obnoxii erant servituti.« Ecce quod ponit 140D Apostolus indigenciam humane nature, et subdit, quoad maiorem Christi humiliacionem dicens: »Nusquam enim angelos apprehendit, »sed semen Abrahe« et pensans Apostolus humiliacionem magnam et beneficenciam Dei adducit ante hoc Psalmistam dicens: »Quid »est homo, quod memor es eius? aut filius hominis, quoniam »visitas eum? Minuisti eum paullo minus ab angelis, gloria et »honore coronasti eum et constituisti eum super opera manuum »tuarum. Omnia subiecisti sub pedibus eius; in eo enim, quod »ei subiecit omnia, nichil dimisit non subiectum ei: Nunc autem »necdum videmus omnia subiecta ei. Eum autem, quem modico »quam angeli minoratus est, videmus Jesum propter passionem »mortis gloria et honore coronatum, ut [i. e. ex] gracia Dei, pro »omnibus gustaret mortem.« Ecce qualiter Apostolus pensat graciam Dei ex minoracione Filii Dei, quoad angelos, et humiliacione, quoad mortem, et redempcione, quoad vitam; ex quibus causis concludit Jesum Christum Dominum excellentissime gloria et honore coro- natum. Penset ergo ex assumpcione humanitatis fidelis christianus misericordiam sibi magnam factam et gloriam Domini Jesu Christi, qui »semet ipsum exinanivit, formam servi accipiens, in similitudinem »factus hominum et habitu inventus ut homo. Humiliavit semet »ipsum, factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis. »Propter quod illum exaltavit et donavit illi nomen, quod est super »omne nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur celestium, »terrestrium et infernorum, et omnis lingwa confiteatur, quia Do- »minus Jesus in gloria Dei est Patris.« Ad Philipp. 2°. — Ecce audis, quam clare Apostolus magnificat ex humiliacione gloriam Jesu Christi! §4. Utrum Filius Dei veram carnem assumpsit? Respon- detur (secundum b. Thomam in Scripto): Sciendum, quod circa hoc fuerunt duo errores : unus Manicheorum, qui dice- bant, quod Christus verum corpus non habuit, sed tantum fanta- sticum; et racio eorum posicionis videtur fuisse, quod omnium visibilium auctorem dyabolum posuerunt, et ideo nichil huiusmodi 15 20 25 30 I 141 A 5 40 6) D: om. I. — 7) D: habebant I.

Strana 395
Utrum Filius Dei verum corpus assumpserit? 395 secundum veritatem in Christo fuit, in quo princeps huius mundi nichil habuit Johann. 14°: »Venit princeps huius mundi et in »me non habet quidquam.« Ista autem posicio in radice falsa est, cum sancta Ecclesia Deum unum creatorem omnium visibilium et invisibilium esse ex scriptura convincit, ymmo et racio philo- sophicas probat, quod ab uno principio omnia dependent, ut patet in multis locis Philosophie tam Naturalis, quam Meta- phisice. Non ergo mirum, quod hec posicio falsa est, que pro fundamento posuit falsitatem. Alius error fuit Arrianorum, qui dicebant Christum corpus non de Virgine assumpsisse, sed de celo fortasse apportasse; et forte ceperunt ex illo verbo: »Exivi a Patre »et veni in mundum« Johann. 16°. Manicheus ergo dixit non fuisse verum corpus, sed fantasticum, ex quo passiones et I acciones fantastice emanaverunt ; et idem erravit circa animam Christi dicens, quod non habuit Christus animam, sed quod Deitas pro anima fuit. Apollinaris dixit, quod habuit animam sensitivam et vege- tativam, sed racionalem non; sed pro illa Deitas opera racionalia conplevit. Et idem Apollinaris dixit, quod Verbum in corpus fuit conversum, et sic corpus Christi non de carne Virginis sumptum et Verbo unitum. Unde exposuit: Verbum caro factum est, i. e. in carnem conversum, sicut aqua vinum factum Johann. 2°. Sed omnes istos errores evertit Johannes ewangelista 1° ca° dicens: »Verbum«, sc. manens perpetuo »factum est« per assumpcionem de Virgine »caro«, i. e. homo verus, quia omne, quod natum est ex carne, caro est Johann. 3°. Unde cum dicitur Verbum', ostenditur personai assumens, 2° natura assumpta, cum dicitur 'caro', 3° assumpcionis forma, quia factum est', 4° as- sumpcionis causa, quia dicitur: »habitabit,1 in nobis«. Et patet ex illo ulterius, quod in Christo incarnato sunt quattuor conside- randa, sc. Deitas, anima, corpus et unio humanitatis cum Verbo. Unio autem illa personalis est habitudo, secundum quam una natura alteri nature ydemptice sive ypostatice1, copulatur. In qua unione cavendum est, ne credatur ex humanitate et Deitate fieri unum aggregative, ut est cumulus lapidum, vel accidens et eius subiectum. Nam unio ypostatica, que est ydemptitas personalis, facit, quod quelibet istarum trium naturarum incommunicancium est eadem persona, i licet inter se nature distingwantur; quod patet ex multis dictis sanctorum Augustini, Gregorii et Anselmi13. Unde ven. Anselmus inis De incarnacione Verbi ca° 7° dicit: »Sicut in Deo una natura estis plures persone, »et plures persone [esti6] una natura: sic in Christo una persona »estre plures nature et plures nature sunt una persona. Quemad- »modum Pater est Deus, Filius est Deus, Spiritus Sanctus est Deus, 10 141 B 15 20 25 30 35 I 141C 40 8) D: prophetica I errore. — 9) D: conversus I. — 10) D: personanam I. 11) Sic codd. — 12) D: ypostasice I. — 13) D: Ambrosii I pessime. — 14) I: Dei- — tate D. — 15) D: utro I. — 16) D: om. I.

Strana 396
396 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. II., 4. 10 15 I 141 D 20 25 30 35 40 »et non tres dii, sed unus Deus — ita et in Christo: Deus est »persona, homo est persona; non tamen due persone, sed una »persona.« Nec eciam debet credi, quod in tali unione fieret unius nature in alteram mutacio, ut dixit Apollinaris, quod Verbum esset mutatum in carnem, nec eciam, quod fieret mixtio, sicut fit in elementis, ut ex divinitate,4 et humanitate resultaret unum tercium, quod de neutrois predicaretur per se, sicut cum fit animal ex terra [et] aqua, aere et igne, et de nullo illorum per se pre- dicatur, sed fit unum sine mutacione et commixtione naturarum. Et pro isto dicit Augustinus in epistola 3a ad Volusi- anum, cum sic loquitur: »Nunc vero inter Deum et homines »mediator apparuit, ut in unitate persone copulans utramque na- »turam et solita sublimaret insolitis et insolita solitis temperaret. »Ille ergo sine seminibus temperatus est semina, ille in suo corpore »numeros temporum mensuras servat etatum, qui sine ista mu- »tabilitate mutando ordinem contexuit seculorum. Hoc enim crevit »in tempore, quod cepit ex tempore; Verbum autem in principio, »per quod facta sunt omnia tempora, tempus elegit, quo susciperet »carnem; non ipsi cessit, ut verteretur in carnem. Homo quippe »Deo accessit, non Deus a se recessit.« Et,s sequitur ad propo- situm: »Sic autem quidam reddi sibi racionem flagitant, quomodo »Deus homini permixtus est, ut una fieret persona Christi, cum »hoc semel fieri oporteat. Sed quam racionem reddant ipsi de re, »que cottidie fit: quomodo anima misceatur corpori, ut1s una per- »sona fiat hominis? Nam sicut in unitate persone anima unitur »corpori, ut homo sit, ita in unitate persone «Christi Deus »unitur homini, ut Christus sit.7. In illa ergo persona mixtura »anime est et corporis; in hac mixtura est Dei et hominis. Si »tamen recedat auditor a consuetudine corporum, quomodo solent »duo liquores ita misceri, ut neutrum servet suam integritatem?« Hec Augustinus. Et patet, quomodo vere humanitas Christi unitur Verbo, ut sit secum unum, non aggregacione, nec unum tercium ex mix- tione, nec unius in alterum transmutacione, sed ypostatica unione. Unde humanitas Christi convenit cum formis substancialibus primo in hoc, quod faciunt subiectum non esse alicuius, sed esse ali- quid, sic humanitas, quia Verbum, postquam fuit pure Deitas, nunc est homo. 2° in hoc, quod est idem ypostatice cum suppo- sito, cui advenit, sicut generaliter quelibet forma substancialis est idem essencialiter cum subiecto forme et conposito ex eisdem: sic et humanitas Christi, cum sit eiusdem racionis cum aliis et idem personaliter Verbo Dei, licet Verbum Dei sit natura divina, que non potest !l esse illa humanitas, sicut nec subiectum est illud accidens, quod ipsum informat. Ipsa enim humanitas Verbi accidit ipsi Verbo enti in actu, non mutans vel faciens ipsum aliam I 142 A 17) Codd.: ut add. I.

Strana 397
Verbum Dei veram carnem et veram animam assumpsit. 397 personam, qua prefuit. Unde dicit Augustinus in dyalogo ad Felicia[nu]m, quod humanitas est accidens Verbo : non, quod sit res inherens, ut accidencia congenerum, cum sit precipua creata substancia, nec quod sit coeva Verbo, vel sicut passio na- turaliter consequens ad subiectum, sed contingenter ex tempore nobis ineffabiliter inest Verbo non mutando naturam, cui advenit, sed formata mirabiliter, quia Verbo Dei ydemptificata vel yposta- tice copulata, cum secundum Augustinum 1° de Trinitate »talis fuit unio incarnacionis, que Deum faceret hominem et ho- »minem Deum«. Et patet ulterius, quod veneranda Christi huma- nitas est forma in tribus conveniens cum formis per se in genere accidentis. Primo in hoc, quod presupponit naturam, cui contin- genter advenit longe priorem, 2° quod non facit naturam, cui ad- venit, quid vel aliud, quam necessario absolute erat, quamvis Christus secundum illam factus est aliquid, quia homo. Et hinc dicit Decretale libro 5° de hereticis: »Cum Christus per- »fectus Deus et perfectus homo sit, mandamus, quatenus sub ana- »themate interdicas, ne quis de cetero audeat dicere Christum non »esse aliquid, secundum quod homo. Quia sicut Christus verus est »Deus, ita est verus homo, ex anima racionali et humana carne »subsistens«. Ex omnibus iam dictis patet, quod Verbum Dei assumpsit veram carnem, veram animam et sic perfectam] humanitatem, quia alias non esset perfectus homo, ex anima racionali et hu- 142 B mana carne subsistens. Id ergo, quod eternaliter fuit, permansit 25 et quod non erat, temporaliteris assumpsit, cum Verbum caro factum est, ad quam faccionem consequitur communicacio ydio- matum utriusque nature Christi in concreto, ut videlicet, quod di- citur de homine Christo, dicatur de Deo Christo. Nam secundum communicacionem ydiomatum, i. e. secundum predicacionem ra- cione communionis duarum naturarum in Christo, ut dicit Da- mascenus, congrue et vere dicimus, quod Jesus Christus est idem et unus puer ante secula natus et dominus glorie crucifixus. Communicacio ergo ydiomatum respectu Christi intelligitur predi- cacio de Christo secundum utramque naturam. Unde vere conce- ditur: Deus Christus mortuus est, passus, sepultus: ecce illa con- ceduntur de Deo Christo in concreto predicari, que sine incarna- cione de Deo non conceduntur intelligendo, si nunquam debuisset incarnari. Prophete enim videntes incarnacionem revelacione Spi- ritus Sancti, concesserunt de Deo Christorg predicari talia, tam- quam diu,o fuissent facta, aliquando vero de futuro. Ex natura vero Deitatis in Christo existentis unionis gracia cum humanitate conceditur, quod homo Christus est creator eternus, inmensus et sic de aliis. Ex hiis tamen non sequitur, si Deus Christus passus, mortuus et sepultus est, quod ergo Deitas sit passa, mor- 10 15 20 30 35 40 45 18) D: eternaliter I. — 19) D: Christi I. — 20) I: post fuissent D. 27

Strana 398
398 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. II., 1.—4. 142 6 5 tua et sepulta; similiter non sequitur: Virgo Maria genuit Deum, ergo genuit Deitatem. Et similiter ex parte humanitatis non se- quitur: Si Christus homo creator est, igitur Christi humanitas creatrix est; similiter Christus homo eternus est, igitur Christi humanitas eterna est, et sic de consimilibus Christo racione du- arum conpetentibus naturarum,1. Distinecio III. 10 15 20 25 Ueritur eciam de carne Verbi, an, priusquam conciperetur, obligata fuerit peccato et an talis assumpta, fuerit a Verbo.. 1. Ista est distinccio 3a, tractans de condicione carnis assumpte, et 1° continet, quod iuxta sanctorum attestaciones oportet carnem Verbi, priusquam conciperetur, fuisse peccato ob- noxiam, sicut fuit reliqua Virginis caro; sed Spiritus Sancti ope- racione ita mundatam, ut ab omni contagione peccati uniretur Verbo, pena tamen, non necessitate, sed voluntate assumentis remanente. 2° quod Spiritus Sanctus preveniens in Mariam eam prorsus a peccato purgavit et a fomite peccati liberavit penitus, ut quidam dicunt, vel fomitem ligavit, ne posset prosilire in peccatum. 3° quod sicut Adam peccante, qui in lumbis eius erant, peccaverunt omnes, ita Abraham dante decimas Melchi- sedech, qui in lumbis eius erant, secundum racionem seminalem per concupiscenciam carnis descenderunt, secundum quam raci- onem non erat in eis caro Christi, sed secundum originem tantum et ideo Christus non peccavit, nec est decimatus. 4° quod Verbum assumpsit carnem similem peccato non in culpa, sed in pena et ideo non peccatricem. 5° quod totum plenum corpus Verbi con- ceptum fuit et postea crevit, 2.) Versus: 142 D originali C sicut caro Virginis est obnoxia culpe, sed non sic assumpta est, quia prius mundata Dic, quodl sic ante conceptum sit caro Verbi, Sancto Spiritu Sed mater tota mundatur Pneumate, per quod ex Spiritu Sancto Fomess abiit, recepit vim Virgo Deum generandi, humanitas Et caro concipitur simul et Verbo sociatur. Adam peccante peccant omnes sine Christo. 21) Codd.: etc. add. D. — 1) D: sumpta 1. — 2) D: creavit I. — 3) D: fons I errore.

Strana 399
Utrum B. Virgo in utero sanctificata fuerit? 399 Sic Abraham dante decimatur in illo Levi, decimatur qui est Non Christus, sine concubitu generandus. in pena carni Est pena tantum nostre similis caro Christi. in instanti ut perfectus homo Concipitur plenum corpus Verbi, tamen ipsum Crescens fit maius sex quadraginta diebusi 3. Unde innuit Magister glosans Augustinum, quod caro, ex qua Christus humanitus factus est, quam cito, fuit sanctificata et separata a reliqua carne, sc. matris Virginis opere Spiritus Sancti, tam cito fuit cum anima coniuncta et Verbo Dei unita, ut esset perfectus et verus Deus, perfectus et verus homo. Quam autem magnum fuit illud corpus dominicum post instans concepcionis, ipse scit, qui pro peccatoribus incarnari voluit. Magister tamen dicit, quod membrorum dominicis corporis distinecio in ipso momento concepcionis et unionis Dei et hominis in tantum tenuis fuit et parva, ut humano visui vix posset subici. Et ponit Magister in fine auctoritatem Johannis Damas- ceni, il quod Verbum a propria corporeitate non recessit et totum incarnatum est et totum est incircumscriptum, minoratur corpo- raliter et contrahitur, et divine est incircumscriptum non extensa carne eius cum incircumscripta divinitate; et concludit dicens: »In »omnibus ergo et super omnia erat et in utero sancte Dei geni- »tricis existebat, sed in ipso actu incarnacionis«. Ex quibus nobis patet, quod corporeum et incorporeum idem sunt,, quia homo et Verbum Christus. Item: circumscriptum et incircumscriptum simi- liter idem sunt: Item: quod non sequitur 'Verbum est ubique et homo est Verbum, igitur homo est ubique‘ sicut non sequitur: hoc tempus est ubique et hoc tempus est dies: igitur dies est ubique'. Et ulterius patet, quod Deitas, quamvis idem sic supponit cum humanitate, tamen eam non extendit ad omnem locum, sicut quamvis species sive natura humana est idem suppositum cum Sorte, quia ipse Sortes, non tamen [est] ubi ests natura humana specifica, ibi est Sortes. Patet eciam, quod Verbum est ubique per potenciam, essenciam et presenciam, in bonis per habitacionem, in Virgine Maria fuit per actum incarnacionis et humanitus con- clusus, in humanitate est per unionem ypostaticam, in vitulo per significacionem et in beatis per habitacionem gloriosam. §4.) Utrum Virgo Maria fuit in utero sanctificata? Di- citur, quod sic. Cum enim ipsa post suum Filium aliis sanctis sit sanccior, quomodo ille, qui ex ea carnem assumpsit, eam in utero non sanctificavit? Unde si Johannes Baptista et Jeremias sanctifi- cati fulerunt in materno utero, multo forcius b. Virgo. Quando 143 B 10 15 143A 20 25 30 35 4) I: duobus D male. — 5) Codd.: factus add. I. — 6) D: Domini I errore. 7) D: om. I. — 8) D: que I. 27*

Strana 400
400 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. III., 5. — 1V., 1. autem et quam cito sanctificata est, ipse scit, qui eam sanctifi- cavit. Sed credibile est, quod cito post unionem anime, sed non ante, ipsam sanctificavit. Quidam tamen decertant inutiliter, quod sit concepta in peccato, alii, quod sine peccato. Sed rogo : ad quid valet illa disceptacio, nisi ad vaniloquium et ad odii fomentum presumptuosos agitans sine scripture solido fundamento? Unde de necessitate est alteram partem in contendentibus taliter deficere et mendacio insistari. Sed pia mens sistens in occulto Dei misterio comittensque veritatem absconditam humiliter ipsi Domino, non se illicite agitans, expectabit revelacionem Domini nostri Jesu Christi. Unde si celebratur Virgilnis concepcio, debet referri ad rem conceptam, non ad concepcionem formaliter dictam, sc. ad actum, quo mater eam concepit; et digna erit celebracio sine con- tencione. Si autem celebratur pro concepcione, i. e. pro actu con- cipiendi, tunc celebracio causabit litem inter inaniter disceptantes. Quid ergo michi restat, nisi Deo committere et ad sanctorum dicta, doctorum humiliter declinare; unde semper michi videtur con- tencio superflua, ubi non evidenter scimus pro vel contra dedu- cere, et quod caucius est secundum regulam Apostoli a contencione huiusmodi abstinere. Oportet enim disputantem et questionem querentem, ut hoc meritorie faciat, prospicere adio hec tria: 1° ut Dei gloria augmentetur, 2° quod falsitas et sophistica superbia destruatur, i 3° ut ignota veritas detegatur; omne autem aliud, HI 143C quod in disputacione theologica amplius ests, a malo est Et illud 25 pretendit b. Augustinus 2° de doctrina Christiana 31°, ubi dicit: »In disputacionibus cavere rixandi libidinem et osten- »tacionem frivolam puerilem«. 5. Utrum Verbum assumpsit humanitatem mediante gracia? Si sic, tunc prius fuisset gracia, quam humanitas as- sumpta. Consequens falsum. Si vero non, tunc prius fuisset hu- manitas assumpta, quam gracia, quod iterum est falsum. Notandum, quod duplex est gracia unionis: 1° increata, qua Verbum voluit eternaliter humanitatem illam sibi ypostatice copu- lare, 2 gracia est creata, qua humanitas illa est sic grata Deo. Et ista gracia, licet sit natura vel origine posterior, quam sub- iectum, quod est humanitas: non tamen est possibile, quod dicta humanitas ipsam temporaliter precedat sic, quod mereatur graciam unionis, sicut Augustinus innuit Enchiridion 27°, cum non sit possibile ipsam manere per instans temporis non assump- tam, et per consequens nec non graciose unitam; sed quam cito instanter humanitas assumpta, tam cito instanter fuit unionis gracia. Et sicut in aliis hominibus presupponitur gracia preveniens ad meritum, sic in Christo gracia unionis presupponitur natura- liter ad Christi meritum, etsi meritum pro instanti unionis natu- 45 raliter consequatur. Et iste videtur esse sensus Augustini 14° 10 15 20 n0 35 40 9) I: post doctorum D. — 10) D: om. I.

Strana 401
Utrum Verbum humanitatem mediante gratia assumpserit? 401 de civitate Dei: »In rebus« inquit »per tempus exortis summa »gracia est, quod Deus in unitate persone homini nullis preceden- »tibus meritis copulatur; non sic, quod gracia sit medium in cor- »pore vel anima colligans unionem, sed quod ista unio sit gracia »non preventa habitu disponente. Unde illa unio, cum sit relacio »racionis, est posterius subiecta humanitate quoad genus causeri »materialis11. Sed cavendum estio de posterioritate temporis aut »prioritate ad consequenciam ex eo, quod omnia ista pro omni »tempore Christi sese mutuo consecuntur«. 143 D Quidam autem, cum queritur futrum Verbum assumpsit hu- manitatem mediante gracia‘ dicunt, quod duplex est medium, sc. ne- cessitatis et congruencie; necessitatis medium est medium, per quod fit aliquis effectus, tamquam per tercium, sine quo «non potest fieri, ut visio non potest fieri sine medio transparenti, ut aere vel aqua et huiusmodi. Medium autem congruencie est medium, racione cuius congruum est aliqua extrema produci ad aliquam unionem, sicut mulier nobilis mediante nobilitate congruitatem habet, ut sit sponsa regis; cum tamen rex sibi unitur, magis sibi unitur sicut coniugi, quam sicut nobili. 3m eciam medium dicitur colligancie, per quod extrema ligantur ad invicem, sicut duo corpora mediante glutino; modo Verbum unitur carni mediante gracia, similiter me- diante anima, non sicut medio necessitatis, nec colligancie, sed medio congruencie. Congruum enim valde est, ut Verbum non carnem inanimatam, sed animatam sibi uniret; similiter non hu- manitatem sine gracia, sed cum gracia, que omnia simul tempo- raliter et instanter sunt simul in Christo. Et hinc dicit Magister secundum Damascenum, quod ista quattuor fuerunt simul tempore, videlicet carnis concepcio, anime creacio, utriusque con- iunccio et utriusque assumpcio. Et tantum de illo etc.12 lll 15 20 25 10 Distinccio IV. 144 A Um vero incarnacio Verbi, sicut in superioribus tractatum est, operacio vere sit Patris et Filii et Spiritus Sancti, investigacione dignum nobis videtur, quare in Scriptura Spiritui Sancto hoc opus sepius tribuatur et de ipso Christus conceptus et natus memoretur. ... 35 §1. Ista est distinccio 4a, tractans de assumpcionis causa efficiente, que 1° continet, quod quamvis tota Trinitas Christi hu- 11) D: causa naturalis I. — 12) Codd.: etc. add. D, Maria hilf add. I. — 1) D, Lomb.: moreretur I male. — 2) D: om. I.

Strana 402
402 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. IV., 2.—4. 10 1s. manitatem produxit, tamen Spirituss Sanctus, principaliter nomi- natur, quia Spiritus S. est caritas et donum Patris et Filii et in- effabili caritate Verbum Dei caro factum est et ineffabili Dei dono Filius Dei formam sibi univit. 2° quod, licet Filius Dei Christus dicatur conceptus et natus ex Maria et de, Spiritu S., non tamen dicitur Spiritus S. filius, sicut dicitur Marie filius, quia aliter est de Maria et aliter de Spiritu S. 3° quod modus iste, quo Christus dicitur natus de Maria Virgine, sicut Filius et, de Spiritu S. non sicut filius, insinuat nobis graciam, qua in filios graciosissime adoptamur;. 4° quod Christus secundum hominem conceptus et natus potest dici de Spiritu S., quia eum fecit; per graciam enim Dei et operacionem Spiritus Sancti de carne Virginis est assumptum, quod Verbo est unitum. 5° quod Apostolus dicit Christum factum secundum, carnem ex semine David Roman. 1°, et [aliud, ad Gallat. 4° dicit eum factum ex muliere. 2.) Unde, versus: 144 B D magis in scriptis datur incarnacio Verbi Sancto Spiritui, quod vim designat amoris. Nascitur ex matre Christus, de Pneumate sacro. Illa tamen mater, I non ille pater, sed in illo Gracia signatur, quod homo Verbo sociatur. Paulus sic factum monstrat, sine semine natum. 25 30 35 40 §3. Dubitatur, utrum officina incarnacionis Christi debet principaliter Spiritui S. appropriari? Et patet, quod sic. Nam in opere incarnacionis maxime apparet divina bonitas, que ap- propriatur Spiritui S.; igitur officina incarnacionis appropriatur sibi, opus vero creacioniss Patri, in quo ostenditur Dei potencia, opus gubernacionis Filio, in quo opere relucet maxime sapiencia, que Filio appropriatur. §4. Utrum Christus possit dici Filius Trinitatis? Et videtur, quod sic. Nam Christus orans dixit: »Pater noster, qui es in celis« et cum ibi ly. Pater‘ non supponit solum pro persona Patris per- sonaliter, sed essencialiter pro essencia, que est tres persone, igitur Christus totam Trinitatem vocavit Patrem. Item: si quilibet homo- non-Christus est filius Dei racione creacionis et quilibet homo- non Christus existens in gracia predestinacionis dicitur filius tocius Trinitatis, igitur a pari, cum Christus sit univoce homo nobiscum et frater noster, debet dici racione create humanitatis et racione predestinacionis Filius Trinitatis. — In oppositum est Magister in littera dicens, quod Christus, quamvis dicatur esse, de Spiritu S., non tamen dicitur Spiritus S. filius. Notandum, quod hominem Christum fecit Pater, Verbum et Spiritus S, cum opera Trinitatis ad extra sunt indivisa; et iuxta 3) D: ordo mutatus in I. — 4) I: om. D. — 5) D: adoptavit I. — 6) D: in- carnacionis I.

Strana 403
Utrum Christus possit dici Filius Trinitatis? 403 illam faccionem homo Christus sive humanitas Christi est eodem modo a tota Trinitate, sicut quilibet alius homo. Item: hominem Christum secundum graciam predestinacionis adoptavit tota Trinitas, sicut quemlibet alium hominem predestinatum, et racione faccionis sive creacionis omnium hominum dicitur! quelibet divina persona Pater' iuxta illud Deuteron. 32°: »Numquid non ipse est Pater »tuus, qui possedit et creavit te et fecit?« Sunt autem cause, quare Christus non dicitur Filius Trinitatis: 1a, ne sequeretur confusio relacionum; 2a, ne nomen Patris ad plures transeat personas et iterum sequatur confusio; 3a1, ne videatur Christus esse pura creatura: non ergo Christus dicitur filius Spiritus Sancti, nec sui ipsius, nec tocius Trinitatis. Unde Magister facit magnam dif- ficultatem, quare cum dicatur 'Christus natus et conceptus de Spiritu S.'. non dicitur ffilius Spiritus S.' sicut dicitur filius Marie Virginis', ex eo, quia conceptus est in Maria Virgine, et natus est ex ea. Sed pensando solum has preposiciones ,de' et 'ex's faciliter difficultas tollitur. Nam cum dicitur 'Christus est conceptus de Spiritu S.' ly. ‘de‘ dicit causam efficientem hominis Christi, et non causam materialem ex eo, quod Christus homo non est de Spiritu S, ut de Maria, sic, quod pars Spiritus S. vel totus Spiritus S. in Christi humanitatem conpositive concurreret: hoc est enim in- possibile, ut notum est. Sed cum dicitur Christus natus est ex Maria Virgine', ly. 'ex' dicit causam materialem Christi hominis eo, quod humanitatis Christi sangwis Virginis, qui est vel fuit pars Virginis, fuit materia, ex qua corpus sacratissimum est factum. Unde si ly. 'ex' aliquando additur respectu Dei vel alterius, persone divine, tunc non signat causam materialem, sed causam efficientem, ut ibi Roman. 11°: »Ex quo omnia«, aliquando causam originis sive personam ut ibi: »Qui ex Patre Filioque procedit.« Et istam distinccionem insinuat Ambrosius in 2° libro de Spiritu S. dicens: »Quod ex aliquo est, aut ex substancia, aut ex potestate »est eius. Ex substancia, sicut Filius, qui a Patre, et Spiritus S., »qui a Patre Filioque procedit. Ex potestate autem, sicut 'ex Deo »omnia'. Quomodo ergo et in utero habuit Maria ex Spiritu S.? »Si quasi ex substancia, ergo Spiritus S. in carnem et ossa con- »versus est. Non utique. Si vero quasi ex operacione et potestate »eius concepit, quis neget Spiritum S. dominice incarnacionis esse »auctorem?« — Ecce hiis verbis ostendit Ambrosius, quod Christus homo non est de substancia Patris vel Spiritus S. per conversionem, ut est ex Marie Virginis sangwine, nec est de sub- stancia Spiritus S. secundum humanitatem, quiar tunc secundum humanitatemio esset eternaliter consubstancialis, quod falsum est, Sed est de Spiritu S., quia ex operacione et potestate Spiritus S. a Virgine est conceptus. Et tunc ad 1m dicitur, quod quamvis in I 144 C 10 15 20 25 30 144 D 35 40 7) D: 2a I. — s) D: est I male. — 9) I: alicuius D. — 1°) D: verba quia humanitatem om. I.

Strana 404
404 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. IV., 5. — V., 3. oracione dominica nomine Pater designatur essencia divina et sic Trinitas, tamen non debet dici Christus filius Trinitatis propter causas assignatas. Unde notanter ipse Christus docens discipulos dixit: »Sic »orabitis: ,Pater noster‘« quasi diceret 'Vobis pertinet vocare quam- libet personam et Trinitatem Patrem racione sue creacionis, michi autem non congruit, ne in vobis fiat confusio personarum‘. Et ex pari racione negatur consequencia in secundo argumento. 10 5.) Utrum Virgo Maria debet dici mater Dei? Et videtur, quod non, quia tunc esset causa Dei, cum omnis mater est causa prerequisita ad esse sui filii. Sed consequens falsum videtur esse, quia tunc Deus esset causatum et sic dependens et posterius aliquo, quod videtur esse inconveniens. In oppositum est vox Ecclesie dicens et cantansii, quod ipsa est Dei genitrix. 145 A 20 Dicendum, quod questio est vera. II Ad racionem uno modo negatur consequencia propter rudes et multiplicitatem con- sequentis, sed 2° et melius videtur debere concedi consequencia et consequens Et quando arguitur: tunc sequitur, quod Deusi2 esset causatum et dependens et posterius aliquo — conceditur consequencia. Nam Deus est homo et sic causatum et dependens et posterius divinitate. Sed ex illo non sequitur, quod Deus, ut huiusmodi, vel Deitas causaretur vel dependeret ab aliquo vel, esset, posterior, aliquo,; nec potest negari, quin Virgo Maria sit causa humanitatis Christi, sicut raciois probat.4. Sed ex illo non sequitur, quod Virgo Maria sit causa divinitatis, quamvis sit causa Dei, quia Christi secundum humanitatem. 25 Distinccio V. Reterea inquiri oportet, cum, ex premissis constet... 30 §1. Ista distinccio 5a, tractans de assumpcione huma- nitatis, 1° continet, quod persona non assumpsit personam; 2° quod divina natura non assumpsit humanam personam; 3° quod persona assumpsit naturam, quia Christus humanitatem; 4° quod Magister concedit, quod natura divina assumpsit naturam hu- manam, et sic natura divina dicitur vere incarnata; non tamen debet dici, natura divina caro facta, ne si illud dicatur, conversio sive mutacio nature in naturam dicatur. 35 11) D: cautus I. — 12) Codd.: homo add. I. — 13) D: post humanitatis I. — 14) D: conprobat I. — 1) D: om. I.

Strana 405
Utrum B. Virgo debeat dici mater Dei? 405 §2.) Super hiis sunt isti versus: divina humanam E non persona personam suscipit, ymmo e. humanitatem filius, quia natura non assumpsit personams Naturam persona, nec hoc convertere debes. humanam divine Christus, In se naturam nature Filius unit, propter2 hoc2 Hinc incarnatam4 naturam dicere vere supple,: poteris2 dicere, Divinam poteris, sed non, quod sit caro facta. i. 145 B §3. Queritur, utrum natura divina assumpsit naturam humanam. Videtur, quod non, quia tunc uniret sibi eam yposta- tice sive personaliter, et per consequens unio nature divine ad humanam foret unio personalis. Consequens falsum et consequencia tenet ex diffinicione assumpcionis personalis. — In oppositum est Magister dicens, quod natura assumpsit naturam. Dubitatur 2°, utrum Verbum personam assumpsit. Videtur, quod sic, quia Verbum humanitatem assumpsit, que quidem, humanitas est persona, igitur personam assumpsit. Consequencia In oppositum tenet ab inferiori ad suum superius sine defectu. est concors sanctorum sentencia et Magistri in littera. 10 15 Notandum pro istis duabus questionibus, quid est propriumg assumens, quid assumptum et quid assumpcio. Unde assumpcio sive assumere personale, de quo scriptura cum sanctis doctoribus loquitur, est duas naturas personaliter unire, i e. duas naturas facere unum suppositum vel personam — et ideo vocatur unio personalis. Et potest secundum tres gradus tripliciter intelligi: 1° pro, active principiares huiusmodi unionem; et sic tota Trinitas assumpsit naturam humanam, de quanto univit eam ypostatice Verbo Dei. 2° capitur striccius principaliter pro activa causancia unientis, ut ipsum fiat eadem persona cum natura unita. Et sic natura divina univit vel assumpsit in supposito Verbi naturam hominis, quia fecit naturam hominis esse eandem personam, non eandem naturam, cum natura divina. 3° strictissime dicitur li assu- mere personale pro causancia persone, qua fecit naturam creatam esse idem personaliter sibi ipsi; et isto modo Verbum assumpsit hominem. Ex istis patet, quod assumens proprium est Filius Dei, assumptum vero humanitas, et per consequens assu- mens propriissimum est persona et assumptum propriissimum est natura. 2° patet, quod cum nulla assumpcio ypostatica sive perso- nalis sit eterna, quod oportet assumptum solum esse creaturam. Omne enim huiusmodi assumere est efficere ydemptitatem unius 20 25 145 C 35 2) I: om D. — 3) D: per se totam I. — 4) D: incartam I. — 5) D: quidam I. — 6) I: primum D. — 7) D: per I errore. — 8) D: principarie I pessime.

Strana 406
406 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. Vl. 1.—4. 10 15 ad aliud. Sed omne efficere est temporale; ergo cum assumptum non potest eternaliter prefuisse, patet, quod oportet assumptum esse solummodo creaturam, quia nulla alia persona nec alia natura est Christi humanitas, quam creatura, Ex hiis patet responsio ad questiones : ad 1am respondetur concedendo, quod natura divina assumpsit naturam humanam 2° modo capiendo assumpcionem; et quandoro infertur: figitur univit sibi eam personaliter', negatur consequencia. Ad 2am questionem respondetur negando eam et ad argu- mentum respondetur negando consequenciam, cum idem sit, ac si sic, argueretur: 'Verbum fecit se esse hominem; et esse ho- minem est esse personam, ergo Verbum fecit se esse personam'. Nam antecedens est verum et,, consequens inpossibile, cum tan- tum una persona, que absolute necessario est Verbum, poterit esse Verbum et per consequens cum Verbum non potest facere se illamis personam, patet, quod Verbum non potest facere se personam14 Distinecio VI. —X premissis autem emergit questio plurimum continens uti- 20 litatis... I 145 D 25 30 35 1. Ista distinccio 6a est de hiis, que unionem divine na- ture et humane nature concomitantur. Et 1° continet, quod una opinio dicit in Verbi incarnacione, hominem quendam ex anima racionali et humana carne constitutum, ex quibus duobus omnis homo verus constituitur, et ille homo cepit esse Deus. 2° quod secunda opinio dicit hominem illum non ex anima racionali et humana carne subsistere tantum, sed ex natura humana et divina, i. e. ex tribus substanciis, sc. divinitate, carne et anima constare, et hanc Christum facere et unam tantum personam fuisse ante incarnacionem simplicem, sed in incarnacione factam conpositam ex divinitate et humanitate, nec est alia persona, quam prius, sed prius tantum Dei erat persona, nunc autem Dei et hominis. 3 continet, quod tercia opinio ponit personam ex naturis conpositam et hominem assumptum sive eciam substanciam aliquam ibi ex anima et carne conpositam vel factam negat, sed hec duo, sc. animam et carnem, Verbi persone vel nature unita dicit, ut non ex illis duobus vel tribus aliqua substancia vel persona conpo- 9) D: creaturam I errore. — 10) D: om. I. — 11) D: sit post argueretur I. 12) Codd.: per add. I. — 13) D: post personam I. — 14) Codd.: etcetera etc. — add. D. — 1) D: incar I.

Strana 407
Utrum Verbum personam assumpserit? 407 natur, sed illis duobus velut indumento Verbum est vestitum. Et ista in aliquibus proposicionibus patebunt in 7a distinccione. §2.) Propter quod pro ista distinccione et sequenti sunt isti duo versus: i. e. 7а2 6а 2 intelligencias, species habitus G tres ponit tibi sensus, F Quomodo dicatur Deuss ens, quod factus homo sit. 3.) Quia iste opiniones intellectum simplicium obnubilant et tedium magnum ipsis simplicibus generant, ideo non est ne- cesse ipsas multum discutere, sed quod tenent concorditer et ka- 146 A tholice, illud ill breviter explicare. Dicitur ergo breviter, quod iste 10 tres opiniones in hiis quatuor veris punctis concordant: 1° quod po- nunt tantum unam personam in Christo, ut evitent errorem Ne- storii, qui in Christo posuit duas personas; 2° ponunt duas naturas contra errorem Euticianorum ponencium tantum unam; 3° ponunt duas naturas assumptas a Christo, carnem et animam, contra Manicheos negantes Verbum assumpsisse veram carnem. 4°4 ponunt naturam assumptam non preextitisse ante asump- cionem contra errorem Origenis, qui (ut dicit b. Jeronimus) posuit animas omnium hominum in principio creacionis mundi fuisse creatas. Si ergo quis nequit difficultates opinionum circa bene- dictam incarnacionem discutere, quia difficile est, teneat puncta cum sancta Ecclesia et vivat bene et tunc intelliget. Unde Ma- gister allegat Augustinum in De modo incarnacionis, qui dicit: »Si queritur, ipsa incarnacio quomodo facta sit, ipsum »Verbum Dei dico carnem factum, i. e. hominem factum, non »tamen in hoc, quod factum est, conversum atque mutatum, sed »carne, ut carnalibus congruenter appareret, indutum: ita sane »factum, ut ibi sit non tantum Verbum Dei et hominis caro, sed »eciam racionalis hominis anima; atque hoc totum et Deus dicatur »propter Deum et homo propter hominem. Quod si difficile intelli- »gitur, mens fide purgetur a peccatis abstinendo et bona operando; »difficilia enim sunt hec«. Ecce sentencia bona Augustini. Vive ergo bene, qui vis incarnacionem concipere recte. Nam dicit Bernhardus: »Vis intelligere unionem? Esto sanctus et intel- 146 B »liges,«. Et Gregorius dicit: »Custodia mandatorum aperit in- 35 »telligenciam secretorum«. 4. Dubitatur hic, utrum persona Christi sit conposita. Et videtur, quod sic, ut dicit secunda opinio et multe auctoritates Augustini et Damasceni. — In oppositum est Richardus 2° principali q. 3a dicens, quod persona Christi non est conposita. Sciendum, quod secundum Richardum conpositum causatur ex partibus, ex quibus causatur actualiss subsistencia 15 20 25 30 40 2) I: om. D. — 3) D: om. I. — 4) D: primo I errore. — 5) D: intel- ligens I. — 6) D: auctualis I.

Strana 408
408 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. VI., 4. — VII., 4. 10 15 I 146 C 25 tocius et tamen ipse partes non habent propriam actualem exi- stenciam in suo toto, sed subsistunt per actualem subsistenciam tocius. Unde dicuntur partes ideo actualiter subsistentes, quia totum ex illis conpositum actualiter subsistit. Et quia persona Christi non est conposita ex divinitate et humanitate eo, quod di- vinitas non potest esse pars alicuius, nam dicit Augustinus in Libro contra Maximinum: »Christus una persona est »gemine substancie quia et Deus est et homo est, nec tamen »Deus pars huius persone dici potest, alioquin Filius Dei Deus »antequam susciperet formam servi, non erat totus et crevit, cum »homo divinitati accessit«. Ecce Deum dicit non esse partem illius persone. Ubi vult Augustinus, quod si Deitas esset pars, tunc non esset prius Christus ita perfectus, sicut post assumpcionem humanitatis, cum omne totum est qualibet parte sui perfeccius; eciam sequeretur, quod aliquid esset prius temporaliter persona Christi, quia Verbum, sive Deus esset prius persona Christi, si esset conposita: nam ipsa conponeretur solum temporaliter post incarnacionem et Deus eterr aliter et per totum tempus usque incarnacionis instans ipsam precederet; ergo ex hiis videtur, quod persona Christi non est proprie conposita. Vocando autem ll con- posicionem unionem naturarum in supposito, vere conceditur, quod Christus est conpositum ex divinitate et humanitate, sicut homo alius est conpositum ex spiritu et corpore. Pro quo sonat dictum Athanasii in Symbolo cum dicit: »Sicut anima racionalis »et caro unus est homo, ita Deus et homo unus est Christus« hoc est: sicut ex anima racionali, que est Spiritus, et carne unus est homo, ita ex Deitate et humanitate unus est Christus. Et patet, quomodo intelligendi sunt negantes Christi personam post incar- nacionem esse, conpositam, quia primo modo. Alii vero conce- dentes oppositum in voce concipiendi sunt secundo modo.s 30 Distinecio VII. 25 Ecundum primam vero dicitur Deus factus homo etc.... 1. Ista est distinccio 7a ponens diversas responsiones et, quasdam questiones. Et 1° respondet iuxta [illam] primam opi- nionem, 2° iuxta 2am et 3° iuxta 3am et non potest certa summa propter diversitatem opinionum poni breviter. §2. Et hinc in precedenti distinccione in secundo versu dictum est: 7) Ex coni.; est codd. — 8) Codd.: et cetera sequitur textus add. D. — 1) 1: ad D.

Strana 409
Utrum dici possit: Deus est homo? 409 G tres ponit tibi sensus i. a. aliquid. Quomodo dicatur Deus ens, quod factus homo sit: i. e. septima distinccio ponit tres intelligencias sive intel- lectus, quomodo dicatur Deus factus est aliquid, vel quomodo dicatur Deus factus est homo, et sic de aliis. 3. Dubitatur, utrum hec est vera: Deus est homo. Et dicitur, quod sic ex sacra scriptura. Et si arguitur: sequitur Deus est homo" igitur Deitas est humanitas', dicitur negando conse- quenciam ; et si allegetur, regula Philosophi per locum a con- iugatis, sicut ibi homo est animal', igitur 'humanitas est anima- litas', respondetur, quod regula Philosophi tenet in essencialiter; subordinatis, secundum sub et supra. Et quia Deus non est essen- cialiter subordinatum homini, igitur non valet consequencia. Unde sicut non sequitur 'album est dulce, igitur albedo est dulcedo', sic in proposito. Humanitas enim Verbo Dei accidit, sive accessit, et non est Verbo Dei essenciale, cum Verbum Dei ante incarna- cionem fuit sine illo. Ex quo patet, quod hic Deus est homo" non est predicacio essencialis formalis, cum humanitas non sit essencialis forma Dei, semper loquendo in supposicione simplici significativa sive essenciali et non personali, cum Christo, qui est singularis homo sive persona, eciam insit humanitas specifica; alias si non, sequeretur, quod iste homo‘ demonstrato Christo non esset per se essencialiter homo‘ et per consequens non assumpsit naturama nostram, quod est contra sacram scripturam. Et dum queritur: hic est predicacio vera Deus est homo', ergo vel est essencialis vel accidentalis per sufficientem divisionem Aristotelis, hic dicitur negando consequenciam: ignorat enim Philosophus istam predicacionem Deus est homo‘ et dixisset eam desperatam, sicut illam 'homo est asinus', sicut et nunc dicunt gentiles et Judei. Sed fideles, quibus dignatus est illam veritatem Deus manifestare, concedentes Deus est homo‘ dicunt 'est predi- cacio secundum accidens, sed non accidentalis eo, quod huma- nitas non est accidens Verbi de aliquo genere, sed substancia accidentaliter, i. e. contingenter, unita suppositaliter Verbo Dei. Quibusdam autem placet, quod sit predicacio secundum esenciam ex eo, quod illa Deus est homo‘ signat, quod duplex essencia, sc. Deitas et humanitas, uniuntur in eodem supposito. §4. Utrum hec sit vera: Deus factus est homo? Dicitur, quod sic. Si arguitur: Deus factus est homo, igitur Deus factus est, dicitur, quod consequencia non valet; et ll si arguitur: conse- quencia est bona, abest tercio adiacente, adest secundum adiacens, dicitur uno modo quod ibig non est copula per quam tercium, puta homo, adiaceret subiecto, sed factus est‘ est unum verbum 10 146 D 15 20 25 30 35 147 A 2) I: allegatur D. — 3) D: essen I. — 4) D: nostram I. — 5) Codd.: est add. I.

Strana 410
410 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. VII., 5. — VIII., 3. 10 15 20 I 147 B 25 circumlocutum, et sic non arguitur per regulam; sicut non se- quitur hodie Sortes factus est bonus, igitur Sortes hodie factus est' posito quod heri Sortes fuisset malus, et hodie bonus. Sic ergo sim- pliciter illa conceditur: 'Deus factus est homo', que tantum valet, sicut Deus est humanitas, vel Deus assumpsit humanitatem sive hominem. Et pari racione conceditur illa: homo factus est Deus, que valet illam: humanitatem assumpsit Deus: illi autem, qui illam negant homo factus est Deus' volunt, trahere istum sensum, quod homo prius existens factus est Deus, qui sensus est falsus, quia inpertinens. Quidam autem ad illam 'homo factus est Deus dant istam responsionem extortam, quod si hoc participium,factus cadit ad totam locucionem, ut sit sensus factum est, ut Deus sit homo‘ tunc illa est vera; si autem ly. factus‘ est determinacio subiecti absolute, tunc hec est falsa, quia tunc inquit ista res- ponsio: sequeretur, quod Deus esset factus, vel si esset determi- nacio predicati, tunc sequeretur, quod ille homo esset factus, quod (inquit ista responsio) est falsum, quia ille homo, cum dicat suppo- situm eternum, non est factus. Sed isti responsioni videtur obvi- are dictum Apostoli ad Galatas 4°, qui dicit Christum ho- minem factum ex muliere; et planum est, quod sequitur 'Christus homo factus est ex muliere, igitur Christus homo factus est‘: non enim potest dici, quod argueretur ibi cum distraccione eo, quod factum esse ex muliere non est distrahens terminus. Eadem opi- nio dicit, quod hec homo factus est Deus', si ly. factus' feratur ad totam locucionem, vera est, ut sit sensus factum est, ut homo sit Deus‘. Si autem est determinacio subiecti vel predicati, falsa est Sed dictum est iam, quod, hec est veras simpliciter homo factus est Deus‘ sicut et eius conversa, sc. Deus factus est homo', que due equivalent illis duabus 'humanitatem assumpsit Deus et Deus assumpsit humanitatem“. 30 35 40 5.) Utrum hec sit vera: homo est predestinatus esse Fi- lius Dei? Si ly predestinatus inportat antecessionem respectu subiecti sub hoc sensu homo, antequam esset homo, previsus est esse Filius Dei'; si autem inportat antecessionem respectu predi- cati, tunc est falsa sub hoc sensu homo previsus est esse Filius Dei' antequam esset Filius Dei. Similiter ista: Filius Dei est pre- destinatuss esse homo‘ est vera, si ly. predestinatus inportat antecessionem predicati; si autem subiecti, falsa est. Potest tamen sciolus sine illis distinccionibus propter primarium sensum verum illas proposiciones concedere; et quando infertur sensus falsus, consequenciam negare. 6.) Utrum hec sit vera: Filius Dei est predestinatus Filius Dei? Dicitur, quod ad istum sensum est vera, propter veri- ficacionem scripture, quod Filius Dei est predestinatus, ut inno- 6) D: voluit I male. — 7) D: om. I. — 8) Codd.: est add. I.

Strana 411
Utrum Christus sit homo Dominicus? 411 tescat hominibus esse filius Dei; sic enim in scriptura dicitur ali- quid fieri, dum innotescit. 7.) Utrum Christus est homo Dominicus? Pro, quo sci- endum, quod Dominicus dicitur quasi Dominus, ll per participa- 147c cionem, et quia Christus ab eterno est Dominus et non ex tem- pore, inde videtur, quod non sit homo dominicus. Et quia Christus est duplicis nature, sc. divine et humane, inde quidam katholici tractatores dicebant, quod Christus secundum humanitatem est Dominus per participacionem. Sed iuxta aliam exposicionem Do- minicus homo est idem, quod divinus; divinus autem inportat di- vinam participacionem, vel possessionem, sicut possessio Domini dicitur Dominica: neutrum autem istorum videtur conpetere Christo: primum non, quia est Dominus verus naturalis, secundum eciam non, quia est equalis Dominus Deo Patri. Unde Augustinus in Libro Retractacionum dicit: »Non video, utrum recte di- »catur homo dominicus, qui est mediator Dei et hominum Christus »Jesus, cum sit utique Dominus, et hoc quidem, ut dicerem, aput »quosdam legi tractatoresio katholicos, sed ubicunque hoc dixi, di- »xisse me nollem postea, quippe vidi non esse dicendum, quamvis »nonnulla racione posset defendi.« Ecce sentencia Augustini. Et Magister dicit: »Et licet dicatur homo Deus, non tamen con- »grue dicitur homo Dominicus«. 10 15 20 Distinecio VIII. Ost predicta inquiri debet, utrum de, natura.... 1. Distinccio 8a2, in qua Magister tractat de quibusdam predicatis convenientibus, naturis unitis. Et 1° continet, quod divina natura non debet dici nata de Virgine. 2° quod Christum bis natum esse dicimus et sic duas nativitates habuisse: unam eternam ex Patre, aliam temporalem ex matre ; primam, quia Deus, secundam, quia homo; utraque tamen nativitas est unius Filii. 25 40 2. Undel versus: H nego naturam divinam Virgine natam, Non incarnatam, I nec Christum bis nego natum. 83. Queritur, utrum natura divina sit de Virgine nata. Pro quo sciendum, quod Deum nasci de Virgine est Deum hominem assumere in utero Virginis in unitatem suppositi et sic 147 D 35 9) Codd.: verba Pro e Dominus in I errore iterata. — 10) D: tractans I. — 1) I: om. D. — 2) D: om. I. — 3) D: que mentibus I pessime.

Strana 412
412 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. VIII., 4—7. 10 15 20 I 148 A 25 30 35 40 hominem sibi personaliter ydemptificare ; et notum est, quod natura divina non sic hominem sibi personaliter in utero Virginis ydempti- ficavit. 4.) Utrum natura humana sit de Virgine nata? Dicitur, quod non, quia nasci proprie est persone, non nature. Sed contra: Si homo natus est de Virgine, igitur humanitas nata est de Virgine et per consequens natura humana. Consequencia tenet, quia illa signant idem. Hic est sciendum, quod licet isti termini 'humanitas', 'homo‘, natura humana‘ idem signant, refert tamen multicubi ponere unum vel reliqum more aliorum terminorum, quorum unus est con- cretus et alius abstractus. Concretum supponit aliquando pro per- sona personaliter, vel pro natura simpliciter; et hinc recipit for- malem predicacionem cuiuscunque generis accidencium; abstractum autem abstractive tentum non suscipit formaliter nisi predicacionem per se et predicacionem secundum habitudinem abiciendo omnem formalem predicacionem suppositalem, ut humanitas non est qualis, vel quanta accidentaliter, nec agit nec patitur, sedet vel ditatur, sed predicaciones respectivas recipit: nam si humanitas esset alba, cum humanitas sit esse hominem, tunc esse hominem foret for- maliter esse album et tunc, ut arguit Philosophus, homo [tunc esset albedo. Et patet, quomodo Verbum humanitatem vel naturam assumpsit humanam, non personam hominis. Verum tamen no tandum, quod in materia de incarnacione doctores sancti utuntur isto termino humanitas' tamquam medio inter abstractum et concretum, ut Augustinus super Jo- hannem Omelia 19a dicit, quod Maria humanitatem genuit, que et in cruce passa est. Et in Enchiridion 29°: »Illam«, inquit, »creaturam, quam Virgo concepit et peperit, quamvis ad »solam Filii personam pertinentem tota Trinitas fecit; inseparabilia »enim sunt opera Trinitatis« et indubie per illam creaturam intel- ligit substanciam humanam, que est humanitas, cum paulo ante dicit utramque substanciam, divinam sc. et humanam, esse filium unicum Dei Patris. Et sic de multis similibus, que omnia cum eis similibus intelligenda sunt, quod persone. Verbi Dei insunt huiusmodi predicatag, secundum quod homo hoc est, quod huma- nitas est medium vel causa, secundum quam predicata huiusmodi insunt, ut non haberet, unde moreretur, gigneretur, temptaretur vel meritorie pateretur — et sic de aliis communicacionibus ydyo- matum, nisi assumendo naturam hominis. Nec mirum de ista transsumpcione dispari in illa materia, cum solum Verbum Dei sit homo per accidens prius persona, quam homo, cum solum illa personalitas trahit sibi naturam singularem in suam ypostasim. Alie autem persone simul natura sunt cum suis formis singularibus. 4s Ideo cum sic dico: homo passus est in cruce, multi fideles in- 4) D: sone I. — 5) D: predicta I.

Strana 413
Utrum natura humana sit de Virgine nata? 413 differentes sunt ad intelligendum illam passionem secundum Dei- tatem vel humanitatem, multi autem proniores ad intelligendum hoc secundum illam naturam, secundum quam habet subsistenciam et personam. Ideo racionaliter ordinaverunt sancti specialiter ] in illa materia ad destruccionem ambiguitatis huiusmodi et certi- ficacionem sentencie pertinentis, quod abstractum limitaret ad sensum expositum; ut cum dicitur: Deus passus est', verum dicitur per communicacionem ydyomatum, quia sc. homo, qui est Deus, passus est. Et cum dicitur: 'Christus passus est secundum hu- manitatem', intelligitur, quod Christus homo passus est, cuius passionis causa est humanitas; et cum dicitur: 'humanitas patitur intelligitur, quod homo secundum humanitatem patitur; omnes enim tales predicaciones accidencium absolutorum formales sunt sup- positorum. Et patet, quod ad illum sensum in presenti distinc- cione auctoritas Augustini De fide ad Petrum ca° 3° dicit, quod natura eterna atque divina non posset temporaliter concipi et nasci, sc. secundum suppositum Verbis, nisi secundum suscepcionems veritatis humane, i. e. nature vere hominis. Amen, 5. Utrum natura humana sit de Virgine nata? Ista questio faciliter patet ex precedenti, quia dictum est, quod nature non est proprie nasci, sed persone, actamen si alicubi in sanctorum dictis invenitur dictum, quod natura humana est genita vel nata, debet intelligi, quod res, que est illa natura humana, sc. persona hominis, est sic genita vel nata; similiter dicendum est in aliis similibus, ut dicendo: natura humana est passa vel mortua, re- suscitata vel vulnerata, intelligendum est, quod persona humana sic se habuit: huiusmodi enim predicaciones conveniunt princi- paliter et proprie supposito, et non nature. §6. Utrum in Christo sint due nativitates? Et dictum est secundum Magistrum, quod sic, quia unam habet eternam a Patre, et aliam temporalem a matre, propter quas dicitur bis natus; secundum primam dicitur natus eternaliter et iuxta se- cundam dicitur natus temporaliter. Et videtur ex hoc, quod sicut Christus est duplex natura, sc. divina et humana, quia verus Deus 148 C et verus homo, quod habet iuxta hoc duplicem nativitatem et duplex 35 esse, sc. esse eternum secundum naturam divinam et esse tem- porale secundum naturam humanam. 7.) Utrum in Christo sunt due filiaciones? Dicendum, quod iuxta illos, qui restringunt racionem filii ad suppositum vel personam, tunc tantum una est filiacio in Christo, sicut tantum inest sibi una personalitas ita, quod filiacio humana accidat filia- cioni eterne, sicut singularitas hominis accidit personalitati divine ; et sic filiacio humana in Christo non est filiacio, cum multiplicata filiacione multiplicenter et filii, sed est genitura temporalis. Et iuxta istam sentenciam, quam tenet S. Thomas cum aliquibus se- 10 15 20 25 30 40 148 B 45 6) D: verba Verbi oo suscepcionem om. I. 28

Strana 414
414 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. VIII. 7. — IX., 3. quacibus suis, solum est unica filiacio realis in Christo et alia racionis, qua sc. refertur ad matrem; est tamen filius matris rea- liter. Aliis autem videtur, quod est dare in Christo duplicem filia- cionem, sicut et duplicem nativitatem; non autem duplicem per- sonalitatem, cuius racio est, quia nasci sicut et mori conpetit per- sone Christi racione humanitatis et non per se primo nature. Unde Christi humanitas dependet a parente temporali, non sic autem personalitas absoluta, cum persona dicitur ethimoloyce per se una. Illa ergo non dependet relative ab extremo, nec ab actu temporali, ut nativitas, concepcio vel gignicio. Unde oportet dici, quod filiacio eterna accidentaliter, sit filiacio hominis, vel quod filiacio hominis non sit filiacio; secundum non est dandum, cum iste terminus 'hominis‘ vel humanus‘ non distrahit, primum autem ex hoc vi- detur deficere, quod filiacio eterna non potest esse filiacio tempo- 148 D 15 ralis. Videtur ergo, quod Christus in se tot habet filiaciones, quot parentes, sicut Petrus tot habet proporciones duplas et similitu- dines, quot rebus ipse duplus vel similis est. Et sic quia Joseph fuit pater eius, ut patet ex testimonio beate Virginis, Luce 2° : »Ecce pater tuus et ego dolentes querebamus te«, patet, quod Christus habuit ad istum parentem vel nutricium filiacionem le- gittimam putativam, non autem fuit filius adoptivus, cum non potuit esse filius perdicionis et illa potencia vel inperfeccio pre- supponitur ad filium adoptivum; verum tamen ests predestinatus Filius Dei, ut dicit Apostolus ad Romanos 1°9. 10 20 »Magister Johannes Hus, baccalarius sacre theologie formatus, de adoracione ymaginum hec scripsit«. B »Ioannes Hus de adoratione et contra imaginum ado- rationem, tametsi iusto languidius«. Opp. Distinecio IX. 25 Reterea investigari oportet, utrum caro Christi et anima una eademque cum Verbo adoracione debeant adorari... 30 1. Ista est distinccio 9a1, in qua tractatur de quibusdam, que ex unione nature divine et humane videntur convenire ipsi nature humane. Et 1° continet ista distinccio, quod latria est cultus soli Deo debitus, qui grece dicitur theosebia, i. e. Dei cultus, vel eusebia, i. e. bonus cultus, latine vero dicitur pietas. 2° continet, quod preter latriam est duplex adoracio, sc. dulia et yperdulia. 7) D: accidit I. — 8) Codd.: quod add. I. — 9) Codd.: etc. add. D. Se- quentia incipit' ante IX. 3 inscribuntur. — 1) Codd.: 3ii libri Sentenciarum add. F.

Strana 415
Utrum in Christo sint duae filiationes 415 Dulia, que potest pure creature exhiberi,, yperdulia vero soli hu- manitati Christi eo, quod racione unionis ypostatice humanitas Christi est super omnem creaturam veneranda,. 3° continet, quod qui- dam dicunt humanitatem Christi non esse adorandam latria, seda yperdulia. Alii autem dicunt ipsam cum Verbo una il esse; ado- racione adorandam. I 149 A 2. Undes versus: I7 caro cum Verbo cultu veneranda sit uno. 3. Dubitatur, utrum aliqua pura creatura sits adoracione latrie adoranda? Arguitur, quod, sic. Nam humanitas Christi est adoracione latrie adoranda, et ipsa humanitas Christi est pura crea- tura: igitur questio vera. — In oppositumi sic: omnis latria est adoracio soli Deo debita,1 : igitur nulli pure creature est exhibenda. Consequencia,, tenet, quia ex opposito consequentis regulariter potest sequi oppositum antecedentis et antecedens patet ex diffi- nicione latrie. Dicitur enimi3 latria cultus soli Deo debitus. Pro questione est notandum, quod adoracio idem est quod reverencia, que potest et bene et male fieri. Est autem ado- racio triplex debite exhibenda, sc. latriai4, que soli Deo est de- bita, dulia, que est reverencia puris debita creaturis, et yperdulia, que est reverencia debita Christo, qui secundum duplicem natu- ram est simul creator et creatura. Sicut enim sunt aliqua incom- municabiliter in Deo, ut omnipotencia, omnisciencia et efficacissime omnivolencia cum ceteris proprietatibus Deo propriisi5 : sic aliqui sunt honores sibi appropriatissime tribuendi. Et ex alio latere1s aliqua sibi analogice conveniunt, ut dominacio, potestas, dignitas, et similia. Sic17 correspondenter sunt duo modi adoracionum, personis honorabilibus tribuendi: primus soli Deo conpetit, quirs dicitur latria; secundus secundarie conpetit creaturis, in quantum relucet in illisi, ymago Dei, sed principaliter conpetit Deo, ad cuius yma- ginem creata sunt, ut homo et angelus — et ista adoracio vocatur I dulia. Honor autem humanitati Christi debitus vocatur,o yperdulia vel dulia superior. Et cum omnis talis honor exhibitus,1 creature 149 B solum sibi conpetit, in quantum ad ymaginem et similitudinem as Dei,, facta est, patet, quod tali,s reverencia Deus sit,4 principaliter honorandus et secundarie creature racionales, ut virtutes et digni- 15 20 25 30 10 2) Codd.: exhibere T. — 3) Codd.: adoranda T. — 4) Codd.: sicut I male. — 5) Codd.: post adoracione T. — 6) Codd.: om. IT. — 7) Codd.: om. F. — s) Codd.: fit F. — 9) Codd.: om. Opp. — 10) Codd. Opp.: arguitur add. B. — 11) Codd. Opp.: dedita B. — 12) Codd. Opp.: post tenet B. — 13) Codd.: om. Opp. F. 14) Codd. Opp.: om. I. — 15) Codd. Opp.: proprie B. — 16) Codd. Opp.: latrie ID — (sed corr.) — 17) Codd. Opp.: suo modo sunt et add. BM. — 18) Codd.: quia Opp. 19) Codd. Opp.: eis I, ipsis M. — 20) Codd.: post yperdulia B Opp. — 21) Codd.: — debitus Opp. BM ex corr. — 22) Codd. Opp.: om. F. — 23) Codd. Opp.: talis D. — 24) Codd.: fit I, post principaliter Opp. B. 28*

Strana 416
416 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. IX., 3. tates, participant. Et istud pretendebat Salvator dicens dyabolo,5 Matthei 4°: »Dominum Deum tuum adorabis« sc. latria »et illi »soli servies« sc. principaliter dulia. Et patet, quod ydolatria committitur dupliciter, sc. active et passive. Active sc. per illum, qui exhibet honorem Deo,s debitum creaturis, sive latria sive dulia creaturam principaliter adorando. Passive,7 autem assumendo vel aspirando,7 ad honorem Deo de- bitum. Et sic omnis superbus et per consequens omnis peccans mortaliter est ydolatra, tum quia in amore prefert aliquam crea- turam creatori, tum eciam, quia superbiendo aspirat, ut non sub- iciatur superiori, quod Deo est proprium. Et utroque modo dya- bolus ydolatravit: 1° nolendo subici Deo, 2° volens adorari,s se a Christo. 2° notandum est,9 secundum Originem super Exodi 2° super illo textu »Non adorabis ea neque coles«, quod adoracio et cultus differunt. Nam dicitzo: »Cultus pertinet ad »affectum mentalem, sed adoracio ad reverenciam corporalem. »Coleres1« inquit »est toto mentis affectu et studio illi, quod colitur, »mancipari. Sed adorare potest quis invitus vel fictus, faciendo »signa sensibilia sine mentis correspondencia«. — Potest autem ado- racio fieri multipliciter tam opere quam sermone. Opere caput inclinando, corpus incurvando, genu flectendo, brachia exten- I dendo, ll manus expandendo, totum corpus prosternendo, capucium 149C deponendo, turificando, offerendo, sacrificando vel aliud simile fa- 25 ciendo, quod variacio hominum adinvenit. Fit autem adoracio communiter: 1° nunc.a peccata confitendo, nunc orando, nunc gracias agendo, nunc laudando. Primum fit ad malum habitum amovendumss, secundum ad bonum futurum adquirendum, ter- ciums4 ad bonum habitum reconpensandums5, et quartumss ad Deum pro continuacione benevolencie debite collaudandum. Istisa7 notatis conclusio sit ista: Caro Christi sive humanitas Christi in se considerata non est adoracione latrie adoranda. Patet ista conclusio per Glossam super illud Psalmi: »Adoraté »scabellum pedum eius« que dicit: »Caro Christi non est adoranda »illass adoracione latriie, que soli Deo debetur. Actamen caro Christi, »quia est Verbo unita suppositaliter, est yperdulia adoranda«. Et hoc innuit auctoritas Augustini, ostendens exemplaritersg, quo- modo purpura vel dyadema regis, ut sunt separata a rege, non sunt adoranda, sed coniunctaio regi; hoc est, quia rex in illis adoratur. Sic humanitas Christi in se considerata per intellectum, 10 15 20 30 35 40 25) Codd. Opp.: om. I. — 26) Codd.: om. Opp. — 27) Codd. Opp.: verba passive aspirando om. B, in marg. add. M. — 28) Codd.: post se Opp. — 29) Codd. Opp.: est add. B. — 30) Codd.: quod add. BM Opp. — 31) Codd.: enim add. Opp. BM. — 32) Codd. Opp.: om. F. — 33) Codd. Opp.: admovendum F. — 34) Codd. Opp.: 30 P. — 35) Codd. Opp.: compescendum T. — 36) Codd. Opp.: 40 F. — 37) Codd. Opp.: Item I. — 38) Codd.: om. Opp. — 39) Codd.. exemplar BM Opp. — 40) Codd. Opp.: coniuncte I, comunicata I male.

Strana 417
Utrum aliqua pura creatura sit adoranda? 417 quamvis non separata realiter, non est adoranda latria, quamvis Christus homo est adoracione latrie adorandus. Conclusio 2a : non licet adorare ymaginem Salvatoris latria. Probatur : non licet alicui adorare ymaginem Salvatorist, adoracione sibi indebita. Et quia omnis latria est adoracio indebita ymagini Salvatoris, sequitur veritas probanda. Minor sic arguituraa: omnis adoracio latrie est soli Deo debita. Nulla adoracio soli Deo de- bita debetur ymagini Salvatoris, cum nulla talis ymago siti4 Sal- vator. Ergo minor vera. Item: eo ipso, quod quis adorat latria, confitetur illud45 essencialiter esse Deum. Ergo si licet alicui ado- rare ymaginem Salvatoris latria, licet ei confiteri ymaginem talem esse4s essencialiter Deum. Et cum eo ipso47, quo talis imago estis, ipsa est essencialiter49 aliud a Deo, sequitur, quod liceret;o ei confiteri aliud a Deo esse Deum. Item: omnis licita adoracio ymaginis Salvatoris est dulia;i. Nulla dulia est latria; ergo nulla licita adoracio ymaginis Salva- toris est51 latria52. Patet consequencia cum minori et assumptum per hoc, quod omnis licita adoracio ymaginis Salvatoris est ado- racio debita creature. Patet eciam ista conclusio ex precedenti conclusione. Nam si humanitas, ut huiusmodi, non est adoranda latriass nec ymago Christi. Patet eciam54 ista sentencia per Hol- got super illoss textu: »Omnibus mobilibus mobilior est Sapiencia.« Sapiencie 7°. »Non« inquit, »docendi sunt simplices, ut sic in la- »pidibus etse lignis57 Deum adorent, propter similitudinem ad ydo- »latriam, quamvis possit homo adorare Deum sub pia intencione »in quacunque re sine peccato, quia cum habere possit speciem »mali, melius est a talibus adoracionibus abstinere.« Item: super illo textu Infelices autem sunt' etc. Sapiencie 13° dicit: »Quia in hac leccione vituperantur adoratoresss ymaginum, »sit ista dubitacio literalis 'utrum liceat Christianis aliquas yma- »gines adorare?' Et videtur quod non, quia Exodi 2° dicitur: »Non facies tibi ymaginem neque ullam similitudinem.« Si non licet »facere, multo forcius non licet adorare. Item: de nullo alio vitu- I »perantur in scriptura;, ydolatre, nisi quod adoraverunt opus ll ma- 150 A »nuum suarum, sicut patet in hac leccione. Sed ymagines sunt 35 »opera manuum hominum, de auro, argento, lignis et lapidibus: »ergo non licet illasso adorare. Item in Canone scripture nichil »tale legitur esse doctum. Ergo supersticiosum videtur tales yma- »gines introduceresi. I 149 D 10 15 20 25 30 41) Codd. Opp.: om. T. — 42) Codd.: om. Opp. B; M add. in marg. — 43) Codd.: post sic B; etc. Opp. — 44) Codd.: est BM Opp. — 45) Codd.: post essencialiter Opp.; in M corr. — 46) Codd.: post essencialiter Opp. B. — 47) Codd. Opp.. post quo F. — 48) Codd. Opp.: om. T. — 49) Codd.: post ipsa Opp. M. — 50) Codd.: licet Opp — 51) Codd. Opp.: verba dulia est om. F. — 52) Codd. Opp.: om. oum est B, M add. in marg. — 53) Codd. Opp.: latrie T. — 54) Codd.: ex Opp. B. — 55) Codd. Opp.: post textu I. — 56) Codd. Opp.: vel in T. - 57) Codd. Opp.: ligno T. — 58) Codd. Opp.: adoraciones II. — 59) Codd. Opp.: scripturis sacris post alio M. — 60) Codd. Opp.: eas F. — 61) Codd.: etc. add. Opp.

Strana 418
418 M. J. Hus, Super IV Sentenciarum, III., dist. IX., 3. »Ad oppositum est ritus Ecclesie et Damascenus 4° Sen- »tenciarum c a° 8°, quod intitulatur 'de sanctis ymaginibus', »ubi allegat dominum Basilium dicentem, quod honor ymaginis62 »ad prototipumsa pervenit, i. e. ad exemplar. Subdit ultra dicens: »ad istam questionem respondet S. Thomas super 3° libro distinc- »cione 9a64, quod ymago potest dupliciter considerari : vel secundum »quod est res quedam, vel secundum quod est ymago. 1° modo »nullus honor sibi debetur, sicut nec ligno velt5 lapidi. 2° modo »idem motus est in ymaginemss ets7 ymaginatum: et ideo idem »honor et unus honorss debetur ymagini et illi, cuius ymago est69. »Sed contra istam responsionem obicio 1° quia latria honor soli »Deo debitus est; sed nulla ymago Deus est: ergo nulli ymagini »debetur talis honor. Ergo contradiccionem includit dicere-, quod »latria sit honor soli Deo debitus et tamen debeatur ymagini Christi »et Christo. Si quidem idem honor debetur ymagini Christi et Christo, »idem honor debetur lapidi et Christo et per consequens idem honor »debetur Deoy et creature. Preterea: qui [adorat- et72] honorat73 »aliquid honore latrie, confitetur-4 illud esse Deum. Ergo si aliquis »posset,5 licite honorare,s ymaginem cultu latrie, potest protestari »et confiteri aliud a Deo esse Deum.7. Ideo aliter potest dici, quod »nulla adoracio debetur ymagini nec licet adorare ymaginem. »Vera enim adoracio consistit in spiritu-s, devocione et amore I »summo et istam- nullo modo debemus in aliquam creaturam 150B »dirigere. Quia tamenso propter ymaginem Christi excitamur ad »adorandum Christum et coram ymagine adoracionem nostram fa- 25 »cimus, dicitur large sumendo, quod ymaginem adoramus. Unde »videtur michi dicendumsi, quod nec adoro ymaginem Christi, »quia signum nec quia ymago Christi, sed adoro Christum coram »ymagine Christi, quia ests, ymago Christi et excitat me ad ado- »randum Christum. Et sic expono Johannem Damascenum »libro 4°s3 c a° 8°, ubi videtur doceres4, quod ymaginess5 sanc- »torum debent adorari. Hoc intelligoss sic, quod propter ymaginis »representacionem licet michi coram ymagine sanctum, cuius est, »orares7. Et eodem modo intelligose S. Thomam et Basilium »et totum Ecclesie ritum. Nec video bene esse dictum, quod eodem »honore honoreturss ymago et Deus, cuius est ymago«. Hec Holgoth. 10 15 20 30 35 62) Codd. Opp.: virginis I pessime. — 63) Opp.: prototicum Codd. — 64) Codd.: 4 Opp. - 65) Codd.: nec Opp. B, in M corr. — 66) Codd.: ymagine Opp. — 67) Codd. Opp.: vel I. — 68) Codd.: om. Opp. B. — 69) Codd.: ante ymago Opp. M. — 70) Codd. Opp.: om. I, diceretur I. — 71) Codd. Opp.: creatori F male. — 72) Codd. Opp.: om. FI. — 73) Codd. Opp.: honorant F. — 74) Codd. Opp.: confitentur T. — 75) Codd. Opp.: possit I. — 76) Codd. Opp.: adorare I. — 77) Codd. Opp.: Hec est vera responsio, que debet teneri add. B. — 78) Codd. Opp.: et add. F. — 79) Codd.: ista I Opp. — 80) Codd. Opp.: non T. — s1) Codd. om. Opp. B. — 82) Codd. Opp.: post ymago B. — 83) Codd.: Sentenciarum add. B Opp. — 84) Codd. Opp.: dicere I. — 85) Codd. Opp.: post sanctorum I. — 86) Codd. Opp.: intelligendo I. — 87) Codd. Opp.: adorare B. — 88) Codd. Opp.: honoratur I.

Strana 419
Utrum imagines veris christianis sint adorandae ? 419 Ecce iste doctor plane tenet, quod ymago Christi non est latria adoranda; et consequenterse nec alie ymagines sunt ado- rande. Et pro isto ests b. Gregorius in Registro 9°90 epi- stola 69a scribens ad Serenum episcopumai: »Perlatum »ad nos fuerat, quod inconsiderato zelo succensus sanctorum yma- »gines sub hac quasi excusacione, ne adorari debuissent, con- »fregeris. Et quidem quia eas adorari vetuisses omnino laudamus, »fregisse vero reprehendimus. Aliud enim est picturam adorare, »aliud per picture historiam quid adorandum addiscere.« Idem ibidem libro 10° epistola 30a ad eundem episcopum sic scribit,,: »Si quis ymagines facere voluerit, minime prohibe, adorare »vero ymagines modis omnibus il omnino,s veta. Sed hoc sollicite »fraternitas tua admoneat, ut ex visione rei geste ardorem,4 con- 150 C »punccionis percipiant,5 et,6 in,6 adoracione solius Trinitatis proster- »nantur.« Eadem sentencia patet ibidem libro 14°97 epi- stola 45a. Itemas S.4s Clemens4s in Itinerario: »Ymagines visi- »biles nos ad honorem invisibilis,s Dei adoramus, quod certissime »falsum est; si enim vere velitis ymaginem,9 Dei colere, hominiioo »bene facientes veram in eo Dei ymaginem coleretis. In omni »enim homine est ymago Dei, non tamen in omnibus Dei simili- »tudo est, sed ubi benignaioi est animaroe et mens pura. Si ergo »vere velitis honorare ymaginem Dei, nos vobis, quod verum est, »aperimusios, ut hominiio4, qui ad ymaginem Dei factus est, bene »faciatis, honorem et reverenciam deferatis, esurienti cibum, sicienti »potum, nudo indumentum, egro ministerium, peregrinoros hospi- »cium et in carcere posito necessaria ministretis. Et hoc est, quod »vere delatum putabitur. Hec autem in tantum ad honorem Dei »cedunt, ut qui ista non fecerit, siros potuit, contumeliam ymagini »divine intulisse credatur. Quis enim istero7 honor Deiros est per »lapideas et ligneas formas discurrere etro9 inanes,1o atque ex- »animesi1i figuras tamquam numina11e adorare et hominem, in »quo vere ymago113 Dei est, spernere? Ymmo pocius certi estote, »quod si quis homicidium facit aut adulterium et quidquid in »homine vel,14 pene vel114 iniurie geritur115, in hiis omnibus »ymago1is Dei violatur117.« Hec S. Clemens. Ad idem est De- 10 15 20 25 30 35 89) Codd.: per consequens quod Opp. — 90) Codd.: om. Opp. — 91) Codd.: in hec verba add. B Opp. — 92) Codd. Opp.: sic B male. — 93) Codd. Opp.: om. B — 94) Codd. Opp.: adorent I pessime. — 95) Codd.: participent B Opp. — 96) Codd. Opp.: 2m pessime. — 97) Codd.: 4 Opp. errore. — 98) Codd. Opp.: in- visibili B. — 99) Codd. Opp.: post Dei I. — 100) Codd. Opp.: om. B. — 101) Codd. Opp.: post est I. — 102) Codd. Opp.: nam B pessime. — 103) Codd. Opp: ap- ponimus DT. — 104) Codd. Opp.: hominem DI. — 105) Codd. Opp.: peregro B. — 106) Codd.: qui Opp. — 107) Codd.: post Dei Opp. — 10s) Codd. Opp.: posi est I. — 109) Codd. Opp.: ut I errore. — 110) Codd. Opp.: inane I. — 111) Codd Opp.: examines I. — 112) Codd. Opp.: in anima I male. — 113) Opp.: post Dei Codd. — 114) Codd.: aut Opp. — 115) Codd.: agitur Opp. — 116) Codd. Opp.: post Dei DI, ymaginem T. — 117) Codd. Opp.: violat T.

Strana 420
420 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. IX., 3. I cretum De consecr. dist. 3a ca° Velnerabiles', quod 150 D ymaginibus non debemus servire nec in illis spem ponere. 10 Ecce ex iam dictis patet, quod non sunt ymagines adorande. Scribit eciam Epiphanius Ciprianusiis ad Johannem Constantinopolitanumi9 in epistola, quam b. Jero- nimus transtulit et ponitur inter epistolas suas 51a120 et120 illam120 sic scribit: »Inveni«, inquit episcopus, »velum pendens in foribus »ecclesie, tinctum atque depictum ymagine Christi crucifixi. Cum ergo »vidissem in ecclesia Christi contra auctoritatem scripturarum ho- »minis pendere ymaginem, scidi velum et magis dedi consilium »custodibus eiusdem loci, ut pauperem mortuum eo obvolverent »et efferrent.« Et sequituri 1: »Precipue122 in ecclesia Christi huius- »modi vela, que a contra religionem nostram veniuntis, non ap- »pendi.« Hec ille. 15 20 Ex dicto b. Gregorii habetur, quod precipiti23 omnibus modis omnino ymagines, 24 Snon) adorare ; et 2° habetur, quod in adoracione solius Trinitatis prosternamur. Ex dicto autem b. Clementis habetur, quod homo est ymago Dei pocior quam lignea velas argentea4s. Et sic foret homo pocius quam ymago huiusmodi adorandus125. 25 I 151 A 30 Sed contra dicta instatur: nam iuxta illud Psalmi 981: »Adorate scabellum pedum eius« secundum Nic. de Lira, i. e. archam, que figurabat humanitatem Christi 26 ; igitur licet ymaginem adorare. Item: ad Hebreos 11° refert Apostolus, quod lacob fide moriens singulos filiorum loseph benedixit et ado- ravit fastigium virge eiusis Ecce dicit adoravit fastigium, i. e 127 summitatem virge loseph, figurantis regnum Ill Christi,2s. Item: populus Israeliticus adoravit serpentem eneum, qui Christum figu- ravit; ergo129 ... Item: Abraham legitur adorasse hominem Ge- nesis 18°130. Item: canit Ecclesia Tuam crucem adoramus, Do- mine!' Item: canit Ecclesia in die Palmarum coram ymagine cruci- fixi: 'Ave, rex noster!“ 35 Et arguitur pro illaisi parte sic: Licet honorareis, eodem osculo, genuflexione, eadem capitis inclinacione ymaginem cruci- fixi, sicut Christum. Sed illud osculum, genuflexio et capitis in- clinacio sunt latria sive adoracio: ergo licet eadem adoracione adorare Christum et ymaginem eius133. 118) Codd.: episcopus Opp. — 119) Codd.: Hierosolimitanum Opp. — 120) Codd.: quam Opp., 51 I, et illam D. — 121) Codd. Opp.: om. I. — 122) Codd. Opp.: precipe I. — 123) Codd.: prohibet Opp. — 124) Codd. Opp.: non add. I. — 125) Codd. Opp.: obiecciones contra illam sentenciam add. B. — 126) Codd.: om. Оpp. FB. 127) Codd. Opp.: om. B. — 128) Codd. Opp.: Dei F. — 129) Codd.: igitur etc. Opp. — 130) Codd. Oppr: ergo etc. add. T. — 131) Codd. Opp.: eadem I. — 132) Codd.: adorare Opp. — 133) Codd. Opp.: Solucio quomodo debent intelligi add. B. —

Strana 421
Sancti patres adorare imaginem Christi vetant. 421 Ad auctoritates dicitur, quod non illa signa, sed signata per illa signa134 adoraverunt, sicut Holgoth dicit: »Unde sicut patres »antiqui bibebant aquam de petra et manducabant de manna et non »adoraverunt illa, sed credebanti35 futurum Christum, de quo bibe- »bant et manducabant« dicente Apostolo 1a Corinth. 10°136 »Omnes eandem escam spiritualem manducaverunt et omne seundem »potum spiritualem biberunt. Bibebant autem de spirituali conse- »quente eos petra: petra autem erat Christus«. Sicut137 adoraverunt Christum in signo patres Veteris Testamenti, sicias nos adoramus Christum in signo et non signumi3s. Under39 omnia illa 40 debent exponi ad signatum et non ad signum 39. Unde dicens ecclesia hec verba: »Ave rex noster«, non adorat ipsam ymaginem cum hiis verbis, cum non dirigit,41 illa verba ad ymaginem et speci- aliter nec intencionem, sed ad suum signatum. Similiter cum dicit: »Tuam crucem adoramus, Domine«, dirigit verba ad Christum, signans, quia ipsum Christum crucifixum adorat per crucem. Et pro argumento notandum,4, est, quod, ut supra dicitur secundum Origenem, adoracio consistit in spiritu, devocione et amore summo. Quod innuit Salvator dicens Johannis 4°: »Veri »adoratores adorabunt te in spiritu et veritate. Nam et Pater tales »querit, qui adorent eum in spiritu et veritate142. Spiritus,4s est »Deus et e0s143, qui144 adorant eum, in spiritu et veritate144 oportet »adorare«. Unde sicut latria, que debetur soli Deo racione summe bo- nitatis, potencie, maiestatis et dominii, sumitur tripliciter. Aliquando pro eo, quod exhibetur in obsequium, ut est sacrificium, genu- flexio, oracio, decapuciacio145 et sic de aliis. Aliquando vero4s sumitur pro exhibicione huismodi munerum. Tercio pro habitu, quo exhibetur obsequium aliquod huiusmodi. 1° modo latria est materia virtutis; 2° modo146 actus; 3° modo14s virtus. Pari modo adoracio147 sumitur tripliciter et nullo istorum modorum14s debetur ymagini, sed ymaginato Ex quo149 patet, quod quamvis coram ymagine Christi vel alia cuiuscunque sancti licite possunt,50 homines genu flectere, orare, offerre, candelas ponere et sic faciunt: non tamen in no- mine ymaginis, sed in nomine illius, cuius esti51 ymago, illa de- bent facere, sicut et ymago non propter se, sed propter ymagi- natum est coram hominibus sculpta, posita vel depicta. Secundo 10 15. 151 B 20 25 30 35 134) Codd.: om. Opp. — 135) Codd.: colebant Opp. — 136) Codd. Opp.: 1° B. — 137) Codd. Opp.: sic I errore. — 138) Codd. Opp.: verba sic signum om. T. 139) Codd.: verba unde signum om. Opp. — 140) Codd. Opp.: om. B. — — 141) Codd. Opp.: dirigat I. — 141) Codd. Opp.: dicitur B. — 112) Codd. Opp.: Nam et Pater tales querit add. I; duodecim verba sequentia Spiritus veritate om. ID. — 143) Codd. Opp.: verba Spiritus eos om. BF. — 144) Codd. Opp: verba qui co veritate om. B. — 145) Codd. Opp.: deprecacio F. — 146) Codd.: om. Opp. — 147) Codd. Opp.: post sumitur ID. — 148) Opp.: primo add. Codd. — 149) Codd. Opp.: om. B. — 150) Codd. Opp.: post homines ID. — 151) Codd.: post ymago Opp.

Strana 422
422 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. IX., 3. 5 I 151C 10 patet, quod non sequitur: ille homo coram ymagine orat: igitur ymaginem orat152. Similiter non sequitur ; ille osculatur ymaginem, igitur ille osculo adorat ymaginem. Unde licet tale osculum sit153 materia latrie, non tamen ipsum154 est latria vel dulia. Sicut licet distribucio, qua homo distribuit uno.s tempore4s virtuose et alio tempore155 viciose 56 temporalia, sit157 materia operis virtutis, non tamen ipsa est virtus, cum omnis virtus siti5s per se bona. Ex quo tercio patet, quod falsum est, quod adorans Salvatorem oscu- lando ymaginem eius eadem adoracione, que est osculum, adorat159 Salvatorem et ymaginem eius, cum nullumiso tale osculum159 sit adoracio, licet sit materia adoracionis. Quarto patet, quod licet fideli multa signa adoracionis exteriora coram ymagine Christi vel alicuius sancti facere, quibus non licet eas adorare, vel que non licet eis exhibere. 15 20 Patet istudisi de peccatorum confessione, de s2 oracione ob- tinendi veniam peccatorum vel beatitudinem, de graciarum accione et aliorum diversorum munerum oblacione,es. Unde quia ymago Christi vel alia alicuius s4 sancti non offert se nobis pro se, sed pro illo, cuius est ymago, ideo omnis reverencia, que fit vel ex- hibetur coram ymagine, illa exhibetur ymaginato. 25 Et165 quoad,65 istud sonati66 superius data auctoritas Ba- silii, que dicit, quod honor ymaginis ad prototipumss, i. e. ad exemplar pervenit, quia honor factus coram Christi ymagine transit ad Christum, qui est exemplar ymaginis. — Sed obicitur sic: yma- gines dicuntur sancte, igitur sunt adorande. Hic dicitur, quod non valet consequencia, quia pari racione quelibet biblia esset adoranda. Sicut enim littere sanctarum veritatum vel voces sunt sancte ex167 hoc, quiares significant,ss sanctas veritates, ut patet de literis, quas vocamus sacram scripturam: sic ex pari ymagines dicuntur sancte ex eo, qnod significantis9 sanctos. 30 151 D Et hinc est, quod Luciferi ymago vel Herculis non | dicitur sancta, quia significat non sanctum Luciferum vel non sanctum Herculem, si in infidelitate finivit, nec ymago lude dicitur sancta, quamvis representet unum de discipulis17o [Dominili7i Jesu Christi. 35 Qualiter autem adorandi sunt prelati aut.72 domini seculares, tactum17s est superius, quia17s caute, adoracione que dicitur dulia, 152) Codd. Opp.: honorat F. — 153) Codd. Opp.: sit add. I. — 154) Codd.: ipsa omisso est Opp. — 155) Codd.: om. Opp. — 156) Codd. Opp.: sua add. F. — 157) Codd. Opp.: sicud I errore. — 158) Codd. Opp.: post se I. — 159) Codd. Opp.: verba adorat co osculum om. B. — 160) Codd. Opp.: tamen I pessime. — 161) Codd.: ex add. B Opp. — 162) Codd. Opp.: om. B. — 163) Codd. Opp.: obla- cionem I. — 164) Codd. Opp.: post sancti DI. — 165) Codd. Opp.: De quo I. — 166) Codd. Opp.: om. B; sequens superius post data exhibet I. — 167) Codd. Opp.: ad F. — 168) Codd.: quod Opp. — 169) Codd. Opp.: signant DI. — 170) Codd.: apostolis B Opp. — 171) I: om. Codd. Opp. — 172) Codd. Opp.: vel B. — 173) Codd. Opp.: loco verborum tactum quia in I dicendum quod legitur.

Strana 423
Omnis reverentia, imagini exhibita, debetur imaginato. 423 que secundum Augustinum 10° De civitate Dei est ser- vicium, quod servus exhibet homini dominanti174, in recognicionem sui dominii. Illa enim debetur creaturis, in quantum in eis relucet175 ymago Dei, sed principaliter convenit Deo, ut dictum est, ad cuius ymaginem creata sunt, ut homo et angelus. Et de ista adoracione dicitur Genesis 21'176 : »Serviant tibi populi et adorent te tribus!« Sic Abraham adoravit Genesis177 23°, Josue eciam adoravit angelum Josue177 5°. Et Mardocheus timens, ne1rs erraret in ista adoracione, noluit adorare Aman,79 superbissimum. Unde Hester 177 13° dixit: »Scis, quia non pro superbia et contumelia, »aliquaque glorie cupiditaterso fecerim hocisi, ut non adoraverim »Aman179 superbissimum. Libenter enim pro salute Israel eciam »vestigia pedum eius deosculari paratus essem, sed timui, ne ho- »norem Dei mei transferrem ad hominem et ne quemquam adorem »excepto Deo meo.« Et Salvator Matthe i177 4° dicit: »Dominum »Deum tuum adorabis et illi soli servies.« Et Johannes Evangelista cum voluit adorare angelum, prohibitus est. Unde Apoc. 19°: »Cecidi ante pedes eius (sc. angeli) ut adoremise eum et dixit »michi: 'Vide ne feceris: conservusiss tuus sum et fratrum tuorum »habencium testimonium Jesu. Et sequitur: »Deum adora!« — Ecce, altissimum thelllologum de adoracione angelusis4 Domini informavit, 85. Ex iam dictis potest patere, qualiter fidelis debet se in ado- racione habere quoad Deum et consequenter ad eiusise creaturas, cavens ab ydolatria et errore1s7. 10 15 20 I 152 A 25 »Haec honorabilis vir Mag. Joh. Huss, Mag. artium, nec non Baccalaureus formatus, De adoratione imaginum conscripsit. Super 3 Senten.: dist. nona.« Opp. »Hec honorabilis vir Mag. Joh. Huss universis Christi fidelibus de adoracione ymaginum ex sanctorum doctorum sentenciis fidelissime collegit et conscripsit. B »Hec honorabilis vir Mag. Joh. Hus, Mag. arcium nec non baccalarius sacre theologie formatus, de adoracione ymaginum scripsit.M 174) Codd. Opp.: homini add. I. — 175) Codd. Opp.: post quantum DI. — 176) Codd. Opp.: 30 F, 270 DI. — 177) Codd.: cap. add. Opp. — 178) Codd. Opp.: om. I. — 179) Codd. Opp.: Naaman F errore. — 180) Codd. Opp.: cupiditatem I. 181) Codd. Opp.: hec I. — 182) Codd.: adorarem D Opp. — 183) Codd. Ovp.: enim — — 185) Codd.: informat Opp. add. I. — 184) Codd. Opp.: post Domini B. 186) Codd.: eas Opp. — 187) Codd. Opp.: etc. etc. etc. Amen add. I.

Strana 424
424 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. X., 1.—7. Distinecio X. Olet eciam Xa quibusdam queri, utrum Christus, secundum quod homo, sit persona ... 1o 1.) Ista est distinccio 10a, in qua tractatur de quibusdam, que videntur convenire Christo ex eo, quod includit naturam hu- manam in se. Et 1° continet, quod quidam dicunt Christum se- cundum hominem non esse personam, nec aliquid, nisi ly. se- cundum' sit expressivum unitatis persone. 2° continet, quod Christus non est adoptivus filius Dei. 2.) Unde versus: K super articulum quendam distingwe secundum'. Christus adoptivus nullo modo filius extat. 20 25 I 152B 30 35 Nota: primus versus sic intelligitur; supple: tu, lector, distingwe secundum' illam diccionem in sua significacione, quia in una significacione causabit sensum, verum, super quendam articulum, sc. istum futrum Christus, secundum quod homo, est persona'. Unde ly. 'secundum' aliquando exprimit condicionem vel proprietatem divine nature, ut ibi: 'homo Christus, secundum quod Deus, creavit mundum', aliquando exprimit condicionem nature humane, ut ibi : 'Christus secundum mortem redemit', ali- quando exprimit unitatem persone, ut ibi: 'Christus, secundum quod homo, est Deus', aliquando habitum, ut ibi: Christus se- cundum virtutes est bonus', aliquando causam, ut ibi: 'Christus secundum quod Deus est aliquid,' i. e. Deitate est aliquid, que est causa omnium factorum. »Cuius distinccionis«, inquit Ma- gister in littera, »racionem diligenter lector advertat, atque »in sinu memorie recondat, ne eius confundatur sensus, cum de »Christo ] sermo occurrerit.« §3. Dubitatur, utrum Christus secundum quod homo sit persona. Respondet Magister, quod si ly. 'secundum‘ dicit uni- tatem persone, quod tantum valeat: Christus, secundum quod hu- manitas ei unitur, est persona; tunc est proposicio vera. Unde, qui timent concedere illam 'Christus secundum quod homo est persona', timent hoc, ne cogantur concedere, quod Christus sit accidentaliter vel contingenter persona, sicut accidentaliter vel con- tingenter est homo; 2° timent, ne cogantur concedere, quod Christus est duplex, persona, quia secundum quod Verbum est persona, et si concederetur, quod secundum quod homo est persona, videtur sequi, quod sit duplex persona. Item: si Christus secundum quod 40 homo esset persona, tunc aliquid eternum conpeteret. Christo se- cundum quod homo, quia persona et non nisi eterna; consequens 15 1) D: secundum I male. — 2) D: verbum I male. — 3) Codd.: est add. I. — 4) D: conpeteretur I.

Strana 425
Utrum Deus adoptet aliquem in Filium? 425 falsum videtur, quia Christo secundum quod homo nichil eternum convenit; propter hec negant, quod Christus secundum quod homo est persona, quamvis concedunt, quod Christus secundum quod 'iste homo“ est persona. §4. Dubitatur ulterius, utrum Deus adoptat aliquem in filium. Dicitur, quod sic: nam omnes sancti dicuntur filii adopcionis. Unde adopcio transsumitur ad divina ex similitudine humanorum; homo autem dicitur aliquem adoptare in filium, secundum quod ex gracia dat ei ius in percipienda, hereditate, que sibi per na- turam non conpetit ; hereditas autem Dei est fruicio Dei, ad quam hereditatem nullus ex naturalibus pervenire potest et ideo, quando Deus alicui dat graciam, per quam meretur, ut sic habeat ius in hereditate, dicitur illum adoptare. Et scito, quod adoptacio con- venit toti Trinitati, sed potest appropriari Patri4, in quantum habet si- militudinem cum proprio eius. Item scito, quod adopcio fit per Filium a Patre, prout ly. per‘ dicit causam mediam ; nam per Filium Deus Pater multos in patriam! duxit, ut dicitur Hebreorum 2° »se- »cundum quod misit eum in mundum Salvatorem«. 2° fit adopcio per Spiritum Sanctum, ubi ly. 'per‘ vel dicit causam extra rem vel causam formalem; si primum, tunc convenit Spiritui Sancto, et ideo dicitur Ephes. 1°: »Signati estis Spiritu promissionis »sancto, qui est pignus hereditatis vestre«; si vero secundum, tunc sumus adoptati per caritatem, que est forma creature racio- nalis, qua est cara Deo. §5.) Queritur ulterius4, utrum conveniat omnibus creaturis 25 adoptari? Et dicitur, quod non, nisi illis, que sunt capaces here- ditatis eterne, ut sunt angeli et homines. Unde sicut beata fruicio solum debetur illis, sic et adopcio; et quia ipsa fruicio sicut ex- cedit naturam humanam, cui datur, non ex debito, sed ex gracia, sic eciam datur angelis non ex debito sue nature, sed ex gracia; et per consequens convenit angelis adoptari. §6.) Utrum Christus sit filius [Deig] adopcionis? Dicitur, quod non, sicut non potuit esse filius perdicionis. 2° quia eter- naliter conpetit ex natura sua, secundum quam nascitur a Patre, habere ius in hereditate paterna, quia omnia, que habet Pater, sua sunt, ut dicitur Johannis 17°. Unde hoc ius non acquiritur ei per graciam advenientem, ut posset dici Filius adoptivus. 7.) Utrum predestinacio Christi sit de natura vel persona? Sciendum, quod predestinacio uno modo accipitur communiter pro presciencia, et sic est preordinacio cuiuscunque, et sic potest esse de natura; 2° modo accipitur proprie prout inportat ordinem predestinati ad graciam; gracia autem creature facit unionem ad Deum, quias unitur Deo cognoscendo et amando ipsum. Et quia secundum hoc humana natura est unita Deo in persona Christi, 10 15 152C 20 40 35 40 5) D: cipienda I. — 4) D: om. I. — 5) I: om. D. — 6) D: qua I.

Strana 426
426 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XI. 1.—3. I 152 D ideo potest dici, quod natura est predestinata vel persona racione nature. Et sciendum, quod predestinacio duo, includit, quorum unum est eternum, alterum vero temporale. Primum est ipsa Dei operacio, secundum vero illius operacionis effectus. Et quoad primum predestinacio non habet causam, sicut nec eterna Dei volicio. Sed quoad secundum habet causam, et iuxta hoc nostre predestinacionis Christi predestinacio est causa efficiens, in quantum est mediator nostre salutis, et formalis, in quantum in filios Dei ad ymaginem eius predestinamur, et finalis, in quantum nostra io salus in eius gloriam redundat, qui est finis et gloria nostras. Distinecio XI. Olet ecim queri, utrum debeat simpliciter dici vel concedi Christum vel factum vel creatum vel creaturam ... 15 20 1. Ista est distinccio 11a, in qua tractatur de quibusdam pertinentibus ad indignitatem,, puta ad limitacionem nature, sicut esse creatum, et ad limitacionem mensure, sicut esse inceptum. Et continet 1° distinccio ista, quod sine addicione non debet con- cedi Christum esse factum, creatum vel creaturam ; et si quandoque causa brevitatis enuncciatur, nunquam tamen potest simpliciter intelligi. 2° habetur, quod cum addito potest concedi Christum esse factum, creatum vel creaturam, quia secundum carnem. 3° ha- betur, quod unus et idem est Filius eternaliter ex Patre et tempo- raliter ex matre natus, qui dicitur primo ingenitus,, quia nemo ante ipsum, et, unigenitus, quia nemo preter4 ipsum est de Vir- gine natus. 25 2. Pro principali est iste versus: L non simpliciter Christum dic esse creatum. §3. Utrum hec sit vera: Christus est factus? Et tenet Magister, quod non. Sed contra Apostolus Ad Gallatas 4° dicit 'ipsum factum ex muliere‘ et cum, consequencia non, habeat calumpniam 'Christus factus est ex muliere‘, igitur Christus est factus. Similiter videtur, quod hec sit vera 'Christus est creatura,. Unde Jeronimus in epistolam Ad Gallatas dicit: »Nos »libere proclamamus non esse periculum, eum, sc. Christum, esse I 153 A »creaturam, ill quem verum esse hominem et crucifixum et male- 30 7) D: quod I errore. — 8) Codd.: etc. add. D. — 1) Codd.: in I inepte dignitatem. — 2) D: genitus I. — 3) D: om. I. — 4) I: potest D male. — 5) D: creator I male.

Strana 427
Utrum Christus sit factus vel creatura? 427 »diccioni subditum tota spei nostre reverencia profitemur.« — Dubitatur eciam de illa 'Filius Dei est creatura'. Notandum, quod ille proposiciones 'Christus est factus', 'Christus est creatura', Filius Dei est creatura‘ negantur a Ma- gistro et as doctoribus modernis. Primo propter hereticos, qui di- xerunt Christum esse puram creaturam, 2° propter simplices, ne idem crederent, vel 3°, quod secundum divinitatem esset effectus et creatus, sicuts nunc pagani et Judei dicunt Christum esse puram creaturam, quia hominem non Deum, et quia nos, dicimus Christum Deum et cum hoc natum de Virgine et sic factum ex muliere, ipsi pagani et Iudei inferunt, quod secundum Deitatem sit factus. Ests tamen notandum, quod cum dicitur Filius Dei est creatura', uno modo potest intelligi, quod creatura predicetur per modum forme denominative de filio Dei, secundum quod est filius Dei, iuxta quem modum predicacionis Philosophus negat illam : "lapis est statua‘ similiter illam: 'statua est lapis', quamvis con- cedit statuam esse lapideam ; et in illo sensu non est concedendum, quod filius Dei sit creatura, quia talis sensus est hereticus. Alio modo, quod sit sensus filius Dei est creatura', i. e. est res, cui convenit passiva creacio; et sic Augustinus, Leo papa, Jo- hannes Damascenus, Anshelmus, Robertus Linco- niensis et plures alii concedunt, quod Filius Dei est creatura, quia est homo assumptus, cui convenit creacio passiva. Similiter potest dici de illa: 'Christus est creatura', quia si hoc nomen Christus supponit pro homine assumpto, tunc illa proposicio est vera, sive illud nomen creatura! predicetur ibi pro formali suo signato et denominativa predicacione, sive ibi predicetur pro ma- teriali suo signato, sc. pro re, cui debetur creacio passiva. Si vero ly. 'Christus' supponit pro supposito divino in duabus naturis, sc. divina et humana existenti, tunc illa proposicio 'Christus est creatura' est vera, quando ly. creatura‘ predicatur pro signato materiali, ut sit sensus: suppositum divinum, existens in duabus naturis divina et humana, est res creata. Hic sensus secundum Augustinum et quam plures alios est verus; si autem illud nomen creatura predicatur de tali supposito in duabus naturis pre- dicacione formali et denominativa, ut sit sensus 'Christus est creatura', i. e. suppositum divinum secundum naturam, secundum, quam est Christus unctus sc. secundum naturam, humanam, est creatura, tunc est sensus verus, iuxta illud Apostoli Roman. 1°: »Qui »factus est et,o ex semine David secundum carnem.« Alius sensus est : 'Christus est creatura', i. e. persona filii Dei existens in duabus naturis, secundum hoc, quod est persona illa, est creatura; et subiectat in se racionem formalem creature; et ille sensus est hereticus. Unde Augustinus in sermone de fide postquam sic ait: »Si quis dixerit filium Dei passum, anathema sit« et ex- 10 15 20 25 I 153 B 30 35 40 45 6) D: sicunt I. — 7) D: non I male. — 8) D: et I. — 9) D: verba secundum co naturam om. I. — 10) D: enim I.

Strana 428
428 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IlI., dist. XI., 3. ponens se ipsum ibidem dicit: »hoc autem intelligendum se- »cundum divinitatem sive secundum quod filius Dei est; propterea »ergo, quia racio (vel, formale,) predicati, quando dicitur de subiecto, »dicitur de eo secundum aliquam racionem subiectivam ipsius sub- »iecti, cum sic dicitur Filius Dei est passus' potest intelligi, quod »Filius Dei secundum racionem, quia filius Dei sit, passus, cum nulla »alia ibi racio subiectiva exprimitur, et causabitur] sensus hereticus, »quem gentes concipiunt.« Et quia fides est, quod Filius Dei est passus, oportet, quod sit alia racio subiectiva passionis in filio Dei, sc. caro, licet non exprimatur, tamen intelligitur per limita- cionem predicati, sicut cum dicitur Ad Gallatas 4°: »Misit Deus »filium suum, factum ex muliere«, ubi subintelligitur racio sub- iectiva illius faccionis, sc. caro Christi. Sic et in hiis proposicionibus Filius Dei est creatura', Filius Dei est factus', 'Christus est creatura', sc. secundum carnem. Nam si secundum Deitatem, et sic secundum racionem, qua est Filius Dei vel Christus, secundum quod est suppositum divinum, intelligatur, tunc est sensus inpossibilis here- ticus et ita communiter negantur proposiciones iam dicte ad illum sensum. Unde pro falsitate illarum proposicionum arguunt sic: predicatum illarum proposicionum includit repugnanciam ad sub- iectum, igitur non potest de subiecto absolute verificari; et ante- cedens arguunt, quia creaturai dicit productum simpliciter de non esse ad esse, quod filio Dei Christo non conpetit, cum sit sup- positum simpliciter eternum. 2° arguunt sic: 'Omnis creatura por- tatur per potenciam Patris; sed illud, quod omnia portat, non por- tatur; ergo quod omnia portat, non est creatura. Sed hoc est Filius Dei' Hebreor. 1°: »Portans omnia verbo virtutis sue.« 3° arguunt: Filius Dei naturaliter ex Patre procedit; sed nulla creatura natura- liter ex Patre procedit, ergo nulla creatura est Filius Dei." Sed pro primo argumento est notandum, quod predicatum aliquando predicatur de subiecto unius nature, ut ibi: Deitas ge- neratur“, aliquando de subiecto duarum naturarum, ut ibi: 'Christus est creatura', aliquando de subiecto communi supposito vel sim- pliciter vel personaliter, ut ibi: Deus generatur'; modo videndum a5 est in talibus proposicionibus, respectu cuius predicatum includit I repugnanciam et in exemplificacione,, illius negetur! propositum. 153D Unde quia in ista proposicione Deitas generatur‘ predicatum in- cludit repugnanciam ad subiectum, ex eo ipsa est neganda. In secunda vero, puta ista 'Christus est creatura', quia subiectum signat rem duplicis nature et predicatum includit repugnanciam respectu unius nature, sc. Deitatis, ergo respectu illius proposicio est neganda. Ad quem sensum negat Athanasius13 predicatum de subiecto, dicens: »Filius a Patre solo est, non factus, nec »creatus, sed genitus.« Ubi loquitur de Filio Dei pure secundum I 1530 10 15 20 25 30 40 11) I: om. D. — 12) I: explicacione D. — 13) Codd.: I errore antea Ana- thasius scripsit et delevit.

Strana 429
Quomodo Christus creatura et Deus appellari possit? 429 divinitatem ; aliter enim contradiceret sibi ipsi, cum secundum hu- manitatem conceptus est a tota Trinitate ex substancia matris, ut dicit post in Symbolo, quando introducit Christi incarnacionem, secundum quam dicit verissime, quod Christus est minor Patre. Et patet idem in alio Symbolo ecclesie, ubi primo, loquens de eo, secundum quod Deus est, vere14 dicit,4 »genitum non factum, »consubstancialem Patri, per quem omnia facta sunt.« In 3a vero proposicione, puta in ista Deus generatur', si subiectum supponit simpliciter, tunc predicatum includiti5 repugnanciam respectu sub- iecti, cum tantum significet: 'illa sicut ista Deitas generatur'. Si vero subiectum supponit personaliter, tunc per predicatum15 limitat subiectum ad supponendum pro Filio et respectu aliarum duarum personarum includit repugnanciam. Et exempla similia possunt accipi in aliis, ut ibi: 'species humana generatur', ubi predicatum includit repugnanciam, cum repugnet speciei humane passiva ge- neracio. 2° ibi 'ille homo est corruptibilis', ubi predicatum includit repugnanciam respectu nature spiritualis, sed non respectu nature corruptibilis. 3° ibi homo est genera bilis', ubi predicatum re- spectu subiecti supponentis simpliciter includit Ill repugnanciam, cum repugnet humanitati specifice generari, sed respectu subiecti supponentis personaliter non includit repugnanciam. Ad secundum argumentum negaturis minor, nisi restringatur sic: illud, quod omnia portat, non portatur secundum aliquid sui'; sic enim Christus est, qui [non] portat et non portatur secundum divinitatem. Ad 3m quando arguitur Filius Dei naturaliter ex Patre,- procedit; sed nulla creatura naturaliter ex Patre Deo procedit, igitur nulla creatura est Filius Dei', negatur consequencia, sicut non sequitur in simili sic arguendo: Filius Dei ex Patre gignitur, nulla natura divina ex Patre gignitur, igitur nulla natura divina est Filius Dei." In talibus enim argumentis est difformitas predicacionis in antecedente et in consequente, racione cuius difformitatis non concludunt. Ex hiis patet, quomodois concedens Christum esse factum, creatum vel creaturam non incurrati9 heresim Arrianam, que primo negavit Christum esse magnum Deum vel Deum Deorum, 2° dicit Christum assumpsisse carnem sine anima, cui repugnat sentencia ista dicens Christum esse creaturam racionalem, 3° dicit Christum non esse hominem, nisi equivoce, nec vere passum, vel mortuum. Cui contradicit ewangelium et ista posicio concedens Christum esse passum, mortuum, quia creatura, et facilis evitacio contra- diccionis; nam cum dicitur 'Christus est creatura' et ex alia parte 'Christus non est creatura‘ utrumque verum dicitur ; sed in prima parte conceditur: quia homo, [et in secunda vero, quia Deus sive Verbum; similiter : Christus moriebatur et non moriebatur, pacie- 10 15 154 A 20 25 30 35 40 14) D: vendidit I pessime. — 15) D: verba omnia includit co predicatum om. I. — 16) D: videtur I male. — 17) D: parte I male. — 18) D: quod I. — 19) D: incurrit I. — 2°) I.: variam D. 29

Strana 430
430 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XII., 3. — XIII., 1. I 154 B batur et non paciebatur; et non est contradiccio, nisi in signo apparet. Sed si conciperetur secundum eandem naturam, tunc in- effabiliter esset contradiccio et altera pars pro una natura negaretur. Ista — videtur michi— possunt equivocacionem et locucionem veram, sanctorum doctorum antiquorum et modernorum declarare aliqualiter; et si alicui placent, notentur, sin autem non, tunc re- — linquantur. Distinecio XII. 10 15 20 Ost predicta queritur, utrum homo ille cepit esse.... 1. Ista est distinccio 12a, in qua Magister querit, utrum Christus, incepit esse. Et 1° continet, quod cum dicitur homo, Christus incepit esse, si respicitur ad personam, tunc negatur, si autem ad naturam humanam, tunc conceditur. 2° continet, quod Deus alium hominem, i. e. aliam carnem et animam, et aliunde, quam de genere Ade, potuit assumere; sed de illo melius iudicavit, quod victum fuerat genus, assumere hominem, per quem hominis vinceret inimicum. 3° continet, quod cum queritur, utrum ille homo peccare potuit, demonstrato Christo, respondetur: si intelli gitur de persona Christi, falsa est; si autem de natura assumpta, vera est, quia illa potuit non uniri Verbo et sic potuit peccare, non coniuncta Verbo. 4° continet, quod Deus potuit hominem assumere in feminino sexu, sed conveniencius factum est, ut de femina nasceretur et virum assumeret, ut ita utriusque sexus liberacio ostenderetur. 25 2.) Super hiis sunt hii versus: 30 Christi humanitatem Christus esse M si respicias naturam, dic: homo cepit, Christi4 eternaliler humana natura Sed si personam, semper fuit; hec aliunde i. e. generis Assumi potuit, ut stirpis non foret Ade. anima4 Christi, in Christoi potuiti Mens Verbo coniuncta non ibi peccare, tamen si separata peccare Esset nec iuncta Verbo, delinquere posset. 3. Dubitatur, utrum iste homo, demonstrato Christo, in- cepit esse. Magister dicit, quod ad illam non est danda simplex responsio, sed quod ad ipsam respondendum est per distinccionem sic: Si respicitur ad naturam, tunc iste homo Christus incepit, esse; si autem ad personam, tunc non. Et estil par modus dicendi, II 154C 1) I: om. D. — 2) D: verba Christus oo homo om. I. — 3) D: incipit I.

Strana 431
Utrum Christus esse coeperit? 431 sicut in proposicionibus precedentis distinccionis. Quis enim fidelis dubitat, quod Christus, ut Verbum eternum, non incepit esse, et quod Christus, ut homo, incepit esse, qui con- ceptus est ex Maria Virgine et ut sic incepit esse? Et si arguitur 'Christus homo incepit esse, igitur Christus homo non fuit eter- naliter' conceditur consequencia, cum Christi humanitas non fuit eternaliter secundum existenciam; vel 2° negatur consequencia, nisi inferatur cum limitacione sic: homo Christus incepit esse, igitur homo Christus non fuit eternaliter secundum carnem; ne- gative enim proposiciones huiusmodi sunt limitande. Unde si arguitur 'Christus est minor Patre, igitur Christus non est equalis Patri' non sequitur, nisi cum limitacione, ut inferatur figitur Christus secundum humanitatem non est Patri equalis'. 4. Utrum Christus habuit potestatem peccandi? Ri- chardus dicit, quod hoc potest dupliciter intelligi: uno modo, 15 quod habuit potenciam, que potuit exire in actum peccandi, et sic falsum est; alio modo sic, quod habuit similem illi in specie, qua peccant homines, et sic est verum. Et iuxta illud dictum non sequitur 'Christus habuit potenciam peccandi, igitur Christus potuit peccare‘; sed si queritur, utrum Christus habuit potenciam ad peccandum, dicitur, quod non; nam sicut non potuit peccare, sic nec habuit potenciam ad peccandum. Unde Damascenus5 dicit in 1° libro, quod inpeccabilis est Dominus Jesus Christus. Quidam concedunt, quod peccare potuisset, si voluisset; sed exinde non sequitur, quod peccare potuisset, nam a condicionali ad consequens eiusdem condicionalis non valet consequencia, nisi alicubi valeret gracia materie. 5.) Utrum debuit Verbum Dei aliquem sexum assumere? Et planum est, quod sic, quia assumpsit et non nisi, quia ordi- 154 D navit eternaliter, ut ita fieret, et tam virum quam mulierem redi- 30 meret; et eciam, quia hominem consequitur sexus tamquam pro- prietas sive accidens inseparabile suum subiectum. 10 20 25 Distinecio XIII. Reterea sciendum est Christum secundum hominem ab ipsa concepcione gracie plenitudinem accepisse. 35 1.) Ista est distinccio 13a, determinans Christi nature as- sumpte perfeccionem; et principaliter continet, quod Christus a prin- cipio sue concepcionis recepit plenitudinem gracie et sapiencie. 2° quod Christus proficiebat etate et sapiencia, quantum ad ho- 4) D: om. I. — 5) D: potest legi etiam Damianus; Daniel I pessime. 29*

Strana 432
432 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XIII., 4. — XIV., 1. 5 mines, sed non in se; vel proficiebat secundum experimentalem noticiam, quia aliquid incepit sensualiter videre, quod prius non sic videbat; similiter audire, quod non sic audiebat. 3° quod iuxta duas naturas habet duas sapiencias; unam non creatam, sed ge- nitam, que ipse est, alteram creatam, non genitam, per graciam ei collatam. 4° quod potest dici, quod Christus quoad humanum sensum proficiebat, sc. secundum hominum opinionem, et quod Patrem et matrem dicitur ignorasse, quia ita se habebat et gerebat in principio, ac si agnicionis esset, expers. 10 2. Pro principali habetur iste versus: N puer in membris profecit, sed nichil in se. 15 I 155A 20 25 30 35 40 §3.) Queritur, utrum in Christo fuit gracie plenitudo. Di- cendum, quod sic, et non solum plenitudo sufficiencie, que fuit in b. Stephano et in aliis sanctis, qui habuerunt omnes virtutes mo- rales secundum genus et caruerunt omni peccato mortali, nec solum plenitudo copie, que est in tota sancta ecclesia, sponsa Christi unica, in qua est plenitudo gracie cuiuslibet eius membri; nec solum plenitudo specialis prelllrogative, que fuit in b. Virgine, matre Christi, que habuit omnes virtutes secundum genus et caruit omni peccato mortali et post concepcionem omni veniali, sed fuit in Christo et est plenitudo singularis, quia habuit omnes virtutes et earum usus, que virtutes ad perfeccionem pertinent, et caruit omni peccato originali, mortali, actuali et veniali, nec eciam peccare potuit, sicut, in distincciones precedenti est dictum. 4. Utrum gracia Christi sit infinita? Dicitur 1° com- muniter, quod gracia Christi fuit in se finita, quia creata, sed in conparacione aliorum fuit infinita, quia inproporcionabiliter excedit gracias aliorum; et hoc tripliciter: 1° quantum ad habitum; nulla enim alia creatura tantum potest proficere, quod sit capax tam perfecti habitus, sicut anima Christi propter coniunccionem ad Verbum. 2° quantum ad usus virtutum; nam omnes virtutes in Christo, que ad perfeccionem pertinent, habuerunt profectum. 3° quantum ad officiuma: propter hoc enim, quod ille homo erat Deus, meritum eius pensabatur secundum dignitatem persone, a qua exibat opus; et hinc videtur, quod tam preciosa et tam bona est gracia, Christi, quam preciosum et bonum est Deum hominem esse gratum Deo; sicut tam bona est humanitas Christi, quam bonum est Deum esse hominem. Sed quia incomparabiliter pre- stancius est Deum esse hominem, quam sit S. Mariam esse ho- minem, ergo eciam incomparabiliter prestancius est Deum hominem gratum esse Deo, quam sit S. Mariam gratam esse Deo. Et num- quid cogitari poterit aliquid posse esse magis gratum Deo, quam I 155 B Deus homo de actu est gratus Deo; ! ait enim Augustinus, 1) D: esse I. — 2) D: sit I. — 3) D: diffinicione I. — 4) I: effectum D.

Strana 433
Utrum gratia Christi sit infinita? 433 quem Magister allegat in precedenti distinccione, quod in rebus per tempus ortis illa summa gracia est, quod homo in unitate persone coniunctus est Deo. Deus enim Pater nequaquam potest sibi graciorem excogitare, quam Deum hominem unigenitum Filium suum simpliciter, infinite, potenter, sapienter, benivole et suaviter facientem semper« omnia, que sibi ab eo sunt placita: ergo gracia Christi est tam preciosa et tam magna, quod Deus maiorem ex- cogitare non potest, cum ipsa sit Deum hominem esse gratum Deo; gracia ergo Christi in se est formaliter finite bona, sed participa- cione et denominacione extrinseca est infinite bona. Unde propter illam bonitatem et sic per consequens propter dignitatem Christus est caput non solum hominum sanctorum, sed angelorum et sic tocius sancte universalis ecclesie, ut testatur Apostolus Ad Eph. 1° Magis tamen proprie dicitur caput sanctorum hominum, quam angelorum secundum quod homo, cum nunquam, angelos appre- hendit, sed semen Abrahe Ad Hebreos... Non est autem Christus caput dampnatorum hominum et criminaliter peccancium pro tunc, cum pro tunc non vivunt spiritu Christi, qui est Spiritus Sanctus eo, quod sunt membra mortua dyaboli, quorum ipse est caput dicente b. Gregorio in Omelia super illo ewangelio: Ductus est Jesus in desertum a Spiritu'; super illo verbo: 'Tunc »assumpsit eum dyabolus in montem excelsum': »Certe iniquorum »omnium caput dyabolus est et huius capitis membra sunt omnes »iniqui.« Ecce omnium iniquorum dicit esse caput dyabolum et ipsos membra et cum non possints simul secundum presentem iusticiam, nec simul secundum predestinacionem simul esse membra dyaboli et membra Christi, sicut nec simul possunt esse secundum presentem iusticiam vel secundum predestinacionem in gracia et sine gracia, cum hoc sit inpossibile, patet, quod Christus Dominus est caput proprie omnium salvandorum. 10 15 20 25 I 155C 30 Distinecio XIV. Ic queri opus est, cum anima Christi esset sapiens sapiencia II gratuita, utrum habuit sapienciam equalem Deo, et si sciat omnia, que et Deus... §1. Ista distinccio 14a, tractans de perfeccione nature Christi 3s assumpte respectu divinarum perfeccionum quadam consideracione et 1° continet, quod anima Christi secundum quorundam opinionem 5) I.: om. D. — 6) D: super I. — 7) D: nusquam I. — s) Codd.: in I in- epte scriptum.

Strana 434
434 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XIV., 4. — XV., 3. 10 non habet parem scienciam cum Deo, nec scit omnia, que Deus scit, tum quia nulla creatura equatur in aliquo creatori, tum quia in omni bono Deus habet maiorem sufficienciam, quam creatura, tum quia tunc sciret creare mundum et se ipsam. 2° continet se- cundum Magistrum, quod anima Christi per sapienciam gratis datam in Verbo Dei, cui est unita, quod vere et perfecte intelligit, scit omnia, que Deus scit, sed non potest omnia, que Deus potest. nec ita clare omnia capit, ut Deus, quare in sapiencia Deo non equatur, nec potest creare mundum, nec se ipsam, licet creatoris habeat scienciam. 3° continet, quod Deus dedit anime Christi, ut sciret omnia, non autem dedit ei, ut posset facere omnia. 2. Et proi principali est, iste versus: i. e. anima i, e. non ita clare i. e. non omnia potest facere O Christi mens scit, que scit Deus; omnia non quit. 15 3. Utrum anima Christi videndo Verbum ipsum con- prehenderit? Dicendum,, quod non: nam illud proprie conprehen- ditur ab intellectu, quod ita perfecte cognoscitur, sicut ipsum est cognoscibile: nullus autem intellectus creatus ita perfecte potest Deum cognoscere, sicut ipse est, et ideo nec anima Christi, nec aliquis intellectus creatus Deum conprehendere potest. 25 30 35 4. Utrum anima Christi in videndo ! Deum, cognoscata omnia, que cognoscit Verbum? Et videtur, quod non, quia Matth. 12° dicit Veritas : »De die autem et hora nemo scit, neque »angeli in celo, neque Filius, nisi Pater.« Ecce dicit, quod neque Filius scit de die illa; et cum hoc dictum non potest verificari in Filio respectu Verbi, igitur oportet, quod verificetur respectu anime, et per consequens anima Christi non videt omnia in Verbo Dei. Dicitur communiter, quod anima Christi videndo Verbum cognoscit sive videt Verbum sciencia visionis, non autem videt Verbum sciencia simplicis intelligencie. Dicitur autem Verbum cognoscere sciencia visionis illa, que fuerunt vel sunt vel erunt; et, omnia ista cognoscit anima Christi in Verbo; dicitur autem, Verbum cog- noscere sciencia simplicis intelligencie, potens, quidquid vult facere ; anima autem Christi non cognoscit in Verbo, quod posset se ipsam facere. Conceditur ergo questionem esse veram. Ad textum ewan- gelii respondetur, quod, secundum exposicionem b. Augustiniin Omelia, quod Filius non scit diem iudicii, sc. revelare, quia non vult, sicut ipsemet dicit Matth. 25° fatuis virginibus: »Amen, »dico vobis,, quia nescio vos« sc. ad beatitudinem assumendas. Et nota secundum aliquos, quod anima Christi preter illam 40 noticiam, qua cognoscit res in Verbo, cognoscit eas alia sciencia in proprio genere, sc. per proprias similitudines; et secundum hoc 155 D 1) D: om. I. — 2) Codd.: est add. I errore. — 3) D: dicendo I. — 4) D: cognoscit I. — 5) D, Vulg.: om. I.

Strana 435
Utrum anima Christi cognoscat omnia, quae Verbum? 435 in Christo forent tres sciencie: una increata, in quantum Deus est, alia creata, qua cognoscit res in Verbo, in quantum homo: et alia, qua cognoscit res in proprio genere, per proprias simili- tudines. Si sic est, videbis, si bene vives. Distinecio XV. Llud quoque pretermittendum non est, quod Dei Filius na- Ituram accepit hominis passibilem, animam passibilem, carnem passibilem et mortalem et sic de aliis ... I 1. Ista est distinccio 15a, ill in qua incipit Magister 156A tractare de incarnati Verbi passione. Et 1° continet, quod Filius 10 Dei accepit naturam passibilem. Unde omnes defectus nostros accepit preter peccatum, ignoranciam et preter multa egritudinum genera. Hos autem defectus accepit non condicionis sue necessitate, sed miserantis voluntate. 2° continet, quod cum aliquando dicitur, quod Christus non vere timuit, quod ideo dicitur, quia passionem non assumpsit, et tamen vere timuit, quia, propassionem accepit,. Pro quo notandum, quod propassio differt a passione, sicut disposicio ab habitu, que idem sunt in essencia. Tunc enim affeccio dicitur propassio, quando animam sic afficit, quod oculum mentis non perturbat: passio autem, quando ita fortis est, quod oculum mentis turbat et a rectitudine vel Dei contemplacione de- clinare facit; et tunc leditur racio et patitur. Vel propassio dicitur subitus inordinatus motus, cui racio non consentit turbacionem paciendo. Passio vero dicitur subitus et inordinatus, motus, cui racio consentit turbacionem assumendo vel paciendo. 3° continet distinccio, quod secundum Hylarium dicitur Christum timorem non habuisse, nec dolorem mortis sensisse4 eo, quod doloris, meritum non habuit et quia passio in eo ti- moris dominium non habuit 2. Pro supra dicto principali sunt hii versus: 15 20 25 30 P Christus sponte defectus suscipit et si Non omnes, sed eos, qui nobis expediebant. quia nos pro peccatis propriis et aliter ipse pro alienis Sed modus et causa paciendi dissimulantur. §3.) Queritur, utrum Christus debuit naturam humanam accipere cum defectibus suis. Dicendum, quod sic, quia venit ad redimendum genus humanum per passionem et debuit assumere 35 1) I: passionem D. — 2) D: verba quia co accepit om. I. — 3) D: in- hordinatus I. — 4) D: sentisse I.

Strana 436
436 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XV., 4. — XVI., 3. II defectus, secundum quos natura esset passibilis| et in quos uni- 156 B versaliter genus humanum pers inobedienciam incidit, ut ab illis eius supposita predestinata solverentur. §4.) Utrum Christus assumpsit omnes defectus nature hu- mane? Dicendum, quod non, quia non assumpsit defectus culpe, sed pene; sed nec cuiuslibet pene, sed tantum, que con- sequitur naturam totam, ut est fames, sitis, calor, frigus et similes defectus. Sed defectus, qui personam consecuntur, singulos non assumpsit. Item: defectus huiusmodi non contraxit, sed voluntarie assumpsit; poterat enim illos non assumere, sicut et naturam hu- manam. Ideo sicut voluntarie assumpsit naturam humanam, ita voluntarie assumpsit defectus eius. §5. Utrum in Christo fuit tristicia? Sciendum, quod triplex est tristicia. Quedam, que insurgit preter racionis inperium, ut motus subituss, et talis non fuit in Christo. Quedam, que non insurgit contra racionis inperium, sicut quando racio subicitur sensualitati, et talis non fuit in Christo. Quedam vero, que insurgit secundum racionis inperium, sicut quando racio dictat alicui, quod debeat tristari super aliquo nocivo, et talis fuit in Christo; sed nulla passio fuit in Christo, que non insurgeret secundum dictamen racionis. §6.) Utrum in Christo fuit verus dolor? Dicendum, quod sic. Vera enim lesio et verus sensus lesionis faciunt verum dolorem. Vera autem lesio fuit in Christo, quia caro eius vere fuit perforata et vera lesio sic habet fieri, dum fit, in sensitivo, ets verus sensus, i. e. percepcio, lesionis fuit in eo et ideo verus dolor. Contra istud videtur esse Hylarius in textu et ideo caute intelligendus est, sc. quod causam et demeritum doloris in se non I 1560 habuit. Unde dicit Hylarius: »Demonstrari non est ambiguum 3o »in natura corporis eius infirmitatem corporee nature non fuisse »et passionem illam, licet corpori illata sit, non tamen naturam »dolendi corpori intulisse, quia licet forma corporis nostri esset in »Domino, non tamen viciose infirmitatis nostre forma erat in cor- »pore, quod ex conceptu Sancti Spiritus Virgo progenuit.« Ecce hec sunt verba Hylarii; expone: naturam, i. e. causam, dolendi non intulisse, quia non erat viciose infirmitatis nostre forma, i. e. peccatum, in corpore Christi, quod ex conceptu Sancti Spiritus Virgo progenuit. 7.) Utrum dolor Christi in passione fuit maior dolore 40 cuiuslibet alterius persone? Et videtur, quod sic, iuxta illud Tre- norum 1°: »O vos omnes, qui transitis per viam, attendite et »videte, si est dolor similis sicut dolor meus.« Sciendum, quod dolor dicitur maior alio dolore 1° racione diuturnitatis et sic dolor Christi non fuit maior quolibet alio dolore 45 cuiuslibet alterius persone. 2° dicitur dolor alio maior racione 5 10 15 20 25 35 5) D: om. I. — 6) Codd.: subitus add. I. — 7) D: sit I. — 8) D: ut I.

Strana 437
Utrum in Christo verus dolor, pavor, timor fuerint? 437 dignitatis ipsius dolentis et sic Christi dolor precellit et exsuperat cuiuslibet alterius persone dolorem. Unde habuit dignissimus martir exsuperantem dolorem propter optimam conplexionem, racione cuius fuit in eo vehemens sensacio lesionis et quia paciebatur in locis maxime sensitivis, sc. pedibus et manibus, que sunt loca multum nerwosa. Item quia in omnibus passus est membris. Item quia ex voluntate pro humano genere. Item quia sine culpa. Item quia pro ingratis. 8.) Utrum in Christo fuit timor verus? Dicitur, quod sic, sc. timor naturalis, qui inest ] omnibus animantibus sine vicio. Talis enim timor insurgit ex hoc, quod appetitus sensitivus refugit na- 156D turaliter nocivum obiectum; et talis infuit Christo, cum sensualitas ex dictamine recte racionis, sibi contrarium refugiebatio. Distinecio XVI. Ic oritur questio ex predictis ducens originem. ... H 1. Ista est distinccio 16a, continens 1°, quod Christus benivole defectus nostros suscepit, sed non omnes, et sic non necessitate, sed voluntate assumpsit necessitatem paciendi et tamen illam necessitatem non habuit ex necessitate sue condici- onis, quia a peccato inmunis. 2° continet distinccio, quod quatuor sunt status hominis, de quibus Christus aliquid accepit: primus status est ante peccatum, secundus post peccatum et ante graciam, tercius sub gracia, quartus in gloria. De primo accepit, peccati in- munitatem, de secundo penam, de tercio plenitudinem gracie, de quartos posse non peccare et Dei perfectam contemplacionem. 20 15 25 2. Unde versus. i. e. necessitatem moriendi defectum moriendi, pati Q sumit sponte sicut hunc tollerare necesse. Quatuor ex statibus aliquid sumit sibi Christus. §3.) Utrum ex peccato insit homini necessitas moriendi? Videtur, quod non, quia tunc videretur sequi, quod post resurrecci- onem, que erit in die iudicii, dampnati iterum deberent mori ex eo, quod anima peccans iterum corpori coniuncta ipsum ad mortem obligabit, cum erit maius peccatum quam in prima coniunccione anime ad corpus. — In oppositum est Magister et principaliter 30 9) D: reccionis I. — 10) Codd.: etcetera etc. add. D. — 1) I: om. D. — 2) D: in I inepte scriptum. — 3) Codd: esse add. I — 4) Codd.: I errore P Christus sponte defectus suscipit etsi non omnes, sed eos, qui nobis expediebant ex praecedenti dist. add.

Strana 438
438 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XVI., 4. — XVII., 5. 1 Salvator dicens Luce ultimo: »Oporlitebat Christum pati, sc. 157 A »mortem gravissimam et sic intrare in gloriam suam.« Dicendum hic, quod necessitas moriendi partim inest ho- mini ex natura et partim ex peccato. Ex peccato enim inest tam- quam ex removente prohibens; sed ex natura tamquam ex in- ducente per se necessitatem. Homo enim naturaliter est conpositus ex contrariis, que sunt nata agere et pati, ex quibus accidit dis- solucio conpositi. Sed hoc in statu innocencie collatum fuit donum gracie, ut anima largiretur corpori vitam indeficientem, sicut ipsa est indeficiens secundum sui substanciam. Illud autem donum gracie per peccatum ablatum fuit et ideo ex peccato est necessitas moriendi, sicut ex removente prohibens, sc. quod mortem prohi- beat, sed ex natura per se, sicut dicunt Philosophi natu- rales... Ad racionem in contrarium negaturs consequencia et quando arguitur: 'racione maioris peccati debetur maior pena', verum est et conceditur, quod maior est pena racione finalis inpenitencie, quam mors corporalis, quia est privacio vite eterne, que in infinitum plus dampnatum afficit, quam mors corporalis. §4. Utrum Christus secundum voluntatem humanam potuit mortem repellere? Dicendum, quod non. Solus enim Deus potest naturam et eius cursum debitum inmutare; mors autem secundum naturam, ut dictum est, sequebatur corpus Christi. Unde iuxta hoc, si non occideretur, per possibile moreretur et per consequens in Christo fuit necessitas moriendi, quamvis ut Verbum manet in eternum sine necessitate moriendi. Fuit ergo in Christo necessitas moriendi racione finis sub condicione, sc. si genus humanum vellet per mortem suam liberare.. 16 15 20 25 157 B Ost predicta considerari oportet, utrum Christus aliquid vel so Ioraverit, quod factum non fuit... Distinecio XVII. 35 1.)Ista est distinccio 17a, in qua determinatur de Christi pas- sionis merito. Et 1° continet, quod in Christo fuerunt due volunta- tes iuxta duas naturas. 2° continet, quod Christus voluntate divina et voluntate humana racionis mori voluit et nichil peciit, quod non obtinuit, et voluntate sensualitatis mori noluit et peciit aliquid et exauditus non fuit. 3° quod licet Christus affectu sensualitatis nollet mori, non tamen in eo caro concupiscebat adversus spi- ritum vel contra Deum, quia caro adversus spiritum dicitur con- 5) I: prohibebat D. — 6) Ex coni: negetur D, nature I. — 7) Codd.: Maria pomoz add. I.

Strana 439
Utrum in Christo fuerint duae voluntates? 439 cupiscere, cum anima habens carnalem delectacionem de carne et a carne adversus delectacionem spiritus reluctatur, que rixa in Christi carne esse non potuit. 4° quod cum Ambrosius dicit Christum ut hominem dubitasse dicendo: 'Si possibile est, trans- fer‘ etc.1, intelligendum est, quod non ipse dubitavit, sed modum dubitantis, gessit et hominibus dubitare videbatur. 5° quod cum Christus dicit se esse tristem et orat, ut calix ab eo transeat, secundum Hylarium, intelligendum est, quod non sibi tristis fuit nec sibi calicem oravit transire, sed discipulis, ne in eos calix tunc incumberet. 10 2. Unde versus: R fuit in Christo divinum velle duplexque affectua sensualitatis Humanum, quorum; petit uno non sibi dandum; fore passionem mortem certitudinaliter dubitacio et calicis remocio, Quod quamvis norit, hoc tamen propter membra fit;. §3. Utrum in Christo fuerunt due voluntates? Dicendum, 15 quod sic racione duarum naturarum. Nam ad naturam divinam in Christo consequitur voluntas divina eterna et ad naturam hu- manam in Christo sequitur voluntas humana in eo creata, que est duplex in ipso, sc. racionis et sensualitatis. Prima semper con- formabatur voluntati divine, 2a vero non, cum voluntas divina fuit, ut Christus moreretur, sed voluntas sensualitatis fuit, ut non moreretur. Sed diceres: voluntas divina volebat sensualitatem velle, quod ipsa volebat, cum illam volicionem divina natura et sic voluntas causavit in ipsa sensualitate; certe conceditur nec potest negari. Permittebatur enim cuilibet potencie agere, quod suum erat, et sic quelibet potencia volendi Christi humana fuit conformis volicioni divine in actu volendi, sed non in volito, quia potencia sensualitatis nolebat mortem, sed voluntas Dei volebat. Unde et ipsa voluntas sensualitatis fuit conformis voluntati raci- onis in actu volendi, quia racio volebat sensualitatem velle id, quod ipsa sensualitas nolebat. Sed in volito sensualitas fuit con- traria racioni. §4. Utrum deruit Christum orare? Dicendum, quod sic, in quantum homo, sed non, in quantum Deus, et hoc, ut dicit Damascenus, ad insinuandum veritatem humane nature, secun- dum quam erat minor Patre iuxta Symbolum, et similiter ad osten- dendum nobis exemplum orandi. §5.) Utrum oravit pro se? Dicendum, quod sic: nam oracio est ad supplendum aliquem defectum. Christus autem, etsi non habuit defectum spiritualem, tamen paciebatur defectum ex parte carnis et ideo oracio Christi, que fuit pro bonis spiritualibus, sicut 1576 25 30 35 40 1) Codd.: et add. I. — 2) Ex coni.: dubietatis Codd. — 3) I: quoque D. — 4) I: glossas prorsus omnes om. D. — 5) D: sit I.

Strana 440
440 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XVII., 6. — XVIII., 2. 5 I 157 D 15 20 25 illa Johannis 17°: »Ut sint unum in nobis, sicut et nos unum »sumus« non fuit pro ipso, sed pro aliis. Oracio autem, que fuit pro illis, que ad corpus pertinent Christi, erat pro ipso, ut illa: »Pater, clarifica Filium tuum« Johann. 17° et illa similiter: »Transeat a me calix iste!« §6.) Utrum oracio Christi erat sensualitatis? Dicendum, quod erat racionis, ut proponentis elicientis actum racionis, sed tamen erat sensualitatis, quia erat de eo, quod sensualitas nolebat, non de eo, quod racio volebat. Undes racio orantis erat quasi advocatus sensualitatis, quia proponebat appetitum sensualitatis. §7.) Utrum omnis oracio Christi fuerit exaudita? Dicen- dum, quod omnis, quam ipse fecit hac intencione, ut exaudiretur; sed illa oracio, quam faciebat pro sensualitate, non fuit exaudita, quia non fuit ea intencione facta, ut exaudiretur. §8. Utrum Christus dubitavit? Dictum est in summa distinccionis huiusmodi, quod sic et qualiter. Sed scito,, quod non ex defectu sciencie dubitavit, qui omnia eternaliter scivit et ins instanti incarnacionis eius anima in Verbo omnia cognovit, sed habuit quandam formidacionem ins sensualitate, qua mortem timuit. Et illa formidacio dubitacio dicitur. 9. Post ista omnia colligitur, quod in Christo fuit triplex voluntas, una ex parte nature divine, per quam ipse voluit et facta sunt omnia; alia ex parte nature humane et hec duplex, sc. racionis et sensualitatis. Et hee omnes sunt conformes ad actum, sed non ad volitum. Ymmo cum sint multe voluntates divine secundum Psalmistam dicentem: »In omnes voluntates eius«, quid prohibet et Christi multas esse voluntates, de quibus foret longius pertractandum,? Distinecio XVIII. 30 35 E merito Christi pretermittendum non, est. 1. Distinccio 18a ostendens Christi proveccionem in bono 1° continet, quod Christus membris suis meruit redempcionem a dyabolo, a peccato, a pena et reservacionem regni, sibi autem me- ruit inpassibilitatem, inmortalitatem in corpore per passionis humi- litatem et obedienciam etc. 2° continet, quod Christus non sibi plus meruit per crucis patibulum, quam a concepcione meruit per graciam virtutum. Tanta enim plenitudo graciarum et virtutum in eo fuit ab inicio sue incarnacionis, quod in eis proficere non .. . 6) D: utrum I male. — 7) D: scio I. — 8) D: om. I. — 9) Codd.: etcetera etc. add. D. — 1) I: om. D.

Strana 441
Utrum omnis oratio Christi exaudita fuerit? 441 potuit, quantum ad l virtutem meriti, sed profecit ad numerum I meritorum et in membris suis, que nos sumus, cotidie proficit. 158 A 3° quod anima Christi post mortem non habuit aliquod bonum, quod a concepcione non habuit, et sic non fuit sanccior nec gracia cumulacior nec beacior in contemplacione, in qua precipue beati- tudo consistit. Fuit tamen in hoc beacior, quod ab omni miseria inmunis, ex quo non potest inferri, quod simpliciter fuerit beacior. 4° illud, quod Apostolus dicit, quod Christus meruit, quod sibi daretur nomen, quod est super omne nomen, ut Deus diceretur, dicitur, quod hoc intelligendum est tropice, sc. sic: non quod ipse meruit, quod esset Deus, sed secundum sensum tropicum, quo res dicitur fieri, quando innotescit. Per meritum enim passionis et per gloriam resurreccionis hominibus innotuit, quod ipse est Deus. 5° quod Christus non potuit esse homo, quin in eo foret pleni- tudo virtutum et gracie, nec virtutes ei inesse potuerunt in mor- talitate, quin per eas mereretur,. 6° quod factus mortalis non po- tuit consequi sine merito gloriam inpassibilitatis et inmortalitatis et manifestacionis nominis Dei; potuit tamen hoc assequi sine merito passionis, potuit eciam omnia illa habere sine merito, quia potuit assumere naturam gloriosam. 7° quod Christus pati et mori voluit non pro se, sed pro te, ut eius passio et mors tibi esset forma humilitatis et obediencie usque ad mortem. 8° quod Deus decreverat propter peccatum primum non intromitti hominem in paradisum, nisi in uno homine tanta esset humilitas, que omnibus posset sufficere, sicut in primo homine tanta fuit, superbia, que 25 omnibus4 I nocuit. 9° quod dicit Ambrosius, quod tantum fuit I peccatum nostrum, ut salvari non possemus, nisi unigenitus Dei 158 B Filius pro nobis debitoribus moreretur, i. e. quod per aliam ho- stiam non potuit nobis aperiri regni aditus, nisi per mortem Uni- geniti. 10 15 20 30 2. Unde versus: liberacionem a dyabolo, a peccato, a pena sc. inmortalitatis et inpassibilitatiss gloriam S membris meruit moriens eciam sibi quedam; i. e. numero meritorum i. e. racione virtutis in anima In se profecit merito, non vi meritorum. facta est Non bona plus anima post mortem sive beata beacior est non patitur passibilitatem Simpliciter, sed in hoc, quod non tolerat tollerata. Verbum Dei Sumere naturam potuit quasi glorificatam. quia naturaliter, ut Verbum, habuit illud nomen Deus ut- homini- Dat natura Deo nomen, sed gracias Christo 35 2) D: moreretur I. — 3) D: sufficit I male. — 4) Codd.: posset sufficere sicut in primo homine tanta fuit superbia que omnibus errore add. I. — 5) I: passi- bilitatis errore D. — 6) I: post Christo D errore. — 7) I: om. D.

Strana 442
442 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XVIII., 3.—7. quia solum quantum ad manifestacionem nomen Deus Idque datum tropice post mortem dicitur esse. existens Ens homo passibilis sine Amorte) sic nequit esse; Sed sine morte tamen, que mors reserat michi regnum. §3) Queritur, utrum Christus in primo instanti sue con- cepcionis secundum animam potuit mereri. Dicendum, quod sic: ymmo fuit potencia merendi perfecta ultima perfeccione, quantum fuit possibile, cum omni virtutum gracia anima Christi fuit plena. Est autem perfeccio duplex potencie merendi: sc. prima in ha- bitu, secunda vero in actu; prima non requirit motum seu usum liberi arbitrii, secunda vero requirit. A primo ergo instanti con- cepcionis potencia merendi in Christo fuit perfecta in merito ha- bituali, multo perfeccior quam possit esse in anima alicuius par- vuli in utero sanctilficati vel baptizati. Huiusmodis autem perfeccio est solius Dei opus. Sed utrum fuerit perfecta in merito actuali, que perfeccio partim est hominis opus, due sunt opiniones. Quidam enim dicunt, quod non, quia non potuit simul incipere esse et mereri. Et ea, que dicit Magister, exponunt 'a concepcione meruit', exclusive, non inclusive. Similiter: ab instanti concepcionis frue- batur exclusive et non inclusive, quia meritum in voluntatis motu deliberative consistit. Voluntas autem deliberativa actum suum non solum natura sed tempore precedit, cum possit agere et non agere, si velit. Alii autem dicunt, quod hoc in puris hominibus locum habeat, quorum intellectus inperfectus est. Sed Christus in primo instanti concepcionis omnino perfectus fuit, unde actu meruit. Quod enim res aliqua in primo instanti sue creacionis non possit habere accionem suam, triplex potest esse inpedimentum: aut ex eo, quod deest sibi aliqua perfeccio, que requiritur ad agendum, sicut catulo ante IX dies perfeccio visus, quia non habet organum videndi conpletum, aut propter inpediens extrinsecum, sicut ignis generatus in loco clauso non statim tendit actualiter sursum, aut ex natura operacionis, que successiva est, sicut celum in primo instanti sue creacionis, licet moveri cepit, non tamen motum, fuit. Constat autem, quod in Christo non deficiebat aliqua perfeccio ex parte agentis necessaria ad actum meritorium et nichil exterius s5 inpediens motum liberi arbitrii et actus karitatis indivisibilis et non successivus, in quo consistit meritum. Ideo in primo instanti potuit I habere | meritum. Que illarum opinionum sit vera, cognoscemusio, 158 D si bene vivemus et Christo humiliter ad mortem obediemus. 10 I 158 15 20 25 30 5 §4.) Utrum Christus meruit corporis inpassibilitatem? Di- 40 citur, quod sic. Illamit enim in primo instanti concepcionis non habuit et ideo cum viator esset, illam meruit. 8) D: huius I.—9) D: post fuit I. — 10) D: cognoscimus I.— 11) D illa I.

Strana 443
Utrum Christus per passionem aliquid meruerit? 443 §5.) Utrum meruit anime inpassibilitatem ? Dicendum, quod sic: anima enim Christi, quamvisie fuit beata, quantum ad ope- raciones, quibus Deo fruebatur, non tamen erat beata, in quantum natura corporis et forma; et ideo meruit suam inpassibilitatem, in quantum corporis forma. §6.) Utrum Christus meruit divinam fruicionem? Dicitur, quod sic, quia divina fruicio debebatur anime Christi ex hoc, quod erat coniuncta Verbo in unitate persone et non per operacionem aliquam debitam facta est ei; meritum vero in accione consistit. Ultima enim unio presupponit primam. Unde unio in persona pre- supponit unionem per fruicionem, secus autem est de corporis gloria, quia gloria corporis non consistit in unione ad Deum. Unde sine ea potuit esse divinitati coniunctum et fuit dispensative sus- pensum propter redempcionis misterium adinplendum et ideo frui- cionem, in qua consistit gloria anime, semper habuit et ipsam non meruit, sicut meruit gloriam corporis. 7.) Utrum Christus meruit sibi, per passionem? Dicen- dum, quod sic. Sed mereri, cum sit aliquid debitum sibi fieri, accipitur tripliciter: uno modo de non debito facere debitum, sicut quis primo motu caritatis facit sibi debitam vitam eternam, que prius sibi non debebatur; alio modo de debito facere magis debi- tum, sicut fit in illo, in quo caritas ll magis augetur ; 3° modo de debito facere debitum coniunctum ex primis duobus modis, sicut facit ille, cui debetur vita eterna in primo motu caritatis, facit 1594 sibi debitam alio modo ex suo motu, sicut puer baptizatus ex ha- 25 bitu gracie sibi in baptismo infuso, quando habet usum vel habere incipit, facit sibi debitum ex actu. Primo modo Christus meruit in primo instanti concepcionis claritatem corporis, que non erat sibi debita ex condicione nature in se considerate; et sic meruit corporis inpassibilitatem, que sibi ex nature condicione, ut dictum est, non debebatur, nec consequebatur ex necessitate unionis, i. e. fruicionis, sicut gloria anime. 2° modo non meruit, quia gracia in eo non fuit augmentata. 3° modo meruit, quia in omnibus ac- tibus suis post primum arbitrium in ipso, i. e. post primum in- stans sue concepcionis, quia fecit sibi debitum aliquibus actibus, quod prius aliis actibus debebatur. Unde meruit sic per passi- onem1s. 10 15 20 30 35 12) Codd.: enim add. I, — 13) Codd.: etcetera add. D.

Strana 444
444 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XIX., 1.—3. Distinecio XIX. Une igitur queramus, quomodo per mortem ipsius ai dya- bolo, a peccato et a pena redempti sumus... 10 I 159B 15 20 25 1. Ista est distinccio 19a ostendens, quomodo merito Christi sumus redempti a malo. Et primo continet, quod Christus per mortem suam nos liberavit a dyabolo, quia nos liberavit per eam a peccatis, que sunt vincula, quibus dyabolus nos tenebat. 2° continet, quod mors Christi nos iustificat, i. e. a peccatis solvit, quia per eam karitas excitatur in nobis ad diligendum eum, qui tanta fecit pro nobis. 3° quod Christus factus est homo mortalis, ut moriendo dyabolum vinceret, quia si homo non esset, non iuste sed violenter homo ei tolli videretur. 4° quod Christus nos redemit a pena eterna relaxando debitum, a temporali liberavit penitus in futuro. 5° §quod) Christus peccata nostra, i. e. penam pec- catorum nostrorum, dicitur portasse in corpore suo super lignum crucis, quia per ipsius penam, quam in cruce tulit, omnis pena temporalis, que pro peccato homini converso debetur, in baptismo penitus relaxatur. 6° quod Christus vere dicitur redemptor mundi et Dei, i. e. Trinitatis, et hominum mediator. Et ipse solus in scrip- tura dicitur mediator, redemptor vero aliquando dicitur Pater vel Spiritus Sanctus et hoc propter usum potestatis, non propter ex- hibicionem proprie humilitatis. Christus autem propter utrumque : propter usum potestatis, quia Deus, et propter exhibicionem humi- litatis, quia homo. 7° quod Christus dicitur mediator eo, quod est medius inter Deum et homines ipsos reconcilians Deo et hoc, dum delet peccata hominum. 8° quod tota Trinitas nos sibi reconcili- avit virtutis usu, dum peccata delet, sed solus Filius inplecione obe- diencie. 9° quod Christus dicitur mediator secundum humanam naturam et non secundum divinitatem eo, quod non fuit mediator inter Deum et Deum. 10° quod Christus medius non esset, nisi esset Deus et sic, nisi esset Deus et homo, extrema, sc. creatorem et creaturam, in se suppositaliter uniendo. 5 30 35 159C §2.) Pro quibusdam horum, sunt hii versus: Christia i. e. memorata T T mors diligere faciens mee vincula culpe iustificatus i. e. morte Solvit et exinde iustus sum liber ab hoste. i. e. peccator sangwine suo i. e. Christus Nil debens moritur, ut debitor eripiatur ; Christus peccati sc. per mortem temporalem et eternam Deletor il culpe penam sic delet, utramque. Christus In cruce qui moritur pro nobis, ille redemptor 1) D: ad I. — 2) D: om. I. — 3) I: glossas prorsus om. D. — 4) I: debet. D errore.

Strana 445
Utrum per passionem Christi a peccato liberati sumus? 445 Pater et Spiritus Sanctus solum per usum potestatis sc. per potestatem divinam et hu- militatis Est proprie, redemit quia naturam per utramque obedienciam humanam Christus: i. e. est mediator, quia Deus Deum concordare non potesta Sed solus mediat ut homo, pacems que reformat. §3.) Utrum per passionem Christi sumus a peccato liberati? Dicendum, quod sic. Pro quo sciendum, quod passio Christi liberat a peccato et remittit peccatum effective et ministerialiter sicut et sacramenta Deuss auctoritatem principaliter, fides iusticia et gracia formaliter, quia opponuntur peccato, quoad idem sub- iectum, sicut debita et conveniens disposicio disposicioni indebite et inconvenienti illius subiecti. Item: passio Christi liberat a peccato et remittit peccatum obiective causando fidem et caritatem Christi, que formaliter re- pugnat peccato presertim mortali. Et dicunt quidam, quod culpe future per passionem Christi sunt delete et non precedentes. Sed verius dicitur, quod et precedentes sunt delete, ita quod virtus pas- sionis Christi tanta est, ut ante se et post se effective ministerialiter et obiective causavit veram fidem redempcionis in precedentibus Christi passionem, sicut sequentibus, que fides formaliter iustificavit et liberavit sicut pie credentes. Et quidam pie credentes habuerunt fidem redempcionis explicitam, alii autem inplicitams, que eis suffecit actualis obiectiva causata a Christi passione effective mini- sterialiter. Et quia passio, Christi, est accidens et proprie non est activum nisi equivoce, igitur pocius dicitur, quod Christus secundum illam passionem liberavit et redemit a peccato, a pena et a dyabolo. Ita quod gloria ascribatur Christo, qui secundum illud accidens hoc fecit. Dicitur ergo, quod passio Christi delevit nostra peccata, quia Christus delevit per passionem. Et ex hiis breviter colligitur, quod quadrupliciter peccatum de- letur: uno modo formaliter, sicut albedo delet nigredinem; et isto modo gracia delet peccata, cum unum oppositorum expellit reliqum. 2° modo effective et sic solus Deus delet peccata. 3° modo per modum meriti effective et ministerialiter; et sic passio Christi de- levit,o nostra peccata. Per ipsam enim Christus satisfaciendo pro- tota natura humana meruit delecionem peccatorum. 4° modo per modum instrumenti: et sic sacramenta delent peccata, que sunt instrumenta divine misericordie salvantis, transfundunt in nos vim passionis. Ex hiis patet: Cum arguitur: iustificacio a culpa est per infusionem gracie, sed solum Deus est, qui potest graciam in- fundere sicut in 1° libro 3° et 4° ostenditur, ergo solum Deus potest culpam delere et hominem iustificare, quod non sequitur: 10 20 159 D 25 30 35 40 6) Codd.: Trinitas add. D. — 7) D:explicatum I. — 8) D: inplicatum I.— 9) I: passior D male. — 10) D: deluit I. 30

Strana 446
446 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XIX. 4. — XX., 6. I 160 A 15 Nam gracia delet, passio delet, sacramenta delent, contricio delet, sed ministerialiter effective, Deus autem sicut iustificat effective, sic et culpam delet Christus effective et ministerialiter per sangwinem suum. Apoc. 1°: »Lavit nos a peccatis nostris in sangwine suo.« §4.) Utrum passio Christi delevit omnia peccata? Et planum est, quod non, quia peccatum dyaboli est indelibile. Et dicitur eciam communiter, quod passio Christi, quantum ad sufficienciam delevit omnia peccata hominum, sed hoc solum ad istum intel- lectum, quod passio Christi sufficiebat delere omnium hominum peccata lil eo, quod Christus existens verus Deus et verus homo habuit infinitam efficaciam ad merendum et per consequens ad omnia peccata delendum. Sed quia maligni homines ponunt in gratitudinis obstaculum, ideo eorum crimina non delentur. Pro omnibus ergo sangwinem suum per passionem effudit, sed non in omnibus passio effectum accepit, quia non omnes a dyabolo et a peccato et a pena perpetua redemitii- Distinecio XX. I vero queritur, utrum, alio modo posset Deus hominem liberare, quam per mortem Christi... 1.) Ista est distinccio 20a, in qua movetur questio de modo liber acionis. Et primo continet, quod alius modus liberandi homi- nem quam per mortem Christi fuit Deo possibilis, cuius potestati peccata subiacent, sed nostre miserie salvande modus convenien- cior non fuit, quia illo modo dyabolus iusticia superatur, non po- tencia, sc. violenta. 2° quod dyabolus, quantum in se, tenebat hominem iniuste, homo tamen debuit iuste teneri, quem Christus humilitatis iusticia liberavit, quem sola potencia equissime potuit liberare. 3° quod Christus est sacerdos idemque hostia et precium nostre reconciliacionis, qui se in ara crucis non dyabolo, sed Deo Trinitati obtulit pro omnibus, quantum ad precii sufficienciam, sed tantum pro electis quoad efficienciam. 4° quod Christus traditus est a Patre Rom. 8°, a se ipso 1a Petri 2°, a Juda Matth. 269 a Judeis ... Pater tradidit eum bona voluntate, ipse se voluntarie, 1 Iudas prodendo, Iudei instigando; Pater et ipse bene bonum ope- 160 B rati sunt, Judas et Judei bonum male operati sunt. 20 25 30 2. Unde versus: quama per mortem V salvare Deus aliter, nos quit; at iste nec oportunior Convenit modus, in quo spes solidatur et hostem 11) Codd.: sequitur textus si vero add. D. — 1) D: om. I. — 2) D alter I.

Strana 447
Utrum satisfactio per passionem Christi fieri debuerit? 447 non potencia opus victoria exemplum Vincit iusticia, fore quod debet michi forma. sponte voluntate tradicione iniqua Filius atque Pater et Judas tradicionis i. e. in actu Jude et Judeorum malaa Facto conveniunt, intencio disgregat ipsos. 3.) Queritur, utrum natura debuit reparari per satis- faccionem. Dicendum, quod sic, tum ex parte Dei, quia in hoc manifestatur divina iusticia et misericordia, quod culpa per peni- tenciam diluitur tum ex parte hominis, quia magis gloriosum est homini, ut peccatum suum per satisfaccionem expurgetur, quam quod sine satisfaccione dimitteretur, et magis gratum debet esse homini, quod tantus Dominus pro misero servo dignatus est hu- millime tanta pati. §4.) Utrum pura creatura potuit satisfacere pro natura humana? Dicitur, quod non, quia satisfaccio huiusmodi debuit habere quandam infinitatem4, sicut peccatum primi hominis ha- buit infinitatem respectivam ex infinitate divine maiestatis, que per peccatum fuit offensa, quia tanta est culpa, quantus est ille, in quem peccatur. Et ideo satisfaccio infinita debuit esse, que acce- pit infinitatem suam ex paciente et satisfaciente infinito; satisfaccio autem pure creature ex se non poterat esse infinita. 5.) Utrum debuit satisfaccio fieri per passionem Christi? Dicendum, quod sic. Iste enim modus satisfaciendi fuit accepta- bilis simus ad Deum placandum;, quia (sicut dicit Anshelmus) non potest homos aliquid difficilius et asperius pati, quam mortem sponte et non ex debito. Et hinc dicit Salvator Johann. 15°: »Maiorem caritatem nemo habet, nisi ut ponat animam suam pro »amicis suis« ergo Christus moriendo maximam caritatem et forti- tudinem ostendit et per consequens maximam virtutem, cum virtus sit circa difficillima. Item fuit congruentissimus ad morbum peccati curandum, quia homo peccaverat per superbiam, per inobedien- ciam et delectacionem et ideo debuit peccatum illud expiari per humilitatem, obedienciam et austeritatem eo, quod secundum Phi- losophum oppositorum opposite sunt cause ; ergo Christus, vite restaurator et mortis destructor, tulit humilitatem, obedienciam et austeritatem, ut per causas oppositas effectum faceret oppositum sicut decet. §6. Utrum alius modus fuit conveniencior possibilis nostre redempcionis? Magister dicit in littera quod sic : et hoc ex parte Dei, cuius potencia non est limitata: tamen si per potenciam sive satisfaccionem liberantis, homo liberatus fuisset, non habuisset racionem redempcionis sed liberacionis, quia re- dempcio solucionem precii inportat. 10 15 20 I 160C 25 30 40 3) I: glossas prorsus om. I. — 4) D: infinitacionem I errore. — 5) D: pla- cendum I. — 6) I: om. D. — 7) D: libantis I. 30*

Strana 448
448 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XX., 7. — XXI., 5. 7. Utrum Christus passus sit solum pro electis? Vide- tur, quod sic, quia sicut solum oravit pro electis et non pro re- probis, iuxta illud Johann. 17°: »Pro eis rogo«, sc. pro electis »non pro mundo« i e. pro reprobis, sic eciam solum passus est pro electis. — In oppositum videtur esse illud 1a Johan. 2°: »Ipse est propiciacio pro peccatis nostris, non pro nostris autem »tantum, sed eciam pro tocius mundi«. Hic est unus modus dicendi, quod sicut Christus non est I passus pro dyabolis, ita nec pro prescitis, quia salus illorum nec 160D est, nec fuit, nec erit aliquid et Christus non potuit tam gravem mortem pati pro nichilo. Christus ergo non est passus pro illis, ut salvarentur, quamvis passus est pro illis, ut salvi fierent, sicut vult omnes salvos fieri, non tamen omnes salvi fient. Sic in proposito. — Alius modus dicendi est, quod Christus pro omnibus passus est, sed non omnes salvi esse merenturs. 15 Distinecio XXI. 20 23 Ost hec considerandum est, utrum in morte a Verbo sit separata anima et caro... 1. Ista est distinccio 21a, tractans de passionis Christi fine et termino. Primo continet, quod in morte Christi anima fuit separata a carne, quia alias non fuisset vere mortuus; sed nec anima nec caro fut separata a divinitate, quod quidam false puta- verunt. 2° continet, quod sicut Deus dicitur mortuus, quando est homo mortuus, ita dicitur homo mortuus, quando mortua est caro; separacio enim anime a carne mors carnis fuit: propter carnem ergo unitam Verbo, que mortua est, dicitur Deus mortuus. 3° con- tinet, quod sane potest dici: mortuus est Deus et non est mor- tuus ; passus est Dei Filius et non passus, passa est tercia [!] per- sona et non passa; crucifixum est Verbum et non crucifixum. Primum secundum naturam humanam, reliqum secundum divini- tatem. 30 2. Pro primo sunt hii versus: Christum X hominem morti Deitas exponit in hocque i. e. derelinquit in persona nature divine Exterius linquit intus, tamen unio durat. i. e. anima Dicitur ergo mori Christus, quia spiritus eius 35 8) Codd.: etcetera etc. add. D. — 1) D: glossas prorsus om. I.

Strana 449
Utrum Verbum carni et animae duplici unione unitum fuerit? 449 i. e. anima et carne Solvitur a carne, Deitas tamen !ll est in utroque. a qua moritur animai Sic moritur carne, sed non moritur Deus in se, 1614 3. Dubitatur, utrum Verbum fuit unitum carni et anime duplici unione. Et videtur, quod sic. Nam post separacionem anime a corpore Verbum fuit unitum anime, similiter et carni, et non una simplici unione, ergo diversis. Maior patet ex littera per Magistrum, sed minor patet ex hoc, quod si foret penitus una unio, tunc non foret separacio anime a carne. Sed in oppo- situm arguitur sic: Unio Verbi cum anima et corpore est assump- cio vel consequens inmediate assumpcionem. Sed tantum est una assumpcio in assumpcione carnis et anime, ergo est tantum una unio Verbi et anime, Verbi et carnis. Notandum hic, quod uno modo unio dicitur accio uni- entis, alio modo passio unibilis, tercio modo dicitur relacio uni- torum. Dicitur, quod Verbum unica unione activa univit sibi carnem et animam, sicut unica assumpcione assumpsit corpus et animam. Similiter loquendo de unione passiva dicitur, quod solum unica) unione fuerunt Verbo caro et anima unita; sed loquendo de unione, secundum quod est unibilium vel unitorum relacio, sica dicitur, quod sicut, relacio numeratur per extrema, sic et unio. Unde quia humana natura fuit tantum unum unibile in actu et plura in potencia, quia corpus et anima ab invicem separabilia, hinc est, quod illa simul unica unione Verbo uniebantur in actu, sed plu- ribus in potencia, separata vero ab invicem uniebantur unionibus pluribus. Et per hec patet, quid sit dicendum ad questionem, que potest simpliciter concedi ex declaracione. §4. Utrum divinitas in Christi morte fuit separata a carne ? 161 B Et Magister ostendit in littera, quod non, intelligendo per carnem alteram partem Christi hominis, sed non hominem totalem assumptum, quo modo capitur ibi 'Verbum caro factum est‘, i. e. Verbum fecit se esse hominem. Et causas, quare non est Verbum separatum a carne, ponere multas esset longum, quas ponunt Parisiensis et Bonaventura. Et quia sunt satis insipide, ideo requiescant in bona pace. 5. Utrum corpus Christi fuit incineratum? Dicitur, quod non, prout probat Petrus Apostolus Actuum 2° per illud Psalmi: »Non dabis sanctum tuum videre corrupcionem«. — Sed diceret aliquis, quod non fuit incineratum, quia fuit resurrec- cione preventum; sed si non fuisset preventum, fuisset incineratum eo, quod fuit conpositum ex contrariis elementis, sicut aliorum hominum corpora. 10 15 20 25 30 35 40 2) Codd.: utrum add. I. — 3) D: sicut I; sequens sicut om

Strana 450
450 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XXI., 5. — XXII., 3. Hic dicitur, quod illa, condicionalis est vera, ut nunc, sc. ex parvo inpossibili. Nam secundum potenciam ordinatam non potuit corpus illud resurreccione non preveniri, sed sicut oportebat Christum pati et sic intrare in gloriam suam Luce 14°, sic opor- tebat eius corpus die tercia resurreccione preveniri. Quibusdam autem videtur,, quod si illud corpus non fuisset preventum re- surreccione, adhuc simpliciter non fuisset incineratum propter uni- onem Deitatis, que potencior est ad continendum ab incineracione, quam anima corpus vivificans5. — 10 Distinecio XXII. Ic queritur, utrum in illo triduo mortis Christus fuerit Ihomo ... 1. Ista est distinccio 22a.l Primo continet, quod Christus I in triduo mortis vere erat homo propter unionem carnis et anime 161 C ad Verbum, que unio dissoluta non fuit, et tamen vere erat mortuus propter separacionem anime a carne. Alii autem homines dicuntur 15 homines propter unionem anime ad carnem, quomodo eciam ipse fuit homo ante mortem et post resurreccionem. Deus autem di- citur factus homo propter unionem carnis et anime ad Verbum, que unio mansit in triduo. Et notandum, quod hic Magister non tenetur. Nam dicitur a modernis, quod Christus non fuit homo in triduo, cum homo constet ex unione carnis et anime, que tunc non fuit, 2° quia de racione hominis est, quod sit vivens, quod mortuo in quantum huiusmodi non convenit. 2° continet, quod Christus non ubique erat homo nec modo ubicunque est, homo est, quia ubicunque est secundum divinitatem, non tamen ubique est homo, quia non ubique homini est Verbum unitum; sed ubicunque est secundum hominem, ibi est homo. 3° continet, quod Christus tempore mortis ubique erat secundum Deum et secundum homi- nem erat in inferno et in sepulcro: in inferno secundum animam et in sepulcro secundum corpus. 4° continet, quod Christus verus homo non fuisset, si carnem et animam non assumpsisset, sed tamen ex quo assumpsit, neutrum deposuit, sed cum utroque eandem unionem retinuit, quam assumendo contraxit. 5° quod Christus totus eodem tempore erat in inferno, totus in celo, totus ubique, sed non totum, quia totus‘ ad personam refertur, sed totum" ad naturam, sicut 'aliud' ad naturam, 'alius‘ vero ad personam refertur. 6° quod potest dici, quod Filius hominis vel ille homo descendit de celo vel ubique est, et hoc referendo intelligenciam I 161D ad unitatem persone, non ad distinccionem naturarum. 20 25 30 35 4) D: om. I. — 5) Codd.: etcetera sequitur etc. D add.

Strana 451
Utrum Christus in triduo mortis homo fuerit? 451 2. Unde versus: Y Deus in morte, quia carnem non animamve Ponit, homo vere remanet, quia vero recedit Spiritus a carne, perhibetur mortuus esse. Dic, quod in inferno sit Christus homo, quia iuncta Est anime Deitas et idem de corpore dicas. Quamvis non totum, totus tamen ubique Christus. Undique quod sit homo, dic, si persona notetur; sc. divinam, et humanami Sed si naturas distingwis, hoc inficietur. 3. Utrum Christus in triduo mortis fuit homo? Magi- ster dicit, quod sic; sed a modernis in illo Magister non tenetur. Sed pro tollenda controversia notandum est, quod hoc nomen 'homo' in scriptura quadrupliciter, recipitur: primo pro spiritu creato hominis, ut ibi Genes 1°: »Faciamus hominem ad yma- ginem et similitudinem nostram«. Spiritus enim hominis creatus est essencia personarum retinens Trinitatem et eo ipso ipse spi- ritus factus est ad ymaginem Trinitatis et demum ad similitudinem Dei factus, quando virtutibus theologicis est depictus; et sic patet, quod Moyses per hominem intelligit spiritum racionalem creatum et non substanciam humanam corpoream. Deus enim tunc non fuit corporeus, ut homo exterior fieret ad similitudinem eius cor- poream. 2° sumitur homo pro corpore, quod est altera pars qua- litativa hominis conpositi ex anima et carne, iuxta illud Johann. 1°: »Verbum caro factum est«, licet enim per carnem totus homo posset intelligi, ut patet per b. Augustinum in Omelia, ka- tholice tamen et expressius ad denotandum exinanicionem et hu- miliacionem Verbi Dei intelligitur per carnem essencia corporea, que est materia prima prope nichil. Sic enim loquitur scriptura sacra de carne in Symbolo Athanasii: »Sicut anima racio- »nalis et caro unus est homo« etc.a nec refert, cum utraque essencia tam corporea quam spiritualis sit eadem persona. Deus enim fecit duas essencias substancie totas, non parciales secun- dum essenciam: corpoream, sicut patet in puris corporalibus, et spiritualem, sicut patet in puris spiritualibus, nec potest, excogitari tercia; et in utraque illarum constituit hominem in persona; et quia quelibet res est sua tota, non parcialis essencia, ergo quilibet homo est suo tempore essencia corporea, et sic corpus, et est essencia spi- ritualis, et sic spiritus. Et sic secundum spiritum vocat Apostolus hominem interiorem et secundum corpus hominem exteriorem. Et caro et anima resultans ex mixtura armonica corporis sunt due nature inconplete ipsius hominis, ex quibus qualitative conponitur natura integra et conpleta sicut est in alio mixto vel simplici. Et talis natura integra vocatur tercio modo homo et isto 15 20 25 I 162 A 30 35 40 10 1) D: om. I. — 2) D: quater I.— 3) I: om. D. — 4) D: in Iinepte scriptum

Strana 452
452 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XXII., 3. — XXIII., 5. 10 1I 162 B modo acceptant communiter theologi et philosophi hominem, di- centes, quod diffinitive homo est animal racionale mortale et isto modo nec corpus mortuum est homo, nec spiritus est sic homo, hoc est conpositus ex anima et carnes. 4° modo sumitur homo pro persona, que est quelibet naturarum predictarum Et isto modo tenet fides katholica ex testimonio scripture, quod ille homo, qui creavit celum et terram, fuit natus de Virgine, fuit conver- satus cum hominibus, passus, mortuus et sepultus etc.6 Non autem secundum naturam assumptam creavit seculum, nec secundum Deitatem paciebatur, nec secundum animam fuit mortuus et se- pultus, nec secundum corpus aut secundum[ naturam integram humanam descendit ad inferos. Sed quia eadem persona est hec omnia, secundum aliquid fecit unum et secundum aliud reliqum. 15 20 Istis notatis dicitur, quod Christus in triduo mortis fuit homo quarto modo, quia persona, que est indifferenter corpus, spiritus et Verbum. Eciam fuit homo 1° modo, quia spiritus cre- atus, qui descendit ad inferna; fuit eciam homo 2° modo, quia corpus sive caro, cum fuerit substancia corporea sive essencia, que prius; sed non fuit homo, 3° modo, quia non fuit spiritus carni unitus, ex qua unione per animacionem homo conpositus re- sultaret7. Distinecio XXIII. 25 Um vero supra prehabitum sit Christum plenum gracia fuisse, non est supervacuum inquirere, utrum fidem et spem et caritatem habuerit... 30 35 §1. Ista distinccio 23a primo continet, quod fides tripli- citer accipitur, sc. pro eo, quo creditur, et sic est habitus sive virtus, si fuerit formata caritate. 2° accipitur pro eo, quo cre- ditur et non est virtus, et sic est fides informis. 3° accipitur pro- eo, quod creditur, quod est aliud ab illo, quo creditur, ut est obiectum fidei, ut articulus fidei Christiane. 2° continet, quod aliud est credere in Deum, aliud credere Deo, aliud est credere Deum. Credere Deo est credere vera esse, que loquitur, quod et mali faciunt et nos credimus homini, sed non in hominem. Cre- dere Deum est credere, quod ipse sit Deus. Credere in Deum est credendo amare, credendo in eum ire, credendo ei adherere 5) D: cane I errore. — 6) Codd.: sunt add. D. — 7) Codd.: etcetera add. D.

Strana 453
Utrum diffinitio catholica fidei sit bona? 453 et eius membris incorporari. 3° quod fides, quam demones et mali Christiani habent, est, qualitas mentis, sed informis, quia sine caritate est. 4° quod fides, que creditur et qua creditur, est una omnium credencium, non numero una, sed genere. 5° quod fides in corde hominis ab ipso homine videtur intellectualiter. 6° quod fides est substancia rerum sperandarum, argumentum non appa- rencium; per fidem enim probantur illa, que fieri credimus, si quis de eis dubitet. 7° quod fides informis interdum precedit spem et caritatem, fides autem formata caritate non precedit spem neque caritatem. 162 C 2.) Unde versus: Z virtus, qua creduntur non visa, fides est. tribus, modis ut habitus Dicitur esse fides varie, quo creditur et quod; Non Christo vel Christum credendo, sed ins ipsum caritate Est fides virtus formata manens, aliter4 non. Una fides genere, numero non, dicitur esse. quia fides est rerum sperandarum Credis non visa, scis visa, videns tamen in te Esse fidem; si fit intellectu, tamen hoc fit. i. e. caritatem fides secundum actum spem Credere sperare precedit, sicut amare. a caritate et non caritas a fide, Est ab amore fides, quod non convertere debes. 15 20 3. Dubitatur, utrum illa diffinicio fidei sit bona: fides est substancia rerum sperandarum, argumentum non apparen- cium. Videtur, quod non. Primo ex eo, quod nulla fides est sub- stancia. Patet: nam nulla qualitas est substancia. Sed omnis fides, qua creditur, est qualitas, igitur nulla fides, qua creditur, est sub- stancia. Maior patet ex Predicamentis et ex 2° Posteri- orum; et minor est de se nota ex eo, quod predicatur in ea su- perius des suo inferiori. 2° videtur esse non bona ex eo, quod aliqua fides non est rerum sperandarum, sed speratarum, ut patet de fide passionis et resurreccionis Christi et de creacione mundi. 25 30 Sciendum est, ut ait S. Thomas 2° principali que- stione 1a, quod Apostolus diffinit fidem per duo; sc. per conparacionem ad obiectum, quod est res non apparens secundum naturalem cognicionem, et per conparacionem ad finem in hoc, quod dicit substancia rerum sperandarum Quamvis enim idem sit obiectum et finis fidei, non tamen secundum eandem racionem. Est enim Deus obiectum fidei, in quantum est veritas prima supra posse naturale nostri intellectus elevata, et sic dicitur res non 162 D 1) D: esse I. — 2) I: glossas prorsus om. D. — 3) D: om. I. — 4) D: alter I. — 5) D: du I.

Strana 454
454 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XXIII., 4. — XXIV., 3. 10 15 20 I 163 A 25 apparens. Est vero finis eius, prout est quoddam bonum sui alti- tudine humanam facultatem excedens, sed sua liberalitate se ipsum communicabilem prebens. Et cum fides non sit substancia vel fundamentum Dei, oportet dici, quod sit fundamentum rerum a Deo causatarum, ut est visio clara Dei et delectacio in Deo, in quibus consistit beatitudo hominis consummata. Unde exponitur diffinicio fidei sic: fides est substancia, i. e. fundamentum, rerum sperandarum, que sunt clara cognicio Dei et delectacio in Deo, et est argumentum, i. e. correccio et illuminacio anime, non appa- rencium, i. e. respectu illorum, que modo humano sensui et in- tellectui perfecte nons apparent; et sic est fides fundamentum, origo et inicium future beatitudinis sperande, que modo creden tibus non apparet. Est ergo fides fundamentum tocius spiritualis edificii, sicut substancia est fundamentum accidencium, que ipsam presupponunt; et sicut inpossibile est accidencia naturaliter stare sine subiecto, sic inpossibile est sine fide placere Deo, ut dicit Apostolus Ad Hebreos 11°, qui fidem, diffinit per causam finalem, sc. beatitudinem, que est res speranda nunc ad sensum et ad intellectum viatoris non apparens. Et quia beatitudo for- malis consistit in summe vero et summe bono, ideo fides elevat intellectum ad cognoscendum summe verum et ii affectum ad di- ligendum summe bonum. Et cum fides sit de non apparentibus, ut dictum est, et difficile sit occulta credere, igitur necessaria sunt duo ad hoc, ut aliquid firmiter credatur: primum est veritas, que est illuminacio mentis, animam elevans, secundum est recti- ficacio auctoritatis animam firmans : quorum primum est per fidem, secundum per scripturam autenticam, per Spiritum Sanctum edi- tam; auctoritas autem prebet fulcimentum fidei, fides assentit auctoritati et utrumque per Christum est, propter que verum et splendor dicitur, quia per fidem mentem illuminat et veritatem per doctrinam ostendit. 30 35 40 Ex hiis patet aliqualiter declaracio diffinicionis fidei. Ad 1m argumentum negatur maior et dicitur, quod in Predicamentis et in Posteriorum Philosophus accipit substanciam pro- re per se existente, sed Apostolus accipit substanciam pro- fundamento, quod in se est accidens. Ad secundum conceditur, quod aliqua fides est rerum speratarum, sed non exinde sequitur, quod non sit sperandarum; qui enim credit mundi creacionem, Christi incarnacionem et passionem, ille fidit sive credit propter, res sperandas, se propter, claram Dei visionem et propter infi- nitam delectacionem. §4. Ultrum fides informis sit donum infusum? Dicen- dum, quod sic: fides enim informis facit intellectum facilem ad credendum credenda et discernit ad recusandum non credenda. 6) D: om. I. — 7) Codd.: in I ineple scriptum.

Strana 455
Utrum fides informis sit donum et in daemonibus? 455 5.) Utrum fides informis sit in demonibus? Dicendum, quod fides informis, que est habitus infusus, non est in de- monibus, sed fides informis, que est habitus acquisitus, est in demonibus. Habent enim noticiam aliquam de articulis per multa miracula et per experienciam et eciam naturalem cognicionem habent aliquam noticiam de articulis pertinentibus ad divinitatem. §6.) Utrum fides] informis evacuetur adveniente caritate? Dicendum, quod non, sed solum tollitur informitas per cari- 163 B tatem et fides remanet formata caritate. Et scito, quod omnes vir- tutes theologice simul temporaliter infunduntur, sed tamen actus i0 fidei precedit naturaliter actum spei et caritatiss. Distinecio XXIV. Ie queritur, si fides tantum sit de non visis... H §1. Ista, est, distinccio 24a tractans de fide conpa- rative. Primo continet, quod fides est proprie non apparencium. Unde non est proprie fides, qua dicimus nos credere, que, vide- mus, 2° quod Petrus passionis Christi fidem habuit non in eo, quia hoc videbat, sed in eo, quod credebat Deum esse, qui pa- ciebatur. 3° quod fides non est de hiis, que penitus ignorantur, quia fides est ex auditu, non tamen exteriori, sed interiori, nec de hiis, que subiciuntur exteriori visui, est tamen de hiis, que visu interiori, i. e. intellectu, capiuntur. 15 20 2 Super hiis sunt hii versus: sicut patet in Thomap quis aliud vidit et aliud credidit A quandoque fide non visas credere vise Res faciunt oculis, homines se credere dicunt. hominem hominem et sic Deum Hunc Petrus esse Deum credit, quem scit fore passum. visa exteriori sensu i e. visa in intellectu Non proprie credis extra conspecta, sed intus sc. prius i. e. nichil credis Quiddams non credis, si- non intelligiss idque i. e. muta, in alio nunc et in alio; modo in futuro, modo in preteritos Convertens varia cum tempore cognicionem. 25 243 §3.) Queritur, utrum obiectum fidei sit solum veritas in- 30 creata. Videtur, quod non. Nam obiectum fidei est mundum esse 8) Codd.: etc. add. D. — 1) D: 1st I, ab ( Ista. — 2) D: om. I. — 3) I: glossas prorsus om. D. — 4) Ex coni.; theologia I. — 5) Ex ci.; quod I. — 6) D: quidam I. — 7) D: sed I. — 8) D: telligis I errore. — 9) In I post in alio nunc et in allo tandem.

Strana 456
456 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XXIV., 4. — XXV., 1. 10 15 20 25 I 163 D 30 35 40 creatum et Filium Dei esse hominem factum, sed illa sunt alia quam veritas increata, g quesuo falsa. — In contrarium] est Dionisius 7° ca° de divinis nominibus dicens, quod fides est circa simplicem et semper existentem veritatem, hec autem est veritas increata. Sciendum secundum Thomam, quod in obiecto fidei est aliquid formale et aliquid materiale. Formale est veritas prima increata, quia quidquid fides credit, credit per veritatem primam, cui tamquam medio innititur eo, quod nulli assentit, nisi quia est a Deo revelatum. Et sic virtus divina est tamquam medium ad conclusionem demonstratam. Materiale autem fidei estio, quod habet aliquem ordinem ad Deum, ad quod cognoscendum homo per aliquos divinitatis effectus adiuvatur, ut inde divinam truici- onem consequatur. Et ideo istud obiectum non cadit sub fide, nisi in ordine ad Deum. Et patet, quod obiectum formale fidei est solum Veritas in- creata, quamvis materiale obiectum sit veritas creata, secundum quod habet ordinem quoad Deum, ut est mundum esse creatum a Deo, Deum esse hominem factum et sic de aliis multis, que singula in obiectum fidei formale ordinantur, sicut omnia in me- dicina considerata ad sanitatem principaliter ordinantur. Et patet, quod raciones in contrarium facte stant simul sine repugnancia. §4. Utrum fides sit solum de conplexis et enuncciabilibus? Notandum, quod conplexum‘ dicitur oracio, ut Christum pati, enuncciabile‘ vero dicitur proposicio, ut Christus est passus, 'in- conplexum‘ ut res, ut Deus, Trinitas, incarnacio, passio, resur- reccio et similia. Modo sunt due sentencie circa istam materiam, una dicens, quod fides est de conplexis, alia, quod est de incon- plexis. Sed potest dici, quod sicut obiectum formale fidei, ut dictum est in precedenti questione, est Veritas prima in- creata, sed obiectum materiale est veritas creata, secundum quod habet relacionem quoad Deum, sic fides est formaliter solum de inconplexo, ut est inconplexe, sed ut est ab homine conplexe perceptibile, cum obiectum fidei, que est qualitas mentis, est ve- ritas ad credendum divinitus et supernaturaliter revelata, de quanto tali veritati, secundum quod proporcionabiliter conceptibilis est, sed non ex sui evidencia, sed primo ex mocione et inclinacione ac diccione Dei, assentitur et adheretur sine formidine,, de oppo- sito. Proposicio autem vocalis scripta vel mentalis est nisi signum, quo representatur credenda veritas ipsi fidei, ut credatur. 5) Utrum fidei potest subesse falsum? Dicitur, quod non et presertim fidei infuse, quam Deus infundit ad assencien- dum firmiter vero et dissenciendum, falso. §6.) Utrum idem potest esse simul ab eodem scitum et 45 creditum? Quidam dicunt, quod nullus articulus fidei probari I 10) D: om I. — 11) D: fortitudine I. — 12) D: dissenciendo I errore.

Strana 457
Utrum fidei possit falsum subesse? 457 potest racione necessaria. Alii dicunt, quod potest; ymmo Ari- stoteles 8° Phisicorum et 12° Methaphisice probat ex necessariis, quod necesse est esse solum unum Deum; et cum esse solum unum Deum et in illum credere sit articulus, videtur, quod idem ab eodem simul potest esse scitum et creditum. Utraque opinio magnorum est. Distinecio XXV. Redictis adiciendum est de sufficiencia fidei ad, salutem.... §1. Ista est, distinccio 25a, determinans de conpara- cione fidei ad credentes. 1° continet, quod fides videtur profecisse secundum processum temporis, sicut profecit cognicio, unde fides dicitur magna cognicione et articulorum quantitate, sc. materiali, vel constancia et devocione.ll 2° quod mensura fidei, sine qua I nunquam potuit esse salus alicui, est credere, quia est sc. Deus 164 A et quod remunerator est sperancium in se, et habere explicite vel 15 inplicite fidem de mediatore; eadem enim fides salvat nos et an- tiquos, et quod nos credimus factum, ipsi credebant futurum. 3° quod cum sine fide, mediatoris antiquis salus non fuit, sicut neque modernis, queritur, an oportuerit illos credere omnia de mediatore, que nos credimus. Quidam dicunt, quod sufficiebat illis tantum quatuor credere, sc. nativitatem, mortem, resurreccionem, adven- tum iudicii; aliis, videtur habita fide Trinitatis illud de misterion incarnacionis fidei suffecisse, ut crederetur Dei Filius nasciturus de homine et iudicaturus. 4° quod Cornelius fidem incarnacionis habebats, sed an facta vel futura esset, nesciebat. 5° quod fides, spes et caritas et operacio secundum aliquid equalia sunt in pre- senti, quia quantum credimus, tantum speramus, et quantum cre- dimus et speramus, tantum amamus, et tantum operamur, quan- tum credimus, speramus et amamus. 6° quod caritas est maior fide et spe, quia cum ad Deum pervenitur, fides et spes transe- unt, sed caritas manet. 7° quod cum Apostolus dicit: »Finis pre- »cepti est caritas«, de corde puro et consciencia bona et fide non ficta secundum Augustinum exponitur: de corde, i. e. intel- lectu, consciencia et spe. Et ita fides et spes videntur precedere caritatem, quam non precedunt tempore. Sed ideo dicitur, quod fides et spes possunt esse in aliquo sine caritate, caritas autem non sine illis, sc. in presenti, quamvis pia fides vel spes non possunt esse sine caritate. 10 20 25 30 35 I 164 B 1) I: om. D. — 2) D: om. I. — 3) D: fine I. — 1) D: alii I. — 5) D: mini- sterio 1 male. — 6) D: habeat I.

Strana 458
458 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XXV., 2.—6. 2. Versus: suppls: Christiani Judei B precedentes adventum sive sequentes ut Moyses, Petrus ut simplices In Christum credunt vel distincte vel aperte. et propter hoc accepte sunt elemosine tue In Christum credis, Corneli, sed quia nescis, Utrum sit natus, docet hoc in flamine Petrus. equalia i. e. operacio i. e. caritas Actu sunt paria labor ac amor atque fides, spes ; i. e. caritas que nunquam excidit et quia alias virtutes per- Sed quia durat amor, perhibetur ob hoc fore maior. ficit7 sc. nasci, mori, resurgere, ad iudicium venire Biss duo de Christo sufficit credere quondams 3. Quia ista distinccio est de fide, ideo videtur utile ali- to quid de symbolis, et articulis fidei dicere. Unde sciendum, quod symbolum, -li‘ idem est, quod colleccio sermonum, ut in consilio, et dicitur a syn', quod est 'con', et 'bolus, quod est morsellus, quia quilibet ponit ibi morsellum suum, i. e. particulam. Unde symbolum similitudinem et colleccionem inportat. A quatuor autem colleccionibus nomen symboli inponitur. Primo a colleccione multorum hominum in unam fidem ; 2° a colleccione predicancium fidem, quia omnes apostoli collecti hanc regulam fidei ediderunt ita, quod unusquisque aliud apposuit; 3° quodi ex diversis literis sacre scripture colliguntur ea, que credenda sunt, ut in prompto habeantur; 4° quia omnia beneficia nobis divinitus collata ibi colliguntur. Unde Dyonisius 4° ca° Ecclesiastice Ierar- chie dicit, quod religionis symbolum congruencius potest appel- lari ierarchica eukaristia, quasi bona gracia. Sunt autem tria symbola, sc. symbolum Aposto- I lorum, quod dicitur ll in prima, symbolum Nicenumii, 164 C quod dicitur in missa, symbolum Athanasii, quod dicitur diebus dominicis et magnis festivitatibus in prima alta voce. Et si queras, quare symbolum Apostolorum dicitur submisse in prima et in conpletorio, alia vero duo dicuntur alte, unum post ewangelium, alterum vero in prima, respondetur, quod Symbolum Apostolorum fuit editum, quando fides nondumie erat propalata et ideo submisse dicitur. Et quia fuit editum ad propalandam doc- trinam fidei, ideo cotidie dicitur in prima et in conpletorio, quasi in principio diei et noctis in signum, quod omnis nostra operacio a fide debet accipere inicium et quia per ipsum contra adversa et in prosperis protegimur. — Alia autem duo symbola edita fuerunt tempore fidei iam propalate et ideo publice cantantur; et quia non ad proponendum fidem principaliter, sed ad defendendum 15 20 30 35 7) D: reficit I. — 8) Hic versus, septimus in I, in D tertius legitur. — 9) I: symbolo D. — 10) I: quia D. — 11) D: niceum I. — 12) D: non I.

Strana 459
Quid sit symbolum, quid sit articulus fidei. 459 vel elucidandum edita fuerunt, ideo non in singulis diebus, sed in illis, in quibus homines maxime ad ecclesiam conveniunt et in quibus fit aliqua sollempnisacio de illis, que ad articulos fidei pertinent. Et quia Symbolum Nicenumu editum est ad mani- festacionem fidei, dicitur statim post ewangelium, quasi exposicio eius. Symbolum veroia Athanasii, quod contra hereticos editum est, in prima dicitur, quasi iam pulsis hereticorum tenebris. Hec de Symbolis breviter sint iam dicta. §4. Tunc de articulis dicendum est breviter. Est autem articulus fidei secundum Richardum de S. Victore indivisi- bilis veritas de Deo, artans nos ad credendum. Et est articulus nomen grecum, ut dicunt quidam, et inportat indivisionem, unde membra, que non dividuntur in alia membra, dicuntur articuli. Et ideo Richardus in diffinicione predicta secutus est proprietatem nominis dicens, quod est indivisibilis veritas, l ut est Deum esse trinum, Christum esse verum Deum et sic de aliis. Et dicit: »artans »nos« non artacione coaccionis ad credendum Deo, sed necessitate et artacione finis, quia sine fide articulorum non potest esse14 salus. 10 I 164 D Articuli autem fidei distingwuntur dupliciter: uno modo, quantum ad ipsa credibilia — et sic sunt 14 — alio modo, quantum ad ipsos, qui articulos distinxerunt, et sic sunt 12, secundum numerum 12 apostolorum, quorum sufficienciam nunc obmitto. 20 §5. Dubitatur, utrum fides profecerit secundum temporum successionem. Dicendum, quod non, quantum ad articulorum addicionem; articuli enim semper idem fuerunt. Profecit tamen fides, quantum ad articulorum explicacionem et cognicionem; quanto enim magis antiqui appropinquabant ad Christi adventum, tanto magis explicite credebant et apercius cognoscebant. 25 6.) Utrum semper oportuit habere fidem explicitam de redemptore? Sciendum, quod ad fidem redemptoris tripliciter se habet genus humanum secundum diversa tempora. In primo enim statu ante peccatum non oportebat ab aliquo fidem explicitam habere de redemptore, quia nondum servitus erat inducta, sed sufficiebat habere fidem inplicitam in cognicione Dei, sc. ut homo crederet, quod Deus provideret ei in eis, que erant ad fidem ne- cessaria. In 2° autem statu post lapsum ante adventum Christi quidam habebant fidem explicitam de redemptore, quibus revelacio facta erat, qui maiores dicebantur, quidam vero, qui minores dice- bantur, habebant fidem inplicitam in fide maiorum, unde sacra- mentum redempcionis sub signis sacrificiorum proponebatur. In statu autem post adventum Christi, quia iam misterium redemp- cionis inpletum est, corporaliter et visibiliter predicatum, omnes HI tenentur ad explicite credendum lil sic, ut quilibet confiteatur, 165 4 30 35 40 13) D: in I inepte scriptum. — 14) D: est I errore.

Strana 460
460 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XXVI., 1.—3. quoniam Christus est Filius Dei, verus Deus et verus homo, re- demptor generis humani; credens, quidquid vult de se credi, iuxta illud b. Augustini in Omelia super illo ewangelio: 'Stetit Jesus in medio discipulorum', ubi dicit: »Nemo credat de »Christo, nisi quod de se credi,5 voluit Christus, ante quem16 »nobis expedit, ut credamus, quod credi de se voluit, qui nos »redemit, qui salutem nostram quesivit, qui pro nobis sangwinem »suum fudit.« Hec Augustinus. Distinecio XXVI. 10 St autem spes virtus, qua spiritualia et eterna bona, spe- ranturi ... 15 20 §1. Ista distinccio 26a), tractans de spe, primo continet, quod spes est certa expectacio future beatitudinis, veniens ex Dei gracia et ex meritis precedentibus. 2° quod sicut fides ita et spes est de invisibilibus. 3° quod sicut vocabulo fides a spe distingwitur, ita et racionabili differencia, quia fides est bonarum rerum et ma- larum, spes autem solum bonarum. Item: fides est preteritorum, presencium et futurorum, sed spes solum futurorum. Item: fides est suarum rerum, sc. quia fide credit se homo cepisse esse, et est eciam alienarum rerum, sed spes est alienarum. 4° quod Christus, in quo fuerunt bona patrie, credidit et speravit resur- reccionem tercio die futuram, non tamen fidem virtutem vel spem habuit, quia non enigmatice et speculative, sed clarissime illam cognovit, non, sic autem antiqui patres. 25 2. Unde, versuss: C virtus est spes, qua spiritualia speras. ipsi in aliquo supple: est fides Spes fidei partim similis, tamen amplior illa. tu lector Crede fidem cum spe virtutes non habuisse existens in patria Christum: nam scivit ens certus, uti modo sancti. Patribus in limbo spes erat atque fides. 30 165 B 3. Dubitatur, I utrum diffinicio spei sit bona, que dicitur: spes est certa expectacio future beatitudiuis, veniens ex Dei gracia et ex meritis precedentibus. Videtur, quod non, quia aliqua spes 15) D: post voluit I. — 16) D: quam I. — 1) I: om. D. — 2) D: ut I. — 3) I: om. D.

Strana 461
Utrum catholica diffinitio spei sit bona? 461 est, que non est certa expectacio future beatitudinis. Patet, quia spes prescitorum, ergo diffinicio mala. Consequencia tenet ex eo, quod omnis bona diffinicio debet conpetere cuilibet contento sub diffinito, et assumptum patet, quia presciti non sunt certi de futura beatitudine. Similiter spes4, qua unus sperat se consequi prebendam, illa non est certa expectacio future beatitudinis, sed future prebende. Notandum, quod diffinicio spei sic est intelligenda, quod spes proprie dicta dicitur 'certa‘ propter hesitacionem, que absque certitudine fluctuat in quidquam; dicitur 'expectacio' propter con- prehensionem, que erit in patria, ubi omnia clare et presencialiter habebuntur; dicitur eciam future beatitudinis“ ad differenciam timoris servilis, qui est expectacio future miserie; dicitur proveniens ex Dei gracia', i. e. ex benignitate considerata, ad differenciam desperacionis, que tantum severitatem Dei considerat; dicitur ex meritis', sc. propriis,, ad differenciam presumpcionis, que tantum benignitatem Dei considerat. — Et scito, quod certitudo ex tribus oritur: sc. ex divina largitate, ex habundancia meritorum et pre- gustacione eternorum. Unde ille certus est de beatitudine, qui divinam largitatem considerans habundat meritis et pregustat sua- viters de nocione eterna, quibus saciabitur in futuro. 10 15 20 Patet ergo ex hiis, quod diffinicio spei est bona. — Tunc ad argumentum dicitur, quod prescitorum proprie non est spes, similiter nec aliarum rerum, nisi equivoce : sicut dicitur quis credere suis oculis non fide proprie dicta, sic, eciam, dicitur aliquis pre- scitus sperare, non tamen proprie, quia non habets sufficiencia merita. I Spes eciam eorum, qui sunt in purgatorio, et qui fuerunt in limbo, est cum certitudine sciencie, unde declinat aliquo modo a spe proprie dicta. Spes vero, que fuit in b. Stephano, quando vidit celos apertos, et que fuit in Paulo, quando dixit: »Scio, cui »credidi et certus sum«, et que fuit in Adam ante peccatum, fuit ex certitudine visionis, tamen debilioris, quam in celo. Unde spes sic sumpta adhuc est minus proprie dicta. Ex hiis patet, quod in patria non est spes in suo esse formali, quia beatitudo, est omnium bonorum simul tota possessio. Unde ibi,o nichil est futurum, quod speretur. Et licet sanctis sit futura corporum resurreccio secundum rem, tamen est presens secundum cognicionem, ut dicit Thomas De veritate theologie libro 5° ca° 21°. 25 I 165 C 30 35 Item scito, quod duplex est spes, sc. suffragii et premii. Primai ponenda est in sanctis, 2a vero in solo Deo. Et hec triplex, sc. venie, ut ibi §Psalmus: »In te, Domine, speravi; non con- »fundar in eternum.« 2a gracie: Psalmus: »Sperantes autem in 40 4) D: in I inepte scriptum. — 5) D: proprii I. — 6) I: suaui D. — 7) D: sicut I. — 8) D: om. I. — 9) D: betitudo I. — 10) D: illi I. — 11) D: primo I. — 12) Codd.: et add. D. 31

Strana 462
462 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XXVI., 4. — XXVII., 3. »Domino misericordia circumdabit«. 3a glorie, Proverbiorum 26°: »Qui sperat in Domino, salvabitur.« 5 §4.) Utrum spes sit virtus? Dicitur, quod sic: est enim habitus inclinans animam ad tendendum in Deum, in quantum est summum arduum. Unde Richardus 4° principali quest. 1a dicit,3, quod bonum sub racione, qua arduum, est obiectum spei, quia sicut delectabile et utile sunt quedam differencie boni, ita et arduum est una differencia boni. Et ideo sicut de racione delecta- bilis et utilis est racio boni, ita eciam de racione ardui. I 165 D 15 §5.) Utrum spes possit esse informis? Dicunt quidam, quod sic, sicut et fides potest esse informis. Nam actus spei pre- cedit naturaliter actum caritatis et ideo dicunt, quod spes potest esse sine caritate eo, quod aliquis existens in peccato mortali sperat se salvari, quia proponit se corrigere quandoque et sic proponit mereri et habet in proposito merita, ex quibus spes pro- cedit. Sed notum est ex diffinicione supradicta, quod sine meritis non 4 est spes, ex quo spes &est certa expectacio15 ex16 gracia et meritis proveniens. Concordentur ergo dicta et dicatur, quod spes informis est equivoce spes, sicut et fides sine operibus est mortua et per consequens equivoce fides dicta. 10 20 25 30 Et notandum, quod spes aliquando17 dicitur obiectum spei, ut ibi Ad Titum 3°: »Expectantes beatam spem«, i e. beati- tudinem speratam. 2° dicitur spes actus spei, ut ibi: »Spes est »expectacio future beatitudinis.« 3° dicitur certitudo quedam et sic accipitur Ad Roman. 5°: »Tribulacio pacienciam operatur, »paciencia spem«, i. e. certitudinem de retribucione. 4° dicitur habitus inclinans et determinans voluntatem ad expectandum ultimum finem. Primo modo spes est passio appetitus sensitivi et enume- ratur inter quatuor passiones principales, que sunt spes, timor, gaudium et tristicia, et sic non est virtus. 2° modo est obiectum virtutis. 3° modo est actus virtutis. 4° modo est circumstancia actus virtutis. 5° modo est proprie virtus. — Et hec dicta de spe sufficiant. 13) D: om. I. — 14) I: quod D. — 15) D: expectacione I. — 16) D: et I. — 17) D: post dicitur I.

Strana 463
Utrum spes sit virtus? 463 Distinecio XXVII. Um autem Christus fidem et spem non habuerit,... 1. Ista est distinccio 27a, tractans de caritate, que primo continet, quod licet Christus fidem et spem non habuerit, tamen habuit caritatem secundum quod homo, qua maior esse non valet. 2° quod caritas est dileccio, qua diligitur Deus propter se et proximus propter Deum. 3° quod eadem est dileccio, qua diligitur Deus et qua diligitur proximus, que Spiritus Sanctus, est, et tamen dicitur gemina, propter duo dilecta, sc. propter Deum et proximum, propter que duo eciam sunt duo mandata. 4° quod diligere homo debet proximum solum in bono, quia alias eum non diligeret, nec propter Deum, ll et quod proximus hominis est omnis homo. 5° quod modus diligendi Deum insinuatur, cum dicitur 'ex toto corde', i. e. intellectu, sine errore, 'ex tota anima', i. e. voluntate, sine mali affeccione, 'ex tota mente', i. e. memoria, ut omnes cogitaciones et omnem vitam et omnem intellectum in illum conferas, a quo habes ea, que confers illi. 6° quod illud preceptum non penitus inpletur ab homine in hac vita mortali. 7° quod licet sint duo precepta caritatis, sepe tamen unum ponitur pro utroque, non in merito, quia nec Deus sine proximo nec proximus sine Deo diligi potest. 10 166 A 15 20 2. Unde versus: quia posuit animam suam pro amicis ets inimicis, unde dileccionem habuit, in quantum homo, qua maior esse non D tradens, quod Christus amet, distingwit amorem. potest, sc. in creatura i. e. proximus duplicat, quia una caritas Preceptum duplicat Deus et frater, nec amorem. i. e. sicuti bis datus; est Spiritus Sanctus, semel in terra Unus amor, sed amata duo, sicut duo dona. 2° de celo quod fiat ex tota anima Quando iubetur amor, modus insinuatur amoris sc. hoc: dilige Deum ex toto corde Mandatumque docet, hominem quo currere debet. 25 §3. Utrum dileccio, qua Deum diligimus, habeat modum? Dicendum primo, quod habet modum, in quo consistit, vel ad quem pertingit, cum sit finita, sed non habet modum, ultra quems homini progredi non liceat magis diligendo. Quantumcunque enim Deus diligitur ab homine, semper est magis diligendus. Unde sup- ponendo, quod diligere est bene bonum velle, tunc sicut nemo potest nimis bene velle Deo, sic nemo potest nimis Deum diligere et per consequens cum diligit Deum, non habet modum diligendi 30 35 1) I: om. D. — 2) D: in I inepte scriptum. — 3) Codd: pro add. I. — 4) D: om. I. — 5) D: donatus I. — 6) D: quod I. 31*

Strana 464
464 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XXVII., 3. — XXVIII., 3. I Deum, supra quem non 1 liceret ei amplius diligere, cum bene 166 B volendo sibi non posset sic sibi nimis bene velle. Si autem nimis Deum diligere, est bene bonum Deo velle sine fine, tunc quilibet et quantumcunque remisse diligat Deum meritorie, tunc recte ille diligit Deum sine modo nec sic potest aliquid recte diligi sine modo nisi solus Deus. Unde quia creaturam racionalem ymmo totam universitatem creaturarum servire placenter Deo et laudare et glorificare Deum, quantumcunques eciam potest, et Deum esse creatorem creantem et redimentem genus humanum et salvantem universitatem electorum minus est in forma sua, quam quod in se est Deus Trinitas et Deum esse: ergo totum eciam bene velle Deo, eciam quantum possum, minus est, quam me bene velle Deo, quantum possum, quod ipse est Deus. Primo ergo et precipue debemus velle bene Deo nostro toti Trinitati esse Deum et post esse creantem universitatem, redi- mentem ac salvantem totum genus electorum, iustissime et pul- cherrime puniendo totum cumulum prescitorum; deinde debemus bene velle Deo, quod serviat et placeat sibi universitas omnium in laudem et gloriam suam. Bene ergo velle Deo, quod ipse sit Deus, est bene velle bonum et cum ipse Deus sit primum et summum bonum, ergo racionalis creatura primo debet diligere Deum, quia primum et summum bonum, deinde debet diligere Deum, quia toti universitati est bonus, et post debet diligere Deum, quod ipse, creature racionali sic diligenti est bonus; sic enim Deus diligitur supra omne aliud diligibile, que dileccio debet omnem aliam dileccionem, ut sit debita, mensurare. Quod si sit ordo eversus, sc. quod creatura racionalis il primo diligat Deum, quia ipsi creature diligenti est bonus, et deinde, quia ipse Deus in se est bonus, quis dubitat, quin illa dileccio est cassa atque vana? Ex isto patet, quod quicunque aliquam creaturam in amore Deo preponit, ille non vere eum diligit et per consequens est sine caritate, non existens dignitate dignus Domini Jesu Christi, ipso dicente: »Qui amat patrem aut matrem etc., non est me dignus.« Patet 2°, quod quicunque est in peccato mortali, ille non bene Deum diligit; patet, quia non bene bonum vult Deo. Si enim bene vellet, tunc ordinate et recte Deum, qui est summum bonum, summe diligeret et per consequens nullam creaturam Deo pre- poneret et sic nec in peccato mortali existeret. Oportet ergo, quod qui vere Deum diligit, quod ab omni crimine mundus sit et qui istam racionem dileccionis non capit, sc. quod Deum super omnia diligat, iustus non erit. 10 15 20 25 I 166 C 30 35 40 7) Codd.: Deum add. I. — 8) D: quantumque I. — 9) I: ipsi D.

Strana 465
Utrum nostra dilectio Dei habeat modum? 465 Distinecio XXVIII. Ie queri potest, utrum illo mandato dileccionis, proximi, Itotum proximum, i. e. animam et corpus, nosque ipsos totos diligere precipiamur... 1. Ista distinccio 28a, ponens diligendorum certam nu- meracionem, primo continet, quod omne, genus diligendorum illis duobus mandatis continetur, sc. Deus, anima, proximus et corpus. 2° quod nomine4 proximi intelligitur omnis homo et sancti angeli et Christus secundum hominem, quem ut hominem debemus plus quam nos diligere, sed minus quam Deum, quia ut homo minor est Deo. 3° quod proximus dicitur diversis modis, sc. condicione prime nativitatis, et sic omnes sunt proximi, quia omnes ab uno geniti; 2° spe conversionis, ut peccatores, 3° 1 propinquitate cog- nacionis, ut consangwinei, 4° racione beneficii exhibicionis, ut angeli, Samaritanus ... 10 I 166 D 15 §2. Undes versus: i. e. in anima et corpores i. e. in anima et corpore E frater totus tibi tu quoque totus amandus quia non est necesse-, cum nemo umquam carnem suam odio habuit Es, sed non de te fit mandatum speciale, Angelus obsequio tibi proximus est et; amandus. i. e.s beneficium sc. conversionis i. e. proximum Obsequium, cognacio spesque dat esse propinqum. 20 3.) Queritur, utrum creature irracionales sunt diligende ex caritate. Dicendum est, quod non. Nam caritas est ami- cicia quedam, amicorum autem est mutuo se reamare ex caritate. Item: amicorum est in eadem vita specifica communicare, sicut angeli communicant cum angelis, homines cum hominibus; irracio- nalia autem non sic communicant nobiscum in vita; diliguntur, tamen a nobis amore concupiscencie, qui includitur in caritate, quo amore diligimus sanitatem amici et possessiones et huiusmodi. Illud autem amore concupiscencie diligitur, quodio non propter se diligiturios sed propter utilitatem inde provenientem. Et illo amore diligunturii irracionabilia. Est autem differencia diligere rem ex caritate et diligere rem existendo1, in caritate. Nam quilibet homo debet diligere quamlibet bonam rem existendo in caritate, quamvis non ex caritate. Unde sicut quilibet homo tenetur semper esse in caritate et sic, quidquid fecerit, debet facere in caritate, iuxta Apostolum dicentem: 25 30 35 1) Codd.: etc. add. D. — 2) D: pro Christi I. — 3) Ex coni.: omnes Codd. — 4) Codd.: corde D. — 5) D: om. I. — 6) I: corde D errore. — 7) I: ne- cessitate D errore. — 8) I: om. D. — 9) D: diligenter I. — 10) D: verba quod diligitur om. I. — 11) D: diligunt I. — 17) D: existente I.

Strana 466
466 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XXVIII., 4. — XXIX., 5. »Omnia vestra in caritate fiant«, sic quilibet homo tenetur omnem rem bonam diligere existendo in caritate. §4.) Utrum angeli ex caritate sunt diligendi? Dicendum, I 167 A quod sic, quia communicant nobiscum ll in vita gracie suntque s capaces beatitudinis sicut et nos. §5. Utrum mali homines ex caritate sunt diligendi? Di- cendum, quod sic, quantum ad naturam, secundum quam sunt fabrica summi artificis ad ymaginem Dei facta et eterne beatitudinis capax. Quantum ad maliciam, que non est Dei fabrica, non sunt diligendi — et hoc est, quod dicit Augustinus: »Sic diligendi sunt »homines, ut non diligantur eorum errores.« Unde dicit Augu- stinus: »Cum dico homo malus', duo dico: homo‘ et 'malus‘ ; »hoc, quod; dico homo', diligendum13 est et hoc, quod dico 'malus', »odiendum est.« Demones autem et dampnati non sunt ex caritate diligendi, quia iami4 non sunt beatitudinis capaces etc.15 10 15 Distinecio XXIX. Ost predicta de ordine caritatis agendum est... 20 25 a0 I 167 B 35 §1. Ista distinccio §29a), tractans caritatis et dilecci- onis ordinem, primo continet, quod ordo diligendi debet sciri, ne aliquis diligat, quod non est diligendum, aut non diligat, quod est diligendum, aut eque diligat, quod minus vel amplius est dili- gendum; peccat enim, qui prepostere agit. 2° quod omnis peccator, in quantum peccator est, non est diligendus et omnis homo, in quantum homo, est diligendus propter Deum, Deus autem propter se ipsum. 3° quod secundum Augustinum Deum debemus di- ligere secundum ordinatam caritatem amplius, quam omnes ho- mines vel nosmet ipsos et amplius animam alterius hominis, quam corpus, nostrum. 4° quod ordo diligendi ostenditur in enumera- cione quatuor diligendorum, ubi primo ponit, quod supra nos est, sc. Deus, 2° quod nos sumus, sc. anima, 3° quod iuxta nos est, sc. proximus, 4° quod, infra nos est, sc. corpus. 5° quod quidam dicunt, quod omnes homines pari affectu diligendi sunt, sed non pari effectus, i. e. exhibicione operis, alii vero non indocte dicunt non tantum exhibicione operis, sed eciam affectu, ut ante omnia maiori affectu diligamus Deum, deinde nos, 3° parentes, 4° filios, 5° fratres et huiusmodi, post domesticos, deinde inimicos. 6° quod queritur, si parentes nostri sint mali vel filii vel fratres, an magis vel minus sunt diligendi aliis bonis. Et videtur, quod magis sunt 13) D: diligendus I. — 14) Codd.: om. D. — 15) Codd.: etc. add. D. — 1) D: om. I. — 2) D: in I. — 3) D: affectu I male.

Strana 467
Utrum homo debeat se magis diligere quam proximum? 467 diligendi boni, quia caritate sunt nobis coniuncti, que est melior copula, quam carnalis. 7° quod duo dicimus in homine diligenda, sc. naturam et virtutem, vicium autem, et peccatum odiendum; parentes vero, in quantum mali, odiendi sunt, inimici vero, in quantum homines, diligendi. 8° quod diversi sunt gradus caritatis. Est enim caritas incipiens, proficiens, perfecta et perfectissima. 2. Pro aliquibus iam dictis sunt hii versus: i. e. quatuor: 10 Deum, 20 nos, 3° proximum, 40 corpus. F gradibus cuncta bis binis ponit amanda. dileccionis i. e. effectus ipsius affectus Hos que gradus operis non tantum dic, sed amoris. i. e. malorum i. e. utrum sint magis diligendi quam alii boni Non de pravorum diffinit amore parentum. i. e. est incipiens est proficiens est perfecta caritas Incipit et crescit, post hoc perfectus amor fit. §3.) Utrum ordo caritatis debet attendi secundum affectum? Dicitur, quod sic et primo secundum affectum, 2° vero iuxta vel secundum effectum, in quantum ex affectu procedit. 4. Utrum homo debeat se magis diligere quam proxi- is mum? Dicitur, quod sic de dileccione naturali et caritatis; na- turali ! volendo sibi met prius esse nature quam proximo, dileccione I caritatis volendo sibi prius bonum gracie et bonums glorie, quam 167C proximo. Dictat enim ordo nature, ut unumquodque magis appetat perfeccionem in se, quam in suo simili, et dicunt auctoritates et 20 iudicium racionis recte, quod homo prius se quam proximum di- ligat ex caritate. Unde dicit Richardus, quod homo magis debet diligere se quam proximum: amicicia enim caritatis fundatur super beati- tudinem. Ideo maxime debet diligi Deus, ut eius principium; homo autem diligit se caritative, ut est beatitudinis capax, proximum autem, in quantum est vel esse potest socius participacionis illius boni. Ipsa autem participacio est forcior racio diligendi, quam asso- ciacio in ipsa participacione. — Ideo secundum rectum iudicium racionis quilibet homo magis debet diligere se, quam suum pro- ximum. Sed excipe proximum Dominum Jesum Christum, quem debet homo plus diligere quam se, ymmo humanitatem Christi debet diligere plus quam se et totum corpus Ecclesie katholice. — Ex quo patet, quod homo non solum Deum plus debet diligere quam se, sed et alia, quia humanitatem Christi et totam Ecclesiam Christi. 5.) Utrum propinqui sunt magis diligendi quam extranei? Dicitur, quod sic secundum naturam. Iste tamen ordo non con- petit caritati secundum se, quia caritas declinans semper ad sum- mum bonum de se diligit magis bonum. Cum enim ordo diligendi 4o 25 30 35 4) D: in I super sequens Hos. — 5) Codd.: quam add. 1.

Strana 468
468 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XXX., 1.—5. I 167D 5 ipsius Dei sit summe racionabilis et ipse diligit encia solum,, ut sunt bona, ideo solum illud, quod a Deo diligitur, debet diligi secundum ordinem suum diligendi. Et quia Deus magis bonos magis in effectu diligit, igitur nos conformiter Deo debemus magis bonos plus diligere; nec obstat, quod dileccione naturali homo plus diligat consangwineum, quam extraneum, et dileccione cari- tatis plus diligats extraneum quam propinqum- Distinecio XXX. 10 Ic solet queri, quid pocius sit plurisque meriti: diligere IIamicos, an diligere inimicos... 1. Ista distinccio 30a, tractans de quantitate meriti ipsius dileccionis, continet, quod melior est dileccio amici, quam inimici, quia est fervencior et sic intensior et per consequens maioris meriti. 15 2. Versus: G dic, quod melior in amicum motus amoris Sit, quoniam magis est intensus, quam sit in hostem. 20 25 30 I 168 А §3. Queritur, utrum omnes teneantur diligere inimicos. Dicendum, quod sic Cum enim omnis homo debet diligi, quia fabrica et ymago Dei, et omnis inimicus est homo, igitur omnis inimicus debet diligi, quia fabrica et ymago Dei. Item: omnis crea- tura debet diligi, quia bona; et omnis inimicus homo est creatura, igitur omnis inimicus debet diligi, quia bonum. Item: quia qui- libet homo cum altero in natura humana communicat et servit vel est capax beatitudinis, igitur quilibet a quolibet est diligendus. §4. Utrum homines tenentur inimicis ostendere signa amicicie? Pro quo sciendum, quod diligere inimicos effectu potest intelligi dupliciter: vel sine necessitate, vel necessitate in- cumbente. Primo modo (dicunt quidam) non tenemur ostendere signa amicicie in effectu, sed secundo modo. — Sed huius oppo- situm faciliter secundum Christi ewangelium sustinetur : Chri- stus enim magnum effectum misericordie inimicis ill exhibuit, cum eos veritatem docuit, de peccato corripuit et pro peccantibus eciam ipsum, crucifigentibus, exoravit. 5.) Quid sit maioris meriti, utrum diligere amicos vel diligere inimicos? Sciendum, quod actus habet bonitatem ex 35 6) I: diligant D. — 7) D: proximum I. — 1) I: eum D. — 2) D: cruci- fixibilis I.

Strana 469
Quid sit maioris meriti; diligere amicos vel inimicos? 469 tribus, sc. ex obiecto, super quod cadit, et ex principio, quod est voluntas, et ex circumstanciis debitis ad actum meritorium requi- sitis. Et iuxta hec aliquid est meritorium primo, quod est volun- tarium, quantum ad bonitatem, quam habet actus ex obiecto; et ut sic est melior et sic maioris meriti dileccio amici, quam ini- mici; melius enim et magis meritorium est diligere Jesum Chri- stum, patrem et fratrem et sic amicum dignissimum, et matrem sanctam Ecclesiam, que est mater predestinatorum dignissima et amica prestantissima, quam diligere unum hominem, qui exercet iniurias contra illum patrem, fratrem et amicum dignissimum et contra matrem nostram carissimam, ad quem patrem Christum et matrem nostram Ecclesiam tota hominis dileccio debet ordinari: ille enim amicus et illa amica est obiectum magis conpetens di- leccionis quam inimicus. In conparacione vero alterius amici quam Christi et matris nostre Ecclesie ad dileccionem inimici, quantum ad bonitatem, que provenit ex principio, quod est voluntas, sic dileccio inimici melior est, quia oportet, quod sit maior conatus voluntatis in dileccione, que provenit ex finis affectu. Ubi autem maior est conatus voluntatis proveniens ex finis affectu, ibi est maiuss meritum. Ed ad istud sonat ewangelium Christi dicentis Luce 6° : »Si diligitis eos, qui vos diligunt, que vobis est gracia? »Nam et peccatores diligentes se diligunt. Et si bene feceritis hiis, »qui vobis benefaciunt, que vobis est gracia? Siquidem et pecca- »tores hoc faciunt. Et si mutuum dederitis, hiis, a quibus spe- »ratis recipere, que gracia est vobis? Nam et peccatores fenerantur, »ut recipiant equalia. Verum tamen diligite inimicos vestros et »bene facite et mutuum date nichil inde sperantes; et erit merces »vestra multa et eritis filii altissimi, quia ipse benignus est super »ingratos et malos«. — Ecce Veritas modicam graciam reputat ex dileccione diligencium, sed mercedem multam ex dileccione ini- micorum, dicens: »erit merces vestra multa«. Ex quo dicto sequitur, quod secundum quandam raci- onem melius est diligere inimicos, quam amicos, et e contra secundum aliam racionem melius est diligere amicos, quam ini- micos. Unde secundum unam racionem, quia secundum naturalem inclinacionem, homo plus diligit patrem et matrem et fratrem vel sororem, quibus tenetur plus bene facere quam aliis, et tamen secundum racionem, qua unus extraneus a genelogia plus prodest communitati fidelium secundum Dei ordinacionem, plus tenetur isti prodesse in effectu, si est indigens. Et omnem supradictam dileccionem debet mensurare dileccio Dei, ut homo pro tanto di- ligat patrem vel matrem vel fratrem vel sororem vel amicum vel inimicum, de quanto precipit et vult Deus ipsos diligi; sic enim homo non errabit in dileccione, cum preponet Dei voluntatem, cui suam voluntatem in diligendo, ut debet, conformabit. Unde quia 45 10 15 20 168 B 25 40 35 40 3) D: magis I. — 4) D: dederis I errore.

Strana 470
470 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XXX., 6. — XXXI., 3. I 168 C 10 15 dileccio inimici preeminet propter duo, primo quias dilecccionis inimici solus Deusil est causa et racio, dileccioni Dei et volicioni principaliter se conformans, sed dileccionis amici potest esse alia causa et racio, 2° quia forcior ostenditur dileccio esse, que ani- mum hominis ad remociora extendit, sicut forcior dicitur esse virtus rei naturalis agentis, utputa ignis diffundens se in remo- ciora: inde est, quod inimicorum vel remociorum dileccio dicitur maioris meriti quam amicorum. §6.) Utrum inimico petenti veniam teneamur dimittere rancorem et emendam? Dicit Parisiensis, quod quilibet tenetur dimittere rancorem, quo quis alterum odit et vult malum suum: »Nec voco rancorem displicenciam iniurie, quia homini »potest iniuria bene displicere, sed signa rancoris homo non te- »netur homini remittere, nisi petenti veniam efficaciter cum pro- »posito emendandi se. Si tamen remittat, perfeccionis est. Simi »liter non tenetur dimittere accionem contra iniuriantem, quantum- »cunque petat veniam, sed potest licite agere contra eum ad hoc, »quod iniuria rectificetur. Potest tamen dimittere, si vult«. Hec Parisiensis. — Sed Domini ew angelium aliter sonat Matth. 5° et 18° et Luce 6°, cui est melius conformaris- 20 Distinecio XXXI. Llud quoque non est pretermittendum, quod quidam asserunt Icaritatem semel habitam ab aliquo non posse excidere nul- lumque dampnandum, hanc aliquando habere . .. 1. Ista est, distinccio 31a, tractans de caritatis firmitate 25 et permanencia. Primo continet, quod caritas potest deperdi ab I homine. 2° quod inperfeccio caritatis, qua hic] diligimus, evacua- 168 D bitur in patria et aucta, manebit; fides vero et spes evacuabuntur penitus, sciencia vero evacuabitur secundum actum et modum suum, qui pros nunc est, et alium modum retinebit. 3° quod Christus habuit caritatem iuxta modum patrie, non vie, quia eundem ordinem diligendi inplevit, qui servatur in patria, non in via, quo modo diliguntur solum electi ad beatitudinem. 4° quod dileccio, qua Deus nos diligit, non est alia, quam illa, qua nos diligimus Deum; et eadem dileccione Pater et Filius et Spiritus Sanctus se diligunt et nos. 30 35 5) D: qui I. — 6) Codd.: etc. add. I. — 1) D: dampnamus I pessime. — 2) D: acta I. — 3) D: om. I. — 4) D: tunc I.

Strana 471
Utrum caritas semel habita possit amitti? 471 §2. Pro aliquibus istorum sunt hii versus: H dicit, quod amor habitus perdi queat et quit. in Christo fuit caritas patrie non vie, que solum voluit, electis, quod Deo placet Electos solos sicut se Christus amavite. 3 Utrum caritas semel habita ab homine possit amitti? Quid sit caritas, dictum est circa primum distinccione 10a et 17a. Est tamen adhuc sciendum, quod duplex est caritas, sc. predestinacionis et presentis iusticie. Caritas predestinacionis est caritas, qua Deus eternaliter diligit predestinatos; et illa ca- ritas, sicut est eterna, sic nec incipit, nec desinit esse; et per consequens illa caritas non excidit iuxta dictum Apostoli 1a Corinth. 13°. Caritas autem presentis, iusticie est caritas,, que est qualitas creata, qua homo secundum presentem iusticiam est carus Deo, et illa, cum non sit eterna, secundum existenciam incipit esse et eciam potest desinere esse in homine pro dato tempore, et per consequens habita potest amitti. Et iuxta primam accepcionem processit Augustinus et alii, quos Magister adducit in iii textu. Sed iuxta alteram accepcionem procedit ipse Magister. Et patet, quod in illa equivocacione procedentess utrique verum dicunt et non contradicunt mutuo. 10 15. HI 169 A Et simili racione dicitur de libro vite, qui est Dei noticia de hominis vita, in quo quidam scripti sunt secundum prescienciam predestinacionis, sicut sunt illi, qui vitam eternam sunt habituri, et illi sic scripti nunquam delentur; alii scripti sunt secundum presentem iusticiam, sicut sunt presciti, qui pro dato tempore sunt, boni, et illi delentur de libro vite, sicut Judas. Unde liber vite habet duas paginas: unam scienciam predestinacionis, in qua scripti sunt omnes electi, qui nequaquam deleri possunt, ut dicit Augustinus; aliam presentis iusticie, in qua scribuntur sepe presciti, et illi deleri possunt, de quibus dicit Psalmista: »De- »leantur de libro vivencium«, i. e. predestinatorum etc.10 25. 20 30 5) I: om. D. — 6) D: amat I. — 7) D: verba presentis oo caritas om. I. — 8) D: procedens I. — 9) I: fiunt D errore. — 10) Codd.: baba etc. add. D.

Strana 472
472 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XXXII., 1.—6. Distinecio XXXII. Remissis adiciendum est de dileccione Dei, qua ipse diligit nos, que non est alia, quam illa, qua diligimus eum ... 1. Ista distinccio 32a, tractans de increate dileccionis suf- ficiencia, primo continet, quod dileccio Dei est divina substancia inmutabilis eterna. 2° quod dileccio Dei vocatur effectus Dei, qui est mutabilis, suscipiens magis et minus, secundum quem dicitur Deus aliquem diligere magis, aliquem minus. 3° quod Deus omnes creaturas diligit, sed magis racionales, et eo, amplius, que sunt 10 membra Unigeniti sui, et multo magis Unigenitum ipsum. 4° quod Deus equaliter omnia diligit, que facit, quia omnia approbat et omnia ei ab eterno placent, nec magis ea iam diligit propter in- II 169B mutabilitatem sue dileccionis. Sed quod electos dicitur magis di- ligere quam reprobos, hoc est, quia ex sua dileccione maiora eis bona preparabit. 5° quod dileccio Dei consideratur secundum essenciam et secundum efficienciam; primo modo non recipit magis et minus, sed 2° modo recipit: prima, inmutabilis nunquam nova, secunda vero e contrario. 6° quod simpliciter concedendum est de electis, quod eos semper amavit; et de non electis simpli- 2o citer concedendum est, quod eos odio habuit et reprobavit. 15 2. Pro iam dictis sunt hii versus: 25 divina4 dileccio efficienciam essenciam I divinus amor effectum et esse dicit, quoad electos Sed tamen effectus solus recipit minus et plus. ostendendo dileccionis graciam Constat, quod effectum Dominus pro tempore mutat. supple: concedendum est Simpliciter Dominus electos semper amavit;, supple: racione culpe i. e. creatura. Odivit reprobos, non quantum sunt opus eius. 3. Utrum Deus diligit omnem creaturam? Videtur, quod non. Nam Deus non diligit illud, quod odit; sed Deus odit re- probos. Nam Malach. 1° dicitur: »Esau odio habui« et per Psalmistam dicit: »Profecto odio oderam illos«. Maior patet ex eo, quod dileccio et odium, cum sint opposita, non possunt simul respectu eiusdem verificari. Item: Deus non diligit crea- turam affectu, quia affecciones non cadunt in Deum, nec diligit effectu, quia dileccio est in diligente, effectus autem dileccionis Dei non est in Deo sed in creatura dilecta. — In oppositum est I 169 C illud Sapiencie 11°: »Diligis omnia, que sunt« ymmo cum 30 1) D: om. I. — 2) Sic codd. — 3) D: primo I. — 4) I: glossas prorsus om. D. — 5) D: amat I.

Strana 473
Utrum Deus diligat omnia, ab aeterno, aequaliter? 473 omnis artifex bonus diligits suum effectum et Deus est artifex, igitur etc. Supponendum est, quod rem diligere est ipsi rei bonum bene velle. Dicitur ergo, quod Deus non diligit omnem creaturam racione affeccionis, sed racione communicacionis alicuius boni sic, quod dileccio dicitur pocius Dei effectus, quam affectus. Commu- nicacio autem bonitatis divine consideratur in duplici genere effectus, sc. in effectu nature et in effectu gracie. Effectus nature omnibus creaturis est communis, effectus autem gracie non. Hinc est, quod dileccio, quantum ad effectum, omnibus creaturis est communis; et secundum illam dicitur diligere omnem creaturam. Quantum vero ad effectum gracie, est specialis; et quantum ad istum quosdam diligit et quosdam odit, quia quibusdam dat graciam, quibusdam subtrahit. Et patet, quod generali dileccione diligit omnem creaturam. sed speciali solum electos. — Ad primum dicitur negando ante- cedens: nam eandem rem Deus diligit et odit; diligit communi- cando ei bonum nature et odit subtrahendo ei graciam racione culpe. Ad secundum negatur secunda pars assumpti: Deus enim diligit rem sine affeccione accidentali, sed effeccione, que causatur a Deo in creatura. §4. Utrum Deus diligat ab eterno creaturas? Dicendum, quod sic, pensando, quod verbum 'diligendi' non ponit semper effectum in propria existencia. Unde et nos dicimur aliquem diligere, quando proponimus ei aliquod bonum communicare, quamvis actualiter non communicamus; Deus autem ab eterno proposuit creaturis bonum communicare, et ex tempore communicavit; ideo dicitur, quod Deus diligit creaturas ab eterno et ex tempore. 5. Utrum Deus diligat omnia equaliter? Dicitur, I quod 169D voluntate eque intensa omnia diligit, quia in dileccione sua re- s0 spectu cuiuslibet rei habet infinitam efficaciam in diligendo. Et tamen ex parte effectus non diligit omnia equaliter, quia maius bonum donat quibusdam creaturis. §6. Utrum Deus magis diligat iustum prescitum, quam peccatorem predestinatum? Dicendum, quod non. Nam simpliciter loquendo Deus maius bonum- vult pecccatori predestinato, quam iusto prescito. Sed ut nunc maius bonum est in iusto prescito, quam in peccatore predestinato. Unde simpliciter concedendum est, quod Deus magis diligit peccatorem predestinatum, quam iustum prescitum, cum simpliciter magis bonums vult peccatori predestinato quam iusto prescito eo, quod primo vult vitam eternam effectualiter tribuere, alteri, vero non vult, quamvis vult quemlibet hominem salvum fieri. 10 15 20 25 35 40 6) D: Diligitur I. — 7) D: om. I. — 8) I: om. D. — 9) Ex coni.: primo Codd.

Strana 474
474 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XXXIII., 1.—6. Distinecio XXXIII. Ost predicta de quatuor virtutibus, que principales vel car- dinales vocanturi, disserendum est... 10 §1.) Ista distinccio 33a, tractans de quatuor virtutibus car- dinalibus, primo continet, quod quatuor sunt virtutes cardinales, sc. iusticia, fortitudo, prudencia et temperancia. 2° quod hiis vir- tutibus in hac vita vivitur, et post ad eternam pervenitur, que in Christo plenissime fuerunt, in quo habuerunt usus eosdem, quos habent in patria, et quosdam eciam vie. 3° quod iusticia semper inmortalis est, nec in beatitudine esse desinet, cuius usus est Deo regenti subditum esse. 4° quod alie tres virtutes non erunt in beatitudine quantum ad usus; non enim erit opus prudencia ad precavendum insidias, nec fortitudine ad sufferendum molestias, nec temperancia ad cohercendum pravas delectaciones, ymmo nec opus erit ili iusticia ad subveniendum miseris. I 170 A §2. Pro aliquibus horum sunt hii versus: K quadrifaria virtus a cardine dicta; Permanet in patria, tamen; usus alterat illa. 20 25 3.) Utrum indigemus virtutibus cardinalibus? Dicen- dum, quod sic. Virtutes enim theologice ordinant et rectificant potencias anime respectu Dei, sed virtutes cardinales ordinant et rectificant potencias respectu sui et proximi; et ita indigemus eis eciam ad tantum, quod inpossibile est aliquem vigentem racione salvari, nisi fuerit iustus, fortis, prudens4 et temperatus, presup- ponendo tres virtutes theologicas, videlicet fidem, spem et caritatem. 30 §4. Utrum virtutes cardinales insint hominibns a natura, vel ex infusione, vel ex acquisicione? Dicendum, quod nullum illorum per se. Sed quedam inchoacio virtutibus inest a natura; homo enim naturaliter ad bonum inclinatur; et hinc dicit Tullius, quod seminaria sive inicia virtutum sunt naturalia; deinde ex frequenti exercitacione actuum quodammodo acquiritur virtus, ad quam concurrit gracie, Dei infusio, quia cum nulla est vera virtus moralis, nisi fuerit caritate informata, quam solus Deus tribuit, manifestum est, quod omnes virtutes cardinales, quantum ad suum esse formale et optimum, a Domino infundunturs- 5 §5.) Utrum virtutes morales remanebunt in patria? Di- cendum, quod sic, quantum ad aliquos actus. Quelibet enim illarum virtutum habet duplicem actum: unum circaio naturam 1) D: vcantur I. — 2) I: unum D pessime. — 3) D: cum I. — 4) D: pius I errore. — 5) D: gracia I. — 6) D: infunditur I.

Strana 475
Utrum virtutibus cardinalibus indigeamus? 475 propriam, alium circa finem ultimum. Fortis enim, dum est in prelio, exercet actum proprium pugnans pro iusticia, sed reversus domum, gau|det de victoria adepta per pugnam, unde gaudere finaliter est actus communis omnium virtutum cardinalium. Et quoad istum actum communem remanet eciam fides et spes; qui enim fide vicit inimicum, ille gaudet de fidei victoria; similiter qui spes vicit, eciam gaudet de spei victoria. 170 B §6.) Utrum tantum quatuor sunt virtutes cardinales? Pro isto notandum, quod iste quatuor virtutes tria nomina sorciuntur; dicuntur enim primo generales, 2° principales, 3° cardinales. Primo dicuntur generales, in quantum modum suum et suam racionem formalem aliis virtutibus communicant, utpote quod omnis virtus, que facit bonum in consideracione racionis, dicatur prudencia, et omnis virtus, que facit modum debiti et recti, dicatur iusticia, et omnis virtus, que cohibet passiones, dicatur temperancia, et omnis virtus, que facit firmitatem contra quascunque passiones, dicatur fortitudo. Et illo modo multi locuntur de hiis virtutibus tam doctores ecclesie, quam philosophi. 2° dicuntur principales, prout, considerantur, ut spe- ciales virtutes contra alias divise, et tunc dicuntur principales propter principalitatem materie. Unde habitus pensatur ex actibus et actus ex obiectis sive materia, circap quam. Ideo ille virtutes principales dicuntur, que sunt circaio illud, quod est potissimum in materia vel materiis virtutum eo, quod potissimum in aliquo genere dicitur principale in illo genere. Inter passiones ergo con- cupiscibilis precipue sunt delectaciones secundum tactum, circaio quas est temperancia, et ideo in hac materia ipsa est cardinalis virtus. In passionibus autem irascibilis il precipue sunt alie passi- ones, que sunt circaio difficile, ut circai illud, quod natum est inferre mortem; et ideo fortitudo, que est circai huiusmodi passi- ones, est in hac materia virtus cardinalis. In accionibus autem, que sunt circaio res, que veniunt in usum vite, in quibus ad in- vicem communicamus, precipuè sunt acciones, quibus ille res dis- tribuuntur pro necessitate communicantis et ideo iusticia, que tribuit unicuique, quod suum est, cardinalis virtus in hac materia dicitur. In accionibus autem, que racio circaio moralia operatur, precipuum preceptum est de agendis, ad quod consilium omnia huiusmodi ordinat,, et ideo prudencia, que est preceptivais, ut dicitur 6° Ethicorum, dicitur esse cardinalis in ista materia. — Et patet, quod prime due virtutes sunt circa passiones interiores, 40 alie due circa acciones. 3° dicuntur virtutes cardinales ad similitudinem cardinis, in quo hostium volvitur, et motus hostii firmatur; sic in hiis vir- 15 20 25 170 C 30 35 10 7) D: inicium I. — 8) D: se I. — 9) D: om. I. — 10) D: contra I. — 11) I: communitatis D. — 12) D: ordinant I. — 13) Codd.: hec add. I.

Strana 476
476 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XXXIII., 6. — XXXIV., 5. I 170 D 15 tutibus velut in cardinibus volvitur tota conversacio virtuosi ho- minis et motus omnium aliarum virtutum in eis confirmatur. Distingwuntur autem sufficienter predicte quatuor vir- tutes 1° ex obiectis: nam propria materia temperancie est circaio delectabilia tactus, fortitudinis vero circa timores et audacias in maxime terribilibus, prudencie vero circa bonum operabile a nobis pertinens ad perfeccionem anime, quia illa, que transeunt in ex- teriorem materiam ad perficiendum eam, dicuntur pocius facciones14 quam accionesi5 et circaro illa est ars mechanica. Iusticia vero est circa acciones debitas inter equales. 2° distingwunturis suf- ficienter ex subiectis. Nam subiectum virtutis aut est racionale17 per essenciam et sic ei inerit prudencia, vel est racionale secundum participacionem, quod dividitur in tria: in voluntatem, in qua est iusticia, in concupiscibilem, in qua est temperancia, et in irasci- bilem, in qua est fortitudo. Quarum virium vel potenciarum que- libet potest sufficienter rectificari principaliter per unam virtutem cardinalem, quam subiectat; ergo ex hiis duabus sufficienciisis sunt tantum quatuor virtutes cardinales et per consequens questio vera. Cetera de hiis virtutibus in Ethicis sunt videnda etc. 20 Distinecio XXXIV. Unc de septem donis Spiritus Sancti agendum, est.... 1. Ista distinccio 34a, tractans de donis Spiritus Sancti, primo continet, quod dona Spiritus Sancti sunt virtutes, que quamvis dicantur multi spiritus, ut spiritus sapiencie, spiritus intellectus, spiritus fortitudinis etc., unus tamen Dei spiritus est, dividens illa dona singulis prout vult. 2° quod septem dona Spiritus Sancti in Christo fuerunt et sunt in angelis et beatis, sed non habent omnino hos usus et officia, que nunc habent. 3° quod quatuor sunt timores, sc. servilis, inicialis, humanus sive mundanus et castus. 4° quod timor servilis et inicialis dicuntur in scriptura locis diversis inicium sapiencie, sed ex causa diversa et racione. 5° quod timor castus, qui expellit servilem, fuit et est in Christo et in beatis, sicut alia dona Spiritus Sancti. 6° quod in Christo non fuit timor mundanus sive humanus, quia malus est et in primo gradu cum mundo de- seritur ; sed !l timor naturalis, vel qui hic vocatur humanus, sc. quem I 171 A quilibet homo habet respectu mortis, fuit in Christo. 25 30 14) I: acciones D. — 15) I: facciones D. — 16) D: distingwitur l. — 17) D: totale I male. — 18) D: sufficiens I. — 1) I: om. D.

Strana 477
Utrum dona sint virtutes? 477 §2.) Super hiis sunt hii versus: in angelis et beatis permanent dona L sunt in patria virtutes, sunt data septem; Patrem non servili, sed casto Sed patrie more revereris, Christe, timore. caritatem sicut seta filum quia fit sine amore Servilis timor inducit, sed cedit amori. a peccato converso Est in surgente timor inicialis amore,; caritas 2 servilem timorem Sed perfectus amor fugat hunc, retinens sibi castum. naturaliter cuilibet homini conveniens Est timor humanus, timuit quo vulnera Christus. §3. Utrum dona sint virtutes? Et Magister dicit, quod sic; sed doctores ponunt multiplices differencias virtutum et do- norum, nec tamen ex illo sequitur, quod non sint virtutes dona quoad essenciam. Ubi sciendum: licet omnes habitus dati divinitus possent generaliter dona dici, specialiter tamen et a proprietate septem sunt dona Spiritus Sancti, que per ordinem Ysaias 11° c a" enumerat a summo incipiens usque ad ultimum descendendo. Septem ergo dona sunt multiplici, racione: primo, ut per hec ex- pellantura septem vicia, ita ut timor expellat superbiam, pietas in- vidiam, sciencia iram, que est quasi quedam insania, fortitudo accidiam, consilium avariciam, intellectus gulam et sapiencia lu- xuriam. Secundo dicuntur dona septem esse propter expediendas vires naturales. Nam irascibilis indiget expediri tam] in adversis quam in prosperis, in prosperis quidem per timorem, in adversis per fortitudinem. Concupiscibilis indiget expediri quantum ad ef- fectum respectu proximi, quod fit per pietatem, et quantum ad affectum, quod fit per gustum sapiencie. Racionalis quoque ex- pediri indiget in veritatis speculacione, quod fit per donum intel- lectus, et in veritatis eleccione, quod fit per donum consilii, atque in electi execucione, quod fit per donum sciencie; per hoc enim donum recte conversamur in medio nacionis prave atque perverses. 4. Utrum dona remanebunt in patria? Dicendum, quod sic, quantum ad habitus et quantum ad actus aliquos. Dona enim, que perficiunt in vita contemplativa, sicut donum sapiencie et donum intellectus, habebunt actus circa; propriam materiam, sed magis perfectos, quam modo; alia autem dona non habebunt actus suos proprios circa materiam propriam, sed circa, finem, sicut de virtutibus iam est dictum. 5) Utrum tantum sunt quatuor species timoris? Et Ma- gister dicit, quod sic. — Sciendum, quod timor et amor duo 15 20 I 171 B 25 30 35 10 2) D: amor I suprascripto caritas errore. — 3) D: multi I. — 4) D: ex- pleantur I. — 5) D: contra I. — 6) D: perse I errore. 32

Strana 478
478 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XXXIV., 5. — XXXV., 1. I 171 10 15 20 25 30 I 171 D dicuntur esse precepta, quibus ducimur, in observanciam legis Dei, de quibus (sc. timore et amore) Magister in presenti distinccione multa dicit. Est autem duplex timor in genere, sc. naturalis et animalis. Naturalis est, quo quis timet amittere bonum nature sine perturbacione intellectus aut voluntatis quoad mores Naturale quidem est omni animali timere mortem vel corporiss periculum, dum visibiliter creditur irruere, et dolere, cum assit, quia, aliter non optaret bonum naturale, querendum! nec delectaretur in ha- bito, quod esset contra legem nature. Ideo in tali timore non est peccatum inseparabiliter. Christus enim isto timore summe timuit, cum Matth. 14° dicitur: »Cepit Jesus pavere et tedere« et Luce 22°: »Factus est sudor eius sicut gutte sangwinis decurrentis in »terram«. Iste autem timor, qui in nullo concutit racionem decli- nando iusticiam, vocatur propassio, et non est peccatum, sed pena peccati. Timor vero animalis habet quinque membra communia, que sunt timor mundanus, timor humanus, timor servilis, timor inicialis et timor filialis. Timor mundanus vocatur, quo culpabi- liter timetur perdere dona mundi, quando sc. exhinci1 dimittiturii bonum moris. Et iste timor semper est malus, quo nos seculares sumus nimis iniustati. — Timor humanus est, quo quis timendo perdere bonum nature incidit in peccatum, sed et iste est culpa- bilis. — Timor servilis est, quo quis timet culpam,1 committere solummodo propter penam; sed et iste est inperfectus propter ca- renciam caritatis, astringit tamen ad cavendum a malo et,2 ad13 faciendum bonum de genere et ideo est utilis. — Timor inicialis esti2, quo timetur14 peccare perdendo bonum gracie partim propter penam partim propter amorem iusticie. Et quia iste timor habet aliquam scintillam caritatis, ideo est bonus moraliter et introducit timorem filialem, sive castum, secundum Augustinum super Canonica Johannis, sicut seta introducit filum. Et illum di- cunt David, Salomon et Ecclesiasticus inicium esse sa- piencie et iste est timor perfectissimus, ad quem nos mundanii5 ss vix attingimus hic in via. — Timor filialis vel castus est timor, quo caritas timet bonum virtutis perdere aut malum culpe incur- rere,1 pure propter amorem iusticie. De isto dicitur in Psalmo: »Timor Domini sanctusi1 permanet in seculum«. Et ponit Augu- stinus exemplum manuducens in noticiamis huius timoris tri- plicis, qui respicit mores, quia bonum gracie. Esto, quod sint tres uxores, omnes a corporali adulterio continentes: prima petens conmisceri cum altero a marito, sed solum timore pene infligende aut mundi scandalum hoc obmittit; 2a vero parcialiter propter ista 40 7) D: dicimur I. — 8) D: toporis I. — 9) D: quod I. — 10) D: nature I. 11) Codd.: in I inepte scriptum. — 12) D: om. I. — 13) I: om. D. — 14) D: time I. 15) D: mundanum I. — 16) D: nocenciam I.

Strana 479
Utrum tantum sint quattuor species timoris? 479 et parcialiter propter amorem, quem habet adi7 coniugem; 3a vero pure1- propter amorem mariti et propter delectacionem, quam habet in pulchritudine celibatus. Ita intelligendum est, quod pro- porcionabiliter se habeant, hii timores. Unde de tercio vero et casto ac filiali loquitur Apostolus Romanor.12 8°: »Non« in- quit »accepistis iterum spiritum servitutis in timore, sed accepistis »spiritum adopcionis filiorum Dei«. Hec Doctor ewangelicus Libro mandatorum ca° 10°. Ex hiis patet sufficiencia specierum timoris et quod non solum sunt quatuor timores, sed sex, ut iam ostensum est. Et potestis iam leviter intelligii,, quis timor evacuabitur, quia omnis preter filialem sive castum; cum enim fuerit perfecta caritas, foras mittet timorem naturalem, mundanum, humanum, servilem, ini- cialem, sed non filialem sive castum, qui est timor permanens in seculum seculi. — Iste differencie timoris multum valent propter equivocacionem, que in scripturis sepius reperitur,o. §6. Nota: Magister dicit in fine huius distinc- cionis: »Dicitur timor iste naturalis non quia accesserit homini »ex natura, secundum, quod prius fuit instituta, quia non fuit iste »timor concreatus homini nec de bonis naturalibus, sed quia cor- 20 »rupta natura per peccatum li omnibus advenit, cum corrupcio in- I »olevit, tamquam esset,2 naturalis. Et iste estis timor effectus pec- 172 A »cati, ut predictum est«. Hec Magiste r23: 10 15 Distinecio XXXV. Ost predicta diligenter considerandum est, in quo differant 2s sapiencia, et, sciencia, .. . 1. Ista distinccio 35a, tractans de conparacione donorum ad invicem et ostendens, differenciam inter sapienciam et scien- ciam, inter intellectum et sapienciam, primo continet, quod licet sapiencia sit rerum humanarum divinarumque sciencia, tamen sa- piencia proprie dicitur rerum divinarum cognicio, sed sciencia dicitur rerum humanarum cognicio proprie. Item: sapiencia est pietas, i. e. Dei cultus, grece theosebia, qui cultus consistit in dileccione et cognicione Dei; sciencia vero est abstinere a malis in medio nacionis prave et prudenter conversari. Item: sapiencia ad contemplacionem, sciencia vero ad actum con- 30 35 17) D: verba ad co pure om. I. — 18) D: patet I male. — 19) D: intel- ligenti I pessime. — 20) Codd.: etc. add. D. Quae sequuntur Nota Magister“, in D sub finem praecedentis paginae in marg. add. 82. — 21) D: sed I. — 22) D: esse I. — 23) Codd.: etc. add. D. — 1) I: om. D. — 2) Codd.: in I inepte scriptum. 32*

Strana 480
480 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XXXV., 1.—5. templacionis pertinet. Unde de Christo, in quantum Deus, habemus sapienciam, in quantum vero homo, habemus, de ipso scienciam. 2° continet distinccio, quod donum sapiencie et donum intellectus differunt, quia sapiencia proprie est de eternis, intellectus autem non tantum de eternis, sed eciam de rebus invisibilibus spiritu- alibus creatis. 3° quod illa tria sic differunt, quia sciencia valet ad rectam ministracionem temporalium et ad bonam inter malos conversacionem, intellectus ad creatoris et creaturarum invisibilium speculacionem, sapiencia vero ad solius eterne veritatis contem- placionem et delectacionem. 4° quod intellectus et sciencia, que dicuntur dona Spiritus Sancti, sunt alia ab intellectu et sciencia, que naturaliter sunt in anima hominis. 5° quod sapiencia, que est donum, est Dei et hominis: Dei effective, non formaliter, sed I 172 B hominis formaliter, cum sit forma eius, qua est sapiens. 10 15 2. Et pro quibusdam horum sunt hii versus: i. e. sapienciam per contemplacionem, per delectacionem M dicas sapere factorem nosse fruique ; i. e. scienciam i. e. bene conversari i. e. cognicio Dei i. e. invisibilium spiritualium creaturarum Scire bonum facere, sed nosse Deum superosque. i. e. operaciones istud donum Est intellectus anime quoque nosceres motus. 3. Dubitatur, utrum donum sapiencie sit in intellectu 20 principalius vel in affectu? Dicendum, quod secundum quos dam donum sapiencie dileccionem presupponit, sed tamen quantum ad sui essenciam est in intellectu, unde actus eius est amata contemplari. Alii autem dicunt, quod sapiencia inportat cognici- onem experimentalem, unde actus eius est gustare divinam sua- vitatem. Et ad istam gustacionem primo requiritur apprehensio et secundo dileccio; et ideo sapiencia in intellectu inchoatur et in affectu consummatur; et sic racione finis est principalius in affectua, sed racione principii subiectantis est, principalius in intellectus: §4. Queritur 2°, qui sunt actus donorum. Dicitur, quod actus doni sapiencie est cognicio Dei absolute secundum, eternas raciones, prout ille sunt via ad gustum et experimentalem cogni- cionem suavitatis divine ita, quod cognicio illa gustuis est annexa, ut iam, dictum est. Doni vero ipsius intellectusio est cognicio eternorum collative ad creaturas et cognicio per illuminacionemi1 de auditis ex scriptura. Sciencie vero actus est dirigere agenda secundum exigenciam regule fidei, cuius est dirigere ad opera misericordie, ut non tantum bona pro bonis reddere,, ut dictat I 172 C lex nature, sed eciam bona pro malis, secundum, quod dictat 25 30 35 3) D: nocere I. — 4) I: intellectu D. — 5) D: et I. — 6) I: affectu D. — 7) D: sed I. — 8) D: gustu I. — 9) D: post est 1. — 10) D: intellectu I. — 11) Ex coni.; ille racionem I. illa racionem D. — 12) I: reddat D.

Strana 481
Qui sint actus donorum? 481 lex gracie ad exemplar Christi Domini. in quo est plenitudo omnium graciarum. Unde ad scienciam non solum pertinet dirigere in agendis, sed eciam, ex consequenti pertinet ea nosse, que sunt fidei tam- quam fundamentum sue duccionis, et ulterius nosse humanitatem Christi tamquam exemplar optimum regiminis ad vite gloriam de ducentis. Ita quod triplex actus convenit sciencie secundum tri- plicem respectum: unus respectu obiecti motuir3, alter respectu sui fundamenti, tercius respectu exemplaris excitantis. Et quia principaliter actus accipitur ex parte obiecti, hinc est, quod pre- cipuus actus doni sciencie est dirigere accionem. Sed ex textu Magistri et sentencia, b. Augustini ha- betur, quod actus sapiencie est triplex, sc. cognoscere divina, cognoscere et amare Deum et contemplari divina; similiter actus sciencie est triplex, sc. defendere fidem, in medio pravorum con- versari prudenter et bene uti temporalibus. Actus vero consilii secundum Bonaventuram attenditur in disposicione et ordinacione arduorum persequendorum. Et quia donum illud aliquando est in habundancia, et tunc habet eciam alios iuvare, aliquando in defectu, et tunc habet iuvari ab aliis, propter quod actus consulendi alium,4, similiter consulendi alii, dono consilii attribuuntur Unde non absurde dicitur, quod actus consilii est se ipsum regere in eleccione horum, que sunt ardui- tatis secundumi5 dictamen iuris divini, et ulterius, cum habundat scire, alterum per consilium dirigere et iuvare. Actus autem fortitudinis est aggredi passiones et sustinere eas non solum propter iusticie et honestatis conversacionem, sed eciam propter perfectam imitacionem Domini Jesu Christi. Et hinc est, quod sicut donum sciencie habet regere pietatem, ita donum consilii habet regere fortitudinem. — Actus autem pietatis est fa- cere hominem benivolum respectu cuiuslibet proximi, ita quod benivolencia excitet affectum, ut procedat in effectum per operis beneficium. Sed potest melius dici, sc. quod donum pietatis con- sistit in tribus, sc. in cultu Dei, in veneracione sacre scripture et in honore proximi. — Actus vero timoris principaliter est re- verencia Dei cum dileccione, quem actum cum quis habet, fugit malum. Et hinc dicit Augustinus: »Donum timoris est fuga »mali«; sed ista fuga est actus timoris inicialis et timoris casti, que non manebit in patria remanente actu reverencie in beatis. Et patent aliqualiter actus donorum ex iam dictis; similiter 40 patent differencie donorum, quibus ipsa dona distingwuntur. §5. Dubitatur ulterius, utrum omne consilium sit donum Spiritus Sancti. Videtur quod sic: nam omne, quod datum est gratis a Deo, est donum Spiritus Sancti. Sed omne consilium est, quod datum est gratis a Deo, igitur omne consilium est donum 10 15 20 I 172 D 30 35 45 13) D: mortui I. — 14) D: aliquando I. — 15) D: sed I.

Strana 482
482 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XXXV., 5. — XXXVI., 1. 173 A 10 15 20 25 30 I 173 B 35 40 Spiritus Sancti. — In oppositum videtur esse scriptura de malis consiliis, que a dyabolo emanarunt. Unde Numeri 24° dicitur: »Consilium malum dedit Balaam Balaak, ut populum Israel per »mulieres ad peccatum traheret et sic Deum contra eos provo- »caret«. Et Philosophus 6° Ethicorum dicit: »Qui male »consiliatur, peccat«. Notandum primo, quod omne li consilium est ad finem de mediis. Unde consilium non est de fine, sed de hiis, que sunt ad finem 1° Ethicorum et 1° Rethoricorum. Unde consilium, ut est donum Spiritus Sancti, sumitur tribus modis: dicitur enim consilium quandoque deliberacio de rebus valentibus, quantum ad finem, quem intendimus, et istud consilium pertinet ad pruden- ciam et est idem cum prudencia. 2° dicitur consilium persuasio rerum excellencium, ad quas non omnino tenemur; secundum16 hoc dicitur illud esse consilium: »Si vis perfectus esse, vende »omnia, que habes et da pauperibus« Matth. 19°. 3° dicitur con- silium prudencia valde exercitata in medio contemplativorum et activorum donorum et deliberacio de operibus arduis, sive tene mur ad ea sive non. Et secundum hoc sumitur consilium, quod est donum; et sicut ad sciencie donum pertinet reprobare malum et eligere bonum, sic ad consilium pertinet cavere pericula, que sunt in exilio; et sicut donum sciencie habet regere pietatem, sic donum consilii habet regere fortitudinem. Istis notatis sit supposicio ista: Solum illud est bonum consilium, quod fit ad bonum finem simpliciter per media con- grua tempore determinato. Patet ista supposicio 6° Ethicorum, ubi dicit Philosophus: »Éubulia est quedam rectificacio con- »silii ad finem bonum simpliciter per media congrua tempore de- »terminato«. Ex qua supposicione et notabilibus positis sequitur, quod non est bonum consilium, datum baccalariis et studentibus, ut se iuramento et pena peccuniaria astringerent, quod in studio Pra- gensi non remanerent, sed exeundo nunquam redirent. Patet, quiars illud consilium est contra bonum universitatis studii Pragensis, quod quilibet studens intitulatus iuravit procurare, ad quemcunque statum perveniret. Si ergo est contra bonum universitatisi9 iuratum, sequitur, quod sit sinistrum — 2° patet, quod non sit bonum con- silium racione medii, sc. racione iuramenti. Quomodo enim illud iuramentum est licitum, quod vergit in magne communitatis de- trimentum, sine,o racione et contra licitum iuramentum,o prius factum? 2° patet, quod non est licitum ex eo, quia potest esse missioni Spiritus Sancti contrarium, cum possibile est, quod Spi- ritus Sanctus aliquem ex sic iurantibus ab eterno elegit, ut pro- desset aliquibus vel alicui in regno Bohemie pro dato tempore post 16) D: sed I. — 17) D: om. I. — 18) D: quod I errore. — 19) I: om. D. 20) D: verba sine o iuramentum om. I aberrans oculis.

Strana 483
Utrum omne consilium sit donum Spiritus Sancti? 483 eius exitum, vel quod sit episcopus vel alio ordine proximus, utilis propter Deum. — 3° patet, quod illud consilium non est bonum racione temporis, quia iam17 currens tempus est precipuum, in quo baccalarii et scolares principiative disposuerunt se, ut possent per medium annum in studio bene stare. — 4° non est bonum consilium, quia est studentibus nocivum et discordie, detraccionis,1 et malicie seminativum, et caritatis ruptivum et per consequens a spiritu maligno agitante habet ortum. Ex quo patet ulterius, quod non omne consilium est donum Spiritus Sancti. Tunc ad racionem : patet quod minor est falsa, sc. illa: „Omne consilium est, quod gratis datum est a Deo«, nisi quis concederet illo modo, quo omnis actus ll secundum suum esse primarium est a Deo, eciam malus 3 . . . 10 173 C Distinccio XXXVI. 15 Olet eciam queri, utrum virtutes ita sint sibi coniuncte, ut separatim non possint possideri ab aliquo; sed qui unam habet, omnes habeat.. . 1. Ista distincctio 36a tractans de virtutum connexione primo continet, quod omnes virtutes sic se habent ad invicem, quod qui una caret, nullam habet, et qui unam habet, omnes habet. 2° continet, quod non quivis virtuosus omnes virtutes equaliter cum alio virtuoso possidet, sed aliqua virtus minus habetur ab uno virtuoso, quam ab alio, ut aliqui dicunt, sicut paciencia in, Job emicuit, humilitas in David. Alii dicunt verius omnes virtutes et simul et, pares esse, in quocunque sunt, ut qui in una par extiterit alteri, in omnibus equalis erit. 3° quod propter differenciam actuum et exerciciorum exteriorum ipsas virtutes magis vel minus habere quis dicitur, cum tamen omnes simul et equaliter habeat, quantum ad mentis habitum et earum essenciam, in actu vero aliam magis, aliam minus habet. 4° quod peccata non dicuntur paria. 5° quod omnia moralia in lege et prophetis tradita reducuntur ad decem precepta ; et illa decem ad duo precepta caritatis. 6° quod cerimonialia clarescente veritate cessaverunt velud umbra, verum- tamen secundum spiritualem intellectum, quem continent, ad ca- ritatem referuntur. 7° quod inimicus iusticie est, qui timore pene non peccat, amicus vero, qui amore non peccat. Legis ergo et omnium scripturarum plenitudo est Dei et proximi dileccio. 20 25 30 35 21) D: detractacionis I. — 22) D: seminatum I. — 23) Codd.: etcetera pomocz M«aria) add. D. — 1) D: om. I.

Strana 484
484 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XXXVI., 2.—3. 173 D §2. Pro aliquibus horum sunt hii versus: equales, quoad mentis habitum simul in quo homine alique N ubi virtutes sunt, omnes atque pares sunt; i. e. differenti vel inequali sc. quod sint simul et paria Actu dissimili, sed non hoc de viciis dic. 10 15 20 25 HI I 174 A 30 35 §3. Queritur, utrum virtutes morales sunt connexe ita, quod habita una habeantur omnes. Notandum primo, quod Augustinus in Epistola ad Jeronimum, quem allegat Magister in ista distinccione dicit: „Ut generaliter bre- „viterque conplectar, quam de virtute habeo nocionem, virtus est „caritas, qua id, quod diligendum est, diligitur.“ Et alibi dicit: „Virtus est amor ordinis.“ Et ille diffiniciones breves sunt et bone et in unum concurrunt. Qui enim diligit, quod diligendum est, ille habet amorem ordinis; et e contra, qui habet amorem ordinis, ille diligit, quod diligendum est. 2° notandum, quod virtutes morales sunt, que dicuntur politice ex eo, quia, disponunt vitam humanam ad opera exteriora et pugnant, contra vicia. Et quatuor illarum dicuntur cardinales, quia in ipsis tota vita hominis debet verti, sicut hostium in car- dine. Et sunt iste : prudencia, fortitudo, iusticia et temperancia, de quibus supra dictum est. Sunt autem alie octo, quas Aristoteles in diversis, locis ponit Ethicorum et Magnorum Moralium, sc. magnani- mitas, liberalitas, magnificencia, philotimia,, mansuetudo,, que alio nomine dicitur sodalitas, veracitas (sive veritas) et eutrapelia. Omne enim bonum, circa quod versantur mores hominum, aut est bonum utile aut honestum aut delectabile. Si ergo homo habet se bene circa utilia simpliciter et absolute, sic est liberalitas; si vero cum quadam excellencia circa magnos sumptus virtuose faciendo, sic est magnificencia; si vero circa bonum honestum, videlicet circa honores, hoc vel circa, magnos et arduos, sic est magnanimitas vel circa, honores mediocres, sic est philotimias; si circaa bonum delectabile, hoc tripliciter: quia vel fit in exteriori conversacione cum aliis hominibus secundum actum virtutis irascibilis, sic ha- betur mansuetudo; vel secundum actum potencie concupiscibilis, sic habetur amicicia; vel secundum actum potencie racionalis, quia vel homo habet se placide et virtuose in dictis, sic est ve- ritas (sive veracitas), aut habet se virtuose in factis sive gestis, sic habetur eutrapelia, per quam homo habet se placide in ludis seu iocis, et dicitur ab eu', quod est bonum, et tropos', quod est conversio, quasi omnia convertens in bonum. 3° notandum, quod virtutes morales connecti intelligitur multipliciter: vel racione finis, vel racione principii, vel quantum 5 40 2) D: qui I. — 3) Codd.: in I inepte scriptum. — 1) D: contia I. — 5) Ex coni.: philotenia I, philotomia D errore.

Strana 485
Utrum habita una virtute habeantur omnes? 485 ad tempus, vel racione status perfecti, vel quantum ad habitus. Racione finis ultimi sunt connexe, quia omnes simul ad beatitu- dinem tendunt. Secundo racione principii sunt connexe, quia omnes ex gracia fluunt sicut potencie. 3° racione status perfeccionis sunt connexe eo, quod nulla virtus perfecte habetur, nisi singule ha- beantur. Si enim quis est prudens, tunc habet prudenciam, que est virtus aptans media ad iusticie conplementum, quibus mediis sufficienter positis sequitur, quod reddit unicuique, quod suum est et per consequens est iustus. Et cum homo non potest ire ad contemplacionem unius iusticie ad aliam, oportet eum habere fortitudinem sic aggrediendi vel agendi, cum fortitudo, que est virtus cardinalis, sit virtus ad constanter et hilariter operandum. Et hinc fortitudo dicitur quartum donum Spiritus Sancti Ysaie 11° Nec sufficit virtuoso habere talem fortitudinem, nisi cum hac ha- beat temperanciam, fortitudinem regulantem; sicut enim habens fortitudinem corporis, sed carens modo operandi, fortitudinem illam destrueret infallibiter, sic habens fortitudinem moralem, nisi ha- buerit temperanciam, citissime deviaret; nec est ista temperancia, ut michi videtur, virtus sumendi cibaria, sed generaliter virtus applicandi fortitudinem moralem ad opus cum morali modestia. 147 B 10 15 20 Et patet, quod quicunque habuerit unam istarum quattuor, habet quamlibet, cum ut sic necessario sunt connexe. Et patet veritas questionis. Sunt autem raciones illius connexionis virtutum: Prima racio est largitas Dei dantis, qui non dat unam sine alia. 2a racio: quia sicut unum quodque membrum humani corporis indiget aliis membris, sic est in virtutibus. 3a racio similitudinaria, quia sicut in cithara si, una corda non fuerit tensa, non erit armonia per- fecta, ita nec in anima !l erit armonia spiritualis perfecta, nisi sin- 174C 30 gule affuerint virtutes. 4a racio est, quia contra singula vicia sunt alique virtutes, igitur omnes oportet habere virtutes, ut omnia vicia inpugnentur. Et pensa, quod licet similes sunt omnes vir- tutes, tamen alique dicuntur matres virtutum, non quod habitus virtutis generet habitum virtutis, sed ut motus motum. Sicut dicit Bernhardus: »Leccio parit cognicionem, cognicio amorem, »amor frequenciam, frequencia familiaritatem, familiaritas fiduciam, »fiducia facilem inpetracionem«. Secundum hunc modum quatuor dicuntur matres virtutum, sc. fides origine, quia motu fidei sur- gunt motus aliarum virtutum, caritas educacione, prout Magi- ster dicit in presenti distinccione: »cum caritas sit mater »omnium virtutum, in quocunque mater ipsa est (sc. caritas) et »cuncti filii eius (i. e. virtutes) recte esse creduntur«. Prudencia vero est, mater omnium virtutum regimine, humilitas autem con- servacione. 35 40 25 6) I: sunt D.

Strana 486
486 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XXXVI., 3.—5. Et scito, quod ad conservacionem virtutum ista quatuor concurrunt, sc. disposicio preparans, habitus informans, operacio probans, premium coronans. — Item scito, quod tres sunt bone condiciones virtutis: prima temptacionis remocio, secunda actuum multiplicacio, tercia in bono delectacio. Prima condicio ipsam vir- tutem in radice firmat, secunda quasi floribus ornat, tercia sapore fructuum delectat. — Scito eciam, quod caritas est quasi, forma virtutum, unde cum ipsa caritate omnes virtutes simul infunduntur, quantum ad habitum, sed non ad actum. 174 D 15 §4. Utrum virtutes sint equales? Dicitur, quod non: una enim est dignior alia, ut caritas fide Unde Philosophus 50 Ethicorum dicit, quod iusticia est virtutum preclarissima. Item: una virtus ad plura se obiecta extendit, quam alia, sicut pru- dencia ad plura extendit se, quam temperancia. Concedi tamen potest, quod omnes virtutes racione obiecti ultimi sunt equales, sed ex se non. 20 25 5.) Utrum peccata virtutibus supradictis opposita sint connexa? Videtur, quod non, quia peccata sunt sibi opposita, ut illiberalitas et prodigalitas, que sunt extrema liberalitatis, et sic de aliis viciis oppositis. Sed cum nulla opposita ad invicem sunt connexa eo, quod si essent connexa, possent simul inesse eidem, quod est contra condicionem oppositorum, ergo questio falsa. — In oppositum arguitur sic: sicut se habent virtutes ad invicem, sic et eorum opposita vicia; sed virtutes sic se habent, quod sunt connexe, ergo et vicia sunt connexa. Maior patet per regulam oppositorum, minor est precedens questio et consequencia tenet ex sufficienti similitudine, ergo questio vera. Notandum, quod in peccato mortali sunt duo, sc. aversio ab incommutabili bono — et quantum ad hoc omnia peccata mor- talia sunt connexa eo, quod omne peccatum mortale avertit pec- cantem a bono incommutabili.. Item: in peccato mortali est con- versio ad bonum commutabile — et quoad illud secundums genus sunt connexa, sed quoad bonum, ad quod specialiter fit conversio, non sunt connexa eo, quod alius convertit se ad bonum utile, as aliusii adi1 bonumii honestumi1, alius ad bonum delectabile. 30 I 175 A 40 Sunt eciam peccata virtutibus supradictis opposita connexa quoad subiectum, in quo sunt. Qui enim peccat per iniusticiam, peccat et il per inprudenciam, infortitudinem et intemperanciam eo, quod destruens unam virtutem radicitus destruit consequenter omnes; et sic qui in uno fit reus, factus fit omnium reus. Nam qui prodigus est, et illiberalis sive parcus est,: prodigus dans bona aliis viciose et parcus nolens uti bonis ad se virtuose. Unde 7) D: commutabili I. — 8) D: sciendum I. — 9) Codd.: et add. I.

Strana 487
Utrum peccata virtutibus opposita sint inter se connexa? 487 dyabolus est maxime parcus sibi, quia non vult debite uti bonis a Deo sibi datis, et est eciam maxime prodigus, cum pro parva illicita extollencia, dedit regnum Dei. Similiter habent se homines mortaliter peccantes: et patet, quod vicia, que dicuntur extrema eiusdem virtutis, ponunt et insunt eidem, sed non respectu eiusdem. Et sic solvitur argumentum factum inu1 contrarium. Et istud bene notavit b. Gregorius ponens, quod qui reus est uno peccato mortali, reus fit multorum. Et ad hoc sonat dictum Iacobi Apostoli ca° 2°, quo dicit: »Qui offenderit in »uno, factus est omnium reus« nam qui luxuriatur, ille habet Deum alienum, quia plus scortum, quam Deum diligit; deinde nomen Dei in vanum assumit, sumens sibi nomen Christi, quia Christianus a Christo. Et quoad istud sonat illud dictum Augu- stini et b. Cypriani in forma eadem dicens: »Frustra Chri- »stianitatis nomen sortitur, qui Christum in moribus non imitatur« ; nec tercio sabbatizat, cum a peccato mortali non cessat; nec Pa- trem suum Christum nec matrem suam sanctam Ecclesiam ho- norat; eciam occidit animam propriam et furtum facit subtrahens Dei honorem ... 10 15 Et sic descendendo ad septem crimina: Nam superbit, quia Deum spernit sibi non obediens; avarus fit, quia in suo non con- tentus divina rapit; luxuriatur, ut dictum est in proprio actu; invidus est, quia de continencia mulieris dolet; irascitur, dum sibi mulier ad placitum non consentit, vel irascitur sibimet, licet insensibiliter, quando propriam animam occidit; crapulosus et sic gulosus est, quia carem illicitis actibus saciat; accidiosus est, quia Dei servi- cium luxuriando negligit. 175 B 25 Ecce quali cathena dyabolus sua vicia contexuit — ideo vocantur vincula et secundum Augustinum kathena et funi- culi, quibus ignari homines colligantur. Patet ergo, quomodo homo peccat uno peccato directe et consequenter fit reus aliorum pecca- torum, licet non secundum actum proprium et directe etc.12 30 10) I: excellencia D. — 11) D: om. I. — 12) Codd : etc. etc. add. D

Strana 488
488 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XXXVII., 1.—5. Distinecio XXXVII. Ed iam distribucio decalogi, que in duobus mandatis con- pletur, consideranda est... 10 I 175 0 15 20 1. Ista est, distinccio 37a, tractans de decem preceptis. Primo continet, quod decem sunt precepta, quorum tria, que sunt in prima tabula, pertinent ad Deum et alia septem, que sunt in secunda tabula, pertinent ad proximum. 2° continet, quod differencia est inter similitudinem et ydolum. Nam 'similitudo‘ dicitur habens speciem, alicuius rei, ut serpens eneus vel vitulus ad adorandum positus; ydolum' vero est, quod non habet speciem alicuius rei, ut in uno habitu hominis duas facies non similitudinem, sed ydolum facit, quia facit, quod non habet aliquid simile sui. Unde i cum dicit Apostolus Roman. 8°: »ydolum nichil est in mundo«, exponit Augustinus Super Johan.: »i. e. inter ceteras »creaturas mundi non est forma ydoli.« Sed istud dictum Augu- stini verum est, si intelligatur de forma spirituali, que creditur ibi esse per deceptos. 3° quod quidam dicunt, quod omne, quod est, in quantum est, a Deo est, et sic peccatum et ydolum, in quantum est, a Deo est, sed non, in quantum est ydolum positum ad ado- randum, quia in hoc non est creatura, sed perversio creature. 4° quod filii Israel asportantes res Egipciorum furtum non commiserunt, nec peccaverunt, quia iubente Domino fecerunt. 5° quod illud "Quod tibi non vis fieri, alii non, feceris‘ "ipse) debet intelligi 'iniuste', quia alias iudex iuste mortificans hominem 25 peccaret, quia non sibi illud fieri vellet. 2. Pro istis sunt hii versus: i. e. X mandata quia nullam similitudinem habencia O decadem ponit ac ydola nil fore dicit. sc. populus Israhelicus sc.1 quia, est Non reus est furti iussus4 spoliator Egipti. 40 I 175 D §3.) Queritur, utrum fuit necesse tradere legem scrtptam des decem mandatis, que sunt scripta in corde hominis. Non est dubium, quin ita est, cum Deus hoc fecerit. In multis enim per peccata natura obtenebrata erat, ideo extrinseca monicio fuit eis necessaria, ymmo quamvis mali, in quibus esset cognicio boni, noscerent, qualiter deberent vivere, non tamen erat in eis amor ad sic vivendum. Ideo per coaccionem legis scripte erant ad bonum inclinandi. Item: ut ad bonum non solum natura inclinaret, 1 sed 1) I: om. D. — 2) D: in I septem ab t, ab 12 rasum, sed non correctum. 3) I: ne D. — 4) D: visus I. — 5) D: om. I.

Strana 489
Utrum legem scriptam tradere necesse fuerit? 489 eciam reverencia divini inperii promulgati. Item: ut precepta magis pensarentur, forcius in memoria tenerentur et in cogitacione fre- quencius versarentur. §4. Utrum Deus potest dispensare in preceptis decalogi? Dicendum, quod quedam precepta ad Deum principaliter et directe ordinant, sicut precepta prime tabule, et presertim duo, sc. primum et secundum. Et contra illa Deus dispensare non potest, sicut non potest dispensare, quod homo peccet et quod contra eum directe aliquid fiat. Non enim potest dispensare, quin serviatur ei et ipse colatur. — Precepta autem secunde tabule ordinant directe ad proximum et in illis eciam non potest dispensare, se- cundum quod ad decalogum pertinent, videlicet prout eorum con- traria deformitatem inportant. Non enim dispensare potest Deus, quod aliquis cognoscat non suams, ita quod remaneat non sua, vel quod aliquis recipiat rem alienam sine peccato, ita quod re- maneat aliena. Potest tamen Deus aufferre in aliquibus factis condiciones contrarias decalogo et, eciam naturam mutare potest, unde ipse, qui solus est Dominus verus omnium, que creavit, potest facere, quod alicui non sua fiat sua plenarie per contractum matrimonii — et sic forte dispensavit cum Osee. Similiter potest facere, quod aliena sint alicuius, sicut forte dispensavit cum filiis Israel, quando precepit, quod acciperent vasa aurea ab Egipciis. — Aliqui tamen dixerunt, quod potest Deus dispenl'sare in preceptis secunde tabule. Unde dicit Bernhardus Deprecepto ets dispensacione, quod in preceptis secunde tabule Deus dispensare potest, sed non homo. Sed ad hoc respondet Richardus, quod hoc non est intelligendum de preceptis acceptis secundum intencionem, quia sic claudunt in se ordinem ad proximum, quem Deus infringere non potest, sed loquitur quantum ad actus, qui secundum virtutem littere non habent ordinem istum annexum, sicut est occidere et sicut de honoracione parentum, quia non essent honorandi, in quantum faciunt contra Deum. Et quoad hoc dicit Dominus man- datorum Luce 14°: »Si quis venit ad me et non odit patrem »suum et matrem suam, non potest meus esse discipulus,.« 5. 10- 15. 20 I 176 A. 25 J0- 35. §5.) Utrum preceptum de observacione sabbati sit mortale? S. Thomas dicit, quod hoc preceptum quantum ad aliquid est morale, quantum ad aliquid cerimoniale, quantum ad aliquid iudiciale. Morale est, quantum ad id, quod est ibi de dictamine legis naturalis, ut sc. homo aliquo tempore vacet contemplacioni et divino cultui. Quantum autem ad temporis taxacionem, fuit cerimoniale, et propter hoc in nova lege dies sabbati est mutata in diem dominicam in memoriam et reverenciam dominice resur- 40- 6) I: Deus D pessime. — 7) I: quod D. — 8) D: in I. — 9) Codd.: se- quitur add. I.

Strana 490
490 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XXXVIII., 1—3. I 176 B 10 reccionis. Unde remansit preceptum de sabbato,! quantum ad id, quod erat morale in ipso. Quantum autem ad id, quod habet con- dicionem populi, cui subveniendum erat, est iudiciale. Unde ob- servacio sabbati habet causam condicionum populi Iudaici, qui propter avariciam eis inditamio in tantum se et sibi€ operibus servilibus occupassent, quod omnino mens eorum a divinis sub- traheretur. Et hanc causam tangit Damascenus: eciam ut ha- berent pre oculis creacionem mundi et sic cognoscerent Deum et timerent, quia proni erant ad ydolatriam. Rabi Moyses dicit, quod habuit pro causa significacionem triplicem moralem, que signat requiem humane mentis a peccatis et ab omnibus aliis rebus, in quibus quietem mentis non invenit,1, secundam signi- ficacionem allegoricam, signans Christi quietem in sepulcro, et terciam anagoycami2, qua signat eternam requiem, in qua sancti i5 beatifice requiescent. Amen. Distinecio XXXVIII. 20 Ciendum tamen tria esse genera mendaciorum... 1. Ista distinccio 38a, tractans de mendacio, primo continet, quod tria sunt genera mendaciorum. 2° quod mendacium est falsa vocis significacio cum intencione fallendi. 3° quod omne mendacium est peccatum. 4° quod illud »Perdes omnes, qui lo- »cuntur mendacium« et illud »Mendax os occidit animam« non est accipiendum de omni mendacio. 5° quod Iacob excusatur a mendacio, quia obediebat matri, que per Spiritum noverat misterium. 2. Unde pro isto ultimo li singulariter et pro primis gene- I 176 C raliter est iste versus: P Iacob excusat, postquam mendacia tractat. 30 3. Utrum omne mendacium sit peccatum? Sciendum, quod mendacium in sua analogia secundum Anshelmum et alios pro peccato quolibet sumi potest, cum de quanto homo peccaverit, est mendax, quomodo Sathanas veritati contrarius est pater mendacii non solum in se ipso, sed in quolibet, peccatore. Et racio est: cum 'mentiri' sit 'contra mentem ire‘ et in mente illa sit necessario prima veritas, patet, quod vel nemo potest ire contra Deum vel esse Deo contrarius vel quod homo, de quanto 35 10) I: iudaicam D. — 11) Sic codd. — 12) I: analogicam D. — 1) I: quod- libet D.

Strana 491
Utrum omne mendacium sit peccatum? 491 peccat, est contrarius veritati. Similiter cum quelibet res necessario dicit, se ipsam secundum, principia Augustini et omnis men- ciens vel peccans dicit se naturaliter et obligacionem et debitum Deo suo, et cum in quantum peccat, deficit ab illo, patet, quod in quantum peccaverit, est mentitus. Similiter cum quilibet, in quantum peccat, est contrarius menti sue, ymmo illi consciencie, que vult naturaliter beatitudinem, patet, quod omnis peccator, in quantum est huiusmodi, est mentitus. Et pro huiusmodi accepcione mendacii est illud Psalmiste: »Omnis homo mendax«. Vocale autem mendacium esset ponderandum modicum, nisi prius subesset mendacium in mente; et hinc mentiri dicitur menti contraire proprie et in illo fit realis discrepancia obligacionis ho- minis ad Deum. Vocale ergo mendacium consistit in opere et in passionibus anime ante vocem formatam. Et de illo mendacio loquitur Magister in presenti distinccione. Unde illud mendacium est falsa mentis exterior significacio vel enuncciacio cum intencione fallendi, quocunque modo fiat, ut verbo, scripto, nutu seu alio quovis modo, ut patet XXIIa3 quest. 2a Beatus 84 I1le per Augustini. Et Augustinus in Libro contra mendacium sic ait: »Ille solum menfitur, qui aliud habet in »animo et aliud verbis enuncciat vel quibusdam significacionibus«. Et differt mendacium ab ypocrisi, sicut genus a specie. Nam omnis ypocrisis est mendacium, sed non convertitur. 10 15 I 176 D 20 Sciendum eciam, quod triplex est genus mendacii, sc. iocosum, officiosum et perniciosum. Iocosum illud solum fit causa ludi et ideo inproprie dicitur mendacium, cum ex se non habet intencionem fallendi, et ipse, cuis signatur, ioci causa novit esse dictum; et ideo de se non est peccatum, nisi quando oritur de levitate animi. Potest tamen per accidens esse mortale peccatum, ut racione iocalis blasfemie vel scandali inde orti seu aliquo quovis modo contrario caritati Dei et proximi. — Officiosum men- dacium fit solum causa pietatis vel utilitatis et ideo de se non est peccatum mortale, sicut nec iocosum. Unde sicut officium, -ii' dicitur ab 'officio', quod est noceo, officium', i. e. beneficium vel ministerium a contrario, quiag minime nocet, sic peccatum istud dicitur officiosum's, quia non nocet proximo, sed magis provenit sibi ex eo beneficium, cum per illud a nocumento tem- poralis commodi liberatur. Exinde non est peccatum mortale, nisi i. e. periurate fiat racione veritatis peierate vel falsi testimonii negata veritate seu dampnis cuiuscunque exinde orti, quocunque modo fiat contrario caritati. — Perniciosum dicitur a pernicie', quod idem est, quod mors', a perneco, -as', inde perniciosus -a -um', i. e. 'mor- tiferill -a -um‘ vel letale. Unde perniciosum mendacium fit semper 30 35 40 25 177 A 2) Codd.: in I inepte scriptum. — 3) D: in I inepte scriptum. — 4) Codd.: in D parakraff in marg. add. 82. — 5) D: om. I. — 6) D: officium I.

Strana 492
492 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XXXVIII., 3. — XXXIX., 1. 5 10 15 causa nocumenti et decepcionis proximi et ideo semper, vel ut plurimum, est mortale peccatum, quia contrariatur non solum ve- ritati sed eciam caritati Dei semper aut proximi. Cetera vero duo, sc. iocosum et officiosum, secundum se sunt venialia, cum non habent intencionem fallendi, similiter et nocendi; possunt tamen per accidens fieri, si contrariantur caritati Dei vel proximi, ut dicit Thomas 2a: 2e distincc. nona. Mendaciorum eciam secundum specialiorem disposicionem sunt decem genera, quorum octo ponuntur a b. Augustino in Libro, contra mendacium et duo per Philosophum assignantur 4° Ethicorum, que tamen possunt reduci ad aliqua, predictorum. Istis notatis conclusio sit ista: »Omne mendacium est pec- »catum«. Probatur. Omnis deordinacio voluntaria in actu humano est peccatum. Sed omne mendacium est huiusmodi: ergo con- clusio vera. Consequencia nota est, maior ex eo evidet, quod peccatum est deordinacio voluntatis humane sive spiritus. Sed minor probatur. Nam omnis menciens facit, quod non decets, eo quod utitur voce, ad quod non est a Deo instituta et per conse- quens contravenit ordini veritatis, igitur ut sic peccat: ergo con- clusio vera,. 20 Distinccio XXXIX. Une de periurio videamus. Periurium est mendacium iura- mento, firmatum, .. . I 177 B 30 35 1. Ista distinccio 39a de mendacio, confirmato periurio, continet primo, quod iusiurandum habet tres comites, veritatem, iusticiam et iudicium; et si ista deficiunt, non est iuramentum, sed periurium. 2° quod ille periurat, qui falsum iurat voluntate fallendi et qui putans falsum, quod verum est, iurat, et qui verum putans, quod falsum est, iurat. Primus dicit mendacium et men- titur, secundus non dicit mendacium et mentitur, tercius nec men- titur nec dicit mendacium, sed tamen falsum dicit. 3° quod peri- urium est vel iurando loqui falsum cum intencione fallendi, vel iurando, loqui, falsum, sine, intencione, fallendi,. 4° quod sponte et sine necessitate iurare, vel falsum iurare, grande peccatum est; ex necessitate autem iurare, sc. vel ad innocenciam asserendam vel ad federa pacis confirmanda vel ad persuadendum audito- ribus, quod est eis utile, malum non est, quia est necessarium. 25 7) D: aliquam I. — 8) I: debet D. — 9) Codd.: etc. add. D, sequitur etc. add. I. — 1) I: om. D.

Strana 493
Quid sit iuramentum? 493 5° quod licitum est iurare per creaturas sanctis, qui in creaturis creatorem venerantur. 6° quod qui iurat per Deum magis tenetur, quam qui iurat per ewangelium, vel alias creaturas, quia per eum hec facta sunt. 7° quod dicere per Deum iuro‘ est testem adhi- bere Deum. Unde iurare est Deo ius reddere: ius veritatis, non falsitatis. 8° quod iurare per quamcunque creaturam est crea- torem eius testem adhibere; et ideo, qui falsum iurat per lapidem, periurus est. 9° quod in omni iuracione aut Deus testis adhibetur aut creatura Deo obligatur et oppignoratur; et hoc est genus iu- ramenti gravissimum, quod fit per execracionem, ut cum homo dicit: »Si hoc feci, hoc paciar« vel cum dicit: »Per salutem meam« vel »per filios meos«: obpignorat enim eos Deo,il ut veniat hoc in caput eorum, quod exit de ore eius, si verum, verum, si falsum, falsum. 10° quod qui iurat per falsos Deos et fidem non servat, bis peccat, quia iuravit, per quos non debuit et contra fidem facit iurando, quod non debuit. 11° quod iuramentum id, quod est contra fidem vel contra caritatem, [est,] quod observatum in pe- iorem vergit exitum, pocius mutandum est quam adiuplendum. Unde qui sic iurat, vehementer pecat, cum autem mutat, bene facit. Qui autem non mutat, dupliciter peccat: et quia iniuste iu- ravit et quia facit, quod non debet; et tale iuramentum non ob- servatum periurium dicitur, non quod reus sit, quod non observat, sed quia iuravit iniustum, ex quo reus est, sicut ille, qui periurat. 12° quod quacunque arte verborum quis iurat, Deus, qui testis est consciencie, ita hoc accipit, sicut ille, cuis iuratur, intelligit: dupliciter autem reus fit, quia et Verbum Dei in vanum sumit et proximum in dolo capit. 13° quod si quis exigit iuramentum ab eo, quem nescit falsum iuraturum, non peccat, sed humana temp- tacio, i. e. fragilitas, est; si vero eum scit false iuraturum et cogit eum iurare, vincit homicidam, quia homicida corpus occidit, ille autem duas animas, sc. eius, quem iurare provocat, et suam. 14° quod synodus sancta statuit, quod nisi pro pace servanda omnes fideles ieiuni ad sacramentum, i. e. ad iuramentum, ac- cedant. §2. Et super ista distinccione est unicus versus, tangens as materiam in communi. Et est iste versusi: 10 117 C 15 20 25 30 Q manet in fine tractans periuria late. §3. Utrum iurare sit licitum? Dicendum, quod sic ex causa racionali et cum cautela, ut vitetur periculum. Unde 177D iuramentum licitum pro urgenti necessitate licite exhibetur, ut 40 ieiunium pro infirmitate frangitur. Iuramentum ergo Dominus sine causa et sponte prohibuit Matth. 5°: »Sit sermo vester 'est' est" non‘ non‘ etc.« 2) D: om. I. — 3) D: qui I errore. 33

Strana 494
494 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XXXIX., 3.—5. 5 Sciendum enim, quod aliud est ad iuramentum sponte accedere, aliud ad asserendum innocenciam suam vel federa pacis constituenda vel ad persuadendum auditoribus, quando pigri sunt credere, quod eis utile est, iuramentum proferre. Primum prohi- betur, secundum conceditur: »Non enim iurare peccatum est omnino«. Hec XXIIa quest. 1a c a° 1°. v Anave Item notandum, quod iuratur licite dupliciter: aut racione boni consequendi aut racione mali fugiendi. Racione boni quadru- pliciter: pro veritate, pace, amicicia et obediencia; Christus igitur et Apostolus iuraverunt pro veritate spirituali salutifera confir- manda, ut Johannis 3°: »Amen, Amen, dico tibi: nisi quis re- natus fuerit ex aqua et Spiritu Sancto, non potest videre regnum Dei«. Et in tali causa iuravit Apostolus: unde ad Gallatas 1° dixit: »Que autem scribo vobis, ecce coram Deo, quia non mencior«. Et 2a Corinthiorum 1°: »Deus pater Domini nostri »Jesu Christi« .. infra: »ego autem testem Deum invoco in animam »meam« et, Roman. 1°: »Testis est michi Deus, cui servio in »spiritu«. In causis autem civilibus iurant testes pro veritate civilis iudicii declaranda. Nam Deuteron. 19° dicitur : »In ore duorum »vel trium testium stat omne verbum«. 2° iuratur racione pacis confirmande vel reformande; et sic iuravit Abraham ipsi Abi- melech, quod non noceat eius posteris Genes. 21°, et Iacob I Laban ill Genesis 31°. — 3° iuratur racione amicicie contrahende 78A vel confirmande: sic iuraverunt Abimelech et Ysaac Genes. 26°; 25 sic eciam iuravit Joseph patri suo Jacob Genes. 47°. — 4° iuratur racione obediencie et hoc tripliciter: primo racione fidelitatis, ut faciunt vasalli regi vel principi et reges communitati, ut habetur 2° Regum 5°, ubi dicitur: »Venerunt tribus Israel ad David in »Ebron dicentes Ecce nos os tuum et caro tua sumus‘« et sequitur: »venerunt quoque et seniores Israel ad regem in Ebron« etc. Sic deberent iurare naciones extere cum suis senioribus regi Bohemie Wencezlao, ut forent sibi fideles et obedientes. — Secundum est iuramentum subieccionis, sicut in ecclesia subditi iurant suis pre- positis. Unde Judicum. 11°: »Principes Galaad subiecti Jepte di- »xerunt: Dominus, qui hec audit, ipse mediator et testis est, quod nostra promissa faciemus«. — 3° autem, iurant persone commu- nitatis pro consuetudine licita observanda. Unde Exodi 19°: »Cuncta, que locutus est Dominus, faciemus«. 10 15 20 30 35 40 Iuratur autem racione mali fugiendi dupliciter: vel ad vi- tandum malum vel expurgandum. Primo modo iuratur circa co- pulam matrimonii, circa ordinem sacerdocii et universaliter circa principia causarum, ne pars actrix calumpniose inpetat nec altera calumpniose defendat. 2° modo iuratur pro expurganda infamia, ut Deuteron. 21° docetur, quod in crimine occulto, ut, occi- 1) D, Vulg.: Judith 1 errore. — 5) D: aut I.

Strana 495
Utrum iurare sit licitum? 495 sione, hominis, persone susceptes iurabunt, quod manus eius non effuderunt, hunc sangwinem, nec oculi viderunt. In talibus itaque casibus tripliciter circumstacionatis licitum est iurare. Unde circumstancie ponuntur Jeremie 4°, cum di- citur: »Iurabis: 'Vivit Dominus‘ in veritate, iudicio et iusticia«. Oportet enim primo, quod iuramento substrata sit veritas, ymmo quod sit in ipsius iurantis consciencia, quod iuratur. Oportet 2°, quod iuretur in iudicio, sc. ut non iuretur, nisi propter necessi- tatem ac utilitatem a summos iudice approbatam; aliter enim, in vanum iuraretur contra preceptum secundum, nec sufficiunt ista duo, sc. quia veritas illicite aut inhoneste non est iuranda, licet in iudicio humano requiratur, et sic necessitate supposicionis ne- cessaria et utili occasione accepta. Ideo oportet 3°, quod iuretur iniusticia deficiente. Itaque aliqua istarum trium circumstanciarum fit iuramentum illicitum. Et si false iuratur, tunc iuratur contra primum; si ex con- suetudine sine finis utilitate, tunc contra secundum; vel si inho- neste vel difformiter prime iusticie, contra tercium. Et sic veritas, utilitas et honestas in iuramento rectificant iuramentum. Primam condicionem debet iurans discutere, secundam iurans et ille, cui iuratur, et terciam universalis ecclesia. Et sic iuramentum quod- dam est assertorium et quoddam promissorium. Assertorium, quo iuratur de veritate nobis determinanda, cuiusmodi est veritas de presenti et de preterito, ut quando iuratur, quod sic est vel quod sic fuit. Iuramentum autem promissorium est, quando iuratur ve- ritas de futuro, ut contingit in voventibus vel promittentibus. Hec Doctor ewangelicus Super mandato 2°. §4. Utrum iuramentum incautum obliget? Dicendum, quod obligat ad peccatum, quia qui iurat, quod iurare non debet, reus periurii habetur, ut dictum est per Magistrum in littera. Non obligat tamen ad observandum, ymmo pocius quod non servetur. Vocatur autem omne iuramentum incautum, quod iuratum vergit in peiorem exitum, ut si aliquis iuret non servare castitatem, vel non obedire suis superioribus in licitis ... et sic de multis aliis, quibus stulti homines involvuntur. 5.) Utrum iuramentum coactum obliget? Dicendum, quod si est coactum coaccione insufficienti, que sc. cadit in con- stantem virum, non,o obligat in foro contencioso, obligat tamen in foro consciencie. Unde si viator iuret latroni metu mortis vel carceris, quod dabit ei centum sexagenas, non obligatur in foro ecclesie, sed obligatur in foro consciencie, quia pocius debet dampnum sustinere, quam fidem frangere. Postquam autem reddi- derit, potest repetere coram iudice, si non iuravit, quod non repe- teret. Si vero iuravit, tunc potest alteri denuncciare; si vero iu- I 178 B 10 15 20 25 30 178 C 35 40 6) I: suspecte D. — 7) D: offenderunt I. — 8) I: supremo D. — 9) D: est I. 10) I: ideo D. 33*

Strana 496
496 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XXXIX., 6. — XL., 4. 10 I 118 D 15 ravit, quod non denuncciaret, incautumi fuit iuramentum, quia contra,2 correccionem fraternam fuit, nec tenetur servare. Multe sunt involuciones, que nequeunt breviter explicari. §6.) Utrum iuramentum obliget secundum intencionem iurantis vel intencionem recipientis? Dicendum, quod si ille, qui iurat, iurat sine dolo, non obligatur, nisi secundum intencionem suam in foro consciencie; si autem iurat cum dolo, racione doli obligatur secundum intencionem iuramentum recipientis. In foro autem ecclesie obligatur, sicut exterius verba sonant. 7.) Utrum omne iuramentum sit peccatum mortale? Dicendum, quod non. Si enim aliquis iuret sine deliberacione falsum, non advertens se iurare, non peccat mortaliter. Si autem falsum ex deliberacione, advertens se iurare, mortaliter peccat et precipue, quando advertit, quod false iurat. Si autem iurat falsum, putans iurare verum et adhibuit diligenciam, quam debuit, utrum iuret verum vel falsum, potest dici, quod non peccat mortaliter. Si non adhibuit diligenciam, peccat mortaliter. Propter intricaciones tam multas Salvator noster sciens homines in peccatum cadere dicit Matth. 5°: »Ego autem dico vobis omnino non iurareis«. 20 Distinecio XL. Extum preceptum est: Non desiderabis uxorem proximi tui.“.. . 25 30 1. Ista distinccio ultima, pertractans duo precepta secunde tabule, primo continet, quod sextum preceptum secunde tabule est non desiderabis uxorem proximi tui' et septimum non con- cupisces domum proximi tui etc. 2° quod in illis duobus pre- ceptis positis distinccione 37a, sc., non mechandi et non furandi, ipsa opera sunt prohibita. In hiis vero duobus extremis prohibetur concupiscencia, ergo ista differunt ab illis. 3° quod lex dicitur conprimere manum et non animum, ewangelium vero manum et animum, i. e. quia in lege ewangelii est generalior prohibicio, quoad moralia. 4° quod Apostolus dicit literam occidentem de- calogum, qui non dicitur litera occidens eo, quod mala sit lex, i. e. occasionaliter. sed quia prohibens peccatum auget concupiscenciam et addit pre- varicacionem, nisi liberet gracia, que non sic habundabat in lege, 35 11) D: in tantum I. — 12) I: ultra D. — 13) Codd.: et cetera add. D. — 1) I: om. D. — 2) D: om. I.

Strana 497
Utrum lex vetus iustificaverit vel occiderit? 497 sicut in ewangelio. 5° quod littera ewangelii differt a legis littera, quia diversa sunt promissa: ibi terrena, hic superna promittuntur; diversa eciam il sacramenta, quia illa significabant, hec conferunt I graciam; diversa eciam precepta, quantum ad cerimonialia, non 179 A 5 quantum ad moralia, que sunt eadem, sed plenius in ewangelio continentur. §2.) Hec est summa, cui versificator non posuit versum, quia quidam distingwunt librum hunc in 40 distincciones, ita quod 40a incipit ibi: 'Sextum preceptum est'; sed quia hoc continetur sub distinccione 39a, ergo non fecit de illa aliquam specialem in versibus mencionem. §3. Dubitatur, utrum lex vetus cohibet manum et animum, vel manum tantum. Sciendum, quod illud peccatum dicebatur lex cohibere, quod puniebat pena temporali. Non puniebat autem peccatum cordis, sed operis pena temporali, quia de illo iudicare homo non poterat, nisi in aliquo signo exteriori et ideo non co- hibebat animum. Sed nova lex eternam penam comminatur, pena autem eterna infligitur a Deo, qui scrutator est cordium et ideo lex nova dicitur cohibere manum et animum. 4. Utrum lex vetus iustificabat vel occidebat? No- tandum, quod iustificare dicitur dupliciter: uno modo iusticiam docere, et sic lex iustificabat, quia decem mandata docebat, in quibus iusticia consistit. Alio modo iustificare dicitur iusticiam effective principaliter causare, sive facere; et illo modo lex non iustificabat, ymmo lex nova non sic iustificat; et 3° iustificare est ministerialiter graciam conferre, quomodo sacramenta nove legis conferunt graciam, per quam fit iustificacio, ut patet primo de baptismo, deinde de aliis, ut sacramento venelrabili et penitencie; et illo modo sacramenta veteris legis non conferebant graciam. Item: vetus lex occidebat per se, quantum ad cerimonialia, in quantum tempore revelate gracie mortifera fuerunt. Sed quantum ad moralia occidebat per accidens, in quantum ex ea peccatum prohibente et graciam non conferente infirmus mortis occasionem sumebat. Sumebat autem mortis occasionem infirmus, quia lex peccatum prohibendo memoracionem faciebat de eo illi homini, in quo nondum concupiscencia extincta erat, et ideo magis in ipsum exardescebat, sicut siciens magis sitit, si aqua sibi ostendatur. Item: occidebat lex, quia specialem reatum peccato occasionaliter addebat, in quantum videlicet qui legem transgrediebatur, non solum peccator erat, ymmo prevaricator. Prevaricator enim proprie vocatur,, qui non solum legem naturalem, sed eciam legem scriptam transgreditur. Non ergo est lex culpanda ex eo, quod occidit aliquem occasionaliter, sicut nec sol reus esse cernitur ex eo, quod quis insipienter ipsum respiciens excecatur, et4 sicut Christus non ex eo culpandus est, quia malus populus in eo 45 . 10 15 20 25 I 179 B 30 35 40 3) I: dicitur D. — 4) D: in I inepte scriptum.

Strana 498
498 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, III., dist. XL., 5. 5 I 179C 10 15 20 25 I 179 D 35 40 scandalisatur. »Ipse enim venit in mundum, ut qui non vident, videant et qui vident, ceci fiant.« Johann. 9°. §5.) Utrum lex, vetus sit gravior, quam lex nova? No- tandum, quod de gravitate legis veteris et nove possumus loqui dupliciter: uno modo secundum se, alio modo per conparacionem ad observantes. Si loquamur de gravitate preceptorum secundum se, sic lex vetus erat magis onerosa, i quia ad plura precepta astringebat, sc. ad moralia, ad iudicialia et ad multa cerimonialia; multum enim gravius fuit circumcisio cum ceteris ritibus. Unde Actuum 15° habetur, quomodo quidam descendentes de Judea »dicebant: Fratres, nisi circumcidaminis secundum morem Moysi, »non potestis salvi fieri.' Facta ergo sedicione non minima Paulo »et Barnaba adversum illos ... dicebant Paulus et Barnabas, ut maneret unusquisque, ut credidit, et statuerunt, ut ascenderent »Paulus et Barnabas, et quidam alii ex illis ad apostolos et presbi- »teros in Jerusalem super hac questione.« Et infra: »Surrexerunt »autem quidam de heresi Phariseorum, qui crediderunt, dicentes: » Quia oportet circumcidi eos, precipere quoque servare legem Moysi. »Convenerunt quoque apostoli et seniores videre de verbo hoc. »Cum autem magna conquisicio fieret, surgens Petrus dixit ad eos: »Viri fratres: vos scitis, quoniam ab antiquis diebus in nobis elegit »Deus per os meum audire gentes verbum ewangelii et credere. Et »qui novit corda Deus, testimonium perhibuit, dans illis Spiritum »Sanctum, sicut et nobis, et nichil discernit inter nos et illos fide »purificans corda eorum. Nunc ergo quid temptatis Deum, inponere »iugum super cervicem discipulorum, quod neque nos neque patres »nostri portare potuimus?« Ecce gravitas legis veteris. Et sequitur inmediate pro levitate nove legis, cum dicitur: »Si per graciam »Domini nostri Jesu Christi credimus salvari, quemadmodum et »illi«. Et Salvator ostendens levitatem nove | legis dicit: »Jugum »enim meum suave est et onus meum leve« Matth. 11° ; et Aquila 1a Johann. 5° dicit: »Mandata eius non sunt gravia, »quia tantum moralia faciliter exequenda« Patet ergo, quod loquendo de mandatis secundum se legis veteris et legis nove, quod lex vetus est onerosior, quam nova. Item, si loquitur de gravitate preceptorum nove legis et veteris per conparacionem ad observantes, sic iterum absolute lex vetus erat gravior, ut patet ex auctoritate Petri supra dicta. Nam dicit: »Neque »nos, neque patres nostri portare potuimus.« Item: lex vetus graciam non conferebat ad mandata inplenda, quam confert lex nova; ergo ex parte defectus auxilii lex vetus erat gravior. Item: quia lex vetus per modum timoris cogebat ad id, quod lex nova ex amore inducit. Unde lex vetus dicebatur lex timoris, quia ad mandata inplenda per penas corporales principaliter inducebat; sed lex nova dicitur lex amoris, quia ad mandata inplenda inducit principaliter, 45 5) D: post gravior I. — 6) D: circumdamini I.

Strana 499
Utrum lex vetus gravior sit lege nova? 499 per beneficia et speranda. Unde novus legislator Johan. 13° dicit: »Mandatum novum do vobis, ut diligatis invicem.... sicut dilexi vos, »ut et vos diligatis invicem« et Johann. 14°: »Qui habet mandata »mea et servat ea, ille est, qui diligit me. Qui autem diligit me, »diligetur a Patre meo et ego diligam eum et manifestabo ei me »ipsum.« Et infra: »Si quis diligit me, sermonem meum servabit, »et Pater meus diliget ill eum et ad eum veniemus et mansionem »aput eum faciemus.« Ecce lex amoris sonat per totum, amorem dans mandatum novum, quoad explanacionem similiter promittens expresse premium, quod nunquam in veteri taliter est expressum. Sed obicitur, quod lex nova sit gravior ex eo 1°, quod precepta sunt magis explicata in ea et per consequens quoad inplecionem graviora. Item: lex vetus quedam permittebat, que lex nova non permittit — ut libellum repudii; ergo iterum est gravior. Et quoad ista duo quidam con- cedunt. Sed primum argumentum solvitur negando consequenciam, similiter et secundum. Et patet dignitas nove legis secundum levitatem supra ve- — terem legem Moysi- — 180 A 10 15 Sequitur 4us liber.I Sequitur principium in 4m.D 7) Codd.: etc. add. I. In A registrum sequitur.

Strana 500
500 Errata. (Numeri praepositi prior paginam, posterior lineam denotant; ommissae vel emen- dandae litterae (vel verba) litteris currentibus ceterae litteris stantibus impressae sunt.) 3, 12: fore - 5, 1, 33: i. e. - 6, 7, 26: i. e. - 7, 1: i. e. - 8, 10: pro- hibetur - 8, 23: De052 - 9, 28: vestrumco - 14, 45: 97 - 23, 22: divina, - 28, 23: falsum - 45, 3: dileccione - 50, 22: alias - 50, 38: 33 - 50, 40: 34 - 52, 27: 13 - 59, 47: 31 - 66, 38: generabilia - 73, 31: est - 79, 35:I) Distingwit — 81, 10: huiusmodi - 91, 24: producit ur) - 112, 38 sibi - 120, 24: cuius — 184, 36: spiritu - 188, 1: de - 188, 25-26: homine et - 191. 18-19: receptivum — 191, 43: nostre carnis - 194, 35: seculorum secula - 195, 7: Sed minimum - 198, 30 ex prima - 202, 24: esse ens - 202, 34; intelligit - 204, 1: dom. bacca- larius - 204, 13: mandata mea65 - 207, 11: quoniam - 203, 32: esset - 209, 25: est bonumis esse13 - 209, 27: includit, quia13 bonam13 causalitatem13' - 209, 40: consequenciam. Unde quamvis homo et risibile consecuntur se secundum essendi consequenciam, tamen - 211, 14: efficiens - 212, 5: Ubi - 212, 11: sic nec - 214, 11: est aliud21 - 214, 27: essenciali38 - 214, 33: temporis39 - 214, 42: quod habet - 215, 1: partem.' Probaturzi. - 215, 21: habet prius nec - 215, 34: du- racione - 215, 35: accepit... propter - 215, 38: Sic I: esse angeli D. — 39) I: partis D - 216, 12: apposite - 216, 15: respuendum - 216, 25: sit natura pure simplex - 217, 34: 3° - 217, 44: fecerit - 225, 15: perpetue dissentire - 225, 32: necesse - 226, 16: quod materie - 226, 27: Actum - 226, 36: Damascenum - 228, 9: morali - 228, 21: quod »si - 230, 22: Christi humanitate et - 232, 6-7: secuntur - 233, 14: Marc. - 234, 2: dona excellencius - 234, 25: principatus - 234, 35: Deiformem - 235, 23: multitudo celestium1 - 235, 36, 39: quod - 236, 12: paratissime - 236, 22: creaturei vel1 create - 236, 36: manet ordor et1 distinccio1. Pateti quiai maneti - 237, 5: nec tocius - 239, 1: superiores adi inferiores!— 240, 10: plenum gaudium - 240, 32: erit - 241, 21: pee rum - 241, 28: meum, qui eiciat - 241, 32: queso - 241, 40: Dixit angeluso - 241, 46: I: post cureris D - 242, 11: magnam - 244, 9: aliquod ens - 244, 37: est - 244, 46: I: pridem D - 245, 3, 4: materialia - 245, 7: corporalium - 245, 39: aeris tercioi - 246, 31: vel - 249, 19: pueriliter - 251, 30: naturaliter - 265, 10: creatur - 266, 19: esse Super - 268, 27: innuere - 271, 29: non3 - 271, 32: mori. Alii versus sunt plani. - 273, 11: restringendo - 280, 20: qua - 282, 27: fides - 283, 35: exorta, quam - 361, 4: consensus - 362, 41: fit - 364, 3:1 - 364, 23: Sancti - 370, 30: solvit - 379, 9: fuit - 380, 10: solum - 390, 22: plenitudine - 391, 31: humana - 393, 19: assumptibilis - 399, 35: conclusum - 413, 44: multiplicentur. (Cetera ommissa et leviora ad finem operis corrigentur.)

Strana 501
XIV.) SUPER QUARTUM SENTENCIARUM. A SIncepcio. Il Liber quartus Sentenciarum hic primus declaratur.A Principium in quartum.D Principium in 4um Sentenciarum.H XI. 1. QI quis vestrum, indiget sapiencia, postulet a Deo, Jacobi 1°2. AIT 232rb 131va G Ir H14r 1 180A K 86r L ira Circa principium primi Sentenciarum in introducciones huius thematis dixeram, quod liber quartus Sentenciarum sacramentorum altum misterium continet, propter que ipse quartus liber est apo- teca sanissima, fidelibus redolens; et ibidem in divisione thematis dixeram, quod sacra scriptura quoad 4um commendatur ex libera- litate, largiflua, quia omnes indigentes invitat dicens: »Si quis vestrum indiget sapiencia, postulet a Deo.« §2.) Igitur, quis sacramentorum misterium] altum cupit ali- I qualiter attingere, qui satagit apotece suavissime redolenciam gu- 180B stare, et qui liberalitatis largiflue se desiderat fore participem: postulet a Deo‘. Ad hec siquidem tria necessaria est sapiencia, de qua dicitur in themate: »Si quis vestrum indiget sa- »piencia, postulet a Deo « Nam quia quilibet nostrum in- diguit sapiencia, ut Trinitas misterium fide perciperet, quoad primum 10 1) Codd.: super lineam add. G. — 2) Codd.: Vo A. — 3) Codd.: in G om. 4) Codd.: suavissima IHK. — 3) Codd.: libertate A. — 6) Codd.: quia male A. 34

Strana 502
502 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., A. Inceptio, 1., 2.—3. Sentenciarum librum, et quivis nostrum indiguit sapiencia, ut duccionem omnium rerum, lapsum angeli et hominis, et reden onem, hominis per graciam mediatoris Dei et hominum agnosce quantum ad secundum librum, et quilibet nostrum indiguit sapier ut benedicte incarnacionis misterium et donorum Spiritus Sa acs virtutum susciperet profectum, quantum ad tercium libru iam, quarto revera quilibet nostrum indiget sapiencia, ut perci sacramentorum misteria, quoad quartum librum. Igitur sane A stoli vox et thematis intonat, nos ad postulandum sapienc provocans, qua sacramentorum dinoscuntur misteria, ita dice »Si quis vestrum indiget sapiencia, postulet a Deo, quia D dabit, sapiencia ministrabit, et quivis vestrum suscipiet, si merit- a Dominoro postulabit. Nec dubitet quis petitum veraciterri tinere, si voluntate sincera voluerit sapienciam postulare. Nam ipse Dominus Johannis 16°: »Amen, amen, dico vobis, si q »pecieritis Patrem meum, in nomine meo dabit vobis.« — E Salvator ad refellendum,2 dubietatem petentis hoc adverbium iura amen' geminat, ut, quod ex duplici eius natura verba promissio I 180 C processerant, ostendat, sc. ex eius humanitate et divinitate; hu 20 enim certitudo exprimitur veritatis, cedat ergo petentis hesitad Nam et Jacobus, amicus veritatis, ait: »Si quis vestrum indi »sapiencia, postulet a Deo, qui dat omnibus affluenter, et n »improperat: et dabitur ei, postulet autem in fide nichil hesitans. quia Veritas ait: »Amen, amen, dico vobis, si quid pecier »Patrem meum in nomine meo, dabit vobis.« Quicunque ergo petere, noli dubius hesitare. Si quid in nomine Jesu petis, ce sapienciam petis, noli discedere, persevera, ut merearis accipe certe indiges sapiencia, postula perseverans et dabit tibi; ipse petendum excitat, ipse promittit, ipse docet te et singulos, quali debeamus petere, ut mereamur petitum finaliter obtinere. Nam Luce 11°: »Ego dico vobis: Petite, et dabitur vobis : querite, »invenietis: pulsate, et aperietur vobis. Omnis enim, qui petit, a »cipit, et qui querit, invenit, et pulsanti aperietur.« — Ecce, kar simi, hortatur nos Dominus et ammonet, quid facere debeamu quia petere in fide, querere in spe et pulsare in caritate: pete in fide sapienciam, querere in spe graciam, et pulsare in caritat ut det vitam eternam. Ecce, karissimi, et nos a se munera pete I docuit, et nobis petentibus hoc dare promisit; sic enim dixi 180 D »Petite et dabitur ! vobis, querite et invenietis, pulsate et apperiet 40 »vobis!« Ubi ait ven. Beda: »Dominus noster paratus est dar »quod petimus, si nos paratos invenerit accipere, si nos digno »sue gracie curemus efficere.« — Ideo qui vult petere, petat vera humilitateis, qui querere cupit, querat summa diligencia, cavea 10 15 25 20 25 7) I; codd. male reparacionem. — 8) Codd.: atque A. — 9) Codd.: ideo. — 10) Codd.: a deo AG. — 11) Codd.: post veraciter male add. non a t2. — 12) Coda repellendum AHL, referendum G. — 13) G; idem ex corr. I; veram humilitatem cod

Strana 503
Qui illicite iurat indiget sapiencia. 503 ne terrenis inhereat cor eius desideriis. Qui pulsare vult Domini largitatem, teneat corde sincero, constanti animo bonam voluntatem, quia sic Domino largiente, quod petit, querit, et pulsat, merebitur invenire. §3. Igitur confirmetur in fide Christi, querat cum pura confessione et mundet se ab omni inquinamento et opere malo. Si quis iuravit illicite, nolit,7 iuramentum inplere. Nam dicit Isidorusi: »In malis promissis prescinde fidem, in turpi voto »muta decretum, quod incaute iurasti, noli facere, impia est pro- »missio, que scelere adinpletur«. Et ven. Beda Omelia 43a dicit: »Si quid nos incaucius iurare contigerit, quod observatum peiorem »vergat in exitum, libere illud salubriori consilio mutandum nove- »rimus, ac magis instante necessitate peiorandum nobis, quam pro vitando 15 periurio in aliud crimen gravius esse divertendum«. — Et idemis patet per b Augustinum super illud Marci 6°: »Contristatus est rex propter iusiurandum«, et per b. Am- brosium in libro "De officiis“ et per Magistrum in 3° Sentenciarum, distinccione penultima. Ubi ex auctori- tatibus plurimis concludit dicens, quod iuramentum, ll quod est 181A »contra fidem, vel contra caritatem, quod observatum in peiorem 20 »vergit exitum, pocius mutandum est quam inplendum.« Unde »qui »sic iurat, vehementer peccat, cum autem mutat, bene facit. Qui »autem non mutat, dupliciter peccat, et quia iniuste iuravit, et »quia facit, quod non debet«. Hec Magister. — Si ergo quis vestrum iuravit, ut exiret de Bohemia nunquam reversurus, hic illicite iuravit, rescindat iuramentum stultum, illicitum, ais dyabolo et suis satellitibusi9 inductum, ne incurrat duplex peccatum. Vere sic iurans indiget sanctorum supra allegatorum sapiencia; postulet a,3 Deo,s et dabitur ei', quod cognoscat, quia huiusmodi iura- mentum est caritatis ruptivum,, veritatem deprimens, maculans honestatem, destruens utilitatem et contra primum iuramentum machinans bonum dirrumpere universitatis studii Pragensis. Penset hec quivis vestrum, redeat, ad cor proprium, si nondum cepit,, hanc sapienciam, postulet a Deo et dabitur ei, quia tuba Spi- ritus Sancti intonat dicens in themate: »Si quis vestrum in- diget sapiencia, postulet a Deo«. Nam actus sapiencie est co- gnoscere divina et amare et contemplari divina, ergo si quis ve- strum cupit cognoscere, amare et contemplari divina finaliter, postulet a Deo sapienciam', ut per eam cognoscat,s septem divina in quarto libro tradita sacramenta. Et quidem quilibet nostrum indiget sapiencia, qua possemus cognoscere, quomodo sacramen- torum efficacia ex latere Christi aperto lancea emanavit, quilibet 10 15 25 30 25 40 14) DH; Ysodorus IKL; Ysydorus G; Ysiodorus A. — 15) Decretum t. XXII, q. IV. c. V: Omnes codd. mile: iurando. — 16) Codd.: id A; illud G. — 17) Codd.: noli G. — 18) Codd.: male et A. — 19) Codd.: satellibus H; satalitibus K. — 20) Codd: I male ruptum, corrector t2 correcturam non complevit; rupticium A, male rupertivum L. 21) Codd.: male reddeat K. — 22) Codd.: ceperit AFHKL. — 23) Codd.: om. G. 34*

Strana 504
504 M J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., A. Inceptio. 1., 4.—7. indiget sapiencia, ut saltim aliqualiter, etsi non perfecte, sacra- mentorum posset efficaciam contemplari. 10 15 20 25 Ill 181C §4.) Quis enim nostrum explicare possit baptismi] effica- ciam, que mens comprehendere, que hanc graciam lingua narrare valeat, ubi in,4 innocenciam redit,5 iniquitas et in novitatem ve- tustas, in adopcionem veniunt alieni et ingrediuntur in hereditatem extranei, de impiis iusti, de avaris benigni, de terrenis incipiunt esse celestes. Sic loquitur Leo sanctus papa: »Ibi votum »primum profitemur Deo Patri, in quo post clamamus Pater »noster'. Ibi antiqum hostem abicimus, ibi omni renuncciamus ne- »quicie, ibi2s donum,s intellectus,s Sancti,s Spiritusas in26 lumine 6 »fidei acceptamus«. Vere quilibet nostrum indiget sapiencia, ut cog- noscat, quomodo in Christi baptismo notatur eius humilitas et nostra utilitas. Ipsius humilitas notatur in quatuor: Primo, quia venit. Quis? Certe Jesus, i. e. dator salutis et non indigens salute. 2°, quia,7 venit in Jordanem, ubi creator elementorum subiecit se aque, humili ele- mento. 3°, quia venit,s ad Johannem, Deus ad hominem, Dominus ad servum, rex ad scutiferum, magister ad discipulum, sol ad luciferum. 4°, quia venit, ut baptisaretur ab eo, sc. fons a rivulo,, plenitudo a scillaso, auctor baptismi a baptismi ministro. Ecce ad hec digne pensandasi, quivis nostrumss indiget sapiencia. Nec solum ad hec, sedas ut penseturs4 nostra circa Christi baptismum utilitas, que notatur in quatuor, que circa baptismum eveniunt: 1°, quia Chri- stus, quando baptisatus fuit, ascendit de aqua, per quod in35 nobis baptisatis notatur gracie infusio ; homo enim per baptismum liberatus a culpa ascendit ad virtutes et ad septem Sancti Spiritus dona; 2° apertum!l est celum, per quod notatur hominis descen- dentis post baptismum evolacio; 3° descendit Spiritus Sanctus cor- porali specie sicut columba super ipsum, per quod notatur, quod baptismus facit hominem Spiritus Sancti templum; 4° vox Patris audita est: »Hic est Filius meus dilectus« — in quo notatur, quod per baptismum de filio ire fit filius gracie. I 181B 30 35 §5.) Ecce aliqua tacta sunt de sacramento baptismi, pro- quibus »si quis vestrum indiget sapiencia, postulet a Deo«, quia dabit sapienciam, quam consequeturss spiritus fortitudinis, cuius efficaciasr est sacramenti confirmacionis, professionem baptismi consummansas, ut eius, quod creditur per fidem baptismi ad iusticiam, ore fiat confessio ad salutem, Romanorum 10 39. 24) FHL: om. Codd. — 25) Codd.: ex correctura H, reddit AGIK; male rediit L. — 26) Codd.: intellectus Spiritus S. ibi donum et lumen A. — 27) Codd.: qua H antea delevit notatur, in G cum notatur. — 28) Codd.: om. A. — 29) Codd.: riwulo FH, riwlo ID. — 30) Codd.: male scintilla L. — 31) Codd.: male pensandi FK. 32) Codd.: vestrum I. — 33) AFG; sc. HI. — 34) Codd.: ante pensetur additum — perse A. — 35) Codd.: om. AGL. — 36) Codd.: consequitur HGL, consequatur K. — 37) Codd.: efficaciam male I tantum. — 38) Codd.: ex corr. A. — 39) Codd.: 40 K; om. L.

Strana 505
Quicunque sacram intorum efficaciam cognoscere vult, indiget sapiencia. 505 §6. Postulet eciam quivisto sapienciam, quia in promptu adest cum spiritu sapiencie efficacia sacramenti eucaristie, quo nichil salubrius, quo peccata purgantur, virtutes augentur et mens omnium spiritualium carismatum inpingwatur, quod offertur in ecclesia pro vivis et mortuis, ut omnibus prosit, quod, est pro- salute omnium a Jesu Christo4, Domino institutum. Cuius quidem sacramenti parumper quis cupit sapere misterium? Pro certo in- diget sapiencia. Quis enim, eciamas aliquantum sapiens, misterium et suavitatem huius sacramenti potest exprimere, per quod spiri- tualis dulcedo in suo fonte gustatur et recolitur, quod eciam simul edentibus mors est malis, vita bonis, quod receptum a malis ipsos a Deo separat et receptum a bonis in Christo manere facit, di- cente Christo Johannis 6°: »Qui manducat meam carnem et »bibit meum sanguinem, in me manet et ego in eo«. Unde 4 Bern- harduss insermone de sacramento ad Petrum papam dicit: »Hoc de bonis et digne sumentibus senciendum est, non »de flagiciosis; [ sane in mensa una, in cena Domini, de pane unois, I »sc. consecrato, Petrus et Judas acceperunt, bonus in vitam, malus 181D »in penam, bonus in beneficium, malus in testimonium, bonus in »salutem, malus in gehennalem mortem, quod totum usque adhuc »completur in ecclesia in sacramento altaris: quod sacerdotum ore »conficitur, non creatur, non nascitur«. 10 15 20 7. Ecce mira Bernhardi sapiencia quid dicat45 circa venerabilis sacramenti misteria, ad que noscenda »si quis vestrum indiget sapiencia, postulet a Deo«. Nam cum sa- piencia aderit efficacia sacramenti ordinis, ydoneos dispensa- tores misteriorum Dei efficiens ministrosque4s novi testamenti, ut omnia honeste et secundum ordinem fiant in eis, 1° Corinthi- orum 14°, ut omnia utilia sibi et aliis faciant. 47 Nam dicit b. Gregorius super Ezechielem Omelia 13a: »Ordo in »ecclesia producatur, ut sibi et aliis utilis sit ad honorem pre- »dicacionis. Et cui non expedit, eciam si hoc appetat, repellatur« Hec si quis sane, vult, conciperei9, indiget sapiencia, postulet a Deo, ut intelligat, quod dicit Bernhardus 4 50 Flor. ca° 14°. »Nullus ordosi quempiam; recipit inordinatum; quod »enim inordinatum est, ordo non est«, ut ergo, quisss vestrum sit ordinatus, indiget sapiencia, ergo postulet a Deo, quia dabit sa- pienciam, cum qua in promptu erit spiritus consilii, cum quo aderit efficacia sacramenti coniugii ad conservacionem speciei hu- mane deserviens, divino cultuis, servos multiplicans, pacem inter homines federans, humane infirmitati condescendens, ut qui se 25 30 35 40 40) Codd.: quis I. — 11) Codd : quomodo A. — 42) Codd.: om. GH; Christo Jesu K. — 44) Codd.: om I. — 44) Codd.: ubi AHL; om. G. — 45) Codd.: dictat AFLK. — 46) Codd.: male quia L. — 47) Codd. : male fiant I. — 49) I: wlt sane concipere Codd. — 50) Codd.: om. HG. — 51 Codd.: ergo A. — 52) Codd.: quidpiam IK. — 53) Codd.: quivis G. — 54) Codd.: male cultu A.

Strana 506
506 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., A. Incepcio, 1., 8.—10. ad instar Apostoli et castorum sacerdotum, quibus annexa est continencia, continere non sufficiunt, nubant saltim in Domino, I nam dicit ili Apostolus 1a Corinthiorum 7°: »Volo omnes 182 A »homines esse sicut me ipsum; sed unus quisque proprium »donum habet ex Deo: alius quidem sic, alius vero sic. Dico »autem non nuptis, et viduis: Bonum est illis, si sic permaneant, »sicut et ego. Quod si non se continent, nubant«, et in fine capi- tuli addit;5 : »tantum in Domino«. §8.) Hec dicta qui satagit agnoscere, indiget sapiencia, cui in promptu adiacet cum spiritu timoris efficacia sacramenti peni- tencie, cuius partes (sc.: contricio, confessio et satisfaccio) lapsum prevaricacionis reconciliant, bellum voluntarium viribus anime in- ducunt56, violenter se vincere contendunt; si quis hiis indiget, eciam indiget et 7 penitencia, postulet a Deo sapienciam, qua cor- dialiter revolvat, quod penitencia tenebras effugat,s, lucem veram enuncciat, viam Domino preparat, ut ad Salvatorem perducat. Omnis auctoritas clamat et omnis professio demonstrat, hec enim ovem perditam ostendit querenti, dragmam decimam obtulit auxi- lianti, hec filium prodigum amare penitentem adso patrem re- duxit benigne suscipientem, hec ipsi David adulterii et homi- cidii reo veniam,, inpetravitso, et iterum gravius delinquentem in populi enumeracione ad venie graciam reconciliavit, hec Petrum lacrimantem, postquam Christum negaverat, ad principatum Apo- stolatus postea sublimavit, et lacrimanti Magdalene, de qua prius 25 eiecerat septem demonia, omnium suorum criminum veniam in- petravit. Arbitror eciam, quod Judas potuisset tanta milsera- I 182 B cione Domini non excludi a venia, si penitenciam non aput ponti- fices, sed aput Christum egisset; de penitencia distinc- cione 1a. Quid mirum, hec latronem in cruce pendentem in ul- timo mortis periculo transmisit paradiso, ut cunctis daretur exem- plum nulli excludi a regno, quem gracia penitencie visitat in hoc mundo. — O mira Dei clemencia, o pietas immensa, o mira quam magna spirat potencia ex vera penitencia, o mira virtus penitencie, qua datur vita mortuis, cecis via lucis, et redditur spes venie inimicis, caritas et gracia amicicie! Per hanc ignorans se, reco- gnoscitai se, et querens se perditum, invenit reconciliatum, per hanc eripitur anima de potestate dyaboli, et redditur tota libera Salvatori, hec nullumce spernitss aut respuit quantumcunque reum, que peccatricem lacrimantem, cananeam supplicantem, de- prehensam in adulterio, sedentem in theolonio, orantem publica- num, lacrimantem Petrum benigne respexit, misericorditerque su- scepit, hec quippe liberat hominem a reatu culpe, a pena gehennes4s 10 15 20 30 35 40 55) Codd.: addidit L. — 56) AK; indicunt Codd.; ex correct. L — 57) Codd.: om. IL. — 58) Codd.: fugat G. — 59) Codd.: ad oo veniam om. G; in H manu h' in margine add — 60) Codd.: adinpetravit GH — 61) Codd.: in I re... a correctore add. — 62) Codd.: neminem H — 63) Codd : sprevit G. — 64) Codd.: iehenne H; yehenne F.

Strana 507
Quomodo per sapientiam dinoscuntur sacramentorum virtutes? 507 a servitute peccati. a potestate dyaboli, hec de filio ire facit filium gracie, de filio dyaboli filium regis altissimi, heredem regni Dei et coheredem Christi. 9. Ecce qui hec,s dante Domino vult de sacramento pe- nitencie inbibere, necesse est eum sapienciam habere, igitur po- stulet a Deo, nam sapienciam pietatis donum consequitur, cuius efficacia est sacramentum unccionis extreme, que 1° ab infirmitate spirituali liberat, 2° sanitatem corporis sepe restaurat, 3° Deo infirmum reconciliat et 4°) in celestem ierosolimam viam preparat. 10. Ex quibus iam dictis breviter patet, quomodo per sapienciam dinoscitur, quod in omnibus ewangelices; legis sacra- mentisee Il relucet nobis gracia Salvatoris, nec in vacuum, sed »ut66 »abnegantes omnem inpietatems- et secularia desideria, sobrie et »pie et iuste vivamus in hoc seculo, expectantes beatam spem et »adventum glorie magni Dei«: ad Titum 2°. Ad hoc enim data sunt nobis sacramenta septem, ut, cum simus vulnerati, per illorum applicacionem samaritani gracia restituamur pristine sanitati. Nisi enim samaritanus (i. e. Salvator noster) sacramentorum medi- camenta adhibuerit, nullus vulneratus sanitatem perpetuam obtinebit, a quo samaritano, cum ipse sit principium et finis, Magister Petrus quartum Sentenciarum de sacramentis inchoans, dicit: Samaritanus enim vulnerato appropiansss, cura- cioni eius sacramentorum alligamenta adhibuit: quisa contra peccati originalis et actualis vul- nera, sacramentorum remedia Deus instituit. De quibus est iste quartus liber et in quibus totase eius materia ter- minatur, cuius intelligenciam si quis habere desiderat, si nondum habet sapienciam, vel ut maiorem habeat. postulet a Deo“, quia dicebatur pro principio in hunc quartum librum: Si quis vestrum indiget sapiencia, postulet a Deo, ut sacramentorum virtutem intellectu percipiens, affectu ea retinens, effectu ipsa, recipiat-1, ut illa, que sunt vulnerate nature remedia ipsius virtute, qui ea instituit, sint nunc salutare remedium, semovens vulnera, ungens gracia et ultimo in vita statuens gloriosa.- In quibus verbis primo tangitur vulnerata natura remedio indigens, cum dicitur: ˛Si quis vestrum indiget' i. e quia, vel ex quo, quilibet vestrum indiget graviter vulneratus; secundo tangitur causa instrumentalis, remedia rite et salubriter anime inprimens, 182D cum dicitur 'Sapiencia'; tercio tangitur causa nostre sapiencie 40 et sacramentorum efficiens, cum additur postulet a Deo‘. — Que quidem tria Magister Petrus in quarti libri prologo con- prehendit: cum enim dicit vulnerato', tangit naturam remedio in- I 182 C 15 20 25 10 35 65) Codd.: post legis K. — 66) Codd.: om. K. — 67) Codd.: in a t' inscr. pietatem AGL — 68) Codd.: appropinquans L. — 69) Codd: post eius I.— 70) Codd.: ea IL. — 71) Codd.: recipiet L.

Strana 508
508 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., A. Incepcio, I., 10. — II., 1. 10 digentem, et cum dicit 'Samaritanus appropians', tangit causam sacramentorum efficientem, et cum 3° dicit 'Sacramen- torum remedia Deus instituit', tangit Dei sapienciam, qua sacramenta pro obtinenda beatitudine sapientissime ordinavit. — Igitur, ut vulneratus sanetur et remedium sacramenti debite appli- cetur, et ut samaritanus utiliter per sapienciam applicare dignetur, quarti libri scienciam,: Si quis vestrum indiget sapiencia, po- stulet a Deo, ut qui contra-a originalis culpe vulnera dedit-4 baptismatis remedium, donet contra actualis culpe vulnera 4 per sapienciam cognoscere, revereri et actualiter tenere sex residua sacramenta, Jesus Christus Dominus in seculorum secula bene- dictus. 72) Codd.: sciencia L. — 73) Codd.: a corr. add. in marg. I. — 71) Codd.: dedit co vulnera in marg. L.

Strana 509
XII. Questio. Quia,5 in hoc 4° Sentenciarum, in quem facio principium, agitur de sacramentis ecclesie, que reducunt hominem de statu lapsus in statum innocencie, igitur circa-s primam distinccionem istam moneo questionem : Utrum nove legis sacramenta, que sunt contra vulnera peccati a Deo instituta remedia, sint divine gracie collativa. 5 §1.) Et arguitur primo contra suppositum questionis sic: Peccatum est fieri per plura, quod eque bene, eque faciliter et breviter potest fieri per pauciora. Sed redduccio hominis de-- statu lapsus in statum innocencie eque bene potuit et potest fieri 10 per potenciam Dei sine sacramentis nove legis, sicut cum sa- NI 183 A cramentis. Igitur peccatum est fieri reduccionem hominis de statu lapsus in statum innocencie per nove legis sacramenta. Conse- quencia videtur tenere ex vi sufficiencie; maior est communis animi-s concepcio et sic de se manifesta, sed minor probatur, nam Deus sufficientissime de sua infinita potencia sine sacramentis potest hominem reducere de statu lapsus in statum innocencie, cum potuit eum creare ex nichilo sine sacramentis. Sed maion est distancia non esse ad esse hominis, quam status hominis lapsus ad statum hominis innocencie, ergo si primum potest Deus, poterit et secundum. 2° contra quesitum questionis arguitur sic: Divina-9 gracia non potest esse effectus sacramentorum nove legis ergo questio falsa. Antecedens arguiturso: solumsi Deus efficit graciam, solius ergo Dei effectus est gracia et per consequens non sacramenforum; consequencie note sunt de se, et antecedens 15 20 25 75) Codd. Quia co 40 om. L. — 76) Codd.: contra I. — 71) Codd.: a I. — 78) I: anime Codd. — 79) Codd.: inepte abb. A. — 80) Codd.: probatur GHK. — 81) Codd.: solus F.

Strana 510
510 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., A. Inceptio, II., 1.—4. 5 ex eo patet, quod gracia gratum faciens excellit creature cuius- libet facultatem. In oppositum arguitur sicse: Sacramenta nove legis delent peccata, ergo eciam sunt gracie collativa; tenet con- sequencia, quia eiusdem est potencie peccatum delere et graciam conferre, et antecedens patet de baptismo et de penitencia, sicut patet sepius in scriptura. 10 2.) Circa istam questionem quattuor per ordinem sunt distingwendass: 1° quid sit sacramentum, 2° a quo et quot sunt instituta sacramenta, 3° quare instituta sunt sacramenta, 4° quis est effectus sacramentorum. I 183 B 15 20 25 30 35 3. Quantum ergo ad primum: Sciendum, quod se- cundum Augustinum libro 10° De civitate Dei c a' 11° sacramentum est invisibilis gracie visibilis forma. Hec diffinicio generalis est et convenit tam sacramentis nove legis, quam veteris, quia tam illa, quam ista sunt ex similitudine re- presentativa et ex institucione signancia. Secundum hoc autem, quod illa diffinicio convenit sacramentis nove legis, sic supplenda est: ita, ut similitudinem eius gerat et causa existat, quia sacra- menta non solum ex similitudine representant vel ex institucione signant, sed eciam ex virtute divina signant et graciam conferunt, per quam curatur anima ab infirmitatibus viciorum. Et hoc est, quod Augustinus in alia diffinicione insinuat dicens: »Sacra- »mentorum est illud, de quo sub tegumento rerum visibilium di- »vina virtus salutem secrecius operatur«. Est eciam 3a diffinicio Hugonis de Sancto Victore: »Sacramentum est materiale »elementum extrinsecus oculis suppositum, ex institucione signans, »ex similitudines4 representans, ex sanctificacione autem invisibilems5 »conferensss graciam.« Unde tria tanguntur hic, que sunt de racione sacramenti stricte et proprie accepti. Primum est naturalis simili- tudo, ex qua habet aptitudinem signandi; 2m est actualis institucio, ex qua habet ordinacionem determinatam respectu illius signati; 3m est significacio spiritualis, ex qua habet virtutem efficiendi illud signatum. Item dicit Augustinus 10° Decivitate Dei ca° 11°, quod sacramentum est sacre rei signum. »Istudse »autem dictum non est diffinicio, sed pocius ethimologya vocabulis7 »sacramenti«ss, dicit s. Thomas De veritate theologie libro 6° ca° 1°. Et iterum notandum est, quod sacramentum accipitur tri- pliciter: Uno modo pro re consecracionem causantes9, non tamen instituta divinitus,o ad hoc signandum, ut passio Christi; et hoc modo non dicitur proprie sacramentum, nisi extenso nomine li sa- cramenti ad sacrum secretum. 2° modo signante tantummodo pre- 40 I 1830 82) Codd.: om. K. — 83) Codd.: dicenda F. — 84) Codd : a correct. add. I. 85) In I at' inscr.: post graciam Codd. — 86) Codd.: illud L. — 87) Codd.: voca- bulum L — 8s) Codd.: sacramentum ut H. — 89) Codd.: male causantem F. — 90) Codd.: post ad hoc K

Strana 511
A quo et quot sunt ins tituta sacramenta? 511 dictam sanctificacionem ex divina institucione, non tamen causante active principaliter, sicut signum sanitatis dicitur sanum; et hoc modo sacramenta veteris legis dicuntur sacramenta, et quomodo agnus pascalis, de quo Exod. 12°, est sacramentum eucaristie similiter manna et serpens suspensus in palo, et petra, ex qua fluxerunt, aque,i, et sic de aliis, sunt sacramenta. 3° modo ac- cipitur sacramentum pro re ex divina institucione signante per rerum similitudines, secundum quod homini conpetit, et in vir- tute Dei sanctificacionem causante. Sic sacramenta nove legis di- cuntur sacramenta, que et consecrant, et ex institucione signi- ficant sanctitatem et primas sanctificacionis causas, sicut bapti- smus sanctificat et purificacionem designat, et mortis Christi si- gnum est. Et sic accipiendo rem sacram active sc. pro re sub racione, qua sacrans est, et signum sacrum, prout specialiter in- stitutum est ad rem sacram signandam, convertitur cum sacra- mento proprie dicto. Nec potuit sacramentis veteris legis et i ove legis alia communis diffinicio assignari. 10 15 Corellarium. Ex istis sequitur 1° corellarie: cum sa cramenta significent ex divina institucione, quod sint signa volun taria nec tamen sunt mutabilia, quia significacionis eorum impo sicio dependet a voluntate superioris nature, que est omnino im- mutabilis. 20 Corellarium. 2° patet corellarie, quod alia racione dicuntur sacramenta veteris legis esse sacramenta, quia signancia et non active sacrancia, et alia racione sacramenta nove legis di- cuntur sacramenta, quia ex institucione significancia et active sa- crancia. Et tantum sit dictum quoad primum. 25 183 D §4. Secundo distinguendum, a quo et quot sunt instituta sacramenta. Et patet primo, quod a Deo, dicente Magistro in prologo huius quarti libri: »Sacramentorum remedia Deus »instituit«; et quoad secundum patet, quod septem sunt sacramenta, prout patet ex processu Magistri per totum quartum librum. Sacramenta ergo legis gracie pius samaritanus Christus instituit, tamquam novus legislator, nove legis, in qua vocavit ad premia, dedit precepta et instituit sacramenta. Christus enim verbum eternum Patris est summe virtutis, cum sit eciam summe veritatis et summe bonitatis. Racione bonitatis promisit beatificancia, racione virtutis dedit precepta dirigencia, racione veritatis instituit sacra- menta adiuvancia, ut sic per sacramenta pararetur virtus ad adin- plendum preceptum et per precepta perveniatur ad premia. — Instituit autem Christus sacramenta in verbis et elementis, unde ait Augustinus: »Accedit verbum ad elementum et fit sacra- »mentum«. Est ibi elementum pro materia et prolacio verborum 30 35 40 91) Codd.: fluxit aqua K. — 92) Codd.: tantum lator F.

Strana 512
512 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., A., Inceptio, l1., 4.—6. I 184 A 15 20 pro forma. Instituit autem Deus sacramenta diversitate quadam (sc. ante adventum suum), ut matrimonium et peniten- ciam; et hec duo confirmavit et consecravit in lege ewangelica, unde penitenciam predicavit: Matth. 4° et nupciis interfuit Joh. 2°93. — Baptismum vero instituit ipsum suscipiendo Matth 3° et formam eius dando M atth. 28° : »Baptisantes eos in nomine »Patris et Filii, et Spiritus Sancti«. — Confirmacionem manus parvulis inponendo Marc.94 10° : »Offerebant illi parvulos, ut tan- »geret illos et complexans eos, et inponens manus super illos, be- »nedicebat eos«. — Unccionem! vero instituit discipulos ad curandum mittendo, qui infirmos ungebant oleo,5. Unde Marc. 6° dicitur: »Dabat,s illis potestatem spirituum immundorum« infra »et exeuntes predicabant, ut penitenciam agerent, et demonia »multa eiciebant, et ungebant oleo, multos egros et,7 sanabantur«,s — Ordinem instituit, cum discipulis ligandi atque solvendi potestatem dedit, dicens Matth. 18°99 : »Amen, amen oo dico vobis, »quecunque aligaveritisioi super terram, erunt ligata et in celo, »et,o2 quecunqueios solveritis superros terramios, erunt soluta et »in celorog«. Sacramentum eucaristie tradidit Luce 22° dando eis sacramentum perio4 sero4 consecratumin4 et dando eis potestatem consecrandi. Unde quantum,os ad primum: »Accepto »pane gracias egit, et fregit, et dedit eis, dicens: Hoc est corpus »meum, quod pro vobis tradetur«; et quantum ad 2m (sc. ad con- secrandi potestatem) subditios dicens: »Hoc facite in meam com- Ex hiis patet, a quo »memoracionem: Similiter et calicem« etc instituta sunt sacramenta, quia a Christo, et quot, quia septem, 25 30 184 B 1107 que habentur in hoc versuros: Abluo, firmo, cibo, punit, 5 7107 uxor, ordinat, ungit. Per abluo intelligitur baptismus, qui est sacramentum intrancium miliciam Jesu Christi (Distinccione 32a. Preter.") Per firmo notatur confirmacio, que est pugnanciam (de Consecracione distinccione 5a 'Spiritus Sanctus‘.) — Per cibo intelligitur sacramentum eucaristie, quod est proficiencium sive profitencium, unde et viaticum dicitur (26a questione 6a 'Qui rece- dunt) Per punit intelligitur penitencia, que est deficiencium et resurgencium (26a quest. 6a Hiis, qui de penitencia“ distinccione 1a ca° 2°). — Per uxor notatur sacramentum matrimonii, quod est adiutorium fragilium. — Per ordinatios notatur sacra- mentum ordinis, quod est docencium pugnare, et exorancium. — Per ungit notatur sacramentum extreme unccionis, quod est ex- 93) Codd.: male 40 F. — 94) Cod l.: Matth. AH. — 95) Codd.: oleo sancto L. — 96) Codd.: dabit male L. — 97) Codd.: om. L. — 9s) Codd.: sanabant L. — 99) Codd.: male 80 I. — 102) Codd.: om. GFKL. — 101) Codd.: ligaveritis K. — 102) Codd.: et quecunque celo om. L. - 103) Codd.: om. I. — 104) Codd.: in margine F. — 105) Codd.: pessime quartum FK. — 106) Codd.: in K add. wersus. 107) H; 1 00 7 om. Codd. — 108) Codd.: om. A. — 109) Codd.: ordinavit K.

Strana 513
Quare instituta sint sacramenta et quis sit effectus eorum? 5 3 euncium (26a quest. 6a 'Ab infirmis"). Ex hiis patet sacramentorum numerus explicatus. §5. Iam 3° inquirendum est11o, quare instituta sunt sacra- menta. Et Magister dicit in prologo, quodii1 ad remedi- andum originalis et actualis culpe vulnera. Sciendum autem est, quod sacramenta sunt ex causa multiplici instituta: primo propter humiliacionem, qua homo querit salutem in inferioribus se ; 2° propter erudicionem, qua homo per visibilia ad cognoscendum invisibilia rapitur; 3° propter excitacionem, qua homo nocivam 12 declinat occupacionem et ocium; 4° propter congruitatem medici ad medicinam, quia cum medicus sit Deus et homo congruenter eius medicina, debet aliquid continere divinum (sc. invisibilem graciam) et aliquid humanum (sc. visibilem gracie formam); 5° est congruitas ex parte infirmi, quia cum in- firmus sit homo, constans ex corpore et spiritu, ipse autem spiritus in corpore non bene capit spiritualia, nisi in corporalibus, con- gruum dare fuit medicamenta spiritualia in rebus corporalibus, sicut pluvia in nebula; 6° propter meritum augendum; multum enim valet ad meritum, quando creditur Deo in hiis, ubi humana racio non prebet experimentum. — Patet ergo ex hiis, que est sacramentorum, 14 causa efficiens, quia institucio divina, que for- malis, quia gracie sanctificacio, que finalis, quia humane infirmitatis curacio. Et istam causam innuit Magister in prologo quarti dicens: »Quia contra originalis et actualis culpe115 vulnera sacra- »mentorum remedia Deus instituit.« Unde sicut sunt septem de- fectus anime, sic sunt septem sacramentorum remedia instituta. Sunt autem tres defectus culpabiles, sc. peccatum originale, contra quod est baptismus a Domino institutus, actuale mortale, contra quod penitencia, et actuale veniale, contra quod est appropiate ex- trema unccio. Alii autem 40r defectus sunt penales et pene preceden- cium defectuum, ut est inpotencia respectu agendorum, contra quam116 confirmacio, ignorancia credendorum, contra quam ordo, quo ordinatus debet docere M at th. 28° : »Docentes eos omnia, que pre- »cepi vobis«; concupiscencia nocivorum quantum ad carnalia, contra quam militat eucaristia. Ex hiis quoad 3m evidet, quare instituta sunt sacramenta. 10 15 20 184 C 25 30 35 §6.) Quarto et ultimo videndum est, quis est effectus sacra- mentorum. Et dicitur, quod primus effectus est, quia 17 a peccato mundant, ut baptismus; 2° in bono confirmant, ut confirmacio; 3° corpori Christi mistico incorporant, ut eucaristia; 4° iusti- ficant, ut penitencia; 5° ad futuram vitam preparant, ut uxtrema unccio; 6° erudiendo illuminant, ut ordo; 7° a malo preservant, 40 110) Codd.: om. A. — 111) Codd.: quasi A. — 112) Codd.: ex corr. I. — 114) Codd.: sacramenti HG. — 115) Codd.: om. FIK. — 116) Codd.: add. est A. — 117) Codd.: quod GH.

Strana 514
514 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., A. Inceptio, II., 6. 10 15 20 25 I 185 A 30 ut matrimonium. Item hec septem sacramenta ad septem virtutes habendasris hominem preparant et disponunt. Nam baptismus est sacramentum fidei, confirmacio spei, eucaristia caritatis, peni- tencia iusticie, extrema unccio perseverancie, que est fortitudinis complementum, ordo prudencie, matrimonium temperancie; sic singulum sacramentum habet appropiatum effectum et tamen quod- libet est ad peccati remedium, ut secludatur, et ad profectum gracie, ut servetur. Item pro quesito principali ego noto 2m Thomam in scripto principaling quest. 1a, quod sicut ornamentum in- portat, quo aliquid active ornatur, sic sacramentum dicitur, quo aliquid active sacratur, quod contingit dupliciter, vel in signo tantum, vel in s'gno et re simul. Primo modo sacrificia veteris legis dice- bantur sacramenta, quia de se ex opere operato solum sanctitatem ostendebant, sed realiter non exhibebant. sicut Apostolus arguit, quod ex operibus legis nullus iustificabaturi2o; 2° modo sacra- mentum circumcisionis veteris legis et sacramenta nove legis osten- dunt et exhibent sanctitatem. Sed adhuc exhibicio fit dupliciter: vel formaliter, vel effective; primum pertinet ad dona et virtutes et non ad sacramenta ecclesie, secundum adhuc dupliciter, vel principaliter, vel instrumentaliter: primum soli Deo est proprium, sc. sanctificare principaliter, sicut et graciam principaliter con- ferre vel creare, secundum 21 vero iterum contingit dupliciter, vel inmediate vel,,2 mediate, quia aliquod est,21 instrumentum opera cionis inmediatum et continuum agenti principali, sicut manus agentis, aliud vero mediatum, sicut baculus in manu, quo mediante Ill fit accio. Et 1° modo passio Christi meritorie causat graciam dispositive in homine et perfective, quia meritum passionis Christi fuit actus inmediate instrumentaliter coniunctus Deo, qui Deus, se- cundum quod Deus, est principale agens gracie ; et 2° modo sacra- menta ecclesie causant graciam sc. dispositive tantum, quia in quantum submittunt 24 hominem 25 meritis Christi ad conformitatem mediante Christi passione, disponunt hominem ad graciam. Ex quo patet sacramenta ecclesie esse instrumenta passionis Christi et gracie. I 184 D 35 Istis notatis sit conclusio ista: Conclusio prima. 7.� Conclusio 12126. Nove legis sacramenta sunt contra vulnera peccati a Deo instituta remedia. Probatur. Christus Jesus instituit sacramenta et ipse dat graciam; quam efficaciter signat 118) Codd.: ante virtutes AGH. — 119) A: om. Codd. — 120) Codd.: iusti- ficatur I. — 121) Codd.: secundum est om. A. — 122) Codd.: om I. — 121) Codd.: supponunt A. — 125) Codd.: aberrans oculis ad alterum hominem A. — 126) A in margine.

Strana 515
Nove legis sacramenta sunt divine gracie collativa. 515 quodlibet sacramentum ab ipso, ut fundamento, habens efficaciam secundum eius benedicta merita, ut peccatum deleatur, minoretur, vel secludatur: ergo conclusio vera. Consequencia nota est de se et antecedens patet ex declaratis questionis in 27 2° principali. Patet eciam ista conclusio per Magistrum in prologo quarti libri. Corellarie «1° sequitur, quod omne sacramentum est contra peccatum. Corellarie 2e sequitur, quod quodlibet sacramentum est hominis sanativum. Conclusio secunda. Conclusio 2a. Nove legis sacramenta sunt divine gracie collativa. Probatur. Baptismus, penitencia delent peccata, quibus sublatis datur gracia: ergo conclusio vera. Consequencia nota est et antecedens patet primo de penitencia Ezechiel. 18°, ubi dicit Dominus: »Si impius egerit penitenciam ab omnibus peccatis, que »operatus est, vita vivet, et non morietur«; et M atth. 4° dicit: »Peni- »tenciam agite, appropinquabit regnum celorum« De baptismo patet Marc. ultimo, ubi dicit Dominus: »Qui crediderit, et bapti- »satus fuerit, salvus erit.« Et pro utroque istorum dixit Petrus Actuum 2°129: »Penitenciam agite, et baptisetur unusquisque »vestrum in nomine Domini Jesu Christi in remissionem pecca- »torum vestrorum, et accipietis donum Spiritus Sancti.« — Ecce duo promisit eis ex duobus sacramentis, sc. remis sionem pecca- 185 B torum et donum Spiritus Sancti, quod est gracia, ergo conclusio vera. 2s Ex ista conclusione sequitur: Corellarium.X1°) quod virtus sacramentorum ecclesie est divine gracie causativa. Corellarium. 2° sequitur, quod nove legis sacramenta sunt cuilibet vulnerato ad graciam sumendam data remedia. Corellarium. 3° sequitur, quod questio est vera, tam ad suppositum, quam ad quesitum. Tunc ad racionem contra suppositum questionis negatur minor, nam licet reduccio hominis de statu lapsus in statum in- nocencie eque bene potuit fieri per potenciam Deiiso absolutam, quantum est ex parte Dei, sine sacramentis, non tamen potuit fieri eque bene et congruenter de potencia ordinata Dei, et quantum13i est s1 ex parte hominis, cum Deus sic ordinaverit, ut per passionem Christi et per sacramenta salus hominis eveniret 32; unde quantum ad passionem suam dicit Christusi3s Johannis 3°: »Sicut Moyses134 15 20 30 35 40 127) Codd.: igitur I. — 129) Vulg.; 3° male Codd. — 130) Codd.: om. I. — 131) Codd.: om. I. — 132) Codd.: evenerit I. — 133) Codd.: Jesus Christus H. — 134) Codd.: Moyzies A.

Strana 516
516 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., A. Inceptio, II., 6. — III., 1. »exaltavit serpentem in deserto, ita exaltari oportet filium hominis«, et subdit quare, quia »ut omnis, qui credit in ipsum1a5, non pereat, »sed habeat vitam eternam.« Et quantum ad baptismum dicit ibidem: »Amen, amen, dico tibiiss: nisi quis renatus fuerit ex »aqua et Spiritu Sancto, non potest introire in regnum Dei.« Et quoad penitenciam dicit discipulis suis Luce 13°: »Nisi peni- »tenciam egeritis, omnes similiter peribitis,37«, sc. sicut »illi, quorum »Pilatus miscuit sanguinem cumiss sacrificiis.« Ad 2m negatur as- sumptum ad probacionem, cum arguitur: Solum Deus efficit gra- ciam; si intelligitur sic, i. e. principaliter, effective causat graciam, conceditur illa et iuxta illum intellectum gracia gratum faciens ex- cellit creature cuiuslibet facultatem. Sed ex illo non sequitur, quod non sinti39 sacramenta gracie ministerialiter sive instrumen- taliter effectiva et collativa, cum vere dicat auctoritas, quod bap- tismus et penitencia sunt hominis iustificativa! et finaliter salvativa. I 185 C Et tantum de questione. 10 133) Vulg. et AFIKL: Christum Codd. — 136) Codd.: vobis, tibi K. vobis AH. 137) Codd.: peribebitis K. — 138) Codd.: male iter. I. — 139) Codd.: sunt GH.

Strana 517
A XIII. 1. Iam restat solvere argumenta contra posicionem140 meam1 40 facta. Et quia posui circa principium tercii, quod Filius Dei est incarnatus pro redempcione generis humani, contra illam conclu- sionem arguit rev. magister Matheus, sacre theologie bacc., 4iter, et 1° sic: »Substancia spiritualis non potest uniri na- »ture corporali, nisi duobus modis: sc. vel ut motor, vel141 ut141 »forma«. Concedo. Et cum assumit: »sed primus modus unionis, sc. quod Filius Dei unitus esset nature humane per modum mo- toris141, non sufficit ad propositum«, nego illam. Et quando infert pro inconvenienti, quia sequitur, »quod tunc angelus movens ali- »quam speram, assumpsisset illam speram in unitatem suppositi«, hic nego consequenciam. Unde non consideravit magister rev., quod aliquis est motor unitus (suppositaliter moto, aliquis non; quelibet enim anima unita corpori est motiva corporis, et dum corpus movetur motu progressivo libere, movetur ab ipsa anima, ut motore immediate coniuncto, sicut hoc docuit Philosophus in Phisicorum et142 in142 De anima. Et patet, quod ma- gistor meus in primo argumento realiter143 est deceptus. —2° contra eandem conclusionem arguit,44 sic144 : »Inpossibile est aliqua de145 »novo 45 realiter uniri, nisi in ambobus, vel saltim in altero fiat »realis mutacio« ; nego illam, et magister meus hic oblitus est146 dicti Philosophi, quo dicit in Post predicamentis, quod sunt quedam crescencia, que non alterantur, ut quadrangulus compo- sito gnomone crevit quidem, alteratum autem nichil est factum, sic et in aliis huiusmodi. Ecce quam plane Philosophus ponit, quod quadrangulus unitur cum gnomone, et tamen nullum illorum alteratur. Sed parcendum147 est magistro, quia cum sit mona- 10 15 20 25 140) Codd.: posicione facta L. — 141) I a correctore. — 142) Codd.: se- cundum G. — 143) Codd.: post est K. — 144) Codd.: male iterat, sed. a rubr. del. I. — 145) Codd.: post realiter GH. — 146) Codd.: om. F. — 147) Codd.: in I cor. rubricator ex parcedendum. 35

Strana 518
518 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., Inceptio. III., 1.—2. 5 10 15 20 25 s0 I 186 A chusi4s, debet esse diligencior de psalterio, quam de 49 Aristo- telis Postpredicamento. Sed datur150 manifestius exemplum, quod aliquis alteri unitur sine mutacione, nam forma substancialis terre in primo instanti creacionis terre unita fuit materie terre sine mutacione facta in altero, cum ante primum instans creaci- onis suerso nullum illorum est mutatum; et patet, quod magister in assumpto totaliter est frustratus. —3° contra eandem conclusionem arguit sic: »Duo contraria non possunt uniri in eodem, ergo nec »Deus et,51 creatura possunt simul uniri personaliter152«. Hic primo nego consequenciam, quia antecedens verum est, cum sit pro- posicio indefinitais3, de duobus contrariis verificata, et consequens est hereticum, ergo ... etc.154 Et quoniam magister posuit ante- cedens indefinitum153, forte voluit intelligere universaliter sici55 Nulla contraria possunt simul uniri in eodem, et statim negatur assumptum, nam idem homo est, vel potest esse, simul iustus et iniustus. Iustus secundum predestinacionis iusticiam, et iniustus156 secundum presentem iniusticiam. Similiter idem homo potest esse malus simul et bonus; bonus, quia in presenti gracia, et malus, quia in presciencia. Unde et proprie privativa possunt simul eidem inesse, cum simul idem homo potest esse vivus et mor- tuus, vivus in anima, mortuus in corpore, vel e contra, defecit ergo magister meus iterum in logica non advertendo, quod nulla duo contraria simul et secundum idem possunt inesse eidem. Unde si taliter assumeret, tunc contradictoria157 simul de eodem predicarentur, si antecedens magister probaret. — Ultimo contra conclusionem illam arguiti5s sic: »Si Filius Dei esset incarnatus, »sequitur, quod eciam Pater et Spiritus Sanctus esset incarnatus«. Hic nego consequenciam; ad probacionem eius arguit159 sic: »Quia secundum Damascenum libro 1° ca° 2°: Pater »et Spiritus Sanctus secundum omnia idem sunt, preterico in- »generacionem, generacionemisi et processionem.« Primo nego istud dictum, quia non secundum omnia Pater et Filius et Spiritus Sanctus idem sunt, quia non secundum accidencia animalia vel quecunque creata idem sunt, et62 ergo magister meus vel alleget pertinenter Damascenum, vel caute eum intelligat. Et argumentum magistri de operihus Trinitatis ulterius non procedit. I 185 D 35 2. Iam restaret 63 rev. fratris Johannis de Monte, sacre theologie bacc. formati argumenta solvere, similiter ma- 148) In A in margine add. Monachus Magister Matthyus. — 149) Codd.: om. G. — 150) Codd.: om. I. — 151) Codd.: nec I. — 152) Codd.: ante add. et K. 153) Codd.: male infinita, infinitum AD. — 154) H; om. Codd. — 155) Codd.: — om. A. — 156) Codd.: male iustus A. — 157) Codd.: contradicta AH. 158) Codd.: post sic G; arguitur F. — 159) Codd.: arguitur I. — 160) Codd.: male propter D. — 161) Codd.: et generacione H. — 162) Codd.: om. H. — 163) Codd.: restat A.

Strana 519
Mag. Hus contra dicta mag. Mathei arguit. 519 gistri Johannis Ffrankenffteynis4, sacre theologie bacc.; sed quia in suis principiis165 non arguerunt contra me, cum in infirmitateres decubui, ergo, quoad eos, in167 facto huiusmodi sum in pace. Restat ergo contra dictaiss magistri mei rev. ma- gistri Matheiis9 arguere. Ponit magister reverendus in determina- cione sue questionis circa principium secundi,7 Sentenciarum con- clusionem primam istam: Aliquid est primum principium. Contra: Nichil est principium primum. Probatur. Quia, si est aliquid pri- mum principium,71, vel ergo eternaliter aliquid est,72 primum principium, vel aliquid est primum principium solum173 tempora- liter. Si primum, ergo eternaliter aliquid,74 est principiatum175; consequencia tenet ex natura correlativorum, quorum si unum176 est, et alterum est177, secundum regulam Philosophi ex predica- mento relacionis; sed consequens est falsum, sc. aliquid est eter- naliter principiatumi7s, quia tunc illud esset et non esset illud primum principium; nec magister potest per hec subterfugere, quod diceret, Filium Dei vel Spiritum Sanctum esse principiatum17s a Deo Patre, quia iterum sequeretur inconveniens. Si vero dicitur 2m, sc. quod aliquid est primum principium solum temporaliter, tunc sequitur, quod incepit esse primum principium; consequens falsum, ergo et conclusio et per consequens eius corellaria, que super illa conclusione sunt fundata. Ponit secundam istam: In- possibile est esse plura prima principia. Contra: Deum esse et I omne ens esse sunt principia, et utrumque illorum est primum 186 B principium. De primo concedit magister in sua posicione, sed pro 2s 2° arguitur sic: 'Omne ens esse‘ sequitur ad "deum esse‘, secun- dum essendi consequenciam, ergo videtur, quod utrumque illorum est eternaliter; consequencia nota est, sed antecedens probatur, nam sequitur: Si Deum esse est, omne ens esse est, et si omne ens esse est, Deum esse est. 2a condicionalis manifesta179 estiso- Sed si negaturisi prima, detur oppositum consequentis contra- dictorium, quod stet cum antecedente eiusdem consequencie, quo dato arguitur sic: Aliquod ens esse non est, igitur aliquod ens non est; consequencia tenet a convertibili ad convertibile sine im- pedimento, sed consequens non stat, nec potest stare, cum isto antecedente in veritate Deum esse est', eo quod nunquamis, verum potest esse, quod Deus est et aliquod ensiss non est. Ergo con- dicionalis prima verais3, et totum argumentum1s4 bonum; igitur con- 10 15 20 10 35 164) IK; Frankenssteyn H, Frankensteyn A; Frankenstyn D; Ffrangens- steyii F; Ffrankenstein G. — 165) Codd.: principalibus F. — 166) Codd.: firmitate IK; infirmitatem G. — 167) Codd.: om. A. — 168) Codd.: om. A. — 169) Codd.: Mathie A. — 170) Codd.: tercii F. — 171) Codd.: ante primum A. — 172) Codd.: 175) Codd.: om. A. — 173) Codd.: om. AHG. — 174) Codd.: post est DH. — principatum GF. — 176) Codd.: primum A. — 177) Codd.: om. AIK. — 178) Codd.: 181) principatum G. — 179) Codd.: post est H. — 180) Codd.: om. G. — Codd.: ne- getur GH. — 182) Codd.: om. K. — 183) Codd.: ens vera om. G. — 184) Codd.: add fuit GH. 35*

Strana 520
520 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., Inceptio, III., 2.—3. clusio falsa et eius corellaria, et ex simili racione vel eadem 3a conclusio est falsa, que dicit: Tantum unum est principium essendi. 10 I 186 C 20 §3. Ponit in 2° articulo conclusionem primam istam: »Non »cuiuslibet effectus primum principium est causa sufficientissima.« Contra: Istam conclusionem destruendam suppono cum omnium philosophorum et sanctorum sentencia, quod causa sufficientissima est causa non includens aliquem defectum in sua accione et qua non potest esse nobilior, melior et sic nec sufficiencior causa; quo supposito arguitur sic: Primum principium est factor suf- ficientissimus cuiuslibet effectus, igitur primum principium est causa sufficientissima cuiuslibet effectus; consequencia tenet ais5 con- vertibiliise ad suum convertibile sine inpedimento, et antecedens patet per exposicionem superlativi huius, quod est sufficientissimus, exponendo ll sic: Primum principium est factor sufficiens cuius- libet effectus et primo principio non est, nec potest esse factor sufficiencior cuiuslibet effectus, ergo prima pars nota est; 2a si negaturis7, deturiss oppositum, quo dato sequitur, quod Deus non erit factor nobilissimus, optimus et sufficientissimus, sed hoc est falsum, ergo et conclusio cum suis corellariis; nec potest magister subterfugere probando illam: »Primum principium est factor suf- »ficientissimus resolubiliter racione primi termini«, quia eque verais9 erit, et facta resolucione devenietur ad exposicionem superlativi, racione cuius iam est exposita. 30 Ponit in 2° articulo 2am conclusionem istam: »Cuiuslibet ef- »fectus, non quanti seu non habentis partes, primum principium »potest esse causa sufficiens, capiendo causam sufficientem pro »causa, que producit aliquem effectum nulla alia causa concurrente.« Contra : Intelligenciam intelligere active, vel Johannem legere, potest esse aliquis effectus, non habens partes vel non existens quantus, et illum effectum non potest Deus producere sine intelligencia vel sine Johanne concurrente, cum non potest esse intelligenciam in- telligere, nisi sit intelligencia. Similiter non potest esse Johannem legere, nisi sit Johannes, ergo conclusio cum corellariis falsa. 25 35 40 Tunc ponit in 3° articulo conclusionem unicam istam: »Primum »principium est omnium aliorum a se causa productiva.« Contra: Contra190 istorum191 demonstrando, (sic !) istum mundum esse et1 92 Deum esse192 primum principium193 non est causa, et ista194 sunt alia quam primum principium, ergo conclusio falsa; maior nota est, minor probatur, quia ista sunt et primum principium est, et ista non 185) Codd.: ad A. — 186) Codd.: convertibile A. — 187) Codd.: negefur GH. 188) Codd.: dentur F. — 189) Codd.: om. A. — 190) Codd.: in I del.; om. H. 191) Codd.: de istorum K; del. L. — 192) Codd.: et esse om. F. — 193) Codd.: om. A. — 194) Codd.: illa GHFK. —

Strana 521
Expedito mag. Matheo Hus finem inceptionis facit. 521 sunt primum principium, ergo ista sunt alia a primor95 principio; ecce iste omnes sunt verei9s et consequencia bona, ergo minor vera, quod erat probandum etc.197 Expliciunt principia in quatuor libros Sentenciarum reverendissimi Magistri Petri Lombardi Episcopi Parisyensis.H 195) Codd.: post principio A. — 196) Codd.: in marg. 12 inser. — 197) AL: om. Codd.; a rubr. liber quartus habet 50 dist. I.

Strana 522
B. Incipit super quarto Sentenciarum Magistri Johannis Huss.C Distinecio I. 1186D1.)QAmaritanus enim vulnerato appropians, ... B139r C 96r EMIr Pira F 137r b K 94r Iste est liber quartus Sentenciarum, in quo Magister tractat de signis salutiferis, vulnerato homini per peccatum medi- cinam, salutis efficaciter conferentibus, sc. de sacramentis, qui con- tinet 50 distincciones. §2.) Quarum prima continet: 1°, quod sacramentum est sacre reis signum, et sacrum4 secretum dicitur sacramentum. Unde sacramentum signum et sacramentum signatum, utrumque dicitur sacramentum, sed nunc dicitur de sacramento sc., quod est signum; 2°, quod sacramentum est invisibilis gracie visibilis forma, cuius similitudinem gerit et causa existits, et quod sacrificia et cerimonie veteris legis fuerunt solum sacramenta signancia, sed sacramenta nove, legis sunt et signancia et sanctificancia,; 3°, quod signum est res, que preter speciem, quam ingerit sensibus, aliquid aliud facit in cognicionem venire; 4°, quod sacramenta fuerunt instituta propter tria: sc. ut docerent humiliacionem, ut exercerent quantumio ad operacionem, et ut tumorem,1 expellerent quantum ad nocivum ; 5°, quod sacramentum in duobus consistit, sc. in verbo et re. 'Verbum' invocacio Trinitatis, 'res', ut oleum, aqua etc. huiusmodi; 6° quod differencia est inter sacramenta veteris et nove legis12, quiais illa solum significabant et promittebant, ista autem signant 10 15 20 1) Codd.: appropinquans IL. — 2) Codd.: om. P. — 3) Codd.: regi male F. 4) Codd.: sacrorum male B. — 5) Codd.: sed I. — 6) Codd.: extitit BL. — — 7) Codd.: post legis E. — 8) Codd.: om. EKM. — 9) CILP; ex corr. B; signi- ficancia codd. — 10) Codd.: om. L. — 11) Codd.: ex corr. P; timorem male M. — 12) Codd.: post veteris E. — 13) Codd.: quia co dant in I male post. Utrum sacra- menta sunt necessaria? Dicitur, quod sic.

Strana 523
Summa libri quarti eiusque primae distinctionis breviter exponitur. 523 et danti3 ; 7°, quod circumcisio id faciebat14, quod aput nos bap- tismus facit, sed ianuam celestem non aperiebat; 8° quod tempore nature, vel legis, fides salvavit sacrificantem15; 9° quod circum- cisio fuit mandata Abrahe et omnibus Hebreisis, ut per obedienciam placere n t deo, sedi7 per inobedienciam displicuit primus homo. Et convenienteris plura dicuntur de circumcisione. §3. Et de19 iam dictis sunt hii versus: 5 A2o sacramentum diffinit, signa bipartit,1. quantum22 ad cognicionem et operacionem i. e. superbiam Sacramenta docent, exercent atque tumorem in2a invocacione23 Trinitatis2a ut24 aquazi et ole024 Pellunt, in verbis et rebus il perficiuntur. Sacramenta25 Dant nova, quod vetera spondent, tamen id, quod aput nos preter2s quod26 ianuam2s non2a apperuitza Nunc baptismus agit, tunc circumcisio fecit,7. tempore2s legis2s Antea vero fides salvavit sacrificantem. 13LA §4.) Utrum sacramenta sunt necessaria? Dicitur, quod sic29 Homo enim corruptus erat circa sensibilia quantum ad cognicionem; mens enim humana circa sensibilia occupari noverat in tantum, ut extra sensibilia nichil crederet3o. Et si veniebat ad cognicionem31 intel- ligibilium, iudicabat secundum modum sensibilium. Ideo necessaria fuerunt sacramenta, in quibus ex sensibilibus in spiritualibus eru- diretur, et hinc dicit Magister, quod sunt instituta ad erudicionem. Item corruptus erat homo quantum ad affectum, quia visi- bilibus tamquam summo bono inherebat, Deo postposito, ide032 ad curacionem huiusmodi corrupcionis fuit necesse, ut homo affectum, quem circa sensibilia habebat, in Deum referret, et hoc fit in sacramentis, quia ibi homo affectum, quem sensibilibus sub- iecit, in Dei reverenciam refert. Ideo dicit Magister, quod sacra- menta sunt instituta propter humiliacionem. Item corruptus erat homo circa sensibilia quantum ad acci- onem, quia eis inordinate utebatur, et ad curacionem huiusmodi exigebatur, quod homo eis ordinate uteretur et secundum Dei in- stitucionem, et hoc fit in sacramentis. Ibi enim homo exercitaturss ad Dei honorem, et propter hoc dicit Magister, quod instituta,s sunt,s ad exercitacionem. Ergo sacramentorum institucio fuit necessaria et sic nobis sunt necessaria sacramenta. 20 25 30 15 35 14) Codd.: faciat I. — 15) Codd.: sanctificantem I. — 16) Codd.: ebreis BL 17, I: sicud Codd. — 18) Codd.: consequenter F. — 19) Codd.: om. ABIL. — 26) Codd.: om. A; L pessime add. d. — 21) Codd.: bipertit ABCDGKM. — 22) Glossas prorsus om. EK; pro cognicione male consecracione ponit P, add. quantum ad ante cognicionem BC. — 23) Codd.: om. I. — 24) Codd.: om. G. — 25) Codd.: om. B male in textu A. — 26) Codd.: om. BDEFK. — 27) Codd.: om. L. 28) Codd.: om. FKP. — 29) Vide annot. 13. — 30) Codd.: crederetur GM. — — 31) Codd.: agnicionem EK. — 32) Codd.: pessime deo L. — 33) Codd.: excitatur G.

Strana 524
524 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. I., 5. — II., 1. §5.) Utrum debuerunt institui tempore innocencie? Di- I cendum, quod sacramentorum duplex est utilitas, sc. curacio et 187 B erudicio. Quantum ad curacionem in statu innocencie non debu- erunt institui, nec instituta fuissent, si homo non peccasset, cum34 morbus non esset. Racio huius hecas est: Cum enim sacramenta virtutem sorciantur ex Christi passione, unde et de latere eiusas in cruce pendentis dicuntur effluxisse, si homo non pecasset, Christi passio non fuisset, ergos7 nec sacramenta. Quantum autem ad erudicionem, dicunt aliqui, quod fuissent necessaria, quia in statu illo homo sensibilibus utebatur et quia ex sensibilibus ei spiritualia signari congruebat. Alii autem dicunt, quod eciam tunc,3 nec ad erudicionem fuissent sacramenta spiritualiass necessaria, quia tunc homo non accepisset cognicionem spiritualium ex sen- sibilibus, sed magis ex influencia divini luminis, quamvis in sen- sibilibus spiritualia aspiceret. §6. Utrum sacramenta veteris legis iustificabant? Di- cendum, quod sic, quantum ad usum sive operaciones, que di- cuntur a quibusdam opus operans, si fierent ex fide et caritate. Absurdum enim videtur, quod labores sanctorum patrum in hiis nonsg essent meritorii. Unde in hoc reprobatur Magister. Non autem iustificabanto, quantum ad opus operatum, quod est ipsum sacrificium, sicut fit in sacramentis nove legis. 7.) Utrum circumcisio conferrebat graciam? Dicendum, quod sic, quantum ad effectum privacionis culpe et reatus, et eciam quantum ad aliquosai positivos effectus, ut sunt: ornare animam et facere dignam vita4, eterna4.. Non tamen ad omnes effectus, quos habet gracia baptismalis, quia gracia baptismalis sufficit ad4s totaliter reprimendum concupiscenciam, ad quod non sufficiebat gracia data in cirllcumcisione. Licebat enim inminente necessitate diem octavum prevenire, ut dicit Magister, vel secundum Hugonem non licebat, sed poterant &curari per re- media, per que curabantur ante circumcisionem datam. Et quia ante circumcisionem salvabantur parvuli in fide parentum, adulti vero per fidem propriam cum aliquo signo exteriori, quod esset pro- testacio44 fidei sue, similiter et mulieres ante circumcisionem et tempore circumcisionis salvabantur. §8. Dubitatur, qnibus data fuit circumcisio. Respondetur, quod solum filiis Israhel, ex ipsis enim erat Dei populus et ideo in ipsis vigere debebat divinus,s cultus, et circumcisio signare de- bebat distinccionem populi Israhel ab infidelibus. Illi autem, qui non erant de populo Israhel, poterant curari per eadem remedia, per que curabantur ante circumcisionem. s 10 15 20 25 I 187 C 30 35 40 34) Codd.: si P. — 35) L: post est codd. — 36) I: ipsius codd. — 37) Codd.: post nec K. — 38) Codd.: del. €1, corr. 12. — 39) In I add. in margine. — 40) Codd.: iusti- ficabantur P. — 41) Codd.: post positivos K. — 42) Codd.: pessime vitam eternam L. — 43) Codd.: ex corr. post totaliter I. — 44) Codd.: protestiflcacio L. — 45) Codd.: dei A.

Strana 525
Joannis baptismus Christi baptismum praenuntiavit. 525 Distinecio II. I am ad sacramenta nove legis accedamus ... 1. Distinccio secunda, tractans de sacramentis nove legis 1° continet, quod nove legis sunt sacramenta, septem: Ba- ptismus, Confirmacio, Penitencia, Eucaristia, Extrema unccio, Ordo, Coniugium. Quorum alia prebent remedium contra peccata et gra- ciam adiutricem, ut baptismus, alia in remedium sunt tantum, ut coniugium, alia gracia et virtute nos fulciunt, ut eucaristia, con- firmacio et ordo. 2°, quod sacramenta ista,, que ex Christi morte et passione4 virtutem sortita sunt, non erant danda ante adventum Christi, qui graciam attulit. Christus autem venire noluit, antequam homo de lege naturali et scripta convinceretur, quod neutra iuvare posset; 3°, quod coniugium fuit institutum ante peccatum non propter remedium, sed ad sacramentum et officium generacionis. Sed post peccatum fuit in remedium contra carnis concupiscenciam; 4°, quod baptismum Christi Johannes suos baptismo prenuncciavit. Qui baptismus Johannis erat in aqua exterius solum, quia ex- terius lavabat, sed interius graciam non conferebat, nec remissionem peccatorum; erat tamen in penitenciam, quia, quos Johannes bapti- sabat, ad penitenciam vocabat et ad baptismum Christi homines preparabat; 5°, quod baptismus ille dictus est Johannis, quia in eo nichil agebatur, quod non ageret Johannes, operacio tamen illa a Deo erat et baptismus; 6°, quod baptismus Johannis poterat dici sacramentum, quia signabat, baptismum Christi; 7°, quod forma Johannis erat, quod in nomine venturi baptisabat, et illi, qui spem in illo baptismo ponebant, postea baptisati sunt baptismo Christi sine iteracione baptismi, sed cum innovacione. Illi autem, qui spem in baptismo Johannis non ponebant, et Patrem et Filium et Spiritum Sanctum credebant, postea non baptisabantur, sed per inposicionem manuum Apostolorum Spiritum Sanctum recipiebant. Et nota, quod Magister in isto communiter non tenetur, nam baptisati baptismo Johannis erant, baptismo Christi rebaptisandis 10 187 D 20 25 30 §2. Super aliquibus horum sunt hii, versus: sc. sacramentorum assignatis sacramentan VIIII B circumcidit causisqueio datis nova ponit. sc. Johannes aquai2 exterius non spiritu Precursor baptisat aqua, baptisma futurum quod dabat remissionem peccatorum sc. preparando corda hominum Christi designans, non per se crimina mundans. 35 1) Codd.: a rubricatore BFI, om. ADKL. — 2) I: post septem Codd. — 3) Codd: om. L. — 4) Codd.: passione et morte CE. — 5) Codd.: post baptismo B. — 6) Codd.: significabat BCGL. — 7) Codd.: om. L. — 8) Codd.: baptisandi L. — 9) Codd.: om. A. — 10) Codd.: male quod D. — 11) Codd.: tantum VII om. A. — 12) Codd.: om. AEIP.

Strana 526
526 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. II., 3.—6. baptismo a Johanne quiar4 neque si15 Spiritus Sanctus est audivimus 4 15 Quo baptisatisia ignaris pneumatis almi delensir peccata conferens graciam19 Verumi6 baptismars il conferturis nomine Christi. 188 A 10 §3.) Utrum,o sacramenta fuerunt, instituta statim Christo22 nato? Dicendum, quod sacramenta dupliciter instituta sunt: 1° ad documentum et exercicium, et sic fuerunt ante passionem. Alio modo quantum ad obligacionem et preceptum, et sic eorum in- stitucio non fuit ante passionem, quia legalia adhuc non fuerunt mortua. Unde a tempore inchoacionis predicacionis Christi usque ad passionem eius sacramenta nove legis simul currebant,3 cum legalibus et utraque habebant efficaciam suam, sed in Christi passione instituta fuerunt quantum ad necessitatem. 15 20 5.) Utrum sacramenta omnia inmediate a Christo fuerunt,4 instituta? Et dicitur, secundum quosdam, quod non sunt instituta ab eo hic corporaliter manente,5 ante mortem, sed quedam ab26 e0,s sunt instituta, ut baptismus, eucaristia, penitencia, alia autem comisit Apostolis instituenda, sc. sacramentum confirmacionis et extreme unccionis. Et racio huius videtur esse, quia in sacramento confirmacionis datur,7 Spiritus,7 Sanctus,7 ad robur, et ideo non debuit institui ante missionem Spiritus Sancti factam die penthe- costes. Similiter extrema unccio, cum sit proximum preparatoriumas ad gloriam resurreccionis, ante resurreccionem institui non debuit. Alii autem dicunt, quod institucio sacramentorum ad potestatem plenitudinis pertinet, quam sibi Christus in sacramentis retinuit, et ideo sicut purus homo non potest sacramentum mutare, ita nec instituere,9. 25 Quando autem singula Christus sacramenta instituit, dictum est in questione 1a circa distinccionem primamso huius quartisi I 188 B Quiss, est ordo sacramentorum? Respondeturs3, quod iste: 1° requiritur baptismus, qui est ianua fidei et sacramentorum. Extrema unccio est ultimum, que est l sacramentum exeuncium, ut dictum est in34 prima questione huius quarti34; cetera sunt inter- media, sc. confirmacio, que est progrediencium, respiciens ad gracie in baptismo collate conservacionem, eucaristia vero ad gracie conservate augmentacionem, penitencia ad perdite35 gracie recupe- 13) Codd.: male baptisatitis I. pessime baptisat L. — 14) Codd.: quia audivimus om. A. — 15) IP: sic; auditus codd. — 16) Codd.: in marg. K. — 17) Codd.: dolens A. — 18) Codd.: confert BC. — 19) Glossas prorsus om. DK. 20) Incipit MS. N 38v. — 21) — Codd.: sunt N. — 22) Codd.: post nato B. — 23) Codd.: curabant N; abbrev. om. itaque curabat P. — 24) Codd: sunt L. 25) Codd.: post mortem L. — 26) Codd.: om. B. — 27) Codd.: datur gracia — Spiritus Sancti N. — 28) Codd.: reparatorium A. — 29) Explicit MS. N 38v. — 30) Codd.: om. L. — 31) Codd.: quarti libri L. — 32) Incipit MS. N 38v. — 33) Codd.: dicendum N. — 34) Codd.: in quarti om. N. — 35) Codd.: pessime parte N.

Strana 527
Utrum Joannis baptismus fuerit sacramentum? 527 racionem. Unde quia post ingressum ad statum gracie sequitur pugna, ergo accedens ad servitutem Dei debet se preparare ad illam, ad quam ordinatur confirmacio. Post pugnam sequitur eucaristie refeccio. Et quia post pugnam fit casus vel vulneracio, ideo contra casum vel vulneracionem ordinatur penitencia. Et quia37 ista non possunt fierise sine ordine, ergo requiriturso ordo in sacer- docio. Et cumss non omnes debent39, neca, possunt,, esse in sacer- docii4o ordine, nec omnes debent esse virgines vel vidue, ideo pro generacione filiorum Dei et pro remedio requiritur matrimonium, ut iuxta mandatum Dei crescant et multiplicentur et unusquisque habeat4i uxorem propriam propter fornicacionem, subaudi, evi- tandam. Cetera42 patent in questione 1a30 huius quarti. 10 §6.) Utrum s baptismus Johannis fuit sacramentum? Nota 1°, quod baptismus Johannis dicitur esse44 Johannis 1° ex eo, quod45 fuit Johannes minister primarie institucionis4s eius; 2°, quia fuit minister execucionis eius; 3°, quia fuit minister tocius37 operacionis, que in baptismo illo fiebat47; 4°, quodas soli Johanni fuit con- cessum ministerium illius baptismi. Dicendum ergo, quod baptismus Johannis fuit sacramentum, prout est4, solum sacre rei signum, sedso non fuit sacramentum51, prout sacramentum est signum5o et causa gracie, unde graciam non conferebat. Baptismus eciam ille52 conveniebat cum sacramento novo l (sc. baptismo) in materia. Et cum sacramentis veteris legis conveniebat in hoc, quia signabat;s et54 graciam non conferebat. Et hinc est, quod omnes baptisati baptismo Johannis erant baptisandi baptismo Christi. Unde Ma- gister in hoc non tenetur, quod55 dicit: Quod non omnes essent baptismo Christi baptisandi, quia (sc. illi non), qui spem in bap- tismo Johannis non ponebant et Patrem et Filium et Spiritum Sanctum credebant56 etc.57 15 20 188 6 25 36) Codd.: esse L. — 37) Codd.: om P. — 38) Codd.: tamen N. — 39) Codd. possunt nec debent BE. — 40) Codd.: post ordine N. — 41) Codd.: habet L. — 42) Explicit MS. N 39r. — 43) Incipit MS. N 39r. — 44) I; om. Codd.: bap. tismus B. — 45) I; quia Codd. — 46) Codd.: male inposicionis N. — 47) Codd. fiebant LN. — 48) Codd.: quia ABCKL. — 49) Codd.: post solum N. — 50) Codd.: sed o signum om. L. — 51) Codd.: signum sacramentum A. — 52) Codd.: add. non KN. — 53) Codd.: significabat N. — 54) Codd.: sed N. — 55) Codd.: quia EKNP. 56) Codd.: male concedebant 1. — 57) Codd.: om. P.; Explicit MS. N fol. 39r. —

Strana 528
528 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. III.. 1.—3. Distinecio III. 1.Ost hec videndum est,, quid sit baptismus... Ista est tercia, distinccio, tractans, de baptismo, que 1° continet, quod baptismus est tinccio i. e. ablucio corporis exterior; facta in aqua sub forma verborum prescriptas, et quod tria, sunt de substancia baptismi, sc. elementum, verbums et in- tencio baptisantis, cetera ad solempnitatem eius pertinent ; 2° con- tinet, quod verbum sive forma prescripta baptismi est invocacio Trinitatis, sc. ista: »In nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti, »Amen«; 3°, quod, si quis baptisaretur, in nomine Christi, bapti- satus est, quia in Christo Trinitas intelligitur, sc. Pater, a quo unctus est, et Christus, qui unctus estio, et Spiritus Sanctus, per quem unctus est; 4°, quod secundum Ambrosium potest bapti- sari quisii in nomine unius persone, si ille, qui baptisat, fidem teneat Trinitatis, quia Trinitas in quolibet nomine personarum in- telligitur. Si autem quis perverse credens et errorem inducere in- tendens unam personam de tribus nominet, tunc ministerium non inplevit; 5°, quod Christus baptismum instituit, quando ipsum a Johanne suscepit, tunc enim vim regenerativam aquis dedit tactu sue mundissime carnis, ut, qui posteais inmergeretur in nomine 20 Trinitatis, a peccatis purgareturi4. Ubi eciam Trinitas innotuit et I in forma illa (sc. invocacione,5 Trinitatis) Apostoli eciam ante 188 D passionem baptisabant; 6°, quod hoc sacramentum solum in aqua celebratur; 7°, quod baptisandus inmergendus est semel vel ter secundum morem ecclesie; 8°, quod legalia omnia et circumcisio in morte Christi terminata sunt; 9°, quod causa institucionis baptismi est mentis innovacio, que est virtus,s baptismi interiori7; 10°, quod aditum regni nobis non apperuit circumcisio necis baptismus, sed hostia Salvatoris. 10 15 25 30 2. Pro hiis sunt hii versus: accedit ad elementum et22 fiti9 22 sacramentum 22 C fit baptisma, cum verbo iungitur unda, i. e. Trinitatem i. e. quo in2o baptismo20 Idque voco verbum, quod ibi tunc invoco trinum. supple: ut dicatur in nomine Patris et Filii etc.21 supple:22 fiat22 Non est baptisma, nisi sana per omnia forma; 1) Codd.: sit L. — 2) Codd.: post distinccio L. — 3) Codd.: tractatus L. 4) Incipit MS. N fol. 35v: 4ti distinccio 3a articulus de baptismo. Quid est baptismus et dicitur, quoo est. — 5) Codd.: post facta B. — 6) Explicil MS N fol. 35v. — 7) Codd.: post sunt P. — 8) Codd.: post et K. — 9) I: baptisetur Codd. — 10) Codd.: om. I. — 11) Codd.: om. P. — 12) Codd.: nominat F. 13) Codd.: post eam in ea mergeretur L. — 14) Codd.: mundaretur B. — 15) Codd.: in invocacione P. — 16) Codd.: om. A. — 17) Codd.: interioris L. — 18) Codd.: ex corr. M; ut G. — 19) Codd.: sic DP. — 20) Codd.: baptismus KLM. — 21) Codd.: et Spiritus Sancti add. BCBMP. — 22) Codd.: om. B.

Strana 529
De forma baptismi. 529 personas quia Apostoli baptisabant in nomine Christi Ac tamen in Christo tres dicis nomine solo, sc. tua, qua credis Trinitatem vocaliter Supplet verba fides tantum, cum nec resones tres. a Johanne Christus baptismum statuit, cum sumeret ipsum. baptismusio nonio inio alion liquoreio Hic in aqua sola fit, excusacio nulla. illius in qua baptisasea ter in nomine Trinitatis et propter triduanam sepulturam Ecclesie morem serva, mergens,4 semel aut ter. mundacio 25 Locio baptismi signum, mentis novitas res. §3.) Queritur,e, utrum hec forma sit sufficiens baptismi, quod non liceat ei addere vel subtrahere vel eam quomodolibet inmutare: »Ego baptiso te in nomine Patris et Filii et Spiritus »Sancti.« Sciendum, quod tangitur ibi agens principale baptismi in hoc, quod dicitur: In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Ipsa enim veneranda Trinitas est principaliterio baptisans et sanctificans tam elementum,7 Il quam baptisatum, et ideo, si II illud obmitteretur, non esset virtus baptismi, et sic expressio Trini- 189 A atis sub uno nomine, quo designatur una essencia personarum, 15. est de integritate baptismi. 10 Notandum tamen quod Bonaventur a distingwit dicens : Quod expressio Trinitatis potest esse quatuor modis: Aut quod sit plena in corde et ore, ut dum quis perfecte credit et perfecte exprimit, sic baptismus est perfectus2s Aut quod sit semiplena in corde et ore, ut dum quis,9 nec plene credit,9 nec plene exprimit, non est baptismus. 20 Aut quod sit,s plena in corde et semiplena in ore, sicut dicit Ambrosius 1°30 libro De Spiritu Sancto ca' 3° et est in litera ca' 3°: »Si fide misterium Trinitatisai teneatur, »et una persona tantum nominetur, plenum est sacramentum.« Sed hoc intelligendum est secundumis Richardum. et Bona- venturamas in casu necessitatis, si post nominacionem Patris morereturs4 puer, antequam submergeretur et Filii et Spiritus Sancti, pie credendum est, quod Deus suppleret et puer sepeliendus esset in cimiterio, et si superviveret, rebaptisandusas esset sub condicione: Si tu non es baptisatusas etc. Hoc secundum Ri- chardum et Petrum. 25 30 23) Codd.: in aqua baptismatis P. — 24) Codd.: mergeris P. — 25) Codd.: om. A; glossas prorsus om. EK. — 26) Incipiunt MS. N 35v, O fol. 270r. 27) MS. N add. glossam bohemicam zywel. — 28) Codd.: perfectus est baptismus BG ; est perfectus baptismus CM. — 29) Codd.: quis co credit om. GK. — 30) Codd.: post libro P. — 31) Codd.: post teneatur KN; teneatur ante misterium P. — 32) Codd.: Rychardum K. — 33) Codd.: bona venturam pessime O. — 34) Codd.: moritur F. — 35) Codd.: baptisandus I. — 36) BCGLM: om. Codd.

Strana 530
530 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. III., 4.—11. Aut quod sit plena in ore et semiplena in corde, sic tamen, quod baptisans intendat facere, quod facit ecclesia, plenum est37 sacramentum, quia ut sic baptisatur in fide ecclesie principaliter et non in fide baptisantis. I 189 B 10 15 20 §4. 2° exprimitur persona baptisans, cum dicitur: Ego. Ad quam personam pertinetss accio sive actus baptisandi, quii exprimitur, cum dicitur baptiso; 3° tangitur persona baptismum recipiens, cum dicitur ] te; actus baptisandi et persona baptismum recipiens sisg non exprimuntur, non remanet virtus baptismi. Ex- pressio vero ministri per hoc pronomen 'ego‘ non est de essencia forme, quia intelligitur in hoc verbo baptiso‘. Argumentum De consecracione dist. 4a, Retulerunt, ubi dicitur: »Si »quis dixerit, 'baptiso te', baptisatus est, et ibi non ponitur 'ego‘.« Idem dicit Gilbertus et Innocencius Etravag. De baptismo ca° 1°. Et racio prima est41, quia Christus baptismum instituens et formam baptisandi prebens, non expressit 'ego‘. Item quia a ministro baptismus non4, habet4, principaliter virtutem. Item Greci ab inicio fidei illud4s nomen44 'ego‘ non exprimunt, et tamen baptisant. Unde quia racione4s baptisancium heresis in- valuerat, dicencium 1a Corinth. 1°: »Ego quidem sum Pauli: ego46 »Cephe, ego autem Apollo4s.« Ideo47 volentes Greci excludere4s, quod a49 ministro49 baptismus haberet;o virtutem, non dicunt 'ego‘. Sed institucio ecclesiesi Romane baptisantes obligat ad expri- mendum 'ego'. 30 In forma ergo baptisandi 1°52 dicitur 'ego‘, ubi innuitur persona intencionem ad baptisandum dirigens; 2° dicitur 'baptiso', iu quo actus baptisandi racione certitudinis et racione exclusionis alterius;s operis designatur; 3° dicitur 'te', quo persona,4 baptisati monstraturs5, ut se baptisari credat, licet aliquando non intelligat;6 ; 4° dicitur In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, in quo unitas deitatis et Trinitas personarum ostenditurs, cuius operacione baptisatus principaliter baptisatur et sanctificatur. Illa ergo est Latinorum conpleta forma baptismi, sed Grecorum est ista: »Baptisetur servus Christi in nomine Patris et »Filii, et Spiritus Sancti, Amen5s.« 25 35 §5.) Utrum esset baptismus, si quisss diceret 'baptiso 189 C vos‘ etc. Dicitur, quod sic, quia non tollitur forma59. Estro enim 37) Codd.: om. KP. — 38) Codd.: requiritur P. — 39) Codd.: male sed A. 40) Codd.: post te B. — 41) Codd.: om. NO. — 42) Codd.: post principaliter P. 43) Codd.: id K. — 44) Codd.: pronomen NO. — 45) Codd.: post baptisancium O. — 46) Codd.: ego oo Apollo om. B. — 47) Codd.: item A. — 48) Codd.: excutere O. — — 49) Codd.: post baptismus B. — 50) Codd.; habet N; ante add. non P. — 51) Codd.: post Romane BO. — 52) Codd.: ideo E, om. A. — 53) Codd.: in A add. hominis, in B in marginc p2. — 54) Codd.: ad personam N. — 55) Codd.: intelligitur O. — 56) Codd.: intelligunt P. — 57) Codd.: designatur A. — 58) Codd.: om. N. — 59) Codd.: add. verborum N

Strana 531
Utrum sit baptismus, si forma instituta mutatur? 531 sensus baptiso te et te‘. Si autem diceret: Baptisamus te“, non esset baptismus, sensus enim est 'ego et ille baptisamusso te', et sic forma mutatur. §6.) Utrum esset baptismus, si diceretur: In nomine Trini- tatis‘. Dicendum, quod non, quiasi quamvis exprimereturs, nu- merus personarum, non tamen ipse persone. 7. Utrum esset baptismus, si diceretur: 'In nomine geni- toris, et geniti et flaminis." Dicitursa, quod non, quamviss4 no- mina illa idem significent, quod Pater, Filiuss5 et Spiritus Sanctus. 8.) Utrum esset baptismus, si verba corrupte dicantur. Dicendumss, quod vel dicuntur verba corruptess ex industria, aut ex ignorancia, aut ex defectu lingwe. Si primum, tunc non videtur intendere baptisans, quod ecclesia intendit. Unde non est baptismus. Si ex ignorancia vel defectu lingwe, tunc, si est tanta corrupcio, quod aufert sensum locucionis, non est baptismus. Si autem sensus locucionis remanet, sic erits7 baptismus. Si ex defectu lingwe, hoc precipue accidit, quod non mutatur sensus, quia fit corrupcio ex parte finis diccionis, et sicss variatur significatum ets9 non significacio, et fit baptismus. — Quando autem fit corrupcio ex parte principii diccionis, tunc maxime variatur significacio et non fit-o baptismus. 9.) Utrum ſiat baptismus, si fiat verborum transposicio, ut si dicatur: In nomine Filii et Patris etc. Dicitur, quod sic, non enim est prioritas dignitatis-i in personis, i vel prioritas tem- 189D 25 poris-,, vel prioritas- essencie,4. Aliqui tamen dixerunt, quod non esset baptismus in tali transposicione. §10. Utrum, si fiat interrupcio verborum, sit baptismus. Dicitur, quod, si sit tanta interrupcio verborum, quod intencio baptisantis intercipiatur et discontinuetur, non est baptismus, ut si quis dicat: Baptiso te in nomine Patris', et post inter- rumpat et dicat unam longam 5 fabulam et tunc dicat: 'et Filii' etc. Si autem fiat modica interrupcio, vel per silencium ex de- vocione, vel per tussim, vel per interposicionem-s unius diccionis, et, non fiat discontinuacio intencionis, tunc est baptismus-s- 11. Utrum baptismus fuit- institutus ante passionem? Dicendum, quod sic. Unde, quantum ad materiam fuit institutus tunc, cum Christus a Johanne estso baptisatus, tunc enim con- 10 15 20 30 35 60) Codd.: baptisatus M. — 61) Codd.: om. G. — 62) Codd.: exprimitur A. 63) Codd.: ante add. et P. — 64) Codd.: ante add. quia E; MS. N fol. 270 in marg. add.: sed quia ecclesia in hoc remansit na tom sie swolila — 65) I; ante add. et codd. — 66) Codd.: verba om. K; dicendum co corrupte om. E; dicuntur post verba P. — 67) Codd.: est G, male et A. — 68) Codd.: tunc EKNP. — 69) Codd.: sed B; om. N. — 70) Codd.: manet E. — 71) Codd.: om. I. — 72) Codd.: post essencie M. — 73) Codd.: essencie O. — 74) Codd.: temporis O. — 75) Codd.: logicam A. — 76) Codd.: interrupcionem A. — 77) Codd.: et oo intencionis om. N. — 78) Explicit MS. N fol. 270v et incipit fol. 250r. — 79) Codd.: post institutus N. — 80) Codd.: fuerit male, sed a ni inscrip. est.

Strana 532
532 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. III., 11.—12. tactu carnis sue mundissimesi vim regenerativamse aquis contulit, et forma eciam fuitss ibi figurata trium personarum; ibi enim fuit Pater in voce, Spiritus Sanctus in columbe specie et Filius in carne. Fructuss4 baptismi eciam ibiss fuit figuratus, quia celi aperti fueruntse. Super eum Matth. 3°. Et demum Christus suum bap- tismum inchoavit. Unde Johannis 3° dixerunt discipulis7 Jo- hannisss ad Johannemse : »Rabi, qui erat tecum,o trans Jordanem, »cui tugr testimonium perhibuisti, ecce, hic baptisat, et omnes »veniunt ad eum9.« Et Luce 7° Dominus loquens de Johanne dixit,3: »Ecce, mitto angelum meum ante faciem tuam, qui pre- »parabit,i viam tuam ante te. Dico enim vobis: Maior inter natos I »mulllierum propheta Johanne Baptista,5 nemo est. Qui autem 190 A »minor,5 est in regno celorum, maior est illo.« Et sequitur ad pro- positum: »Et omnis populus audiens et publicani iustificarunt »Jesum,s, baptisati97 baptismo Johannis, Pharisei autem consilium »Dei spreverunt in semet ipsos,s, non baptisati ab eo.« Ecce in hiis verbis innuitur, quod communis ples et publi- canorum baptisatur,, a Christo post baptismum Johannis, sed Pharisei noluerunt baptisari et sic habetur, quod Christus bapti- savit eciamioo illos, qui fuerunt,o1 Johannis baptismo baptisati. Ne- cessitatem autem baptismi ostendit Salvator dicens Nicodem0102 Johannis 3°: »Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu Sancto, »non potest videre regnum Deiios.« Forma1o4 autem instituta est Matth. 28°, ubi dicit Salvator: »Euntes ergo, docete omnes »gentes, baptisantes eos in nomine Patris,o5 et Filii et Spiritus »Sancti105.« — Effectum autem ultimum, qui est apercio ianue, habuit baptismus ex passione Christi; divulgacio autem baptismi ad omnes naciones est precepta Matth. ultimo, cum dicitur: »Docete »omnesios gentes, baptisantes e0s107 etc.« 10 15 20 25 12.) Queritur, in quo debetios baptismus fieri. Dicendum, quod in aqua solum. Racio huius est: 1° divina institucio, racio autem institucionis1o9 fuit voluntas Dei. Item, quia aqua habet,1o aliquid de lumine racione dya- faneitatis111 et ita conpetit baptismo, qui vim habet illuminandi ss animam. 30 81) Codd.: nudissime, sed a rubr. in marg. mundissime cor. N. — 82) Codd.: generativam A; regilativam M. — 83) Codd.: post ibi CG; ibi eciam fuit P. — 84) Codd.: et ffructus B. — 85) Codd.: post fuit AG. — 86) Codd.: sunt AN. — 87) Codd.: apostoli GM. — 88) Codd.: om. EN — 89) Codd.: Jesum O. 90) Codd.: om. F. — 91) E; om. codd. — 92) Codd.: deum F. — 93) Codd.: — om. P. — 94) Codd.: preparabat A. — 95) Codd.: om. O. — 96) Codd.: deum Vulg. 97) Codd: post Johannis M. — 98) Codd.: ipsis BGM; se ipsos I. — 99) Codd.: baptisabatur CDGNO. — 100) Codd.: post illos EKP. — 101) Codd.: om. A. — 102) Codd.: Nichodemo KP. — 103) In Vulg. duo versus 3us et 5us. — 104) AIKOP. ante add. et codd. — 105) Codd.: patris oo sancti om. N. — 106) Codd.: eos et omnes del. a rubr. P. — 107) Codd.: om. B. — 108) Codd.: habet BGK. — 109) Codd.: in marg. p1 B. — 110) Codd.: post aliquid CN. — 111) Codd.: male dyafaneratis P.

Strana 533
Quare baptismus in aqua tantum fieri debeat? 533 Item, quia aqua habet vim ablutivam 12 racione humiditatis, ideo conpetit similitudinarieiis baptismo, in quo sordes anime 190 B abluuntur. Item, quia114 aqua habet vim refrigerativam et ideo conpetit baptismo, in quo incendium fomitis refrigeratur. Item, quia aqua aput omnes.15 invenitur et habetur pro mo- dico, ideo conpetit baptismo11s, quia1i7 est sacramentum ne- cessitatis. Unde si esset in vino, vel oleo, sepe propter defectum periret homo non baptisatus. Potest autem baptismus fieri in aqua sim- plici frigida, vel,is calida, munda, vel turbulenta et permixta, dum tamen mixtio119 speciem aque non permutat 20. De lixivio121 autem122 dicunt aliqui, quod non baptismusi s fit in eo. Alii dicunt, et melius, quod potest fieri, cum124 non125 differat124 specie ab alia aqua, nisi quod,26 per cineres defluit. Non autem sic est de cere- visia, de brodio carnium, sinapio127, medone. Unde in istis currunt dubia. Ideo Scotus poniti2s tres regulas: Prima si possibilitas adest, via tutissima est eligenda, 2a si non129 adest 9 possibilitas, via tutissime vierso est tenenda, 3a cessante inpossibilitate1si caute est132 supplendum, quod inpossibilitas prohibebat. — Quid autem con- tingeret, si quis urina munda, estimans non urinam, hominem baptisaret, Deo huiusmodi dubia sunt comittenda, quia melius est sibiias comittere, quam temerarie sine scriptura divina talia dif- finire1s4. 10 15 20 112) Codd.: pessime abluti non A. — 113) Codd.: similitudine C. — 114) Codd. — 115) Codd.: et inter omnes invenitur add. EKP. — 116) Codd.: baptismus A. om. O. — 117) Codd.: qui P. — 118) Codd.: om. EKNP. — 119) Codd.: permixtio N. — 140) Codd.: permutatur ABC. — 121) Codd.: lixivo male BCDEGKM. — 122) Codd.: om. EKNP. — 123) Codd.: post fit BCEGMN. — 124) Codd.: dum non differt O; ante add. et P. — 125) Codd.: om. A. — 126) Codd.: om. KP. — 127) Codd.: et 130) Codd.: add. P. — 128) Codd: potuit pessime K. — 129) Codd.: post possibilitas N. — 131) Codd: male possibilitate I. — 132) Codd.: post sup- vie proxima add. E. plendum A. — 133) Codd.: om. L. — 134) Expliciunt MS. N fol. 37v, O fol. 250r. 36

Strana 534
534 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. lV., 1.—3. Distinccio IV. §1.) Ic dicendum est aliquos suscipere sacramentum, et IIrem sacramenti... Ista est distinccio 4a tractans de baptismo, ll in quantum pertinet ad suscipientes. Et 1° continet, quod aliqui suscipiunt sacramentum et rem,. ut omnes parvuli et adulti, nisi enormitas vite inpediat In parvis enim fit remissio peccati originalis tantum, et donacio gracie. In adultis fit remissio, originalis peccati et actualis. Aliqui suscipiunt sacramentum tantum, ut ficte accedentes. Aliqui vero rem et non sacramentum, ut martires Christi et fideles con- triti, ubi necessitas excludit sacramentum. Si enim parvulis non valentibus credere sufficit baptismus, multo magis sufficit, fides adultis volentibus, sed non valentibus baptisari. 2°, quod illud Ad G al. 3°: »Quotquot4 in Christo baptisati, »estis, Christum induistis«, potest intelligi, quod qui in Christo, i. e. in Christi conformitate, baptisantur, ut sc. moriantur vetustate pec- cati, sicut Christus vetustate pene, finduunts' Christum per graciam inhabitantem. 3°, quod illud Johan. 3°: »Nisi quis renatus fuerit ex aqua »et Spiritu Sancto« etc., intelligitur de illis, qui possunt et con- tempnunt, vel ita-: »Nisi quis renatus fuerit« ea regeneracione, que fit per aquam et Spiritum Sanctum, »non salvabitur«. Illa autem regeneracio non fit tantum per baptismum aque, sed per peni- tenciam et sangwinem. 4°, quod non tantum valet fides aliena parvulo, quantum propria adulto, quia illi non sufficit fides sine sacramento, sed isti sufficit. 5°, quod adultus per fidem et contricionem iustificatur et debito pene eterne absolvitur, et cum baptismum percipit, tunc a peccatis, que postea contraxit, mundatur, et ab exteriori satis- faccione, qua penitentes ligantur, absolvitur, et gracia et virtus in eo augetur, ut vere novus homo tunc possit dici, et fomes in eo debilitatur et omnia ista] cums iustificaciones eciam prius habita, I 190 D sunt res illius sacramenti, nec est mirum, si res precedit, ali- 35 quando sacramentum, ut in proposito iustificacio. Nam et aliquando sequitur, ut in ficto, qui recedente ficcione rem sacramenti percipit, quam ante non susceperat. 6°, quod dero adultis, qui digne percipiunt sacramentum, non ambigitur, quin graciam operantem et cooperantem accipiant. De parvulis autem quidam putant idem, dicunt tamen eis dari in 10 15 20 25 30 190C 40 1) Codd.: sacramenti add. A. — 2) Codd.: om. L. — 3) Codd.: post fides P. — 4) Omnes codd.: quicunque Vulg. — 5) Codd.: post estis M. — 6) Codd.: induerunt M. — 7) Codd.: om. P. — 8) Codd.: post eciam P. — 9) Codd.: 10) Codd: om. AF, in F adultus. post aliquando AP. —

Strana 535
Quid sit res huius sacramenti? 535 munere, non in usu, ut cum pervenerint,i ad etatem, ex munere sorciantur usum, nisi per liberum arbitrium usus in pecando ex- tingwatur. 2. Versusi2: peccatorum remissione et gracia baptismus D sacramentum cum re parvis et adultis parvisia in fide parentum, adultisia inra fiders propriais Contritis datur ac fictis, sine re tamen. Omnes Induimur Christo, qui baptisamur in ipso, solum ad signum baptismi quantum ad rem Vel baptisati tantum, vel sanctificati, remissionem sc.14 spiritu14 baptismo14 aque 4 Rem cum contrito tunc martir habet siner5 signo, ab15 hominibus15 malisis Cum baptisari non spernitis, sed prohibetur. supple cum purers amantiis Purus amans aliquis ad baptismum venit, illi gracia penitencia exterior, quais penitentes liganturis Virtus augetur, dolor exterior removetur, quiai7 passiò corporalis manet propter15 19 tria15 Sc.1517 in1517 celum 1517, Sc.15 postea15 19 in quo quia neque dolor neque clamor2i Passibilis tamen est, ut eat,o, quo passio non est. 10 §3.) Queritur, quid sit res sacramenti. Sciendum secundum Thomam de Argentina articulo 1°: Quod res sacramenti aliquando accipitur large, quandoque stricte. — Primo modo res sacramenti ill dicitur omne, quod confertur ex divina ordinacione homini pro tempore, quo suscipit sacramentum baptismi, sive sit gratis, datum, sive s gratum,s faciens; 2° modo res sacramenti dicitur solum res gratum faciens. Primo,4 accipitur in presenti res sacramenti, quia, ut sic, et ipse caracter dicitur res sacramenti, quem omnis homo suscipit, qui vere baptismi recipit sacramentum, ut patet infra distinccione VIa. — Cum igitur Magister dicit aliquos recipere sacramentum et non rem sacramenti,s, mani- festum est, quod hic 2° modo accipitur res sacramenti, que est gracia gratum faciens, et ex quanti debet intelligi omnis culpe re- missio, virtutum infusio tanta, quod si statim moreretur, ad vitam eternam sine purgatorio evolaret. Quod si ex scriptura probare non possumus,", tamen sanctorum auctoritatibus in litera pre- sentis distinccionis et alibi in multis locis conprobatur. Item notandum, quod,s dicitur de sacramento et re sacra- menti, quod in baptismo sunt tria: Primo sacramentum tantum, ut 15 I 191 A 20 25 30 11) Codd.: pervenirent P. — 12) Codd.: unde pro hiis sunt hii versus add. E; unde add. P. — 13) Codd.: om. ADGP; parvis op adultis om. BI: in M in margine. — 14) Codd.: om. AB. — 15) Codd.: om. B. — 16) Codd.: sprevit BF. — 17) Codd.: om. F. — 18) Codd.: qua ligantur om. BDF. — 19) Codd.: propter postea om. BD. — 20) Codd.: erat BE. — 21) Codd.: male timor L; glossas prorsus om. EK. — 22) Codd.: gratum AF. — 23) Codd.: in M add sit. — 24) Codd.: modo add. E. 25) Codd.: qua G. — 26) Codd.: om. E. — 27) Codd.: possis P. — 28) Codd.: — buia DEFGP. 36*

Strana 536
536 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. IV., 4.—9. elementum visibile, 2° res tantum, ut gracia curans, 3° sacramentum et res sacramenti, ut caracter cum gracia permanens. — Baptismus de re sacramenti tantum dicitur communiter, de re et sacramento dicitur proprie, de sacramento vero dicitur magis proprie, sed,9 de locioneso magis proprie,9, de elemento autem sub tali actu dicitur maxime proprie, et secundum istas accepciones varie a doctoribus diffinitur. §4.) Utrums, baptismus tollit omnem culpam in baptisatos? Dicendum, quod sic, quantumas in se est, nam per baptismum regeneratur in vitam spiritualem33, ut docet Salvator Johan. 3° dicens: »Nisi quis renatuss4 fuerit denuo«, et37 infra: »Quod natum »est ex spiritu, spiritus est«, i. e. homo natus per baptismum, ex Spiritu Sancto est spiritus, i. e. vitass spiritualis gracie. I 191 B Tollit ergoss baptismus omne peccatum, quia quod libet contrariatur 1s vite spirituali, tam originale, quam actuale mortale et eciam ve- niale, quod quamvis non tollit;s des- per se vitam spiritualem, disponit tamen ad privacionem eius. 10 20 25 30 5. Utrum baptismus tollit omnem penam temporalem- satisfactoriam? Dicendum, quod sic, quia passio Christi fuit suf- ficiens satisfaccio pro peccatis tocius humani generis, baptismus autem operatur in virtute passionis Christi et39 ideo virtute passionis Christis, ab omni pena absolvitur baptisatus. Et inde4o est, quod baptisatis non debet iniungi penitencia corporalis. Dolor tamen pro peccatis actualibus et pro peccato infidelitatis non debet pro- hiberi. §6.) Utrum baptismus in omnibus baptisatis habet4i equalem effectum? Dicendum, quod sic, quantum ad amocionem mali culpe, quantum vero ad collacionem gracie, equalem habet effectum in omnibus parvulis racione non utentibus, in quibus nullus eorum actus requiritur. In adultis autem non semper42 habet equalem effectum quantum ad gracie collacionem, quia ille, qui cum maiori fide, maiori affectu et devocione sacramentum recipit, recipit43 et maiorem graciam4s. 7.) Utrum baptismus aperiat ianuam paradisi? Videtur, 35 quod non, nam dicit Magister in fine huius distinccionis, quod nec44 baptismus, nec circumcisio aditum regni nobis aperuit, sed hostia Salvatoris. Sciendum, quod apercio45 ianue paradisi, i. e. regni celestis, est amocio inpedimenti, quod inpediebat genus humanum ab ingressu regni. Et illud inpedimentum fuit abmotum in passione 29) Codd.: sedproprie om. E. — 30) Codd, in I ex corr.: locucione F. — 31) Incipit MS. O fol. 269v. — 32) Codd.: baptismo P. — 33) Codd.: quantum spiritualem om. E. — 34) IO Vulg.; natus codd. — 35) Codd.: enim EP. — 36) Codd.: tollat I. — 37) Codd.: om. I. — 38) In I superscr.— a; omnes codd. vite. — 39) Codd.: — 40) Codd.: exinde I. — 41) Codd.: post equalem B; aberr. oculis ad alterum Christi P. habeat C, post equalem GM. — 42) Codd.: in omnibus add. B. — 43) Codd.: recipit graciam om. O. — 44) Codd.: bonus add. E. — 45) Codd.: male apericio I.

Strana 537
Diversae questiones de baptismo tractantes solvuntur. 537 Christi46, que fuit satisfaccio pro peccato nature humane. Baptismus autem agit in virtute passionis. Unde Deus principaliter effective aperit,7 ianuam, passio vero effective Il primo instrumentaliter et bap- tismus 2° instrumentaliter. — Exemplum horum homo, secans ; primo, effective secat, non instrumentaliter, manus primo inmediate instrumentaliter, securis vero mediate instrumentaliter. Fuit autem4s apercio4, ianue triplex: primo quantum ad gloriam anime, et sic aperta fuit in passione; 2° quantum ad gloriam tocius hominis, et sic in resurreccione; 3° quantum ad locum glorie congruentem, et sic in ascensione. Unde baptismus instrumentaliter agit in vi pas- sionis, resurreccionis et ascensionis. Configuratur enim baptismus Christo;o passo propter inmersionem, Christo resurgenti; propter nitorem aque, Christo ascendenti51 propter ellevacionem. 191C 5 10 Ex hiis patet, qualiter baptismus aditum regnis, non aperuit' quia non effective principaliter, nec primo effective instrumentaliter, quods Magister voluit, sed aperuit instrumentaliter54 secundario per inpedimenti remocionem (sc. peccati), quod indignos facit ad intrandum. Passio Christi aperuit quantum ad precii solucionem, quia debitores inpediebantur ad intrandum, et consequenter, ut supra, dicitur de resurreccione et ascensione;6- 15 20 8. Utrum in morte Christi omnias- legalia;- sunt, quoad vim suam terminata? Magister dicit, quod sic. Et patet per b. Augustinum libro Questionum veteris et nove legis cae 1°. Et sciendum, quod in lege veteri quatuor fuerunt, que fuerunt inpleta per mortem Christi et post mortem Christi. Erant enim ibiss moralia, que fuerunt inpleta per addicionem con- siliorum, que deerant in lege. Et quoad illud dicit legislator59 I Matth. 5° : »Non veni solvere legem, sed adin plere.« — Iudicialia illa fuerunt inpleta et perfecta per subtraccionem eius, quod erat 191D 30 inperfeccionis, sc. timoris, qui erat ibi cum iusticia. Figuraliaso signancia rem futuram, hec fuerunt inpleta per figurate rei ex- hibicionem. Figuralia significancia, quid faciendum erat, hec fuerunt inpleta per revelacionem et manifestacionem. Et quoad omnia requisita, quoad satisfaccionem dixit Veritas in cruce pendens: »Consummatum est«, Johan. 19°. 25 35 9. Utrum ficcio sive indisposicio inpeditsi effectum bap- tismi? Dicendum est, quod effectum, qui est gracia gratum faciens inpedit, non autem effectum, qui est caracter, dum tamen sit vo- 46) Codd.: in A inepte abbreviatum gri. — 47) Codd.: apperuit O. — 48) Codd.: enim EP. — 49) Codd.: apparicio I. — 50) Codd.: in add. A. — 51) Codd.: resurgente, ascendente A. — 52) Codd.: regnum A — 53) Codd.: add. dicit, voluit om. B — 54) Codd.: post secundario D; effective C. — 55) Explicit MS. O fol. 270r. — 57) Codd.: post sunt B. — 58) Codd.: male mortalia ibi L. — 59 Codd.: Salvator A. — 60) Codd.: add et B. — 61) Codd.: I ex corr. im- pediat CGM.

Strana 538
538 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. IV., 9.—13. 10 luntas aliqua recipiendi sacramentum, fits, autem ficcio, cum homo sine fide, vel cum proposito peccandi, vel causa avaricie, vel causa exaltacionisss humane, vel causa timoriss4 ad sacramentum bap- tismi accedit. Et est una ficcio ista: cum aliquis accedit ad sacra- mentum baptismi, interius autem non vult accipere baptismum, in qua homo fictor nec recipit sacramentum, nec rem sacramenti. Alia est ficcio, quoad disposicionem exteriorem, qua simulat se homo sufficienter dispositum ad suscepcionem, cum tamen interius non sit disposituss5, quod dupliciters5 potest contingere : uno modo, quia deficit in fide, 2°, quia intendit aliquod peccatum mortale non dimittere; et in ista ficcione recipitse sacramentum, sed non rem sacramenti. 10. Utrum baptismus recedente ficcione habeat effectum suum? Dicendum, quod sic, racione caracteris, qui semper manet 1s et ad graciam disponit. Unde cessante ficcione, dum homo ad penitenciam de ficcione huiusmodi et peccato, in quo manere pro- posuit, Il reducitur, rem sacramenti recipit. Unde Augustinus I 192 A dicit et habetur in litera presenti: »Tunc baptismus valere incipit, »quando ficcio veraci confessione recessit.« 20 11.) Utrums- baptismus debet differri? Dicendum, quod non, propter pueri dampnacionem evitandam; 2° propter dyaboli inpedimentorum amocionem, qui nec corporaliter nec spiritualiter potest ita nocere baptisatis, sicut nocere potest in peccato originaliss positis69. 25 30 §12. Utrum baptismus debet dari amentibus vel dormien- tibus? Distingwendum est de illis, quia si sunt adulti hoc dupli citer, quia vel sunt amentes a nativitate, nec habent lucida inter- valla, talibus potest dari sicut pueris et recipiunt sacramentum et rem sacramenti. Quidam autem non semper fuerunt amentes, vel habuerunt lucida intervalla; si-o tales habuerunt propositum suscipiendi baptismum antequam amenciam incurrerunt.1, possunt baptisari et consecuntur effectum baptismi. Si vero in illo lucido intervallo contradixerunt, non debent baptisari, et si baptisantur, nichil recipiunt. Et similiter est de dormientibus distingwendum. 35 13. Utrum, baptismus sanguinis similiter flaminis sup- pleat vicem baptismi aque. Hic-a sciendum est, quod triplex est baptismus se fluminis, de quo dictum est per precedencia. Bap- tismus autem flaminis est iustificacio per Dei misericordiam, sive hoc fiat in utero materno, sicut legitur de Matre Christi glo- 62) Codd.: in B add. et — 63) Codd.: post humane BCDGM. — 64) Codd.: male amoris P. — 65) Codd.: disposicio, quadrupliciter P. — 66) Codd.: rapit A. 67) Incipit MS. O fol. 269r. — 68) Codd.: add. in B. — 69) Explicit MS. O — fol. 269r. — 71) Codd.: add. quia A. — 71) Codd.: incurrunt L. — 72) Incipit MS. O fol. 250 . — 73) Codd.: post est E.

Strana 539
De tribus modis baptismi. 539 riosa, de Jeremia propheta et de Johanne Baptista, sive cum sancti- ficatur-4 vel iustificatur-a quis in hoc mundo per Spiritus Sancti infusionem., qualiter sanctificati fuerunt Apostoli et alii multi sancti, sive mediante virtute penitencie iustificentur, sicut fit in conversione cuiuslibet peccatoris; omnes enim isti dicuntur-s bapti- sari baptismo flaminis. Baptismus autem sangwinis est iustificacio hominis| ex forti proteccione Christi fidei, in qua homo moritur, vel mori desiderat propter Christum. Et inter istos baptismos solum 192 B baptismus fluminis dicitur sacramentum. Ad questionem ergo dicitur, quod tam baptismus sanguinis, 10 quam baptismus flaminis potest supplere vicem baptismi aque, sive fluminis, quantum ad absolucionem a culpai et a pena-, non autem quantum ad supplecionem caracteris. Unde baptismus flu- minis est efficacior illis duobus, quantum ad caracteris inpressionem, quantum vero ad liberacionem a malo, uterque est equalis, quia uterque solvit a pena et a culpa, quantum vero ad gracie collaci- onem, baptismus sangwinis est potencior-s, quia per eum gracia79 magis habetur. Unde ista est differencia inter hos baptismos. Bap- tismus fluminis a tota pena liberat et a culpa et graciam et habitum infundit et caracterem inprimit Baptismus flaminis delet culpam non tantum semel, sed pluries, et habet graciam in usu, in quo consistit meritum. Baptismus sangwinis liberat ab omni temptacione et confert statim premium, quia proprium est martirum statimso ad gloriam evolare. 15 20 Ex hiis patet, quis sit melior baptismus inter hos baptismos, 2s quia habent se sicut excedencia et excessasi. Maxime autem ne- cessarius est baptismus flaminiss2 74) Codd.: iustificatur, sanctificatur B. — 75) Codd.: inspiracionem P. — 76) Codd.: debent CGM. — 77) Codd.: pena, culpa BP. — 78) Codd.: preciosior I. 79) Codd.: om. O; post magis M. — 80) Codd.: om. EP. — 81) Codd.: excelsa CGM. — 82) Sic codd.: explicit MS. O fol. 250v.

Strana 540
540 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. V., 1.—3. Distinecio V. 1.Ost hec, sciendum est sacramentum baptismi et a bonis et a malis ministris dari... 5 I 192C 10 15 Ista est, distinccio quinta, tractans de baptismo, quantum ad ministros ipsum conferentes, et 1° continet, quod baptismus verus datur bonis et malis, et a bonis et a malis, et eque sanctus est, et equale munus datur bonis et malis, quia non est munus ho- minis, sed Dei. Et hinc solum in nomine Dei Il vel Christi debet baptismuss dari, ne servus in servo constituat spem; 2°, quod Christus potestatem baptisandi sibi retinuit et illam servis non dedit, sed ministerium, eius concessit; 3°, quod si in heresi quacunque, vel scismate quisquam in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti baptismum sacramenti acceperitg, integrum sacramentum, accepit, debet redire in ecclesiam, non ut sacramentum accipiat, sed rem sacramenti; 4°, quod Dominus dedit servis potestatem creatam dimittendi peccata ministerialiter et potestatem consanctificandi, quia Dominus dimittit peccata effective principaliter et sanctificat, sed minister instrumentaliter. §2.) Unde pro illis sunt aliqui versusg: 20 25 ipsum baptismum supple: cum cathecuminus i.7 e.7 aque- precedit, E baptisatur iustus, signumque preit quia baptismum ficte suscepit sequitur fictus de ficcione sua etpeccato alio in remissionem peccatorum res Sed si conteritur, in ficto comitatur. habitum et sic gracie parwulis baptismus confert usque ad etatem racionis Munus virtutum pueris baptisma dat usum, usus si non peccatis novis Differt, qui sequitur, nisi culpiss prepediatur sacramentum et vis sacramenti bonog Ast in baptismo simul ambo dantur adulto. quoad caracterem quia non est hominis mala vel bona Et vim baptismi non mutat vita ministri. quia ministerium servis dedit et sibi potestatem retinuit homini Nulli dat Christus, ut sit baptismusio in eius Nomine, ne servus in servo constituat spem. Christus ministris cum Deo sanctificare populum ministerialiteri2 Hic dedit, ymmor dare potuit consanctificare. remissio peccati et gracia res, 3. Dubitatur, utrum malus minister possitia baptisare. s0 Et Magister dicit, quod sic. Sciendum14, quod quedam sunt 1) Lomb. I ; male hoc Codd. — 2) Codd. om. A. — 3) Codd.: om. B. — 4) Codd.: misterium A. — 5) Codd. aberrans oculis ad accepit P. — 6) Codd.: in B add. et hii sunt huius distinccionis iuxta istam divisionem. — 7) Codd.: om. ABCDFGM. — 8) Codd.: culpa B. — 9) Codd.: om. O. — 10) Codd.: baptisatus B. — 11) Codd.: superser. certe P. — 12) Codd.: ministeria lucri K. — 13) Codd.: posset E. — 14) Incipit MS. N fol. 38r.

Strana 541
Utrum sacerdos malus baptisare possit? 541 de essencia sacramenti, quedam vero] ad solempnitatem, sive de- corem pertinent sacramenti,5. Que sunt de essencia baptismir6, dictum est in17 distinccione17 3a. De solempnitate sive decore baptismiis sunt VIII: Sal, oleum, crisma, cereus crismale, saliva, Flatus ; virtutem baptismatis ista figurant. Hec cum patrinis non iuvanti, esse,o, sed ornant. Conpatres ergo et bonitas ministri non,5 sunt de necessitate sive de essencia baptismi, ideo potest malus minister baptisare.1. Sed contra hoc obicitur sic: »Nemo potest duobus dominis servire«, dicit Veritas Matth 6°. Sed malus presbiter, sive minister, est servus diaboli, ergo non potest malus presbiter esse verus minister baptismi, quia tunc esset servus Dei, si esset minister verus baptismi. Item: non potest malus minister bona loqui, ergo a maiori, nec potest bona facere, et per consequens nec baptisare; consequencia nota est, et antecedens patet per illud Salvatoris Matth. 12°22 : »Quomodo potestis bona loqui: cum sitis mali? ex habundancia »enim cordis os loquitur: Bonus homo de bono thezauro profert »bona: et,; malus homo de malo thezauro profert mala,3“, et quoad consequens illatum, dicit Veritas Matth. 7°: »Non potest arbor »mala bonos,4 fructus facere,5.« Item: cum baptisare est sanctificare,s, et non potest malus presbiter hominem sanctificare, ergo,7 nec baptisare,7; consequencia nota est, et maior patet ex eo, quod baptisare est peccata remittere,s et graciam conferre, sicut baptisari est,9 a peccato absolvi et gracia indui; sed minor probatur per dictum b. Gregorii, qui dicit et ponitur 1a questione 1a: »Qui sacros ordines vendunt, sacer- »dotes esse ill non possunt. Unde scriptum est: Anathema dantiso »et anathema accipientiso. Hoc est symoniaca heresis«, et subdit 193 A ad propositum: »Quomodo ergo, si anathema sunt et sancti non 30 »sunt, sanctificare alios possunt? Et cum in Christi corpore non »sunt, quomodo Christiai corpus tradere vel accipere possunt? »Qui maledictus est3a, benedicere quomodo potest? Item qui macu- »latus est32, quomodo alium mundare potest?« Item3s Alanus in Probleumatibus: 10 15 20 25 I 193 D 35 Restat, ut illa manus primo perpulcre lavetur, Qua quis presumit vasa lavare Dei. Munda manus mundum vas, quod lavat, efficit, atque Sordida sordidius, quam fuit ante, facit. 40 15) Codd.: om. N. — 16) Codd.: add sacramenti N; male baptismo A.- 17) Codd.: om. et ante add N. — 18) Codd.: sacramenti E, om IN. — 19) Codd.: mutant L. — 21) Codd.: post esse L. — 21) Explicit MS. N fol. 38v. — 22) Codd.: 12° I, male 22° A. — 23) Codd.: et co mala om. B. — 24) Codd.: post fructus C. — 25) Codd.: ferre A — 26) Codd.: fructificare G. — 27) Codd.: ergo co baptisare repet. A. — 28) Codd.: dimittere B. — 29) Codd.: post peccato B. — 30) Codd.: male dandi, accipiendi D. - 3) Codd.: post corpus AB. — 32) Codd.: aberrans oculis ad alterum est om. P. — 33) Codd.: unde BCG; om. DEFLP.

Strana 542
542 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. V., 4.—8. Item: materia indebita et forma indebita evacuant sacramentum baptismi, ut dictum est supra, ergo et minister indebitus; con- sequencia videtur tenere ex hoc, quod non minus requiritur ad baptismum minister, quam materia vel forma, sed manifestum est, quod malus homo est indebitus minister, cum ait Augustinus: »Quod iustos oportet esse tanti sacramenti 34 ministros.« Item: membrum mortuum35 aliis non potest influere vitam, cum nichil dat, quod non habet, dicit Philosophus 2° Elen- corum; sed malus minister est membrum ecclesie mortuum se- cundum temporalem presentem maliciam, et per sacramentum baptismi vita gracie baptisatiss6 influitur, ergo non potest malus minister baptisare. Ad tria prima dicitur, quod r on bene3- potest servus duobus dominis servire, non bene possunt bona loqui, cum sint mali etss iterum non bene sanctificare, nec bene corpus Christi tradere, nec accipere, nec bene benedicere possunt malias, cum ad bene faciendum illa requiritur vita sancta. Ad 4um dicitur, quod ille, qui maculatus est, potest ! alium 193 B mundare, non propria virtute. Ipse enim facit ministerium, quo 2o divina virtus, que est primum agens omnipotens, mundat baptismum. Ad 5um dicitur, quod dupliciter potest dici debitum: Uno modo debitum necessitatis, alio modo debitum congruencie, 1° modo aqua eciam, si inmunda sit, est debita materia. Nam in necessitate eciam aqua turbida, inmunda vels, fetida sufficit ad baptismum, non estio tamen debita materia, loquendo de debito congruencie. Ad reverenciam enim sacramenti decens et congruum est, quod pro eius materia aqua munda capiatur. Sic in proposito, licet malus minister non sit debitus minister, loquendo41 de debito congruencie, pro necessitate tamen sufficit. Ad 6um dicendum est, quod non est simile de membro cor- porali et membro ecclesie, quoad vite spiritualis inmissionem, quia quamvis a corde animalis non derivetur4, spiritus,, vitalis4, ad membra remociora, nisi transeant per membra propinquiora, tamen graciam, quam dat Deus in baptismo baptisato vivificando ipsum, non transit per ipsum ministrum, sed inmediate causatur a Deo in ipso baptisato ex eo, quod vita, que est Deus, est presens ipsi baptisato. Quamvis ergo minister baptisans sit membrum aridum, tamen vita spiritualis transit a Deo in ipsum baptisatum. 85. Utrumas malus sacerdos peccat44 baptisando? Dicendum, 40 si baptisat cum solempnitate tamquam minister ecclesie, peccat mortaliter. Si autem nona5 tamquam minister, inminente4s neces- 10 15 25 30 35 34) E ex corr.; omnes codd. male servi. — 35) Codd.: morbidum E. — 36) Codd.: baptisantis ABCD. — 37) Codd.: post potest CG. — 38) Codd.: et co mali om. M. — 39) Codd.: et D: om. A. — 40) Codd.: post tamen CGM — 41) Codd.: loquens P. — 42) I; deriventur spiritus vitales Codd. — 43) Incipit MS. N fol. 37v — 44) Codd.: add. in EF. — 45) Codd.: post tamquam I.

Strana 543
Utrum Christus Homo habuerit potestatem dimittendi peccata? 543 sitate,6, sed tamquam persona privata, sicut unus laicus baptisat, tunc videtur, quod non peccat mortaliter. 6 ) Utrum ille, qui petit baptismum a malo sacerdote, in47 hoc47 peccat? Dicendum, quod non, quia ille, qui petit, non est certus de malicia sacerdotisas, nisi ex continuata malicia ex- perta fiat vehemens i coniectura. Sacerdos enim malus potest subito,9 esse bonus, et e contraso- 7.) Utrum diabolus apparens in specie humana potest baptisare? Dicendum cercius, quod non. Racio est, quia potestas baptisandi concessa est hominibus, qui conveniunt in natura as- sumpta, cum Verbo incarnato, a quo sacramenta originaliter flu- xerunt51. Unde si diabolus baptisaret,1, aliquando baptisandus,, esset, quia non est verisimile, quod diabolus baptisare intenderet, et quod;3 tantum bonum homini procuraret. Si autem angelus bonus bapti- saret, non esset rebaptisandus talis homo. Angelus enim bonus non baptisaret, nisi ex divino precepto, Deus autem posset 4 dare potestatem baptisandi, quia potestatem suam non alligavit sacra- mentis, ut dicitur in precedenti distinccione in textu. Et pari racione nec ministris, ac tamen tantum hominibus datum est ministerium baptisandi. §8. Utrum Christus, secundum quod homo, habuit pote- statem dimittendi peccata? Sciendum, quods5 potestas dimittendi peccata,5 triplex est, sc. auctoritatis prime, et hec soli Deo conpetit. Alia est potestas ministerii, et hec conpetit illis, qui sacramenta dispensant. Alia est quasi media inter has duas, que conpetit Christo, in quantum homo, sc. potestas excellencie. Illa autem ex- cellencia habet attendi quantum ad tria: 1°, quod merito Christi primo et precipue et non merito alicuius alterius sacramenta habent efficaciam. 2um est, quod Christus potest conferre effectum sacra mentorum sine sacramentis, tamquam dominus sacramentorum, 3um est, quia ad invocacionem nominis Christi dabatur remissio peccatorum in primitiva ecclesiass, non autem ad invocacionem alicuius alterius Ad questionem primo dicitur, quod Christus, secundum quod homo, non habuit potestatem dimittendi peccata; patet, quia Christus, secundum quod homo, [ non potest, nec potuit dare Spiritum Sanctum, igitur nec habuit, nec habere potuit potestatem dimittendi peccata; consequencia tenet, quia par est potestas auctoritative peccata re- mittere et Spiritum Sanctum dare; et7 antecedens probatur, quia nullus potest dare Spiritum Sanctum, nisi a quo procedit Spiritus Sanctus, sed a Christo, secundum quod homo, non procedit Spi- ritus Sanctus, ergo minor vera. Et probacio 2e partis est dictum 193 C 10 15 25 30 35 193 D 40 46) In I in margine. — 47) Codd.: post peccat BN. — 48) Codd.: sua N. — 49) Codd.: post esse N. — 50) Explicit MS. N fol. 37v. — 51) In I fluxerunt oo baptisaret in marg. — 52) Codd.: rebaptisandus ex corr. A. — 53) Codd. : quia ABCD. — 54) Codd.: post dare B. — 55) Codd.: quod peccata om. A, in E tantum peccata om. — 56) Codd.: om. I. — 57) Codd.: om. B.

Strana 544
544 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. V., 8. — VI., 2. Augustini et sic conclusionis, qui dicit 15° De Trinitate, c a° 26° ex probacionibus sic inferens: »Quomodo ergo Deus non »est, qui dat Spiritum Sanctum, ymmo quantus Deus est, qui dat »Deum, neque enim aliquis discipulorum eius dedit Spiritum »Sanctum, orabant quippe, ut veniret in eos, quibus manus in- »ponebant, nonss ipsi eum dabant;s, quem morem in suis prepositis »et nunc servat ecclesia.« Et infra dicit: »Jesus Spiritum Sanctum »non solum dedit, ut Deus, sed eciam accepit, ut homo, propterea »dictus est plenus Spiritu et gracia « Hec Augustinus. Ex quo sequitur, quod nulli ministri ecclesie possunt dare Spiritum Sanctum auctoritative. — §9.) De remissione peccatorum dicitur infra distinccione 18a Et notandum, quod potestas dimittendi peccata uactoritatis est po- testas, qua aliquiss, agit sic, quod nullius superioris innititur po- testati. Sed potestas excellencie est potestasso, qua aliquis59 agit, vel potest agere, quod quamvis innititursi potestati alicuius supe- rioris, tamen usus illius potestatis convenit sibi cum quadam pre- rogativa respectu ceterorum, quibus eadem potestas aliquo modo dicitur convenire. Sed potestas ministerii dicitur potestas, qua quis disponit ad effectum principalis agentis, non ex proprio suose me- rito, sed ex eo, quod aliquid institutum a principali facit, quo 1 facto sequitur il effectus principalis agentis. Hec secundum Tho- 194A mam de Argentina. Ex hiis patet, quod nulla pura creatura potest dare Spiritum 25 Sanctum, similiter nec auctoritative remittere peccatum, sicut nec potest creare, eo quod non minoris potencie est recreare, quam creare; sed ex dimissione peccati recreatur anima in nova vita. Et de isto patet circa 2um questione 1a, distinccione 1a et questione principii in secundum, ubi dictum est, quod Deus potenciam creandi comunicare non potest creature, cum creare sit infinite potencie, cumss creare sit de nichilo in effectum preter Deumso aliquid facere, Deus autem non pures4 creatures4 potest communicare infinitam potenciam, cum ipsa sit finite essencies5 Unde Magister dicens in presenti distinccione, quod posset Deus per aliquem creare aliqua, non per eum tamquam auctorem, sed ministrum, cum quo et in quo operaretur; non tenetur comuniter, sed Magister pulcre pro sua excusacione concludit distinccionem istam, sic dicens: »Si quis hoc (sc. quod Deus potuit dare servo suo potestatem dimittendi peccata) melius aperire po- terit, non invideo.« — Ecce ven. Magister noluit invidere, si quis potuisset audientibus intelligenciam aperirec6 10 15 29 30 35 40 58) Codd.: non o0 dabant om. E. — 59) Codd.: quis B. — 60) Codd.: om A. 61) Codd.: inuitatur P. — 62) Codd.: post merito P. — 63) Codd.: cum eciam D. — — 64) I: post potest Codd. — 65) Codd.: potencie I. — 66) Codd.: maria hilf add. I.

Strana 545
Summa distinctionis sextae exponitur. 545 Distinecio VI. §1. Une, quibus liceat baptisare,, addamus... T Ista est, distinccio 6a, tractans de baptismi usu congruo, que primo continet, quod sacramentum baptismi potest dari a quolibet homine, sed a solis sacerdotibus debet, dari, nisi necessitas cogat; 2° quod baptisati ab hereticis in forma ecclesie non sunt rebaptisandi, quia verum ] baptismum acceperunt. Si autem extra ecclesiam baptisarent, vere baptisati non essent; 3°, quod, licet, qui baptisatur, ter inmergatur propter misterium4 Trinitatis, tamen unus baptismus reputatur ; 4° quod nullus in materno utero baptisari potest, eciam si mater baptisaretur, quia qui natus non est se- cundum Adam, secundum Christum non potest renasci. Quod si obiciatur de Johanne Baptista, de Jeremia et Jacob, dicimus eos preter legem comunem; in utero iustificatos et gracia preventos dimissis peccatis omnibus; 5° quod si quis baptisans non intro- ducens heresim, vel errorem, sed pro sola ignorancia racione locu- cionis corrupte profert verba dicens: »Ego baptisos te in nomine »patria, et filia et spiritu sancta«, baptisatus est; 6°, quod illi sunt baptisandi, de quibus nulla constant iudicia, quod fuerint baptisati; 7°, quod, si aliquis iocando mergatur in aqua in nomine Trini- tatis, non est baptisatus, quia non intencione baptismi illuds geritur; 8° quod si quis parvulos ad baptismum, ferat, non ea intencione, ut regenerentur, sed ut remedium temporale recipiant,, non minus regenera[re]ntur,1. Et communiter agitur de tempore baptismi, de confessione fidei ipsius, qui debet baptisari, deinde de cathe- tismor et exorcismo. Exorcismus, grece est adiuracio latine, et cathetismus, i. e. instruccio; debet enim diabolus adiurari et baptisandus symbolo informari, ut virtus adversarii pellatur. De- inders ostendituri4, quodi5 exorcismus et cathetismus sunt magis14 sacramentalia, quam sacramenta, et quod neophitus, i. e. no- viciusis et rudis in fide dicitur. Et ultimoi5, quod exorcismus et 194 C cathetismus precedunt baptismum non sic, quod non- possit,7 sine eis fieri baptismus, sed quod baptisandus in fide instruatur et sciatis, cui debitor fiat deinceps et ut in eo potestas diaboli minuatur. 194 B 10 15. 20 25 35 §2. Super primis dictis aliquibus sunti, hii versus: 1) Inc. MS. N fol. 38v Nunc c est. — 2) Codd.: baptisari P. — 3) Codd.: post dari B. — 4) Codd: male ministerium D. — 5) Codd.: om. A. — 6) Codd.: post te BCG. — 7) In D ante add. ego baptiso te in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti vel sic. — 8) Codd.: id CL. — 9) Codd.: baptisandum gerat L. — 10) Codd.: accipiant EP. — 11) I: regenerantur codd. — 12) Codd.: chathe- tismo I. — 13) I; demum Codd. — 14) Codd.: ostenditur magis om. L. — 15) Codd.: ut M; quod oo ultimo om. G. — 16) Codd.: novicia B. — 17) Codd.: non posset post eis P. — 18) Codd.: sciatur P. — 19) Codd.: post hii B; sunt pro hiis dictis sunt add. L.

Strana 546
546 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. VI., 2.—5. 10 F nisi mors instet, nullus,o nisi presbiteri dent sc baptismus2i Baptismum. Sane datus non est iterandus. ex utero Nemo nisi natus quit per baptisma renasci. fiat sacerdos Corrumpens verba, si non intencio prava, illam diccionem illa diccione Vere baptisat, patriam si pro patre dicat. puero Baptismus detur, cum non datus esse putatur. baptismum; Quem ludendo datum penitus iudico fore cassum. si non est necessitas vel periculum In penthecoste baptisa, vespere pasce. Vir baptisandus se credere profiteatur, ad fidem infans Parvus seu mutus alio spondente ligatur. a baptisato22 instruccio adiuracio Hinc exorcismus hostem fugat et cathetismus sc. baptisandum a fidei exortisatos24 Instruit articulo, post baptismus lavat ipsos. §3. Utrum,5 pueri existentes in utero materno possunt26 baptisari? Magister dicit, quod non, sed advertendum est, quod, 15 ut dictum est,7, triplex,s est baptismus: fluminis, flaminis et sangwinis. Et iuxta hoc potest dici, quod I puer in utero materno I 194 D potest baptisari baptismo flaminis. Sed contra hoc sunt doctores quidam dicentes, quod non, eo quod puer tunc non habet usum liberi arbitrii, quod necessario ad hoc requiritur, quod aliquis bapti- setur baptismo flaminis. Pro quo sciendum, quod dupliciter potest quis baptisari baptismo flaminis. Uno modo, cum veramso habet contricionem de omnibus peccatis. Alio modo, cum ad liberalitatemai eximiam per Sancti Spiritus infusionem peccatum originale dimittitur, et gracia infunditur et,2 sic anima sanctificatursa; primo modo requiritur usus,1 liberi arbitrii; 2° modo non, sicut patet de Jeremia, Johanne Baptista et Virgine gloriosa, qui sunt prius sanctificati, quam ex utero nati. Etss patet, quods4 dictum doctorum dicenciumas uni- versaliter, quod non potest quis in matris utero baptisari, est in- sufficiens. 2a conclusio, quod puer existens adhuc in utero potest baptisari baptismo sangwinis; patet, quia potest contingere, 20 25 30 20) Codd: ullus errore I. — 21) Codd.: om. P. — 22) Codd.: a baptismo B om. P. — 23) Codd.: om. B. — 24) Glossas prorsus om. DEK. — 25) Incipit MS. O fol. 268v. — 26) Codd.: possint ACDEFKMP. — 27) Codd.: add. superius P. 28) Codd.: ante add. quod CEGM. — 29) Codd.: add. sc. CM. — 30) Codd.: — post veram B. — 31) Codd.: libertatem BE. — 32) Codd.: et co sanctificatur om. P. — 33) Codd.: om. G. — 34) Codd.: om. CGMO. — 35) Codd.: ex corr. I; post universaliter A.

Strana 547
Demonstratur baptismum non esse iterandum. 547 quod mulier sancta exponat,s se ad mortem pro fide Jesu Christi, habens eciam intencionem, quod vult et se et puerum in utero mortia7 traderes pro nomine Jesu Christi, quoas dato ipsa foret martir cum parvuloss. Similiter potest contingere, quod pagani ha- bentes potenciama9 preciperent4o omnes mulieres pregnantes op- primere, ne multiplicarentur Christiani; sed quid prohibet4i sic41 pacientes42 pro Christo fieri martires, cum parvuli occisi nondum Christo passo, carentes usu racionis sunt effecti martires Jesu Christi, dato eciam, quod aliqui eorum non fuissent circumcisi. 3a conclusio: pueras permanens44 in utero materno 1o non potest baptisari baptismo fluminis, quia baptismus fluminis confertur per ministros ecclesie, !l vel per illos45, qui in necessitate I vicem eorum obtinent. Puer autem existens in4s utero non potest 195 A subici operacioni eorum, ideo baptisari non potesti6. Si tamen47 caput pueri extra appareretis et timeretur de periculo mortis, posset caput49 aspergi4, aqua cum invocacione debita, et esset puer bapti- satus, ut dicunt aliqui propter hoc, quod caput est principalis5o pars hominis, in quo maxime manifestantur anime operaciones. Secus autem est de aliis membris, ut de manu vel pede, ac tamen non noceret, si aspergeretur aqua, quia divina misericordia non est artandas1. Si puerse tamen mortem evadet,, tunc deberet;3 baptisari sub condicione. §4. Utrum sanctificati in utero debent baptisari? Dicendum est;5, quod sic, ut sc. acquirant caracterem, quo anumerentur po- pulo Dei et eciam propter bonum obediencie; preceptum enim de baptismo est generale, ad quod singuli obligantur. §5.) Utrum baptismus debeat iterari? Dicendum, quod non, quia est contra peccatum originale, quod nunquam iteratur. 2° quia Apostolus Roman. 6° dicit: »Quicunque baptisati »sumus54 in Christo Jesu, in morte ipsius baptisati sumus? Consepulti »enim sumus cum illo per baptismum in morte, ut quomodo Christus »surrexit a mortuis per gloriam Patris, ita et nos in novitate vite »ambulemus.« Et infra: »Qui enim mortuus est peccato, iusti- »ficatus est a peccato.« Ubi innuit Apostolus, quod sicut Christus semel mortuus est, sic per baptismum homo semel iustificatus mortuus est peccato, et debet in novitate vite;5 continue ambulare. Et sicut Christus mortuus est I peccatoss semel corporaliter pro I toto peccato mundi tollendo, sic eternaliter in post mortuus est 195 B 15 20 25 30 35 36) Codd.: exponeret E. — 37) Codd.; mortificare G. — 38) Codd.: quo parwulo om. E. — 39) Codd.: male abbrev. penitenciam G. — 40) Codd.: per- ciperent A. — 41) Codd.: prohiberet sic E. — 42) Codd.: facientes F. — 43) In- cipit MS. N fol. 37€ glossa. — 44) I: manens codd. — 45) Codd.: eos A. — 46) Codd.: om. A. — 47) Codd.: tantum A0. - 48) Codd.: appareat O; appa- retur P. — 49) Codd.: aqua aspergi caput C. — 50) Codd.: post pars BDEFNOP. — 51) Explicit MS. N fol. 37v; Codd.: coartanda N. — 52) I: post tamen codd.; evaderet P. — 53) Codd: debet CGMO; ex corr. B. — 54) Codd.: fuimus P. — 55) Codd.: om. I. — 56) Codd.: om. EO.

Strana 548
548 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. VI., 7.—9. 10 15 20 I 195 C 25 30 35 peccato, cum nunquam peccare potuit, sic57 nec mori divinitus, sic homo baptisatus semel per baptismum liberatus, nunquam debet peccare. Et sicut Christus semel mortuus per gloriamss resur- rexit Patris numquam moriturus, sic homo surgens per baptismum in vitam gracie nunquam est rebaptisandus. 3° baptismus non debet iterari, quia inprimit caracterem in- delibilem59. Et notandum secundum Thomam de Argen- tina, quod caracter est quedam indelibilis entitas, quams5 homo consequitur, quando suscipit sacramentum ecclesie, quod non licet iterare, sicut est sacramentum baptismi, confirmacionis et ordinis, quia si talia sacramenta, que non licet iterare, non derelinquerent aliquem effectum indelibilem in suscipiente illa sacramenta, tunc per talium sacramentorum suscepcionem non maneret perpetua distinccio eius, qui talia sacramenta suscipit ab illis, qui illa sacra- menta non susceperunt — Et quia multe sunt opiniones de caractere contrarie, una dicens, quod caracter nichil estso reale, alia, quod caracter est signum, quod nichil addit supra potencias anime, quod sit aliquid absolutum, sicut nec significacio in circulo, sed fundatursi super nudas potencias anime; alia dicit, quod caracter est relacio sive quedam qualitas, que est sicuts, disposicio ad recipiendum lumen gracie; alia dicit, quod caracter, cum sit in anima et sit quedam qualitas spiritualis, quodss est habitus, nec passio, nec potencia. — Et pensa, quod caracter est habitus, prout habitus ca- pitur large, et caracter eciam diciturs4 disposicio, quia disponit ad perfeccionem gracie. Istas opiniones recitat Bonaventura 65 super presentiso distinccione questione 1a. Et quia sunt brigosese et non multum utilitatis afferunt, igitur in pace re- quiescant §6.) Utrum diffinicio caracteris, quam ponit S. Dyonisius, sit bona, sc. ista: »Caracter est signum sanctum co- »munionis fidei et sancte ordinacionis accedenti »datum as7 yerarchas7. — In ista diffinicione notatur causa for- malis, cum dicitur 'signum', causa materialis, cum dicitur 'ac- cedenti', habet enim materiam, in qua tantum, causa efficiens ibi datum a yerarcha', i. e. a sacerdote, vel ministro ecclesie, causa finalis ibi 'sanctum'. Ad hoc enim caracter inprimitur, ut homo sanctificetur. Quantum vero ad potenciam participandi ac- cionem verarchicam, i.ss e.es ecclesiasticames, dicitur 'comuni- onis fidei, quiass caracter dat potenciam ad comunicandum sacramentis fidelium; quantum ad ordinacionem membrorum7o, ad invicem, dicit 'sancte ordinacionis-i'. 40 57) Codd.: sicut E. — 58) Codd.: corr manu posteriori F; graciam EOP. 59) Explicit MS. O fol. 269r et incipit fol. 267v. — 60) Codd.: om. O. — 61) Codd.: — abbrev. om. A. — 62) Codd.: quedam O. — 63) Codd.: que 0. — 64) I: om., sed add. est codd. — 65) Codd.: bona ventura CGL. — 66) Codd.: brigosa CG; pessime brigo se A. — 67) Codd.: in yerarchia L. — 68) Codd. et ecclesiam O — 69) Codd.: quod E. — 70) Codd.: add. fidelium O. — 71) Explicit MS. O fol. 267 v

Strana 549
Quae sit significatio singulorum baptismatis signorum? 549 Aliam diffinicionem ponit s. Thomas questione 3a, articulo 3°, quam dimitto. Sed-, videtur sacerdoti melius, quod sciat-s circa sacramentum baptismi-4, quid operatur applicando sal, oleum, crisma, salivam et ungendo puerum. Unde sciendum, quod exsufflatur ad hoc. ut-5 virtus dyaboli expellatur, 2° signum crucis fit in pectore et in fronte.5, ut demon cognoscat se expellendum, tam in occulto cordis, quam in aperto confessionis, 3° sal in ore ponitur, ut signi- ficetur, quod per baptismum sapor sapiencie preparatur, ete fetor fomitis restringitur-7, 4° fit linicio aurium] et narium-s cum sputo, ut significetur gracia ad discernendum et ad obediendum; 5° fit inunccio in pectore et in spatulis, ut significetur gracia ad Deum amandum et eius onera portandass; 6° post baptismum fit inunccio crismatis in vertice., ut significetur apercio mentis inputribilis ad contemplandum eterna. Crisma enim conficitur ex oleo lucente et balsamo conservante; 7° vestitur vestimento mundo et albo, ut significetur candor innocencie et stola resurreccionis; 8° ponitur cereus in manibus, ut sitso lucerna pedibus eius verbum Domini et lumen semitissi eius. Sed quare non inungitur lingwa, sicut aures et nares? Ad hoc respondet Ambrosius in libro De sacramentis, dicens: »Propter gloriam operis et muneris non »os tangit episcopus, vel sacerdos«, quasi diceret, hoc organum (SC.82 lingwe) relinquitss disponendum auctoritati superioris, sc. quia Deum predicare non est omnibus, sed est donum speciale, ut dicitur 1a Cor. 12°. Sed audire verbum Domini et illi obedire est omnibus communes4, qui volunt accipere. — Ecce hii effectus per signa baptismatis designantur. 195 D 15 20 25 7.) Queritur per Magistrum in litera, ex quo sensu pros5 parvuloss dicat patrinus Credo. Respondetur, quod sensus est Credo, i. e. sacramentum fidei presto sum suscipere, ut ait Augustinus, ut cum ad debitam etatem veniam, fidei con- senciamss; vel si pro se patrinus respondeat, tunc sensuss- est: Credo, i. e. operam dabo, quod credat et hoc facere tenetur, maxime si parentes negligentes fuerint vel suspectiss. Et potest istis modis exponi Credo, i. e. corde Deo assencio; 2° Credo, 35 i. e. ad credendum obligo et istum crediturum promitto; 3° Credo lll, I i. e. sacramentum fidei suscipio, 4° Credo, i. e. credere sum 196 A presto, 5° Credo, i. e. fidem habeo. 30 72) Incipit MS. O fol. 268r. — 73) Incipit MS. N fol. 38v ibidem add. sacerdos. — 74) Codd.: baptismum I. — 75) Codd.: quod BC; ut co fronte in marg. N. — 76) Codd.: ut G. — 77) Codd.: restringatur N. — 78) Codd.: manuum add. N. — 79) Codd.: inepte virtute G. — 80) Codd: post eius O. — 81) Codd.: add. pedibus N. — 82) Codd.: post lingwe BN. — 83) Codd.: reliquit EN. — 84) Codd.: obedire P. — 85) Codd.: post patrinus P. — 86) Codd.: constanciam P. — 87) Codd.: post est CGN. — 88) Explicit MS. N fol. 38r. 37

Strana 550
550 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. VI., 8. — VII., 3. 8. Dess exorcismo, qui est adiuracio, quo dicitur: »Exi »ab eo, spiritusso immunde,« Marci 5° et Luce 5°91, quod fit, ut baptisatum dyabolus relinquat. Versus92: Crux, exorcismus, sal cum sputo, cathetismus Sunt, ut demonium deserat hospicium,s- 10 15 20 Et nota tu, qui forte vocabula ignoras, quod exorcismus debet dici,4 et scribi per c et4e non per t, sed cathetismus per t. Quidam tamen per c proferunt, nec est magna vis in vocabulo greco, quo modo Latinus proferat, dummodo significacionem non ignorat. Unde cathetismus,5 est instruccio, redargucio vel refutacio, et 1° modo capitur,s in presenti, ad quem sensum sonat illud Ad G al. 5°. Communicet autem is, qui cathetisatur verbo (i. e. in- struitur ei), qui se (i. e. illum) cathetisat (i. e. instruit) in omnibus bonis, et patet, quod neophitus (i. e. novicius in fide) et cathe- cuminus (i. e. audiens et instructus in fide), debent,7 cum instruc- toribus suis in bonis temporalibus communicare, si isti habent et si,s illi indigent. Hoc enim intendebat Salvator dicens instructoribus gencium, Luce 10°: »In quamcunque domum intraveritis, primum »dicite: Pax huic domui, et si fuerit ibi filius pacis, requiescet »super illum pax vestra.« Hoc quoad instructum; et sequitur quoad instructores et instructos: »In eadem domo manete edentes et »bibentes.« Hoc55 quoad instructores, que apud illos sunt, hoc quoad instructos99. 25 Distinecio VII. 196 B 1.)Unc, de sacramento confirmacionis addendum est,... Ista, distinccio 7a tractans de sacramento con- firmacionis4 1° continet, quod sacramenti confirmacionis forma est verba,, que episcopus dicit, cum baptisatos in frontibus ungit;: 3o Sc7 hec, sc. Nicolaes, signo te signo crucis, confirmo te crismate 89) Incipit MS. N fol. 39v. — 90) Codd.: post immunde N. — 91) CGM dicitur add. Codd. — 92) Codd.: unde add. CM. — 93) Explicit MS. N fol. 39v. 94) Codd.: scribi per c et dici non per t P. — 95) Incipit MS. N fol. 39v. — 96) Codd.: add. cathetismus G. — 97) Codd.: debet ACM. — 98) Codd.: om. BN. — 99) Codd.: in A add. et tantum sit de baptismo; Explicit MS. O fol. 268 v. — 1) Incipit MS. N fol. 39v. — 2) In N add. e Lombardo: de cuius virtute queri solet. Fforma enim est aperta, sc. verba, que dicit episcopus. — 3) Codd.: est add. BDGP. — 4) Codd.: add. que B. — 5) Codd.: verborum N. — 6) Codd.: sacro crismate signat N. — 7) Codd.: om. C. — 8) Codd.: N. ABEP; Wenczeslae O.

Strana 551
Quid sit sacramentum confirmationis? 551 salutis, in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti,'. — 2°, quod hoc sacramentumio non potest perfici, nisi ab episcopis11. — 3°, quod virtus sive effectus huius sacramenti est donacio Spiritus Sancti ad robur. — 4°, quod illud sacramentum dicitur maius baptismo racione ministri, et quia maius augmentumi2 prestat, licet bap- tismus ad remissionemis plus valeat. — 5°, quod hoc sacramentum tantum a ieiunis et ieiunis tradi debet, et quod non debet iterari sicut et baptismus. 2. Unde14 versus: G per pontificem signantem crismate frontem robur confirmacione Confirmacio fit, in quai5 michi gracia crescit, episcopus confirmacionemis baptisatus confirmacio17 leiunet dans et sumens et non iteretur. 10 §3.) Queritur: quidis esti, sacramentum, quod dicitur con- firmacio? Respondetur, quod est linicio crismatis hominis viatoris sub hac forma verborum: »Consigno te signo crucis, con- »firmo te signo salutis in nomine Patris et Filii et »Spiritus Sancti, Amen.« — Doctor vero subtilis sic confirmacionem diffinit questione prima: »Confirmacio est unccio ho- »minis viatoris, aliqualiter consencientis, vel libero arbitrio nunquam »usi, facta in fronte in figura crucis cum,o crismate sanctificato, »et hoc a ministro ydoneo simul cum intencione debita inungente »et verba certa, proferente; signans efficaciter ex institucione divina »unccionem anime per graciam roborantem ad confitendum cum »constancia li fidem,2 Christi.« — Ista diffinicio est nimis longa, ac tamen valet propter hoc, quia exprimit circumstancias, que currunt circa confirmacionis sacramentum, de cuius substancia sunt sex. Ex parte sacramenti duo in se,3: sc. materia crismatis et forma verborum, que superius est expressa; duo ex parte mi- nistri, sc. dignitas pontificalis et intencio debita; duo ex parte suscipientis, sc. frons, in quo debet fieri confirmacio, et quod con- firmandus sit baptisatus. 15 20 196C 25 30 Et sciendum, quod in isto,4 sacramento sunt tria, sicut et in aliis : Primum est tantum sacramentum, sc. crisma, 2um est res et sacramentum, sc. caracter, 3um est res tantum, sc. gracia collata ad robur pro confessione veritatis,5 fidei contra adversarios in- sultantes. 35 9) Codd.: add. Amen in E. — 10) Codd.: om. N. — 11) Codd.: a summis sacerdotibus N. — 12) Codd.: post prestat A. — 13) Codd.: peccatorum add. B. — 14) I; om. codd. — 15) Codd.: aqua P. — 16) Codd.: om B; super dans iter. idem P. — 17) Codd.: supple add. I; om. BM; glossas prorsus om. DE. — 18) Codd.: — om. F. — 19) Codd.: sit EP. — 20) Codd.: vel D. — 21) Codd.: certe EFP. 22) Codd.: Jesu add. A. — 23) Codd.: suo P. — 21) Codd.: hoc EP; sancto F. — 25) Codd.: post fidei BFG. 37*

Strana 552
552 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. VII., 6. — VIII., 2. 10 196 D 20 25 30 Eciam sciendum, quod unccio crismatis triplex fit in tribus sacramentis, quarum unccionum diversitas ex fine accipitur. — In baptismo fit in vertice ad signandum fidei suscepcionem, quia vertex est locus cellule racionalis. In confirmacione fit in fronte ad significandum,s audaciam confessionis, cuius inpedimentum est timor et verecundia, que specialiter manifestantur in palore, vel rubore frontis ex propinquitate cellule ymaginarie. In ordine fit in manibus ad significandum potestatem digne tractandi sacramentum eucaristie. Item sciendum, quod crisma, quod est,7 huius,7 sacra- menti materia, conficitur ex oleo olive et balsamo, ut ostendatur, quod recipientes hoc sacramentum sint confessores fidei, habentes nitorem consciencie, quem signat oleum, et odorem bone fame, quem signat balsamus. §4. Utrum in sacramento confirmacionis in primitur ca- racter indelebilis,s? Dicitur, quod sic. Et quamvis supra dictum est de caractere, quomodo varie diffinitur, et sic indelebilis in tantum, quod, licet clericus degradaretur, vel quidcunque sibi eveniat,9, caracter semper inseparabiliter manet, et idem est iudicium de caractere inpressoso in baptismateso. Unde videtur quibusdam, quod caracter est signum insensibile, quo fidelis ab alio conviventesi discernitur et ad speciale officium in ecclesia limitatur, et satis est ad esse talis caracteris constancia subiecti et pretericio officii pre- accepti, que cum sint perpetua et indelebilias, caracters, semper manet indelebiliters, inpressus in anima. Baptismi enim caractere33 fidelis ab infideli distingwitur, acsi ad Christi miliciam sit signatus. Et caractere confirmacionis distingwitur ab inconfirmato, tamquam singularius signum recipienss4 ad exercendum Jesus5 Christias mi- liciam. Et caractere ordinis clericus separatur a laico, acsi ex ordinacione Christi ad officium singulare supra laicum in ecclesia sit signatus. Et patet, quod caracter ordinis presupponit caracterem baptismatisas et confirmacionisas et non e contra, quoad inesse persone eiusdem, et caracter confirmacionis presupponit caracterem baptismatis et non e contra. 35 185.) Utrum- sacerdos non episcopus potest confirmare? Dicitur, quod sic, accepta a superiori potestate. Unde concessum fuit per b. Gregorium in scriptisss suis, ut Magister ponit in litera, quod episcopis absentibus presbiteri possent39 et bapti- satos crismare. 26) Codd.: servandam P. — 27) Codd.: sacramenti huius est A. — 28) M; I in- scrip. le ab 12; semper indelibilis codd.: indebilis male A. — 29) Codd.: advenerit E. — 30) Codd: impressione baptismate P. — 31) Codd.: inconfirmato E. — 32) Codd.: indebibilia, indebiliter A. — 33) Codd.: caracter FG. — 34) Codd.: accipiens B. — 35) I; post miliciam codd. — 36) Codd.: confirmacionis et baptismatis B. — 37) Incipit MS. N fol. 40r. — 38) Codd.: scripturis N. — 39) Codd.: baptisare add. I.

Strana 553
Summa distinct. VIII exponitur. 553 §6.) Utrum aliquis debet4o illum4o tenere, qui confirmatura1? Dicitur, quod sic, in signum, quod quasi ill infirmus ad forti- ficandum42 recipit confirmacionis sacramentum. Et patet ex omnibus iam dictis, quod confirmacio est pro- ficiencium et pugnancium cum mundo, dyabolo et carne, sicut baptismus est in ecclesiam4s intrancium. — Hec44 sufficiant44. 197 A s Distinecio VIII. 1. Ost sacramentum baptismi et confirmacionis sequitur eucaristie sacramentum,... Ista est octava distinccio,, tractans de sacramento eucaristie' quo nutrimur, que 1° continet, quod per baptismum mundamur per eucaristiam in bono consumamur. Baptismus estus viciorum extingwit, eucaristia spiritualiter reficit. Unde excellenter eucaristia dicitur, i. e. bona gracia, quia in hoc sacramento non modo est augmentum virtutis et gracie, sed ille totus sumitur, qui est fons et origo tocius gracie, cuius figura precessit, quando manna pluit Deus patribus in deserto, cuius eciam sacramenti ritum Melchi- sedech ostendit, ubi panem et vinum Abrahe obtulit, et cuius sacramenti eciam agnus paschalis figura extitit. — 2°, quod sacra- mentum eucaristie Dominus instituit, quando post tipicum agnum corpus suum et sangwinem discipulis, in cena porrexit. — 3°, quod forma huius sacramenti est, quam Dominus ibidem in cena edidit, dicens: »Hoc est corpus meum,« et post: »Hic est sangwis meus.« — 4°, quod celebrato tipico pascha corpus suum et sangwinem sub specie panis et vini tradidit, ut ostenderet legis sacramenta in morte sua terminari, et nove legis sacramenta substitui. — 5 , quod hoc sacramentum a ieiunis solum debet sumi, licet Do- minus post alios cibos ipsum discipulis dederit. — 6°, quod in hoc sacramento tria sunt: Unum, quod tantum est sacramentum, ut species visibilis] panis et vini, alterum, quod est sacramentum I et res, ut caro Christi et sangwis, 3um res et non sacramentum, 197B sc. unitas ecclesie. 15 20 25 10 2. Unde, versus: 40) Codd.: post tenere N. — 41) Codd.: crismatur N. — 42) Codd.: male forticandum A. — 43) Codd.: militancium vel add. N et explicit MS. N fol. 40r. — 44) Codd.: etc. add. A; Amen add. L; om. BP. — 1) Codd.: om. D. — 2) Codd.: apostolis G. — 3) Codd.: om. ABFG.

Strana 554
554 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. VIII., 3.—6. in figura in figura H mare baptisma fuit, eucaristia manna. illud panem et vinum sacramentum Quod plene signat, quod Melchisedech Abrahe dat. corpus, Christi4 Christi; tipico4 Cena fit ac agno datur eucaristia sumpto. dicens: »Hoc est corpus meum« in cena Et tunc Christus ibi dat formam conficiendi, Monstrans, quod Christo cessent legalia passo. nisi necessitas occurat isto4 tempore Seds nisi ieiunus modo debet sumere nullus. species panis et vini ecclesia fidelium Est signum tantum panis, res sola, fideles,, panis et corpus comunicacionis ecclesie4 corpus4 ; Christi ipsius panis Corpus res primi, signum sunt ambo secundi. §3. Dubitatur: utrum sacramentum corporis et sangwinis 10 Christi sit tantum unum. Hic notandum est, quod sacramentum corporis Christi est species panis, et sacramentum sangwinis Christi est species vini, et aliud est sacramentum corporis Christi et aliud sangwinis Christi ex eo, quod alia materia requiritur ad sacra- mentum corporis Christi, quia panis, et alia materia ad sangwinem Christi, quia vinum. Similiter alia forma verborum ad sacramentum corporis Christi, quia illa »hoc enims est corpus meum«, alia ad sacramentum sangwinis Christi, quia ista: »hic calix novi testa- »menti, in meo sangwine«; et isto modo conparando illa duo sacramenta ad invicem, dicitur, quod non sunt precise unum sacra- 20 mentum, sed, quia sacramentumio altaris dominici ex divina in- 1 stitucione ll deputatum est in nutricionem spiritualem, quai con- 197 C servatur vita spiritualis et qua deficiente,, deficit vita spiritualis, dicente Veritate Johan. 6°: »Nisi manducaveritis carnem filii ho- »minis et biberitis eius sangwinem, non habebitis vitam in vobis. »Qui manducat meam carnem et bibit meum sangwinem, habet »vitam eternam« — igitur nutricio spiritualis sicut et corporalis aliquid requirit per modum cibi, et aliquid per modum potus, ergo ex institucione divina in hoc sacramento venerabili aliquid est per modum cibi, utis sacramentum corporis Christii3, et aliquid est per modum potus, ut sacramentum sangwinis Christi. Correspon- denter in refeccione spirituali corpus Christi est cibus et sangwis potus. Unde14 dicit Salvator Johan. 6°: »Caro mea vere est cibus »et sangwis meus vere est potus, qui manducat meam carnem »et bibit meum sangwinem, in me manet et ego in eo.« — Ecce s5 manifeste Salvator distingwit ista duo ad invicem, sc. manduca- 15 25 30 4) Codd.: om. I; super cena in B Christi tantum ; super monstrans in Postendens ; glossas prorsus om. E. — 5) Codd.: om. AB. — 6) Codd.: quod CGM. — 7) Codd.: fidelis CGM. — 8) I; post est codd. — 9) Codd.: add. est B. — 10) Codd.: post dominici A. — 11) Codd.: quia AD. — 12) Codd.: corpore Cristi add. CGM. — 13) Codd.: ut c Christi om. P. — 14) Codd.: ubi P.

Strana 555
De orma et dignitate eucharistiae diversa exponuntur. 555 cionem carnis et bibicionem sangwinis sui, et peri5 consequensi6 sacramenta pariteri7 sunt distincta. Non tamen obstat, quia ambo illa simul sunt unum totale sacramentum ab uno pontifice, pro una vita et uni corpori mistico, sc. uniis ecclesie institutum, et patet, quodi9 questio ad unum sensum est vera et ad alium falsa. Eciam sciendum secundum illam questionem, quod tot sunt sacramenta corporis Christi, quot sunt hostie, et quot parti- cule illarum consecrate. Similiter tot sunt sacramenta sangwinis Christi, quot sunt species vini consecrati, eo quod sub,o qualibet particula, hostie consecrate est veraciter corpus Christi, et simi- liter20 22 sub,3 qualibet specie vini consecrati,4 est veraciter sangwis23 Christi. Omnes tamen hostie consecraters possunt dici] unum sacra- mentum racione unius corporis Christi signati. Similiter de spe- ciebus vini est,5 dicendum. Nec oportet, quod ad multiplicacionem sacramenti sive signi multiplicetur,s signatum; unius enim Christi sunt multe ymagines, prout non est dubium puris laicis. §4. Utrum figure huius sacramenti, quas ponit Magister, sunt conpetentes? Dicendum, quod sic. Sed sciendum, quod sa- cramentum potest signari per illud,7, quod est signum et causa, et sic signatum estis per sangwinem, qui de latere Christi fluxit, vel 2° per illud, quod est signum tantum, et sic ad id,s, quod est sacramentum tantum, figuratum fuit per oblacionem Melchisedech. Quantum vero ad id,s, quod est res et sacramentum, figuratum fuit per agnum paschalem, qui figuravit et sacramentum et Christum sub sacramento. Quantum autem ad effectum sacramenti (sc. gra- ciam), figuratum fuit per manna, quia sicut manna reficiebat cor- poraliter, ita hoc sacramentum spiritualiter prestando graciam. 5.) Utrum sacramentum fuerit,g expressius signatum in lege nature, quam in lege Moysi? Ad quod dicendum est, quantum ad idso, quod est sacramentum tantum, expressius fuit signatum17 sive,7 figuratum in lege nature, quia in eisdem speciebus obtulit Melchisedech, in quibus fit consecracio, sc. in pane et in vino. Quantum vero ad id, quod est res et sacramentum, in lege Moysi. Agnus enim paschalis expressius significabat Christum passum. Panis autem et vinum Melchisedech figurabat solum sacramentum. §6.) Utrum eucaristia sit dignissimum sacramentum? Di- cendum, quod racione contenti, quod est signatum illius sacra- menti, (sc. corpus Christi), ipsum sacramentum eucaristie est di- gnissimum, ut habetur distinccione 95 Ecce per Je- ronimum'. Significacione autem matrimonium est dignissimum 27 questione 2a "Cum societas'. — Effectu autem baptismus 10 197 D 15 20 25 30 35 40 15) Codd.: om B. — 16) Codd.: consequenter B. — 17) Codd.: om. E. — 18) Codd.: om. G. — 19) Codd : om. A. — 20) Codd.: sub co similiter om. E — 21) Codd.: parte P. — 22) Codd.: de sangwine Cristi add. B. — 23) Codd.: sub o sangwis om. B. — 24) Codd.: male consecrate D. — 25) IP; post dicendum Codd. 26) Codd.: multiplicitur G. — 27) Codd.: id ABDG; om. M. — 28) Codd.: illud EP. — — 29) Codd.: fuit AEP. — 30) Codd.: illud I.

Strana 556
556 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. VIII., 7.—12. est sacramentum dignissimum, distinccione 22 831 Verum3i“. I Sed ll dignitate persone ministrantis confirmacio, De consecra- 198 A cione, distinccione 5a De hiis' et car sequenti et distinccione 68a32 'Quamvis'. 7. Versus: Maior in effectu baptismus, corpus in esse, Coniugium signo, maiori crisma ministro. Ex hiis patet, quod sacramenta ecclesie secundum diversas raciones alterutrum se excedunt. §8.) Utrum hec est forma sufficiensaa super panem: »Hoc est corpus meum«? Dicendum, quod sic. Illa enim forma usus est Dominus. Illa autem diccio 'en im' non est de essencia forme, sed addita est ab ecclesia ad denotandum certitudinem consecra- cionis;4, et valet tantum, sicut 'vere', vel ponitur ad denotandum ordinems, consecracionis ad usum fidelium, et tunca5 tantumss valet, sicut 'qui a'. Ut primo modo acceptum, sic sonet: »Accipite et co- »medite enim«, i.37 e. veress »hoc est corpus meum«. Sed secundo modo sic sonet: »accipite et comedite enim«, id est quia »hoc »est corpus meum«. — Quamvis autem non est de essencia, tamen, qui obmitteret ex intencione, graviter peccaret. 9. Utrum hec forma sit sufficiens super vinum: »Hic »est calix sangwinis mei.« Hic sunt due opiniones et utraque opinio magnorum est. Una dicit, quod sic. Alia dicit, quod omnia verba sequencia sunt de essencia forme, ut addatur novi et eterni testamenti misterium fidei: »qui pro vobis et pro multis effundetur »in remissionem peccatorum.« Et quia non invenitur in sacra scriptura, nec in determinacione ecclesie,,, que sit forma precisa, ideo tucior videtur 2a opinio. «10. Utrum hoc sacrameutum solum debet sumi a ieiunis? Dicitur, quod sic, propter reverenciam sacramenti, et propter de- vocionem sumentis, et propter periculum vomitus evitandum. Sed diceres,7 : Salvator noster,5 illud sacramentum instituit post cenam et tradidit discipulisa, manducandum4o. Sed ] eius institucio et omnis I 198 B accio est nostra instruccio, ergo videtur, quod non ieiuni possumus, 40 ymmo debemus illud sacramentum venerabile manducare. Hic dicitur negando consequenciam et conceditur, quod Christus bene instituit et sua accione nos informavit non ad similiter per omnia faciendum, sed per institucionem sacramenti post cenam docuit nos, quod post legem veterem inchoavit novam, et quod peracto agno4i tipico, agnus figuratus ad edendum4, fidelibus est oblatus. 15 20 25 30 10 45 — 367 39) 41) 31) Codd.: qui verum EKL. — 32) Codd.: 60 EK. — 33) Codd.: superficiens A. 34) Codd.: consecracionis ordinem om. P. — 35) Codd.: post tantum A. — Codd.: post valet E. — 37) Codd.: id est om. GP. — 38) Codd.: certe I. — Codd.: apostolis G. — 40) Codd.: male mandatum, bene a correctore I. — Codd.: corr. ex anno D; pessime anno A. — 42) Codd.: addendum L.

Strana 557
Laici sanguinem sacramentaliter non bibunt. 557 Sed4s adhuc obicitur per illud De consecracione distinccione 1a »Sacramenta altaris non nisi a ie- »iunis hominibus celebrentur, excepto uno die »anniversario, quo Cena Domini celebratu r44.« — Ecce hic «permittitur 45 uno die post cenam corpus4s et sangwis46 recipi sacramentum. Ibi dicendum, quod liceti3 aliquando ecclesia in Cena Domini hoc admiserit, tamen iam47 propter causas dictas superius per oppositam consuetudinem abrogavit. Sed adhuc 3° obicitur, si sufficit hominem esse ieiunum ad suscipiendum sacramentum, quiais alias est ad suscepcionem dispositus, ergo qui sumpsit medicinam, vel de electuario comedit, potest sacramentum vene- rabile manducare, cum talia non solvunt ieiunium. — Pro isto notandum, quod duplex est ieiunium, sc. nature et ecclesie. Sumpcio cuiuslibet alimenti4, de novo ab extrinseco tollit ieiunium nature, igitur quelibet talis sumpcio sive cibiso, sive potusso se- cundum usum communem prohibet sacramenti venerabilis sump- cionem. 10 11. Utrum laici bibunt sacramentaliter sangwinem Jesu Christi? Videtur, quod non, quia non sumunt sacramentum san- gwinis Jesu Christi sub specie vini, ergo nec bibunt sacramen- taliter sangwinem Jesu Christi. Sciendum, quod sub utraque specie sacramenti est totus I Christus, sed differenter, quia sub specie panis est corpus Christi ex vi sacramenti, et ex naturali concomitancia est ibi sangwis 198 C 25 Christi, ex eo, quod panis benedicitur in corpus Christi et non in sangwinem, sed quia corpus Christi non est sine sangwine, ergo sub specie panis est eciam sangwis Christi. Similiter sub specie vini est sangwis Christi sacramentaliter, quia vinum benedicitur in sangwinem Christi et non in corpus, et quia iterum sangwis Christi non est sine corpore, ergo concomitanter est ibis eciam corpus Christi. 30 Ex isto5, patet5s, quod laicus sumens solum sacramentum sub speciebus panis, manducat corpus Christi sacramentaliter et bibit sangwinem Christi, sed non sacramentaliter in specie vini. 12. Quid faciendum esset, si sacerdos consecrata hostia inpediretur proferre verba super vinum. Ad quod dicendum esti3 secundum concilium Tholetanum, quod alius54 sacerdos deberet,5 sibi succedere et inciperess, ubi primus obmisit, si sciret, ubi dimisit, si autem nesciret, deberet totum officium reincipere. Sed secundum Hostiensem melius esset, quod hostia con- 25 40 43) Codd.: Si P. — 44) Codd.: male cebratur I. — 45) Codd. pertitur. — 46) Codd.: corporis, sangwinis E.— 47) Codd.: om. CEGM; ipsa add. E. — 48) Codd. : qui E. — 49) Codd.: alimento G. — 50) Codd.: potus, cibi I. — 51) Codd.: post eciam G. — 32) Codd.: quo B. — 53) Codd.: sequitur B. — 54) Codd.: aliquis A. 55) Codd.: debet ABD. — 56) Codd.: add. verba E.

Strana 558
558 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. IX., 1.—3. secrata seorsum posita, totum officium reinciperetur, quod si non inveniretur ieiunus, qui perficeret, dicendum est, quod qui pransus esset, posset perficere missam et sumere corpus Christi. — Quidam dicunt contra, nisi id,7 spectaret ad eius officium. Sed quid fieret, si nullus sacerdos penitus haberi posset5s, Deus scit, quid homines facto presentes facerent. Distinecio IX. 1. —T sicut due sunt res illius sacramenti, ita eciam duo, Lmodi manducandi... 198 D 15 Ista est distinccio nona, tractans de duobus] modis mandu- candi venerabile sacramentum, et continet, quod tam mali, quam boni, dum sumunt sacramentum, manducant verum corpus Christi, boni spiritualiter, i. e. meritorie, mali solum sacramentaliter, quia manducant sacramentum et corpus Christi, sed non habent unionem caritatis. — 2°, quod hoc sacramentum nunquam est malum in se, etsi per malum ministretur, sive, manduceturs, unde in se nec fit peius a ministro peioria, nec melius a melioria. §2. Versusg: 20 I corpus veres comedunt iustique malique, Spiritualiter hii, sed sacramentaliter illi. Hoc sacramentum nunquam licet esse sinistrum, Quamvis per pravum celebretur, sepe ministrum. Sicut deterius non fit pro deteriori, Sic non fit melius pro presbitero meliori. 30 §3. Dubitatur, quid sit manducare sacramentum corporis et bibere sangwinems Jesu Christi. Pro quo notandum, quod manducare sacramentum corporis Christi et manducare corpus Christi differunt. Nam unum stat sine reliquo. Potest enim aliquis manducare corpus Christi non manducando sacramentum. Unde manducare corpus Christi, similiter bibere sangwinem Christi, tri- pliciter potest considerari: primo modo sit, quod caro Christi vera et sangwis Christi verus sub propriis speciebus sumatur, qualiter conceperunt illi, qui abierunt retro, Johan. 6°, de quibus dicit Augustinus, quod intellexerunt se manducaturos, quomodo in 25 57) Codd.: illud CEGMP. — 58) Codd.: possit E. — 1) Codd.: sunt add. M 2) Codd.: vel B. — 3) Codd.: manducaretur P. — 4) Codd.: peiore, meliore KP — 5) Codd.: unde add. BCDEM. — 6) Codd.: post comedunt P. — 7) Codd. — ministretur E. — 8) Codd.: Domini add. P; Domini nostri add. CGM.

Strana 559
Quid sit sumptio corporis et sanguinis Jesu Christi? 559 cadavere venditur, aut in maccello dilaniatur; 2° quod non realiter ipsum corpus, nec ipse sangwis sumatur, sed solum figurative, quomodo Christus dicitur ill petra, de qua patres biberunt, et manna, de quo manducaverunt; 3°, quod vere et realiter verum corpus et verus sangwis Christi, non sub propriis speciebus, sed sub alienis manducatur et bibitur. Primas duas manducaciones abicit sancta ecclesia et tenet 3am, que iterum est triplex, sc. spiritualis tantum, 2a sacramentalis tantum, 3a sacramentalis et spiritualis. Nam iuxta sanctum Thomam in De veritate sacre theologie libro 6°, c a° 3° et 4°, quidam suscipiunt sacra- mentum tantum, ut ficte accedentes, quia, quamvis sumunt sacra- mentum et corpus Christi in sacramento, non, tamen recipiunt rem sacramenti, i. e. graciam unionis cum corpore Christi mistico, eo quod non incorporantur ipsiio ecclesie sancte. Et quoad istud dicit Augustinus super illo Caro mea vere est cibus. »Quanto«, inquit, »caperet 'Caro‘, quod dixit panem carnem. Norunt »autem fideles corpus Christi, sin1 corpus Christi esse non negligant,2, »fiant corpus Christi, si volunt vivere de spiritu Christi, de spiritu »enim Christi non vivit, nisi corpus Christi. Numquid enim corpus »meum vivit de spiritu tuo?1a«, quasi diceret »nullo modo«, ubi vult iste sanctus, quod fideles uniantur corpori Christi mistico per caritatem et sic manducent corpus Christi, quia alias si non manenti4 per caritatem in Christo, non manducant, sc. quoad rei participacionem. Et pro isto dicit Augustinus super Johanne in Omelia: »Qui non manet in Christo, et in quo non manet Christus, procul »dubio non manducat eius carnem nec bibit eius sangwinem, eciam »si tante rei sacramentum ad iudicium manducet et bibat.« 2° quidam suscipiunt tem tantum, ut qui per devocionem et contricionem recipiunt graciam, priusquam veniunt ad sacramentum. Quidam recipiunt sacramentum et rem, ut digne sacramentum manducantes. Prima manducacio est sacramentalis, qua manducant mali cum Juda. Unde dicit b. Bernardus in Sermone ad Petrum papam: »Sane in mensa una, in cena Domini, de pane uno »Petrus et Judas acceperunt, bonus in vitam, malus in penam, bonus »in beneficium, malus in testimonium, bonus in salutem, malus in »gehennalem mortem,5, quod totum usque adhuc in ecclesia con- »pletur in sacramento altaris.« Hec ille. Et patet hec sentencia principaliter per Paulum, qui testatur, se sentenciam de sacramento venerabili non ab homine, sed a Do- mino recepisse; qua dicit 1a Corinth. 11°: »Quicunque mandu- »caverit panem, vel biberit calicem Domini indigne, reus erit cor- »poris et sangwinis Domini.« — Ubi presupponit Apostolus, quod possunt mali manducare corpus Christi et bibere sangwinem eius. 10 15 20 25 199 B 30 35 I 199 A 40 9) Codd.: nec B. — 10) Codd.: Christi I. — 11) Codd.: sc. D. — 12) Codd.: negligatur P. — 13) Codd.: sancto P. — 14) ABI; manerent Codd. — 15) Codd.: om. G.

Strana 560
560 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. IX., 3.—5. I 199C 10 15 20 25 30 2a manducacio est spiritualis tantum, qua manducant beati in patria et beati hic in mundo stantes in gracia sine suscepcione sacramenti. Sic,s enim manducare est in Christo manere et Christum manentem in se habere, ut dicit Augustinus super Johanne in Omelia et in libro De remedio penitencie et ponitur De consecracione distincc. 2a, dicit: »Ut quid paras »dentem,7 et ventrem,7? Crede et manducasti.« Credere enim in eum, hoc est panem, vinum manducare, qui credit in eum, man- ducat eum. Idem in libro 4° De Trinitate et ponitur De consecracione distincc. 2a1s, c a° Panem'9: »Panem de »altari spiritualiter manducare est innocenciam ad altare portare. »Peccata etsi sint cottidiana, vel non sint mortifera, antequam ac- »cedatis, debitoribus dimittite vestris, et si dimittitis, dimittitur. Se- »curus accede, panis est, non venenum.« — Ecce quam plane iste sanctus magnus doctor ecclesie vocat manducacionem spiritualem innocenciam fidei, sive fidem caritate formatam,, qua manduca- cione carent mali, eciam si sacramentaliter manducent. Unde dicit idem sanctus et ponitur De consecracione distincc. 2a et ca° 'Qui manducat': »Qui, inquit, discordat a Christo (ubi »glossa: i. e., qui est malus), nec manducat digne carnem eius, »nec sangwinem eius bibit, etsi tante rei sacramentum ad iudicium »sue perdicionis cottidie accipit,1 (ubi glossa dicit; i. e. non in- »corporatur corpori eius, quod est ecclesia) manducando«, (i. e. cre- dendo.) Ex isto patet, quod manducacio spiritualis in homine semper 2 debet sacramentalem precedere sicut magis necessaria, nam spi- ritualis cadit sub precepto Salvatoris iuxta vocem eius Johan. 6°: »Nisi manducaveritis carnem filii hominis et,a biberitis eius sang- »winem, non habebitis vitam in vobis,3.« Sacramentalis vero non est de, necessitate salutis cuilibet, cum patres veteris legis et parvuli nove legis et multi sancti martires sine illa certissime sunt salvati. Est tamen sic necessaria ad salutem, prout cadit sub precepto ecclesie, sic videlicet, quod homo etatis debite, fidem habens, racione utens, nolens aggredi tempore debito ad sacramentum vene- rabile, precepti ecclesie sit trans gressor. I 199 D 40 §4. Est,4 ulterius,5 sciendum, quod manducacio spiritualis vel esti5 in signo, vel sine signo. Si in signo, hoc dupliciter: vel remoto, vel propinquo. Si primum, sic manducaverunt patres ve- teres, ad quam manducacionem dicit Apostolus 1a Cor. 10°: »Omnes eandem escam spiritualem manducaverunt.« Si vero 2um sic manducant fideles nove legis in signo venerabilis sacramenti. Si vero sine signo,6, hoc dupliciter: vel modo vie, vel modo patrie. 16) Codd.: sicud G. — 17) Codd.: ventrem et dentrem M. — 18) Codd.: et P. 19) In margine I. — 20) Codd.: informatam BG. — 21) Codd.: accipiat CGM. — — 22) Codd.: post debent FG. — 23) Codd.: et o vobis om. E. — 24) Codd.: vost ulterius BG. — 25) Codd.: inscr. a 12. — 26) Codd.: om. C.

Strana 561
De sumptione corporis Christi spirituali. 561 Secundo modo manducant sancti in patria, sed 1° modo mandu- caverunt sancti tempore legis nature et tempore veteris legis, qui nec de petra biberunt, nec de,s manna manducarunt,7, ut parvuli circumcisi, et magi, qui tunc temporis non fuerunt, cum alii manna,7 manducarunt et de petra biberunt. Et 3° sic manducant fideles christiani, qui per fidem et caritatem adherent Christo sine percepcione sacramenti, parvuli in habitu, adulti vero secundum actum et aliquando secundum habitum. Ex iam dictis breviter colligitur, quod manducare spiritualiter carnem Christi est credere in Christum et sibi amore uniri, sed manducare sacramentaliter est sacramentum recipere cum intencione recipiendi sacramentum. Si enim hostiam consecratam reciperet intendens non consecratam manducare, non manducaret sacramen- taliter. Similiter mus recipiens sacramentum non manducat sacra- mentaliter, et patet, quod non sequitur: 'ille homo, vel istass bestia recipit et comedit sacramentum, ergo manducat sacramentaliter“, nam non sub racione sacramenti bestia recipit et manducat, nec ille, qui non intendebat rellcipere sacramentum. Unde quibusdam I e29 contrario,9 eciam videtur, quod manducans non sacramentum 200A manducat sacramentaliter, ut posito, quod sancto homini volenti 20 ex devocione manducare sacramentaliter porrigatur hostia a clerico, qui gerit officium sacerdocii circa altare, non tamen sit sacerdos, sicut contigit in Misna, ubi quidam finxit se fuisseso episcopum, existens laicus, et multos clericos publiceso finxit se consecraresi, qui velud veri sacerdotes confessiones audiebant et corpus domi- nicum, ut videbatur, ministrabant. In quo casu videtur, quod pia fides supplevit defectum, ex quo ignorancia excusans in talibus concurrebat. §5.) Utruma pollucio nocturualis inpediat eucaristie sump- cionemaa? Dicendum, quod pollucio, quandoque provenit ex pre- cedentes4 cogitacione, vel delectacione, vel consensu, quandoque ex replecione nimia, vel crapula et quelibet huiusmodis5, inpedit. Unde, si aliquis dubitet;s probabiliter, quod peccatum mortale in ipso sit causa pollucionis, debet omnino abstinere ab eucaristie percepcione,-. Quandoque autem contingitss pollucio illusione dyaboli concitantis et volentis devocionem inpedire, quandoque ex debilitate, cuius causa nonse potest,9 homo semen continere, quandoque ex virtute nature expellentis superflua, de illa dicit b. Gregorius scribens Anglorum4o episcopo et po- »Omnino hec illusio«, 40 nitur in canone, distincc. 6a 10 15 25 30 35 27) Codd.: manducarunt co manna om. P. — 28) I: illa codd. — 29) Codd.; post eciam KP. — 30) Codd.: in marg. t2. — 31) Codd.: publice add. EP, consecrasse BGM. — 32) Incipiunt MS. N fol. 31r; 2 fol. 132v, � fol. 146v, A fol. 222v, E fol. 36v, I fol. 194v, M fol. 178v. — 33) Codd.: suscepcionem P. — 34) Codd.: post cogitacione AMPQ. — 35) Codd.: talis AMPQ. — 36) Codd.: du- bitaret EP; dubitat N. — 37) Codd.: recepcione PQ; sumpcione A. — 38) Codd.: contigit A. — 39) Codd.: post homo MS. — 40) Codd.: Angliorum N.

Strana 562
562 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. IX., 5.—10. I 200B 5 10 15 20 25 I 200C 30 »inquit, »non est timenda, quia hanc animus nesciens pertulisse »magis dolendus est quam fecisse.« Et si necessitas urget, potest cellebrare sacerdos, si devocio exposcat, similiter laica persona potest communicare, sed sine necessitate aut speciali41 devocione non debet. Si tamen celebraret, vel perciperet, non propter hoc mortaliter peccaret. In omni autem,s casu huiusmodi tucius est humiliter abstinere4, ex eo, quod talis inmundicia ebetacionem4s inducit, nauseam facit et distraccionem et vacillacionem, an homo debet accedere vel,4 non. Unde si sit45 pollucio cum ymaginacione, illa magis ebetat4s mentem, quam illa, que est sine ymaginacione et ergo 1a amplius4s est timenda. Et de pollucione huiusmodi dicitur Deuteronom. 23°: »Si fuerit inter vos homo, qui nocturno »pollutus sit sompno, egredietur extra castra, et non revertetura: »priusquam ad vesperam, lavetur aqua et post solis occasum in- »gredieturis in49 castra Dei« — Ecce precipit lex pollutum somp- nialiter egredi extra castra et lavari prius, antequam5o regrediatur;1, ergo a forciori iubeturs, homo sic pollutus non accedere altare Do- mini in templo, nisi priusss per penitenciam abluatur. Unde sciendum secundum S.54 Thomam: Quod ad sacramentum hocs5 venerabile digne sumendum tria requiruntur: Primo mundicia consciencie, que nisi per peccatum5s tollitur57, 2° erreccio mentis ads Deumss per actualem devocionem, et5s hec5s tolliturss perts mentis;s ebetudinem5s, vel occupacionem, vel evagacionem interdum sine peccato. 3° mundicia corporis. Unde primo et principaliter peccatum inpedit, 2° ebetudo mentis, 3° in- mundicia corporalis, et hec omnia aliquando concurrunt in pollu- cione nocturnali, aliquando duo,! aliquando unum tantum, et se- cundum hoc magis, vel minus homoge inpeditur a percepcione sacramenti. Peccatum enim mortale inpedit ex necessitate precepti, sed ebetudo mentis et inmundicia corporalis solum ex quadam decencia honestatis, quia indevocio quedamso videtur sic accedere, nisi necessitas urgeatsi. 86.) Utrum ille, qui recipit corpus Christi in peccato mor- tali credens ses, esse in caritate, peccet mortaliter? — Ibi dicendum, quod illa ignorancia vel est invincibilis, vel neglecta, vel affectata. Prima excusat a toto peccato, 2a a tanto, sedss non a toto, 3a nec a toto nec a tantos4; dicitur ergo, quod credens se esse in ca- 35 41) Codd.: sensibili KP. — 42) Codd.: ante humiliter P, abstineat in marg. 2. — 43) Codd.: hebetacionem, hebetat AINP. — 44) Codd.: an AMPS. — 45) Codd.: om. M. — 46) Codd.: plus N. — 47) Codd.: revertatur A. — 48) Codd.: ingrediatur AMPQ; egrediatur N. — 49) Codd.: om. P. — 50) Codd.: priusquam MN. — 51) Codd.: egrediatur 2. — 52) Codd.: ex corr. I. — 53) Codd.: om. KNP. — 51) Codd.: om. AM. — 55) Codd.: post venerabile AQ; ante sacramentum P; vene- rabile om. M. — 56) Codd.: penitenciam N. — 57) Codd: male tollit D. — 58) In marg. A. — 59) Codd.: post inpeditur BN; hoc homo magis et minus impeditur AMPQ. — 60) Codd.: post videtur N, om. AMPQ. — 61) Explic. MS. N fol. 31v, 2 fol. 133r, A fol. 223r, M fol. 179r add. etc., E fol. 37v, I fol. 194v, quia oo urgeat in marg. v2. — 2) Codd.: post esse C. — 63) Codd.: et P. — 64) Codd: tanto, toto C.

Strana 563
Qui peccato mortali affectus est, corpus Christi sumere non debet. 563 ritate, habens signa probabilia, ut puta, secundum Bernardum, si libenter verba Dei audiats5, et si se promptum ad bene ope- randum invenit et si dolet de peccatis preteritis etse firmiters- pro- ponit caveress de futuris, ut sic dispositus non peccat mortaliter. Si enim diligenter conscienciam suam discussit per scripturam, vel per consilia et dolet intime de omnibuss, ad tantum, quod libenter iam preelegisset mortem, quam peccavit- et vellet pocius eligere, quam peccaret post, et si aliquod in se peccatum re- cognosceret-2, libentissime confiteretur et peniteret, non dubium, quin sic dispositus haberet graciam Jesu Christi. 10 7.) Utrum sacerdos debet dare illi corpus Christi-3, quem scit esse74 in peccato mortali? Hic distingwendum est, quia pec- catum illud mortale aut est occultum, aut manifestum. Si mani- festum plebi, tunc nec debet dare in occulto, nec in manifesto. Si vero peccatum est in occulto et petit in occulto, tunc non debet 15 sibi-5 dare, I ymmo debet eum monere, quod non petat in mani- festo76. Si autem petat in manifesto, debet sibi dare, quia occultum 200D peccatum non debet puniri pena manifesta, item quia quilibet habet- ius in percepcione eucaristie, si non amisit per peccatum mortale, et quia non constat in facie ecclesie, quod-s ille amisit, exemplo Christi de Juda, cui Christus buccellam intinctam tra- didit, sicut et aliis apostolis, ne peccatum eius occultum ipsis manifestaretur apostolis, si illi sicut aliis corpus suum non de- disset. 20 §8.) Quare peccat, qui sumit corpus Christi existens in peccato mortali? Dicitur, quod ideo, quia bono abutitur, et illo, quod datur ex maxima gracia, non utitur in gracia, et quod datum est-, pro unione corporis Christi mistici, ipse peccator non existens membrum corporis Christi mistici fingit se esse, quod non est. 25 9. Utrum infideles sunt admittendi videre sacramentum so corporis Christi? Dicitur, quiaso infideles, nec confessione fidei, nec opere sunt membra corporis Christi mistici, ideo ad visionem non sunt admittendi. §10.) Utrum amentibus debet dari corpus Christi? Dicitur, quod non, nec illis, qui a nativitate usu racionis carent, nec qui sunt alienati a racione, nec pueris, quisi carentes usu racionis carent devocione, dicit enim Apostolus: »Ut probet se ipsum »homo«, i. e. examinet in fide et devocione et sic habens fidem 35 65) Codd.: audit E. — 66) Codd.: etsi I. — 67) Codd.: om. P. — 68) Codd.: precavere EK; pessime peccavere P. — 69) Codd.: iam dictis add. ex corr. M. — 70) Codd.: peccaret P. — 71) Codd.: mortem add. ex corr. M. — 72) Codd.: re- om. A. — 73) Codd.: Christi corpus illi C; corpus Chr. illi G. — 74) Codd.: om. KP; post mortali G. — 75) AI; post dare codd. — 76) Codd.: publico E. — 77) Codd.: post ius D. — 78) Codd.: quia E. — 79) Codd.: esset E. — 80) Codd.: quod EKP. — 81) Codd.: male sunt add. EKP.

Strana 564
564 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. IX., 11., — X,. 3. et devocionem et mundus a crimine »de pane illo edat et de calice »bibat« 1a Corinth. 11°. 5 II 201 A 10 15 §11. Utrum mus, vel alia bestia sumendo sacramentum sumit verum corpus Jesus, Christi? Dicitur, quod sic. Sacramentum enim, et ipsum corpus Christi unum sunt, sicut Deus et homo, ut ostendit Augustinus (in sequenti distince. Magister, utll adducit), ergo ubicunque fuerit sacramentum, et ipsum corpus Christi erit, nec mirum, quod mus in os suum in sacramento corpus Christi recipiat, cum homo existens in crimine sit turpior secundum crimen, quam mus et tamen verum corpus Christi re- cipit. — Sed diceres contra: Nullus sapiens permittit se in lutum proici sine magna utilitate et hoc maxime, si huiusmodi proieccionem poterit inpedire. Sed quia Filius Dei Christus est sapientissimusss et peccator est vilior omni luto, nec aliqua utilitas, patet ex eo, quods4 peccator recipit corpus Christi et proieccionem ins, huius- modi lutum potest Christus amovere omnimode. 20 Respondetur 1°, quod magnus honor comendatur Dei ex hoc, quod exs5 sua manswetudine et clemencia sine derogacione glorie se permittit in peccatorem fetentem proici et magna utilitas, etsi non ex directo, tamen occasionaliter toti ecclesie evenit, quod tam grate et pie patitur Deus omnipotens illam iniuriam, ex qua in extremo iudicio occasionaliter omnibus sanctis maior iusticia ad condempnandumse inpios apparebit. Distinecio X. 25 1. QUnt, item alii, precedencium insaniam, transcendentes... Ista est, distinccio decima, ostendens errorem illorum, qui dicebant non esse verum corpus Christi in sacramento altaris. Et primo continet, quod quidam heretici dixerunt in sacramento altaris non esse corpus Christi et sangwinem, nec substanciam panis vel vini in substanciam carnis vel, sangwinis Christia con- vertis. Sed dixerunt corpus Christi ibi4 solum esse in signo. 30 2°, quod constat verum corpus Christi et sangwinem in altari esse ymmo totum Christum sub utraque specie. 82) Codd.: post Christi B; om. EKP. — 83) Codd.: sapiens M. — 84) Codd.: quia M. — 85) Codd.: male a, sed inscr. ex I. — 86) Codd.: ex corr. I; contemp- nendum KP. — 1) Codd.: male Nunc P. — 2) Codd.: insani G. — 3) Codd.: om. E. 4) Codd.: om. P. — 5) Codd.: et I. — 6) Codd.: coniuncti P.

Strana 565
Utrum corpus Christi possit esse simul in diversis locis? 565 2. Versus-: 201B Christiio corpusio hocs ests corpuss sangwis de vino K cruor ex vino, de paneque fit caro verbo, per concomitanciam Sed totus vere Jesus est specie sub utraque, Mortuus est semel ille,, licet ultra non moriatur, Christusto i.10 e.10 sineio lesione sanctus offerturn Idem cottidie, sine vulnere sanctificatur. §3.) Supponendo ex fide, quod verum corpus Christi est in sacramento altaris, queritur: utrum corpus Christi possit esse simul in diversisi, locis. Sine argumentis dicitur, quod sic, quia corpus Christi est in dextra Dei Patris in celo, et est in terra in quolibet altaris venerabili sacramento. — Sed sciendum, quod aliter est in celo et aliter in sacramento, nam in celo est extensive, dimensive et circumscriptive, in sacramento autem non est circum- scriptive. Locus enim ex hoc dicitur circumscribere locatum, quia in circuitu describit figuram locati. Cum ergo figura sit qualitas circa quantitatem, nunquam potest aliquid circumscribere locatum, nisi quantitas eius commensuretur quantitati locati. Cum ergo corpus Christi in sacramento non habeatis ordinem,s ad species, sub quibus continetur mediante propria quantitate, ideo numquam locus specierum, sub quibus est corpus Christia, potest circum- scribere corpus Christi, cuius quantitas loco non comensuratur; patet ergo14, quod corpus Christi non est circumscriptive in sacra- mento, quia alias oporteret dici, quod corpus Christi esset sic parvum et sic circulare sicut est hostia consecrata, sed hoc est falsum, ergo stat primum. 10 15 20 Ex isto patet, quod nec albedo, nec quantitas, nec dulcedo 25 sacramenti est formaliter in corpore Christi ; 2° patet, quod nullum accidens sacramenti est, ymmo nec potest esse inhesive in corpore Christi; patet, quia omnia,s illa sunt accidencia absoluta materialia, de quorum racione est, non posse simul diversis inesse. Est ergo corpus Christi in sacramento non accidentibus sacramenti infor- matum, nec circumscriptum. In celo autem est localiter extensive, quia ibi locatur, ibi extenditur secundum quantitatem, quam habet in se formaliter. Unde quamvis idem1s corpus Christi precise, quod natum est ex Virgine, quod passum est in cruce, quod ascendit in celum et sedet ad dexteram Dei Patris, est in celo et in sacra- mento, tamen aliter est in celo, quam fuit in cruce, vel,7 in se- pulcro. Similiter aliter est in sacramento, quam fuit in crucei7. 201C 30 35 7) FI; unde add. codd.; om. F. — s) IP; om. codd. — 9) Codd.: post semel A. — 10) Codd.: om. IP; i. e. sine om. A. — 11) Glossas prorsus om. BDEK. 12) Codd.: post locis M. — 13) Codd.: ordinetur P. — 14) Codd.: tercio C. — — 15) Codd.: post illa P; accidencia add. CGM. — 16) Codd. : ibi add. D. — 17) Codd.: vel cruce om. G. 38

Strana 566
566 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. X., 4.—9. 10 In cruce enim extendebatur, vulnerabatur, conspuebatur, corona- batur. In sacramento vero non sic extenditur, non sic vulneratur, nonis sicis conspuitur, aut coronatur. §4 S Et notandum, quod cum Christus sit duplicis sub- stancie, quia verus Deus et verus homo, secundum quod est verus Deus, sic est Filius Dei naturalis, habens secundum Innocen- cium tercium per naturam divinam triplicem modum existendi in rebus, quia in omnibus est per essenciam, in iustis per graciam et in natura assumpta, per unionis efficaciam. Ita corpus eius habet triplicem modum essendi. Est enim in celo localiter, in verbo per- sonaliter, in altari sacramentaliter. Et tantum de illo. §5.) Utrum Christus in sacramento altaris contineatur secundum animam? Dicendum, quod sic, sub utraque specie non tamen ex vi sacramenti, sed ex naturali concomitancia, eo quod corpus Christi nunc non est sine anima, sicut fuit in mortis triduo, nec est sine sangwine. Similiter dicendum est de divinitate, que est in sacramento non ex vi sacramenti, sed quia humanitas Christi nunquam est separata a divinitate19. 6. Utrum corpus Christi sit diffinitive in sacramento? 20 Dicitur, quod non, nam illud dicitur esse,o diffinitive in aliquo, quod est in illo ita, quod non in alio, quomodo res corporalis vel incorporalis dicitur esse diffinitive in loco, in quo est, quia est in illoI sic, quod non est tunc in alio, ut Sortes est, uno certo I 201D loco,, vel angelus sic, quod non,s pro tunc est in alio, secundum 25 existenciam. Christus autem et est et esse potest in diversis locis simul, quia est in celo personaliter extensive, in altari est sacra- mentaliter, nec est in uno sacramento sic, quod non sit,4 in alio. 7. Utrum corpus Christi continetur realiter sub spe- ciebus? Notandum secundum Thomam de Argentina, quod duplex est continencia, sc. localis et potencialis,5; et iuxta hoc dicitur, quod corpus Christi non continetur sub speciebus panis realiter continencia locali, eo quod non conmensuratur illis spe- ciebus, ut supra dictum est,6, nec configuratur, cum corpus Christi ibi1- non rotundatur, quadrangulatur, aut ad figuram speciei panis figuratur. 2° dicitur, quod corpus Christi sub speciebus panis con- tinetur realiter continencia potenciali,- eo quod corpus Christi presens est in sacramento venerabili, prout confitetur fides solida christiana. 15 30 35 8. Utrum sub qualibet parte hostie vere habeat esse 40 corpus,s Christias totum? Sciendum ibi2g secundum Thomam 18) Codd.: non sic iterat P. — 19) Codd.: Christi add. EK. — 20) Codd.: Codd.: om. BEP. — 21) Codd.: ex corr. M; in add. BP. — 22) Codd.: om. B. — 23) non post tunc BE. — 24) Codd.: om. EFP. — 25) Codd.: spiritualis E. — 26) Codd.: om. D. — 27) Codd.: principali P. — 28) I; post totum codd. — 29) Codd.: igitur male KP; om. E.

Strana 567
Corpus Christi in qualibet hostiae parte totum inesse. 567 de Argentina, quod partes hostie possunt dupliciter considerari, uno modo, ut sunt ab invicem separate, alio modo, ut sunt in suo toto coniuncte. Loquendo ergo de partibus primo modo, dicitur, quod corpusso Christi est in qualibet parte hostie totum, et istud est de inten- cione Augustini, qui ait, quod sicut fractosi speculo ymago, que prius unas, fuit in toto speculo, post divisionem speculi est tota in qualibet parte speculi, est eciam de intencione Inno- cencii tercii, qui loquens de existencia corporis Christi in sacra- mento ait: »Reor salva fide maiestatis, quod ubi est panis con- »secratus, totum in singulis partibus continetur.« 10 Loquendo autem de partibus hostie 2° modo, puta, ut sunt coniuncte in suo toto lll et non actu divisess, tunc corpus Christi est in tota hostia totum, sed in illis partibus, nisi actu signentur, 202 A non est pluries, sed semel tantum. Unde sicut anima humana est 15 tota in toto corpore humano et tota in qualibet parte corporis, quam informat, et tamen non est pluries in illo corpore propter unitatem tocius34, in quo est primo et principaliter, in partibus veros5 est solum, ut habent ordinem ad totum, sic in proposito. Sed obicitur sic: Si totum corpus Christi esset in qua- libet parte hostie, tunc quelibet pars Christi esset cum qualibet parte alia corporis Christi. Consequens,s falsumas, quia sequeretur parcium Christi confusio, nam caput Christi misceretur cum pedibus Christi. Respondetur ibi, quod partes corporis Christi esse in eodem situ potest intelligi dupliciter: Uno modo in ordine parcium ad locum, alio modo in ordine parcium ad totum. Primo modo simul habent esse, illo enim ordine non distingwitur in4 sacramento, caput a pedibus, nec e converso, 2° modo non sunt simul in eodem situ seu posicione, sed sunt ordinatissime distincte, et ergo, quia non habent distinccionem parcium in hostia, sed in suo toto, ideo non fit earum confusio; 3° modo dicitur, quod partes cor- poris Christii, eo quod non sunt in hostia dimensive, sive circum- scriptive, ideo non fit earum confusio. 20 25 20 9. Utrum quando apparet species carnis vel pueri in consecrata hostia, illa species sit propria species corporis Christi? Dicitur, quod non. Ac tamen, quando fit illa apparicio, tunc sub illa specie est corpus Christi. Unde miraculum tempore s. Gre- gorii, in quo panis Christi formam accepit cruenti digiti, non ostendit, quod ille digitus fuisset digitus Christia-, vel sangwis 202 B apparens in digito quod fuisset sangwis Christi, sed ostendit, quod 4o exigente infidelitate mulieris volentis sacramentum acciperess, quod 35 30) Codd.: post Christi B. — 31) Codd.: male facto I. — 32) Codd.: tota P; post fuit BD. — 36) Codd.: ex corr. A; divisive B. — 34) Codd.: corporis B. — 35) Codd.: non P. — 36) Codd.: pessime conveniens ferre M. — 37) Codd.: corporis add. G. — 38) Codd.: recipere G. 38*

Strana 568
568 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. X., 9.—10. species similior carni apparuit, ut mulier ab infidelitate humiliter resiliret, sicut et fecit exigentibus oracionibus b. Gregorii et populi ibidem assistentis.9 De isto habetur libro 9° in re- gistris b. Gregorii. Et patet, quodo possunt fieri4i tales ap- pariciones propter perfidiam hominum, aliquando ex divina miseri- cordia volente reducere ad fidem, aliquando ex malicia dyaboli volente seducere plebem, aliquando reales species ministrantur sangwinis ex avaricia sacerdotum. 15 20 25 I 202C 30 35 10. Utrum corpus Christi, similiter sangwis Christi in io sacramento venerabili a viatoribus videtur oculo corporali? Di- cendum, quod non. Unde dicit Augustinus in epistula ad Hyreneum et ponit Magister in litera huius distincc. ca" 2°, dicit: »Ipsum quidem, et non ipsum corpus, quod vide- »batur4,, manducatur, ipsum invisibiliter, non4s ipsum visibiliter.« Et infra: »Similiter per id44, quod homo est, in celo est visibiliter 43, »invisibiliter autem est in altari, quia non in forma humana ap- »paret, sed forma panis et vini operitur.« — Sed contra: Tam literati, quam45 illiterati4s dicunt se videre corpus Christi in sacra mento altaris. Ad istud respondetur dupliciter: 1° iuxta illud dictum Augustini in libro Sentenciarum Prosperi, quem in presenti distinccione Magister adducit, quod dictum sic stat: »Hoc est, quod dicimus, quod modis omnibus approbare »contendimus4", sacrificium ecclesie duobus confici, duobus con- »stare, visibili elementorum specie et invisibili Domini, Jesu Christi »carne et sangwine, sacramento et re sacramenti, i. e. corpore »Christi, sicut Christias persona constat et conficitur ex Deo et »homine, cum Christus sit verus! Deus et verus homo, quia omnis »res illarum rerum naturam et veritatem in se continet, ex quibus »conficitur; conficitur autem sacramentum ecclesie duobus: sacra- »mento et re sacramenti (i. e. corpore Christi). Est igitur sacra- »mentum et res sacramenti idem corpus Christi.« — Ecce Augu- stinus ponit duas res esse sacramentum, sc. visibilem4, et invisi- bilem5o, sicut in Christo humanitatem visibilem oculo corporali et divinitatem invisibilem oculo corporali. Unde sicut visoso Christo in humanitate oculo corporali concedebatur, quod videtur Deus oculo corporali, quamvis non sic divinitas, sic in proposito dicendum est, quod viso sacramento sensibili secundum locucionem vulgatam dicitur corpus Christi videri'; 2° dicitur, quod hic est locucio tropica, cum dicitur video corpus Christi', qua locucione solent res signantes rerum sortiri vocabula, ut dicit Magister in li- tera ca' penultimo. Unde exponens Augustinum dicit, 40 39) Codd.: assistentibus I. — 40) Codd.: quia EP. — 41) Codd.: esse D. — 42) Codd.: quod add. P. — 43) Codd.: et add. E; non oo visibiliter in marg. 51. — 44) AFI; illud codd. — 45) Codd.: om. K. — 46) Codd.: laici E; pessime illati K. 47) Codd.: concedimus KP. — 48) Codd.: post persona I. — 49) Codd.: visibile, invisibile EF. — 50) Codd.: pessime visio I; iu L visio del.

Strana 569
Corpus et sanguinem Christi in sacramento ab hominibus oculo corporali videri non posse. 569 quod tropo utitur, cum dicit: »Caro videlicet carnis et sangwis »sacramentum est sangwinis.« Unde exponit eum Magister dicens51 : »Hic enim visibilis species panis vocatur nomine carnis, »et visibilis species vini nomine sangwinis.« — Ecce plana ex- posicio, in qua res signans tropice assumit nominacionem rei signate. Illo ergo modo utitur vulgata locucio. Unde ad istum sensum homines videntes ymaginem Christi dicunt se videre Christum, vera ergo est locucio ista: video corpus Christi', ad istum sensum, i.52 e 52 »video sacramentum, quod est signum »corporis Christi, quod corpus Christi non video »oculo corporali, cum ipsum ibi sit a me in visibile, »quamvis est visibile in celo oculo corporali, et vi- detur, ut pie credimus, a Virgine gloriosa. De visione ista corporali dicit s. Thomas quest.4 3a articulo 4°: »Quod nec oculus »glorificatus potest videre corpus Christi sub sacramento, cuius racionem assignat«; quest. 3a, articulo 1°: »Quia accio cor- »poralis requirit contactum, sed corpus Christi non tangit aerem »circumstantem, et ideo sicut non coniungitur aeri circumstanti »secundum quantitatem, ita nec assimilat sibi ipsum generando »in eo similitudinem sui coloris.« Et infra: »Si oculus Christi esset »extra sacramentum, non videret se modo miraculoso. Unde glori- »ficati vident corpus Christi sub sacramento visione intellectuali, »non corporali.« Hec s. Thomas. Et quia de ista visione corporali corporis Christi scripsi5s spe- cialiter54 in modico tractaculo55, ideo non volo ulterius disgredi as in hoc facto. 10 202 D 15 20 Distinecio XI. 1. QI autem queritur, qualis sit illa conversio... Ista distinccio 11a, tractans de confeccione, sacra- menti, 1° continet, quod conversio, qua panis in corpus Christi et vinum in sangwinem convertitur, non est formalis, quia species rerum, que ante fuerant, remanent, ut sapor et pondus, sed vi- detur quibusdam, quod sit substancialis, quia substancia con- vertitur in substanciam. Et nota, quod formalis conversio est versio substancie de una forma in aliam manente substancia eadem, sicut fit in augmentacione, diminucione, alteracione et loci muta- 30 35 51) Codd: dicit E. — 52) Codd.: om. BF. — 53) Codd.: ex corr. I. - 54) Codd.: male sensibiliter EK, similiter F. — 55) Hoc tractaculum, De corpore Christi edd. an. 1903 Dr. V. Flajšhans Pragae apud J. Bursík. — 1) Codd.: conversione EP; ex corr. K.

Strana 570
570 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, 1V., dist. XI., 1.—3. 10 15 20 25 30 I 203B 35 cione. Substancialis autem conversio est substancie in substanciam I mutacio; sed conversio il alterius generis, est, quando super na- 203 A turam est. 2° continet distinccio, quod conversione illa nulla mutacio 5 fit in corpore Christi, vel sangwine, nec aliquid eis, sc. in sui esse, additur. 3°, quod quidam non concedunt, quod substancia panis ali- quando fit caro Christi, etsi fiat caro Christi, sicut farina facta est panis, et aqua facta est vinum; et tamen non dicitur, quod farina est panis, nec dicitur, quod aqua est vinum. Alii concedunt, quod illud, quod erat panis vel vinum, post consecracionem esse corpus et sangwinem, non quod maneat panis vel vinum post consecra- cionem, sed mutata substancia panis, i. e. id, quod est facta, i. e. corpus Christi, nec dicimus substanciam panis vel vini ma- teriam esse corporis vel sangwinis Christi, quia non de ea ut de materia formatur corpus, sed ipsa in id formatur, i. e. transsub- stanciatur. 4°, quod post consecracionem non est ibi substancia panis et vini, sed species illorum. Unde aliud videtur ibi, et aliud intel- ligitur. 5°, quod Christus tribus de causis sub alia, specie tradidit corpus suum et tradi instituit: Primo, ut fides haberet meritum, que est de invisibilibus; 2°, ne abhorreret animus carnem crudam comedere,; 3°, ne ab infidelibus christiane religioni insultaretur, quod, occisi hominiss cruorem biberemus. 6°, quod sub duplici specie sumitur Christus, ut ostenderet, totam naturam humanam assumpsisse et totam redemisse, sc. carnem et animam; panis enim ad carnem et sangwis ad animam refertur, ut utriusque liberacio nobis esse significetur. 7°, quod licet sub utraque specie sumatur totus Christus, tamen non fit conversio panis, nisi| in carnem, nec vini, nisi in sangwinem, nec debent dici duo sacramenta, sc. racione signi- ficati, ets quod nec alie species debent recipi in sacrificium, quia de aliis substanciis non potest consecrari corpus Christi et sangwis. 8°, quod aqua admiscenda est vino in calice. Aqua enim populum signat,, qui per Christi passionem est redemptus. Quod si quis non intendens introducere heresim oblivione vel ignorancia aquam obmitteret, non esset sacramentum irritum, sed ille esset graviter corripiendus, nam et ecclesia Grecorum dicitur aquam non apponere. 9°, quod aqua sine vino nullatenus in sacrificium potest offeri, nec panis, nisi de frumento, nec granum frumenti, nisi re- 40 2) Codd.: rei EIKP; in I inscr. generis. — 3) Codd.: om. G. — 4) Codd.: illa P. — 5) Codd.: manducare E. — 6) GI; post cruorem codd.; ante occisi B. — 7 Codd.: ostenderetur E. — 8) Codd.: tunc add. D. — 9) Codd.: significat EP.

Strana 571
Utrum in transsubstantiatione panis in corpus Christi incipiat esse corpus Christi? 571 dactum in panem, quia Christus et panem se dicitio et frumento se conparat. 10°, quod Christus tale corpus dedit discipulisi1, quale tunc habuit (se passibile et mortale), nunc vero sumitur a nobis in- passibile et inmortale. 11°, quod eucaristia intincta non debet dari populo pro sup- plemento communionis. 2. Unde pro aliquibus horum sunt hiir, versus: an formalis vel substancialis in14 confeccione14 opiniones ponit L varie dicit conversio, qualis ibi sit. credensa, quod non videt Sc.13 inia confeccioners gentilium13 Ut lucrosa fides sit, ut insultus ita vites i. e. abusionem totum i. e. recipis spiritualem Horroremque, Jesum sub velo sumis inesum. sc. panis et vini, panis signat corpus, vinum animam Christus Sub gemina specie sumis, monstrando15, quod ipse in anima et corpore Te salvet totum, sic corpus habens animatum. Christi sanguine redemptam evitetur negligenciais Plebem signat aqua vino semper socianda. 3. Utrumi7 inis l transsubstanciacione panis in corpus Christi incipiati, esse corpus Christi.20 Videtur, quod sic, quia omne,1, quod creatur, tunc, dum creatur, incipit esse,, sed in transsub- stanciacione panis in corpus Christi corpus Christi creatur, igitur,3 corpus Christi tunc incipit esse. Maior nota est.4 ex quid nominis creari, quod est de5 non,5 esse in effectum preter Deum rem produci,s, et minor patet ex predicacione multorum dicencium, quod sacerdos creatura creat suum creatorem, et quod excellencior,7 est,7 sacerdos beata Matre,s Christi,s ex eo, quod sacerdos quociens- cunque voluerit, ipsum creat, quem Virgo Maria solum semel genuit,9 ; confirmatur per libellum, qui intitulatur Stellaso cle- ricorum, in quo dicitur: »dum igitur tante dignitatis sit sacerdos, »quod creator sit sui creatoris, ipsum dampnari inconveniens est.« Et infrasi, in eodem ca' dicitur: »Quanto sacerdotes Christianorums2 »honorandi sunt, qui omnem regem et creatorem tocius creature »creant, tractant, sumunt et aliis ministrant.« I 203C 20 25 30 10) Codd.: dedit AEP. — 11) Codd.: apostolis G. — 12) Codd.: om. KP. — Codd.: om. AI. — 14) Tantum in A; om. codd. — 15) Codd.: iurando KM. — Codd.: glossas prorsus om EKL. — 17) Incip. MS. N fol. 23r, A fol. 149r, I fol. 194v, M fol. 177r, � fol. 147r, N fol. 65r. — 1s) Codd.: ex N. — 19) Codd.: incipit N. 20) Codd.: et add. M�. — 21) Codd.: om. AMP. — 22) Codd.: om E. — 23) Codd.: ergo N. — 24) Codd.: om N. — 25) Codd.: male Deus A. — 26) Codd.: producere P. — 27) Codd.: sit AMP; sacerdos est excellencior N. — 28) Codd.: om. et scripsit virgine N. — 29) Codd.: secundo add. C. — 30) Codd.: de Stella AMP. — 31) Codd.: in infra B. — 32) Codd.: om. NN. 13) 16)

Strana 572
572 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XI., 3. 10 203L 20 25 30 Sciendumas est,4, quod creacio, cum sit de puro esse intelligibilis5 nullo preter Deum presupposito alicuius adss extra produccio, dicit incepcionem rei in existenciam37 ita, quod nonss existere sit quasi terminus a quo, et esse existeres, terminus ad quem. Secundo sciendum, quod in transsubstanciacione terminus a quo est panis et terminus ad quem est corpus Christi, et utrumque, sive uterque terminus ille prius4o est, quam sacerdos consecrat,2, ut notum est. 3° estti sciendum, quod quilibet sacerdos, non Deus, est solum potencie finite. 4°, quod creare est potencie infinite. Conclusio 1a. Istis4, notatis est conclusio ista: Nullus sacerdos ] non Deus creat. Probatur43. Nullus sacerdos de nichilo in effectu aliquid in existere producit, igitur conclusio verass ; con- sequenciai4 tenet ex vi nominis creacionis posite45 in45 notabili 1°. Item nec angeli creant, nec angeli possunt creare, ergo nec sacer- dotes4s ; consequencia tenet, cum maioris potestatis vel minime parisas sunt angeli, quam sacerdotes, et antecedens pro prima parte patet per Damascenum libro 2° ca° 2°, qui dicit: »Qui dicunt angelos »esses, creatores, sunt os patris sui dyaboli, qui mendax est et »pater eius.7.« Pro secunda parte patet per Augustinum, qui dicit 3° libro De Trinitate4s: »Nec boni49, nec49 mali4, angeli »possunt esse creatores alicuius rei« Et idem super Genesim dicit: »Non est phas aliquem creatorem, nisi Deum credere aut »dicere.« Item Anshelmus in Monologion 3a dicit: »Sola »essencia Dei creatrix est.« Item Hugo de Sacramentis, parte 6a, c a° ultimo dicit: »De nichilo aliquid facere, siveso »de aliquo nichil, solussi Deus potest«, et ibidem5, quasi in prin- cipio dicit, quod de nichilo aliquid facere53, vel54 de aliquo nichil51 sunt opera soli Deos5 possibilia. Item Linconiensis De di- vinis nominibus, parte 2a, ca° quarto dicit: »Aliquid ex »nichilo esse, i. e. efficere non potest communicari creature« Ex iam dictis primo sequitur, quod nullus sacerdos non Deus est,6 creator alicuius rei; 2° sequitur, quod nullus sacerdos non Deus;6 creat corpus Christi ; 33) Codd.: Per isto add. N. — 34) Codd.: om. AMP. — 35) Codd.: intel lectuali AP. — 36) Codd.: om. M — 37) Codd.: existencia AM. — 38) Codd.: om. A — 39) Codd.: post terminus AP, add. sit N. — 40) Codd.: post est M. — 41) Codd.: post sciendum M. — 42) Codd.: illis INN. — 43) Codd.: om. P; sic add. E. — 44) Codd.: post tenet A. — 45) Codd.: ex corr. P, a G, proposite et M. — 46) Codd.: possunt creare add. D. — 47) Codd.: et add. B — 48) Codd.: qui dicit iter. A. — 49) Codd.: mali vel boni M. — 50) Codd.: vel N. — 51) Codd.: solus co nichil om. AN. — 52) Codd.: idem P. — 53) Codd.: om. P. — 54) Codd.: sive MP. — 55) Codd.: conveniencia vel add. N.— 56) Codd.: est co Deus om. AMP.

Strana 573
Corpus Christi in transsubstantiatione non creari. 573 3°57 sequitur, quod nullus sacerdos est creator sui creatoris; 4°57 sequitur, quod in transsubstanciacione panis in corpus Christi, corpus Christi non creatur; patetss §1°, quia prius est, quam panis a sacerdote bene- dicitur, 2° quia non fit,s ill ex nichilo, sive de nichilo in effectu, il 1 sed de pane, quod est contra racionem creacionis. Et hinc dicit 204 A b.59 Bernardus in Sermone De corpore Christi ad Petrum papam: »Audite modo et obstupescentesso admiramini. »Nulli angelorum, nulli archangelorum, nullis supernis spiritibus, »sed hominibus, non omnibus, sed tantum ordini nostro comissamsi »esse celebracionem tanti sacramenti, ut consecratus in sacerdotem »id ipsum conficias in altari, quod Christus confecit in cena paschali. »In altari quippe sacerdotum ore corpus Christi conficitur, non »creatur, non nascitur.« Ecce, quod in forma dicit non creatur'. Conclusio 2a62. In transsubstanciacione panis in corpus Christi non incipit esse corpus Christi, patet per Magistrum 63, qui respondens ad argumentum, quo arguitur: Si corpus Christi conficitur, tunc vels4 augetur, vel de materia, de qua in con- cepcione non fuit factum, formaturs5, dicit,9 : »Quibusss hoc modo »responderi potest, quia non ea racione dicitur corpus Christi con- »fici verbo celesti, quod ipsums- corpuss7 in conceptu Virginis »formatum deinceps formetur«, sc. quod incipiat esse corpus Christi. Ex ista conclusione sequitur, quod corpus Christi in trans- substanciacione panis in corpus Christi non generatur, non augmen- tatur, non nascitur, ets quod sicut per esse sacramentale non59 generaturs9, non augmentatur, non nasciturss, sic perse consump- cionemss sacramenti nec corrumpitur, nec minuitur, nec sumptum-o consumitur. Et patet, quod questio est falsa. Ad argumentum-i negatur,, minor et negatur- dictum stulte predicancium. Unde Virgo Mater Christi inconparabiliter-a est dignior me sacerdote et sic quolibet sacerdote, non Jesu Christo, exss eo, quod 4 ge nuit verum.5 Deum-5, cum sit Genitrix Dei, quam quod ego habeo officium conficiendi venerabile sacramentum. Nam ex 204 B 35 eo, quod ipsa Deum genuit, se reparatricem tocius mundi con- stituit et dignam exaltacione super omnes choros angelorum et hominum-s infra Christum- sed non ex eo, quod ego sacerdos effectus sum, habens officium conficiendi, supra omnes choros 10 20 25 57) Codd.: 20, 30 AMT. — 58) Codd.: om. ENM. — 59) Codd.: om. N. — 60) Codd.: obstupentes N. — 61) Codd.: concessam N. — 62) Codd.: om. P; ex cor. M 63) Codd.: quarti Sentenciarum distinccione 11a NN. — 64) Codd : inscr. I; — om. codd. — 65) Codd.: inepte abbrev. IN. — 66) Codd.: quilibet A. — 67) Codd.: in — marg. A, ipsum verbum M. om. P. — 68) Codd : Et co nascitur om. AMP. 69) Codd.: sumpcionem AMP; pro consumpcione N; per concepcione N. 70) Codd.: consumptum N. — 71) Codd.: in principio factum add. AMP. — 72) Codd : - 73) Codd.: post est P; incorruptibiliter N. — 71) Codd.: quia N negetur AMP. 75) Codd.: verbum dei N. — 76) Codd.: omnium N. — 77) Codd.: meruit add N.

Strana 574
574 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XI., 3.—9. angelorum et hominum exaltatus sum, cum in existente michi huiusmodi officio possum esse dyabolus cum Juda, eciam36 in36 perpetuumss condempnatus. Quis ergo vult me, vel michi similem sacerdotem, nisi mendaciter menciens, supra dignitatem Virginis gloriosissime-s exaltare? Unde leve dictum est: Illi sacerdoti con- cessit Deus consecrandi officium et nulli angelo-9, nec Matri Christi, ergo ille sacerdos est dignior angelo et Matre Christi, et dictum b. Bernardi supra allegatum verum est, quod nulli angelorum, nulliso archangelorumso, nullis supernis spiritibus comissum est officium tanti sacramenti, sed exinde non sequitur, nec infert b. Bernardus, quod ergo supernis spiritibussi simus digniores. Ad confirmacionem dicitur negando illudsg dictum propter duo in- conveniencias2: Propter primum, quod dicit: Sacerdos est creator sui creatoris, et propter secundum, quod dicit: Ipsum (sc.59 sacer- dotem) dampnariss inconveniens est (sc. propter dignitatem) ; ymmo quemlibet sacerdotemss malum finaliter dampnari conveniens est, quia as4 Deo volitum, patet de Juda, principe sacerdotum, sed sacerdotem bonum finaliter dampnari inconveniens ests5 quias4 non convenit hoc iusticie Deise- §4.) Utrum transsubstanciacio panis in corpus Christi fit I subito vel successive? Dicitur, quod fit subito virtute divina in 204 C ultimo instanti prolacionis verborum. §5 ) Utrum transsubstanciacio est mirabilior, quam creacio? Dicitur, quod non. Sed e contra alias argumentum beati Am- brosii, quod Magister inprecedenti distinccione ad- ducit, non valeret, quo arguit, quasi a mirabiliori, sic: »De tocius »operibus mundi legitur, quia ipse dixit, et facta sunt. Sermo »igitur, qui potuit ex nichilo facere, quod non erat, non potest ea, »que sunt, in id mutare, quod non erant? Non enim minus est »dares7, quam mutare novas creaturas rebus.« — Ecce argumentum Ambrosii. Et probatur leviter sic: Corpus Christi est creatum prius, quam panis in illud transsubstanciatur, et creacioss includit illam transsubstanciacionem et non e contra universaliter. Igitur maius est creare, quam sic transsubstanciare et per consequens homini mirabilius, igitur questio vera. 6.) Utrum panis et vinum sunt convenientissima materia venerabilis sacramenti? Dicitur, quod sic, patet ex facto Christi. Si enim vidisset aliam convenienciorem optimus operator, non ob- misisset, ipse siquidem Dominus constituit hoc sacramentum in cibacionem spiritualem. Panis autem et vinum conveniencius ve- 10 15 20 25 30 35 40 78) Codd.: ante Virginis M; gloriose EINN. — 79) Codd.: angelorum BAMP. 80) Codd.: vel P, om. B. — 81) I: post simus codd.; om. AMP. — 82) Codd.: conveniencia CGM. — 83) Codd.: om. G; dampnari co sacerdotem om. D. — 84) Codd.: a co quia om. E. — 85) Expl. MS. N fol. 23v, M fol. 179r add. et sic est finis ; N fol. 66v; I fol. 196v. — 86) Expl. MS. A fol. 149v, � fol. 148v. — 87) Codd.: creare Lomb. — 88) Codd.: operacio CGM.

Strana 575
Diversae quaestiones corpus Christi tractantes solvuntur. 575 niunt in cibum et potum, quam aliqua alia, et quiass panis pre ceteris cibis corpus confortat et vinum letificat. Unde distinccione octava ante, circa finem dicitur in textu: »Porro illa species visi- »bilis sacramentum est gemine rei, quia utramque rem significat,o »et utriusque rei gerit similitudinem expressam. Nam sicut panis »pre ceteris cibis corpus reficit et sustentat et vinum hominem »letificat et inebriat, sic caro Christi interiorem hominem plus ce- »teris graciis spiritualiter reficit et saginat. Unde| calix tuus ine- I »brians quam preclarus est.« — Et quia panis triticeus maxime 204D reficit et sustentat et vinum inebriat et letificat, ergo, in nullo ie alio pane, nec in alio,a liquore debet confici venerabile sacra- mentum. §7. Utrum debeat fieri consecracio solum in pane non fermentato? Dicitur, quod sic, secundum ritum Romane ecclesie, quia Christus in azimo confecit, quando agnum paschalem luna 14 comedit; potest tamen in fermentato pane fieri consecracio, sicut Greci tenent, tamen graviter peccaret sacerdos de Romana ecclesia, qui hoc faceret. 8.) Utrum Christus corpus suum manducaverit in die cene? Dicunt quidam, quod sic, ut dicit communis versus: 15 20 Rex sedet in cena turba cinctus duodena, Se tenet in manibus; se cibat ipse cibus. Alii autem dicunt, quod non. Ego autem comitto,4 illud Christo, qui voluit hoc michi esse in absconso95. 9. Utrum, si corpus Christi reservatum fuisset in pixide in die cene, moreretur ibi in die parasceves? Dicunt quidam, quod sic,s, quia omnes passiones intrinsece conpetunt corpori Christi sub sacramento, que conpetunt sibi sub specie,7 propria, ut dolorem pati, mori et similia. Passiones autem ab extrinseco venientes, ut laceracio, vulneracio,s, conspucio non conpetunt sibi sub sacramento. Unde diceretur, quod sub sacramento non verbe- raretur, neceo crucifigeretur et huiusmodi. Racio: quia passiones extrinsece pertingunt ad substanciam corporis mediantibus dimen- sionibus propriis, Christus autem in sacramento subsistens non conparatur ad exteriora mediantibusioo dimensionibus propriis, cum ibi non sit dimensive, ergo etc Veritatem tamen questionis huius !ll sicut et aliarum multarum scit ipse Dominus Jesus Christus. 25 30 35 I 205 A 89) Codd.: quare male P. — 90) G, Lombard.: signat codd. — 91) I; igitur codd. 92) Codd.: aliquo E. — 93) Codd : ille C. — 94) Codd.: post illud CDGM. — 95) Codd.: abscondito G. — 96) Codd.: non D. — 97) Codd.: male substancia CG. — 98) Codd.: om. EKP. — 99) Codd.: non EKF. — 100) Codd.: om. CGM.

Strana 576
576 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XII., 1.—3. Distinecio XII. 1. I autem queritur de accidentibus, que remanent,... Ista distinccio 12a, tractans de accidentibus sacra- menti, primo continet, quod pocius videtur Magistro fatendum, quod accidencia existunt sine subiecto, quam esse in subiecto. 2°, quod in sacramento est vera fraccio, et quod non Christus frangitur, sed sacramentum. Versus,: Hostia dividitur in partes, tincta beatos, Sicca notat vivos, signat servata sepultos. 15 20 25 I 205 B 20 3°, quod sacramentum in tres partes dividitur, pars in calicem missa corpus Christi, quod iam surrexit,, monstrat, pars comesta. corpus Christi adhuc ambulans monstrat, pars4 usque ad; finem; misse remanens corpus iacens in sepulcro monstrat, quia usque in finem seculi corpora sanctorums in sepulcris erunt. Et nota, quod iam non est ille modus, ut tercias pars hostie usque in finem misse servetur. 4°, quod quisque debet cavere, ne indigne per- cipiat, quia iudicium sibi indignus manducat, et ille indigne accedit, vel celebrat, qui aliter celebrat, quam Christus instituit, vel quia in peccato mortali accedit. — 5°, quod Christus cottidie ymmolatur et offertur occulte in sacramento, qui semel oblatus est in cruce in manifesto. — 6°, quod hoc sacramentum institutum est in aug mentum virtutum, in1o infirmitatis cottidiane remedium et in11 remissi- onem venialium peccatorum. — 7°, quod Augustinus cottidie eucaristiam accipere nec laudat, nec vituperat, omnibus tamen diebus dominicis communicandum hortatur. Constitucio pape Fabiani ter in anno iubet, [ Innocencii tercii minime semel in anno. 2. Versus12: sc. propria accidencia- M sine subiecto remanent in forma saporque in sacramento dividitur species Formaque; panis ibi partitur, non caro Christi. hostie in mundo in purgatorio in celo Tres partes, vivi, purgandi, glorificati illud oblacionem Dic sacrificium, quod in altari fit, id ipsum occulte sub sacramento in cruce Clam fit cottidie, semel oblatum manifeste. oblacio sacramenti sc. moralesia Auget virtutes, culpas delens veniales. 1) Codd.: ibi add. E. — 2) Codd.: unde add. G; ambo versus in marg. AFK. 3) Codd.: resurrexit G. — 4) Codd.: comesta co pars om. G. — 5) Codd.: om. P. — 6) Codd.: om. B. — 7) In LB hoc loco sequ. versus: Hostia dividitur etc.; in P post servetur. — 8) Codd.: illa add. C, pars illa G. — 9) Codd.: accipit I. — 10) Codd.: om CEG. — 11) Codd.: om. I. — 12) Codd.: unde add. E — 13) Glossas prorsus om. EKL.

Strana 577
Corpus Christi in sacramento non frangi. 577 §3. Utrumi4 corpus Christi in sacramento frangitur, divi- ditur, dilaniatur, dentibus hominum conteritur et corporaliter masti- catur? Videtur, quod sici5, ex confessione Berengarii, qui confessus est coram Nicolao papa et1s 113 episcopis: »Panem »et vinum, que in altario ponuntur, post consecracionem non solum »sacramentum, sed eciam verum corpus Christi esse; sensualiter; »non solum sacramentum, sed in veritate manibus sacerdotum »tractari, frangi et fideliumi7 dentibus atteriis«, ut poniturig De — consecracione distinc. 2a, c a° Ego Berengarius'. Ecce hic videtur, quod manibus tractari,o, frangi et dentibus atteri conveniat Christi corpori et sangwini. In oppositum est Magister 21 dicens: »Quia, corpus Christi incorruptibile est, sane dici potest,, »fraccio illa et particio non in substancia corporis, sed in ipsa »forma panis sacramentali fieri.« Et adducit ad probacionem Augustinum, Jeronimum et Hilarium ca' 3°. Sciendum, quod, qui pertinaciter teneret,3, quod corpus Christi in sacramento frangeretur, divideretur, dilaniaretur, dentibus conteretur, ille foret hereticus. Nam prima heresis fuit,4 illa de corpore Domini Jesu Christi, de qua heresi dicit Augustinus 205 C in exposicione Psalmi quarti et ponitur post eum De 20 consecracione, distinc. 2a: »Prima quidem,7«, inquit, »he- »resis in discipulises Christi velud a duricia sermonis eiuss facta »est. Cum enim diceret: »Nisi quis manducaverit carnem meam,9 »et biberit meum sangwinem, non habebit vitam eternam,« illi non intelligentes dixerunt ad invicem: »Durus est hic sermo, quis »eum potestso audire?« Et subdit. »Seda quomodo illi intellexerunt? »Carnem; quippe (i.32 e. pro certos2) sic intellexerunt, quomodo »in cadavere venditur, aut in maccello dilaniatur.« — Ecce quam plane iste sanctus explicat esse primam heresim de Christi corpore discipulorum estimancium dilaniari, vel dividi more maccellariorum corpus Domini Jesu Christi. Item Innocencius tercius sequens in 7 hoc,7 Augustinum dicit: »Ego corde credo, ore con- »fiteorss, quod ipsum Dominum Jesum Christum in hoc sacra- »mento manduco, fretus auctoritate, qua dicit: »Qui manducat »me, vivit propter me.« Non enim cum Dominus manducatur, per »partes dividitur et laceratur sub sacramento, sicut caro, que ven- »ditur in maccello, sed illesus sumitur et integer manducatur.« — Item Augustinus, et,7 ponitur,7 De consecracione distinc. 2a ca°: Utrum sub figura, an sub veritate': »Christum phas vorari dentibus non est.« 10 15 25 30 35 40 14) Incipiunt MS. N fol. 21v, O fol. 265v. — 15) Codd.: non N. — 16) Codd.: om., sed coram add. E. — 17) Codd.: post dentibus BO. — 18) Codd.: conteri O. — 19) Codd.: ponit O. — 20) Codd.: et add. O. — 21) Codd.: Sentenciarum add. N. — 22) Codd.: quod N, quia c potest om. O; male quare MP. — 23) Codd.: tenet G. — 24) Codd.: erat O. — 27) Codd.: om. O. — 28) Codd.: apostolis G. — 29) Codd.: filii hominis N. — 30) Codd.: post audire E; Joh. 6° add. N. — 31) Codd.: om. NO. — 32) Codd. : id co certo om. BDM. — 33) Codd.: profiteor EKNP.

Strana 578
578 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XII., 3.—5. Item cantus ecclesie: 10 Non confractus, non divisus, Integer accipitur ; Fracto demum sacramento Non vacilles, sed memento Tantums4 esse sub fragmento35, — Quantum toto tegitur. Nulla rei fit scissura, Signi tantum fit fractura. Quod nec status nec statura Signati minuiturs4. 15 20 25 30 35 I 206 A Omnia autem ista fundantur in scriptura, que dicit Exodi 12°: 205D »Os non comminuetis ex eo.« Cum enim agnus paschalis figurabat Christum et in occisione etss manducacioness agni non debebant frangi, conteri, vel comminui ossaa7 eiusas, planum est, quod signabat ossa Christi non frangi nec comminui debere. Et hinc Johannes Ewangelista ca° 19° signanter adduxit illam scripturam dicens: »Ad Jesum autem cum venissent et viderunt, eum iam4o mortuum, »non fregerunt1 eius crura. Facta sunt enim4, hec, ut scriptura »inpleretur : Os non comminuetis ex eo.« Qui ergo hinc scripture pertinaciter contradicit, volens os Christi comminuere, est in heresi valde magna. Et patet, quod,7 questio est falsa. Tunc ad argu- mentum negatur, quod confessio Berengarii innuat, quod corpus Christi frangatur et dentibus fidelium atteratur, vera enim est sen- tencia Berengarii, dum fuerit debite per construccionem intel- lecta. Unde dicit glossa ibidem: »Nisi sane intelligas4s verba »Berengarii, in maiorem incides heresim, quam ipse habuit, »et omnia referas ad species ipsas. Nam de corpore Christi partes »non facimus.« Hec glossa. — Ecce magna heresis ascribebatur Berengario, videlicet, quod tenuit, quod panis, qui in altario ponitur, ante consecracionem est solum panis non consecratus, sed44 post consecracionem est solum panis consecratus44 et non verum corpus Christi. Similiter vinum post consecracionem solum est4; vinum consecratum, sed non sangwis Christi. Modo maiorem dicit glossa esse heresim tenere, quod corpus Christi frangitur, dentibus atteritur. Ideo dicit omnia illa esse ad species (i. e. ad sacramenta) referenda, ut sic dicatur: panem et vinumil non solum esse sacramentum, sed in veritate ipsum panem (i. e. speciem) tractari, frangi et fidelium dentibus atteri. Plura4s scripsi in parvo 40 tractaculo4- de huiusmodi fraccione. 34) Codd.: tantum co minuitur om. B. — 35) Codd.: sacramento G. — 36) Co dd. om. M. —37) Codd.: add. sacratissima ac venerabilissima O. — 38) Codd.: ipsius O.— 39) Codd.: viderent DKN. — 40) Codd.: om. KNP. — 41) Codd.: confregerunt E. — 42) Codd.: om. CGM. — 43) Codd.: intelligens P. — 44) Codd.: seg oo consecratus om. M. — 45) EGIKP: esset codd. — 46) Codd.: om. N. — 47) Vide annot. 55 distinctionis 10me.

Strana 579
Utrum corpus Christi manibus sacerdotum tangitur in propria forma? 579 §4. Sed dubitatur: Utrum corpus Christi manibus sacer- dotumas tangitur in propria forma? Et videtur, quod sic, quia corpus Christi elevatur, portatur, cadit in terram, descendit in sto- machum, dum deglutitur, et communiter dicitur, quod manibus sacer- dotum tenetur; ergo oportet, quod sensu4, tactus in forma propria senciatur. — Hic dicitur negando consequenciam: sicut enim corpus Christi elevabatur,, portabatur in cruce et cadebat in sepulcrum et tenebatur manibus, non tamen deitas sic se habebat, similiter, sicut ad motum corporis vivi anima defertur, elevatur, descendit vel ascendit, et sic; de similibus denominacionibus, non tamen ipsa aliquoso sensu corporalis sentitur — similiter in sacramento divinitas vel anima Christi est in corpore Christi, quo corpores2 moto consecutive ad motum hostie dicitur Deus moveri, et simi- liter anima Christi; et;a tamen nec deitas, nec anima Christis3 sensu corporeo sentitur. Unde sicut4s Thomas46 palpans Christum hominem non palpavit divinitatem, cum tamen divinitas54 et hu- manitas54 in Christo ipostatice sint55 coniuncta, sic palpato sacra- mento corpus dominicum non palpatur. Quantitas enim sacramenti sensibilis non informat corpus Christi et ergo corpus Christi sicut non est per illam quantitatem visibiless, sic nec est tangibile, ut deducit Egidius Theoreumate 15°. Patet ergo, quod corpus Christi in sacramento venerabili nullo sensu est sensibile in propria forma. 10 15 20 Ad argumentum dicitur sicut in precedenti questione, quod omnia ad sacramentum5- principaliter referuntur, et i patent exem- plariter de divinitate et anima Christi. 2° dicitur, quod,7, cum 206 B dicitur Christi 'corpus palpatur, vel manibus tenetur', dum sacramentum sic habetur, ibi est tropica locucio, de qua dictum,7 est,7 in ultima questione distinc. 10a. Sicut enim ibi video corpus Christi' est tropica locucio, quia ponitur res significatass pro suo signo, sic est hic cum dicitur: palpo vel teneo corpus Christi', quia palpo vel teneo sacramentum, quod est signum corporis Christi. Noli ergo timere, quod manu scabiosa vel aliter polluta corpus Christi macules, si puritatem humiliter59 mentis tenesso- 30 35 §5.) Quid significenta partes hostie? Dicendum, quod sicut hoc sacramentum signat unionem ecclesie, sic eius in tres partes divisio signat divisionem ecclesie in tres partes, sc. in ecclesiam triumphantem, quam signat pars mersasa inse calicems,; illa enim 48) Codd.: post tangitur CDG. — 49) Codd.: sensibiliter O. — 50) Codd.: a quo K; ab aliquo G. — 51) Codd.: corporaliter CEFGM. — 52) Codd : anima O. — 53) Codd.: et c0 Christi om O. — 54) Codd.: humanitas, divinitas N. — 55) Codd.: fuit OP; fuerunt N. — 56) Codd.: in marg. ab t2. — 57) Codd.: post principaliter N. — 58) Codd.: inepte abbrev. significa B; signata EFKNP. — 59) Codd.: post humiliter ON. — 60) Codd.: teneas B. — 61) Codd.: significant BE. — 62) I: in calice codd.; immersa N.

Strana 580
580 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XII., 6.—9. 10 inmersa est divinitati in patria inebriata ab ubertate domus Deic3 ; pars vero maior extra calicem ecclesiam militantem signat, cui pars minor supponitur, que ecclesiam signat dormiencium, quia ecclesia dormiens in auxilio militantis ecclesie sustentatur. Hoc se- cundum ritum ecclesie, qui iam currit. §6. Utrum virtutes per sumpcionem huiuss4 sacramenti augeantur ? Dicitur, quod digness sumentibus remittuntur peccata venialia, quia fervor caritatis in,7 ipsis,7 suscitatur, qui digne percipiunt. Unde effectus eucaristie in manducantibus digne sunt isti; peccati expurgacio, pene relaxacio, gracie augmentacio, in virtutibus roboracio, municio a temptacione, fomitis debilitacio, anime refeccio, in Christo mansio et eterna vivificacio. 7.) Pro hiis aliquibus sunt hii versus: venialia relaxat Christum Hostia commemorat passum, peccataque donat66, in virtutibus in temptacionibus fomitem animames Roborat ets7 II munit67, debilitat, reficit. 206 6 20 25 30 35 §8.) Utrum cottidie sit communicandum? Dicendum, quod sic, cum ecclesia cottidie communicet, quamvis non quelibet persona. 89. Sed utrum persona sacerdotalis,s velso laicuss9 potest cottidie communicare? Dicitur, quod sic, si bene vixerit. Unde Ambrosius, quem-o Magister in presenti distinc- cione adducit, dicens7o: »Sic vive, ut cottidie merearis accipere, »ne accedas indignus.« Sed contra Albertus Magnus De officio misse dicit: »Acriter redarguendi sunt sacerdotes, qui »mulieribus cottidie porrigunt eucaristiam.« Item Innocencius quartus in Summa: »Laicis perfectis et sanctis et inclusis »sufficit- de octava die in octavum communicare.« Sciendum iuxta S. Thomam questione 6a, arti- culo 2°: »Quod ex parte recipientis duo requiruntur, sc. amor »coniungens ad Christum et reverencia ad sacramentum; primum »excitat ad sacramentum, secundum vero retrahit. Unde si aliquis »cognosceret ex cottidiana sumpcione augeri fervorem et reve- »renciam, non minus talis deberet cottidie communicare. Si autem »sentiret reverenciam minui et caritatem non multum augeri, talis »debet interdum abstinere. Unde ad hoc quilibet relinquendus est »suo iudicio, et hoc est, quod Augustinus ait : Dicit quispiam »non cottidie accipiendam esse eucaristiam, alius affirmat cottidie »summendam; faciat unusquisque, quod secundum fidem suam »pie credit esse faciendum. Et probat per,7 exemplum Zachei 63) Codd.: eius AN. — 64) Codd.: huiusmodi D. — 65) Codd.: ex correct. CI ; indigne ABDM, post sumentibus B. — 66) Codd.: domat EKP. — 67) Codd.: ac minuit B; et minuit P. — 68) Codd.: glossas prorsus om. EKNO; in B tantum Cristum et in temptacione. — 69) AI; vel laicalis BEK; non laicalis codd. 70) Codd.: quem dicens om. O. — 71) Codd.: sufflciat I.

Strana 581
Quoties in anno communicandum sit? 581 »et Centurionis, quorum unus gaudens suscepit Dominum in »domum suam et alius dixit: Domine, non sum dignus, ut- intres »sub tectum meum-'. Et uterque misericordiam consecutus est.« Hec Thomas. Ex quo patet, quod Augustinus nec prohibuit, nec con- suluit communicare cottidie. Unde Magister in presenti distinccione allegans Augustinumss dicit: »Si73 autemi1 »queritur, utrum cottidie] communicandum sit, audi, quid inde »tradit Augustinus: »Cottidie«, inquit, »accipere eucaristiam, »nec laudo, nec vitupero, omnibus tamen dominicis diebus com- »municandum4s hortor.« — Ecce nec laudat Augustinus, nec vituperat cottidianam communionem. Racio: quia non discussit cuiuslibet communicantis conscienciam et intencionem. Sed si ho- minem sanctum in affectu magno communicandi cottidie cognosceret, nunquid-4 vituperaret? Certe non. Unde propterea dixit: »Faciat »unus quisque, quod secundum fidem suam (sc. amorosam) pie »credit esse faciendum.« Et concordat iste sanctus cum Apostolo, qui accipiens.5 doctrinam de manducacione huiusmodi inmediate a Domino, dicit 1a Corinth. 11° : »Probet autem se ipsum homo, »et-e sic de pane illo edat et de calice bibat-.« Unde sicut in comestione naturali aliuss sepius debet comedere et plus alio, quia habet virtutem fortem ad digerendum, et ad crescendum alio, propter quod non possumus virtutem temperancie in omnibus ho- minibus equaliter mensurare, sic-s in spirituali manducacione, cum non possumus amorem,7 estuantem, in quo magis viget, cognoscere, quo desiderium ad sumendum sepius cibum sacratissimum con- surgit, debemus ipsorum iudicio discussionem proprie consciencie comittere, ut se probantes, an sint sine crimine, integri in fide, constantes in spe et ferventes ad Deum et proximum in caritate, sic valeant de pane illo manducare et; de, calice, bibereg. Unde, quia tempore primitive ecclesie homines erant mundi per baptismum et ferventes caritate, ideo licebat eis cottidie4s communicare, ut habetur Actuum 2°. Postquam autem refrigescere cepit caritas, resilierunt a frequenti communione, et ne omnino desisterent, in- stituit Fabianus papa, ut tribus festivitatibus, sc. nativitatis, pasche et penthecostes, communicarent. Et quia ll demum amplius refriguitas caritas4s ita4s, ut se nec illis festivitatibus prepararent, instituit Innocencius-9 tercius, quod saltim semel in anno, in festo pasche, quilibet christianus communicaret. Et sicut de- crescente caritate decrevit communicacio, sicso e contrario crescente, in sanctis hominibus fervore caritatis debet crescere sive frequentari communicacioso. Et quis propter magnitudinem reverencie sacra- I 206D 10 15 20 25 30 35 A 207 40 72) Codd.: ut meum om. N. — 73) Codd.: sed O. — 74) Codd.: numquam I. 75) Codd.: cupiens GM. — 76) Codd.: et bibat om. N. — 77) Codd.: diri- gendum K; inepte irrigandam N. — 78) Codd.: om. E; spiritualiter add. N. — 79) Codd.: inepte in I in Nocencius. — 80) Codd.: sic communicacio om. O. — 39

Strana 582
582 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XIII., 1.—3. menti ex humilitate abstinet et alius ex fervore caritatis, sed uterque sanctus, communicet, quid est, nisi quod, uterque meritum con- sequetur, primus cum Centurione, reliquus vero cum Zacheo. Cum ergo Salvator noster non limitavitsi aliquem, quia voluit cuique voluntatem quoad hoc prestare liberam, ideo committere se debet unuss, quisque ipsi Domino, ut ipse secundum graciam suam in manducacione sui sanctissimi corporis quemlibet dirigat, alii am- pliorem, alii minorem prestans fervorem ad venerabile sacramentumss Distinecio XIII. 101. Olet eciam queri, utrum pravi sacerdotes hoc sacra- mentum conficere queant... Distinccio, ista 13a tractans de consecrantis condicione primo continet, quod sacerdotes aliqui, licet sint pravi, consecrant vere, quia non in merito consecrantis, sed in verbo efficitur creatoris. — 2°, quod excomunicati vel de heresi manifeste vocati et sy- moniaci non videntur posse hoc sacramentum conficere, licet sacer- dotes sint. Et nota, quod hic Magister non tenetur, nisi intel- ligatur, quod de iure non possunt. — 3°, quod in sacramenti huius explecione tria requiruntur: sc. potestas, intencio et forma. Oportet enim, quod consecrans sit sacerdos habens potestatem et quod intendat et formam verborum Christi teneat. — 4°, quod a brutis animalibus corpus Christi non sumitur, licet hoc videatur; quid ergo manducat! mus, Deus novit. Ibi nota, quod, quamvis mus I 207B manducet sacramentum, in quo est veraciter corpus Christi, tamen, 25 quia non manducat sacramentaliter, eo quod non intendit sub racione sacramenti manducare, inde est, quod hic dicitur corpus Christi non manducare. — 5°, quod secundum Hilarium heresis ex intelligencia (supple falsa), non de scriptura est. Et secundum Jeronimum ex verbis inordinate prolatis incurritur heresis. Et secundum Augustinum, hereticus est, qui alicuius temporalis commodi et maxime glorie, principatuss et sui gracia falsas ac novas opiniones vel gignit, vel sequitur4. 15 20 30 81) Codd.: limitat BGM. — 82) Codd.: om. 1. — 83) Explicit MS. N fol. 22v, O fol. 267v. — 1) Codd.: Ista distinccio est CGM. — 2) Incipit MS. N fol. 25v 4ti distinccio 13, de heretico. — 3) Codd.: principatusque E. — 4) Explicit MS. N fol. 25v.

Strana 583
Utrum excommunicati, schismatici, degradati et heretici conficere possint? 583 §2. Pro quibusdam horum sunt hii versus5: sc. sacramentums corporiss ets potest, sangwiniss Christis sacerdos si non inpediants ipsumio N6 quit conficere pravus, nisi, prepediant se exorbitacios a fides excomunicacios Hic duo subscriptaii, que sunt heresis anathema. conficis verborum Christi sacerdocii12 ordo12 Sunt tria, quibus sacras: intencio, forma, potestas. 3.) Utrum excommunicati, scismatici, degradati et heretici possunt conficere? Videtur, quod non. Nam qui non potest,a bene- dicere, ille,4 non potest,3 conficere. Sed quilibet iam dictorum est, qui non potest benedicere. Maior patet ex eo, quod benediccio15 est de esse consecracionis, cum Salvator accepit panem, gracias agens benedixit, ut habetur Luce 22°. Sed minor probatur per b. Gregorium et ponitur prima questione 1a: »Qui sacros »ordines vendunt, sacerdotes esse non possunt. Unde scriptum est: »Anathema danti et anathema accipienti. Hoc est symoniaca heresis. »Quomodo ergo, si anathema sunt et sancti non sunt, alios sancti- »ficare possunt? Et cum in corpore Christi non sunt, quomodo »corpus Christi tradere vel accipere possunt?« et sequitur ad pro- positum: »Qui maledictus est, benedicere quomodo potest?« quasi diceret sanctus »nullo modo«. Item: 24a16 questione 1a ca° 'Audivimus' dicitur: »Quicunque ab unitate ecclesie fuerit alienus, exsecrare potest, con- se crare non valet.« Sed quia excomunicati, scismatici, degradati et heretici sunt ab unitate ecclesie alieni, cum non sint in corpore Christi mistico, ut supra patuit et in dicto presenti b. Gregorii dicitur, ergo preterea prima questione 2a dicitur, quod sacerdos degradatus non habet potestatem consecrandi, quamvis habeat potestatem baptisandi. Item: Magister vult idem, in litera adducens pro illo multas auctoritates. Item: b. Gregorius dicit: »Privilegium meretur amittere, »qui permissa, idi7 est,7 concessai7 sibi abutitur potestate « Sicut dicitur Extravag. de privilegiis ca' Ut privilegium'. In contrarium videtur comunis sentencia doctorum, et canon videtur hoc sentire prima questione 1a ca? 'Quodis quidam', ubi dicitur, quod sacramentorum sanctitatem sumi in perversis hominibus, qui intus sunt, sive qui foris sunt, constat 10 15 20 207C 25 30 35 5) Codd.: unde add. K. — 6) Codd.: om. G. — 7) Codd.: in textum accepit G; in C del. — 8) Tantum in E; om. codd. — 9) Codd.: errore iter. G. — 10) Codd.: i. e. eum add. E. — 11) Codd.: sub scriptura male D. — 12) Codd.: sacerdotalis ordo B; lantum sacerdotalis E; in M fol. 28v in marg. add. bohemice: Chleb, wyno a flowa vmysl rzadny a k tomu sam knyez; glossas prorsus om. KL. — 13) Codd.: possunt I. — 14) Codd.: illi I. — 15) I: 10 add. codd. — 16) Decr. Gr. c. XXIII, q. 1a; omnes codd. male 27. — 17) Codd.: superscr. IP, om. D. 18) IMP: quorum codd. 39*

Strana 584
584 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XIII., 3.—4. inpollutam inviolabilemque permanere. Sciendum secundum doctorem subtilem questione 2a: »Conficere eucaristiam »ut cause principali nulli potest conpetere nisi Deo. Sed ut cause »instrumentali, seu ministro, potest conpetere homini.« Item aliud est posse simpliciter conficere, et aliud ordinatim posse. Dico ergo de posse simpliciter, quod nichil requiritur ultra materiam debitam nisi minister debitus, ad quem requiruntur tres condiciones: Prima, quod sit sacerdos, eciam quod possit proferre verba consecracionis et quod habere possit debitam intencionem conficiendi et faciendi, quod ecclesia facit; propter defectum con- dicionis 2e mutus non potest conficere; propter defectum con- dicionis 3e carens usu racionis non potest conficere. Sed prima condicio est hic propria, quia potest solum sacerdos et quilibet sacerdos, cui conpetere possunt iste condiciones, sc. debita prolacio et intencio. Tenet hanc sentenciam S. Thomas questione prima, articulo primo, 3° et 4° et patet, quod questio est vera. Ad primum argumentum negaturi9 minor. Ad dictum b. Gre- I gorii, quod est]: »Qui maledictus est, quomodo benedicere potest?« 207D dicitur, quod capiendo benedicere, ut est rei melius esse optare, sic quod ipsa res vel melior efficiatur manens, vel in melius con- 20 vertatur, tunc sic benedicere potest, licet non bene nec meritorie, et sic, quamvis ipse sit maledictus, Deus tamen, qui est princi- paliter benedicens, facit in profectum venire illius benediccionem, quamvis sibi est in malediccionem, et ad hoc sonat illud allegatum in textu »maledicam benediccionibus vestris«. Et pro 2° argumento est sciendum, quod esse alienum ab unitate 1° intelligitur quoad formam consecrandi, sc quod quis non utatur forma a Christo et ab ecclesia actenus instituta, 2° quoad vitam gracie. Primo modo,o intelligitur canon de sacerdote et non 2° modo, quia dicit Magister in litera in principio distinc- cionis huius: »Aliqui licet sint pravi, consecrant vere, sc. qui »intus sunt nomine et sacramento.« — Ecce pravi, intelligit, quoad vitam gracie, qua carent, sed qui sunt intus (id est in ecclesia) nomine (scilicet christianitatis) et sacramento (id est ordine sacer- docii.) Ad 3um dicitur, quod non potest ordinatim sive de iure, sed simpliciter potest. Ad 4um dicitur, quod Magister in illo non te- netur. Ad 5um, sc. dictum b. Gregorii, dicitur, quod amittit quoad meritorie exercendum et ergo exercens peccat graviter. Et sic, ubicunque dicitur in auctoritatibus, quod non possunt, debet intelligi, quod non possunt iuste, sive de iure. Sed quomodo salvabitur Magister, qui in fine capitoli pen- ultimi huius distinccionis dicit: »De hoc celesti misterio,1 aliqua »perstrinximus,2 a catholicis fideliter2s tenenda. Qui enim his contra- 10 15 25 30 35 40 19) Codd.: negetur I. — 20) Codd.: om. IP. — 21) Codd.: male ministerio G — 22) Codd.: perstringimus CGM. — 23) Codd.: firmiter P.

Strana 585
Utrum sacerdotis boni missa sit melior quam mali? 585. »dicit, hereticus iudicatur.« — Ecce Magister hereticat quemlibet, qui aliter sentiret, quam ipse perstrinxit. ll Et quia comuniter contra- dicunt Magistro in illo, quod dicit »excomunicatus et hereticus »non possunt conficere«, quis inter illas duas partes censetur here- ticus? Oportet, quod vel Magister, qui contradicentes iudicat hereticos fore censendos, vel magistri, qui Magistro contradicunt realiter in hoc facto. Ego volo ire per medium, ne obruar lapidibus utriusque partis. Nullam enim, volo hereticare, quia unusquisque habundare debet in suo sensu, quem sibi Dominus ministravit. 4.) Utrum missa sacerdotis boni sit melior quam mali? Thomas dicit: »Missa consideratur dupliciter: Primo modo ad »id, quod est essenciale in ea, sc. corpus Christi, et sic omnium »sacerdotum rite missancium est equaliter bona. Alio modo con- »sideratur ad id, quod est annexum sacramento, et sic missa boni »est melior quam mali, quia sic non solum habet efficaciam ex »opere operato, sed ex opere operante. Et ideo ceteris paribus »melius est audire missam boni sacerdotis quam mali.« Ad idem est Bonaventura 1° principali quest. 4a. Unde sic leviter distingwitur, quod missa, quoad missatum, sc. sacramentum et corpus Christi, eque bona fit a quolibet sacerdote rite missante, sed missa quantum est ex parte sacerdotis missantis, tunc est melior a bono quam a malo. Cum enim missa fiat ad laudem Dei et ad placandum Deum pro peccatoribus, et non est speciosa laus in ore peccatoris, nec iratus placatur ab illo, cui irascitur, eo quod secundum b. Gregorium, cum is, qui displicet, ad intercedendum mittitur, irati animus ad deterius provocatur, planum est, quod malum sacerdotem non convenit sic missare. Sed bonum convenit, qui digne offert hostiam in laudem Dei pro peccatis propriis et populi placans Deum Ex istis sequitur ista conclusio, quod ab excomunicato, scismatico, degradato,4, heretico et manifesto concubinario,4 sacra- mentum eucaristie recipiens scienter graviter peccat. Probatur. Qui- libet recipiens sacramenta contra iustam constitucionem,5 ecclesie indigne sumit et peccat graviter. Sed sic facit quilibet scienter26 recipiens ab excommunicato, scismatico etc, igitur conclusio verazo- Consequencia patet per Apostolum ad Roman. 1°, nam ut sic consenciunt malefacientibus. Maior patet per b. Ambrosium super illo prima,o Corinth. 11°: »Qui indigne manducat, »iudicium sibi manducat.« Minor patet per Johanem Cano- nica 2a, ubi dicit: »Omnis, qui precedit et non permanet in do- ctrina Christi, Deum non habet.« Et infra: »Qui dicit ei Ave, com- »municat operibus illius malignis.« Proinde dicit canon distinc- cione 32a: »Nullus audiat missam presbiteri, quem scit indubi- »tanter concubinam habere, vel subintroductam mulierem.« Item 10 15 20 25 208 B 35 40 I 208 A 24) Codd.: degradato concubinario in marg. 1 et om. heretico. — 25) Codd.: institucionem D. — 26) I; post recipiens codd.

Strana 586
586 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XIII., 4.—5. distinccione 81a: »Si qui sunt presbiteri, dyaconi vel sub- »dyaconi, et qui in fornicacionis crimine iaceant, interdicimus ex »parte omnipotentis Dei et sancti Petri auctoritate ecclesie introitum, »usque dum peniteant et emendent. Si qui vero in peccato suo »perseverare maluerint, nullus vestrum eorum audire presumat »missam, quia benediccio eorum verteretur in malediccionem et »oracio in peccatum, testante Domino per prophetam : »Maledicam, »inquit, benediccionibus vestris«, et sequitur peccatum populi illorum missas audientis: »Qui vero huic saluberrimo precepto obedire no- »luerint, ydolatrie peccatum incurrent.« — Ecce excommunicatorum, et hic presertim notatur,7 concubinariorum, qui missas audiunt, ydolatriess crimen per inobedienciam incurrunt. Sed dicunt, quod hoc intelligitur de sacerdote concubinario notorio. Pro quos sciendum, quod tripliciter fit concubinarius no- 15 torius: vel primo per sentenciam ecclesie convictus, de quo spe- I cialiter,9, ut aiunt, canon superior li intelligitur, vel 2° per con- 208C fessionem propriam in iure factam, vel 3° per rei evidenciam, ut dum sunt argumenta probancia, gradienciaa super terram, vel cum quis videt sacerdotem in muliere non more Helizei procumbentem. In illo enim casu credo, quod nec iurista potest excipere, nisi forte diceret, quod videns fuit illusus et dyaconus in presbiterum tunc fuit transformatus, a qua illusione et transformacione dignetur nos Dominuss2 Jesus Christus liberare. 5. Dubitaturas, quid sit34 heresis. Pro quo notandum, quod 25 tot modis dicitur heresis, quot et hereticus. Sed quia 24a que- stione ultima Heresis' dicit glossa ordinaria Jo- hannis, quod hereticus dicitur multis modis: Primo, quicunque est dubius in fide, ut Extravag. De hereticis dubitatur'; 2° omnis scismaticus 1a questione 1a 'Quisquis'. 3° omnis precisus ab ecclesia, secundum quod excommunicatus dicitur here- ticus, ut 4a questione 1a et 2a; 4° omnis, qui male inter- pretatur scripturam sacram, ut 24 questione ultima; 5° qui novam opinionem invenit, ut infra hereticus'; 6° mod° 35, qui vult aufferre privilegium Romane ecclesie 25 distinccione Omnis'; 7° modos5, quicunque non tenet articulos fidei ; 8° stricte sumitur hereticus omnis, qui remotus est ab ecclesia, et secundum hoc omnis hereticus est excomunicatus, ut Extravag. De hereticis ad abolendam'. Proprie autem hereticus est, qui tenet dogma falsum, sacre scripture contrarium pertinaciter defensatum, maxime causa lucri vel glorie temporalis. Hoc enim est heresis secundum Augustinum libro Deutilitate cre- dendi, sc. dogma falsum, sacress scripture contra- 10 20 30 35 40 27) Codd.: nominatur E. — 28) Codd.; om. P. — 29) Codd.: sensu EK. — 30) Codd.: ex augmenta corr. I. — 31) Codd.: male contradicencia G. — 32) Codd.: post Christus G; om. IP. — 33) Incipit MS. N fol. 25v. — 34) IN: est codd — 35) Codd.: om. NP. — 36) Codd.: sacre co defensatum om. et ut prius add. N.

Strana 587
De haeresi diversa exponuntur. 587 rium, pertinaciter defensatum3s. Per hoc, quod dicitur dogma falsum, tangitur error in intellectu, ets5 per hoc, quod dicitur sacre scripture contrarium, innuitur, quod solum heresis est, qua contra sacram I scripturam exorbitatur. Et35 per 208 D hoc, quod dicitur pertinaciter defensatum, tangitur perti- 5 nacia in affectu. Ex quo habetur, quod ad heresim proprie dictam tria con- currunt, sc.37 errors7 in intellectu, pertinacia in affectu et contrarietas scripturess sacre. Ex quo patet, quod solum ille dicitur proprie hereticus, qui tenet, ut supra dictum est, et ad hoc sonat dictum Augustini, quo dicit: »Hereticus est, qui concepta erroris per- »fidia pertinaciter defendit.« Unde distingwens libro De utili- tate credendi inter hereticos pertinaces et simpliciter errantes, dicit: »Sed qui suam sentenciam quamvis falsam atque perversam »nulla pertinaci animositate defendunt, presertim quam non audacia »sue presumpcionis peperit, sed a suis seductis atque in errorem »lapsis parentibus acceperint, querunt autem tanta sollicitudine »veritatem, corrigi parati, cum ipsam invenerint, nequaquam sunt »inter hereticos deputati« Heresis enim grece eleccios9 interpretatur, eo quod singularem elegit disciplinam. Ista patent amplius 24 questione 3a, ubi con- sequenter4o describuntur secte heresum quam plurimum hereticorum, plus quam 100 heresum in primitiva ecclesia ortarum, quarum tamen quinque fuerunt principales, sc. Paganus, Judeus, Manicheus, Sabelius et Arrius. Sed nunc quidam Paganos4i et Judeos nolunt esse hereticos, sed solum Christianos, qui baptismate accepto ab- ierunt in errorem. Sed quis potest negare illos esse hereticos, sc. Paganos et Judeos, cum teneant dogma falsum in intellectu et sic errorem sacre scripture contrarium, negantes Trinitatem in Deo et negantes Filium Dei incarnatum et hoc tenentes pertinaciter et blasfemantes in Deum Jesum Christum?I Pro quo notandum, quod tres sunt maneries heresis plus famose, sc. symonia, apostasia et blasfemia. Nec distingwuntur ista ex opposito, quia unum consequitur aliud, nam quicunque est symoniacus, ille apostatat a Deo et blasfemat in Deum. Raciones tamen istorum viciorum distingwuntur, quia apostasia fit generaliter secundum racionem, qua homo a religione Dei exorbitat, blasfemia secundum racionem, qua homo virtuti Dei inponit calumpniam, sed symonia secundum racionem, qua homo nititur ordinacionem Dei disrumpere. Et sic per istam triplicitatem Trinitas est offensa: Per apostasiam Deus Pater, qui secundum religionem mundam et immaculatam potenter ligat sponsam sibi42, Deus Filius, qui cum sit Virtus Dei et Dei Sapiencia, per secundam heresim cottidie 10 15 20 25 30 209A 35 40 37) Codd.: om., sed sc. falsitas add. P. — 38) Codd.: post sacre add. etc. et explicit fol. 25v N. — 39) Codd.: ellacio C. — 40) Codd.: inepte consequentur l. — 41) Codd.: paganorum G. — 42) Codd.: Christi del. et inscrip. sibi I.

Strana 588
588 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XIV., 1.—3. blasfematur. Et Deus Spiritus Sanctus, qui cum ex summa benignitate sapienter ordinat pacifice domum suam, ex pravitate symoniaca ordinacioni sue contrarie nititur symoniacus, cum resistens Spiritui Sancto, nititur istum ordinem benignum blasfeme dissolvere et sic pacem. Et scito, quod heresis aliquando4s committitur verbo solum, ut si quis dogmatisat fornicacionem non esse peccatum mortale, non tamen fornicaretur. Aliquando autem committitur facto, ut si quis verbo non diceret, quod fornicacio est peccatum mortale, in facto autem esset concubinarius, defendens eciam pertinaciter suam fornicacionem, nolens eam dimittere. 3° modo utroque istorum morum, ut si quis44 et dogmatisaret et facto fornicacionem suam pertinaciter defenderet, ille esset in heresi apostasie, quia Ecle- I siastici 19° dicitur: »Vinum et mulieres i apostatare45 faciunt 209B »sapientes.« Eciam esset in heresi blasfemie, cum mulieri fornicarie i5 data est potestas blasfemie, dicitur in Apokalypsi. Hiis omnibus recollectis videre debet piusas christianus omnes semitas suas, et discutere, an cecidit in eum aliqua heresis ex iam dictis. 10 Distinecio XIV. 25 30 35 201. Ost hee de penitencia agendum est... Postquam Magister determinavit de tribus sacra- mentis, sc. baptismo, confirmacione, eucaristia, in quorum primo gracia donatur et homo regeneratur, in secundo roboratur et in tercio consumatur, hic incipit determinare de penitencia, qua gracia, si fuerit perdita, misericorditer reparatur. §2.) Unde ista 14a distinccio primo continet, quod peni- tencia longe positis a Deo necessaria est, quia est 2a tabula post naufragium, sicud baptismus prima tabula, quo deponitur vetus homo et induitur novus. — 2°, quod penitencia est, qua post lapsum resurgimus. Unde licet homini sepius penitere, sed non baptisari. — 3°, quod duplex est penitencia: interior, que est virtus mentis, exterior vero, que est sacramentum, et utraque est causa iustificacionis et salutis. — 4°, quod, Johannis predicacio et Christi cepit a penitencia; et quod penitencia dicitur a penitendo, qua quis penituit illicita, que commisit. — 5°, quod penitencia est mala preterita plangere, et plangenda iterum non committere et ultra, quod penitere est sempers penam tenere, ut homo semper peniteat 43) Codd.: post comittitur MP. — 44) Codd.: om. M. — 45) Codd.: apostotare BCGM, apostare I. — 46) Codd.: omnis M. — 1) Codd.: om. M. — 2) Codd.: de- plangere M. — 3) Codd.: post penam IMP.

Strana 589
Paenitenciam et sacramentum et virtutem moralem esse. 589 in se ulciscendo, quod commisit, peccando; ergo penitencia est vindicta semper puniens in se, quod dolet commisisse. — 6°, quod penitencia et alia bona opera in caritate facta per peccatum sequens mortificantur, ut non sorciantur mercedem, quam meruerunt, cum fierent. Si autem agatur penitencia de peccato mortificante, omnia reviviscunt. Que autem sine caritate fiunt, mortua sunt et reviviscere 7°, quod solempnis non possunt, quia numquam viva fuerunt. penitencia secundum Ambrosium est, que fit extra ecclesiam in manifesto, in cinere et in cilicio, que pro gravioribus et mani- festis criminibus tantum inponitur; et illa non est iteranda propter reverenciam sacramenti. — Ultimo, quod evidenter ostenditur san- ctorum testimoniis per penitenciam non semel tantum, sed sepius nos a peccatis surgere et veram penitenciam sepius agi, quamvis quidam contrarium dixerunt. 209C 5 10 83. Et pro principalioribus iam dictis sunt hii versus: 15 secundum aliquos non potest quiss penitere ets peccatums velles committeres O5 Si peniteas perfecte, crimina vitas. peccatos Tempore cum vicio non est verus dolor uno, talis, qualis ante propter ingrati- tudinem quias redeunts peccatas i. e. post penitenciam Sed te peccante rursus, reversus es velud ante, iterums penitencies Ergo dole rursus, dolor ut prosit tibi primus. penitenciams»s Excepta solempnis penitencias Quit- nisi solempnem peccans iterare dolorem. 20 §4) Utrum penitencia sit sacramentum. Dicendum, quod sic. Verba autem, quibus sacerdos absolucionem exprimit, sunt forma, actus autem penitentis est quasi materia. 5. Utrum penitencia sit virtus moralis? Dicendum, quod sic. Est enim virtus specialis, respiciens specialem racionem obiecti, sc. peccatum a se commissum, in quantum est expiabile, et hoc quantum ad penam et culpam, et est pars iusticie. Homo enim per penitenciam humiliat se Domino,, satisfacitio proximo, et quod iustum est, libenter patitur pro peccato. 25 I Et sciendum, quod quantum | ad propositum penitencia accipitur tripliciter. Uno modo pro habitu electivo, quo quis de 209D testatur peccatum a se commissum et in se et a se voluntarie puni- endum,1 et sic habet racionem virtutis moralis vel infuse12. 2° modo accipitur pro dolore vel penitudine, qua peccatum homo punit, et 4) Codd.: in G add. bohemice dopuscil sie. — 5) Codd.: om. P. — 6) Codd.: om., sed super vitas add. si secundo peccat B. — 7) Codd.: quid CG. — 8) Codd.: om. P; glossas prorsus om. EKL. — 9) Codd.: deo I. — 10) Codd.: et add. I. — 11) BIP; penitendum codd. — 12) Codd: confuse M.

Strana 590
590 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XIV., 6.—10. sic est passio, quemadmodum aliarum virtutum sunt passiones pro materia. Et sic esset penitencia passio concupiscibilis, sc. dolor voluntarie assumptus pro peccato. 3° modo accipitur pro actu doloris, ut signis sensibilibus in ecclesia substratoi3, et isto modo- habet racionem sacramenti. §6.) Quid est penitencia? Magister dicit: »Quod est »gracia, vel virtus, qua commissa mala cum emendacionis proposito- »plangimus et odimus, plangenda iterum committere nolumus.« Et nota, quod quedam diffiniciones dantur per essenciam, ut: ille homo est animal racionale mortale, animal est substancia animata, sensitiva; quedam vero dantur per causam, ut illa: dies est sol lucens super terram,4 vel dies est lacio solis superi4 terram; diffinicio ergo14 penitencie supra dicta, similiter diffinicio Ambrosii et diffinicio b. Gregorii, que ponuntur in litera, dantur per causam et non per essenciam; diffinitur autem penitencia per duplicem actum: unum, qui est respectu preteriti, sc. preterita mala plangere, alterum respectu futuri, sc. plangenda non committere, et primus actus est in re, secundus in proposito. Penitencia duplex est, quedam interior tantum, et hec de iure naturali, quedam exterior, que fit per argumentum hominis. Prima non est sacramentum proprie, secunda vero est sacramentum. Non enim penitencia per se suscepta dicitur proprie sacramentum ecclesie,, cum talis ante baptismum possit fieri, sicud et fuit in Ninivitis et in multis aliis, sed peni- I 210 A tencia iniuncta per ministros ecclesie Ill dicituri4 sacramentum. Notandum quoque, quod lugere pro peccatis propriis est 25 actus penitencie, sed lugere pro malis alienis est alterius virtutis, sc. misericordie, lugere vero pro bonis eternis adipiscendis est actus beatitudinis15 tercie, de qua dicitur Matth. 5°: »Beati, qui »lugent.« Item sciendum, quod quedam est penitencia vera, de qua dicit Augustinus: »Penitencia vera est penitenda non committere »et admissa deflere.« Et in ecclesiasticis dogmatibus dicit: »Penitere est causas peccati excidere et earumrs additum non prebere.« — Quedam penitencia est falsa, de qua Isidorus dicit: »Irrisor est et non penitens, qui adhuc facit, quod penitet«, De penitencia distinccione 3a, Irrisor'. — Quedam est coacta penitencia: »Conversus sum in erumpna mea, dum con- »figitur spina.« — Quedam sera: Si tunc penites, quando peccare non potes, peccata te dimiserunt et tu non illa. — Quedam desperata, qua Judas ductus laqueo se suspendit, de qua Sa- piencie 5°: »Pre angustia spiritus dicenti7 intra se, penitenciam »agentes.« — Quedam sancta et meritoria, de qua in presenti distinccione agitur, et14 de qua dicit Bernardus: »O felix »penitencium humilitas, o bona spes confitencium, quam facile 10 15 20 30 35 40 13) Codd.: subtracto I. — 14) Codd.: terram co super om. 1. — 15) I: post tercie codd. — 16) Codd.: suggestionibus add. P. — 17) Codd.: dicentes Vulg.

Strana 591
Quid sit paenitentia et quales sint eius effectus? 591 »vincit invincibilem, quam cito tremebundum iudicem convertis »in piissimumis Patrem!« 7. Utrum de essencia vere penitencie est, quod duret usque ini9 finem mortis? Dicendum est, quod non, secundum Magistrum Unde opinio dicens oppositum refutatur, quia potest penitencia, esse sine continuacione actuali, requiritur tamen con- tinuacio in proposito. Sed si opinio opposita capit penitenciam pro- priissime dictam pro vera penitencia, ad quam consequitur vita eterna, quis dubitat, quin illa penitencia sit proprie vera penitencia. Quam vero non consequitur vita eterna inmediate sine interrupcione peccati, potest bene dici, quod non fuit vera proprie, et sic presciti, quantumcunque viando peniteant, non vere penitent, quia pro illa penitencia vitam eternam non accipient. 8.) Utrum penitencia tollat peccata? Dicendum, quod sic. In quantum enim; est sacramentum, datur in ea gracia, racione cuius tolluntur peccata. Item in quantum virtus est, tollit peccata, quia actus eius est detestari omne peccatum. 9. Utrum penitencia bona mortificata vivificet? Dicendum, quod sic, secundum Magistrum. Sciendum autem, quod illa bona dicuntur viva, que sunt vite eterne meritoria, sicud sunt omnia opera virtuosa in caritate facta. Illa autem dicuntur mortua, vel mortificata, que fuerunt meritoria vel que fuissent meritoria, si in caritate forent facta. Unde peccatum illud fecit, quod homo illa opera ad mercedem vite eterne illa non exercuit, et quia penitencia illud peccatum, quod est inpedimentum mercedis vite eterne, removet, et sic dicitur illa bona opera vivificare, que prius erant meritoria, sed non vivi- ficat illa opera, que numquam fuerunt viva. 10.) Utrum debeat esse aliqua penitencia solempnis? Di- cendum, quod sic, si est publica culpa; publica enim culpa pu- blico indiget remedio et hoc, ut sit aliis ad terrorem. Et sciendum, quod tres sunt modi generales penitencie sacramentalis: Prima penitencia,, dicitur privata, 2a publica,, 3a solempnis. Penitencia privata dicitur, que a sacerdote pro peccatis occultis confitenti iniungitur. Publica, que publice pro magnis et manifestis peccatis inponitur, i ut peregrinari, vel virgis publice verberari. Solempnis penitencia est, que iniungitur pro manifestis et magnis sceleribus, quibus peccator communitatem ville, vel urbis, vel provincie scanda- lisavit, sicud est manifestum patricidium vel fratricidium, uxori cidium et huius modi horrenda peccata. Modo de primis duabus non est dubium, quin possunt iterari. Solempnis autem penitencia secundum iura antiqua non debet iterari, quamvis secundum ali- quarum ecclesiarum conswetudinem iteretur. 210 B 10 15 20 25 30 35 210 C 40 18) Codd.: inepte impiissimum B. — 19) Codd.: om. I. — 20) I: post esse codd. — 21) Codd.: publicata I.

Strana 592
592 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XIV., 11. — XV., 1. 10 15 20 25 30 §11. Dubitatur: quis est effectus penitencie et que causa? Dicitur quoad secundum, quod accipiendo penitenciam ut est sacra- mentum, tunc Deus est causa eius principalis efficiens, sacerdos est causa instrumentalis, sicud in aliis sacramentis, et penitens est causa subiectiva, et remissio peccatorum et adepcio glorie est causa finalis; sed penitencie, ut est virtus, Deus est causa effectiva, quia cum, ut sic sit virtus infusa, ipsam solum Deus principaliter effective causat, sed causa eius dispositiva potest esse multiplex. Nam quia penitencia est quasi reversio hominis a peccato, a dyabolo et a mundo ad Deum, ideo necesse est hominem cogitare peccatum, a quo debet recedere, dyabolum, cuius potestatem effugere, penam, quam vult evitare, et Deum, ad quem debet accedere. Ad hoc autem homo disponitur per lumen fidei, loquendo de fide informi. 2° debet homo retrahi ab elleccione peccati. Hanc autem retrac- cionem causat timor pene debite pro peccato, qui timor servilis appellatur, quia homo solum propter penam cavet peccatum, quam timet incidere. — 3° necesse est hominem habere aliquod incli- natum, quo inclinetur ad Deum, et quoad hoc disponitur per spem informem et per naturalem amorem; et vocatur spes vel fides informis, qua speratur et qua creditur sine caritate. Quoad primum, quod movetur in questione, sc. ad effectum, dicitur, quod principalissimus est glorie restitucio, quoad finalem et perfectam penitenciam, et gracie in presenti. Alii autem sunt multi, effectus, quorum aliquos enumeravi circa,s principium factum in hunc quartum, et aliquos tangit Ciprianus in quodam sermone ita dicens: »O penitencia, que miserante »Deo peccata remittis, paradisum reseras, contritum sacias, tristem »exhilaras, ad vitam de interitu revocas, statum; restauras;, ho- »minem; renovas;, fiduciam reformas, graciamque habundanciorem »refundis! O penitencia, quid de te referam, omnia ligata tu solvis, »omnia soluta tu reservas, adversa tu mitigas, confusa tu lucidas, »desperata tu animas! O penitencia rutilancior auro, splendidion »sole, quam nec peccatum vincit, nec desperacio deicit. Penitencia »respuit avariciam, horret luxuriam, fugat furorem, format amorem, »calcat superbiam, continet lingwam, mores conponit, odit maliciam »excludit invidiam, cogit omnia ferre libenter, bene operatur con- »stanter, paradisum reserat et vitam prestat.« Amen 4 35 22) IM; post sunt codd. — 23) Codd.: om. E. — 21) Codd.: om. BGI.

Strana 593
Summa distinctionis XV exponitur. 593 Distinecio XV. K1. — T sicut de predictis auctoritatibus illorum error con- vincitur ... Ista distinccio, 15a, reprobans errorem illorum, qui dixerunt veram penitenciam esse dimidiabilem, primo continet, quod, li fla- gella quinque modis contingunt: primo, ut iustis merita per pa- cienciam augeantur, ut in Job, 2° ad custodiam virtutum, ne superbia temptetur, ut in Paulo, 3° ad corrigenda peccata, ut Marie lepra, 4° ad gloriam Dei, ut in ceco nato, 5° ad inicium pene, ut Herodi, cuius pena in presenti fuit inchoata et in inferno consumata. 2°, quod Deus humanum genus diluvio, Sodomitas igne, Egipcios mari, Israelitas in heremo pro peccatis temporaliter punivit, ne in eternum puniret. Quod dictum de hiis intelligendum est, qui inter ipsa flagella penitenciam egerunt, credentes in Deum Hebreorum, quam etsi brevem et momentaneam, non tamen eam respuit Deus. 211A 10 15 3°, quod cum quis flagellatur pro peccato, cuius non est conscius, si pacienter fert penam et humiliter cogitans se forte peccatum habere, quod non intelligit et pro eo punitur a Deo, pena illa satisfacit et relevat; gravatum. 20 4°, quod in peccato mortali permanentes, etsi elemosinas largas faciant, non tamen per eas satisfaciunt, quia inordinate agunt, dum a se non incipiunt, nec proprie elemosina dicitur tale opus, dum sibi ipsis crudeles existant non placentes Deo. 5°, quod non valet satisfaccio pro uno peccato mortali, nisi 2s simul de omnibus confiteatur et satisfaciat. 6°, quod bona sine caritate facta et bona in caritate facta, que comitatur mortalis culpa, quam non delet sequens penitencia, prosunt ad penam mitigandam, sed non ad vitam eternam ob- tinendam. 7°, quod falsam penitenciam constat esse, cum spretis plu- ribus de uno solo penitencia agitur, vel, cum] sic de uno agitur, ut non ab alio discedatur. 8°, quod illa est vera penitencia, que peccatum abolet, quod solum illa facit, que scelus corrigit, illas vero scelus corrigitg, 3s que odium commissi criminis et committendi cum desiderio satis- faciendi affert. 9°, quod quamdiu res, propter quam peccatum est, non red- ditur, si reddi potest, non agitur penitencia, sed fingitur. 30 211B 1) Codd.: est add. G. — 2) Codd.: errore duplicatum I. — 3) Codd.: revelat male, sed superscr. relevat I. — 4) Codd.: inscrip. ab t1, — 5) Codd.: illa corrigit om. P.

Strana 594
394 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XV., 2.—5. 2. Et solum pro principalis huius distinccionis sunt hii- versus: crimens P retinens alia, culpam non diluit unam, penams 9 i. e., bonum, sine caritatero Ast operando bene penam sibi mitigat ipse. 10 15 I 211C 25 30 §3. Dubitatur: Utrum aliquis possit satisfacere de uno peccato sine alio? Sciendum, quod satisfaccio, secundum S. Thomam questione prima articulo primo: »est me- »dicina curans peccata preterita et preservans a futuris.« Unde uno modo diffinitur racione culpe preterite, quam recompensavit, et diffinitur sic : Satisfaccio est iniurie illater recompensacio se- cundum iusticie equalitatem. Ets intelliges hics equalitatems non quantitatis, sed proporcionis. Anshelmus 'Cur Deus homo diffinit sic: »Satisfacere est Deo debitum honorem inpendere« (sc. racione culpe commisse). 2° modo potest diffiniri,,, prout pre- servat a culpa, et sic diffinit eam Augustinus in Ecclesia- sticis dogmatibus capitulois 2213 dicens: »Satisfacere est »causas peccatorum excidere et earum suggestionibus aditum non »indulgere.« Ex quibus diffinicionibus,4 patet, quod satisfaccio offensam 20 tollit et amiciciam restituit. Et quia ille, qui est in peccato mortali, offensam non tollit, nec amiciciam cum Deo habet, cum sit inimicus Dei, ergo nec satisfacit. Et patet, quia non potest aliquis satisfacere pro peccato mortali li non faciendo pro alio, quo tenetur. Ex quo ulterius patet, quod non potest quis satisfacere pro peccatis, pro quibus contritus fuerat, dum est in peccato mortali, nam satis- faccio inportat accepcionem15 divinam. Inpossibile est autem, quod opera illius sint Deo placita, dum ipsa in crimine operaturis, nec potest quisquam per se satisfacere, nisi principaliter satisfaciente Dominoi7 Jesu Christo, qui per passionem suam hoc efficit, ut nos de congruo pro peccatis nostris satisfaciamus. §4.) Utrum opera facta extra caritatem sint aliquantumis proficua? Dicitur, quod sic, nam etsi non valent ad percipiendum vitam eternam, valent tamen ad miciorem,9 penam sustinendum, ut dicit Magister etc.20 §5.) Quot sunt opera satisfaccionis? Respondetur, quod tria principalia, ad que omnia alia reducuntur, sc. elemosina, oracio et,1 ieiunium. 35 6) Codd.: principalibus B. — 7) Codd.: unde add. K. — S) Codd.: om. P. — 9) Tantum in D. — 10) Codd.: omnes glossas prorsus om. EKL. — 11) Codd.: ellate I. — 12) Codd.: diffinire D. — 13) Codd : in marg. CBM; om. EGKP. — 14) Codd.: distinccionibus B. — 15) Codd.: acceptacionem BDEFKP. — 16) Codd.: operantur B. — 17) Codd.: nostro add. B. — 18) Codd.: aliquantulum BMP. — 19) Codd.: interiorem A. — 20) CDG: om. AEIP; L spatium 12. lin. reliquit textu non intermittente, pari modo in F spatium (plus quam una columna) relictum; in BK relicta linea. — 21) Codd.: om. DI.

Strana 595
Quot sint opera satisfactionis et quomodo distinguantur? 595 Sumitur autem eorum distinccio quadrupliciter,: Primo ex parte Dei, per satisfaccionem enim aliquid nobis substrahimus et Deo inpendimus. Tria autem bona habemus a Deo, sc. bona for- tune, corporis et anime. De bonis fortune substrahimus nobis per elemosinam, de bonis corporis per ieiunium,3, de bonis anime per oracionem, non quod de anima vel eius potenciis aliquid sub- trahatur essencialiter, sed quia per oracionem anima Deo sub- mittitur. 2° sumitur eorum distinccio ex termino a quo, quia homo per ieiunium revocatur a concupiscencia carnis, per elemosinam a concupiscencia oculorum, per oracionem, qua se homo,4 Deo humiliat, a superbia vite. Cause enim satisfaccionis debent cor- respondere causis peccandi, et quia tales principales sunt tres iuxta illud 1 1a Johan. 2°: »Omne, quod est in mundo, aut est con- »cupiscencia carnis, aut concupiscencia oculorum, aut superbia »vite,« — et quia contraria contrariis curantur, ergo ieiunium ordi- natur contra carnis concupiscenciam, elemosina contra concupiscen- ciam oculorum, sc. contra avariciam, et oracio, qua humiliamus animas Deo, contra superbiam, ut secundum dictum Augustini superius dictum verificetur, quo dicit: »Satisfacere est causas pec- »cati excidere.« Et isto modo Salvator noster pro nobis tripliciter penituit et omnino satisfecit, nam propter luxuriam, qua homo de- lectatur in omnibus membris, ipse voluit affligi siti, esurire et pati in omnibus membris. Et quia homo incidit in avariciam, ipse satis- fecit per paupertatem benivolam. Unde voluit usque ad nuditatem ultimam pro avaricia hominis fieri pauper; 3°, quod,5 humanum genus peccavit per vite superbiam, ipse voluit satisfacere per humi- litatem maximam, cum Christus exinanivit semet,e ipsum, formam servi accipiens, factus,7 obediens Patri usque ad mortem, 7. 3° sumitur distinccio istorumss operum satisfaccionis ex ter- mino ad quem, quia per ieiunium ordinatur homo ad se ipsum, per elemosinam ad proximum et per oracionem ad Deum. 4° modos ex parte materie, quia per ieiunium fit satisfaccio de corporalibus, per elemosinam de temporalibus, per oracionem de spiritualibus. Et ad ieiunium reducitur omnis affliccio,, corporis, ut vigilie, peregrinaciones, vestium asperitas, nuditas et similia. Unde omnia opera, que iniunguntur pro satisfaccione, vel sunts spirituales exercitaciones, et tunc reducuntur ad oracionemso, vel corporales castigaciones, ll et tunc reducuntur ad ieiunium, vel 212 A proximorum subvenciones, et tunc reducuntur ad elemosinam. Est 40 autem elemosina opus misericordie, unde elemosina dicitur ab 'elemonia", quod est misericordia et syna', quod est mandatum, et sic elemosina dicitur mandatum misericordie'. Et secundum hoc 10 211 D 15 20 25 30 35 22) Codd.: quadruplex I. — 23) Codd.: et add. B. — 24) Codd.: om. BE. — 25) I ; quia codd. — 26) ABEI; se codd. — 27) Codd.: om. B. — 28) Codd.: ispsorum M. — 29) Codd.: affeccio EKP. — 30) Codd.: oraciones B.

Strana 596
596 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XV., 5.—6. 10 15 scribitur per e, sed melius scribetursi per i, et tunc dicitur ely- mosinas2 ab 'ely', quod est Deus, et 'syna', quod est mandatum, inde elymosina, quasi 'mandatum Dei', quia ipsam mandavit Deus dicens Luce 11°: »Date elemosinam, et ecce, omnia munda sunt »vobis.« — Super quo Augustinus De verbis Domini, sermone 30: »Quid est, facite elemosinam, facite misericordiam?« et sequitur: »Quid est elemosina, misericordia?« et ex hoc deducit, quod homo debet incipere facere misericordiam sive elemosinam anime proprie mendicanti iuxta illud Ecclesiastici 30°: »Mi- »serere anime tue placens Deo.« Et patet, quod elemosina cadit sub precepto. Unde Deuteronom. 15° dicit Dominus: »Precipio »tibi, ut aperias manus fratri tuo egeno et pauperi«, et eciam patet Matth. 25°, ubi Salvator et regnum celeste prestat elemosinantibus et ignem eternum elemosinam negantibus. Est autem duplex elemosina, sc. corporalis et spiritualis. Elemosine corporalis septemas suntss opera, quoad corpus, que decent laicos, que patent in hoc versu: Visito, poto, cibo, redimo, tego, colligo, condo. Visito, sc. infirmum, poto sicientem, cibo esurientem, 2o redimo incarceratum, tego, i. e. vestio nudum, colligo, i. e. recolligo hospitem34, condo, i. e. sepelio mortuum. Similiter elemosine ] spiritualis35, quoad animam, septem sunt 212 B opera, que decent principaliter clericos. Et continentur in hoc versu : Consule, castiga, solare, remitte, fer, ora. 25 30 Consule, i. e. doce ignorantem, et dirige dubitantem. Intel- ligitur enim in hoc duplex elemosina: sc. doctrina et consilium. Castiga delinquentem, solare, i. e. consola tristem, remitte delinquentibus in te, fer, i. e. porta infirmitates aliorum et grava- mina, ora pro omnibus. — Cui autem debet fieri, habetur per Ambrosium libro De officiis, ut distincc. 86a Non satis', sic inquit3e: Causa, fides, tempus, sangwis, modus ac locus, etas Debilis, ingenuus, verecundus; hiis personis Bona prudens errogare teneris... 35 Sequitur ibidems7 'Singulis', quod nemo hic vians excusatur, quin elemosinam faciat, et ibidema- Ceterum': elemosina con- sangwineis prius est facienda, quam aliis, tamen cum prudencia. Circumstancie autem elemosine in isto versu continentur: Quid, cui, vel, quantum, quando, cur, quomodo dandum. 31) I: scribitur codd. — 32) Codd.: elimonia MP. — 33) Codd.: om., sed post colligo I. — 35) Codd.: spirituales EKP. — add. assumit P. — 34) Codd.: 37) I: sc. add. codd.; § add. B. 36) Codd.: versus add. EK. —

Strana 597
Eleemosina breviter tractatur. 597 Hec communia dicta sufficiant de elemosina, nec tamen preter- eundum est, quin dicatur, quod spiritualis elemosina plus Deoss est3g accepta quam corporalis, et ergo homines4o et presertim clerici plus debent esse solliciti ad dandum spiritualem elemosinam, quam corporalem. Elemosina eciam dicitur magis satisfactorium, quam oracio, vel ieiunium, quia continet4i virtualiter oracionem et ieiunium, in quantum accipientes obligat ad ieiunandum, orandum et alia bona opera faciendum pro4, dante4,. Item: elemosina facta rite propter Deum est quedam obligacio facta Deo et sic habet ll vim 212 c oracionis. Item: in quantum per eam subtrahuntur bona, que ordi- 10 nacionem habent ad refeccionem corporis, habet racionem4s ieiunii, quia inducit ieiunium et sic dicitur magis satisfactoria, quam ieiunium. §6.) Utrum virtus elemosine magis consistat in dato ex- teriori quam in affectu44? Dicendum, quod virtus sive efficacia elemosine est ex dante, in quantum est opus meritorium, et ex recipiente, in quantum obligatur ad orandum pro dante; quantum ad efficaciam, quam habet ex recipiente, plus consistit in dato exteriori, quia ex illo magis obligatur recipiens ad orandum; sed in45 quantum ad efficaciam, quam habet ex dante, in quantum est opus meritorium, plus consistit4s in voluntate respectu premii essencialis, quia quanto quis habet intensiorem voluntatem dandi, plus meretur; sed respectu remissionis pene, vel alicuiuss premii accidentalis plus consistit in dato, nisi forte foret tam intensa vo- luntas ex alia parte, quod datum reconpensaret. Plura essent dicenda de ieiunio et oracione, sed gaudent brevitate moderni. 25 Nunc igitur est silendum. In fine huius distinccionis dicitura7: »Quamdiu res, »propter quam peccatum est, non redditur, si reddi potest, non »agitur penitencia, sed fingitur«, et 14 questione 6a dicitur: »Non »dimittitur peccatum, nisi restituatur ablatum«, ex quo Magister infert, quod non est penitencia vera, cum non sit satisfactoria per restitucionem, dum potest fieri restitucio, de qua nunc esset tra- ctandum, sed quia est nimis prolixum membratim restitucionem explicare iuxta illum versum: 15 20 30 Quis, cui, quid, quantum, per quem sive quomodo, quando et iuxta illos versus: Iussio, I consilium, consensus, palpo, recursusis Participans, mutus, non obstans, non manifestans, ideo propter sequencia ad restitucionem obligati, ne per aucam turbentur in pace, pro isto tempore requiescant49. 35 212 D 38) Codd.: om. G; post est P. — 39) Codd.: sit inscrip. I. — 40) Codd.: in marg. omnes ab t2 add. — 41) Codd.: continetur G. — 42) Codd.: om. D. — 43) Codd.: oracionem C. — 41) Codd.: in marg. ab n2, — 45) Codd.: a rubr. del. I. 46) Codd.: convenit GM. — 47) Codd.: quod add. P. — 48) Codd.: in Etantum re. — — 49) Codd.: etc. add. CEK. 40

Strana 598
598 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XVI., 1.—4. Distinecio XVI. 1.JN perfeccione autem penitencie tria observanda sunt, sc. conpunccio cordis, confessio oris, satisfaccio operis... 5 10 15 Ista distinccio 16a determinans de partibus penitencie, primo continet, quod perfeccio penitencie consistit, in tribus: sc. cordis contricione, oris confessione, operis satisfaccione, secundum quod Deum tripliciter offendimus: corde, ore, opere, vel corde, facto et, conswetudine, que tria distingwuntur per tres mortuos, quos legitur Dominus suscitasse. — 2°, quod satisfaccio a Johanne precipitur, ubi ait: »Facite dignos fructus penitencie«, sc. ut secundum qua- litatem et quantitatem culpe sit qualitas et quantitas pene. — 3°, quod tribus modis agitur penitencia, ante baptismum, sc. de prioribus peccatis, post baptismum de gravibus, que post com- mittuntur. Est 3° penitencia venialium cottidiana, que eciam est humilium et perfectorum. — 4° continet, quod pros venialibus est sufficiens satisfaccio dominica oracio cum ieiunio aliquo et ele- mosinis, sic tamen, quod precedat contricio aliquantula et addatur confessio, si adsit facultas, pro gravioribus vero peccatis hec eciam in satisfaccione adhibenda sunt, sed multo vehemencius et dis- triccius quam, pro, illis, 20 2. Et pro principalibus sunt hii versus: 21S A operando compungendo, conterendo confitendo Q4 culpam luere debet cor, lingwa, manusque. peccati postponit, sc.5 ille; qui; Nemo dolet vere, causas linquit nisi culpe. quia dicit Augustinus, quod venialie multipli- penitencia per satisfaccionem cata ita opprimunt sicud unum grande peccatum Et fit cottidie contra vicium veniale. 25 3. Queritur: Quomodo conpunccio sive contricio, con- fessio et satisfaccio sint partes penitencie. Et quia circa pre- cedentem distinccionem dictum est, quid est satisfaccio, nunc sciendum est, quid est 'contricio‘ et quid est 'con- fessio'. 30 35 Unde contricio est dolor voluntarie assumptus pro peccatis cum proposito satisfaciendi et con- fitendi. In ista diffinicione ponitur dolor voluntarie as- sumptus ad differenciam doloris naturalis, qui non est meritorius, cum non sit in genere moris, sed voluntas ponit eum in genere morali; pro peccatis ponitur pro materia doloris ad differenciam doloris invidie, qui est de bono alieno. Sic ergo diffinitur contricio, — 1) Codd.: convenit GM. — 2) Codd.: om. P. — 3) Codd.: male pie G. 4) Codd.: in B male inscr. is. — 5) Codd.: om. BD; glossas prorsus om. EKL.

Strana 599
De contritione et confessione. 599 prout est actus virtutis, sed prout est, pars sacramenti penitencie, oportet quod aliquid in conparacione ad alias partes addatur, et ideo ponitur cum proposito confitendi et satisfaciendi. Conteri autem quis tunc dicitur, quando voluntas perfecte ab effectu peccati resilit. Et pensandum, quod in contricione est duplex dolor, unus est voluntatis, qui est peccati displicencia, alius dolor est sensualitatiss. Primus est de essencia contricionis, et de illo dolore intelligitur illud Jerem. 6°: »Luctum unigeniti fac tibi, planctum »amarum«, quia hoc debet racione magis velle, sc. nunquam pec- casse, quam unigenitus viveret. Secundus vero dolor non requiritur de necessitate ad contricionem, sed de perfeccione, quia talis dolor non est in nostra potestate. Et sciendum, quod differencia est inter attricionem et I contricionem, sicut inter non, formatum et formatum, secundum 213 B quod dicitur de fide informi et formata. Unde sicut fides informis 15 non tollit peccata, sic nec attricio, sed contricio tollit, sicud et fides formata. Unde potest contricio tantum incendi, quod non solum culpa, sed eciam tota pena dimitteretur, hoc autem potest fieri dupliciter: uno modo ex parte caritatis, que displicenciam peccati causat, quia sic contingit caritatem incendi, quod contricio inde sequens meretur absolucionems ab omni pena. Alio modo fit ex parte doloris sensibilis, quem voluntas in contricione suscitat, quia ille dolor quedam pena est et in tantum potest incendi, quod cum primo, sufficit ad delecionem pene et culpe. — Hec de contricione. §4. Nunc de confessione dicendum est. Est autem sciendum, quod confessio multipliciter potest dici, nam quedam est fidei, quedam laudis et quedam accusacionis. — Con- fessio fidei est confessio, qua corde credimus ad iusticiam, ore autem profitemur ad salutem, Roman. 10°. Unde Salvator Matth.10 8° : »Qui me confessus fuerit et verba mea, et Filius »hominis confitebitur eum coram Patre et angelis Dei.« — Con- fessio laudis est, qua unum Deum colimus et eius prudencie, non casui vel fortune, cuncta recte tribuimus, ne blasfememus. Unde Salvator Matth. 11°: »Confiteor tibi, Pater Domine celi et »terre etc.« — Confessio vero accusacionis quedam est iudi- cialis et quedam sacramentalis. Confessio iudicialis est, qua reus coram iudice in foro contencioso culpam recognoscens legibus iudicatur. Confessio sacramentalis quedam est mentalis, ll que est dolor cordis spontaneus pro iniuste commissis cum proposito con- fitendi et forma ewangelica satisfaciendi Confessio sacramentalis vocalis secundum Augustinum est confessio, per quam morbus latens spe venie aperitur. Et ita convenienter describitur per ma- teriam, que est peccatum, et per actum, qui est aperire, et per 10 20 25 30 35 213C 40 6) Codd.: insensualitatis G. — 7) Codd.: om., sed post et add. EK. 8) Codd.: ablucionem G. — 9) Codd.: illo G. — 10) Codd.: Marc. 8° confusus, con- fundet Vulg.

Strana 600
600 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XVI., 5. — XVII., 1. 10 finem, qui est spes venie, cui diffinicioni potest addi: cum vera contricione et libera voluntate satisfaciendi pro commissis. Unde coniciturii, quod sacramentalis confessio est legittima peccati mani- festacio ydoneo sacerdoti scienti ligare,, et solvere ob spem venie et iustificacionis, et sic iuste distingwitur ab illa, queis fit soli Deo, cui omnia nuda sunt et aperta, et ab illais, que fit,4 in foro con- tencioso, vel aliter qualitercunque coacte, ut15 Caym, Pharisei, Achor atque Jude, que ob spem venie nullatenus aperitur, quia non spontanee, sed quasi coacte,5, vel extorte, aut timore quodam pene pocius, quam amore. Unde hec est prima pars penitencie exterioris, de qua dicit Salomon, Proverb. 28°16 : »Qui abscondit scelera »sua, non dirigetur, qui autem confessus fuerit, et reliquerit ea, »misericordiam consequetur,« et Johannes prima Johan. 1°: »Si confiteamur peccata nostra, fidelis est Deus, ut remittat nobis »peccata nostra.« — Et tantum de confessione 15 I 213 D Et patet ex dictis, quod contricio, confessio et satisfaccio sunt partes integrales penitencie sacramentalis. Alia opinio dicit partes sub- iective, tercia, quod sint partes potenciales. Primam tenet Thomas de Argentina. Scotus dicit: »Quod loquendo de penitencia »prout est causa proxima ipsius pene infligende, que causal est »actus inperatus ab actu penitencie, virtutis istius partes possunt »poni ista tria.« — Hec Scotus. 25 30 §5. Dubitatur: De quibus circumstanciis tenetur penitens specialiter confiteri? Sciendum, quod circumstancie peccati sunt tripartite, nam quedam sunt, que non aggravant peccatum, nec mutant speciem peccati, sicud furari manu dextra vel sinistra, de mane vel, de sero, in foro vel in domo. — Quedam aggravant peccatum, sed non mutant speciem, sicut furari multum est pec- catum maius ceteris paribus, quam furari parum, quia magis re- cedit ab equalitate iusticie; tamen non mutat speciem, quia utrumque manet in specie simplicis furti. — Quedam autem circumstancie sunt, que aggravant peccatum et mutant speciem, sicud furari sacram rem non manet in specie simplicis furti, sed transit in speciem sacrilegii. 35 40 Istis notatis dicitur, quod non est necesse hominem de omnibus circumstanciis primo modo dictis confiteri, veli7 specialiter penitere. — 2° dicitur, quodis est utile et, congruum, de, circum- stanciis, secundo, modo, dictis, specialiter, confiteri et penitere, non tamen est simpliciter necessarium, ut dicunt communiter doctores. — 3°19 dicitur, quod de circumstanciis tercio modo dictis necesse est hominem penitentem confiteri specialiter et penitere. Ille autem 11) Omnes codd. connicitur; convincitur BEP. — 12) Codd.: inscrip. ab t2. 13) Codd.: que co illa in marg. p1. — 14) IP; om. codd. — 15) Codd.: ut o. — coacte in marg. x2; om. P. — 16) Vulg.; 18 codd.; 14 G. — 17) Codd.: sed G. 18) Codd.: non add. GM. — 19) Codd.: modo add. G.

Strana 601
Summa distinctionis XVII. exponitur. 601 circumstancie, quarum quedam aggravant tantum, quedam mutant speciem, continentur in hiis metris: Aggravat ordo, locus, persona, sciencia, tempus, Etas, condicio, numerus, mora, copia, causa, Et modus in culpa, status altus, lucta pusilla,0 Distinecio XVII. Ic oritur questio multiplex, primo enim, utrum absque 1.) Isatisfaccione et, oris confessione per solam cordis contricionem iil peccatum alicui dimittatur,. .. Ista distinccio 17" tractans de partibus penitencie, primo con- tinet, quod quidam dixerunt sine confessione oris et satisfaccione operis neminem a peccato mundari, si tempus illa satisfaciendi, habuerit, sed sane dici potest, quod sine confessione oris et so- lucione pene exterioris peccata delentur per contricionem et humi- litatem cordis. — 2°, quod qui peccatum confiteri negligunt, vel erubescunt, ideo non merentur, quia sicud precepta est nobis interior penitencia, ita et, oris confessio et exterior satisfaccio, si assit facultas. Unde nec vere penitens est, qui confessionis votum non habet, et sicud peccati remissio munus, Dei est, ita confessio et satisfaccio. — 3°, quod quidam dicunt, quod si quis timenss detegi culpam suam, apud homines, ne indes obprobio habeatur, vel alii suo exemplo ad peccandum attingantur, et ideo tacet homini et revelat Deo, consequitur veniam. — 4°, quod oportet primum Deo, deinde sacerdoti offerre confessionem, nec aliter posse per- veniri, ad ingressum paradisi, si adsit facultas. — 5°, quod peccata primo Deo, deinde sacerdoti, qui si defueritio, socio pandenda sunt, sed non de necessitate, sed de congruitate est. — 6°, quod licet in contricione peccatum sit deletum, nichilominus est necessaria confessio, quia est quedam punicio peccati, sicud satisfaccio operis, et quia per eam sacerdos scit iudicare de crimine et peccator per eam fit humilior et caucior. 214 A 10 20 25 30 20) Codd.: etc. add. I. — 1) Codd.: om. DG. — 2) Codd.: dimittitur I. — 3) I; faciendi codd. — 4) Codd.: om. G. — 5) Codd.: unius E; minus D. — 6) Codd.: pessime tumens D. — 7) Codd.: om. I. — 8) Codd.: in I. — 9) Codd.: pervenire FBL. — 10) Codd.: deficerit DKP.

Strana 602
602 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XVII., 2.—4. 214 B §2.) Underi versus: Ri2 si peccata vis, nec potes ore fateri, fit confessio interior potes Perfectam veniam quis corde dolendo mereri. sacerdoti confitearis potes ac inde ministro Si quis, primo Deo fatearis venialia confitearisis ministro Cauto, si careas ipso, socio mala pandas. 10 15 20 25 30 I 2140 35 3. Utrum de quolibet mortali peccato sit habenda con- tricio specialis? Respondet Thomas de Argentina, arti- culo 2° ponendo duas conclusiones. Prima est, quod generalis contricio, qua simul et indistincte conteritur homo de omnibus peccatis, quibus aversus est a Deo et divinam bonitatem offendit, necessaria est ad hoc, ut peccata dimittantur et gracia Dei in- fundatur, quia, ut supra dictum est, unum peccatum mortale non remittitur sine alio, ergo necessaria est universalis de omnibus peccatis contricio ad hoc, quod fiat peccatorum remissio. Unde14 hoc insinuat virtus vocabuli. Dicitur enim contricio a con-, quod est simul, et tricio, quod venit a tero, teris, quod est simul frangere, vel comminuere14. Unde si manet voluntas inconcussa respectu unius peccati mortalis, tunc non est vera contricio. Cum ergo mens humana non potest simul distincte ad singula peccata se convertere secundum racionem cuiuslibet peccati, necessarium est, quod in universali habeat displicenciam omnium mortalium pec- catorum. 2a conclusio est, quod huiusmodi generalis contricio simul- tanea sufficit ex parte penitentis ad eius iustificacionem, puta, ad remissionem peccatorum et ad gracie infusionem; patet de latrone cum Salvatore crucifixo, qui blasfemus quasi in momento post audivit: »Hodie mecum eris in paradiso.« Sed contra istud videtur glossa esse super illud Psalmi: »Lavabo per singulas noctes »lectum meum, lacrimis meis stratum meum rigabo.« Ubi per singulas noctes secundum glossam intelliguntur singula peccata, super quibus singulariter flere debemus ad hoc,l ut lavetur lectus, qui est hominis consciencia. Dicitur, quod hec glossa debet intelligi: quantum est homini possibile distincte quodlibet peccatum proprium mortale cognoscere, quia alias rarus homo adultus salvaretur, qui15 fuit multis criminibus involutus15. Si enim homo potest dicere vere: »Multiplicate sunt iniquitates mee«, et non potui, ut viderem (sc. multitudinem iniquitatum multiplica- tarum), quis potest faciliter dicere, quod quilibet homo peccatis involutus mortalibus debet pro quolibet peccato mortali singulariter 11) Codd.: om. DFGP; in marg. B; L add. secuntur. — 12) Codd.: om. P. — 13) Codd.: in E potes super quis tantum; glossas om. BEKL. — 14) Codd.: unde comminuere in marg p2. — 15) Codd.: qui involutus om. M.

Strana 603
Utrum contritionis dolor debeat esse maior omni alio dolore? 603 et distincte conteri? Rogo, quo venirent publice meretrices et publi- cani et homines ignari, qui nesciunt peccata propria numerare, nec discutere? Sed tacebo de illis et dicam de me, qui Deo teste non cognosco me omnia peccata mea aliquando numerasse. §4. Utrum contricionis dolor debet esse maior omni altero dolore? Videtur, quod sic, quia omnis dolens vel dolet propter privacionem boni, vel apparentis boni, vel dolet propter illacionem mali; sed pro quo fit contricionis dolor, est privacio summi boni et infliccio pessimi, nam est privacio vite eterne et in presenti privacio gracie et est in presenti illacio peccati et in futuro dampna- cionis eterne. In oppositum est experiencia humana, nam eciam homines, quos reputamus bonos sive sanctos, frequenter plus dolent de amissione amicorum, quam quod contra Dominum peccaverunt. Notandum, quod duplex est dolor contricionis, ut dictum est questione 16a, unus, qui est in parte anime intellective, alius in parte sensitiva,6. — Primus est displicencia peccati, quo penitens i peccatum detestatur, et iste dolor vel est essencialiter contricio, vel saltim de essencia contricionis, et ille debet esse maior quolibet altero dolore, cum summe debet sibi peccatum displicere, quo homo vitam eternam et summum bonum perdidit, animam dyabolo subiecit, societatem ecclesie et omnium sanctorum in se destruxit, et omnia, que habuit, meretricando cum dyabolo dissipavit. Quis enim non summe doleret pro amissione tanti boni et illacione tanti mali? Si enim mulier cordialiter dolet, quod filium carnalem corporaliter solum ad modicum tempus per mortem amisit, vel filius patrem benignum, multo magis anima, que Jesum Christum, Filium Dei prestantissimum perdidit, debet dolere ex toto corde, et quod Patrem piissimum cum tota curia celesti et Matrem Sanctam Ecclesiam katholicam et se ipsum perdidit, dyabolo subiecit, vir- tutibus se 4 privavit, dampnacioni se per peccatum alligavit, vere planctum unigeniti amarum debet facere sibi, ut iuxta vocem Jeremie sit magna velud mare contricio sua Et patet, quod quoad istum dolorem questio est vera. Alius autem dolor, qui est in parte sensitiva, qui est quedam affliccio,4 suborta in sensualitate, et hoc vel ex naturali sequela virium inferiorum ad superiores, vel ex quadam redundancia eius, quod agitur in superioribus ad vires inferiores. Sicud enim et de- lectacio,7 virium superiorum redundat quandoque in vires inferiores in tantum, quod eciam dotes glorificacionis ex hoc causantur in viribus corporalibus, sic eciam dolor et tristicia a viribus superio- 40 ribus ad vires redundat inferiores, vel eciam ex imperio voluntatis lll dolentis potest quandoque sensualitas incitari ad dolorem et pas-215 A sionem, et iste dolor non est de necessitate ipsius contricionis, et quoad istum dolorem questio contracta foret falsa. Tamen potest vera contricio haberi sine dolore sensibili, nam sicud solo actu volun- 45 10 15 214 D 20 25 30 35 16) Codd.: significativa G. — 17) Codd.: ex corr. I.

Strana 604
604 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XVII., 5. — XVIII., 1.—2. tatis possumus offendere Deum, sic solo actu voluntatis quantum ad id, quod est necessarium ex parte nostri, possumus reconciliari Deo, cum non sit minus pronus ad miserendum, quam ad con- dempnandum. Sed obicitur: Contraria contrariis curantur, ut supra dictum est, sed quedam peccata fiunt cum delectacione sensibili, ergo cura talium peccatorum debet esse cum dolore sensibili. Item Augustinus ait: »Sciat se culpabiliter durum, qui deflet dampna »temporisis et mortem amici, et dolorem peccati non ostendit in »lacrimis.« Ad primum dicitur, quod displicencia voluntatis informata gracia Dei, qua penitens peccatum detestatur, in illa contrariatur in genere moris sensibili delectacioni, in quantum culpabilis est, et per consequens curatur tamquam a contrario. Ad secundum: Sine dubio, quod ille culpabiliter est durus quoad sui sanacionem, qui lacrimatur pro dampnis temporis et morte amici et non lacrimatur pro peccatis, talis enim adhuc plus dolet pro amissione temporalium, quam eternorum, et per con- sequens adhuc est culpabiliter durus. 5. Utrum homo statim tenetur confiteri dum peccat? 20 Dicitur, quod sic, de confessione mentisi2 intelligendo, non autem de sacramentali, ut quidam dicunt; quam cito enim homo per I peccatum mortale excesserit, tam cito incidit in iram Dei et in 215 B miseriam et in signum doloris Ita disposuit Deus, quod secundum Augustinum inordinatus animus est sibi ipsi pena, et quod 25 quilibet homo perpetrato scelere tristatur. Multa,, inculcantur circa confessionem, et specialiter fit con- tencio, cui debet fieri confessio, sed illa contencio venit non propter confessionem, sed, propter id, quod venit ex confessione, puta de, illo denare,1. Si enim confessores audirent sine questu con- fessionem,, afficerentur tedio et non curarent tantum confessionem, nec fratres et monachi tam vehementer aspirarent ad confessionem audiendam, si, non sperarent ex ea fore commodum temporale hauriendum. Omnis enim sacerdos debet habere claves et debet rite uti clavibus, querens Dei gloriam et salutem populi, quamvis non cuilibet concessus est usus clavium, ex eo, quod claves huius modi quidam aptant, ut possent peras et bursas aperire,3 10 12 30 35 18) Codd.: corporis M. — 19) Codd.: Et add. E. — 20) Codd.: sed oo con fessionem in marg. x1. — 21) I; om. codd.; omnes codd. denare (sic). — 22) Codd om. D. — 23) Codd.: et tantum de illo add. B.

Strana 605
Summa distinctionis XVIII. exponitur. 605 Distinecio XVIII. Ie queri solet, si peccatum est omnino dimissum §1.) II a Deo per cordis contricionem, ex quo penitens votum habuit confitendi, quid postea dimittatur a sacerdote... Ista distinccio 18a, tractans de auctoritate ministrorum peni- tenciam instituencium, primo continet, quod claves solis sacer- dotibus sunt concesse et non sunt corporales, sed spirituales, et sunt vis discernendi et vis ligandi et solvendi, nec unum sine altero habetur; et qui hiis clavibus abutitur, potestate propria se privat, i. e. dignum privacione se facit. — 2° solus Deus per se peccata dimittit et sicud dimittit quibusdam, ita et aliorum quorundam peccata tenet. — 3°, quod Deus dedit sacerdotibus potestatem ligandi atque solvendi, i. e. ostendendi homines ligatos 215 C et solutos, et quod ligant, dum satisfaccionem penitencie confiten- tibus inponunt, et solvunt, dum, de ea aliquid dimittunt, vel ligant is — per excommunicacionem et solvunt ab excommunicacione. 4°., quod id iuris et officii habent sacerdotes ewangelici in ligando et solvendo, quod olim sub lege habebant legales sacerdotes in curandis leprosis, ipsi ergo peccata dimittunt vel retinent, dum dimissa a Deo iudicant et ostendunt. — 5°, quod digne anathema- tisatis ab ecclesia et gracia Dei et proteccio amplius subtrahitur, ac sibi, ipsis relinquuntur, ut sit illis liberum ruere in peccatum, in quos eciam dyabolo maior seviendi potestas datur, oracionesque et merita ecclesie, benedicciones et meritorum suffragia nequaquam eis prodesse putantur. — 6°, quod tunc sentencia sacerdotis Dei iudicio et tocius celestis curie approbatur, cum ex discrecione pro- cedit. Unde illos sentencia ecclesia ledit, quos reos reperit, quos autem reos non reperit, nec ledit, nec condempnat. — 7°, quod cum quis mortaliter peccat, privatur gracia virtutum, si qua pre- cessit, in bonis naturalibus offenditur et totus interius tenebratur. — 8°, quod dissimilitudo, que anime inest ex peccato et est elongacio a Deo, intelligitur esse, macula anime, que, manet in anima actu peccandi non manente;. Ab ista macula purgatur animas in penitencia, quam purgacionem solum Deus facit, qui solus animam suscitat et illuminat. 10 20 25 30 35 2. Pro quibusdam sunt hii versus: i. e. habes a peccato vel i. e.habes scienciam potestatem contritos ad sacramenta admittere S si scis et quis dignos absolvere, ligas- Que indignos i claveque sic uteris utraque. 215 D 1) BI; cum codd. — 2) Ista sub 40 in O non ad verbum continentur. — 3) Codd.: si G. — 4) Codd.: iter., sed rubricator del. I. — 5) Codd.: que 0 ma- nente om. P. — 6) Codd.: om. M.

Strana 606
606 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XVIII, 2.—3. i. e. absolvit solutis debitam pro peccato Quos solvit Deus, hiis culpam penamque remittit, quibus remittit Deus Sed quis non ligat, aliter facit; ita, sacerdos, penam temporalem sacerdos obligat temporalem absolvit Qui ligat ad penam, solvit, cum mitigat ipsam, quando excommunicat ab excommunicacione quia absolvit anathema Vel ligat et solvit, utens anathemate, si fit pro excessibus i. e.s sines excessibuss hominem excommunicacionis Pro meritis, alias nullum ligat illa potestas. qui mortuos facit reviviscere per se effective, solum Christus Tantum fons vite maculas anime lavat ipse. 10 15 20 I 216 A §3. Queritur pro intellectu distinccionis huius: quid sunt claves spirituales, quibus utuntur ministerialiter sacerdotes? Dicitur, sicut habetur in glossa super illo Matth. 16° : »Quodcunque ligaveris super terram, erit ligatum et in celis,« et Magister tangit in litera, quod »claves sunt sciencia »discernendi et potencia iudicandi (i. e. ligandi et solvendi), qua »dignos recipere, indignos debet excludere a regno ecclesiasticus »iudex.« Claves ergo spirituales sunt sacerdotum potestates, quibus clauditur et aperitur hostium regni celorum,o. Licet autem sola Trinitas increata habet huiusmodi potestatem autenticam princi- palem, sola Christi humanitas habet potestatem huiusmodi sub- autenticam ab intrinsecon, personalem, cum simul sit Deus et homo, tamen prelati ecclesie habent sibi commissam potestatem instru- mentalem, que est potestas iudiciaria consistens principaliter in duobus, sc. in potestate arbitrarie cognoscendi, in potestate iudi- cialiter iudicandi; et prior istarum vocatur in foro penitencie clavis consciencie, et est dispositiva ad secundam principaliorem, cum nemo habet potestatem diffinitive ill sentenciandi, nisi prius habeat potestatem cognoscendi in causa, qua dicitur arbitrari sentenciam. Unde prior clavis non est actus, vel habitus sciendi, sed potestas sic antecedenter cognoscendi. Omnis ergo potestas ordinis sacer- dotalis instrumentaliter aperiendi huiusmodi hostium, quod est Christus, vel claudendi a subdito dictum regnum est clavis ecclesie data Petro et aliis sacerdotibus, ut patet Matthei 16° et 18° et Johannis 20°. 30 35 Cum autem, ut dictum est, Trinitas sola habet potestatem huiusmodi autenticam principalem et sola Christi humanitas habet huiusmodi potestatem subautenticam et ecclesie sacerdotes habent sibi commissam potestatem instrumentalem, manifeste sequitur, quod sola increata Trinitas ligat et solvit autentice principaliter; 7) Codd.: ista male FKL; s inscrip. I; illa P. — S) Codd.: om. sine G, om. D. — 9) Codd.: glossas prorsus om. BEKL. — 19) Codd.: celestis D. — 11) Codd.: extrinseco BM.

Strana 607
Quomodo sacerdotes ecclesiae clavibus utantur? 607 2° humanitas Christi subautentice principaliter, et 3° sacerdos in- strumentaliter. — 2° sequitur, quod Trinitas et Christi humanitas potest ligare et solvere sine sacerdote et non e contra. Unde notandum, sicud ex sanctorum auctoritatibus et in textu Magistri colligitur, quod non ex eo, quod sacerdos pre- tendit se quovis signo solvere vel ligare, tunc eo ipso solvitur vel ligatur, nam opposito illius concesso, oporteret concedi ulterius illum sacerdotem esse inpeccabilem et sic Deum, aliter enim posset errare et facere difformiter clavi Christi. Et constat, quod quam inpossibile est figuram clavis materialisi2 aperireis deficiente aut subtracta figure substancia, tam inpossibile est Christi vicarium aperire, vel claudere, nisi de14 quanto conformatur clavi Christi prius aperienti, vel claudenti. Sicud ergo Christus, primogenitus ex multis fratribus et primicie dormiencium primo penetravit regnum, 216 B sic solus ille potuit capitaliter promereri regnum spirituale univer- 15 saliter clausum a prevaricacione primorum parentum usque ad ipsum, et sic in qualibet apercione vel clausione particulari est dicendum. Unde illas primicias potestatis non potuit committere Petro vel alteri, oportet ergo, quod tam essencialiter in virtute15 sui faciat quicunque eius vicarius, quidquid facit, quam essencia- liter facit figura opus incisionisi5 in virtute corporis figurati. Et patetrs, cum omnis Christi vicarius errare poterit, eciam in hiis, que concernunt fidem et claves ecclesie, sicud patet de antecesso- ribus nostris, papis et episcopis, quod non sequitur: ille sacerdos vult, vel asserit, quod sic ligat vel solvit, tunci7 proporcionabiliter itais facit; et si obicitur, quod christianus debet dubitare, quando sacerdos rite ligat vel solvit,- et quando non, dicatur, quod op- positum sequitur, cum credere debet, quod solum tunc ligat vel solvit, quando ministrat ad regulas legis Christi, et de quanto ab illis exorbitat, tunc pretendit se ligare vel solvere, sed non facit hoc. Ergo catholice credi debet, quod quilibet sacerdos rite ordi- natus habet potestatem sufficientem quelibet sacramenta conferendi, et per consequens vere contritum loco et tempore pro usu aucto- ritatis a peccato quolibet absolvendi, nec aliter papa potest ab- solvere, nam quantum ad potestatem ordinis secundum b. Jero- nimum omnes sacerdotes sunt pares, licet potestas sacerdotis inferioris racionabiliter sit ligata. Ex quo patet, quod omnes sacerdotes habent claves ecclesie, I quamvis ! non usum clavium, cum aliquibus usus per superiores 216 C sit ligatus et aliqui nesciunt uti clavibus et aliqui non possunt, 40 ut patet de surdis, mutis, vel aliter infirmatis. Unde sacerdos non potest uti clavibus ad libitum, sed pro arbitrio recte racionis. Ipse enim est instrumentum vivum sicut servus. Ad rectam autem ope- 10 20 25 30 35 12) In I in marg. ab t2; om. codd. — 13) Codd.: vel claudere add. M. — 14) Codd.: inscr. ab 11. — 15) Codd.: virtute oc incisionis om. G. — 16) Codd.: quod add. D. — 17) Codd.: tunc oo solvit in marg 32. — 18) Codd.: s inscript. ab 12.

Strana 608
608 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XVIII., 3.—4. racionem instrumenti tria requiruntur: primo recta instrumenti disposicio, 2° materie proporcio, 3° virtus motoris. Similiter est in absolucione sacerdotis, in qua debet concurrere rectusi, usus po- testatis sues, 2° preparacio absolucionem suscipientis et 3° virtus Dei motoris, quorum si unum deficit, frustratur effectus. Unde patet, quod saluberrimum est peccatori penitere volenti primo ad Deum recurrere, 2° se humiliter ad recipiendum graciam disponere et 3° discretum sacerdotem querere, qui velud peritus medicus claves rite valet, applicare. — Et tantum dictum sit de clavibus ligandi et solvendi quoad primum modum. 10 15 216 D I 25 30 35 §4. Dubitatur de 2° modo, de quo dicit Magister in litera: »Est et alius modus ligandi et solvendi, qui per excommunicacionem »geritur, dum aliquis secundum canonicam disciplinam tercio vo- »catus ad emendacionem manifesti delicti et satisfacere vilipendens, »sentencia ecclesie a loco oracionis et sacramentorum communione »et fidelium consorcio prescinditur, ut erubescat et pudore con- »versus sceleris peniteat, ut sic spiritus eius salvus fiat«, ubi mani- feste Magister vocat excommunicacionem modum ligandi et causam excommunicacionis moventem ponit manifestum delictum, secundam causam emendacionem et terciam causam salutem, propter quam finaliter debet omnis excommunicacio ordinari. Est autem excommunicacio, extra communionem iaccio, et com- munionis,a privacio, sicud excommunico, excommunicas, excom- municavig, excommunicare est extra communionem iacere et com- munione privare. Unde omnis peccans mortaliter ut sic excom- municat, se ipsum, i.24 e ,4 iacit se extra communionem fidelium et privat se communione et ponit se extra sanctam communionem. Ad,5 secundum sensum, quem communiter concipiunt homines, minister ecclesie excommunicat publicum peccatorem i. e. excom- municatum denuncciat et aliis communicacionem eius in nomine Domini vetat, quomodo usus est Apostolus prima Corinth. 5° precipiens Corinthiis in nomine Domini Jesu Christi, ut congregati in eodem spiritu cum virtute Domini Jesu Christi traderent ho- minem fornicarium in interitum carnis, ut spiritus salvus fieret in die Domini Jesu Christi. Et infra excomunicat fornicatores, avaros, ydolis servientes, maledicos, ebriosos, rapaces, precipiens, ne fideles Corinthii cum illis cibum caperent. Unde dicit: »Si is, qui frater »nominatur inter vos et est fornicator, aut avarus, aut ydolis ser- »viens, aut maledicus, aut ebriosus, aut rapax, cum huiusmodi »nec cibum capere.« Et 1a Timothei 1° excommunicavit, Yme- neum et Alexandrum, quos tradidit sathane. Istum autem duplicem modum excommunicacionis innuit b. Jeronimus in libro 40 19) Codd.: om. EP. — 20) Codd.: vult G. volet DEFKMP; rasum in C. — 21) Codd.: male communicacio, communicat D. — 22) Codd.: male accio P. — 23) IM; comunicacionis codd. — 24) Codd.: et P. — 25) I; ante et add. codd. — 26) Codd.: excomunicat EK.

Strana 609
De duobus modis excommunicationis. 609 Judicum et habetur 11 quest. 3a, c a° 'Audi': »Dupliciter«, inquit, »traduntur nunc homines de ecclesia in potestatem Zabuli, »cum delictum eius manifestum sit ecclesie et per sacerdotem de »ecclesia pellitur, ut notatus ab hominibus erubescat lil et converso »veniat ei, illud Apostoli, ut spiritus salvus fiat in die Domini »Jesu Christi. Alio autem modo traditus est Zabulo, cum peccatum »eius non est manifestum hominibus, Deus autem, qui videt in »abscondito,7 prospiciens mentem eius et animos viciis servientes, »et in corde eius non Deum diligit, sed aut,s avariciam, aut libi- »dinem, aut iactanciam, vel alia huiusmodi, istum talem ipse Do- »minus tradidit sathane, quia discedens a mente eius relinquit,9 »domum cordis eius a gracia vacuam.« — Hec Jeronimus. Ecce posuit duplicem tradicionem hominis Zabulo: unam (sc. ocultam) quam posuit, secundam, que correspondet prime ex- communicacioni, de qua dictum est, qua videlicet omnis peccans mortaliter ponit se extra sanctam communionem et ipsemet tradit se Zabulo, tamquam servum, cum vincitur ab eo per mortale pec- catum; alteram manifestam, quam posuit primam, qua sacerdos propter delictum manifestum ecclesie hominis peccantis sic pec- cantem pellit a communione fidelium; et ista fundatur super primam, 20 nec potest esse rite sine illa. Communiter autem dicitur, quod duplex est excommunicacio: una, que separat a sacramentis et ab introitu ecclesie et a com- munione fidelium, et hec dicitur maior excommunicacio. Alia est, que separat a sacramentis tantum, et hec dicitur minor. Et de utraque habetur 3 questione 4a Engeldrudam' et Extra- vag. ca' Si quem'. Maiorem vocant iuriste anathema, sed mi- norem simpliciter excommunicacionem. Sed nunc supposito, quod omnis huiusmodi excommunicacio debet habere causamso peccatum mortale, tunc dicitur ], quod omnis huiusmodi excommunicacio est anathema iuxta illud Apostoli 1a Corinth. ultimo: »Si quis »non amat Dominum Jesum Christum, sit anathema,« i. e. ex- communicatus, separatus, et nisiai peniteat, dampnatuss, vel per- ditus,, et cum omnis peccans mortaliter nonss amat Dominum Jesums4, patet, quod omnis peccans mortalitersa est anathema, et hoc advertens Propheta ipsos excommunicat dicens: »Maledicti, »qui declinant a mandatis tuis.« — Et iuxta hoc est duplex ana- thema: Unum currens usque diem iudicii, et illud est peccancium mortaliter, sive sint predestinati, sive presciti; et illud vocatur, minus anathema, sive minor excommunicacio. Aliud anathema maius, quod publicabitur per summum Pontificem in die iudicii, cum dicet noster gloriosus Pontifex omnibus prescitis: »Ite maledicti in ignem 10 15 25 217 B 35 217A 40 27) Codd.: absconso G. — 28) Codd.: male ut CGKP. — 29) E; reliquit codd. 30) Codd.: tamen G. — 31) Codd.: et si D. — 32) I; perditus vel dampnatus codd. — 33) Codd.: non co mortaliter in marg. a 12. — 34) Codd.: Christum add. BCDEP.

Strana 610
610 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XVIII., 5. »eternum.« Et ponet causam excommunicacionis dicens: »Esurivi, »et non dedistis michi manducare, sitivi, et non dedistis michi bibere.« Et isti excommunicacioni indubie convenit illa diffinicio, se. quod est excommunicacio huiusmodi a communione ecclesie et a quo- libet actu legittimo separacio; tunc enim dampnati separabuntur, quasi hirci fetidi ab ovibus, mali a bonis et non communicabunt cum illis in beatitudinis fruicione, nec in gracia gratum faciente, nec in aliquo actu legittimo, qui esset salutarius seu delectabilis. §5. Dubitatur, utrum excommunicacio debet fieri a pre- to latos5 principaliter solum propter peccatum mortale. Videtur, quod non, quia tunc multe forent nimis iniuste excommunicaciones, que feruntur in homines non cognito crimine, et per consequens ipsos excommunicantes plures lederent quam il excommunicatos, con- I 217 sequensas videtur esse grave excommunicantibus, quia non tam 15 faciliter ad excommunicandum prosilirent. In oppositum sic: Excommunicacio debet esse37 medicinalis et non mortifera, ut dicit Augustinus in Omelia De peni- tencia, et ponitur 2 quest. 1a Multi'. Sed medicina spiri- tualis gravis non debet adhiberi, nisi morbo spirituali gravi, ergo excommunicacio principaliter solum debet esse propter peccatum mortale. In ista questione primo supponitur, quod fiat locucio de excommunicacione ecclesiastica, pro qua sit conclusio istass: Conclusio 1a. Inpossibile est hominem iuste excom- municari, nisi excommunicetur primo et principaliter a se ipso. Probatur conclusio. Nemo potest ledi, vel peiorari, nisi peioretur principaliter a se ipso, ut dicit Sanctum Os Aureum, sed omnis excommunicacio est magna lesio, vel peioracio, cum secundum illam ponitur excommunicatus extra communionem fidelium, ergo nemo potest iuste excommunicari, nisi primo et principaliter ex- communicetur a se ipso, ergo conclusio vera. Ex isto primo sequitur, quod nemo debet cessare a laude Christi propter excommunicacionem fulminandam; patet, quia sicud: »Mala non sunt facienda, ut bona eveniant« Roman. 3°, sic bona non sunt obmittenda, ut penalia iniusta caveantur. Sed cum bonum sit Jesum Christum Dominum laudare et confiteri, igitur non debet propter iniustam excommunicacionem pretermitti; sic enim Salvator propter Phariseorumss excommunicacionem non preter- misit laudem Patris prosequi. Nam Johannis 9° scribitur: »Iam »enim conspiraverant Iudei, ut4o, si quis confiteretur eum Christum, »extra synagogam fieret«, et Johan. 12°: »Ex principibus multi »crediderunt in eum: sed propter Phariseoss9 non confitebantur, I 217D »ut de synagoga nonss eicerentur. Dilexerunt| enim gloriam ho- 20 25 30 35 40 35) Codd.: pessime amplato D. — 36) Explicit MS. G fol. 61v. — 37) Codd.: fleri E. — 38) Codd.: om. M. — 39) Codd.: pessime phisicorum, phisicos D - 40) E, Vulg.; quod codd.

Strana 611
Caveat sacerdos, ne quem nisi amore proximi ductus excommunicet. 611 »minum magis, quam gloriam Dei.« — 2° sequitur, quod excom- municacio ecclesiastica presupponit excommunicacionem41 illam, qua se excommunicatus per peccatum extra communionem ecclesie ponit. 2a conclusio. Nemo ad sui deterioracionem excommuni- catur, suspenditur, et aliis censuris ecclesiasticis cruciatur, nisi principaliter in causa Dei, ut puta, si principaliter offendit Deum. Patet ex hoc, quod non peccatur, nisi principaliter peccatum fuerit contra Deum, sed non potest esse excommunicacio excommunicati ad deterioracionem, nisi in causa Dei, igitur conclusio vera, ex qua sequitur, quod malediccio sive excommunicacio non debet ferri, nisi in adversarium legis Christi. 10 3a conclusio. Nemo debet excommunicare ecclesiastica excommunicacione principaliter propter pecuniam. Probatur sic: Nemo debet excommunicare, nisi4, caritate fraterna ad excommu- nicati medelam, sed nemo excommunicansis principaliter propter pecuniam excommunicat ex huiusmodi caritate, ergo conclusio vera; minor probatur per deducens ad inconveniens. Dando Petrum, qui rite excommunicat principaliter propter pecuniam. Contra: Petrus,4 est in caritate fraterna ex posito45 amans proximum et de- bitam44 sibi pecuniam. Sed contra legem caritatis est plus amare pecuniam quam proximum, eo quod quilibet debet diligere pro- ximum, ut se ipsum, ergo Petrus plus diligit proximum, quem ex- communicat, quam pecuniam, que debetur, et per consequens plus salutem excommunicati, quam solucionem sui debiti. Et per consequens plus excommunicat pro salute proximi, quam plus appreciatur, quam pro peccunia vel lucro quolibet temporali. Ex- aminemus ergo4s nosmet ipsos, si in excommunicacionibus nostris istum ordinem observamus. Item quilibet christianus ultor iniurie debet quoad Dei iniuriam esse ultor sevissimus, et quoad pro- 30 priam lil iniuriam indultor mitissimus4- et per consequens nemo debet excommunicare principaliteras propter sibi debitum, sed ad 218 A Dei iniuriam vindicandam. Assumptum. Primo patet ex eo, quod sicud Dei dileccio, ita vindicacio divine4s iniurie est a quolibet preferenda. — 2° patet ex precepto Salvatoris Matthei 18°: »Si »peccaverit in te frater tuus, corripe...« acuendo eum4, usque ad excommunicacionem, sc. vindicando Dei iniuriam, sed iniuriam propriam precipitur Petro usque ad septuagesies sepcies dimittere. — 3° patet ex facto Christi et antecendenter ex facto Moysi in figura, qui Dei iniuriam vehementissime vindicavit et in causa propria fuit vir mitissimus, patet vindicta Exodi 32°, ubi propter adoracionem vituli 23 milia hominum interfecit. Et Christus in 20 25 35 15 40 41) Codd.: in marg. ab t2. — 42) Codd.: ex add. M; in marg. v2. — 43) Codd.: excommunicatus CK. — 44) Petrus oo debitam in marg. 72. — 45) Codd.: ex pro- posito E. — 46) Codd.: inscrip. I; om. EKP. — 47) Codd.: mutissimus male D. 48) Codd.: om. D. — 49) I: om. codd.

Strana 612
612 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XVIII., 5. causa Dei Phariseis acutissime restitit opere et sermone, ut patet Matth. 23°, iniuriam autemso sue humanitatis nedum pacienter sustinuit, sed pro inferentibus exoravit, nam Luce 23° scribitur: »Pater, ignosce illis, quia nesciunt, quid faciunt.« Ex isto patet, quod nemo debet excommunicare principaliter propter temporalia, cum non debet iuxta textum excommunicare pro sua iniuria, quod est magis. Unde glossa Johannis: »Episcopus,« inquit, »non potest excommunicare aliquem pro in- »iuria sibi illata, ut hic et infra dicetur, nec potest esse iudex in »causa propria.« Unde 4 questione 3a, quod intelligendum est potissime, nemini licere excommunicare principaliter pro causa propria. Ex isto patet, quod notorium et grave delictum oportet5i esse, pro quo sit excommunicacio inferenda. Unde Magister dicit in 15 litera, quod »emendacionem manifesti delicti et satisfacere vili »pendens« i excommunicacione ligatur, et Archidiaconus in I 6° de excepcionibus ca' Paria', super verbo con- 218 B tumacie declarat, quod maior excommunicacio propter solam contumaciam est ferenda;2, et fundat hoc lege multiplici. Et quantum ad omnes alias leges, que videntur dicere hominem deberess ex- communicari pro crimine adulterii, furti et huiusmodi, dicit54, quod intelligunt,5 ex tali crimine descendente, et illius sentencie dicit fuisse Hugwicium et Innocencium dicentem, quod pro solo crimine non est quis excommunicandus, si velit se cor- rigere, et concordat cum sentencia Salvatoris Matth. 18°, ubi ex- communicacio est fundata, ubi oportet ternam correpcionem pre- cedere et 4° stante contumacia ex hinc excommunicacionem suc- cedere. Et Magister dicit in litera, quod modus ligandi per ex- communicacionem geritur, dum aliquis secundum canonicam disci- plinam 3°56 vocatus ad emendacionem manifesti delicti et satis- facere vilipendens, sentencia ecclesie prescinditur. Et patet, cum quanto examine et quanta cautela procedendum est, antequam ad excommunicacionem huiusmodi procedatur. Unde 11 que- stione 3a dicit ecclesia: »Nemo episcoporum quemlibet sine certa — »et manifesta peccati causa a communione privet ecclesiastica.« Racio est, quia omnis iniuste excommunicans nocet sibi ipsi, quia diffamans vel scandalisans proximum ex invidia, ira, vel vindicta propria graviter peccat. Unde 24 questione 2a57 Non in per- petuum' dicit archidiaconus, quod, qui subditos iniuste excom- municat, incurrit sacrilegium, quia sacrilegium est violare sacrum, qui ergo iniuste excommunicat, violat sacrum. Et hinc dicit Gre- gorius Omelia 36a: »Fit, ut ipsa ligandi vel solvendi pote- 10 20 25 30 35 40 50) Codd.: tamen EKP. — 51) Codd.: debet E. — 52) Codd.: inferenda P. 53) Codd.: om. B; hominem excommunicari debere C; dicere debere hominem M; hominem dicere debere P; homo dicere debere K. — 54) Codd.: dicunt M. — 55) Codd.: intelligit EK. — 56) Codd.: autem add. CDM; del. I; advocatus EBP. — 57) Codd.: 3a Decr. Gr. C. XXIV. q. III c. V.

Strana 613
De iniuste excommunicantibus. 613 »state seI privat, qui hanc pro suis voluptatibus;s et non pro sub- I »iectorum moribus excercet.« Nec negatur, quin quelibet excom-218 C municacio sit;9 timenda, cum iniuste excommunicatus debet dili- genter examinare se ipsum iuxta scripturam sacram, ne in aliquo sit conscius sibi ipsi. 2° debet timere de iniuste excommunicantis periculo et 3° de dampno fratrum, quod ex prohibicione sue com- municancie eveniretso et sicud iniuste excommunicatus debet timeresi sic etsa excommunicans. Nam dicit Gregorius Omelia 6a »Pastor indiscrete absolvere timeat, vel ligare, is autem, qui sub »manu pastoris est, semper ligari timeat iuste vel iniuste. Caveant »ergo subditi a crimine, quia solum pro tali materialiter debente3 »excommunicari, quamvis eciam pro honore Dei propter utilitatem »sui ac populi cum quotlibet causis similibus legittimis debent 4 »excommunicari. Caveant excommunicantes, ne principaliter propter »lucrum, propter honorem proprium, vel propter iniuriam propriam »vindicandam excommunicent, sed ex caritate, quam habent ad »Deum et qua debent inimicos diligere, tunc eciam, quia omnias5 »nostra debent fieri in caritate.« Et hinc dicit Augustinus De verbis Domini et ponitur 11 quest. 3a: »Cepisti habere »fratrem tuum tamquam publicanum, ligas illum in terra, sed »ut iuste alliges, vide. Nam iniusta vincula disrumpit iusticia.« Idem in Sermone Domini de monte et ponitur 11a que- stione 3a : »Temerarium iudicium plerumque nichil nocet ei, de »quo temere iudicatur, sibise autem, qui temere iudicats6, ipsa »temeritas necesse est, ut noceat.« Excommunicatus autem iniuste, quamvis debet timere ex- communicacionem ex triplici causa iam de proximo dicta, tamen cognoscens suam innocenciam, debet humiliter sustinere dicens cum Psalmista: »Maledicent ipsis-, tu autem benedices.« — 2° debet gaudere, quod dignus est pro nomine Jesu contume- I liam pati et debet ad gaudium excitari per verbum consolatorium 218 D Salvatoris sui, quo alloquitur suos pacientes contumelias humiliter dicens Matth. 5°: »Beati estis, cum maledixerint vobis homines, »et persecuti vos fuerint, et dixerint omne malum adversum vos »mencientes propter me; gaudete et exultate, quoniam merces »vestra copiosa est in celis.« — Hoc verbum pensans Augustinus in Psalmo 37 dicit: »Etsi dampnaberis ad tempus ab homine »et dixeris sentenciam pro consule in Ciprianum, aliud est »sella terrena (i.«s e. potestas iudicandiss), aliud est tribunal celeste. »Ab inferiore accipiess9 sentenciam, a superiore-o coronam« et ha- betur 11 questione 3a. Idem in Psalmo 28°: »Custodi5 ing 10 15 20 25 25 40 58) Codd.: voluntatibus E. — 59) Codd.: est E. — 60) Codd.: ex corr. I; proveniret E. — 61) Codd.: om. B. — 62) Codd.: inscrip. I; eciam iniuste add. E. — 63) Codd.: debet MP. — 64) Codd.: debet IP. — 65) Codd.: inscrip. ab t2. — 66) Codd.: sibi ~ iudicat in marg. I. — 67) Codd.: illi BE. — 68) Codd.: i iudi- candi in marg. FIP; superscr. K; om. ED. — 69) Codd.: accipiens B, capiens EKP. 70) Codd.: superiora IK. 41

Strana 614
614 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XIX., 1.—3. 10 »hiiss innocenciam; tuams, ubi nemo opprimit causam tuam. Pre- »valebit in te falsum testimonium, sed apud homines. Numquidri apud Deum valebit, ubi de causa tua dicendum est? Quando Deus »erit iudex, alius testis i. e. consciencia tua non erit. Interas iudicem »iustum et conscienciam tuam, noli timere, nisi causam tuam.« — Item Gelasius papa, et ponitur 11 quest 3a: »Cui est »illata sentencia, deponat errorem, et vacua est, si iniusta, tanto »curare eam non debet, quanto apud Deum et eius ecclesiam ne- »minem potest gravare iniqua sentencia. Ita ergo ea se absolvi »non desideret- qua se nullatenus perspicit-a obligatum.« Plus in littera Magistriy4 per Jeronimum et 11 que- stione 3a in canone per totum. Distinccio XIX. 1.Ostquam ostensum est, que sunt claves apostolice. ... Ista, distinccio 19a, tractans, de potestatis clavium collacione, primo continet, quod cum quis per ministerium episcopi recipit ordinem sacerdotalem, tunc simul recipit duas claves. — 2° quod non omnes sacerdotes habent has duas claves, quia I 219 A sciencia discernendi carent plerique, ll nec illam in4 consecracione 20 recipiunt. Sed nota, quod Magister in hoc non tenetur. Unde dictum est; precedenti distinccione, in questione prima, quod omnis sacerdos rite ordinatus habet potestatem omnias sacramenta ministrandi, quamvis, quoad aliqua, sit sua potencia limitata. — 3° continet distinccio, quod quidam dicunt, quod soli- sacerdotes illi, qui doctrinam simul et vitam apostolorum tenents, habent illam secundam clavem, que est potestas ligandi et solvendi. Alii dicunt, quod et Magistro placet, quod et mali sacerdotes habent illam clavem, sed indigne, et male ea utuntur. — 4°, quod alia est benediccio, que solis convenit sacerdotibus, alia, que con- venit sanctis hominibus non sacerdotibus, et quod mala vita sacer- dotum subditos non ledit, si bene vivunt. — 5°, quod sacerdos, qui alios ligat et solvit, debet esse iustus et discretus, dulcis et benivolus, sapienter inquirens, quod confitens ignorat, vel pre vere- — 6°, quod illud dictum Malachie 2°: »Male- cundia occultat. 15 25 30 71) Codd., Decr. Gr. C. XI q. III c. LIIII; nunquam 1. — 72) Codd.: desiderat D. 71) Codd.: Magistri Jeronimum rasum E. — 73) Codd.: prospicit I. — 1) Codd.: etc. add. I; pessime applicate P. — 2) Codd.: est add. D. — 3) Codd.: om. P. — 4) Codd.: inscrip. ab (1. — 5) Codd.: in add. DE. — 6) Codd.: om. EKP. — 7) Codd.: in marg. ab t2. — 8) Codd.: servant E.

Strana 615
Quomodo Christus possederit claves ? 615 »dicam benediccionibus vestris«, quidam referunt solum ad here- ticos et excommunicatos, quorum inquiunt benedicciones sunt maledicciones eorum, qui eos sequuntur, vel secundum Ma- gistrum ad omnes, qui vita bona carentes benedicunt et eorum benediccio ipsis in malediccionem convertetur, sic videlicet, quod propter illas benedicciones sunt maledicti. §2. Pro aliquibus horum sunt hii versus,: T claves homini donantur, quando sacerdos sacerdotesio nomine o sciencie ordinaturio sed1o Fit, tamen heuri sunt plures prima clave carentes, ligandi etto solvendiro carent 2 meritorie utio veriio sacerdotesio nominero etio reio Sed reliqua nulli, digne soliis tamen illi Apostoli opera vitamio etio moresio Clavibus utuntur, qui Petri facta sequuntur. 10 §3.) Utrum I Christus habuit claves? Videtur, quod non, I quia non ab aliquo episcopo recepit sacerdotalem14 ordinem, et 219 B per consequens neque claves, et si non recepiti4 et non eternaliter habuit, ut homo, sequitur, quod non habuit, ut homo. In oppo- situm est Lucas cae 5° dicens, quod ad hominem paraliticum dixit: »Homo, remittuntur tibi peccata tua. Et ceperunt cogitare »scribe et Pharisei, dicentes: Quis est hic, qui loquitur blasfemias? »Quis potest dimitterei5 peccata, nisi solus Deus? Ut autem cognovit »Jesus cogitaciones eorum, respondens dixit ad illos: Quid cogitatis »mala in cordibus vestris? Quid est facilius dicere: Dimittuntur »tibi peccata tua, an dicere: Surge et ambula?« Et sequitur ad propositum: »Ut autem sciatis, quia Filius hominis habet pote- »statem in terra dimittendi peccata (ait1e paralitico): »Surge et tolle »grabatumi7 tuum et vade in domum tuam16.« Sciendum, ut dictum est in prima questione pre- cedentis distinccionis, quod clavis est potestas aperiendi regnum celorum et introducendi in illud iuxta verbum Salvatoris Matth. 16°: »Tibi dabo claves regni celorum.« Hanc autem pote- statem habuit Christus in quantum Deus per auctoritatem primam autenticam, et per auctoritatem excellencie supra alios homines per meritum passionis habuit ut homo, et illa auctoritas excellencie dicitur subautentica, quoad primam auctoritatem, quia ab illa ha- betur meritorie. Habuit ergo Christus claves illis duobus modis, quia verus Deus et verus homo, non autem habuit per modum ministerii, sicud ceteri sacerdotes. Sibi ergo primo et principaliter convenit potestas cognoscendi peccata hominum et solvendi atque 15 20 25 30 35 9) Codd.: unde add. K. — 16) E; om. CDFKMP; glossas prorsus om. ABIL. 11) Codd.: inepte heri K. — 12) E: sunt carentes CK. — 13) Codd.: ex corr. B; post tamen K. — 14) Codd.: sacerdotalem recepit om. E. — 15) Codd.: re- mittere D. — 16) Codd.: ait c0 tuam om, etc. add. B. — 17) Codd.: subscrip. lectum P. — 41*

Strana 616
616 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XIX., 4.—7. 10 15 20 25 I 219 D 35 I ligandi. Illi ergo sacerdoti l et dignissimo episcopo confiteamur 219 C primo peccata nostra, qui potest per se in ictu oculi nos absolvere a pena et a culpa. §4.) Utrum soli sacerdotes habeantis claves? Dicendum, quod sic, loquendo de clavibus ordinis, que sunt potestas im- mediate introducens in regnum; sed loquendo, de clave iuris- diccionis, per quam aliquis excluditur a consorcio ecclesie per ex- communicacionem vel admittitur per absolucionem, non solum habent sacerdotes, sed eciam alii sicut electi archidiaconi, archi- presbiteri, et quam plurimi, qui habent iurisdiccionem, qui quandoque non sunt sacerdotes, verum tamen ipsi sicud non possunt peccata dimittere, cum non sint sacerdotes, sic nec per se possunt a peccato absolvere, propter quod fuit per eos homo inobediens ab ecclesie communione separatus. Et scito19, quod abbatisse et priorisse claves huiusmodi non habent. Unde volente, Deo non possunt absolvere, vel ligare, sed habent clavem i. e. usum correccionis in subditas mulieres. Eciam scito, quod heretici, scismatici, degradati, excom- municati claves habeant quantum ad essenciam clavium, sed non habent usum, eo quod ecclesia aufert abs eis, simpliciter vel pro tempore. §5.) Utrum,o quilibet teneatur exn precepto, ad fraternam,2 correccionem. Dicendum, quod sic. Et hoc ex zelo caritatis, non ex officio prelacionis, unde Matth. 18° dicit cuilibet Salvator: »Si peccaverit in te frater tuus, vade et corripe eum inter te »et ipsum solum.« Unde signanter ante istud dixit Dominus,3 Luce 17°: »Attendite, vobis,1« et,1 sequitur,1 : »Si peccaverit »in te frater tuus, increpa illum.« Pro quo sciendum, quod secundum S.24 Thomam De veritate theologie libro 5°, quod triplex est correpcio 5 : »Amoris, timoris et pudoris. Primo amore singulariter convelniendo »(sc. inter te et ipsum solum) ; hoc non prevalente, dicit Dominus, »timore revocandum sc. cum testibus. 3°, si hoc non valuerit 6, »pudore revocetur, cum ecclesie dicatur. Qui,7 vero ecclesiam non »audierit, sicud ethnicus et publicanus extra communionem fiat »evitandus, quod de criminibus habet intelligi, non de culpis. Fiat »hoc ad, corripiendum,, non, ad, diffamandum,1.« — Hec ille. Ecclesia vero secundum Augustinum super Johanne Omelia 26a est congregacio fidelium predestinatorum et iusti- ficatorum. Unde Jeronimus super illo dicto,s Dic, ecclesie', dicit, quod si nec illos audierit, tunc multis dicendum est, ut de- testacionem in eum habeant et qui nolunt pudore salvari, salventur obprobriis. — Et patet, quod diversimode christianorum correpcio 49 18) Codd.: habent E. — 19) Codd.: sciendum EKP. — 20) Incipit MS. N fol. 24r, 0 fol. 265r. — 21) Codd.: om. O. — 22) Codd.: supernam N — 23) Codd.: Salvator O. — 24) Codd.: om. EN. — 25) Codd.: correccio N. — 26) Codd.: vo- luerit BEKP. — 27) Codd.: Quod si O. — 28) I; om. codd. — 29) Codd.: om. B.

Strana 617
De proximi correptione. 617 debet exerceri. Unde prima Thimothei 5°: »Seniorem ne in- »crepaveris, sed obsecra, ut patrem«. Item ibidem: »Peccantes »coram omnibus argueso.« Item: Ad Titum 1° dicens de quibusdam, qui docent turpis lucri gracia, subdit: »Quamobrem »increpa illos dure, ut sani sint in fide, non intendentes Judaicis »fabulis, et mendaciis hominum avertencium se a veritate.« — Prelati autem correpciois debet esse discreta, modesta, caritativa et ordinata secundum ordinem ewangelicum Matth. 18° : »Si »peccaverit in te, etc.« Super quo Augustinus: »Si solus nosti, »quod peccaverit in te et eum vis coram omnibus arguere, non »eris erroris correctorsi, sed proditor — Ipsa vero corripienda sunt »coram3, hominibus, que, peccanturs coram, hominibus,, ipsa cor- »ripienda sunt secrecius, que secrecius peccantur. Distribuite tem- »pora, et concordat scriptura.« — Hec Augustinus De peni- tencia et ponitur 2a questione 1a 'Si peccaverit3a'. 6.) Utrum34 corripiens alium et existens in crimine peccet mortaliter. II Sciendum, quod, qui alium corripit de peccato, aut corripit eum ex officio prelacionis,1, aut ex affectu caritatis. Si ex officio prelacionis corripit, peccat, sed quam graviter, Deus novit. Indigne enim utitur officio suo, sive peccatum suum sit mani- festum, sive secretum; et idem est dicendum de illo, qui docet ex officio prelacionis. Si autem corripit ex affectu caritatis, dicunt quidam, quod ins5 hocss non peccat, nisi peccatum suum sit manifestum. §7. Utrum subditi teneantur corripere superiores suos, dum delinquunt? Dicendum, quod sic, licet quidam dixerunt contrarium. Superior enim, sive prelatus, licet sit persona publica, non exinde amittit ea, que sunt singularis persone. Ideo dum de- linquit, debet corripi, sicud quando non erat prelatus, cum reve- rencia tamen, ut auctoritati non fiat preiudicium. Correpcio autem fraterna diffinitur sic: Correpcio fraternass est ammonicio fratris de emendacione ex fraternass caritate procedens. Et notandum, quod correpcio differt a correccione, quia correpcio solum admonicionem inportat, sed correccio cum ad- monicione pene infliccionem inportat, quamvis sepe contingit sine s5 admonicione precedente etc.37 10 15 I 220 A 20 25 30 30) Codd.: ut ceteri timorem habeant add. E; publice add. O. — 31) Codd.: correptor O. — 32) Codd.: coram corripienda in marg. x2; om. P. — 33) E, Decr. Gr. C. Il q. I, c. LII; male peccavit codd. — 34) Incipit MS. N fol. 24v. — 35) Codd.: om. M. — 36) Codd.: superna N. — 37) Codd.: om. CEIP; explicit MS. N fol. 24v, O fol. 265r.

Strana 618
618 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XX., 1.—3. Distinecio XX. 1.Ciendum est eciam, quod tempus penitencie est usque in extremum articulum vite ... Ista est distinccio 20a, tractans de penitentibus in fine vite. s Et primo continet, quod tempus, penitencie est usque ad, extremum articulum vite; est tamen periculosum differre penitenciam usque in finem vite, quia sic penitens videtur timore mortis penitere 1 pocius quam Dei amore. — 2°, quod vera penitencia in fine habita 220 B etsi vitam inpetrat, | non tamen sic, quod nullam penam senciat, io nisi forte sit tanta vehemencia gemitus et contricionis, quod suf- ficiat ad delicti punicionem; que si non sufficit, purgandus est igne purgacionis, qui ignis etsi non est, eternus, miro modo tamen gravis est, quia excellit omnem penam, quam umquam passus est aliquis in hac vita. — 3°, quod illud dicendum est de illo, qui in hac vita non conplevit penitenciam; si enim interior penitencia non sufficit in vindictam peccati et exterior penitencia non con- pletur, purgatorium senciet et gravius punietur. Idem dicendum est de illo, qui iniunctam penitenciam conplevit, que tamen ex ignorancia sacerdotis, vel negligencia condigna non fuit. — 4°, quod pro qualitate peccati presidencium arbitrio decernenda est peni- tencia, quia aput Deum4 non tantum valet mensura temporis, quantum doloris; nec valet abstinencia tantum ciborum, quantum mortificacio viciorum. — 5°, quod ab infirmis in periculo mortis positis; est pura peccatorum confessio requirenda, non tamen est penitencia inponenda, sed innotescenda et oracionibus et elemo- sinis pondus penitencie sublevandum, si migraverit. Si vero con- valuerit, penitencie modum a sacerdote inpositum diligenter ob- servet. — 6°, quod tempore necessitatis non est neganda recon- ciliacio vel penitencia penitentibus. Quod si egritudine gravati, quod ante petebant, in presencia sacerdotis significare non possunt, testi- monia fidelium circumstancium prodesse debent, simulque peni- tencie &et reconciliacionis consecuntur beneficium. — 7°, quod cuiuscunque penitentis publicum est crimen, quod uni versam com- I 220 C movit urbem, presbiteri inconsulto episcopo non reconcilient, nisi 35 ultima cogat necessitas. — 8°, quod presbiter inconsulto episcopo non potest excommunicatos nec publice penitentes reconciliare, nec virgines consecrare, que potest precepto episcopi. Crisma vero numquam potest conficere. — 9°, quod si quis ad penitenciam festinans et sacerdotem non, inveniens discessit, eius oblacio est recipienda. 15 20 25 30 40 2. Pro aliquibus horum sunt hiis versus: 1) Codd.: in marg. ab t2. — 2) Codd.: om. M. — 3) Codd.: inscript. ab t1. 4) Codd.: om. EKP. — 5) Codd: constitutis E. — 6) Codd.: unde add. K.

Strana 619
Inique iudicat, qui hominem in aeternum condemnatum temerarie praedicat. 619 cum caritate et tarde- magna contricione V qui sero dolet, qui non sua debita complet, purgatorio satisfaciat penitencia interior Igne quidem salvus fit, quin satagat dolor intus. penitenciam infirmus agat iniunge- ab infirmitate Ergo, quod satagat, non dic, nisi quando resurgat. elemosinass et oraciones Si moriatur, ei succurrunt dando propinqui. absolvereg Presbiter ecclesie contritos conciliare mandato episcopi potest consecrare virginess, lussu pontificis valet et sacrare puellas. §3. Utrumio possit quis penitere in fine vite sue? Di- cendum, quod sic. Deus enim omnipotens semper paratus est dare graciam4 preparanti se; sed illa preparacio cum consistit in libertate arbitrii, quod potest subito cum Dei auxilion a malo averti et ad bonum converti, ideo homo quamdiu habet usum liberi arbitrii, potest penitere. Ex isto sequitur, quod iudicantes hominem ad dampnacionem eternam, de quo eis non constat eius dampnacio per scripturam, per revelacionem nec per sensualem experienciam, sunt 1 iudices temerarii et iniqui, contravenientes verbo Christi, quo dicit Luce 6°: »Nolite iudicare, et non iudicabimini: nolitei2 condempnare; et, »non, condempnabimini,« et Matth. 7° : »Nolite iudicare, ut non »iudicemini. In quo enim iudicio iudicaveritis, iudicabimini: et in »qua mensura mensi fueritis, remecietur vobis.“ — Sed tales cecati iudicio temerario, quod habet sororem detraccionem, matrem eius invidiam, aviam,s eius superbiam, que omnia sunt turpis familia, facti sunt iudices temerarii, detractores, invidi et in Deum blas- phemi. Sic enim iudicantes14 ignoranter 4 blasfemant in sapienciam Dei Patris, cum omne iudicium sit datum Filio, Johanis 5°. Et cum sine benivolencia sic iudicant, sed furiose blasfemant in beni- volenciam Spiritus Sancti, hii nempe extollunt se tali iudicio super Christum Filium Dei, qui dicit Johannis 8°: »Ego non iudico »quemquam : vos autem secundum carnem iudicatis«, i. e. secundum affectum carnalem, qui vos ad interitum deducit. Hii eciam contra- riantur Christi Apostolo, qui cognovit archana Dei et dicit prima Corint 4°: »Nolite iudicare ante tempus, quoadusque »veniat Dominus, qui et illuminabit abscondita tenebrarum, et mani- 10 220 D 20 25 20 7) Codd.: tarde oo iniunge om, sed super satagat add. peniteat, super non dic add. supple ei E. — 8) E: elemosinas virgines om codd ; glossas prorsus om. BDKL. — 3) Codd.: absolvere co virgines om. I. — 10) Incipit MS. O fol. 256r. 11) Codd.: adiutorio M. — 12) Codd.: nolite co condempnabímini om., sed etc. add. EKP.— 13) Codd.: in marg. a §2; amitam M ex corr. in marg. amicam E; loco omisso scrip. Ewam 72; avam L; aviam corr. avam 1. — 14) Codd. : iudices grav.ter O.

Strana 620
620 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XX., 3. I 221A 10 15 20 25 I 221 B 30 35 »festabit consilia cordium; et tunc laus erit unicuique a Deo.« — Nec illi temerarii iudices perpendunt, quod solius Dei est iudicare de occultis, qui solus novit corda hominumi5, 2 quest. 3a "Consuluisti'. — Nec illi temerarii iudices advertunt, quod ho- mines de Dei iudicio multa ignorant ill laudantes, que ille repre- hendit, vel reprehendentes, que ille laudat. 11 quest. 1a 'Sacer- dotibus' in fine per Gregorium. Hii eciam iudices auda- ciores sunt Michaele Archangelo, qui non fuit ausus dyabolo iudicium inferre blasfemie, de quo dicit Judas in Canonica: »Cum Michael Archangelus, cum dyabolo disputans, altercareturis »de Moysi corpore, non est ausus iudicium inferre blasfemie,7, sed »dixit: Imperet tibi Dominus. Hii autem, quecumque quidem igno- rant, blasfemant.« Ignorant quidem, quod ille homo est dampnatus et tamen iudicium blasfemie,- inferunt, dicentes fille homo est dampnatus', maledicunt illum, quem forte Deus benedicit. Utinam illi, non caritative, sed gravi impietate cor suum offen- dentes, audirent illud Ecclesiastici 21°: »Labia inprudencium »stulta narrabunt; verba autem prudencium statera ponderabuntur. »In ore fatuorum cor illorum; et in corde sapiencium os illorum. »Cumis maledicit impius dyabolum, maledicit et ipse animam suam.« Dato ergo, quod ille homo, de quo sic temerarie iudicant, sit dampnatus, et ipsi ex malicia ipsum, ut dampnatum dyabolum maledicant, quid est, nisi quod labia eorum stulta narrant et in ore, ut fatuorum cor eorum est, et ipsi maledicunt animam suam. Vere amaritudo exsensavit huiusmodi homines. Nam Ecclesia- stici 21° dicitur: »Est insipiencia,, que habundat in malo, et »non est sensus, ubi est amaritudo.« Quare, karissimi, ut evitemus stulticiam, que in iudicio currit temerario, audiamus! Salvatorem nostrum,o et sic non iudicemus Audiamus iudicem nostrum et non sic condempnemus. Audiamus beatum Gregorium, quid scribit Constantino Mediolani, quod ponitur 11 quest. 3a ca° In cunctis', quod: in cunctis, que in hac vita adversa, »proveniunt, sola est, sicud nostis, omnipotentis Dei, districcio »conpensanda, atque ad cor proprium concurrendum, ut nullius »ibi lingwa inplicet, ubi consciencia non accusat. Quem enim con- »sciencia defendit, liber est inter accusatores, et liber sine accusa- »cione esse non potest, si sola, que intus adiacet, consciencia ac »cuset,e. De vestra igitur sanctitate absit christianorum iudicio ea, »que maledicorum hominum rumoribus conficta credimus, in quali- »cunque modulo suspicionis adduci, quia et sacri eloquii testi- »monium tenemus, ut mala maiora, cum forsitan dicuntur, nisi »probata credi non debeant, sed cicius probata ulcisci; hec igitur 40 15) Codd.: et add. MO. — 16) BO, Vulg.: altricaretur codd. — 17) Codd.: ex corr. I. — 18) Codd.: Dum Vulg. — 19) Codd.: autem sapientia Vulg. — 20) Codd.: nostrum co iudicem om. EK. — 21) E, Decr. Gr. C. XI, q. III, c. LII; om. codd. 22) Codd.: ex corr. I; accusat O.

Strana 621
Utrum Joannes Wiclet in aeternum damnatus sit? 621 »dixi, ut nimie levitatis esse ostenderem, si quis mala gravia credere »studeat, que probari non possunt. Unde sanctitas vestra debet »mentem suam a maledicorum rumoribus atque obtrectacionibus »disiungere et sola, que interne, vite sunt atque ad utilitatem sub- »ditorum proficiunt, cogitare.« — Hec magnus sanctus Gre- gorius. Hec propter illos disserui, qui iudicio temerario Magistrum24 Johannem Wiclef,5 certitudinaliter asserunt et,6 predicant,4 esse dampnatum eternaliter in inferno. Ego autem a temerario volens declinare iudicio, spero, quod sit de numero salvandorum. Et si est in celo, laudetur gloriosus Dominus, qui eum ibi con- stituit; si in purgatorio, liberet eum milsericors Dominus cicius; si in inferno, maneat in eterno supplicio ex Dei iusto iudicio. Ecce transeo modo,7 medio, magis tendens per spem ad Dei misericordiam, quam perss desperacionem ad dampnacionem perpetuam, a2 qua dignetur nos omnipotens Dominus liberare. Et laudemus omnipotentem Deum de piissima sua misericordia, quod tam misericors est ad indulgendum, quod in mortis articulo vero cordeso postulanti graciam non denegat, prout in Latrone sancto ostendit, et laudemus suam eximiam sapienciam, qua voluit a nobis, sed nobis utiliter, qualem finem sorcianturai ho- mines, cogniciones abscondere, et nisi aliquorum pro utilitate ecclesie ipsorum exitum revelare, ut patet de Lazaro et divite epu- lone, et de sancto Latrone, aliisque pluribus. Si ergo est ad utilitatem ecclesie, an sit dampnatus Magister32 Johannes 32 Wicleff32 rogemus Dominum, ut sedetur discordia predicancium et contendencium, quodas revelet. Essent aliqua dicenda34 de sera penitencia, quam pulere tractat Augustinus in sermone De penitencia, qui incipit 'Penitentes', ut adducit Magister in litera, eciam de igne purgatorio, de quo ego modicum loqui scio; melius ergo videtur michi, quod discam bene vivere, quam incerta de igne huiusmodi seminare. Si enim bene vivens sufficienter penituero, ignem sup- plicii non timebo, de quo dicit Magister, quod: »hic ignis, etsi »eternus non est, miro modo gravis est: excellit enim omnem »penam, quam umquam passus sit aliquis in hac vita: Numquam »in carne inventa est tanta pena, licet mirabilia martires sunt passi »tormenta.« — Hec Magister. 10 II 2210 15 20 25 30 35 23) Sic codd.; eterne Decr. Gr. CXIV, q. III., c. LII. — 24) Codd.: Ma gistrum co predicant in E locus rasus et manu posteriori inscrip. hominem in hoc seculo abiudicatum. — 25) Codd.: Wiklef M; Wycleff OK; Wyclef in textu raso a cor. F; Vicleph L. — 26) Locus rasus in E el inscrip certe. — 27) Codd.: medie EKP. — 28) Codd.: om. I. — 29) Codd.: de O. — 30) Codd.: cordi I. — 31) Codd.: sociantur I. — 32) Codd.: rasum et inscrip, homo qui obiudicatur E: Wykleff OM, ex corr. in textu raso §2; Vicleph L. — 33) Codd.: ut B. — 34) Ex- plicit MS. O fol. 257r.

Strana 622
622 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXI., 1.—3. Distinecio XXI. 221D 1.Olet eciam queri, utrum post hanc vitam aliqua pec- cata remittantur... Ista est, distinccio 21a, tractans de peccati remissione quantum ad statum future vite. Et primo continet, quod post hanc vitam aliqua peccata remittuntur, non solum quoad penam, sed eciam quoad culpam. — 2°, quod peccata venialia igne, purgatorio cre- mantur et illa post hanc vitam dimittuntur. — 3°, quod qui Deum contemplantur et proximum diligunt et bona opera faciunt, illi sunt securi ab eterno igne, quo impii cruciantur, et a purgatorio, quo quidam salvandi purgantur. — 4°, quod illi, qui mundo placere cogitant, Deum tamen preponunt, et affeccionibus carnalibus dediti sunt, coniugibus, domibus, possesionibus ita, ut nichil preponant Christo, signantur illis tribus: ligno, feno et stipula, que in men- tibus perfectorum non cadunt, quia lignum affeccio mundialium longa, minor affeccio fenum, minima vero stipula. Et in mentibus perfectorum est aurum, i. e. contemplacio Dei, et argentum, i. e. dileccio proximi, et lapides preciosi, i. e bona opera in caritate facta, quamvis eciam in eis sint alia venialia, quam affeccio per lignum, fenum et stipulam designata. — 5°, quod omnia criminalia semel saltim oportet exprimi in confessione, nisi aliqua a mente exciderint. Pro venialibus vero, sufficit generalis confessio, perfeccius tamen est illa exprimere, si fuerint iterata. — 6°, quod sicud penitens non debet celare peccatum, quia superbia est, ita nec causa hu- militatis debet se fateri, esse reum in illo, in quo non est reus, quia incauta est talis humilitas et constituit peccatorem. — 7°, quod cavere debet ll sacerdos, ne peccata confitencium aliis prodat, alio- I 222 A quin deponeretur et omnibus diebus vite ignominiosus haberetur. — 8°, quod nullus sacerdos alteri sacerdoti hominem commissum so suscipiat ad penitenciam sine eius consensu, cui prius se commisit, nisi ille foret ignarus. 10 15 20 25 5 2. Versuss: 35 X post hanc vitam Dominus venialia quedam quia quidam edificat fenum, in purgatorios lignum et stipulam remittit Laxat, que more feni consumit in igne. in communi i. e. venialibus peccatis Pro levibus culpis confessio fit generalis, mortalibus Et pro mortiferis, que sunt incognita nobis. 1) Codd.: om. E. — 2) Codd.: om, sed que in add. E. — 3) Codd.: om. I. 4) Codd.: ex corr. I. — 5) Codd.: ante unde add. K; pro aliquibus horum — sunt hii versus add. E. — 6) Codd.: purgatorii C.

Strana 623
Quid sit peccatum veniale et quomodo distinguatur a mortali? 623 sacerdos hominem manifestat aliis Deponi meruit, qui confessum sibi prodit. sine licencia ignarum- Pastorem proprium nullus mutet nisi cecum. §3. Quia in ista distinccione multum tractatur de peccato veniali, ideo videtur utile scire, quid est peccatum veniale et quomodo distingwitur a mortali. Pro quo notandum, quod Deus noster est summus pater familias, cuius magna domus est totus mundus. Habet autem in illa domo racionales creaturas, ut angelos et homines servientes. Sed cum sit omnisciens, predestinat aliquos ad beatitudinem, qui ministrant sibi, ut filii et heredes. Alios autem prescit ad dampna- cionem, quibus tamen dat pro statu vie libertatem arbitrii, secundum quam ut filii salvari poterunt et filii condempnari, cum predesti nacio et presciencia sit contingens et non simpliciter necessitans unam partem. Licet autems Deus continue, eque amat predesti- natos, cum volicio sua, qua vult eos beatificari, sit inmobilis, sicud dictum est supra per Magistrum, sepe tamen filii predestinati cadunt in via secundum ingratitudinem a dignitate et nomine filiali, ut patet de Adam, Petro, David, Maria Magdalena et ceteris similibus, quos Deus misericorditer predestinans ad salutem graciose revocat, tamquam pius Pater filios puniendo Et istum sensum exprimit Apostolus Ad Hebreos 12°: »Obliti«, inquit, »estis consolacionis, quam,o vobis tamquam filiis »loquitur, dicens: Fili mi, noli negligere disciplinam Domini neque »fatigeris, dum ab eo argueris. Quem enim diligit Deus, castigat; »flagellat autem omnem filium, quem recipit.« Et sequitur de pre- scitis: »Quodsi extra disciplinam estis, cuius participes facti sunt »omnes : ergo adulteri, et non filii estis.« Cum ergo dictus summus sapiens pater familias in domo sua sic statuit observanda, ut qui- cunque de racionalibus servitoribus contravenerint, eiciantur de domo speciali, atque familia, quedam autem sic statuit, ut contra- veniens non ob hoc eiciatur, sed penam sustineat intra domum: patet, quod est notabilis differencia inter hos defectus, proporcio- nabiliter est differencia inter penas. Unde contraria statutis primo modo dicuntur illicita et prohibita, que secundum illum modum dicuntur mortalia. Contraria vero statutis secundo modo sunt dis- vasa, que dicuntur venialia. Cum ergo peccatum et gracia oppo- nituri2, patet secundum regulam Aristotelis, quod sicud pre- scitus caret perpetuo illa gracia, sic caret perpetuo nomine filii illius predestinacionis vel adopcionis, licet quandoque habeat graciam et per consequens nomen filii secundum presentem ii iusticiam. Et sic valde equivoce est de domo Christi sive familia. 10 15 I 222 B 20 25 30 35 2220 7) Codd.: omnes glossas prorsus om. BDEKL. — 8) Codd.: tamen EKP. 9) Codd.: male cottidie I. — 10) Codd.: que Vulg. — 11) Codd.: spirituali EL. — 12) Codd.: opponantur B.

Strana 624
624 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXI., 4.—6. E contra autem predestinatus, licet quandoque expellatur ad tempus extra ecclesiam, dum desinit esse in gracia et filiacione se- cundum presentem iusticiamis, manet tamen semper filius adopcionis vi gracie predestinacionis indelibilis, et sic est intra ecclesiam, que est numerus predestinatorum, licet sit extra particularem ecclesiam, observantem caritatem secundum presentem iusticiam. Et conformis est distinccio de peccato veniali, de filio, de ecclesia et de gracia, que debet esse in ista materia; sunt no- tande. Unde patet, quomodo equivoce insunt peccata venialia in 1o predestinatis et prescitis, correspondenter ad gracias et ad penas. 4. Ex quibus videtur posse colligi, quod tripliciter,4 in genere dicitur peccatum mortale, sicud tripliciter dicitur veniale. Primo modos omne peccatum presciti, quod tollit graciam grati- ficantem,5 secundum presentem iusticiam et repugnat gracie pre- destinacionis, quia inducit mortem secundam, de qua intelligitur illud 1a Johan. 5°: »Qui natus est ex Deo, nonis peccat, sed »generacio conservat eum1s.« Non peccat' sc. peccato, quod inducit mortem eternam, quia generacio', qua secundum predestinacionem est natus ex Deo, conservat eum'. 2° modo omne peccatum in predestinato tollens graciam temporalem, qua gratificaretur anima ad vitam spiritualem, dicitur peccatum mortale, quia infert mortem spiritualem, licet non per- petuam. 3° modo dicitur quodcumque peccatum antecedenter in- 25 ducens mortem anime primam vel secundam peccatum mortale, sicud vulnus dicitur letale, quod inducit] mortem, quamvis non I per se sufficienter causaret mortem, et isto modo veniale per con- 222 D swetudinem fit mortale. Correspondenter potest intelligi peccatum veniale,7 tripliciter: Primo modo, quando ex ordinacione Dei eterna graciose preparatur venia pro eodem; et isto modo omne peccatum pre- destinati originale vel actuale dicitur veniale, et isto modo pec- catum sancti Petri et omne peccatum Marie Magdalene dicitur veniale, quia per penitenciam dignum venia. Et isto modo utitur Augustinus in libro De peni- tencia, quem adducit Magister in hoc quarto, distinc. 17a dicens: »Fit enim veniale per confessionem eciam, quod cri- »minale erat in operacione. Etsi non statim purgatur, fit tamen »veniale, quod commiserat mortale.« Item Augustinus De vera et falsa penitencia ca' nono (etis ponit Magister in hoc quarto, distinc. 20a c a° 2° in fine) dicitis: »Studeat »ergo quisque sic delicta corrigere, ut post mortem non oporteat 15 20 30 35 13) Codd.: inscrip. in E. — 14) Codd.: ex corr. I. — 15) Codd.: satisficientem EKP. — 16) Codd.: non c0 eum om. E. — 17) Codd.: pessime mortale D. — 18) Codd.: et c dicit om. D.

Strana 625
De tribus modis peccati mortalis et venialis. 625 penam tolerare.« Et sequitur: »Quedam enim peccata mortalia sed in purgatorio2o i. e. ex penitenciar9 »in penitencia fiunt venialia, non tamen mox sanantur.« 3°21 modo dicitur peccatum veniale, quod stat cum gracia secundum presentem iusticiam, licet repugnet gracie predestinacionis, et sic omne peccatum, quod inducit mortem effective secundam, etsi stat cum gracia secundum presentem iusticiam, diceretur mortale. Et sic possunt intelligi doctores dicentes, quod non est aliquod peccatum tam veniale, quin, dum placet,, fit mortale, ut dicit Glossa super illud Psalmi: »Beati, quorum tecta sunt pec- cata«, et Augustinus De igne purligatorio et Canon distincc. 25 ca° Unum oratorium' §:3 Criminis'. Et 223A isto modo potest intelligi Augustinus ad literam: quod multa levia peccata constituunt mortale, sicud multa grana vel,4 arene constituunt pondus, quo portans deprimitur; multe gutte paulatim ingredientes cannam submergunt navem, ut dicit super Jo- hannem Omelia 12a. Et in libro De decem cordis ca° 6° dicit: »Minuta peccata, si negligantur, occidunt.« 15 5. Hiis notatis propter sanctorum dicta intelligenda, loquamur ergo de peccato formaliter et vocemus peccatum mortale, quod inducit mortem sive primam, sive secundam, privando animam gracia. — Veniale vero, quod non privat animam gracia inducens mortem, sed diminuit caritatem, quod vocatur secundum plura ydiomata cottidianum peccatum ex eo, quia cottidie illo peccamus. Erit eciam,5 peccatum mortale quoddam secundum quid mortale sicud illud, quod solum ad tempus mortificat animam. Aliud mortale simpliciter, quod in perpetuum mortificat animam, quale est pec- catum finalis inpenitencie, quod nulla pena purgatur, quia non re- mittetur,s, neque in hoc seculo, neque in futuro, ut dicit Veritas Matth. 12° et Magister adducit in litera. 20 25 Iam esset dicendum de purgatorio, quod sine dubio credo 30 esse, similiter de,7 eius igne, de quo dicit Augustinus 21 De civitate Dei ca' 2°, quod gravior erit ignis ille, quam quidquid I homo potest pati in hac vita. Et quia, ut dixi in] fine que- stionis precedentis inmediate distinccionis, quod 223 B modicum loqui de eo scio, ideo relinquo legentibus sentenciam as sanctorum doctorum Augustini, Gregorii, ne loquar vel gar- rulem infundabiliter sicut pica. §6.) Queritur: Utrum sacerdos quodlibet peccatum in con- fessione sibi detectum tenetur occultare? Sciendum, quod du- 19) I; tantum ex ABDEFKMP; in textu L; in marg. C. — 20) FI; in textu codd. — 21) Codd.: 2° I. — 22) I; placeat codd. — 23) Codd.: sc. I. — 24) Codd.: et I. — 25) Codd.: om. M; in male C. — 26) Codd.: remittitur I. — 27) Codd.: et I.

Strana 626
626 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXI, 6. 5 10 15 I 2230 20 25 pliciter contingit revelari sacerdoti peccatum, aut simpliciter et to- taliter in confessione sacramentali, et illud, si est mortale, precipue nullo modo debet sacerdos revelare. Et tenetur hoc primo de lege nature, que dicit: »Quod tibi non vis, alii ne feceris.« Sed quia nollet sacerdos, quod quis peccatum eius super eo revelaret, ergo,s ... 2° tenetur de lege caritatis sive fraterna, que dicit: »Diliges pro- »ximum tuum sicud te ipsum« Matth. 22°; 3° tenetur hoc ex constitucione ecclesie, que hoc constituit propter scandala evitanda, secundo ne abstraherentur homines a confessione. Unde Extra- vag. de penitencia et remissione Omnis utriusque sexus3", de sacerdote, qui confessiones audit, dicitur sic : »Caveat »se omnino, ne verbo, vel signo, vel aliquo quovismodo aliquatenus »peccatorem prodat. Sed si prudenciori consilio indiguerit, illud »absque ulla expressione persone tacite requirat, quoniam qui pec- »catum in penitenciali iudicio sibi detectum presumpserit revelare, »non solum a sacerdotali officio deponendum credimus, verum »eciam ad agendam perpetuam penitenciam in artum monaste- »rium detrudatur.« l Prohibetur districtes De penitencia di- stinccione 6a. Cauti ergo debent esse confessores, nam dicit doctor subtilis quest. 2a articulo 2°: »Numquid potest »dicere : audivi illud in confessione? Dico, quod hec sola verba »includunt peccatum mortale, quia includunt revelacionem huius »ut cogniti eo modo, quo non licet revelare.« Unde caveat sibi in modo narrandi, ne dicat hoc tamquam sibi revelatum in con- fessione. Unde in nullo casu potest hoc facere, nec hoc silencium militat aliquando contra caritatem. Unde oppositum militaret contra communem caritatem. Unde reprobandus est ille versus iuristarum: Est heresis crimen, quod nec confessio celat. 30 Non quod metrum non sit bonum, sed quia est sentencia falsa. Idem S. Thomas quest. 2a articulo 1°: »Hereticum »confessor non debet prodere, sed ipsum amovere et quantum ad »alios diligenciam apponere, ne per heresim corrumpantur: Potest »eciam dicere prelato, quod diligencius invigilet super gregem »suum.« 35 40 Sed diceres: stat, quod unus confiteatur, qui vult civitatem succendere, vel heresim inducere, vel multos homines occidere, vel totum christianitatis regnum paganis tradere. Ergo propter bonum commune salvandum et tam magna pericula evitandum sacerdos ex vi caritatis ad proximos potest, ymmo debet confessionem huiusmodi propalare. 28) Codd.: etc. add. E. — 29) I; decrevimus codd.; decernimus L, Extravag. De poenit. et remis. lib. V, tit. XXXVIII c. XII. — 30) Codd.: eciam add. EK.

Strana 627
Sacerdos peccatum sibi in confessione commissum revelare prohibetur. 627 Ad hoc respondet Magister in litera per dictum b. Gre- gorii, qui dicit in ultimo capitulo: »Sacerdos ante omnia »caveat, ne de hiis, que ei confitentur peccata, alicui recitet, non »propinquis, non ] extraneis, necsi, quod absit, pro aliquo scandalo«, sc. vitando, vel a penitente illato. Et potest responderi per illud Apostoli Roman. 3°: »Mala non sunt facienda, ut bona eve- »niant«, sed quia malum est confessionem prodere et pro toto mundo lucrando homo non debet peccare, ergo nec confessionem prodere. 223 D 5 Sed diceres: quid ergo debet sacerdos facere? Di- 10 citur, quod debet Deum rogare, ut dignaretur illum a sua per- versa intencione avertere et illos, quibus malum iste pretendit in- ferre, dignaretur eos custodire; et potest sacerdos premunire illos caute, sine omni prodicione confessionis, ut illi caute se habeant propter pericula. 15 Ex isto patet, quod sacerdotesse audientesss laycos, qui pre- tendunt ticiones suspendere, vel comburere, vel hominem inter- ficere, et narrantes illis, quibus hoc imminet, dicentes, quod in confessione hoc audierunt, secundum doctorem subtilem superius allegatum peccant mortaliter. 20 Sed diceret sacerdos: vult episcopus sub pena excommuni- cacionis, quod sibi revelem. Ad hoc respondet S. Thomas quest. 6a articulo 1° dicens: »Unde eciam si precipiatur alicui »sub excommunicacione a quocunque prelato, non debet ei dicere »peccatum, quod scit per confessionem, nec excommunicacionem »incurrit.« 25 Item dicet sacerdos: princeps vult me interficere, si sibi non revelavero. Respondeo: quid gloriosius, quam propter peccatum evitandum pati ex intencione humiliter martirium gloriosum? 31) Codd.: om. M. — 32) CIM; sacerdos audiens codd.

Strana 628
628 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXII., 1.—5. Distinecio XXII. 224 A 1.(Um multis auctoritatibus supra sit assertum, in vera cordis contricione peccata, ill dimitti ante confes- sionem . . . Ista distinccio 22a, tractans de peccatorum remissorum re- dicione primo continet, quod patres sc. sancti doctores quidam dicunt propter relapsum peccata dimissa redire, alii autem dicunt neminem pro peccatis dimissis iterum puniri, sed quod ideo di- cuntur dimissa redire et inputari, quia propter ingratitudinem ita reus peccator constituitur, ut ante fuerat. Et Magister neutri parti preiudicans studioso lectori iudicium relinquit,. — 2°, quod sacramenti penitencie res est interior penitencia, exterior vero est sacramentum, i. e. signum interioris. — 3°, quod alii dicunt ex- teriorem penitenciam et interiorem esse sacramentum, nec duo- i5 sacramenta, sed unum, et remissio peccatorum est res tantum. 10 2. Unde4 versus: doctores diversimode Y patres varie tradunt peccata redire. interior penitencia. exterior sc. sacramenti Est sacramentum dolor extra, res dolor intra, interior exterior dolor i. e. alterum Vel signum tantum primus, utrum est; secundus, dolors interiors Et sic res tantum dimissio fit viciorum. 20 3.) Queritur: Si homo post cordis contricionem confiteri contempsit, vel in peccatum idem, vel simile recidit, an peccata dimissa redeant. Magister dicit, quod huius questionis perplexa et obscura est solucio propter diversimode sencientes. Potest dici, quod nec quantum ad culpam redeunt in se, quia actus peccati preteriit et ineptitudo anime deleta est per graciam, nec quantum ad reatum redeunt; redeunt, autems aliquo modo in effectu,, sc. quia causant post se gravius peccatum (sc. ingratitudinis) et I 224B per consequens graviorem penam. — Ideo communiter dicitur, s0 quod redeunt quantum ad ingratitudinem. §4.) Quid est recidivare? Respondetur, quod est redire de bono ad malum; De penitencia distincc. 2a et distincc. 3a et 4a fere per totum. Et est valde malum. Nam dicit Salvator Matth. 12° et Luce 11°: »Erunt novissima peiora prioribus.« Et Johannis 5°: »Ecce, iam sanus factus es ; noli amplius pec- 25 35 1) Codd.: peccati CDFMKL. — 2) Codd.: om. E. — 3) Codd.: derelinquit E. — 5) Codd.: que E. — 6) Codd.: om. IM; glossas — 4) Codd.: om. BEFKP. prorsus om. BDEKL. — 7) Codd.: redemit I. — 8) Codd.: om. K; tamen E. — 9) Codd.: ex affectu corr. I.

Strana 629
Quid sit recidivatio. De ingratitudine. 629 »care, ne tibi deterius contingat « Apostolus Ad Gall. primo: »Miror, quod tam cito, transferimini ab eo, qui vos vocavit in »graciam Christi.« Item Ad Hebreos 6°: »Inpossibile est enim »eos, qui semel sunt illuminati, gustaverunt eciam donum celeste, »et participes facti sunt Spiritus Sancti et prolapsi sunt, rursus renovari ad penitenciam.« — Glossa: id est, iterum non possunt renovari baptismate, nec propria potestate, nec post hanc vitam redire ad penitenciam fructuosam. Propter quod dicit Petrus 2a Petri 2°: »Facta sunt eis posteriora deteriora prioribus Melius »enim erat eis non cognoscere viam iusticie, quam post agnicionem, »retrorsum convertiro ... Contingit enimi1 illis illudi2, ut veri pro- »verbii: Canis reversus ad suum vomitum, et: Sus lota in »volutabro luti.« Ista pensans Augustinus in Epistula ad quendam comitem dicit: »Recidivare in peccata abhominabile est coram »Deo. Unde nullum scelus coram Deo tam abhominabile fit, quam »preterita peccata unicuique nostrum dimissa reminiscendo gaudere »et inde exultare.« Et in libro Soliloquiorum dicit: »Inanis »est penitencia, quam sequens culpa maculat. ll Vulnus iteratum 224 C »tardius sanatur; frequenter peccans et lugens vix veniam mere- 20 »bitur. Nichil prosunt lamenta, si replicantur peccata Non valet »veniam poscere,s et mala denuo iterare. Et recidivacio currit cum ingratitudine, ymmo causatur ab ingratitudine. Si enim, qui beneficium14 accepit,5 remissionis culpe, gratus existeret, tunc non ad peccatum rediret. Similiter qui contritus de peccato fuit, com- muniter contricionem usque ad effectum ordinaret. 5. Est autem ingratitudo vicium, quo homo ingratus existit Deo, vel homini de bono. Et habet multas species. Prima est de- spectus bonitatis Ysaie 1° : »Filios enutrivi« sequituris : »ipsi spre- »verunt me.« — 2a est rebellio contra bonitatem superiorum iuxta illud Johannis 13°: »Qui manducat meum panem, magnificavit »super me supplantacionem « — 3a est redicio vindicte pro miseri- cordia Matth. 18° : »Serve nequam, omne debitum dimisi tibi,7, »nonne etc « — 4a est vane glorie accepcio pro beneficiis. Unde Bernhardus librors De diligendo Deo: »Est superbia et »delictum maximum uti datis tamquam innatis, et acceptis bene- »ficiis gloriam usurpare beneficii.« — 5a est, recedere a Deo per peccatum. Unde Augustinus De penitencia distincc. 5a car 2° Defleat': »Vicium ingratitudinis incurrit, qui plenus vir- »tutibus in peccatum cadens a Deo recedit.« — 6a est oblivio beneficii Dei. Figura huius est in pincerna, qui oblitus est inter- pretis sui Joseph, Genes. 40°. Unde Seneca De bene 10 15 25 30 35 40 I 224 D 10) Codd.: ab eo, quod illis traditum est sancto mandato add. E. — 11) E, Vulg.; autem codd. — 12) EM; om. codd. — 13) Codd.: petere E. — 14) Codd.: in marg. ab t2. 15) In MS. B fol. 183 excisum. — 16) Codd.: om, sed add. et exaltavi, ipsi autem E. — 17) Codd.: quoniam rogasti me etc. add. E. — 18) Codd.: om. I. 42

Strana 630
630 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXII., 6. — XXIII., 3. 10 15 ficiis dicit: »Ingratus est, qui dissimulat, ingracior, qui non »reddit, sed omnium ingratissimus, qui beneficium non recolit, sed »oblitus est«. Cum ergo recidivacio et mater eius ingratitudo sint peccata multum gravia, igitur a sacerdotibus, qui a Deo multa receperunt beneficia, summopere sunt vitanda. §6. Utrum recidivans tenetur confiteri peccata prius di- missa? Dicitur, quod non, nisi forte in generali, ut dicat se com- missise multa similia vel maiora et dicere, quod non fuit gratus de concessa prioris penitencie gracia. Circa hoc sunt diverse opi- niones; securius tamen est, quod omnia confiteantur peccata illius generis in genere vel in speciali. Et nota, quoad finem distinccionis presentis pro sacramento penitencie, in qua tria currunt: sc. exterior accio, ut lacrimacio, ieiunium, exclamacio devota, et actus sacerdotis ab- solventis; et illa sunt sacramentum tantum. Sed 2° currit peccati remissio, que est res sacramenti tantum; 3° currit interior peni- tencia sc. contricio, et illa est sacramentum et res sacramenti; est sacramentum respectu remissionis et res sacramenti respectu ac- cionis exterioris. 20 Distinecio XXIII. 1.Reteri premissa est et aliud sacramentum, sc., unccio infirmorum, . . . I 225 A 35 Ista est, distinccio 23a, tractans de quinto sacramento, sc. de 2s unccione extrema. Primo continet, quod preter alia sacramenta est sacramentum unccio extrema infirmorum, que fit in extremis oleo per episcopum consecrato. — 2°, quod unccio est triplex: prima, qua reges et episcopi unguntur et baptisati in vertice, in fronte vero confirmandi; 2a, qua cathecumini et neophiti unguntur in pectore il et inter scapulas; 3a unccio oleo infirmorum; — 3°, quod crisma duos habet liquores mixtos, sc. oleum sc. con- sciencie et balsamum bone fame. — 4°, quod hoc sacramentum institutum est ab apostolis, Jacobi 5°, sc. ad peccatorum re- missionem et ad corporis sanacionem. — 5°, quod unccio exterion est sacramentum, unccio vero interior, que remissione peccatorum et virtutum4 ampliacione perficitur, est res huius sacramenti. — 6°, quod hoc sacramentum ex contemptu pretermittere est dampna- bile. — 7°, quod baptismus, confirmacio et ordo nullatenus repe- 1) Codd.: propter CM. — 2) Codd.: sc. o0 infirmorum om. I. — 3) DI: om. codd. — 4) Codd.: meritorum E.

Strana 631
Definitio unctionis extremae exponitur. 631 tuntur, sed sacramentum altaris, penitencie,, coniugiig, unccionis repetuntur, quamvis alii dicunt nullum sacramentum quantum ad totum iterandum, sc. quantum ad sanctificacionem rei, quia nec eadem aqua, nec idem oleum, nec idem panis bis benedicitur; quantum vero ad suscepcionems, quedam iterantur et quedam non. 2. Versus-: infirmos sacerdos oleum Z egros ungit oleo, quod dextra sacravit in sanitate oleums instruits 10 Presulis; hoc relevat, corpus, culpasque relaxat. oleis Cuius contemptus dampnabilis est reputandus. unccio i. e. remissio peccati exterior i. e. unccios iteraris Intus res, signum foris. Ungi quitri replicari. §3. Quid est unccio extrema, que est sacramentum? Re- spondetur, quod diffinit doctor subtilis 2° principali sic unccionem extremam: »Unccio sacramentalis extrema »est unccio infirmi hominis penitentis, facta in »de terminatis partibus corporis cum oleo conse- »crato ab episcopo, ministrato a sacerdote simul 225 B »certa verba cum intencione debita proferente, ex »institucione divina efficaciter significans cura- »cionem finalem venialium.« Ex ista diffinicione primo sequitur, quod solum infirmi ho- mines debent ungi, quia dicitur in diffinicione1, infirmi hominis; 2° sequitur, quod solum adulti, sapientes et desiderantes debent inungi, quia dicitur in diffinicione penitentis, per hoc exclu- duntur pueri, insipientes, furiosi et graciam ad sacramentum non habentes ; per hoc autem, quod dicitur in determinatis locis corporis, ostenditur, quod non in omni parte corporis homo debet inungi. Debet autem unccio fieri super organis quinque sensuum, nisi quod os ungitur pro lingwa, propter abhominacionem, eciam quia habet duos actus sc. gustare et3 loqui. Observatur autem unccio secundum S. Thomam questione 7a articulo 2° in locis quinque sensuum, quantum ad sacramenti necessitatem, quasi ab omnibus, quia ibi sunt prime radices peccandi; inunccio autem pedum et renum non est de necessitate sacramenti. Unde a quibusdam observatur, a quibusdam vero non. Quia ergo quinque sunti4 membra deserviencia quinque sensibus, sc. oculi visui, aures auditui, nares olfactuit5, manus tactui, os gustui et virtuti interpretative 20 25 30 35 5) Codd.: coniugii, penitencie M. — 6) Codd.: sumpcionem I. — 7) Codd.: om. EL; unde add. DMK. — 8) Codd.: om. D; glossas prorsus om. EKL. — 9) Codd.: revelat CFI. — 10) Codd.: instrumentaliter F. — 11) Codd.: male quid D. 13) Codd.: male deficione I. — 13) Codd.: inscrip. ab t1. — 14) Codd.: ex corr. I. 15) Codd.: olofactui CM. 42*

Strana 632
632 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXIII., 3. — XXIV., 1.—2. 225 C I 10 15 20 25 et pedes deserviunt progressui et lumbi generacioni, — et quia genitalia tractare et pedes videtur aliqualiter inhonestum et eciam non valeret sacerdoti mulierem palpare circa locum luxurie et circa pedes, ideo consonum videtur, quod in Bohemia in locis illis homines non unguntur, — il sufficiat ergo unccio in locis quinque sensuum. Sed diceres: aliqui non habent quinque sensus, ut ceci. manci,s et olfactu,s carentes; ubi ergo illi sunt ungendi? Ex quo iuxta dictum S. Thome De necessitate sacramenti »sunt »quinque loca quinque sensuum«, dicitur primo secundum eum, quod saltim loca illis propinquiorai7 debent ungi; 2° potest dici, quodis sanctus debet intelligi quoad illos, quibus Deus membra non negavit, nec violencia abstulit. Nec est magna vis quoad hoc sufficit enim, quod si solum os habeant et aures, quod illa inun- gantur. Si enim potest salvari sine unccione, eciam potest salvari sine alicuius membri unccione. Et nota, quod in residuis particulis diffinicionis innuuntur quinque, que sunt de substancia huius sacramenti: 1um est, quod unccionem faciens sit sacerdos; 2um est intencio, 3um est oleum infirmorum, 4um19 verba infirmorum, 5um est distinccio- locorum, de quibus dictum est. Et nota, quod in hoc sacramento forma verborum est in sola oracione,o, ut dicit Jacobus: »Inducant presbyteros et orent »super eum.« In baptismo consistit forma in sola enuncciacione; ait enim Dominus »baptisantes eos«. In sacramento penitencie con- sistit forma in oracione et enuncciacione. Hec Thomas De ve- ritate theologie libro 6° c a° 33. Forma autem huius sacra- menti est, verba, que dicit sacerdos, sc. »Per istam unccionem »et suam piissimam misericordiam indulgeat tibi Dominus, quid- »quid deliquisti per visum«, et, sic,2 de, aliis sensibus applicando. Item: sacramentum hoc iterari non debet in eadem infirmitate, nisi alia admisceretur, urgens amplius ad mortem Differt eciam istud,3 sacramentum a confirmacione in efficacia, in materia et in,4 forma, in loco,5, in,4 tempore et suscipiente et so in disponente. In efficacia, quia istud sacramentum disponit ad celerius evolandum, sed confirmacio ad melius pugnandum. In materia, quia confirmacio in oleo permixto I balsamo, istud 225 D vero in oleo puro. In forma, quia confirmacio in proposicione iudicativa, istud 35 vero in deprecativa 6 In loco, quia,7 confirmacio solum in fronte, istud in diversa parte. 16) Codd.: ex corr. male muti, in marg. ab t2. — 17) Codd.: vicinora E. 18) Codd.: doctor in marg. add. a 82. — 19) Incipit MS. B fol. 183r. — 20) Codd.: unccione EKP. — 21) Codd.: sunt CM. — 22) Codd.: om. M. — 23) Codd.: hoc E. 24) Codd.: om. EKP. — 25) Codd.: et add. CEK. — 26) Codd.; ex corr. I. — — 27) Codd.: quia oo tempore in marg. ab t2.

Strana 633
Summa distinctionis XXIV breviter exponitur. 633 In tempore,7 quia confirmacio in iuvenibus, istud et in senibus. Item: confirmacio in sanitate, istud in egritudine. Hoc quoad suscipientem. In dante, quia confirmacio ab episcopis, hoc autem a sacer- dotibus quibuscunque Effectus autem,4 huius sacramenti, est excitacio devocionis, peccatorum venialium remissio et mortalium, si non sunt in me- moria, anime vigoracio abolicio tedii et sepe infirmitatis corporis alleniacio. Hinc dicit Jacobus: »Oracio fidei salvabit infirmum, »et si in peccatis est, dimittentur ei.« — Quod,s et ego opto. Amen,s 10 Distinccio XXIV. 1.Une ad consideracionem sacre ordinacionis acce- damus ... Ista distinccio 24a, tractans de sacramento ordinis, quod 15 valet ad spiritualem fidelium generacionem, primo continet, quod septem sunt ordines propter septiformem graciam Spiritus Sancti, cuius qui non sunt participes, ad gradus ecclesiasticos indigne accedunt. Sunt autem ordines hii: Primus hostiarius, 2us lector, 3us exorcista, 4us accolitus, 5us subdyaconus, 6us dyaconus, 7us pre- sbiter; et horum omnium, differencie et officia declarantur. — 2°, quod quamvis omnes isti septem ordines sunt sacri et spiri- tuales, excellenter tamen canones tantum duos sacros ordines appellari censent, sc. dyaconatus et presbiteratus, quia hos solos ecclesia primitiva legitur habuisse et de, hiis solis preceptum Apo- stoli habemus. — 3°, quod ordo est sacrum quoddam, quo spi- ritualis potestas traditur ordinato et officium. — 4°, quod episcopus, pontifex, summus Ill sacerdos sunt nomina officiorum, non ordinum. — 5°, quod ordo episcoporum quadripartitus est, sc. in patriarchis, archiepiscopis, metropolitis et episcopis. — 6°, quod missa dicitur, vel quia missa est hostia, cuius commemoracio fit in illo officio, unde dicitur: »Ite, missa est«, i. e. sequimini hostiam, que missa est ad celestia, tendentes post eam, vel quia missus celestis venit ad consecrandum Dominicum corpus, i. e. ad assistendum con- secracioni. 20 25 226 A 30 1h 2. Pros hiis sunt hiis, 4 versus; 25) Codd.: Quod oo Amen om. B. — 1) Codd.: om. B. — 2) Codd.: inscrip. abtl. — 3) Codd.: Pro co hii om. E — 4) Codd.: om. C. — 5) Codd.: repet versus in I; ante unde add. K.

Strana 634
634 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXIV., 2.—5. ordo W gradibus septem clerum sacer ordinat omnem, dyaconatus scripture biblies et presbyteratus Sed tantum sacri duo sunt a canone dicti. quia per; signaculum- Est ordo quedam promocio spiritualis. Officii nomen presul, non ordinis extat. 10 3. Utrum diffinicio ordinis posita in litera sit bona: Ordos est signaculum quoddam ecclesie,, per quod spiritualis potestas traditur ordinato. Dicitur, quod sic. Unde per signaculum intelligitur signum exterius; effectus autem interior tangitur, cum dicitur quo spiritualis potestas traditur; et subiectum illam potestatem suscipiens tangitur ibi ordinato. 15 226 B 25 30 35 Unde in diffinicione tria claudunturio, ex quibus colligi possunt in summa, que ad integritatem ordinis pertinent. Primum, quod ordo est signaculum distinctum ab omni laycali populo, ut quis totaliter divino cultui sit mancipatus. Ideo ordines precedit distinccio quedam in tonsura et corona, per quam secundum Augustinum intelligitur appetitus temporalium rese- cacio et mentis elevacio ad superna, ut totus ostendatur clericus divino cultui principaliter,1 deputatusi, ut suscipiens coronam dicat: »Dominus pars hereditatis mee.« Tunc enim signum I clerici accipit, qui de sorte Domini conputatur. Et quia talis debet esse instructus in divinis laudibus, que maxime consistunt in psalmis, ideo psalmi status tamquam preambulus alios ordines precedit, quem tantum largo modo Ysidorus inter ordines conputavit. 2° vero, quod ordo est signaculum ordinativum et in se ipso ordinatum, et ordo consistit in graduum disparitate et distinccione conpleta, secundum quod exigit septiformis gracia, ad cuius dis- pensacionem sacramentum ordinis principaliter ordinatur, hinc est, quod septem sunt ordines gradatim dispositi usque ad sacerdocium, in quo status est ordinum, quia ipsius est consecrare sacramentum corporis Christi, in quo Christo est plenitudo omnium graciarum. Unde alii sex, sunt tamquam subministrativi et quasi gradus quidam, per quos ad solium ascenditur Salomonis. Qui eciam sex sunt propter numeri perfeccionem, quia senariusis est numerus primus perfectus Ad perfeccionem enim ministerii oportet aliquos ministrare divinis sacramentis a remociori, aliquos a propinquiori, aliquos autem de proximo, ut nichil desit in ministerio ordinato. Hinc est, quod 6 sunt ordines ministrales et septimus est omnium — 6) FI; om. codd. — 7) Glossas prorsus om. BEKL. — 8) Incipit MS. N fol. 40r. 9) Codd.: om. NI. — 10) Codd.: tanguntur E. — 11) Codd.: totaliter mancipatus E. 12) Ex corr. C: male septem codd. — 13) Codd.: sexarius B.

Strana 635
De illis, quae requiruntur ad bene ordinandum. 635 perfectissimus, in quo altaris sacramentum conficituri4 et in quo tamquam in termino ultimo sacramenta Domini consumantur. 3°, quodi5 ordo est signaculum potestativum, non tamen respectu aliorum sacramentorum dispensandorum, verum eciam respectu sui. Et potestas presbiteratus cum adiuncta potestate ordinandi presbiteros est maior; ideo restat episcopatus, qui secundum Ma- gistrum in litera est quadripartitus, sc. in patriarchis, archi- episcopis, metropolitis et episcopis, qui qualiter debent esse dis- positi, in Magistri litera satis claret. 4. Utrum in sacramento ordinis i gracia conferatur? Dicitur, quod sic, sed dispositis. Quando enim datur aliqua po 226 C tencia a Deo ad prodessendum ecclesie, dantur et ea, quibus congrue posset fieri execucio illius potencie. Et quia sacramentum ordinis datur ad sacramentorum aliorum dispensacionem, que ut bene fiat, requirit graciam gratumfacientem, inde est, quod qui bene se disponit ad dispensacionem huiusmodi, quod gracia sibi a Domino datur in ordine, quem assumit. 5.) Utrum promovens indignos ad ordines ut sic peccet? Dicendum, quod sic. Infidelitatis enim reus est, qui graciosissimo suo Domino in magis arduo officio ineptos ad assumendum16 illud officium et inhabiles ad exercendum subministrat. Qui autem sunt indigni, ibi sciendum primo, quod omnis peccans mortaliter, ut sic et pro tunc est indignus. Unde distingwitur communiter de condicione ordinandi, quod aliqua ad ordinandum requiruntur de honestate et congruitate, aliqua vero de necessitate, et hoc dupliciter. Nam quedam requi- runtur de necessitate sacramenti, puta illa, quibus dum caret homo, non recipit sacramentum ordinis Aliqua vero requiruntur de ne cessitate precepti, puta illa, que affirmative vel negative in iure precipiuntur observari, ex parte ipsius ordinandi. Ex,7 primo patet, quod puer ante usum racionis non debet ordinari, quia etas et discrecio est de honestate et de,s congruitate ordinis. Quedam tamen opinio est, dicens, quod usus racionis est de necessitate in recepcione cuiuslibet ordinis, cuius oppositum videtur Extravag. De clerico ordinato per saltum19. Quoad secundum: sexus virilis est de necessitate sacra- menti, eo quod sexus femininus sive muliebris non est capax sa cramenti ordinis, cum nec ex veteri lege, nec ex nova ostendit Dominus, i ut ille sexus ordinem acceptaret; quare autem est hoc, ipse novit. Ponuntur,o quedam cause remote, primo quia non conpetit mulieri non velato capite orare, 1a21 Corinth. 11°; 2° quia non debet mulier predicare, 1a Timoth. 2°. Sed iste condiciones sive 15 20 25 35 226 D 40 14) Codd.: perficitur E. — 15) Codd : quia BCEFM. — 16) Codd.: sumendum I. 17) Codd.: et I. — 18) IM: om. codd. — 19) Codd.: saltim C. — 20) Codd.: tamen add. E. — 21) Codd., Vulg.: 2a CIE.

Strana 636
636 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXIV., 5.—6. — XXV., 1. cause non sufficerent quia alias ante Pauli prohibicionem non fuissent sufficientes. Similiter quereretur iterum, quare mulieres non possent,a predicare et non velato capite orare. — Sto ergo ad primam causam, sc. quia Deus, cum hoc non expressit nec exemplavit,4, et de post Paulus actus sacri ordinis mulieribus prohibuit, ergo non possunt ordinari. Quidam tamen dixerunt oppositum, capientes erroris incita- mentum, quia 27 quest. prima precipitur, ut dyaconissa non ordinetur, antequam sit annorum 40; ergo dyaconatus ordo potest conpetere mulieri; et in eadem questione precipitur, ne ali- quis rapiat vel solicitet dyaconissam. Item distinccione 32a instruitur presbitera, qualiter debeat regere domum; ergo videtur, quod ordo presbiteratus conpetit mu- lieri. Sed propter ista benedictus sit Christus Dominus, qui Sanctis- sime Virgini ordines non contulit, sed pocius Jude viro,5 Sca- riothis, quem dampnavit. Ad primum motivum dicitur, quod antiquitus alique moni- ales dicebantur dyaconisse, non pro ordine, sed quia fuerunt ad legendum Omeliam in matutinali officio licenciate. Similiter ad secundum; nam presbitera in regno,4 Gre- corum dicitur uxor presbiteri; in ecclesia vero Romana presbitera solebat dici abbatissa, vel quelibet matrona honesta, que aliis prebet I I iter moribus et exemplis. Et lll nunc presbitera concubina presbiteri 227 A dicitur Item de necessitate precepti, quamvis non de necessitate sa- 25 cramenti, est, quod ordina dus non paciatur aliquam penam ca- nonicam, sc. quod non sit excommunicatus, irregularis, infamis. depositus. interdictus vel degradatus. Et de irregularitate sunt nimis multi casus, quorum aliqui figurati sunt Levitici 21°, ubi dicitur : »Locutus est Dominus25 »ad Moysen, dicens: Homo de semine tuo per familias, qui ha- »buerit maculam, non offerat panem Deo suo, nec accedat ad mini- »sterium eius, si cecus fuerit, si claudus, si,s parvo vel grandi vel »torto, naso, si fracto pede, vel manu, si gibbus, vel lippus, si »albuginem habens in oculo, si iugem,s scabiem, si inpetiginem »in corpore, vel herniosus. Omnis, qui habuerit maculam de semine »Aaron sacerdotis, non accedet,9 offerre hostias Domino, nec panes »Deo suo.« Ecce quantos enumerat Dominus indignos sacerdocio, que sive ad literam precise,7 sic intelligantur, ut homini intelligenciam inferunt, sive ad sensum misticum ; quem principaliter, qui loque- batur, Dominus intendit, novi testamenti ecclesiam habet informa- cionem. Mistice autem illa exponere foret nimis longum. 10 15 20 30 35 4 22) Codd.: om. EKP — 23) Codd.: possunt M. — 24) Codd.: ex corr. I. — 25) Codd.: in marg. ab t2; om. E. — 26) I: sive codd. — 27) Codd.: ex corr. B. — 23) Codd.: alias ingentem add. EKP. — 29) Codd.: accedat I.

Strana 637
De triplici irregularitate ordinandorum. 637 86.) Notandum, quod in genere potest quis esse irregu- laris tripliciter iuxta canones. Uno modo ex crimine, 2° non ex crimine, 3° ex indifferentibus. Puta, quod aliquando sunt criminosa, aliquando non. Ex crimine, ut si est symoniacus vel homicida iniustus, vel aliter multipliciter criminosus. Secundum contingit multipliciter; sequitur enim irregularitas bigamiam, que de se non est crimen; sequitur eciam illegitime natum. Primum Extravag. de bigamis, secundum Extra- vag. de filiis presbiterorum non ordinandis. Se- quitur eciam iudicem iuste abiudicantem hominem ad mortem. Sequitur eciam inso corpore viciatum, vel in aliquo membro muti- latum vel enormiter lesum,5, vel gravi morbo laborantem, ut epi- lepticum. Tales enim sunt irregulares, ut patet Extravag. de corpore viciatis et Extravag. de clerico debilitato. 3um contingit dupliciter, ut patet de homicidis et bigamis, quia tales fiunt aliquandoai cum peccato, aliquando sine peccato. De hiis habetur Extravag. de homicidio voluntario et eciam distincc. 7a ca° Miror se et distincc. 55a ca' ultimo. Et ad istorum aliqua concipienda sunt hii versus: Corporis integritas, viciosum, sexus et etas, litera, libertas, baptismus, vita, voluntas, fama, fides, titulus, intencio, forma, potestas, tempus. In ordinibus prestandis ista requires. Et quia currunt in istis irregularibus nimis multa, igitur suf- 25 ficiant hec iam dictas3 227 B 15 20 Distinecio XXV. 1.Olet queri, si heretici ab ecclesia precisi et dampnati possint, tradere sacros ordines, et si ab eis ordinati, redeuntes ad ecclesie unitatem, debeant, reordinari... 30 Ista, distinccio 25a tractat de ordinum collacione et recepcione, et primo continet, quod aliqui dicunt, quod sacramenta ecclesia- stica, precipue corporis et sangwinis Domini, ordinacionis et con- firmacionis, per hereticos non posse ministrari. Alii dicunt in omnibus 30) I; om. codd. — 31) Codd.: om. M. — 32) Codd.: Maior D. — 33) Codd.: Amen add. EKP. — 1) Codd.: possunt D. — 2) Codd.: in marg. x2; post re- ordinari E. — 3) Codd.: est add. D.

Strana 638
638 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXV., 1.—3. 2210 10 15 20 impiis, eciam in hereticis precisis et dampnatis Christi sacramenta permanere cum iure dandi; possunt enim dare, sed perniciose, et quibus dederint, non sunt iterum ordinandi. Alii dicunt, quod talia sacramenta secundum morem ecclesie celebrata sunt bona in esse, sed mala in effectu, male danti et male accipienti. — 2°, quod de symoniacis non est ambigendum, quin sint heretici, qui tamen ante sentenciam degradacionis ordinant et consecrant, et quod Symoniaci dicuntur proprie, qui ad instar Symonis Magi inpreciabilem graciam precio conducere volunt. Et qui pro ministerio sacro precium recipiunt in modum Gezi, Gezite vo- candi sunt, omnes tamen et dantes et accipientes Symoniaci di- cuntur et utrique eadem sentencia percelluntur. — 3°, quod qui scienter permiserinta se ordinari a Symoniacis, consecracio omnino irrita est; qui vero ordinantur a Symoniacis, quos, cum ordinantur;, nesciunt esse Symoniacos, qui et tunc pro katholicis habentur, eorum ordinacio misericorditer sustinetur. — 4°, quod quisquis horum alterum vendit, sine quo alterum nons habetur, neutrum vendere derelinquit; et ideo, qui rem consecratam emit, consecra- cionem emere probatur. — 5°, quod symoniaca heresis est tri- partita. Alii enim symoniace a Symoniacis ordinantur, supple, ut cum promovendus promoventem corrumpit. Alii symoniace a non Symoniacis, ut cum promovendus familiares episcopi ipso, igno- rantes corrumpit. Alii non symoniace a Symoniacis, ut dum amici promovendi ipso nesciente corrumpunt episcopum promoventem. — 6°9 et ultimo, quod sacri inquiunt canones, ut subdyaconus non ordinetur ante 14 annos, nec dyaconus ante 25, nec presbiter ante 30. 25 2. Super hiis sunt istilo versus: 30 227 D congregacio12 Sc. symoniacar2 fidelium 12 lecitii ab ecclesia plures heresis manifesta. sacramenta12 conficere12 symoniacos12 consecrare12 vel12 alii12 doctores 12 doctores1 2 et hereticos12 Hos dicunt aliqui non posse sacrare, secundi cum 2 illi12 redierinti2 ad12 essera a13 ecclesie12 unitatem12, qui 2 ordinati12 suntiz sc. que12 porrigunt 2 symoniacis13 Sacramenta fore dicunt et non iteranda abi2 eis12 sicuti2 alii12 catholici12 dant12 sed12 sc.12 sacramenta12 Ecclesie more ! que tales dant; tamen ipsa homini13 sacerdoti1s sacramenta12 pernicioso12 sc. male12 existunt12 ordinis12 sc. maler2 sumenti mala fiunt et male danti. Et mala 4) Codd.: ex corr. I. — 5) Codd.: male ordinant et CM. — 6) Codd.: inscrip. ab 12. — 7) Codd.: ex corr. K; episcopo E. — 8) Codd.: ignoranti CDFK; ex corr. I. — 9) I; 5° codd. — 10) Codd.: hii CEM; om. K. — 11) Codd.: Eicit 1. 12) E; om. codd. — 13) CF; sacerdoti, vanus om. D: glossas prorsus om. codd. —

Strana 639
Quid sit simonia? 639 degradacionem12 potesti2 Symoniacusis degradatusi2 non12 potesti2 ordinarei2 quamis sciaturia essei: symoni: Symon depositus non quit sacrare, sed ante; quicunquer2 irritusi2 a12 symoniaco scienter vanus13 Est ordo cassus a symone sponte receptus. Sira tamenia quirs recipituria ignoranteria, dispensabileis estis symoniacors §3.) Queritur14: Quid est symonia? Et dicit Parisiensis 1a questione et communiter doctores dicunt, quod symonia est studiosa voluntas vendendi vel emendii5 spi- rituale vel spirituali annexum. Ubi symonia primo dif- finitur per actum interiorem, cum dicitur studiosa voluntas, i. e. volicio; 2° per actum exteriorem, cum additur emendi vel vendendi; 3° per obiectum, cum dicitur spirituale vel spirituali annexum. Sed videtur, quod melius sic describatur: Symonia est inordinata voluntas commutandiis spiritualia pro temporalibus; nam inordinata voluntasis clarius ostendit de- fectum, quam studiosa voluntas, quia nedum licet omni homini, sed debet omnis homo emere beatitudinem et per consequens debet studiose emere spirituale pro temporali, sicud loquitur Deus in propheta, Ysaie 55°, dicens: »Venite, emite absque argento«: et Salvator Matth. 10° docet emere mercedem prophete pro potu calicis aque frigide; et cum merces prophete sit vita eterna, que est spiritualis res, patet intentum. Et docent sancti Augustinus, Gregorius, Beda et sancti ceteri studiose instare pro empcione regni Dei. Item magister debet studiose commutare suis discipulis scienciam Similiter predicator, vel sacramentorum ministrator stu- diose debet commutare pro parvo, temporali, subsidio officium spirituale. Ideo non per se in tali commutacione est vicium, cum dicat Apostolus 1a Corinth. 9°: »Si nos li vobis spiritualia mini- »stramusis, non magnum est, quod carnalia vestra metamus.« Debet spiritualis ministrator cum temporalium ministratore se stu- diose respicere et velle studiose mutuo seser, iuvare et mutacione sancta mutuo sese reficere. Et per consequens in commutacione non per se, sed in deordinacione commutacionis consistit peccatum. Et quia non per se in actu extrinseco, sed radicaliter in actu vo- lendi consistit peccatum, ideo dicitur symonia consistere in actu potencie volitive, cum dicitur: 'symonia est inordinata voluntas'. Et tali actu inordinato Symon, a quo dicitur symonia, pec- cavit; voluit enim inordinate commutare pecuniam pro potestate spirituali dicens Actuum 8°: »Date michi potestatem hanc, ut »cuicunque imposuero manus, accipiat Spiritum Sanctum « Prius 15 20 25 228 A 30 14) Incipil MS. N fol. 25r. — 15) Codd.: aliquod add. N. — 16) Codd.: commutandi voluntas om D. — 17) Codd.: corporali M. — 18) Codd.: sciamus M; seminamus Vulg. — 19) Codd.: se BEFNP; ex corr. K.

Strana 640
640 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXV., 3.—4 10 228 B 20 25 30 35 inordinatam volicionem habuit et post obtulit pecuniam dicens: »date michi« etc. — Ecce, nichil emit et tamen nequiciam gravem incurrit, propter quod Petrus dixit ad eum: »Pecunia tua tecum »sit in perdicionem, quoniam donum, Dei existimasti pecunia pos- »sideri.« Patet ergo, quod sine inordinata volicione non perficitur sy- monia, sed, per voluntatem inordinatam sine actu extrinseco per- ficitur symonia,1. Sicud enim luxuria, homicidium, falsum testi- monium primo in corde habent esse, tamquam in nido, dyaboli, et post in effectu perficitur, sic est de symonia et de quolibet crimine, ut patet Matth. 15°. Sed contra ultimam particulam diffinicionis obicitur: Videtur enim, quod,3 quilibet peccans mortaliter sit symoniacus, cum vendit dyabolo animam, rem spiritualem, pro peccato brevi temporali. Dicitur hic negando consequenciam, ex,4 eo, quod non studiose vult commutare animam pro peccato,4, ex eo, quod non vult animam dare dyabolo pro peccato, et nec intendit peccatum habere, sicud symoniacus ex directo vult dare unam rem pro alia. Posset tamen concedi, quod omnis peccans mortaliter committit symoniam com- muniter dictam; specialiter autem et famose dicitur symonia in- ordinatus contractus circa spirituale officium Dei, qui contractus cum sit periculesus circa tam periculosum ministerium,5, consequitur communiter ad quodlibet peccatum circa illud officium. Unde debent clerici valde esse solliciti, ne vendant primo animam pro peccato,6- 4. Dubitatur: Utrum symoniaci sunt heretici? Videtur, quod non, quia cum omnis,s heresis dogma sit falsum, scripture sacre contrarium, pertinaciter defensatum, ut dictum est supra circa distinccionem 13am, sed nulla symonia est dogma falsum etc., igitur nulla symonia est heresis. Consequencia tenet in Camestres; minor patet, quia nulla symonia est doctrina, cum sit solum inordinata volicio, ut in precedenti questione dicitur. In oppositum est Magister dicens in litera: »De Symoniacis »non est ambigendum, quin sint heretici.« Et si sic, igitur symonia est heresis. Patet eciam in Canone ex auctoritate pape Pascasii 1 quest. ultima, ubi dicitur: »Patet symoniacos »veluti primos et precipuos hereticos ab omnibus fidelibus esse »respuendos.« Et 1 questione 1a dicitur: »Tolerabilior est Ma- »cedonii et eorum, qui circa ipsum sunt, Sancti Spiritus inpugna- »torum inpia heresis. Illi enim (sc. sequaces Macedonii) creaturam »et servum Dei Patris et Filii Spiritum Sanctum delirando fatentur; »isti (sc. symoniaci) suum eundem Spiritum Sanctum efficiunt »servum.« 40 20) Codd.: domum D. — 21) Codd.: sed oo symonia om. N. — 22) Codd.: perficiuntur BE. — 23) Codd.: om. I. — 24) Codd.: ex co peccato om. C. — 25) Codd.: misterium E. — 26) Explicit MS. N fol. 25v. — 27) Codd.: om. B.

Strana 641
De diversis modis simoniacae haeresis. 641 Patet eciam per b. Gregorium, dicentem in registro; »Altare et decimas et Spiritum Sanctum ll emere vel vendere sy- »moniacam heresim nemo ambigit.« Idem ibidem: »Cum omnis »avaricia sit ydolorum servitus, quisquis hanc in ecclesiasticis »dignitatibus dandis non precaveat,s, infidelitatis perdicioni subicitur, »eciam si fidem, quam negligit, tenere videatur.« 228C In ista questione tenenda est pars affirmativa, cum sy- monia sit species heresis, ut supra dictum est circa distinc- cionem 13am. Verum tamen S. Thomas quest. 4a arti- culo 2° dicit: »Symoniaci proprie non sunt heretici.« Sed quis potest negare, quin pertinax symoniacus vult infringere ordinem Spiritus Sancti, docens verbo vel opere contrarium sacre scripture? Et per consequens habet dogma falsum, scripture sacre contrarium, que dicit Matth. 10°: »Gratis accepistis, gratis date.« Unde quia Symon estimavit,, donum Dei pecunia possideri ex inordinata vo- licione, qua nequiciose voluit emere et postremo carius vendere, et Spiritus Sanctus docet gratis pro Deo donum Dei dare, mani- festum est, quod ut sic fuit scripture et Spiritui Sancto contrarius. An ante fuit pertinax vel non, ego nescio, estimo tamen, quod non fuit pertinax, quia ad correpcionem Petri statim dixit Actuum 8°: »Precamini vos pro me ad Dominum, ut nichil veniat horum super »me, que dixistis« Ab isto Symone dicuntur generaliter Symoniaci, quamvis spe- cialiter a diversis secundum imitacionem operisso eorum nomina sorciantur. Unde quicunque accipiunt pecunias, ut accipiant aliquemai in dignitatem ecclesiasticam, dicuntur leroboamite4, quia more Ieroboam vendunt ecclesiasticam dignitatem, quia dicitur 3i Regum 13°32 »Quicunque volebat, inplebat manum suam, et fiebat sacerdos »excelsorum.« Sed quid sequitur ibidem propter hanc causam, ait scriptura: »Peccavit domus Ieroboam, et eversa est, et deleta »est de superficie terre.« Item: quicunque i accipiunt pecuniam, ut dent consilium I contra iustam causam, aut ut maledicant bonis, dicuntur Balaamite 228 D a4 Balaam, de quo Numeri 22°. Sed quid boni consecutus est 35 Balaam, qui contempta Dei fide dedit consilium in ruinam Israelitici populi, dicit Petrus Damiani: »Balaam, filius Beor, qui dum »ad pecunie, que offerebatur, inhiabat questum, Dei fide contempta »de Israhelitici populi ruina dedit consilium«, et infra »Propheta »fuit et spiritualis gracie revelacione pollebat. Sed dum avaricie »paulatim declinasset in vicium, de propheta factus ariolus, de ariolo »conversus perhibetur magus.« Quod autem sint aliqui Balaamite, videtur Petrus Apostolus asserere 2a Petri 2° dicens: »Cor 10 15 20 25 30 40 28, CM; precavet codd. — 29) Codd.: existimavit CM. — 30) Codd.: male temporis M. — 31) Codd.: male aliquam C. — 32) Vulg.: 12° codd.

Strana 642
642 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXV , 4. 10 15 I 229 A 20 30 35 »exercitatum avaricia habentes, malediccionis filii; derelinquentes33 »rectam viam erraverunt, secuti viam Balaam ex Bozor, qui mer- »cedem iniquitatis amavit, correpcionem veros4 habuit sue vesanie, »subiugale animal mutum, hominis voce loquens, prohibuit pro- »phete insipienciam.« Non ergo mirum, si layci simplices, sub iugo militantes Do- mini, humana voce, is5 e35 benigna,5 prohibent Balaamitarum insipienciam, qui propter usurpacionis questum Dei populo male- dicunt. Item a Gezi dicuntur Gezite. Qui Gezi precium tulit de virtute prophete, ut habetur 4° Re g. 5°. Qui ergo post exhibicionem spi- ritualis gracie avare exigunt munera, Gezite dicuntur, quibus lepra gezitica adheret; de quibus Petrus Damiani dicit: »Et quia »sunt nonnulli, qui vel antequam consecracionis exhibeant mini- »sterium, vel ante decise cause negocium nullum pactiss sunt »commodum, post modum vero tamquam a debitoribus exigunt »et extorquendis remuneracionibus vehementer insistunt, hii se »Gezi crimen non dubitent incurrere, qui postquam Naaman curatus »est, iamques- revertens, de dono Sancti Spiritus pecuniamas ausus »est postulare; et sicud ille non alia quam lepre plaga percussus »est, que homines removebat a castris, sic iste non levi, sed illius »labe perfunditur criminis, quod ab ecclesie separat sacramentis.« — Hec ille. Item: Scariothite proprie dicuntur, qui more lude Scariothis 25 pactant pro sacris, dicentes: »Quid vultis michi dare?« Sed audire debent hii, quia dicit Veritas : »Bonum erat ei, si natus non fuisset »homo ille.« Matth. 26°. Item a Symone dicuntur Symonite vel Symoniaci, qui instar Symonis Magi munera offerunt, ut spiritualem accipiant potestatem, quorum cuilibet per Petrum, Christi vicarium, in Symone dicitur: »Pecunia tua tecum sit in perdicionem, quoniam donum Dei existi- »masti pecunia possideri. Non est tibi pars, neque sors in sermone »isto, cor enim tuum non est rectum coram Deo. Penitenciam »itaque age ab hac nequicia tua, et roga Deum Patrem, si forte »remittatur tibi hec cogitacio cordis tui. In felle enim amaritudinis »et obligacione iniquitatis video te esse.« Ecce quinque genera Symoniace heresis distincta sunt, sc. Je- roboamitarum, Balaamitarum, Gezitarum, Scariothitarum et Symoni- tarum, que omnia Magister in duobus generaliter conprehendit, sc. in Gezitis et Symonitis, sicud in duobus actibus generaliter symonia committitur, quia aut in deordinatas9 volicione, qua quis vult assequi per commutacionem boni temporalis pro spirituali 40 33) Codd.: delinquentes I. — 34) Codd.: incrip. a 72. — 35) Codd.: locus omissus in E. — 36) Codd.: a rubr. inscrip. i. e. adepti K. — 37) Codd.: itaque I. 38) Codd.: om. E. — 39) Codd.: de- inscrip. in B; inordinata C; in C ante inordinata add. de.

Strana 643
Simoniam peccatum mortale esse canones testantur. 643 vel e contra donum, aut secundo, quia pro bono spirituali iam exhibito querit temporale lucrum, ut Gezi. I Et utramque volicionem debent evitare presertim I clerici, tam in sacramentorum vel dignitatum assecucione, quam eciam in 229 B sacramentorum exhibicione. Nam dicit Sancta Triburiensis synodus 1a quest. prima: »Dictum est solere in quibusdam »locis pro percepcione crismatis nummos dari, similiter pro baptismo »et communione. Hec symoniace heresis esse, detestata est sancta »synodus et anathematisavit,, ut de cetero nec pro ordinacione, »nec pro crismate vel balsamo, nec pro sepultura vel communione »quidquam exigatur, statuit, sed gratis dona Christi gratuita41 dis- »pensacione donentur.« Et quantum pro assecucione dignitatum dicit b. Gregorius in Registro etss ponitur 1 quest. 1a: »Si quis neque sanctis »pollens moribus, nec a clero populoque vocatus, vel pulsative »coactus, inpudenter Christi sacerdocium assumit4, quolibet facinore »pollutus, in iusto cordis amore4s vel sordibus precibus oris, sive »comitatu, sive manuali servicio, sive fraudulento munusculo epi- »scopalem, seu sacerdotalem, non lucro animarum, sed innanis »glorie avaricia fultus, dignitatem acceperit et in vita sua non »sponte reliquerit, eumque in aspera penitencia mors non invenerit, »procul dubio in eternum peribit.« Et quoad utraque simul, sc. quoad dignitatis assecucionem et sacramentorum exhibicionem dicit Innocencius et ponitur 1 quest. 3a ca° finali: »Si quis prebendas, vel prioratum, »vel decanatum, vel promocionem aliquam ecclesiasticam seu quod- »libet sacramentum ecclesiasticum, ut puta crisma, vel oleum »sanctum et consecraciones altarium, vel ecclesiarum interveniente »execrabili ardore avaricie per pecuniam acquisivit; honore male »acquisito careat; et emptor atque venditor et interventor nota in- »famie perlicellantur; et nec pro pastu, nec sub obtentu alicuius »conswetudinis ante vel post aliquid exigatur, vel ipse dare pre- »sumat, quoniam symoniacum est.« Ecce quam plane dicit, quod nec ante, nec post aliquid exigatur, quoniam symoniacum est, nec sub obtentu alicuius con- swetudinis, ut »putant ex hoc licere, quia44 legem mortis de45 »longa invaluisse conswetudine arbitrantur, non attendentes, quod »tanto graviora sunt crimina, quanto diucius tenuerunt infelicem »animam alligatam«, Extravag. de Symonia ca' Cum in ecclesie corpore'. Idem ibidem: »Ad apostolicam audienciam pervenit, quod »quidam clerici pro exequiis mortuorum, benediccionibus nuben- »cium et similibus pecuniam exigunt et extorquent; et si forte eorum 10 15 20 25 30 I 329 C 35 40) Codd.: anathematisat I. — 41) Codd.: male statuita D. — 42) Codd.: del. E. — 43) Codd.: in marg. ab t2; a 12; om. BC. — 44) Codd.: quare EKP. — 45) Codd.: ex E.

Strana 644
644 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXVI., 1.—4. 10 229D »cupiditati non fuerit satisfactum, inpedimenta ficticia fraudulenter »opponunt. E contra quidam layci laudabilem conswetudinem erga »sanctam ecclesiam pia devocione fidelium introductam, ex fermento »heretice pravitatis nituntur infringere sub obtentu canonice pietatis. »Qua propter super hiis pravas exacciones fieri prohibemus, et »pias conswetudines precipimus observari: Statuentes, ut libere »conferantur ecclesiastica sacramenta. Sed per episcopum loci »veritate cognita conpescantur, qui maliciose nituntur laudabilem »conswetudinem inmutare.« Ecce neutri parti preiudicans posui istud totum capitolum, sc. Ad Apostolicam', per quod clerici avari volunt4s fulcire suam avariciam vocantes laudabilem conswetudinem exaccionem. Sed pius Christi discipulus4- scit, quod laudabilis conswetudo est gratis dona Dei pro Deo hominibus dispensare, ut dicit pius Salvator Matth. 10°. Per hoc tamen non prohibeo, quin sacerdos non avare, sed moderate ad sui necessitatem recipiat oblatum a divite, pauperi autem et non habenti, si et ipse habuerit, prestet donum. Illa enim est laudabilis conswetudo in viris apostolicis, quam Salvator et sui discipuli docuerunt. Plura de symonia essent dicenda, sed propter brevitatem tem- poris sunt ad alia tempora reservanda. 20 Distinecio XXVI. §1.Um alia sacramenta post peccatum et propter pec- catum exordium sumpserunt, ... 30 35 Ista est distinccio 26a, de septimo sacramento, sc. matri- monio tractans. Et primo continet, quod sacramentum matrimonii ante lapsum fuit institutum, causa prolis, sed post lapsum ad re- medium propter vicium evitandum. — 2°, quod prima institucio habuit preceptum, sed secunda habuit indulgenciam. Hoc tantum sonat: Ade; et Eve Deus iniunxit matrimonium, sed Apostolus indulsit, ut, qui vult, nubat, et qui non vult, dimittat, et ista in- dulsio venit primo post multiplicacionem hominum. Sed ante fuit semper mandatum, eciam post peccatum, quo dicitur: »Crescite »et multiplicamini et replete terram.« — 3° quod quidam heretici, sc. Taciani nupcias dampnant. Sed quod sit bona res coniugium, ostenditur: primo quia Deus illuda instituit Genesis 2°; Salvator 25 46) Codd.: pulcre add. EKP; male sulcre del. in F. — 47) Codd.: apostolus M. 1) EIM; supreserunt codd. — 2) Codd.: ex corr. I. — 3) Codd.: Adam E. — 4) Codd.: constituit vel add. D.

Strana 645
De institutione matrimonii. 645 visitacione propria et miraculo confirmavit Johan. 2°; uxorem non adulteram dimittere prohibuit Matth. 19°. Et Apostolus 1a Corinth. 7° dicit, quod virgo, si nubit, non peccat. — 4°, quod coniugium est signum coniunccionis Christi et ecclesie, que ecclesia coniungitur Christo spiritualiter per caritatem et corporaliter per nature conformitatem. Consensus in coniugio signat primam co- pulam et conmixtio secundam, et consensus et conmixtio perfectum faciunt matrimonium, quia plenam et expressam coniunccionis Christi et ecclesie tenent figuram. Sed consensus sive conmixtio est plenum matrimonium, sed non plenam et expressam tenet figuram, quia tantum spiritualem. 10 2. Pro quibusdam horum sunt hii, versuss:l 230 A generacionis- Sumere coniugium sed in officium fuit ante peccatums vels casums uts Ade- ets Ewes culpam- sc. in, remedium, coniugiums Culpam preceptum, sed post conceditur. Ipsum quia- coniunccionem- ex sero matrimoniums quias sacramentums Christi- et- ecclesie- Per se coniugium bona res est et bona signat. 15 3. Utrum matrimonium habeat institucionem? Dicendum, quod sic. Matrimonium enim secundum quod ordinatur ad prolis procreacionem, institutum fuit tempore innocencie. Unde tunc fuit in officium nature; secundum autem, quod ordinatur in remedium post peccatum, fuit institutum tempore legis nature. Quantum ad determinacionem personarum fuit institutum tempore legis Moysi. Sed in quantum est signum coniunccionis Christi et ecclesie, potest dici institutum fuisse tempore legis nove suppositis primis institu- cionibus. Et notandum, quod officium in proposito est congruus 2s actus uniuscuiusque persone secundum instituta Dei. Unde matri- monium ante peccatum fuit institutum ad congruum actum, per quem sine peccato propagaretur genus humanum in servicium Dei. Post peccatum vero institutum est non solum ad officium, sed eciam ad remedium contra peccatum, quia, nisi bono coniugii ex- cusaretur actus ille, mortale peccatum esset. §4. Utrum matrimonium sit naturale? Pro quo dicit S. Thomas quest. 1a : »Naturale dicitur dupliciter: uno modo »quasi naturaliter ex necessitate tantum, sicut ignem ferri, sursum, »et sic matrimonium non est naturale. Alio modo naturale dicitur, »ad quod natura inclinat, sed mediante libero arbitrio conpletur, »et sic eciam matrimonium dicitur naturale,, et hoc dupliciter: »Uno modo, quantum ad finem principalem, qui est generacio 20 30 35 5) Codd.: in marg. ab 12. — 6) Codd.: repet. K. — 7) Codd.: om. DFKL. 8) E; om. codd. — 9) Codd.: om. E; glossas prorsus om. DFKL. — 10) BC; uxore I; — om. codd. — 11) Codd.: in marg. ab 11. 43

Strana 646
646 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXVI., 4.—8. »prolis, educacio et promocio usque ad perfectum statum, qui »in hominibus est status virtutis vel viriditatis; filius autem a pa- »rentibus educari non posset, nisi determinatos et certos parentes »haberet, quod fit per obligacionem viri et mulieris, l que obligacio »facit matrimonium; 2° quantum ad effectum secundarium, qui »est mutuum obsequium. Racio enim naturalis dictat, ut homines »mutuo cohabitent et se iuvent.« Ex quibus patet, quod matrimonium quodam modo est na- turale. §5. Utrum matrimonium est sacramentum? Dicitur, quod sic. Nam Apostolus dicit Ad Ephes. 5°: »Sacramentum hoc »magnum est.« Qualiter autem sit sacramentum, quia sacre rei signum, sc. coniunccionis Christi cum ecclesia, patet per Ma- gistrum in litera. Sed diceres: Medicina applicative non debuit precedere morbum, ergo nec matrimonium debuit precedere remedium; et per con- sequens non est sacramentum, cum omne sacramentum datum est in remedium, sed quia matrimonium precessit morbum, quia institutum fuit ante omne12 peccatum, ut dictum est iam in prima questione, ergo etc.... Dicitur negando primam consequenciam. Unde matrimonium, quamvis precessit morbum, non tamen sub racione medicine et remedii; sed post peccatum datum est sub racione remedii et medicine, et hinc est, quod matrimonium prius fuit preceptum, nunc autem excidit a precepto. Nam Deus primis, hominibus dedit preceptum Genesis 1°: »Crescite et multi- »plicamini« et eodem modo precepit Noe et filiis eius Genesis 9°. — Ergo tunc inplicite et aliis hominibus precepit illorum temporum contrahere matrimonium. Unde tunc matrimonium non fuit minus bonum virginitate, sicud iam est, quia ibi necessaria erat multiplicacio hominum, et hinc dicit Augustinus, quod celibatus Johannis non est pre- ferendus coniugio Abrahe. Et si obicitur: Abel non fuit coniunx et mortuus est, ergo non inplevit preceptum matrimonii et per consequens dampnatus est, si non fuit contritus, dicitur, quod non fuit obligatusia tunci4 ad14 matrimonium. Unde preceptum affirmativum non obligat ad semper,l sicud 230 C negativum obligat, sedi2 obligati2 secundum congruenciam et opor- tunitatem temporis et loci. Ex isto apparet, quod nunc non obligat 40 hominem preceptum matrimonii, quia tempus quoad prolificacionem est multipliciter variatum. 6. Utrum omnis actus coniugalis in conmixtione sit peccatum? Dicitur, quod non. Supponendo enim, quod natura cor- poralis est a bono Deo, sicud fides confitetur katholica, tunc15 10 15 20 25 30 35 230B 12) Codd.: om. E. — 13) Codd.: inepte oligatus I. — 14) I; ad tunc CM ; ad tunc ad codd. — 15) Codd.: non EKP.

Strana 647
Utrum actus coniugalis sit peccatum aut actus meritorius. 647 inpossibile est dicere, quod illud, ad quod natura inclinat et per quod nature species conservatur, sit malum universaliter et quod non possit fieri bene. Unde cum natura inclinet ad actum con- iugalem et,s per ipsum fit conservacio speciei ex mandato Dei, non est verum dicere, quod semper sit malum. 7.) Utrum actus coniugalis sit meritorius? Pro quo dicit S. Thomas quest. 3a articulo quarto: »Cum nullus actus » ex deliberacione procedens sit indifferens, ideo actus talis frequenter »est meritorius in eo, qui habet graciam, quando sc. inducitur ex »iusticia, ut debitum reddat, vel ex religione, ut proles ad cultum »Dei procreetur. Si autem moveat,7 libido sistens inter bona matri- »monii, sic quod nullo modo vellet ad aliam accedere, est peccatum »veniale. Si autem extra bona matrimonii referatur, ut sc. cum »quacunque muliere idem facere vellet, est peccatum mortale. »Natura autem monere non potest, quin ordinetur racione, vel non »ordinetur. Si primum, est motus virtutis, si secundum, est motus »libidinis. Et est institutum ante peccatum ad procreacionem prolis, »sed prout est remedium contra vulnus peccati, in lege nature in- »stitutum fuit, sed cum determinacione personarum in lege Moysi. »Sed secundum quod representat coniunccionem Christi et ecclesie, »in nova lege, et sic est sacramentum, in quo quidem confertur »gracia ad illa adiuvans | opera, que in matrimonio, requiruntur, »quia ubicunque divinitus datur facultas, dantur eciam auxilia, »quibus homo potest convenienter uti illa facultate; sed in matri- »monio datur divinitus facultas utendi uxore, per consequens as »datur gracia, qua illud convenienter fieri possit« — Hec sanctus Thomas. 8. Utrum conmixtio carnalisis sit de integritate matri- monii? Ibi sciendum, quod integritas est duplex: Una, que atten- ditur secundum primam perfeccionem, que consistit in primo esse rei, et sic non conmixtio de integritate matrimonii. Alia est inte- gritas, que attenditur secundum perfeccionem secundam, que est in opere rei, et sic conmixtio carnalis est de integritate matrimonii. Et scito, quod materia huius sacramenti possunt dici ipse persone vel distinccio sexuum ini9 personisi9. Mas enim signat Christum, femina vero ecclesiam. Forma autem huius sacramenti est verba consensum ex- primencia; hoc autem fit aliquando per verba de futuro, 2° per verba de presenti. Unde iuxta, primam expressionem verborum fit primus gradus matrimonii, iuxta secundam secundus gradus; et quando post verba matrimonium exprimencia subsequitur carnalis copula, fit tercius gradus. Unde primus gradus secundum aliquos dicitur iniciatum matrimonium, sed non verum, vel ratum, quia ibi fiunt sponsalia et non matrimonium, secundus gradus est matri- 10 15 20 I 230 D 30 25 40 16) Codd.: inscrip. I. — 17) Codd.: maneat B. — 18) Codd.: corporalis CM. 19) Codd.: om. I. — 20) Codd.: male extra D. 43*

Strana 648
648 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXVII., 1.—3. monium verum et ratum, quamvis non consumatum, tercius,1 gradus facit matrimonium consumatum 1 Quando ergo dicit Augustinus: »Non est coniugium per- fectum sine conmixtione sexuum«, videtur, quod verba illa re- ferenda sunt, ad tercium gradum, qui directe signat coniunccionem Christi et ecclesie tam spiritualem, quoad caritatem, quam corpo- ralem, quoad humanitatis unionem, qua Verbum humanam naturam sibi pro perpetuo copulavit etc.22 Distinccio XXVII. 10 §1.Ost hec advertendum est, quid sit coniugium... Ista, distinccio 27a, tractans de consensu a vo- I luntate coniugum procedente primo continet, ill quod matrimonium 231A est viri et mulieris coniunccio maritalis, individuam vite conswe- tudinem retinens. — 2°, quod coniunx absque consensu alterius non potest continenciam profiteri. — 3°, quod causa efficiens matri- monii est consensus, supple mutuus, per verba de presenti ex pressus. — 4°, quod est quedam paccio nupcialis facta de futuro, ex quo sponsi et sponse vocantur, nec ex eo veri coniuges sunt, et est quedam paccio coniugalis de presenti, que sponsum et sponsam eciam coniuges facit; et utraque paccio desponsacio vel sponsalia dicuntur,; interdum proprie vero sponsalia dicuntur quedam so- lempnia pacta nupcialia. — 5°, quod si quis contraxerit, cum aliqua per verba de futuro, si eo mortuo alius contraxerit cum ea de presenti, non prohibetur ad sacros ordines promoveri, quia non duxit viduam. Si vero contraxerit, per verba de presenti, eo mortuo remanet, vidua, et alter, qui cum ea coniugio copulatus fuerit, ulterius ad sacros ordines non ascendet, cum viduam du- xerit. Et nota, quod Magister non tenetur in illo, nisi intelli- gatur, quod sit cognita ab utroque, Extravag. De bigamis non ordinandis'; «ca° Debitum'. — 6°, quod solus con- sensus de presenti efficit coniugium, post quem consensum, si alii se copulaverit, eciam si carniss conmixtio illic sequatur, ad priorem copulam revocandus est. 15 20 25 30 21) Codd.: tercius co consumatum in marg. ab t2. — 22) Codd.: om. B. — 1) Codd.: est add. D. — 2) Codd.: ex corr. I. — 3) Codd.: contraxit E. — 4) I: contraxit codd. — 5) Codd.: remaneat CM. — 6) Codd.: in marg. carnis, in textu carnalis B.

Strana 649
Quid sit matrimonium? 649 §2. Super- hiis sunt hii- versuss: quiag matrimonium est coniunccio viri et mulieris individuam vitero conswetudinem retinens, Viventes nequeunt disiungi, vir mulierque, nec oracioni vacaren post, copulam, Nec claustrum petere, nisi consensum det uterque. matrimonium perg verbag de presenti Coniugium faciens est acceptacio presens, per verba de presenti12 Promissa namqueis fide statim coniunx fit l uterque, quamvis promissis conmixtionis Etsi post pactum nunquam,4 veniatur ad actum. i. e. per verba de futuro Est proprie tamen sponsus spondendo futurum, per verba de presenti i. e. et15 Si presens spondes, sponsus, coniunx quoque mox es. 3. Dubitatur: Quid est inatrimonium? Et respondet Ma- gister, quod matrimonium est viri mulierisque1s coniunccioi7 maritalis inter legitimas personas individuam vite conswetudinem retinens. Ubi sci- endum secundum Petrum questione 1a, quod Magister intendit diffinire solum conpletum matrimonium, ad quod tria con- currunt. Oportet enim primo, quod sit iniciatum per consensum animorum, 2° verbis expressum et 3°. quod sit consumatum per conmixtionem et ratum per fidem contrahencium, i. e. fidei sacra- mentum. Et tangit in, diffinicione, quadruplicemis causam, sc. for- malem, ibi coniunccio; 2° materialem, ibi viri et mulieris, 3° efficientem, ibi maritalis, i. e. maritali consensu seu affectu contracta, finalem, ibi individuam vite conswetudinem retinens. Inseparabilitas enim est bonum in matrimonio, bonum autem habet racionem finis Exponitur autem diffinicio matrimonii per Raymundum za sic, quod matrimonium est coniunccio, sc. animorum, viri et mulieris, eti9 non virorum et mulieris, nec viri et mu- lierum, quia nec unus vir plures uxores, nec una mulier plures viros matrimonialiter habere potest. Individuam vite con- swetudinem retinens, hoc est, quod neuter absque consensu s0 alterius potest continenciam profiteri. i. e. 231 B 10 15 20 7) Codd.: Super co hii om. E; unde add. K. — 8) Codd.: duplicatum I. — 9) Codd.: quia c retinens om. B. — 19) C; om. I. — 11) Codd.: vacari I. — 12) Codd.: preterito M. — 13) I; que tantum codd. — 14) Codd.: male quandoque, a rubr. inscr. numquam in B. — 15) DFI; glossas prorsus om. EKL. — 16) Codd.: que om. I. — 17) Codd.: conmixtio I. — 18) Codd.: in marg. ab t1. — 19) I; om. codd.

Strana 650
650 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXVII., 4.—5. — XXVIII. 1.—2. Potest eciam dici, quod matrimonium est coniugum legitima copulacio, quia secundum Dei legem licet eis sine, crimine,o filios procreare; ordinavit enim Deus, quod Adam et Ewa et per con- sequens quod cuncti duo coniuges in procreacione carnali taliter copulentur. Et notandum, quod aliud est matrimonium, aliud con- I tractus, Il aliud sacramentum matrimonii. — Matrimonium quid 2310 sit, iam dictum est. Contractus autem matrimonii est maris et femine mutua trans- 1o lacio suorum corporum pro suo perpetuo Sad procreandum prolem debite educandam. Sacramentum autem matrimonii est expressio certorum ver- borum maris et mulieris, ad sers invicem, signancium tradicionem mutue potestatis corporum ad prolem debite procreandam, ex in- stitucione divina efficaciter signans graciam conferendam mutuo contrahentibus ad coniunccionem mutuam animarum graciosam; vel si verba certa non sunt, est exhibicio signorum certorum signan- cium tradicionem mutuam potestatis corporum. Primum istorum est permanens in animabus, secundum est 20 tantum in fieri, tercium simpliciter consistit in actu tantum in fieri. Sic distingwit Scotus. §4.) Utrum consensus est causa matrimonii? Dicitur, quod sic, quamvis non totalis, sed cum institucione divina; consensus autem utriusque persone, non unius tantum, et consensus per verba de presenti, non autem de futuro, ut communiter dicitur. Unde consensus de presenti facit matrimonium, sed de futuro facit spon- sionem, que sponsalia nominantur. Unde S. Thomas quest. 4a: »Sponsalia sunt futurarum »nupciarum promissio,3. Et fiunt quatuor modis: primo nuda pro- »missione; 2° datis arris sponsalitatis, ut pecunie vel huiusmodi; »3° anuli subarracione; 4° interveniente iuramento, unde non solvens »illud promissum peccat mortaliter, nisi legitimum inpedimentum »interveniat; tunc in foro contencioso non conpellit ecclesia, quia »matrimonia coacta solent malos exitus habere, nisi forte iura- »mentum intervenerit, quia tunc secundum aliquos cogendus est, »quamvis aliis non videatur propter dictam causam, precipue si »uxoricidium timeretur. Et communiter fit aliquando, talis pro- »missio sub condicione, et tunc, si condicio est honesta, sicud I 231D »si dicit: Accipiam te, si placebit parentibus, et tunc stante con- 40 »dicione stat promissio et non stante non stat. Si autem sit con- »dicio inhonesta, hoc dupliciter: vel est contraria bonis matri- »monii, ut si dicatur: Accipiam te,4, si venena sterilitatis, pro- »cures, et tunc non contrahuntur sponsalia; vel non est contraria 5 15 25 30 35 20) Codd.: om. M. — 21) I; femine codd. — 22) Codd.: ex corr. I; suspen- sionem M. — 23) Codd.: promissa EF. — 24) Codd.: ut add. M.

Strana 651
Summa distinccionis XXVIII exponitur. 651 »bonis matrimonii, ut si dicat,5 : Accipiam te, si fureris, et tunc stat »promissio, sed tollenda est condicio.« — Hec sanctus Thomas. 5.) Utrum consensus per verba expressus, si desit con- sensus, interior, faciat matrimonium? Dicitur, quod non in foro consciencie, licet faciat in foro ecclesie, que iudicat de apertis. De26 quo,6 sequitur,6 etc.26 Distinecio XXVIII. I. Ic queri solet, utrum consensus de futuro, addito I eciam iuramento, coniugium efficiat. . . Ista distinccio 28a1, ostendens, qualis debet esse consensus, ut matrimonium efficiat, primo continet, quod consensus de futuro iuramento firmatus non efficit, matrimonium. Unde si vir post uxorem duxerit et mulier marito nupserit, coniugium utriusque fit, et precedens periurium est penitencia corrigendum, et sequens coniugium non est dissolvendum. — 2°, quod in isto sacramento quedam sunt pertinencia ad solempnitatem et decorem, ut parentum tradicio, sacerdotum benediccio et huiusmodi. Quedam vero sunt pertinencia ad substanciam sacramenti, ut consensus de presenti, qui solus sufficit ad contrahendum matrimonium eciam in occulto factus, ; sed si alter alterum dimiserit, non cogitur redire iudicio ecclesie, quia non potest testibus probari contractus occultus. — 3°, quod mulier non fuit facta de capite Ade, ut non4 domina, nec de pede, ut non, ancilla, ill sed de medio, i. e de latere, I quia socia debet uxor esse. — 4°, quod cum vir dicit: »Accipio 232 A »te in meam coniugem,« mulier eciam: »Accipio te in meum virum«, 25 hiis verbis, vel aliis idem signantibus exprimitur consensus, non copule carnalis, nec cohabitacionis corporalis, sed coniugalis socie- tatis. Ex quo oportet eos cohabitare, nisi forte pari voto religionis separentur corporaliter vel ad tempus, vel usques finem. 15 20 10 §2. Undes versus.: 30 Te demutari possunt, si verba futuri verba periurium facienss promissionis peccas tamen hec violando. Firmes iurando., 25) Codd.: dicatur CD. — 26) Codd.: om. E. — 1) Codd.: inscr. IK. — 2) Codd.: efficiat E. — 3) Codd.: inscrip. ab t2. — 4) Codd.: om. E. — 5) Codd.: ad add. B, in E. — 6) Codd.: om. BEF. — 7) Codd.: iuramento I. — 8) I; fa- ciendo codd.

Strana 652
652 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXVIII., 3.—5. — XXIX., 1.—4. non tameng honesteg verum occulte Consensus, qui fit clam, coniugium facit, et dic sc. cohabitacionisio Consensum fieri de coniugio sociali. §3.) Quid est consensus, qui matrimoninm facit? Dicitur, quod est consensus in copulam coniugalem, que copula est asso- ciacio viri et mulieris ad copulam carnalem et ad alia consequenter, quoad virum et mulierem, secundum quod eis datur potestas mutua. Unde bener videntur dixisse illi, qui dixerunt, quod con- sensus in matrimonium,, est consensus in copulam carnalem in- plicite vel explicite, et istud dictum debet rectificare prima intencio hominum, que primo et principaliter ad copulam carnalem recurrit, dum coniuges consenciunt mutuo, vel dum desponsantur, aut per sacerdotem copulantur. §4. Utrum coaccio potest cadere in consensum? No- tandum, quod duplex est coaccio, sc. una oportuna, ut cum quis inpellit aliquem ad currendum corporaliter ad motum, vel re- tinet ligatum in loco, et hoc modo cadit in consensum. Alia est coaccio condicionata, ut : 'Si vis non mori, proicis merces in mari', vel: Das divicias latroni', et talis coaccio cadit in consensum. Huiusmodi autem coaccio est metus, prima autem non est metus. 5. Utrum carnalis copula post verba de | futuro con- 232 B sensum exprimencia faciaſnſt matrimonium? Pro quo S. Thomas quest. 2a: »Quantum ad forum consciencie, si desit interior con- »sensus, eciam per verba de presenti non esset matrimonium, sed »quantum ad iudicium ecclesie carnalis copula consequens spon- »salia matrimonium facere iudicatur, cum nichil possit expressius »signare consensum, quam carnalis copula, nisi aliqua signa ex- »pressa doli vel fraudis appareant.« Et infra »Sponsa admittens »sponsum, credens eum velle matrimonium consumarei3, excusatur »a peccato, nisi signa fraudis appareant, sc. si sint distantis con- »dicionis in dignitate, vel in forma vel in aliis, sed sponsus peccat »fornicando.« Item nota, quod sponsus, si violat sponsam, tenetur eam ducere uxorem, si sint equalis condicionis, vel sponsa melioris; si autem duxerit aliam, efficitur inpotens ad solvendum, quod tenetur, ideo sufficit, si ei de nupciis provideat, et ad hoc eciam non tenetur secundum aliquos, si sponsus sit melioris condicionis, quia presumi potest probabiliter, quod sponsa non fuit sponsa sua, sed quod decipi finxerit Et quia multa sunt, que currunt in ista materia et deest 40 efficax scriptura, ideo sunt racionabiliter subticenda. 10 15 25 30 35 9) Codd.: inhoneste I. — 10) Glossas prorsus om. EKL. — 11) Codd.: 13) Codd.: confirmare EKP. 12) Codd.: matrimonio E. — tantum EKP. —

Strana 653
Consensum coniugalem liberum esse a coactione oportere. 653 Distinecio XXIX. 1(Portet autem consensum coniugalem liberum esse a coaccione . . . Ista, distinccio 29a, tractans de inperfeccione consensus primo continet, quod oportet, ut consensus coniugalis sit non coactus. Unde inter renitentes non fit matrimonium. Sed si postea sine re- clamacione cohabitaverint, consentire videntur et consensus ille supplet, quod precedens coaccio tulerat. — 2°, quod filia semper patri consentire intelligitur,, nisi evidenter dissenciat. — 3°, quod tam in sponsalibus, quam in nupciis contrahencium oportet filiam patris familias consentire; que si patris voluntati non repugnet, consentire intelligitur. I 232C 2. Versusz: Cogeris, ut nubas, semper pro posse reclamas, Non est coniugium, quia non consentis in ipsum. 15 §3. Utrum consensus coactus tollat matrimonium? Di- cendum, quod sic secundum Magistrum. In matrimonio autem est quidam contractus4 perpetuus, cum matrimonium sit vinculum indissolubile, coaccio autem repugnat perpetuitati contractus, quia potest, peti restitucio, et ideo coaccio metus, qui cadit in virum constantem, et non alius tollit matrimonium. Constans autem vo- catur, qui committit minus malum evitando maius malum. In- constans autem, qui pro modico malo non dubitat committere maius. Unde constans sequitur semper racionem; ideo ad minus malum sustinendum cogitur racione maioris mali evitandi. Sed inconstans cogitur ad maius malum propter metum minoris mali, sicud ad peccatum propter metum pene corporalis. Sed e converso pertinax non potest cogi ad minus malum sustinendum, vel faci- endum, ut vitet maius malum. Unde constans est medius inter inconstantem et pertinacem. Hec Thomas quest. 4a arti- 30 culo 2°. §4. Utrum filius possit conpelli precepto patris ad matri- monium? Dicitur, quod cum in matrimonio sit quedam servitus perpetua et filius sit libere condicionis, non potest pater filium cogere ad contrahendums, sed potest eum inducere ex causa racio- nabili, et tunc, sicud se habet filius ad causam illam, ita se habet ad preceptum patris, ut sc. causa illa cogat de necessitate, vel de honestate, et preceptum patris similiter. Et de illis coaccionibus valde magne brige currunt, sed tantum michi videtur per exempla sanctarum virginum, que non sunt coacte 40 20 25 35 1) Codd.: est add D. — 2) Codd.: videtur E. — 3) Codd.: unde add. CDKM. — 4) Codd.: ex corr. I. — 5) Codd.: errore duplicatum I. — 6) Codd.: matri- monium add. E.

Strana 654
654 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXX., 1.—3. I eciam per mortem ad matrimonium, ! quod nullius voluntas ad 232 Dillud potest cogi simpliciter. Unde dicit doctor subtilis: »Contradiccio est voluntatem »simpliciter cogi, quia violentum est, quod est totaliter a principio »extrinseco, quod est contra inclinacionem passi, et nolle non potest »sic inesse voluntati, quia tunc nolens vellet. Potest ergo habens »voluntatem ad aliam passionem cogi, ut pote ligatus hic manere, »sed ad accionem, que est propria accio, humana voluntas cogi »non potest, nisi secundum quid, sc. motu maioris mali, quam »sit ille actus.« Et ista coaccio est possibilis in homine virtuoso, ut dictum est de constanti viro, sed nullus metus potest inducere aliquem in peccatum mortale secundum, rectam racionem, quia non potest maius malum esse, quod inmineret, quam sit peccatum mortale, cum nulla pena sit peior culpa mortali. Unde nullus homo dicitur vir constans, qui propter mortem evitandam peccatum mortale ad- mitteret contras Christums. 10 15 Distinecio XXX. 20 1. Ec solum coaccio inpedit vel excludit consensum, sed eciam error ... 25 I 233 A 35 Ista, distinccio 30a, tractans de inpedimento consensus propter fraudacionem in contrahendo, ostendit primo, quod multiplex, est error, sc. error persone, fortune, condicionis et qualitatis. Error persone est, quando putatur esse ille homo et est alius. Error condicionis, quando putatur esse liber et est servus. Error fortune, quando putatur esse dives et est pauper. Error qualitatis est;, quando putatur esse, bonus et est malus. Error persone et error condicionis consensum coniugalem evacuant, non autem error fortune et qualitatis. — 2°, quod inter Mariam et Jozeph verum fuit coniugium et consensus in societatem ll coniugalem, sed non in copulam carnalem, nisi Deus aliter revelaret. Unde virginitatem servaturam beata Virgo proposuerat, sed ore non ex- presserat. Postea vero labiis expressit et uterque in virginitate per- mansit. — 3°, quod inter Mariam et Jozeph verum fuit con- iugium in sanctitate et perfectum secundum triplex bonum con- iugii, sc. prolem, fidem et sacramentum, solus ibi concubitus non 7) Codd.: secundum oo mortale om. E. — 8) Codd.: om. E; Amen dayto add. D. — 1) codd.: est add. D; a rubr. del. I. — 2) Codd.: in marg: Error quadruplex add. tl. — 3) Codd.: om. E.

Strana 655
Summa distinctionis exposita causae matrimonii tractantur. 655 fuit. — 4°, quod coniugium Marie et Jozeph habuit alias causas speciales, ut sc. Virgo solacio viri sustentaretur et ut dyabolo4 celaretur, et ut Jozeph esset testis castitatis, defendens eam ab infamia suspicionis, ne ut adultera dampnaretur. — 5°, quod finalis; causa matrimonii contrahendi est procreacio prolis, 2a post pec- catum Ade vitacio fornicacionis. Sunt et alie honeste cause, ut inimicorum reconciliacio et pacis reintegracio. Sunts et alie minus honeste, ut pulcritudo, que animos inflammatos pellit inire con- iugium, questus quoque et diviciarum possessio et huiusmodi. — 6°, quod non est assenciendum dicentibus non esse coniugium, quod propter has causas minus honestas contrahitur, nam vita mala vel intencio mala sacramentum non contaminat. 10 2. Unde pro hiis sunt hii versus: i. e. divicias sc. habere et virginitatem qualitative- Dextra putans nubis vel forte bonam esses credis, i. e. contraria contra primum contra secundum invenis, prioribus Reperis adversa, quia pauper, vel violataro, Coniugium stabit,1, nec poterit revocari, ita, quod alia supponatur quia servus12 Si de persona vel condicione sit error. quia habebati4 prolem, fidem et sacramentum; Maria mater ipsi15 Joseph15 Virgois Jesu vere nupsit, sed uterque manere13 sed5 voce15 nisi aliter Deusi6 disponeret non15 expressitis Virgo proposuit, quod utrique Deus patefecit. supple: eti7 inimicorum reconciliacio et pacis reformacioi7 Proles gignenda vel luxurie medicina. Coniugii cause! finales sunt et honeste; inhoneste17 pulcritudo et 9 Cause vero malers sunt divicie speciesve, verum in se, quia vita mala et intencio mala sacramentum2o non contaminantzi Coniugium bonum faciunt nichilominus ipse. 15 20 233 B 3 Queritur: Quot sunt cause matrimonii? Dicitur, quod quatuor in genere, sc. efficiens, materialis, formalis et 2s finalis. 4) Codd.: partus add. E. — 5) Codd.: filialis CM; ex corr. a rubr. F. — 6) Codd.: autem add. M; inscrip. a 71. — 7) DFI: qualitatem codd.. — 8) Codd : fore E. — 9) Codd.: invenies B. — 10) Codd.: violenta KP; ex corr. E. — 11) Codd.: sed add. E. — 12) Codd.: serva B. — 13) Codd.: Virgo co manere in marg. ab t1. — 14) Codd.: habuit B. — 15) Codd.: om. B. — 16) Codd.: om. D. — 17) Codd.: hic supple oo reformacio in marg. a p2. — 18) Codd.: honeste pessime D. — 19) D: om. codd. — 20) Codd.: tamen add. C. — 21) Codd.: violat B; glossas prorsus om. EKL.

Strana 656
656 M J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXX., 3.—5. 10 20 Causa efficiens est consensus utriusque persone animorum per verba de presenti. Causa materialis sunt ipse persone, legitime copulate. Causa formalis benediccio et anuli subarracio. Causa finalis duplex: est una principalis, sc. prolis pro- creacio, secunda minus principalis, sc. fornicacionis vitacio; matri- monium enim institutum est non solum in officium procreandi, sed eciam in remedium a peccato evitandi. Alie sunt cause multe secundarie, ut inimicorum reconciliacio, pacis reformacio, ad fidem reduccio, ut dum christianus desponsat sibi Paganam, vel Judeam; ad viam, rectam reduccio, ut dum quis propter Deum ducit meretricem. Et quamplures sunt cause, quas longum foret enumerare. §4.) Notandum eciam, quod quadruplex est matrimonium: 15 Primum est carnale, ut inter virum et mulierem, secundum morale, ut inter Deum et animam in ecclesia militante per graciam, tercium allegoricum, ut inter Christum et ecclesiam militantem, quartum est anagoicum, ut inter Deum et ecclesiam triumphantem per con- iunccionem glorie. Item sciendum, quod matrimonium secundum essenciam includit duo, sc. personas, que coniunguntur, et mutuam potestatem personarum ad invicem. Et quia error in persona disiungit,s per- sonas quoad velle, et condicio servilis potestatem inpedit libertatis in corpore, inde est, quod illi duo errores principaliter inpediunt matrimonium. Error vero qualitatis et error fortune non sic in- pediunt, quia bonitas persone et divicie non sunt de essencia matri- monii. 25 Sunt,4 autem 12 inpedimenta matrimonii, que continentur in hiis versibus: 2330 Error, con dicio, votum, cognacio, crimen, Cultus disparitas, vis, ordo, ligamen, honestas. Si sis affinis, si forte coire nequibis, Hec socianda vetant connubia, iuncta retractant. 49 Error, sc. persone, de quo Magister in presenti ss distinccione dicit, si alia persona, quam fuit volita, supponitur. Condicio, sc. si serva vel servus pro libera vel libero datur. Votum sc. Deo factum ad continenciam conservandam. Cog- nacio consanguineitatis usque ad quintum gradum inclusive. Cultus disparitas, quia fidelis non potest habere matrimonia- liter Paganam vel Judeam. Vis, i. e. violencia, quia virgo vel mulier violenter desponsata potest abire. Ordo, quia clericus in maioribus ordinibus non debet matrimonium contrahere. Ligamen, 22) Codd.: ex corr. FI. — 23) Codd.: distingwit M. — 21) In MS. N fol. 43v excerpta tantum.

Strana 657
De impedimentis matrimonii. 657 quia alligatus alicui mulieri per,5 contractum,5 non potest aliam ducere. Honestas, que est propinquitas ex sponsalibus prove- niens, eciam prohibet matrimonium, ut amicus sponsam amici non possit ducere. Affinis, ut conpater vel conmater, vel pater ado- ptivus, vel filia adoptiva, et sic de aliis, non possunt contrahere. Coire: i. e. inpotencia illa omnino prohibet matrimonium, quia non potest ad causam principalem, sc. ad prolem deducere. Crimen duplex inpedit matrimonium contrahendum et dirimit,« contractum: primum est machinacio in mortem alicuius mulieris, vel e contra alicuius viri, cum in effectu sequitur mors, ut illam ducat in uxorem, vel mulier illum in virum; tales si contraxerint, sunt penitus se- parandi, 31 quest. prima "Si quis vivente‘; secundum crimen est adulterium, quando adulterantes prestant sibi fidem pro- mittendo sive iurando, quod contraherent,7, seu de facto contrahunt. 10 Sunt eciam septem crimina, que inpediunt matrimonium 15 contrahendum, sed non 1 dirimuntss contractum. Primum est in- I cestus 32 quest. 7a Si quis viduam' et ca° 'Qui dor-233D mierit'. — 2um crimen est de illo, qui interficit ex malicia propriam uxorem 33 quest. 2a 'Admonere‘ et ca' Interfectores‘. — 3um quando quis,9 rapuit sponsam alterius 27 quest. 2a 'Statutum'. — 4um13, quando quis insidiando matrimonio pro- prium filium de sacro fonte recipit,2, ut posset privare uxorem debito coniugali 30 quest. prima De eo‘. — 5um, quando quis inter- ficit sacerdotem, Extravag. De penitenciis et remissio- nibus «ca°) 'Qui presbiterum'. — 6um solempniter penitens 33 quest. 2a De hiis' ca' 'Antiqui'. — 7um est, si quis monialem scienter uxorem capiat 27 quest. 1a30 Hii Sergo) qui‘ Omnes predictos casus ponunt Raymundus, Thomas, Altisidorensis, Petrus et eciam Hostiensis, preter ultimum, quem solus Hostiensis addit. In hiis tamen casibus, si timetur incontinencia, debet eis epi- scopus concedere licenciam nubendi articulo, 32 quest. 2a 'Antiqui“ et car In adolescencia', Extravag. De eo, qui cognovit consangwineam'. Et secundum quod addit Vilhelmus, sufficit licencia proprii sacerdotis, ymmo quod de conswetudine non conservatur iste rigor petendi licenciam. De in- pedimentis istis et aliis patebit infra a distinccione 32a. 20 25 35 §5.) Utrum Virgo Maria debuit virginitatem vovere? Di- cendum, quod sic. In ipsa enim debet apparere omnis perfeccio pertinens sexui muliebri. Virginitas autem in se est magna per- feccio et presertim voto firmata. Ideo beata Virgo vovit virginitatem propter perfeccionem consequendam. 40 25) Codd: per co contractum in marg. ab t2. — 26) Codd.: dividit I. 27) Codd.: contrahent C; contraxerunt L. — 28) Codd.: dividunt l. — 29) Codd.: aliquis I. — 30) Explicit MS. N fol. 44r.

Strana 658
658 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXXI., 1.—3. Sed diceres, matrimonium preferebatur virginitati in lege veteri, ergo tunc beata Virgo non debuit per votum ad inperfeccius se obligare. Dicitur negando consequenciam: ipsa enim fuit inicium prime et dignissime virginitatis ll in sexu femineo, a qua debent I 234 A singule virgines capere exemplum, ut virginitatem servent, pro qua coronam accipere cupiunt spiritualema1. Distinecio XXXI. 1.)Ost hec de tribus bonis, coniugii, que sint et qualiter coitum excusent, dicendum est... 15 20 30 Ista, distinccio 31a, tractans de bonis matrimonii primo con- tinet, quod matrimonii, triplex est bonum, sc. fides, proles et sacra- mentum. In fide attenditur, ne post vinculum coniugale cum alio vel cum alia coeatur. In prole, ut amanter suscipiatur et religiose educetur. In sacramento, ut coniugium non separetur4, et ne di- missus vel dimissa causa prolis alteri coniugatur. 2°, quod duplex est separacio, sc. corporalis et sacramentalis. Corporaliter possunt separari causa fornicacionis, dum alter eorum adulteratur, vel ex communi consensu causa religionis, sive ad tempus, sive usque ad finem vite. Sacramentaliter vero separari non possunt, dum vivunt, si legitime sunt coniuncti. 3°, quod tercium bonum coniugii dicitur sacramentum, non quod ipsum sit coniugium, sed quia eiusdem rei sacre signum est, i. e. spiritualis et inseparabilis coniunccionis Christi et ecclesie. 4°, quod, si in matrimonio non sit fides nec proles, nichilo- 25 minus est matrimonium, sed sine sacramento esse non potest. 5°, quod non omnes, qui prolem recipiunt, bonum prolis habent, nam bonum prolis dicitur non ipsa proles vel prolis spes, que; ad religionem non refertur, sed ad hereditariam successionem;, sed bonum prolis est spes ac desiderium, quod proles ad hoc queritur, uts religiose informetur, 6°, quod coniuges dicuntur, qui solius concubitus causa con- veniunt, si tamen aliquo modo malo prolis generacionem non vitent. Qui vero venena sterilitatis procurant, si ambo tales fuerint, non per connubiùm, sed per stuprum conveniunt, si autems ambo non sunt tales, aut illa ] est meretrix mariti, aut ille adulter uxoris. 10 I 234 B 31) I; specialem codd. — 1) E, Lomb.; om. codd. — 2) Codd.: est add. D. Codd.: separaretur D; ex 3) CEP; ex corr. ABFI; male matrimonium KL. — 4) corr. F. — 5) Codd.: que co successionem om. E. — 6) Codd.: vel I. — 7) Codd.: reformetur BEKP. — 8) I; vero codd.

Strana 659
De illis, qui peccant matrimonium contrahentes. 659 7°, quod qui aborsum procurant, tunc sunt homicide, quando puerperium (i. e. fetus) formatum est et animam habet et non ante. 8°, quod quando servata fide thori causa prolis coniuges conveniunt, sic excusatur coitus, ut culpam non habeat, quando vero causa incontinencie conveniunt, habet culpam venialem, et quando exigenti debitum redditur, excusatur a peccato. 2. Unde, pro aliquibus suntio hii, versus: i.e. que deficit i. e. que deficit in adulterio in sterilibus Hic bona coniugii tria pono: fidem sobolemque fides12 quod 11 manetn et 2 soboles12 in coniugio Et11 sacramentum,; duo possunt prima deesse. i. e. solitarie per se, sine coniugio sint. Qui steriles fuerint volens iniquum 2 Qui partum perimit animatum, dic homicidam. i.e. causa tu12 prolis coniunx12 i. e.12 iuxta12 preceptum 2 Apostolir2 Si pro prole cois tantum, vel debita reddis, in matrimonio superatus14 Non peccas; peccasia coeundo libidine victus, sine matrimonio Quod gravius per se, fit coniugio veniale. Est tamen in coitu mala delectacio semper, Idque malum pene, non culpe dicimus esse. §3. Dubitatur: Utrum matrimonium contractum inter scientes seis ineptos ab inicio ad prolificandum sit peccatum. Hic potest distingwi, quia vel tales contrahunt matrimonium solum quoad cohabitacionem socialem, et tunc non est peccatum, aut ad conmiscendum, et tunc videtur esse peccatum. Quamvis enim se- cundum Augustinum in, De bono coniugali' tria sunt bona coniugii, sc. fides, sacramentum et proles, ut iam dictum est, intencio tamen prolificandi est per se causa matrimonii legitimi. Aliter enim possent viri et feminei sexus in12 qualibet, etate, matri- monialiter copulari, ll quia ex liga possent tempore necessitatis voto sibi reciproce suffragari. Fides enim per se non rectificat matri- monium, nec requiritur prolificacio actualis, sed oportet, quod sit intencio prolis procreande. Ex quo videtur ulterius, quod multi peccant solempnisantes coniugium ineptorum ab inicio, quia consenciunt peccato, ut eciam contingit in matrimonio propter voluptates, exemplum Thobie 6° de coniugibus Sare, quos Asmodeus iugulavit, vel eciam in coniugio propter avariciam celebrato. Unde propter talia obstacula 20 25 234C 30 9) Codd.: Unde co hii om. E. — 10) Codd.: om. K. — 11) Codd.: in marg. a pl. — 12) Codd.: om. B. — 13) Codd.: in marg. ab t1. — 14) Codd.: om. D; glossas prorsus om. EKL. — 15) Codd.: esse add. E.

Strana 660
660 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXXI., 4.—6. extirpanda,s fiunt banna triplici solempnitate in ecclesia promulgata. Unde debet dici fidelibus, quod omnes nubentes debent principa- liter habere intencionem ad prolem ad honorem Dei et,s multi- plicacionem ecclesie legitime procreandum,7 et per consequens, quod debent evacuare affectum avaricie et voluptatis carnalis. 4. Utrum solum concubitus matrimonialis possit a pec- cato excusari? Hoc ergo duo innuit: Primum, quod concubitus matrimonialis potest a peccato excusari; 2°, quod nullus alius con- cubitus potest a peccato excusari. Et pro utraque parte questio est vera, ut patet ex litera presentis distinccionis. Quoad primum patet, quia alias Dominus non preciperet, dicens Genesis primo et 9°: »Crescite et multiplicamini.« Est ergo concubitus coniugalis ad observacionem humani generis licitus et necessarius, modo tamen, loco et ordine et tempore debite ob- servatis. Et attende, quod dico et ordine, nam quinque modis peccat maritus et uxor se invicem abutentes, videlicet: Tempore et mente, loco, condicione, modo. Modus enim naturalis communiter usitatus tenendus est et non alius, vasque naturale et instrumentum debitum ad huius operis exercicium sunt solum modo aptanda, ne quidquam ] fiat illicitum I 234 D a coniugibus contra naturalem disposicionem. Nam secundum Augustinum libro De nupciis et concupiscencia usus contra naturam in coniuge magis est dampnabilis quam in meretrice. Nec in tempore vetito eciam naturaliter conmisceri debent, hoc est tempore menstrui, vel puerperii, ut distinccione 5a 'Ad enixe', nec in die festivo, quando vacandum est oracioni iuxta consilium Apostoli: »Nolite fraudare,s invicem.« Nec in loco sacro propter reverenciam Dei, quia: »Si quis »templum Dei violaverit, disperdet illum Deus«, 2a Corinth. 3°. Nec ex ardore libidinis nimis voluptuose, quia omnis amator vehemens uxoris proprie adulter est, sc. in quantum recedit ab amore Dei, vel quia forte similis est in qualitate peccati adultero, vel si amor huiusmodi preponatur amori Dei, peccatum est mortale, patet 32 que st. 4a 'Origo' per Jeronimum et quest. 7a ca 19 'Adulterii' per Augustinum. Solus itaque concubitus matrimonialis servatis quinque con- dicionibus supradictis est licitus et legalis, et habet triplicem causam, que reddit ipsum penitus excusabilem vel saltim venialem, nam solius causa generacionis humane, aut causa nupcialis debiti per- solvendi, vel causa fornicacionis vitande in alterutro concubitus coniugalis legaliter est permissus. Prima est pietatis et iusticie causa, sc., si agitur causa prolis generande, nec est peccatum omnino cum sit divinum mandatum, 10 15 25 20 35 40 16) Codd.: ad E. — 17) Codd.: male procurandum I, sed ab 12 inscrip. cre-. — 18) Vulg.: fraudari codd. — 19) Codd.: om. I.

Strana 661
De tribus causis, quibus coitus in matrimonio excusatur. 661 ut dictum est per illud Genesis 1° et 9°: »Crescite et multi- »plicamini.« 2a est humilitatis et obediencie, quando sc. agitur ex causa legali debitum persolvendi, secundum illud Apostoli prima Corinth. 7°: »Uxori vir debitum reddat, et uxor viro«, subdit causam, »quia mulier sui corporis potestatem il non habet«, etc. et e converso. Aliud tamen est exigere,o ultra generandi necessi- tatem ex malo concupiscencie, et aliud est reddere ex lege iusticie vel bono obediencie; istud enim nullius criminis est, cum sit legis, aliud autem a culpa non est inmune, est tamen veniale propter bonum nupciale, quod est tripartitum, ut iam dictum est. 3a est securitatis, et cautele, quando sc. agitur ex causa fornicacionis evitande secundum illud Apostoli 1a Corinth. 7°: »Propter fornicacionem unusquisque habeat suam uxorem« etc. Sed hoc dicit Apostolus, celestis medicus, ut ibidem ait »se- cundum indulgenciam«. Unde sequitur in litera: »Dico autem non »nuptis, et viduis: Bonum est illis, si sic permaneant, sicud,a et,2 »ego, (sc. caste), quod si non continent, nubant«, et causam istius consilii adiungit: »Melius est enim nubere, quam uri.« — Glossa: Melius', i. e. securius est nubere legitime, quam uri', i. e. angi vel vinci desideriorum libidine. 5. Et pro ista distinccione actus coniugalis sunt hii versus: 235 A 10 15 20 Quatuor ex causis tibi fit coniunccio carnis, coniugii libidinem fornicacionem prolem Ut saciet, vitet, ut gignat, debitum2s solvat Primum mortale, sed,4 alterum,4 fit,4 veniale, i. e. sine culpa Sed duo postrema sunt prorsus,5 sine pena. 25 Et not a, ubi dicitur in versu alterum fit veniale, hoc est intelligendum, si coit causa fornicacionis proprie vitande. Si enim coit causa vitande fornicacionis in altero, tunc non est pec- catum, quia est quedam reddicio debiti. Unde si mulier sentit virum esse inclinatum valde ad coitum et timens, ne adulteraretur, conpaciendo sue fragilitati,s ipsa eciam cum tedio offert se pa- ratam, | ipsa ex hoc meretur. Similiter e contra,s de viro est di- cendum. §6.) Utrum causa delectacionis coire sit peccatum semper mortale? Dicendum, quod non, nisi ibi sit effrenata delectacio, que efferatur extra bona matrimonii; aliqui tamen dixerunt op- positum. 30 235 D 20) Codd.: exire I. — 21) Codd.: ex corr. C; male securitas l. — 22) Codd.: locus rasus E. — 23) Codd.: debita E. — 24) Codd.: om, sed reliquum quoque sit add. E. — 25) Codd.: omnino E; glossas prorsus om. BEKL. — 26) Codd.: infirmitati BEKP. — 28) Codd.: e converso BEKP. 44

Strana 662
662 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXXII, 1.—6. Ex hiis omnibus patet, quod matrimonium habet aliqua bona excusancia actum coniugalem, ut est bonum prolis, reddicio debiti et vitacio fornicacionis et quamplura alia et presertim institucio divina, que dicit: »Crescite et multiplicamini.« Ex hiis eliciat,9 consiliarius coniugum, quid attinet ad con- iugalemso coitum, ut a crimine excusetur etc.31 Distinecio XXXII. 1.Ciendum est eciam, quod cum in omnibus aliis viri... 15 20 25 235 0 n0 Ista, distinccio 32a, tractans de bono fidei in matri- monio, et sic de solucione debiti, primo continet, quod licet in omnibus vir presit uxori, ut caput corpori, in solvendo tamen carnis debitum pares sunt, nec viro, nec mulieri corpus suum licet alteri tradere, sed alter alterius corporis potestatem habet, nec poscenti, alteri licet negare debitum. — 2°, quod reddere debitum coniugale nullius est criminis; exigere autem ultra generandi necessitatem culpe est venialis, fornicari vel mechari puniendi, est criminis. — 3°, quod vir vel mulier continenciam Deo offerre non potest sine communi consensu, nec alter alteri negare debitum potest. — 4°, quod quibusdam videtur, quod mulier non discedens a domo viri, que viro permittente continenciam promisit, eo prohibente solvere non potest, et hoc propter dignitatem viri, qui est caput uxoris; sed melius hoc intelligitur, quando vir concedit uxori. vovere continenciam, vel ante votum inplere. Si vero habitum mu- taverit, non potest revocari secundum illud: »Qui uxorem suam »velare permisit, aliam non accipiat, sed similiter convertaturg.« — 5°, quod licet debitum poscenti l sit semper solvendum, non tamen quolibet die poscere debet, sicud in diebus processionum, ieiuni- orum, festivitatum. — 6°, quod non solum in opere carnali, sed eciam in celebrandis nupciis tempora sunt servanda; non enim debet a septuagesima usque in octavam Pasce, et tribus ebdomadis ante festum S. Johannis Baptiste, et ab Adventu Domini usque post Epyphaniam nupcias celebrare; quod si factum fuerit, separentur, intellige quoad tempus ins penam, quia preceptum ecclesie contempserunt; matrimonium tamen stat. 10 29) Codd.: eligat CM. — 30) Codd.: male iugalem D. — 31) I; om. codd. Amen add. C. — 1) Codd.: om. I. — 2) Codd.: est add. D. — 3) Codd.: ex corr. I — 4) Codd.: om. EKP. — 5) Codd.: convertitur BEKP. — 6) Codd.: ad E.

Strana 663
De petitione et redditione debiti. 663 §2. Super hiis sunt hii versus: in solvendo carnis- debitum Vir mulierque pares sunt iuris condicione. Infringit votum retinendi vir mulieri, Atque viro muliers, si contraxerit alter. coire humiliter ex precepto Poscere si non vis, tunc reddendo mereris. Sc.7 solempnis- sc.7 nupcie- et exhibencia- debiti- ad tempus differenda- ut ieiuniig Sed festi causa sunt talia dissimulanda. §3. Utrum alter coniugum teneatur coniugi petenti semper reddere debitum? Dicendum, quod sic, salva tamen incolumitate persone proprie, quia ille, qui infirmatur, si timet periculum ex debiti reddicione, non tenetur reddere debitum. Petere autem de- bitum dupliciter contingit, sc. directe et interpretative. Directe, sc. verbo, actu vel amplexu. Interpretative vero per signa, aliqua, que fiunt in coniugero verecunda, vel simulata, que fingit se esse meliorem, quam est. Et utroque modo petenti debitum est sol- vendum. 4. Utrum alter coniugum sine consensu communii possit vovere continenciam? Dicendum,: posset in casu, quo Deus ab eo hoc explicite postularet, nam apostoli ad manifestam vocacionem DominiI relictis uxoribus Dominum sunt secuti. §5.) Utrum autem Petrus, vel alius discipulusis Domini post ultimam vocacionem uxori debitum reddidit vel reddere debuit? Christus14 novit. Sine autem manifesta Dei15 innuicione1s vel postulacione dicitur, quod non potest vovere, quia vovere debet esse de propriis et de illis, in quibus homo habet potestatem ; continencia autem coniugis iam non est in potestate17 unius tantum, quia vir non habet potestatem corporis sui, sed mulier, nec e contra, ut dicit Apostolus. Ideo non potest unus sine consensu alterius se ad continenciam obligare. 6. Utrumis petens debitum tempore sacro peccet morta- liter? Distingwendum est, quia vel petit urgente stimulo ad evi- tandam fornicacionem illicitam, et sic non peccat mortaliter, plus tamen peccat, quam si in simili casu in feria postulareti9; vel 2° petit ad explendam libidinem, et tunc iterum distingwunt quidam, quia vel facit effrenate nimis, et sic peccat mortaliter, vel quia passus fuit inpulsum ad delectacionem, sed non effrenate, et sic non peccat mortaliter, sed venialiter. Reddens autem debitum non 10 235 D 20 25 30 15 7) Codd.: om. BD; glossas prorsus om. EKL. — 8) Codd.: quod add. E 9) Codd.: vel ieiuniorum B. — 10) Codd.: coniugio BEKP. — 11) Codd.: om. M — 12) Codd.: quod add. BEKP. — 13) Codd.: apostolus E. — 14) Codd.: deus BEKP. 15) Codd.: in marg. ab 12. — 16) Codd.: pessime in nucione I. — 17) Codd.: — continencia M. — 18) Incipit MS. N fol. 44v. — 19) Codd.: peteret E. 44*

Strana 664
664 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXXII., 7. -8. — XXXIII., 1. 10 236 A 15 20 25 peccat, si facit ex obediencia legis, cum tedio, timens, ne delinquatro contra Deum. 7. Utrum menstruate licet petere debitum? Dicendum, quod non, propter periculum prolis, quia tunc concipiuntur stra- bones, gibbosi, claudi, monoculi, epileutici et demoniosi,1, sicud legitur dixisse S. Thomam Apostolum in sua legenda de coniugio, et sicud dicit Augustinus in quodam sermone De abstinencia coniugali, similiter et Jeronimus; et hoc est verum, cum sit conmixtio in fluxu naturali et eciam propter peccatum, quo homines peccant, sese mutuo abutentes. 8. Utrum menstruate !l licet reddere debitum? Dicendum secundum quosdam, quod non, primo propter mandatum Dei, de quo Ezechiel 18°, ubi dicitur »mulierem menstruatam non ac- »cesserit«, 2° propter periculum prolis. Quidam autem dicunt, quod debet reddere, sed primo debet monere et precibus resistere, non tamen ita fortiter, ut sit occasio fornicandi. Unde, quia reddere de- bitum est preceptum affirmativum, ad iusticiam commutativam per- tinens, ideo obligat semper, sed non adi5 semperi; nec pro semper, sed quando potest actus esse debite circumstancionatus. Unde, si constat coniugi manifeste de adulterio sui coniugis, ipsa manente casta, ipsa non tenetur reddere debitum; 2°, quando obligatur maiori vinculo ad non reddendum, ut si vergat in vite proprie corrupcionem, tenetur enim plus se diligere; 3° si timet extincci- onem fetus, et 4° tempore menstrui, quia Levitici 18° non sine causa accedens ad mulierem menstruatam debuit mori; et mors non infligebatur secundum legem, nisi pro peccato mortali. Ecce, quante sunt brige in matrimonio; ergo virginitas sit benedicta. Distinecio XXXIII. so §1.( Ueritur hic de antiquis patribus, qui plures simul leguntur habuisse uxores vel concubinas... 35 Ista est, distinccio 33a, que secundum aliquos incipit ibi superius: Nec solum in opere carnali observanda sunt tempora. Et sic incipiebat distinccionem ille, qui fecit metra, ut patebit infra in versibus. Continet autem ista distinccio iuxta presentem incepci- onem primo, quod a principio generis humani tantum una mulier 20) I: delinqueret codd.; ex corr. CF; derelinqueret BK. — 21) Explicit MS. N fol. 44v. — 1) Codd.: post distinccio M; om. IB.

Strana 665
Summa distinctionis XXXIII. exponitur. 665 uni viro tantum, in matrimonio iungebatur, et tunc fratres soro- ribus iungebantur, quia non erant alie mulieres | vel viri, quibus Ade filii vel filie iungerentur. 2° quod primus omnium Lamech legitur habuisse simul duas uxores, et hoc in eo arguitur, quia pro explecione carnalis voluptatis illud fecisse perhibetur. 3°, quod sicud cibus est ad salutem hominis, sic est con- cubitus ad salutem generis humani, et uterque non est sine de- lectacione carnali, que tamen modificata per temperanciam, in usum naturalem redacta libido esse non potest. Quod autem in sustentando vitam est cibus illicitus, hoc est in querenda prole fornicarius vel illicitus concubitus, et quod est in cibo licito in- moderatus appetitus, hoc est in coniugibus venialis ille concubitus, 236 B 5 10 4°, quod sicud non est inpar meritum paciencie in Petro, qui passus est, et in Johanne, qui passus non est, sic non est inpar me- ritum continencie in Johanne, qui nullas expertus est nupcias, 14 e.4 castitas. et in Abraham, qui filios genuit. Nam illius celibatus et istius i.4 e.4 matrimonium. connubium pro temporum distribucione Christo militaverunt. Sed i 5 e.; potencias continencia Johannis in opere, Abraham in solo habebat habitu. i.5 e.5 castorum; Melior autem est castitas celibum, quam nupciarum, quarum unam 2s i.5 0.5 potencia; Abraham habebat in usu et ambas in habitu. 5°, quod tempore legis Moysi interdixit copulam carnalem cum matre, cum noverca, cum sorore, cum nepte, cum amitag, cum matertera, cum nuru etc., permisit l autem divorcium fieri 236 C dato libello repudii, in quo vir scribebat causas, pro quibus uxorem 2s uxorijo repudiabat-. Permisits eciam aliam ducere dato libello priori,, quod propter duriciam cordis eorum Christus permissum dicit. 6°, quod in lege multiplicacio uxorum generaliter prohibita est, permissum est autem regi plures habere, sed non multiplicare. 7°, quod veniente tempore plenitudinis, quo Christi gracia ubique est dilatata, reducta est lex nupciarum ad priorem et [in1Jhonestiorem institucionem, ut una uni in figura Christi et 30 15 2) Codd.: om. BE; in marg. x2. Propere laute nimis ardenter studiose 1 Regum 14° Num. 11° Ezechiel 160 Gen. 270 1 Regum 20 Mel Jonatas Carnes heremus panes Sodomite Leus Ezau Finees arguit olla cibum Codd. in marg.: in textu I, in L post versus memoriales. — 4) Codd.: in textu BCEFKP; om. D. — 5) I; in textu CM; om. codd. — 6) Codd.: amica BEIKP. 7) Codd.: repudiaret M. — 8) Codd.: ex corr I. — 9) Codd.: priore EKP. — 19) AIL; om. DF; in textu C; sc. add. BEKP. — 11) Codd.: om. E.

Strana 666
666 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXXIII., 1.—7. ecclesie iungatur, et virginitas fecunditati preferatur et sacerdotibus continencia indicitur. 8°, quod melior est virginitas mentis quam carnisi2. 9°, quod »sicud sanccius est mori fame, quam vesci ydo- »latria, ita sanccius est mori sine liberis, quam ex illicito coitu »stirpem querere«, dicit Augustinus. 10°, quod undecunque nascuntur homines, si parentum vicia noni3 secunturi4 et Deum recte colunt, honesti sunt et salvi erunt. 2. Et pro aliquibus horum sunt hii versusi5: 15 I 236 D 20 e 25 Seiungire debent, quos quadragesima iungit.16 Abraham, BO0Z17 Plures uxores habuere patres sine culpa multiplicande prois divinois serviciois. Utentes ipsis causa tantum modo prolis ; Se is quoadis premiumis maritusis essencialers Sunt idcirco pares Abraham vir, virgo Johannes. vetus habendi uxores et nova Sed lex quando datur, conswetudo variatur. dignitate Virginitas s Integritas mentis carnis preit integritatem19 Nota,, quod,i primus versus deservit alteri divisioni, et iuxta divisionem hic positam ille versus pertinet ad finem pre- cedentis distinccioni sgo. §3. Dubitatur, an fuit antiquis licitum habere, plures uxores. Dicendum, quod sic, non secundum se, sed ex divina dispensacione. sc. propter multiplicandum genusi7 humanum ad divinum cultum, quando sc. pauci erant fideles, et secundum suc- i.23 e.23 divini a cultus2a cessionem sangwinis erat successio religionis. §4. Utrum habere plures uxores sit contra ius naturale? Dicendum,4, quod si ius naturale,4 dicatur, quod continetur in lege et in ewangelio, vel ius naturale, quod dictat racio naturalis, tunc dicendum est, quod sic, quia et lex et racio,4 naturalis dictat, quod non facias alii, quod tibi non vis fieri; vir autem nollet, quod uxor haberet plures viros, et ideo nec ipse secundum illud ius debet habere plures uxores. Sed si ius naturale dicatur illud, quod natura concedit brutis animalibus, sic non est contra illud ius naturale. Unde et natura indidit avibus, quod unus mas uni 10 30 12) Codd.: corporis CM. — 13) Codd.: om. CM. — 14) Codd.: sectantur E. Codd.: unde versus add. K. — 16) Codd.: Seiungi co iungit in marg. a ß2. — 15) — 17) Codd: om. I. — 18) Codd.: om. B; omnes glossas om. EKL. — 19) Vide annot. 3am. — 20) Nota co distinccionis in marg. E. — 21) Codd.: iste add. E. 22) Codd: simul add. E. — 23) AFIL; in textu C; in marg. M; om. codd. — — 21) Codd.: Dicendum & naturale in marg. ab t2; om. M.

Strana 667
Tempore legis uxorem repudiare licebat. 667 femelle societur, dans exemplum hominibus, ut si volunt evolare alcius, societatem in matrimonio teneant unitatis. Hinc est eciam, quod contra ius naturale est habere con- cubinam, cum ius naturale dictet, quod nullus debet accedere, nisi ad suam. Racio est,5, quia accedere ad concubinam repugnat bono prolis, cum bonum prolis non solum est eius procreacio 6, sed eciam educacio et instruccio. Concubine autem frequenter bonum prolis, ut procreacionem inpediunt, vel procreatam prolem interimunt, vel a se proiciunt et omnino ad legem Dei non in- struunt, cum concubinis magis est intendere,7 de actu libidinis et questu, quam de honore Dei et prolis sanctificacione. — Exinde ulterius conicitur, quod numquam fuit licitum habere concubinas, nec umquam fuit dispensatum. Unde ille, que dicuntur fuisse con- cubine sanctorum ll patrum, fuerunt uxores eorum, sed dicebantur 237 A concubine, quia non recipiebantur ut socie quantum ad dispen- 15 sacionem et regimen familie, et quia nascebantur eis filii non no- mine suo, sed nomine dominarum. §5.) Utrum tempore legis licebat repudiare uxorem? Di- cendum, quod non, ut quidam dicunt. Unde peccabat, qui uxorem non adulteram repudiabat, sed tamen lex permittebat hoc, quia non puniebat repudiantem. Hoc autem erat propter maius malum vitandum,s, sc. uxoricidium. Et ista opinio est communior Aliqui tamen dicunt, quod cum lex ostenderet peccatum, si peccatum esset tunc repudiare uxorem, quod ostensum esset Judeis, vel per legem, vel per prophetas, et ideo,9 dicunt isti, quod tunc non fuit peccatum repudiare uxorem, et hoc propter divinam dispen- sacionem. §6.) Utrum uxori repudiate licebat ducere alium virum? Dicendum, quod non, secundum illos, qui dicunt, quod peccatum esset repudiare uxorem, quia vinculum matrimoniale adhuc stabat inter repudiatam et repudiantem et non licebat uxori habere viros plures; vir tamen poterat aliam ducere, quias licebat ei habere plures uxores ex divin i dispensacione. Secundum eos autem, qui dicunt, quod tunc sine peccato licebat repudiare uxorem, uxor poterat alium ducere, quia solutum erat matrimonium ex divina as dispensacione inter ipsam et virum 7.) Utrum virginitas sit melior matrimonio, loquendo de virginitate, que est incorrupcionis carnalis perpetua meditacios Et non est dubium, quin! sit, cum illam Mater Christi et ipse Christus 237 B elegerint et concorditer sancti doctores virginitatem matrimonio pre- 40 ferunt. Dicit tamen Petrus 4° principali questione 2a, quod »virginitatem coniugio comparare contingit aut secundum »idemso tempus, aut secundum diversa tempora. Si secundum 10 20 25 30 25) Codd.: om. BEKMP — 26) Codd.: procuracio male I, sed ab t2 inscrip. cre-. — 27) Codd.: attendere E. — 28) Codd.: evitandum M. — 29) Codd.: inscrip. ab t2. — 30) Codd.: id B; illud EKP.

Strana 668
668 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXXIII., 7. — XXXIV., 1.—3 10 »tempus antiquum, sic coniugium melius erat, aut secundum »tempus novum, sic virginitas est melior. Si secundum diversa, »sic equantur, quia utrumque fuit optimum in tempore suo. Unde »celibatus Johannis non prefertur coniugio Abrahe.« — Hec Petrus. Sed Bonaventura 2° principali questione 2a dicit: »In virginitate est considerare habitum, statum et decorem inte- »gritatis. Quantum ad habitum, habent se ut excedencia et ex- »cessa, quia ex maiori virtute potest continere eciam coniugata »quam virgo et e contra. Sed quantum ad decorem, sic semper »virginitas prefertur continencie coniugali, quia in illa est corrupcio »feda, in virginitate incorrupcio sancta.« Sed quantum ad statum, utitur distinccione Petri etc.31 Distinccio XXXIV. 15 81. Une superest attendere, que persone sunt legitime Iad contrahendum matrimonium ... In precedenti distinccione determinatum est de bonis matrimonialibus, que sunt matrimonii causa finalis. In ista incipit tractacio de personis contrahentibus, que sunt matrimonii causa materialis. Continet autem ista distinccio primo, quod persone ad contrahendum matrimonium quedam sunt plene legitime, quedam, omnino, illegitime, quedam medie. Legitime sunt, quibus non obviat votum continencie, vel ordo sacer, vel cognacio, vel dis- paritas cultus, vel condicio, vel nature frigiditas. Penitus vero illegi- 25 time sunt per votum, per ordinacionem, per cognacionem, per, I 237C disparem, cultum, Medie vero sunt nec plene legitime, nec omnino uts servusa etz libera. illegitime per frigiditatem, vel condicionem. 2°, quod si vir est, frigide nature, in tantum, quod uxorem non posset cognoscere, maneant ut frater et soror; quod si ipsa vult filios habere, uterque eorum; dextra manu iurent, se numquam fuisse vel potuisse effici una caro per conmixtionem carnis. Et ex, tunc mulier potest contrahere cum alio, ipse vero nullo modo, quod si contraxerit, secundum coniugium est separandum et priora coguntur recipere connubia. 20 19 35 31) Codd.: om. CI, sequitur de legittimis personis add CM. — 1 Codd. om. E — 2) Codd.: om BEKP. — 3) IM; in textu codd.: in marg. a 81, §2, v.2 — 5) Codd.: ipsorum BEKP. om. BL. — 4) Codd.: esset BEKP

Strana 669
Frigiditatem perpetuam matrimonium impedire. 669 3°, quod si vir uxorem acceperit et habuerit, aliquo tempore, et ipsa dicit, quod nunquam cognovit eam, et vir dicit se coisse cum ea, viri est standum dicto, quod intellige, supple, nisi mulier per aspectum corporis sui probet virum esse mentitum. 4°, quod si coniuncti per matrimonium aliquo maleficio car- naliter, conmisceri nequeunt, possunt separari et aliis coniungi, quibus viventibus non valent ad invicem copulari. Nota, quod hoc non tenetur, sicud eciam dicit Magister. Unde si possent conmisceri, primum matrimonium staret, non secundum. 5°, quod furiosi, dum sunt in amencia, contrahere non possunt 6°, quod copulati legitime per matrimonium, ex quo carna- liter fuerint conmixti, quidquid eveniats alteri eorum, vel ambobus, sive lepra, sive furor, sive seccio, separari non possunt. 7°, quod si quis cum duabus sororibus dormierit, neutram potest habere in uxorem; quod si una ducta eciam aliam cogno- verit, proprie uxori non licet debitum reddere, si vir incestum com- misit, de consensu uxoris, alias non; et ea mortua aliam non potest ducere in uxorem, sc. adulteram. 2. Undelo versus: 10 15 Rupitii coniugium de frigiditate maritum Convincens mulier, et ei conceditur alter. Sc. 12 ante 12 contractum12 Ac incantati poteruntis aliis sociari. Amens contrahere non14 quit4, si vero facit, stat. Uxoris proprie videtur si soror a te, Tu nunquam nubes, nec nupte debita reddes. Ipsa potest alii te defuncto sociari. Membrorum macula connubia solvere.5 non quit. 20 25 3.) Utrum frigiditas inpedit matrimonium? Dicendum, quod sic, si sit perpetua. Cum autem debet videri, an sit perpetua. statuit ecclesiais ad cognoscendum tempus triennii, infra quod debent operam bona fide dare operi carnali, et si infra illud tempus convenire non potuerint carnaliter, poterunt separari. Ille autem, ex cuius parte assignatur inpedimentum, erit absque spe coniugii Si autem contrahat cum aliqua et illam cognoscat, cogetur redire ad primam, quia ecclesia, fuit decepta, nec fuit inpedimentum perpetuum. Excusatur autem ibi ecclesia ignorancia facti, sed non iuris. Unde ecclesia, i. e. ministeris ecclesie in hoc noc peccat, nec in hoc committit se discrimini, quia probabiliter credebat ita esse ex deposicione testium et coniugum iuramento. 30 35 6) Codd.: habuit CEKP. — 7) Codd.: corporaliter BEKP. — s) Codd.: con- veniat M. — 9) Codd.: comiserit E. — 10) Codd.: om. MC. — 11) Codd.: ex rapuit corr. rupit B, rapit male EKP. a rubr. rumpit I. — 12) Codd.: om. BDEK. — 13) Codd.: ex corr. I. — 14) Codd.: nequit BEKP. — 15) Codd : inscrip. ab t2. — 16) Codd.: ex corr. I; in marg. a ô2; poterunt C; potuerunt F. — 17) Codd.: male eciam CI. 18) Codd.: ministri EK. —

Strana 670
670 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXXIV., 3.—5. 10 I 238 A 15 20 25 20 Et sciendum est hic secundum Altisidorensem, quod duplex est inpotencia coeundi, sc. naturalis et accidentalisi9. Naturalis est triplex, vel racione frigiditatis, vel defectu etatis, vel artacione mulieris vasis, que si scitur ante contraccionem matri- monii, eciam si post ei non possit subveniri, inpedit matrimonium contractum. Si vero post contraccionem scitur, tunc, si successione temporis potest alicui eorum subveniri, stat matrimonium. Si non, tunc taliter inpedimentum habens maneat in perpetuum, sine spe coniugii, alter vero nubat, cui vult, tantum in Domino. Accidentalis, autem inpotencia fit dupliciter, vel per castra- cionem, et sic dirimit, si precedit ll matrimonium; si post matri- monium sequitur, tunc manet; 2° per maleficium, quod si est per- petuum respectu omnium mulierum, tunc inpedit contrahendum et dirimit contractum Sed,o quia hoc raro accidit, eo quod in- pressio demonis in ymaginacionem viri vix potest esse respectu omnium mulierum, ut omnino detestetur quis omnes, ideo, quia fit respectu alicuius et non respectu omnium, tunc, si potest sub- veniri maleficiato per oracionem, debet conmanere,a illi, respectu cuius est maleficiatus. Si autem oracionibus et devocionibus et medicinis non potest subveniri ei, possetis autem per,4 invocacionem demonis infestantis, tunc, quia invocacio demonum est simpliciter prohibita, a tali subvencione,5 est cessandum, et taliter maleficiato13 datur licencia contrahendi cum alia, non autem frigido, qui est simpliciter inpotens ad omnes Illa vero mulier, respectu cuius est maleficiatusis, habebit simpliciter licenciam,4 contrahendi cum alio, sc. ordinando26 si ipsa non fuerit scienter in culpa maleficii. Si vero placuerit ei15, maneat cum maleficiatois, serviens,7 in continencia,s Deo suo.7 4.) Utrum incestus, quo quis cognoscit consangwineam uxoris, inpedit matrimonium? Dicendum, quod sic, si precedat contractum matrimonii, eciam post sponsalia, quias contrahitur per incestum affinitas ad illam, que debebat esse uxor. Si autem consequitur matrimonium contractum, ille, qui commisit incestum, non debet debitum petere,, sed reddere tenetur petenti. Pro quo sciendum, quod sicud,4 in aliis sacramentis, sic as in matrimonio sunt duo, sc. quedam de solempnitate, sc. que in- pediunt matrimonium contrahendum, sed non dirimunt contractum, I sicud incestus, uxoricidium sine machinacione ] in alteram, rapina 238 B aliene sponse, suscepcio proprie prolis de sacro fonte ad insidiandum matrimonio, interfeccio presbiteri, solempnis penitencia de quocunque 40 crimine, quamdiu durat. Sed hec dirimunt iam contractum, cum adulter, vel adultera in mortem legitimi machinata est, ut post 19) Codd.: actualis BEKP. — 20) Codd.: eternum E. — 21) Codd.: male actualis BEKP. — 22) In marg. nota o ostuzení ab sl. — 23) Codd.: male comare B, locus omissus E. - 24) Codd.: in marg. ab t1. — 25) Codd.: invocacione E. — 26) FI; in textu CLM; om. codd. — 27) Codd.: serviens o suo om. M. — 28) Codd.: con- om. I. — 29) Codd.: reddere M.

Strana 671
De matrimonii impedimentis. 671 invicem contraherent ; 2° cum adulter et adultera prestant sibi fidem vivente legitimo coniuge, quod post mortem contrahent invicem; 3° cum de facto contrahunt vivente marito; hoc tamen tenet utroque sciente inpedimentum et inso hiis solus papa potest dispensare. Unde sufficiencia inpedimentorum matrimonii posset sic capisi, nam dirimens matrimonium repugnat consensui aut personarum legitimacioni. Si primum, hoc est dupliciter, secundum quod duo sunt de esse consensus, sc. scire in quid consentire et velle consentire; et hec tolluntur per errorem, i. e.32 ignoranciam persone, cum Petro subponitur Margaretha pro Katherina, vel Katherine appo- niturss Petrus pro Johanne; 2° per coaccionem violentam. Si vero repugnat personarum legitimacioni, hoc est dupliciter, quia vel tales simpliciter inpediuntur ab actu contrahendi propter simpliciter inpotenciam reddendi debitum et solvendi id34, propter quod fit contractus, et sic est inpotencia coeundi; vel respective, et hoc dupliciter, quia vel ad se, vel ad alios. Si ad se, hoc dupliciter, vel propter se et sic propter obliga- cionem matrimonialem, quia unus iunctus est uni, non valens con- trahere pro tunc cum altera propter ligacionem matrimonii, vel propter indebitam coniunccionem ad ipsam prius factan, et sic inpedit crimen adulterii prius facti, sc. ex condicione post contra- hendi; vel propter alios, et hoc quadrupliciter, vel propter Deum, et sic est dispar cultus, vel ex propinquitate duarum personarum 238 C secundum se, et sic est cognacio, vel racione tercie, et hoc dupli- 25 citer, quia vel illa est in matrimonio iuncta, et sic est affinitas, vel per sponsalia tantum, et sic estas iusticia publice honestatis. Si ad alios, hoc dupliciter, vel quia libere non potest reddere debitum, quod tamen oporteret, si contraheretur sub estimacione libertatis, et sic est condicio servitutis; vel quia propter obliga- cionem alteri non potest licite reddere, et sic sunt ordo, obligans ad perpetuam continenciam ex suscepto officio, et votum solempniter emissum, obligans exas fidess facta Deo 10 15 20 30 §5. Pro hiis iamar dictis sunt hii versus: Error, condicio, votum, cognacio, crimen, Cultus disparitas, vis, ordo, ligamen, honestas, Si sis affinis, si forte coire nequibis, Hec socianda vetant, connubia facta ret actant. Et isti versus sunt superius declarati pleniuss7 circa distinc- cionem tricesimam etc.3s 35 30) Codd. om. BEKP. — 31) Codd : accipi BEKP. — 32) Codd.: per add. D. 33) Codd.: supponitur EKP. — 34) Codd.: illud BCEKP. — 35) Codd.: om. D. 36) Codd.: om. BEP; ex corr. a n4. — 37) Codd: iam o plenius om, sed — patent circa distinc. tricesimam add. BEKP. — 38) Codd.: ab 11 add.

Strana 672
672 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXXV., 1—4. Distinecio XXXV. 1. Oc eciam notandum est, quod cum Dominus con- I cedit dimittere, uxorem causa fornicacionis viro, eadem licencia non tollitur, feminis... Ista est distinccio 35a, tractans de inpedimentis contractum matrimonii sequentibus et incidentaliter concurrentibus. Et primo continet, quod Dominus concessit viro uxorem dimittere, cum for- nicata fuerit, et hoc si ipse non fuerit fornicatus, et sic separatus ipsa vivente non poterit alteram, ducere, et quod potest eam sibi reconciliare et cum ea iterum manere; et eadem regula conceditur mulieri. — 2°, quod vir non potest ducere in uxorem, quam prius polluit per adulterium, si in mortem viri fuerint machinati, vel si ipse viro vivente fidem dedit adultere, quod eam duceret, 1 si super- I 238 D viveret. 10 15 2. Unde, versus: 20 Ire potests coniunxs as coniuge, vir muliere, Atque viro mulier, quando mechabitur alter. Ambo si peccent, neuter discedere debet. Discedens rite redeat vel contineat se Dimissam recipere,, si peniteat caveatque. Peccat, qui retinet et recipit, nisi cesset. Nubere mecha nequit mecho, si coniuge vivo Voverit aut mortem promoverit ipsa maritis, Si neutrum fecit, sed penituit, bene nubit. 30 35 3. Utrum liceat viro uxorem dimittere causa fornica- cionis? Dicendum, quod sic, sc. quoad thorum per se et quoad habitacionem, et hoc cum iudicio ecclesie Fit autem dimissio huiusmodi in penam fornicarie et in favorem illius, qui fidem servat; et in signum, quod anima peccans a sponso legitimo, Christo, per crimen quoad cohabitacionem gracie separatur et quod non est digna, reaccipi, nisi per penitenciam humilietur et satisfaciat sponso suo. Sunt autem plures casus, in quibus non licet uxorem adul- teram viro dimittere vel accusare, qui per ordinem tanguntur in Summa de casibus libro 4° ca° De divorciis propter fornicacionem' et ponit S. Thomas questione prima articulo primo: Primus, si uterque fuerit fornicatus et convinctus ; illum tangit Magister, in litera per Augustinum; 25 1) Codd., Lomb.: hic M — 2) E, Lomb.: om. codd. — 3) Codd.: a add. E. 4) Codd: aliam E. — 5) Codd.: om. BCFLM. — 6) Codd.: ex corr. I. — — 7) Codd.: male recipe E. — s) Codd.: ex corr. B; marito CDEKP. — 9) Codd.: recipi et add. BEKP.

Strana 673
De uxoris adulterae dimissione. 673 i 10 e exponitii voluntarie ad fornicandumio 2us, si vir uxorem prostituit; 3us, si ipsa credidit probabiliter virum mortuum et nupsit alii, quia maritus rediens tenetur eam recipere non obstante tali adulterio, nisi fuerit cum secundo marito scienter; postquam venit primus ; 4us, si cognita fuit,2 latenterlll ab alio, quem credebat esse suum ; 5us, si fuerit vi oppressa; hoc tamen intelligendum est de vi absoluta, nam si metu, vel precepto parentum, instancia consangwi- neorum, vel alia consimili causa fornicaretur cum aliquo, contra- hendo cum illo, de facto non excusaretur; ous, quando reconciliavit sibi eam post commissum adulterium, vel publice adulterantem retinet in consorcio maritali. 7us est, si in infidelitate matrimonio contracto vin repudiaverit uxorem et uxor alteri nupserit, tunc enim, si uterque convertatur, tenetur eam vir recipere non obstante, quod sit ab alio cognita, cui se coniunxit, nisi aliters fuerit fornicata. 239 A 10 15 2. Versusi3: 1.14 e. violencia 4 supple 5 pro15 fornicacio simpliciter 4 dicta14 adulterio1s utriusque si crediditeum mortuum consensus, par crimen, mors opinata, Fraus, Vis, i. e.14 reconciliacio14 16 Pax et baptisma cogunt mecham retinerii7. 20 §3.) Et sciendum secundum Thomam quest. prima articulo primo, quod si vir dimittit uxorem propter vindictam, peccat; si autem ad infamiam cavendam, ne particeps criminis videatur, vel ad corrigendum vicium uxoris, vel evitandum incerti- tudinem prolis, non peccat. Item propter vicium contra naturam potest procedi ad divorcium, quamvis non sit mencio de ipso. Sepe enim viri, et presertim inpotentes, turpiter abutuntur mulie- ribus, quorum turpitudo est multo gravior, quam foret adulterum vel adulteram tolerare. §4. Ultrum vir iudicio proprio possit dimittere uxorem fornicariam? Dicendumis, secundum Parisiensem quest. 2a quod in matrimonio sunt tria: sc. obligacio ad vinculum, ad thorum et ad cohabiftacionem. Quantum ad vinculum non potest dimittere uxorem, nec per se, nec per ecclesiam. Quoad thorum, bene potest sine preiudicio ecclesie negare debitum. Et hinc quoad primum dicit S. Thomas quest. 3a, quod post divor- cium manet inter viventes coniugale vinculum, quod nec separacio, 25 30 I 239B 35 10) DFIM; id co fornicandum in textu BCEKLP.—11) Codd.: exposuit BCEK. 12) Codd.: fuerit BEKMP. — 13) Codd.: ante Unde add. DK. — 14) Codd.: in — marg. a 11. — 15) Codd.: pessime in textu. — 16) Codd.: reconciliantem I. 17) Codd.: retinere BDEKLP. — 18) I; quod add. codd.

Strana 674
674 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXXV., 4. — XXXVI., 1.—4. 1o nec cum alio coniunccio potest aufferre; ideo uxor post divorcium non potest ad aliam copulam transire viro vivente; potest tamen continenciam vovere viro invito. Unde 1a Corinth. 7°: »Precipio19 »non ego, sed Dominus, uxorem a viro non discedere; quodsi »discesserit, manere innuptam.« Racio vero huius est, quia alias divorcium esset causa adulterandi, si posset ad aliam transire co- pulam, et sic divorcium, quod factum est ad conpescendum adul- teria, multiplicaret ea. Patet eciam ex eo, quod matrimonium est indissolubile vinculum, quod homo non potest solvere. Patet ergo, quod vir proprio iudicio potest dimittere uxorem fornicariam, quantum ad conmixtionem carnalem, ut dicit Bona- ventura, Thomas et Parisiensis, sed non quoad ha- bitacionem, et quoad hoc dicit Nicolaus papa 33 quest. prima: »Non liceat,o alicui sua auctoritate uxorem suam dimit- »teres, sc. quantum ad cohabitacionem. 15 Distinecio XXXVI. I 239 C 25 30 Une de condicione videamus, an valeat, coniugium §I. dividere,... Ista, distinccio 36a, tractans de inpedimento matrimonii inter- 2o cidente propter ignoranciam servilis condicionis, primo continet, quod si quis ingenuus contraxerit cum ancilla, quam nesciebat esse ancillam, vel ingenua cum servo, quem nesciebat, servum, libere potest dimittere et cum alia vel alio l contrahere. Si vero servitus sciebatur, matrimonium indissolubile permanebit. — 2° con- tinet, quod si servus contrahat cum ancilla et e converso, eciam si sint diversorum dominorum, legitimum est matrimonium, si fiat de consensu dominorum. Eciam quodam modo videtur inter eos posse fieri coniugium dominis ignorantibus. — 3°, quod si liber duxit liberam et ipse efficitur servus, non propter hoc dirumpitur; matrimonium, nec ipsa est in servitutem redigenda. — 4°, quod pueri ante 14 annos et puelle ante 12 annos secundum leges matrimoniums inire nequeunt; quod si inierint, separari possunt, quamvis voluntate et assensu- parentum fuerint coniuncti; supple, nisi ante se carnaliter cognoscant, quia tunc malicia supplet etatem; quod si in coniunccione, quam ante annos pubertatis fecerunt, posts dictos annos volunts permanere, iam ex hoc efficiuntur con- 35 19) Codd.: inquit Paulus add. E. — 20) DFIL: licet codd. — 1) Codd.: om. EKP. — 2) Codd.: possit add. E. — 3) Codd.: est add. D. — 4) Codd.: esse add. BCEKP. — 5) Codd.: dirimitur E. — 6) Codd.: intrare et add. BEKP. — 7) Codd.: consensu BEKP. — 8) Codd.: ex corr. I.

Strana 675
Utrum error conditionis impediat matrimonium? 675 iuges et deinceps nequeunt separari. — 5°, quod sponsalia ante septimum annum contrahi non possunt; solo enim consensu con- trahuntur,, qui intervenire non potest, nisi ab alterutra parte intel- ligatur, quid inter eos agitur. 2.) Super hiis sunt hiiro versus: i. e. revocam Te si condicio fallit, si vis, revocato. i. e. alteriusn dominin servon Unius ancillais si nubati, alius, Stabit coniugium cum servicios dominorum. Si post contractum per te sis servus, ob hanc rem, i. e. potes14 Nec servam facere, nec linquere,s quis mulierem15 Certum tempus habent sponsalia coniugiumque, Quod nisi servetur, revocari potestis utrumque. 10 §3.) Utrum error condicionis inpedit matrimonium? Et Magister ostendit, quod sic. Vocatur autem in proposito error condicio is ignorancia servitutis in libero vel libera de persona 15 contrahente, quam credit liberam, ut si aliquis liber vel| libera IB credit se matrimonium contrahere cum libera vel libero et con- 239D trahit cum serva vel servo. Pro quo sciendum, quod aliquis est servus perpetuus in vita presenti, ut empticiuss vel per bellum acquisitus. Unde servus dicitur a servo, -as, -vii-, quia olim in bello capti, cum iure possent occidi, servabantur et fiebant subditi servituti. Unde servus sic dicitur ex condicione servitutis. Alius autem est servus ex voluntate propria, pro dato tempore ad servicium obligatus. Et 3° dicitur eciam verus heres servus iuxta illud Ad G al. 4°: »Quanto tem- »pore heres parvulusis est, nichil differt a servo.« Error ergo condicionis maxime circa servum primo modo dictum inpedit matrimonium. Racio: quia alter contrahencium lederetur primo in bono prolis, quam non haberet in potestate, 2° in bono fidei, quia non posset reddere debitum libere,7, 3° in bono sacramenti, i. e. in cohabitacionis inseparabilitate; ideo ex naturali equitate provisum est, ut talis17 error inpediat matrimonium contrahendum et dirimat contractum, nisi ratificetur per sequentem errantis consensum tacitum vel expressum. Hec Petrus que- stione 1a §4. Utrum servus potest contrahere sine consensu domini sui? Dicendum, quod sic. Racio: quia sicud appetitus nature est ad conservacionem individui per operacionem nutritive, ita ad con- 20 25 30 35 9) Codd.: contrahunt BE. — 10) Codd.: unde add. K. — 11) Codd.: in textu C. — 12) Codd.: ex corr. B; nubit K; tibi si nubit E. — 13) Codd.: relinquere EK. — 14) Glossas prorsus om. EK. — 15) Codd: male meliorem L. — 16) Codd.: quit et E. — 17) Codd.: om. E. — 18) Codd.: factus add. M.

Strana 676
676 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXXVI., 4.—6. — XXXVII., 1.—5. s I 240 A 10 15 20 servacionem speciei per generacionem; et ideo, sicud servus non tenetur obedire domino, quod non comedat et dormiat et faciat alia, que pertinent ad necessitatem vite, ita non teneturi9 ei obedire, quin contrahat, si vult, quod pertinet ad conservacionem speciei; et istud maxime verum est de servo dicto 2° modo, sc. qui ex voluntate propria pro dato tempore est ad servicium lil obligatus. Istas enim servitus non excludit hominem ab ecclesiastico sacra- mento, quia quantum ad sacramentorum percepcionem in Christo Jesu non est servus, neque liber, sc. differens, Ad G al. 4°. Eciam remedium est ipsum matrimonium a Deo infirmis institutum, ergo non debet prohiberi infirmo servo, quod est sibi a summo, con- cessum Domino. §5.) Utrum vir possit, se in servum vendere vel dare invita uxore? Dicendum, quod sic, quia vir non tenetur uxori, nisi in hiis, que pertinent ad actum coniugalem, et in hiis, que ordi- nantur ad conservacionem debitam matrimonii. §6.) Utrum partus sequitur ventrem in condicionem ser- vitutis? Dicendum, quod sic, secundum legem. Ita si mater est ingenua, et filii, si serva, et filii, et racionabiliter, quia servitus est condicio corporalis, mater autem substanciam ministrat in ge- neracione, licet pater sit principium formale. In honoribus autem, in hereditate et in talibus partus sequitur patrem. In quibusdam amen terris, que iure civili non reguntur, ut in Bohemia, partus in omnibus sequitur patrem. 25 Distinecio XXXVII. 1. QUnt igitur quidam ordines, in quibus nullatenus potest contrahi matrimonium ... 30 35 Ista est, distinccio 37a, tractans de personis omnino illegi- timis ad matrimonium. Et primo continet, quod ordines, in quibus non potest contrahi matrimonium,, et si intercesserit copula, fit divorcium,, sunt: sacerdocium, dyaconatus et subdyaconatus. In aliis vero permittitur fieri coniugium, nisi votum religionis sumpserint, vel votum continencie fecerint. — 2°, quod quicunque propriam uxorem sine lege et sine causa interfecerit, aliamque duxerit armis depositis, publicam agat penitenciam. — 3°, quod secundum leges humanas videtur permitti marito licere pro adulterio uxorem inter- 19) Codd.: male sequitur, sed ab t1 inscrip, tenetur. — 20) I: supremo codd.; ex corr. F. — 21) Codd.: posset E. — 1) Codd: om. M. — 2) ABEIK; coniugium codd.; ex corr. L. — 3) Codd.: ut add. BEKP; a rubr. del. I; sicut M; ordines autem add. L.

Strana 677
Graeci et Latini diverse matrimonium sacerdotum iudicant. 677 sc. per; se; exercendo; ficere. Sed ecclesia, mundanis legibus non astrin gitur nec gladium habet, nisi spiritualem. 240B 2. Versuss: sacerdotalis; coniugia, dirimit; Inpedit ordo sacer connubia, factaque solvit. aliam; interficit; propriam Uxorem reliquam non ducet, qui necat unam. §3. Utrum ordo inpediat, matrimonium? Dicendum, quod sic, ut ponit Magister. Sed differenter est hoc dispositum in clero. Apud Grecos enim inpedit ex vi ordinis solum, quia decet ordinatos, qui tractant sacra, habere mundiciam per continenciam. Sed apud Latinos inpedit ex vi ordinis et racione voti continencie annexi ordini sacro. Et ideo apud Grecos inpedit ordo matrimonium, sed non tollit usum matrimonii prius contracti; sed apud Latinos utrumque inpedits. §4. Utrum matrimonio vinctus possit ordinem accipere,? Dicendum, quod sic. Et si invita uxore promoveatur, licet ordinem recipit, caret tamen ordinis execucione. Si autem promoveatur de consensu uxoris, non caret execucione, sed mulier apud Latinos tenetur ad perpetuam continenciam observandamio. §5.) Utrum sacerdotes melius est esse sine matrimonio, quam in matrimonio? Latini tenent, quod sic. Greci contrarium. Concordantur autem sic, quia Latini dicunt, quod simpliciter melius est sacerdotes esse virgines vel continentes, quam in matrimonio, sicud simpliciter melior est status virginitatis quam matrimonii, ut supra dictum est. Sed Greci hoc idem confitentes dicunt, quod secundum quid melius est sacerdotes esse in matrimonio, quia propter evitacionem luxurie, quami1 incidunt non uxorati cicius,, quam12 uxorati12; unde Greci innituntur dicto Apostoli 1a Corinth. 7°: » Unusquisque propriam uxorem habeat propter fornicacionem« sub- auditur »evitandam«. Latini vero innituntur dicto Christi Luce 12° dicenti: »Sint lumbi vestri precincti« et Matth. 19°: »Sunt eunuchi, »qui se castraverunt propter regnum Dei« et dicto Apostoli 1a Corinth. 7° dicenti: »Qui sine uxore est, solli citus est, que »Domini sunt, cogitat, quomodo placeat Domino. Quiis autem cum 240 c »uxore esti4, sollicitus est14, que sunt mundi, quomodo placeat »uxori, et divisus estia«, et ibidem dicenti: »Volo omnes homines as »esse sicud me ipsum.« Innituntur eciam Latini apostolorum operi, 10 15 20 25 30 1) Codd.: in textu eciam, in marg, ecclesia a 12; male eciam L. — 5) ACFI: in textu L; om. BDEKP; glossas omnes om. EK. — 6) Codd.: ante unde add. EKP. — 7) Codd.: inpedit E. — 8) Codd.: hec Thomas quest. 2a add. CM; in marg.§ 1 v. annot. 10am. — 9) I; recipere codd. — 10) Codd.: hec Thomas questione 2a add. I. — 11) Codd.: in qua M. — 12) Codd.: om. E. — 13) Codd.: Qui co divisus est in marg. a x2. — 14) CIM; om. codd. 45

Strana 678
678 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXXVII., 6. — XXXVIII., 1.—3. 10 qui dimissis uxoribus secuti sunt Dominum Jesum Christum. Sed hoc illi faciunt, qui continenciam retinent propter regnum Dei. §6.) Utrum viro liceat uxorem interficere deprehensam in adulterio ? Hic dicitur, quod uxorem propriam interficere contingit dupliciter, uno modo accusando eam de crimine coram iudice et petendo penam criminis, et sic licet, dum tamen hoc faciat zelo iusticie, non livore vindicte; alio modo uxorem interficere propria manu, et isto modoi5 lex civilis quasi licitum reputat uxorem in adulterio deprehensam interficere, non tamen hoc precipit, sed quasi non prohibens admittit, eo quod penam pro interfeccione tali non infligit. Unde non licet secundum forum consciencie viro uxorem sic interficere, sed pocius corrigere, cum Deus paratus sit, peccatum parcere in lege gracie, exemplo adultere1s, de qua Jo- hannis 8°. 15 Distinecio XXXVIII. 1. Une de voto inspiciamus. Votum, est. ... D Ista est distinccio 38a, tractans de inpedimento voti, que primo continet, quod votum est testificacio quedam pro- missionis spontanee, que Deo et hiis, que sunt Dei, proprie debet fieri. Sunt tamen et stultorum vota, que frangenda sunt. 2°, quod votum aliud est commune, aliud singulare. Com- mune illud, quod omnes faciunt, cum spondent renuncciare dyabolo et omnibus pompis eius. Singulare, ut cum aliquis sponte pro- mittit servare virginitatem et continenciam vel aliud huiusmodi. 25 Singulare votum aliud est privatum, aliud solempne; privatum, I quod est in abscondito factum; I solempne vero, quod in conspectu 240 D ecclesie factum est. 3° continet, quod privatum votum si violetur,, peccatum est mortale, solempne vero peccatum est et scandalum. 4°, quod qui privatum votum faciunt continencie, matrimonium contrahere non debent, quod si contraxerint, non separanturs, sed mortaliter peccant. 5°, quod qui solempniter vovent, continenciam, coniugium nullatenus intrare possunt, quibus non solum nubere, sed eciam as velle nubere dampnabile est. Unde virgines et vidue voto con- tinencie astricte, sive sint velate, sive non velate, coniugium sortiri 20 30 15) Codd.: om. D. — 16) Codd.: de adultera BEKP. — 17) IMK; etc. add- codd. — 1) Codd.: om. E. — 2) Codd.: male violatur I. — 3) Codd.: male sepa- raretur E. — 4) Codd.: voverit BEKP.

Strana 679
Voti definitio exponitur. 679 non possunt. Unde si nubunt; viro, que prius nupserunt Christo, Innocencius dicit non esse admittendas ad penitenciam se- cundum Magistrum, nisi dum viri earum defuncti fuerint, i. e. cum ab eorum concupiscencia iste se alienant. 6°, quod malum adulteri vincit fornicacionem et vincitur ab incestu; peius enim est cum matre, quam cum aliena, uxore dor- mire; sed omnium horum pessimum est, quod contra naturam fit, ut si vir membro mulieris ad hoc non concesso utatur; hoc execra- biliter fit in meretrice, sed execrabiliuss fit in muliere. 7°, quod mulier, credens suum virum interemptum, contrahens cum alio, excusatur per ignoranciam; si tamen prius venerit, debet et est conpellendas redire ad primum. Idem est de viro respectu uxoris. 8°, quod si vir vivente uxore ducit aliam, et ecclesias cogit eum esse cum secunda, quia non constat sibi de prima, ad primam redire volens, nec valens, cogitur ecclesie disciplina hanc tenere, incipit excusari per obedienciam et timorem. — Nota, hic non tenetur Magister. Unde nullo modo debet debitum reddere alia vivente, quia hec non est uxor, Extravag. De sentencia excommunicacionis. 10 15 2. Pro quibusdams sunt hii, versus: 241A dirimitur vetatio, ne fiat Quodam distrahitur, quodam tamen prohibetur votum privatum Voto coniugium; primum solempne, secundum Clam. Credens mulier non posse redire virumqueii maritus12 Nubit, et ille redit, rediens ad eum, rea non fit. 25 3. Dubitatur, quid est votum. Respondetur, quod votum est alicuius boni cum deliberacione Deo facta pro- missio spontanea pro viribus adinplenda. Ex quo constat, quod ad omne obligatorium votum quatuor de necessitate s0 requiruntur. Primo, quod principaliter fiat ad Deum; non debet enim fieri alicui sancto, nisiis quantum se extendit ad honorem Dei di- recte, cum sit actus latrie soli Deo deferendus, secundum illud Eccles. 5°: »Si quid vovisti Domino, memor eris14 reddere.« 2°, ut sit de re tantummodo bona et, utili,, non de mala, turpi vel illicita, iuxta illud Ysidori 22 questione 4a, ubi sic15: »In malis promissis rescinde fidem, in turpi voto muta 35 5) Codd.: nubuntur BEKP. — 6) Codd.: ex corr. I. — 7) Codd.: mulieris E. s) Codd.: horum add. D. — 9) Codd.: unde add. K. — 10) B; om. codd. — 11) Codd.: male utrumque M. — 12) Codd.: om. B; glossas prorsus om. DEKL. 13) Codd.: inscrip. ab 2. — 14) Codd.: ne moreris Vulg. — 15) Codd.: dicit — add. BEKP. 45*

Strana 680
680 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXXVIII., 3.—6. »decretum et quod incaute vovisti, ne facias«, ut supra in quarto distincc. 24a. 3°16, ut cum deliberacione fiat, ne sit propositum in- tencionis male regulatum. Si enim stultum fuerit, vell7 iniustum 7, vel indiscretum et communioris utilitatis inpedimentum, non est ob- servandum, sed, omnino, frangendum,, secundum illud Eccles. 5°: »Displicet enim Deo infidelis et stulta promissio.« Et in litera: »Vota stultorum frangenda sunt.« Que autem sunt huiusmodi, de- clarat Hugo libro 2° De sacramentis parte 2a ca° 4° ita dicens: »Et quidem vota stultorum intelligimus omnia, vel que »de se mala sunt, velis si bona sunt, ordinata non suntis, vel I »cum maius malum ex ipsis est, quam bonum, quod in eis est.« 241 B Verbi gracia: Si mulier nolente viro, aut vir nolente muliereig, voverit continenciam, aut subditus contra ordinanciam debiti regi- is minis inordinatam abstinenciam, et cetera huiusmodi indiscreta, que omnino non sunt tenenda, sed aut laxari debent, aut in melius commutari secundum arbitrium discreciorum. 4°, ut sit spontanea, quia votum a voluntate dicitur. Et cum sit opus meritorium, de necessitate requiruntur, quod iste quatuor condiciones concurrant. Volens ergo homo aliquid vovere, animadvertat, quid liceat secundum equitatem, quid deceat secundum honestatem et quid expediat secundum utilitatem. §4. Utrum in voto licito liceat dispensare? Dicendum, quod sic. Sed notandum, quod voti dispensandi multiplices sunt cause, videlicet puerilis etas, senectus invalida sive infirmitas, status et condicio, superhabundancia sive paupertas, et quecunque alia iusta et racionabilis causa, qua verisimiliter dispensacio, redempcio vel commutacio videatur melior et Deo acceptabilior, quam ipsa voti reddicio. Etas namque puerilis tenera pocius facilitate, quam discrecione aliquid promittit indiscrete, ut Extravag. De votis ca° Ve- nientis'. Senectus invalida sive infirmitas, quia senio confractis atque infirmis non est lex posita, cum non possunt legis onera ut validi sustinere. Extravag. De observacione ieiuniorum ca" Consilium', De consecracione dist. prima Sicut'. Status et condicio, quia nec votum religiosi, nec filii inpuberis, nec uxoris absque consensu discrete regentis firmum esse valet, ut dicit Thomas in Summa libro 3° quest. 88a et con- 4e cordat Bernhardi in Glossa Extravag. De rescriptis, ca° "Constitutus' super verbo iuramento. Superhabundancia !l vel paupertas, ut si quis votum emiserit 241 C peregrinacionis sive abstinencie aut alterius consimilis, et habundans fuerit in diviciis, iuxta superioris arbitrium potest fieri redempcio 10 20 25 20 25 16) Codd.: om. DI. — 17) Codd.: in marg. a 32. — 18) Codd.: vel so sunt om. E. — 19) Codd.: uxore E.

Strana 681
Alia voti divisio ponitur. 681 per distribucionem elemosine in usus indigencium, quia attenta qualitate persone voventis hoc melius videtur et Deo acceptabilius Extravag. De votis ca' primo. Similiter fiat cum paupere, ita quod ieiunet, vigilet, instet oracionibus cum, ceteris bonis operibus,o secundum suam possibilitatem. Extravag. De votis ca' primo et ca' "Quod super hiis'. Discreti vero superioris auctoritas ad dispensandum, redi- mendum vel commutandum votum requiritur secundum Apo- stolum 2a Corinth. 2° sic dicentem: »Nam et ego propter vos »donavi in persona Christi, ut non circumveniamur a sathana«, ubi signanter dicit propter vos', quia omnis huiusmodi dispensacio, redempcio sive commutacio debet esse consona legi Christi, ad honorem eius et utilitatem ecclesie, que est corpus eius. 5.) Notandum eciam, quod ultra divisionem Magistri, quam ponit in litera, largius sumendo aliud est votum licitum atque meritorium, semper tendens in bonum pro viribus adin- plendum, eo quod sit virtuosum et Deo, valde acceptum, unde Genes. 28° votum vovit Jacob dicens: »Si fuerit Dominus mecum »et custodierit me in via et dederit michi panes etc. erit michi »Deus in Deum.« Et infra. Aliud est votum illicitum semper tendens in malum, quod cum similibus est omnino infringendum Cuiusmodi fuit votum Herodis amputantis caput Johannis Baptiste. — Aliud est votum indifferens secundum rei eventum, ita vide- licet, quod in aliquo eventu potest esse bonum et in aliquo malum, 241D cuiusmodi,, fuit votum Jepte,a. Nota tamen, quod cum,4 dicitur 25 de Jepte Judicum 11°25: »Factus est super Jepte spiritus Do- mini« et sequitur: »Votum vovit Domino dicens: Si tradideris »filios Ammon in manus meas, quicunque primus,s egressus fuerit »de foribus domus mee, michique occurrerit revertenti 7 cum pace »a filiis Ammon, eum holocaustum offeram Domino.« Ibi ostenditur in eo fides, quam habuit ad Deum, laudabilis, similiter spes et de- vocio, et quoad ista factus est super eo Spiritus Domini, sed non super voto indiscreto et eius execucione, Judices 11°, de quo dicit Jeronimus, quod in vovendo fuit stultus et in reddendo inpius, quamvis sit probabile ipsum de facto iniquo penituisse, quod tamen aliquod bonum figurabat,s. 6. Item notandum, quod ius obligacionis voti consti- tuitur ex duplici iure naturali, primo ex hoc, quod homo debet esse verax in promisso, 2° ex hoc, quod nichil; debet homo pro- mittere nisi salvo Dei honore et propria salute. Ex quo patet, quod nullus iure naturali debet inpediri, quin possit vovere Deo accepta- bilius et proprie saluti utilius. Unde dispensatores debent aspicere 10 15 20 30 35 40 20) Codd.: cum c operibus om. M. — 21) Codd.: male ideo M. 22) I; cuius DFL. — 23) Vide annot. 28am. — 24) Codd.: hic add. BEKP. — 25) Codd.: om. BEKP. — 26) Codd.: prius I. — 27) Codd.: male reverenti I.— 28) FIL; Judic. co figurabat sunt post fuit votum Jepte in codd.; vide annot. 23am.

Strana 682
682 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXXVIII., 6.—8. 15 20 25 30 35 I 242 B 40 in sua dispensacione, si illa affert Deo acceptabilius et persone, cum qua dispensatur, pro salute eius utilius; tunc dispensacio habet locum; si autem fit e contrario, tunc non est dispensacio, sed dissipacio. Dicit enim Bernardus ad Eugenium, quod ad dispen- sacionem duo requiruntur, sc. auctoritas et causa; sed que causa pocior, quam quod Deo reddatur acceptabilius et homini salubrius? Ex quo videtur sequi, quod non potest papa in voto continencie dispensare, quia Eccles. 26° dicitur : »Non est digna ponderacio 1o »anime continentis«, ergo non potest Deo acceptabilius et homini, I qui vovit continenciam, salubrius exlhiberi pro continencia. Et hoc 242 A videtur sentire Bonaventura 2° principali quest. 3a. Sed oppositum dicit Johannes Theutonicus et do- minus Hugo Cardinalis et multi eorum sequaces, quod in voto continencie papa et nullus alius potest dispensare pro bono communi, non privato. Similiter dicit,9 Petrus quest 5a, quod potest facere de monacho non monachum ex necessitate communi, non privata. Sed ego audacter confiteor, quod de continencia, quam promisi Deo, sine Dei revelacione licite dispensacionis nulli illorum sine remorsione, consciencie auderem confidere, nisi Dominus, cui vovi continenciam, me absolveret et aliud exoptaret, quia cercius est,3 licitum votum Deo reddere, quam sine dispensacione ipsius certa a voto debito resilire. 7.) Utrum vir perdens uxorem longo tempore, vel e contra, possit licite cum alios contrahere? Dicendum, quod non, quia committeret se insecuritati adulterii, eciam proprie confusioni et displicencie prioris viri, vel es contra, et amicorum, et multas dif- ficultates inplicaret et periculo dire mortis. Et hinc dicit Lucius papa Extravag. De nupciis secundis car Dominus‘: »Nullus amodo ad nupcias secundas migrare presumat, donec ei »constet, quod ab hac vita migravit coniunx eius. Si aliquis vero, »vel aliqua hoc actenus non servaverit et de morte prioris con- »iugis sibi existimat dubitandum, persone, que sibi nupsit,i, de- »bitum non deneget postulanti, quod a se tamen noverit nulla- »tenus exigendum. Quod si post hoc de prioris vita coniugis con- »stiterit, relictis adulterinis conplexionibuss, ad priorem coniugem »revertatur«. Et idem deducit Magister in distinccione presenti. Si autem transierit ad secundas nupcias, tunc, quamdiu probabiliter, non cognoverit mortem prioris, tunc potest debitum reddere, sed non exigere. Sed quamcito ei constiterit de prioris vita coniugis, tunc debet a posteriori recedere. Patet ista sentencia 34 quest. prima 'Cum publicam". 8.) Sed dubitatur: Si resurgens a mortuis tenetur ad suam uxorem redire et si ipsa tenetur eum resumere, dato, quod 29) Codd.: dicitur I. — 30) Codd.: alia M. — 31) Codd.: nupserit BEKP. 32) I; complexibus codd.; amplexibus CL.

Strana 683
Utrum resurgens a mortuis praecipiatur redire ad suam uxorem ? 683 alium acceperit. Et videtur, quod sic, quia Ad Hebreos 11° dicit Apostolus: »Acceperunt mulieres de resureccione mortuos »suos.« Item monachus, si resurgeret a mortuis, teneturss redire ad claustrumas ; ergo a forciori mulier ad virum, quia maior est obligacio viri et mulieris, quam monachi et claustri. In contrarium est Apostolus 1a Corinth. 7° dicens: »Mulier alligata est legi, quanto tempore vir eius vivit; et si dor- »mierit vir eius, liberata a lege viri: nubat, cui vult, tantum in »Domino.« Respondetur, quod non tenetur redire, nec ipse, nec ipsa; patet ex eo, quia liberata est a lege matrimonii per mortem, ut dicit Apostolus, et si contraxit cum secundo, tunc legitime contraxit, eo quod potuit licite nubere in Domino, ut dicit Apo- stolus. Patet34 ista sentencia Extravag. De secundis nupciisca° Superilla questione': »Mortuo viro uxor potest »absque infamia matrimonium cum alio viro contrahere, eciam infra »dies luctus primi viri.« Patet eciam questionis falsitas per Pari- siensem in scripto quest. ultima dicentem, quod con- iunx resuscitatus non tenetur redire ad coniugem, sed monachus tenetur ad claustrum redire. Sed vere michi prima pars est cercior ex35 dicto Apostoli, qui dicit de muliere, quod si vir eius dor- mierit, liberata est a lege, et potest nubere, cui vult in Domino. Sed secunda, sc. quod monachusss resuscitatus, tenetur redire ad claustrum, non est michi ll certa ex aliqua scriptura. Sed cum adducitur racio, quia in resuscitacione supponitur, quod Deus suscitats mortuum, ut redeats ad frugem melioriss vite, in religione autem est melior vita, quam in seculo, hic primo dicitur, quod prima pars, cum sit indefinita, est vera pro multis, ut pro omnibus, qui fuerunt resuscitati et sunt salvati; de hiis37 autem, qui fuerunt resuscitati et sunt dampnati, prima parsas ante- cedentis, si assumeretur universaliter, tunc foret falsa, et princi- paliter pro omnibus dampnandis, resuscitandis39 in die novissima; tunc enim illi non suscitabuntur ad frugem melioris vite. Et ut dicitur de quodam magistro, qui Parisius surrexit ter a mortuis, qui dixit: »Iam iudicor, iam sum iudicatus, iam sum in eternum »condempnatus«, ex cuius dicto horrendo ordo Cartusiensis cepit ortum. Ymmo si illa racio concluderet, tunc monachus re- surgens a mortuis teneretur4o ire ad vitam apostolorum, quia illa post Christum fuit optima, que fructum multum attulit, ut Do- minus predixit apostolis in ewangelio; et si sic Cartusiensis re- surgeret, teneretur4o ire ad predicandum publice in seculo, tenens vitam pauperem more Christi, quomodo transiit Lazarus relicta religione milicie. 10 15 20 242C 25 30 35 40 33) Codd.: tenetur cb claustrum om. E. — 31) Codd.: patet eciam ista prima add. E, prima ista sentencia add. K. — 35) Codd.: de E. — 36) Codd.: male coniunx, a x' inscrip. bene monachus. — 37) I: aliis codd. — 38) Codd.: om. B. 39) Codd.: in marg. a 12. — 40) Codd.: tenetur IB.

Strana 684
684 M J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXXVIII., 8. — XXXIX., 1.—2. Et cum secunda racio ipsius Parisiensis adducitur, sc. quia in religione fit obligacio anime ad Deum, ideo extrema sunt in- corruptibilia, sc. Deus et anima; sed in matrimonio extrema sunt corruptibilia, quia ibi est obligacio corporum, hic primo diceretur, quod ad religionem non amplius se obligat monachus quam ad mortem; 2° quod in matrimonio quilibet coniunx obligat se prin- cipalius ad Deum, quam ad suum coniugem, cum illud matri- monium, utis est sacramentum, est signum coniunccionis anime 242 D cum Christo; modo i coniunccio signati4i est nobilior quam signi, 10 et ergo videtur, quod raciones Parisiensis non concludunt. Unde hoc volo tenere efficaciters, quod mortuus per Deum resuscitatus nunc ad vitam meritoriam tenetur se habere, secundum quod Deus omnipotens eum moneret, si ad coniugem priorem, ut faceret redeundo, si ad continenciam, similiter, si monachus, ad claustrum similiter, si ad predicandum4, publice, quare non sic faceret? Ipsi enim mortui soluti fuerunt a lege iuxta allega- cionem Apostoli. Tunc ad racionem in oppositum, ubi dicit Apostolus: »acceperunt mulieres de resureccione mortuos suos« conceditur hoc, sed exinde4s non sequitur, quod acceperunt eos in,4 con- iugium. Bene autem dicit Apostolus, quod acceperunt44 mortuos suos, et non dicit viros suos, quia secundum glossam ibidem, illi mortui non fuerunt mariti illarum mulierum; habemus enim, quod Martha et Maria Magdalena, ille due mulieres, acce- perunt Lazarum a mortuis Johan. 11°, et vidua accepit filium adolescentem, Luce 7°. Et dato, quod fuissent mariti earum, ex hoc non sequitur, quod acceperunt eos de necessitate prioris matri- monii, cum secundum Apostolum per mortem fuissent liberate a lege et religate a vinculo matrimonii, sed acceperunt eos de con- gruitate et honestate novo consensu in novum matrimonium Patet istud 32 quest. 7a ca° Licite', super quo capitulo notavit Hugo, quod Lazarus post resureccionem suam, etsi voluisset, non potuit repetere uxorem suam. Et si voluisset habere eam, tunc necesse fuisset eos de novo matrimonium contrahere. Sed quia scivit Lazarus, qualis delectacio est in purgatorio, non festi- navit uxorem recipere, sed magis 15 annis post resurreccionem vivens caste, nunquam ridens, sed vitam ducens lugubrem, in sancto sacerdocio45 humiliter militare domino suo Jesu Christo4s etc. 15 20 25 30 35 41) Codd.: signata CIM. — 42) Codd.: predicacionem E. — 43) Codd.; inde I — 44) Codd.: in c0 acceperunt in marg. a x2. — 45) Codd.: studuit add. B. — 46) Codd.: Amen add. D.

Strana 685
Summa distinctionis XXXIX. exponitur. 685 Distinecio XXXIX. 1.Ost hec de dispari cultu videndum est... Ista, distinccio 39a,, tractans de personis, que, quamvis cum aliquibus personis possunt contrahere, tamen sunt ad aliquas omnino illegitime, primo continet, quod fidelis cum infideli non potest matrimonium contrahere. Si autem duo in in- fidelitate coniunguntur et fideles efficiuntur, confirmatur coniugium. Si autem alter convertitur, alio in infidelitate permanente, ille in- fidelis aut consentit habitare cum fideli, aut non. Si dissentit ab eo, tunc fidelis potest contrahere cum alio fideli; si autem con- sentit infidelis habitare cum fideli et hoc sine contumelia Creatoris, tunc fidelis tenetur cohabitare cum infideli. Si autem cum con- tumelia sc. Creatoris, trahens eum ad infidelitatem vel ad peccatum mortale, tunc fidelis potest discedere ab infideli et ducere fidelem in coniugium. Si autem contraxerunt ambo existentes fideles, et post alter a fide discedit, iste illum non comitatur, nec tamen illo vivente alterum ducere poterit, quia inter eos fuerat ratum matri- monium, quod dissolvi non potést. 2°, quod illud Apostoli: »Omne, quod non ex fide est, »peccatum est«, non est intelligendum, quod quidquid fit abs in- fidelibus, sit peccatum, sed quia omne, quod fit contra fidem et contra conscienciam, peccatum est, vel ideo, quia in omni eo, quod infidelis facit, peccat, non quia illud facit, sed quia non eo modo facit, quo debet, referens ad debitum finem. 3°, quod copula maritalis, que est inter infideles, coniugium 2s est legitimum, quia est inter legitimos, sed non ratum, quia sine fide fit. Coniugium vero fidelium legitimum est et ratum, si tamen sint legitime persone. 4°. quod legitimum est, quod legali institucione vel provincie moribus, non contra iussionem Domini, contrahitur. 10 15 20 30 §2. Pro quibus dam sunt hii versus : Scripta vetant vetera simul et nova nubere cultu Dissimiles; quod si nubunt, solvantur oportet. Coniunx linquatur, si vult, quod lege vetatur. Exemplum istius ultime clausule versus est hoc: Si uxor as viro dicat: »Non ero uxor tua, nisi michi de latrocinio divicias »congreges«, aut si aliquid aliud facinorosum sive flagiciosum a viro expetat. Tunc ille membrum, quod ipsum scandalisat, am- putabit. 243B 1) Codd.: est add. D. — 2) Codd.: om. CFI. — 3) Codd.: ex corr. I. — Codd.: de add. CM.

Strana 686
686 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXXIX., 3. 10 15 §3. Utrum infidelis potest contrahere cum fideli et e con- verso? Sciendum secundum b. Augustinum. quod dupliciter dicitur aliquis fidelis: uno modo a sacramento fidei, sc. a baptismo, et sic omnes baptisati dicuntur fideles, eciam si sint heretici; alio modo dicitur fidelis a virtute fidei, et sic quilibet baptisatus, adultus fidem, totaliter Christi profitens dicitur fidelis, et isto modo he- retici, quamvis baptisati fuerint, non sunt fideles. Et 3° tunc vere et magis fidelis dicitur, qui fidem Christi profitens fidelitatem; servat Domino in mandatis, de quo fideli dicit Salvator Matth. 24° »Quis putas, fidelis est servuss, quem constituit dominus super »familiam suam, ut, det illis cibum in tempore? Beatus est ille »servus,...« Et isto modo nullus Paganus, Judeus, hereticus et malus Christianus pro tunc est fidelis. Unde cum dispar cultus sit, dispar ritus colendi Deum, et nullus iam dictorum benes collit Deum, cum et malus Christianus sit ydolatra colens plus creaturam, quam Deum, suum, eo quod peccans mortaliter avertit se a bono incommutabili et convertit se ad bonum commutabile, plus illud diligens quam Deum, quis dubitat, quin sit pessimus ydolatra? Ista distinccione stante, dicendum est, quod fidelis, 2o i. e. Christianus, non potest contrahere matrimonium cum infideli sc. Il Pagano vel Judeo, nec cum heretica, sicud nec cumio ex- I 2430 communicata. Si contrahit cum Pagana vel Judea, tunc dirimitur, sed cum heretica vel excommunicata non dirimitur. Racio autem non contrahendi est, quia baptismus est fundamentum et ianua omnium sacramentorum, et hinc est, quod matrimonium inter in- fideles non est perfectum, quia non ordinatur, ut sit sacramentum, sed ordinatur ab eis in officium nature et bonum prolis et in quoddam fedus societatis humane, ymmo secundum eorum inten- cionem, sed erroneam, ordinatur ad cultum Dei et,1 proles edu- catur ad cultum Dei,; hoc enim Judei confitentur. Et ergo in matrimonio Christianorum et Judeorum est dispar cultus, dato eciam, quod ex utraque parte ad honorem Domini ordinetur, nam Christianorum bonus, Judeorum vero malus, cum non ordinent matrimonium sicud debent. Patet ergo, quod fidelis, i. e. bapti- satus, non potest contrahere cum infideli, sc. non baptisato, et sic nec cum cathecumino, cum baptismus sit ianua sacramentorum. 25 30 35 40 Sed obicitur de Moyse, qui contraxit cum Madianitide, Exodi 3°, et cum Ethiopissa, Numeri 11°, et Hester Judea12 cum rege Asuero, et Jozeph cum Egipcia, G en. 41°, et illi fuerunt fideles, et Asuerus et ille mulieres infideles. Si ergo Hester Judea12 et illi viri contraxerunt matrimonium, quod stetit, et eadem est 5) Codd.: in marg. ab t2. — 6) Codd.: et prudens add. E. — 7) Codd.: ut oo servus om. et etc. add. BEKP. — 8) Codd.: rite BEKP — 9) Codd.: cre- atorem E. — 19) Codd.: om. I. — 11) Codd.: et o0 Dei om. E. — 12) Codd.: male Juda I.

Strana 687
De fidelis cum infideli matrimonio. 687 fides eorum et nostra, ergo adhuc fidelis poterit contrahere matri- monium cum infideli. Notandum est hic, quod hec inpedimenta matrimonii magis sunt legalia, quam moralia, eo quod pro diversis hominum statibus et legibus inveniuntur aliquando inpedire matrimonium, aliquando non. Unde non sunt mala, nisi quia I prohibita, licet causis suaden- tibus, non cogentibus; nam si essent prohibita moraliter, tunc 243 D nunquam licuissent. Licuerunt autem maxime in lege nature ante legem Moysi, sicud patet de Jozeph supra allegatum, qui fuit omnino disparis, cultus cum Egipcia. In lege autem Moysi prohibebantur aliqualiter, sed non tota- liter, ut patet Deuter. 21°, ubi dicitur: »Si videris mulierem »pulchram in medio captivorum, contra quos egressus es ad pugnam »et adamaveris eam, introibis ad eam, dormiesque cum ea, et erit »tibi uxor.« Prohibitum tamen fuit matrimonium contrahendum specialiter filiis Israelis cum Cananeis, eo quod erant a cultu unius Dei subversivi. Unde dicitur: »Cave, ne ineas coniugia cum eis.« In lege autem gracie simpliciter prohibitum est, matrimonium inter personas disparis cultus, eo quod nunc homines infideles alterius cultus sunt obstinati in malicia et ideo magis aversivi quam prius; et homines fideles nunc magis refrigerunt in caritate, quam in ecclesia primitiva, ergo causa aversionis a cultu vero istis temporibus amplius est cavenda. Et sciendum, quod alia peccata quam infidelitas et forni- cacio non solvunt matrimonium. Racio est, quia ista duo magis repugnant bono prolis: fornicacio enim facit prolis incertitudinem, vel inpedit generacionem, infidelitas autem inpedit prolis educa- cionem ad divinum cultum, licet aliter Magister voluit intelli- gere de separacione ad aliquod tempus, sed non totaliter, sc. per- petua. Sciendum eciam, quod quando ambo coniuges conver- tuntur ab infidelitate ad baptismum, tunc matrimonium prius con- tractum non est dissolvendum. Et si contingit, quod conversus ad fidem habet lll duas vel plures legitimas suo ritu, que simul con- 244 A vertuntur, tunc retinebit primam, quia fides christiana non patitur as unum virum plures retinere. Et si obicitur forte, ulla istarum fuit prior, quia simul cum ambabus contraxit, dicens: »Accipio vos duas et quamlibet vestrum »in uxores meas«. et ille ambe respondentes, consencientes in matrimoniumi sic dicant;: »Et nos accipimus te in maritum »nostrum«, dicitur ibi, quod in tali casu cum nulla illarum con- traxit matrimonium, sicud, dicit; Hostiensis libro 4° ru- brica; 4a5 "De sponsalibus duarum'. Et idem ponit GOf. Unde ex dimissione istarum non solvitur matrimonium, quia nullum erat contractum. Et ideo post baptismum, si vellet aliquam illarum retinere, oporteret eum de novo cum ea contrahere matrimonium. 10 15 20 25 30 40

Strana 688
688 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XXXIX., 4. — XL 1. 10 15 §4.) Utrum infidelis conversus possit conmanere cum in- fideliia? Videtur, quod sic, ex dicto Apostoli 1a Corinth. 7°: »Ceteris ego dico, non Dominus: Si quis frater habet uxorem in- »fidelem, et hec consenciat habitare cum illo, non dimittat illam14. »Et,5 si qua mulier virum habet infidelem15, et hic consentit habitare »cum illa, non dimittat virum ; sanctificatur enim vir infidelis per »mulierem fidelem, et mulier infidelis per virum fidelem.« In oppositum videtur esse periculum salutis et fidei, propter quod prohibitum est Christianis et fuit prohibitum Israelitis,, ne Paganorum sive infidelium filias in coniugium acceptarent; nam si vir in infidelitate permaneret, forte vi mulierem a fide Christi averteret ; si vero mulier, tunc suis blandiciis virum ad apostasiam revocaret, cum Ecclesiastici 19° dicatur: »Vinum et mulieres »apostatarers faciunt sapientes.« Patet exemplum de Salomone, 3i Reg. 11°, de quo dicitur: »Cum autem senuisset Salomon, de- »pravatum, est cor eius per mulieres, ita uti7 sequeretur deos »alienos.« Probat hoc illud dictum: 244 B 20 Adam, Sampsonem I David, regem Salomonem Mulieris decepit; quis modo tutus erit,? Unde et poeta ait: Nonne vides, quam parva fides est in muliere? Crede19 michi, si credis ei, tu decipieris. Sed maxime secundum illud 28 questione prima: »Non »potest infidelis in eius coniunccione manere, que iam in fidem »christianam translata est.« Pro isto est notandum, quod secundum successum tem- porum fuit triplex iudicium de dimittendos coniugem infidelem. Nam in principio christiane fidei nec Judei nec gentiles fuerunt obstinati, generaliter loquendo, ymmo quasi cottidie multi tam gen- tiles, quam Judei convertebantur ad Christum propter predicacionem apostolorum et operacionem miraculorum. Et ideo pro tunc con- suluit Apostolus tam gentibus, quam Judeis, ut fidelis non discederet ab infideli, propter spem conversionis ipsius infidelis ab ipso fideli. In successu vero temporis post apostolos Judei fuerunt ob- stinati in sua malicia, et non gentiles. Et ideo consilium fuit circa tempora Constantini imperatoris, ut in casu predicto coniunx fidelis maneret cum infideli gentili, non autem Judeo. Et quia istis temporibus tam Judei, quam gentiles sunt ob- 40 stinati, ideo, prout expedit, fidelis ab infideli separetur. Dictum est 25 30 35 13) Codd.: infidelibus CM. — 14) Codd.: om. M; et e contra add. BEKP. 15) Codd.: et oo infidelem om. B; in marg. a x2: — 16) FI; apostotare codd. — — 17) Codd.: inscrip. ab t1. — 18) Codd.: femina E. — 19) Codd.: male credere D.

Strana 689
Uxorem infidelem a fideli coniuge dimitti posse. 689 tamen, quod potest conmanere sibi, sine hoc, quodi7 pertrahat eum ad infidelitatem et contumeliam Creatoris. Et si obicitur Dominus in ewangelio,, quod solum ob forni- cacionis causam uxorem licet dimittere, sed infidelis non est forni- cacio, item, dato, quod fidelis posset dimittere uxorem infidelem, videtur, quod non posset aliam ducere ex eo, quod cum ea fuit per vinculum indissolubile matrimonii sociatus: ad primum dicitur, quod infidelitas, etsi non est fornicacio carnis, est tamen fornicacio mentis, eo quod per infidelitatem anima separatur a suo sponso legitimo, Jesu Christo Domino, qui per fidem sibi quamlibet fidelem animam desponsavit. Ad secundum dicitur, quod inter infideles, licet sit matrimonium, quia tamen est inperfectum et non est ratum, et ideo eciam non est indissolubile vinculum; illud enim vinculum indissolubile est solum genus matrimonii sacramentalis, quod est perfectum. Unde dicit Innocencius tercius Extravag. De divorciis' ca° 'Quanto, te' 1: »Nam etsi matrimonium inter »infideles existat, non tamen ratum.« Et ibidem ante dicit: »Si »enim alter infidelium coniugum ad fidem catholicam convertatur, »altero vel nullo modo, vel non sine blasfemia divini nominis, velli »ut eum pertrahat ad aliquod mortale peccatum, ei cohabitare vo- »lenti: ad secunda vota, si voluerit, transibit« etc..22 244C 10 15 20 Distinecio XL. §1.S Une superest de cognacione aliquid dicere... Ista, distinccio 40a, tractans de inpedimento matri- monii ex parte carnalis cognacionis, continet, quod est cognacio carnalis et est cognacio spiritualis; cognati autem vel affines car- naliter in septimo gradu, vel infra, copulari non debent. Sed nota, quod illa prohibicio hodie est restricta usque ad quartum gradum, quia infra quartum gradum et in quarto gradu copulari non debent. Extravag. De consangwinitate, Sca") Non debet'. 25 30 §2. Unde, versus: Tu consangwineus tum si fueris mulieris, Affinis nequit ante gradus tibi nubere septem. §3. Pro distinccionis huius intelligencia notandum primo, quod consangwinitas, est vinculum perso- 3s 20) Codd.: dicit add. BEKP. — 21) Omnes codd. Quante. — 22) CIM: om. codd.; Amen add. D. — 1) Codd.: est add. D. — 2) Codd.: consangwineitate semper scribit CE. — 3) Codd.: om. I.

Strana 690
690 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XL., 3. narum ab eodem stipite descendencium, carnali propagacione contractum. Quia tamen ista descripcio non continet, nisi personas descendentes excluso, parente communi, et consangwinitas sine dubio non solum est inter personas descen- dentes4, sed inter patrem et filios, ideo videtur, l quod conveniencius I 244 D sic possit diffiniri: Consangwinitas est conveniencia personarum in natura ab uno parente carnis pro- pagacione derivata. Hec diffinicio continet personas descen- dentes et stipitem, quomodocunque conparantur ad invicem. Con- veniencia ponitur pro genere, personarum ponitur ad diffe- renciam irracionalium, in natura ponitur ad differenciam con- veniencie in voluntate et gracia, ab uno stipite, excludit per- sonas diversarum cognacionum longe distancium, carnis pro- pagacione excludit angelos. 2° notandum, quod stipes est parens communis multarum personarum. Et idem est stipes et truncus, quia persona, a qua omnes alii eiusdem cognacionis ducunt originem. 3° notandum, quod linea est ordinata colleccio personarum consangwinitate coniunctarum, ab eodem stipite descendencium, diversos gradus continens. Quia vero colleccio sonat in simul esse, et hic est mencio de ascendentibus, et eciam videtur hic excludi communis parens, ideo forte posset melius sic diffiniri: Linea est ordo personarum consangwinearum ad invicem, gradus continens. Nec oportet hic facere mencionem de uno parente, qui sit propagator, quia hoc intelligitur, cum dicitur: personarum consangwinearum, sicud patet per diffini- cionem consangwinitatis; quod autem additur gradus con tinens, congrue ponitur, quia unicus; gradus nunquam linea est, sed solum inchoacio linee. Unde nec pater ad filium lineam facit consangwinitatis, nec filius ad patrem, nec frater vel soror ad fratrem, sed gradum tantum, et linee inchoacionem. Unde quilibet gradus in linea habet se ad modum puncti mathematici, sive con- tinui, qui est in continuo, sed non est linea, cum punctus sit in- I 245 A divisibilis, ut dicit Euclides: Ill »Punctus est, cuius pars non est«, as et istud debet patere in numeris in arbore consangwinitatis positis. Est autem linea triplex, sc. ascendencium, descendencium et transversaliums, et sic ascendens, descendens et transversalis. Linea ascendens continet progenitores per ordinem usque abavum et abaviam sicut patet in arbore. Linea descendens continet propagatos ab aliquo, vel ab ali- quibus per ordinem usque ad abnepotem et abneptem, ut patet in arbore. Unde quelibet illarum duarum linearum potest esse ascendens, et descendens, respectu diversorum, quamvis ultima linea ascendencium, que ad Adam pertingeret, non posset esse descen- 10 15 20 25 30 40 4) Codd.: excluso co descendentes om. E. — 5) Codd.: pessime virtus BEKP. — 6) Codd.: transversalium co descendens om. E. — 7) Codd.: ascensus, descensus I.

Strana 691
Explicatio arboris consanguinitatis. 691 denciums, nisi Adam conputaretur terminus ascendencium et de- scendencium, sed tunc non daretur stipes et truncus communis ascendencium et descendencium. Linea vero lateralis sive transversalis continet laterales, late- raliter descendentes a progenitore, vel progenitoribus illius, cuiro sunt laterales, ut patet de fratreri et sorore Prothei et eorum suc- cessione, similiter de patruo Prothei et amita, avunculo et mater- tera et eorum successione, et sic de aliis lateralibus. Linea vero transversalis duplex est, sc. equalis et inequalis. Equalis est, que continet personas eque distantes a communi pa- rente; equales sunt Protheus et pronepos propatrui, similiter frater et soror ets huiusmodis. Inequalis est, que continet inequaliter distantes ab eodem, quales sunt Protheus et nepos propatrui, simi- liter Protheus et filius propatrui, vel ipse propatruus, similiter frater et sororis filius, quorum] alter est nepos communis patris, alter filius, et huiusmodi. Et nota, quod ex lineis descendentibus con- stituitur transversalis, verbi gracia: Filii duo fratrum mutuo sibi attinent secundum lineam transversalem et equalem, frater et filii fratris secundum lineam transversalem et inequalem, et quilibet eorum recta linea descendit a communi parente, qui est avus ad filios fratris vel fratrum, prout potest in arbore hoc patere. 2° notandum, quod gradus secundum doctores est habitudo distancium personarum, qua cognoscitur, quota generacionis distancia due persone inter se differunt; sed quia hec verba designant gradum continere duas personas per habitudinem mediam, et estimo, quod quelibet persona habet gradum suum, sed respectu alterius, ideo forte gradus potest evidencius sic describi: Gradus est ordo persone ad personam in consangwinitate secun- dum aliquam differenciam situs, sc. supra, vel infra, vel iuxta. Gradus enim, sive ordo persone ad personam versus sursum est alicuius progenitorum. Unde ordo progeni- torum constituit per seriem graduum superioris lineam ascendentem. Unde pater et mater sunt primus gradus ascendentis linee, avus et avia secundus, et sic de aliis12. Ordo autem persone ad personam versus deorsum est de posteritate. Unde ordo posteritatis secundum seriem graduum constituit lineam descendentem. Unde filius et filia est primus gradus linee descendentis, nepos et neptis secundus, et sic de aliis. Ordo autem persone ad personam a latere constituit lineam transversalem et est lateralium, ut frater et soror, qui sunt primus gradus, filii eorum secundus et sic deinceps. Et hec omnia se offerunt in arbore in consangwineis Prothei etc.3 10 245 B 20 25 30 35 40 S) Codd.: male descendendum I. — 9) Codd.: cx corr. I. — 10) Codd.: cuius D. — 11) Codd.: male frate I. — 12) Codd.: ceteris CM.

Strana 692
M, J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XL., 3. 692 sydouord je sidou 19 sodouoJd $11010$ sndou 19 “ sodau IU[1G0SU09 sido jo sodou Wapun109 sidouo1d sodauo1d WUapun109 sndouqe sodauqe ę siydano.d sodouo1d z sydau sodou I eny o SRI[H snag101g emy sodou j» sni] J9JLU SI10J0S $11010$ 1010$ Jajed e je sni — eunqosuo) eIojlojeur VIA? 1011405002 SHUJIqOSU0J STJNJUNAŁ SNAP PULIJOS PUSPU pue) Jo1do1d v[nounAe SJ snuiqos snuseu vIAvOId uopunioo 101do1d snjnounae snago1d sydeu eH 19 sodau . jo sni vjojrojeurold PIAL UlgpuuI09 ulopunioo sn[nmounAvold = snarge 19781] ee snn.jedod euseu YIWpzmueo rd snuseu snn1edo1d eyrurgo.1d snnedosd ИЦ 19 jut “ед si[onjed 1010$ si[ongjed 19381] PULIGOS 101do1d SHUJIQOS Jordosd DUE Ship Wopun109 sidou 39 sodau ses D je snp uropunoo en 39 sni Wopun109 sndou 19 sodou WIpUNI0O S1dau0.Id 79 sodauo1d sue sipdou 19 sodou Wapun109 spdou ja sodau WIpUNLOI sidouo1d 39 sodauoud *'nropun109 13) Codd.: arborem consangwinitatis ot. I, relicta pagina duarum linearum. — ?*) Codd.: amita CM. L spatium m , 

Strana 693
De legali et canonica computatione. 693 Consequenter videndum est de conputacione graduum, pro i 1 quo sciendum15, quod duplex est conputacio, sc. canonica et 246 A legalis, que inter se differunt et in modo et in causa. In modo, quia conputacio legalis ubique et in omni linea secundum numerum personarum propagatarum ab uno parente constituit numerum graduum, ita quod ubique teneatur hec regula: Persona addita persone per carnis propagacionem mutat vel adiciti6 gradum. Et sumitur hec regula ab illo verbo legis: »Generata persona »gradum adicit«, Instituciones lib. 3° § Gradibus cogna- torum' in fine. Et habetur 35 quest. 5a. Conputacio ergo legalis ubique secundum singulas personas propagatas singulos constituit gradus et differentes; sed conputacio canonica, licet hos communiter observet in linea ascendente et descendente, non tamen in linea transversali, ibi enim non superadicitis gradum cum ad- ieccione persone per propagacionem. In causa eciam differunt, quia legalis conputacio intendit per se successioni in cognacione propter hereditatis delacionem a persona in personam, et ideo secundum singulas personas sin- gulos constituit gradus, quia unica succedit alteri gradatim in here- ditate. Canonica vero per se intendit cognacionii7 succedencium propter copulam coniugalem legitime contrahendam, et ideo non semper ponit singulos gradus differentes secundum singulas per- sonas, quia vive persone invicem matrimonio copulantur. Hec omnia aperte docet Alexander secundus 35. quest. 5a 'Ad sedem' ante medium. Et notais, quodis si aliquando invenis,, quod canonica con- putaciois ponit duas personas in uno gradu, hoc est intelligendum, quia in simili, ut duo fratres sunt in diversis lineis descendentibus, sed in simili gradu cognacionis, I quia uterque est in eodem gradu, 246 B sc. primo, tam ad patrem supra, quam ad alterum a latere. Eodem 30 modo filii fratrum sunt in secundo gradu, que quatuor persone secundum conputacionem legalem faciunt quatuor gradus. Unde canon ponit duas personas in uno gradu, quia principaliter intuetur consangwinitatem, que est semper plurimum ad invicem, lex vero in singulis, gradibus singulas personas, quia principaliter intuetur successionem in hereditatem, que singillatim est persone cuiuslibet per se. Istis pensatis poterit quarumlibet personarum consangwinearum; in figura distancia reperiri, modum autem inveniendi videat qui- libet, saltim quoad gradus quatuor, in quibus copula prohibetur, et pensanti iam dicta, patebit faciliter in figura. 4. Dubitatur circa istam distinccionem: Utrum consangwinitas de iure naturali inpediat matrimonium. Dicendum, 10 20 25 35 40 15) Codd.: notandum E. — 16) Codd.: ex corr. a rubr. I. — 17) Codd.: ex corr. B; male cognacionem EKP. — 18) Codd.: in marg. ab (2. — 19) Codd.: male copulacio I. 46

Strana 694
694 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XL., 4. — XLI., 1. I 246C 15 20 25 30 quod sic, quantum ad personam patris respectu filie et quantum ad personam matris respectu filii. Dicat enim racio naturalis, quod filia, que debet esse subiecta patri per omnia, non est assumenda, causa prolis generande in sociam. Similiter materis, que debet filio dominari, non debet ab eo assumi in sociam. Item turpe foret, ut filius carnem, de qua genitus,o est, macularet; similiter, turpe est, quod pater carnem, quam genuit, macularet; hoc enim esset quasi in carnem propriam agere et ipsam turpiter maculare. Sed quantum ad aliquas personas, que ponuntur in Levi- io tico, consangwinitas inpedit de iure divino ; finis enim, matri- monii secundarius est repressio concupiscencie, cui,, magnus prebe- retur consensus vel occasio, si licita esset carnalis copula ll inter personas, que conversantur simul in eadem domo, et ideo persone ille excipiuntur in lege, que simul habent quodam modo conversari. Sed iure humano adhuc plures persone excipiuntur, propter hoc, ut eciam amicicia et hominum confederacio multiplicaretur, dum homo ad uxoris consangwineos habet se, sicud ad consan- gwineos suos. Unde quia amor viri ad mulierem et e contra est vehemens, et inter homines non consangwineos est multiplicatum odium, ut,s ista duo moderarentur, ex una parte prohibitum est, ne fratres ducerent sorores in coniugium, ne esset nimius amor inter eos, quia amor consangwinitatis ex parte una et amor con- iugalis ex altera coniuncti facerent amorem inter eos excessivum. Et ex alia parte constitutum est, ut copularentur non consangwinei, ut cessaret aut mitigaretur odium, et per consequens, ne caritas ex prima parte consangwineorum deflueret propter fornicacionem coniugum,, et ex alia parte, ut cresceret ex copulacione non con- sangwineorum. Sic ergo provisum est ab ecclesia, ut non consangwinei, sed longe distantes matrimonia contraherent. Primo fuit provisum, ut ante septimum gradum non contraherent, sed iam restrictum est, quod solum ante quartum et in quarto non contraherent, quia parentes quandoque vivunt usque ad quartum gradum. Unde Do- minus comminatur se visitaturum peccata patrum in filios usque ad 4 quartam generacionem25. 36 20) Codd.: natus E. — 21) Codd.: similiter co macularet om. E. — 22) Codd.: sc. concupiscencie add. CM. — 23) Codd.: ergo add. E. — 24) Codd.: in CDFML. — 25) Codd.: et cetera add. DFL.

Strana 695
Summa distinctionis XLI exponitur. 695 Distinecio XLI. §1. [Une de affinitate videndum est... T Ista, distinccio 41a tractans de affinitatis inpedi- mento continet primo, quod omnes consangwinei uxoris usque ad septimum gradum sunt affines viro et e contra, quia vir et uxor effiſciuntur una caro. Unde sicud non licet Christiano de sua con- sangwinitate uxorem ducere, sic nec de consangwinitate uxoris propter unitatem carnis. Et e converso uxor non potest ducere virum de consangwinitate viri ad septimum gradum. Aliqui tamen dicunt, quod in septima generacione inter affines potest contrahi matrimonium, et in quarta, etsi contractum fuerit, non separari. Et notandum, quod affinitas matrimonium non inpedit hodie, que est ultra quartum gradum, Extravag. De consangwini- tate et affinitate Sca°) Non debet, unde Magister iura adducit antiqua, que sunt revocata. 2° continet distinccio, quod si aliqua mulier ad secundas nupcias transierit et ex eis sobolem genuerit, nullatenus potest so- boles de secundo viro suscepta coniugium contrahere cum aliquo de, cognacione prioris viri, cum quo mater eius una caro existit. Et notandum, quod illud abrogatum est, Extravag. De con- sangwinitate et affinitate sca"D "Quod super hiis et ca' Non debet'. Unde potest contrahere licite soboles de secundo viro suscepta cum aliquo de consangwinitate prioris viri, nisi aliquid aliud inpediret. 3°, quod, si ignoranter infra dictos gradus consangwinitatis aliqui coniuncti fuerint, habita noticia ab ecclesia separantur. Et dicunt aliqui illam coniunccionem coniugium non fuisse, quia non erant legitime persone; tamen propter ignoranciam excusantur, et coniugium reputatur, quia bona fide4 et per manum ecclesie conveniunt; unde et filii eorum legitimantur. Alii autem dicunt fuisse coniugium, licet non essent, persone legitime, quia talium coniuncciones vocant canones coniugium. 4°, quod consangwineorum coniunccionem nullus extraneorum accuset, sed propinqui, ad quorum noticiam pertinet. Si autem tota progenies deficiat, ill ab antiquioribus et veracioribus, quibus propinquitas nota sit, veritas perquiratur, et si inventa fuerit, sepa- 247A rentur. 5°, quod aliud est peccatum fornicacio, aliud adulterium, aliud incestus, aliud raptus. Licet fornicacio sit genus omnis illiciti coitus, qui fit extra uxorem, tamen specialiter intelligitur in usu viduarum, vel concubinarum, vel meretricum. Stuprum proprie est virginum defloracio illicita. Adulterium est alieni thori violacio. 246 D 10 15 20 25 36 40 1) Codd.: est add. D. — 2) Codd.: inscrip. ab t1. — 3) Codd.: ex corr. I. — 4) Codd.: male fidei C. — 5) Codd.: in marg. ab t1. 46*

Strana 696
696 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XLI., 2.—5. Unde adulterium dicitur quasi alterius thori accessio. Incestus est consangwinearum vel affinium abusio. Raptus dicitur puelle vio- lenta a domo patris educcio, ut nupta in uxorem habeaturs, que morte multatur. Si tamen ad ecclesiam confugerit, privilegio ecclesie mortis inpunitatem meretur. 6°, quod frater et soror uxoris tue cognati dicuntur, iure fit et necessitate vulgaris appelacionis pocius, quam ulla causa cogna- cioniss. Uxor enim fratris fratrissa pocius quam cognata vocatur. Mariti frater levir dicitur,, duorum fratrum uxores ianitrices, quasi eandem ianuam intrantes. Viri uxor glos appellatur. 10 2. Pro quibusdam sunt hiis versus,: metam Gregorii et Fabiani sc. septem graduum iuris Metam dat rigor, hancquero dispensacio laxat, in quarto Affinesque gradu permittit nubere quarto. affines in matrimonio Ante gradusii positos iuncti sunt dissociandi, si ignoranter fecerunt12 Atque rei non sunt, aliis quoque nubere possunt. 15 Supposito, quod affinitas contrahaturis ex matrimonio et ex I licito coitu, non autem] ex coitu contra naturam, quia non est ibi 247 B seminum conmixtio, 3.) Queritur: Utrum affinitas contrahatur ex sponsalibus. 20 Pro quo sciendum, quod affinitas est propinquitas personarum ex carnali copula proveniens, omni carens parentela, et dicitur simpliciter ex carnali copula, quia tam per fornicariam copulam, quam per legitimam contrahitur affinitas 35 quest. 5a Nec eam', Extravag. ca° De eo, qui cognovit consangwineam uxoris'. Et quia non solum carnis copula facit affinitatem, sed et cognacio, media enim, per- sona uni cognata et alteri carnaliter copulata causat affinitatem inter illas personas extremas, ideo potest affinitas taliter diffiniri: Affinitas est propingwitas personarumu non con- sangwinearum, per mediacionem tercie persone contracta, que uni earum est cognata et alteri co- pulata. Ex dicta diffinicione potest patere, quod affinitas con- trahitur ex sponsalibus, quia alias post sponsalia posset frater ger- manus ducere sponsam fratris, quod est contra dicta superius. Contrahitur ergo affinitas vel propingwitas quedam, que vocatur iusticia publice honestatis, que sic diffinitur: Publice hone- 25 30 35 6) Codd.: cogna- male repet. I. — 7) Codd.: vocatur E. — 8) Codd.: unde add. K. — 9) Codd.: versus repet. I. — 10) Codd.: que om. E. — 11) Codd.: om. E. 12) Codd.: om. B; glossas prorsus om. EKL. — 13) Codd.: contrahitur BEKP.

Strana 697
De filio illegitimo eiusque legitimatione. 697 statis iusticia est propinquitas ex sponsalibus pro- veniens, robur trahens ab ecclesie institucione propter eius honestatem. Inpedit autem matrimonium se- cundum eosdem gradusi1 sicud affinitas et consangwinitas, per easdem raciones, contrahitur tamen ante tempus septennii, sed non sic affinitas. §4. Utrum aliquis filius sit illegitimus? Dicendum, quod sic. Et nota, quod quatuor sunt differencie filiorum. Quidam sunt legitimi et naturales, ll ut nati de matrimonio; quidam naturales 247 C non legitimi, ut nati de fornicacione; quidam legitimi et non na- 10 turales, ut filii adopcionum,4; quidam nec legitimi, nec nati de adulterio, ut si contingeret aliquem esse filium ex coniunccione duorum coniugum, quorum uterque estimasset se cum proprio coniuge propter prolem conmisceri, et conmisceretur cum alio. In tali enim coniunccione non curreret crimen adulterii, cum neuter coniugum alterius coniugem postularet, et quia adulteria procedunt de corde, i. e. de intencione cordis, ut dicit Salvator Matth. 15°. Et secundum Augustinum peccatum adeo est volitum, quod si noni5 est volitum, non esti5 peccatum, et commune et valde bonum proverbium dicit: 15 20 Quidquid agant homines, intencio iudicat illos. Ideo taliter coniuncti duo homines estimantes se fore con- iuges, adulterii crimens non peccarent. Sed Petrus quest. 6a articulo primo dicit, quod filii nec legitimi nec naturales sunt, qui ex dampnato coiturs nascuntur, sc. ex adulterio vel incestu, qui dicuntur spurii. 5.) Utrum filius illegitimus possit legitimari? Dicendum, quod sic. Est autem legitimacio quorundam incomodorum amocio, que illegitime natus incurrit, et illa incomoda tolli possunt, pro quo dicit S. Thomas quest. 4a articulo 3°, quod illegitimus non potest legitimari, ut fiat de legitimo coitu natus, sed quia dampna, que incurrit, subtrahuntur per auctoritatem legis. Et sunt sex modi legitimandi; duo sc. secundum canones: primus, cum quis ducit in uxorem illam, ex qua filium illegitimum generavit, Qus fit per dispensacionem pape; 4or autem modi sunt secundum leges, primus, si pater filium naturalem curie imperatoris offerat, ex hoc enim legitimatur propter curie, honestatem; 1 2us17, si pater 247 D in testamento nominet eum legitimum heredem et filius postea testamentum imperatori offerat; 3us, si nullus sit filius legitimus et ipse eum principi imperatoris offerat; 4us, si pater in publico 40 cum trium testium subscripcione eum legitimum nominet, nec ad- [djiciat naturalem. — Hec S. Thomas. 25 30 35 14) Codd.: adoptivi E. — 15) Codd.: esset BEKP. — 16) Codd.: crimine E. — 17) BEKP: secundo codd.; secundo pater in testamento nominat F.

Strana 698
698 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XLI., 5. — XLII., 1.—3. Sciendum tamen, quod secundum Petrum quest. 6a articulo 2° »Legitimacio canonica legitimat hominem ad actus »spirituales in tota ecclesia et ad actus seculares in terra subdita »pape et ad dignitates eciam seculares.« — Hec ille. Etis placet michi, si Deo placeti9- Distinecio XLII. §1.) E parentalium graduum famosa questione aliquid, licet, minus sufficienter, diximus ... 15 20 I 248 A 25 20 Ista, distinccio 42a, tractans de inpedimento spiritualis et legalis cognacionis primo continet, quod tria sunt genera cognaci- onis, sc. consangwinitas, affinitas et spiritualis germanitas. Con- sangwinitas est inter eos, qui iunguntur secundum lineam generis. Affinitas inter eos, qui genere non sunt iuncti, sed mediante genere sunt sociati. Spiritualis proximitas est inter conpatrem et conmatrem et inter eos, quorum unus alterum de sacro fonte levavit, vel in cathetizacione aut confirmacione tenuit,; est eciam inter filios eiusdem hominis carnales et spirituales. 2°, quod spirituales filii sunt, quos de sacro fonte levamus4, vel in cathetizacione vel confirmacione tenemus. Filii eciam et filie spirituales eorum sunt, qui eos in sacro baptismate tingunt; dicitur eciam spiritualis filia sacerdotis, que ei peccata confitetur. Et no- tandum, quod ex adepcione; baptismi et confirmacionis solum oritur spiritualis cognacio, ex qua matrimonium inpeditur contra- hendum et dissolvitur contractum. Ex cathecismo autem ll spiri- tualis cognacio oritur contrahi matrimonium inpediens, non tamen dirimens, iam contractum, Extravag. De cognacione spiri- tuali §§ Per cathecismum. 3°, quod si aliquis filiolam suam vel conmatrem sibi nupci- aliter, copulare presumpserit, separentur. Si autem post legitimam copulam alter alterius filium de fonte levat, vel in confirmacione tenet, vel ex necessitate baptisat, non sunt separandi, sed culpa- bilis est ipsis penitencia inponenda. 4°, quod filii naturales filiis adoptivis copulari non possunt, nec e contra, quod aliqui intelligunt — supple et bene — de illis tantum filiis, quibus conpatres facti sunt, de aliis vero, qui ante 10 35 18) Codd.: bene add. BEKP. — 19) Codd.: placet iterat BK; etc. add. DL. — 1) Codd.: ex corr. I. — 2) Codd.: est add. D. — 3) Codd.: tenuerunt E. — 4) Codd.: levavimus BEKP. — 5) Codd.: ad- in marg. ab t2.

Strana 699
Utrum cognatio spiritualis matrimonium impediat? 699 conpaternitatem vel post geniti sunt, concedunt, quod legitime iungis possunt. 5°, quod vir, qui uxori sue debitum reddidit, postquam alia mulier conmater uxoris sue extitit, uxore mortua illam conmatrem uxoris sue defuncte coniugem habere non potest. Si autem ante conmaternitatem contractam uxori proprie debitum non reddidit, uxore mortua conmatrem eius in uxorem habere poterit, et hoc, supple, sive post contractam maternitatem uxorem cognoverit, sive non. 6°, quod vir et uxor eius non debent simul in baptismo puerum suscipere. 7°, quod non solum prime nupcie, sed, secunde sunt licite, ets tercie et quarte non sunt dampnande, sed tantum prime sub benediccione Dei solempniter celebrantur. 2. Pro quibusdam sunt hii versusio: a coniuge Sperans disiungi coniunx de fonte levet si de alia genitum i.e. puniaturn a coniugen Natum, multetur graviter, non dissocietur. Ducere conmatrem vel natam spiritualem Nemo potest; quod si fiat, debet revocari. Natus carnalis non nubat spirituali Conmatri, I quam nequit uxoris habere maritus. proprium 12 Coniunx de fonte puerum non tollat uterque. Nullus diffinit, quociens quis nubere possit. 15 248 B §3. Utrum cognacio spiritualis inpediat matrimonium? Dicendum, quod sic. Sed notandum, quod cognacio spiritualis est propinquitas proveniens ex sacramenti dacione, vel ad illud tencione. Unde doctor subtilis dicit, quod cognacio spiritualis est quoddam vinculum contractum ex dispensacione sacramentorum baptismi et confirmacionis. Ex dacione autem aliorum sacramen- torum cognacio nequaquam oritur, que matrimonium inpediat vel dissolvat. Vocatur autem cognacio spiritualis, quia, ut dicit S. Thomas questione prima: »Sicud per carnis propagacionem homo »accipit esse nature, ita accipit per sacramenta esse spiritualis »gracie, et ideo vinculum, quod contrahitur ex suscepcione sacra- »mentorum, est naturale alicui, in quantum est membrum ecclesie.« Et infra articulo secundo: »Baptismus assimilatur generacioni »in utero, quia adhuc talis est fovendus intra uterum ecclesie. »Sed confirmacio assimilatur nativitati ex utero, per quam homo 25 35 6) Codd.: coniungi E. — 7) I; et codd. — s) I; sed codd. — 9) CIM ; horum add. codd. — 11) Codd.: versus iterat I. — 11) Codd.: om. B. — 12) Codd.: om. BI; glossas prorsus om EKL.

Strana 700
700 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XLII., 3.—4. »roboratus exponitur in publicum ad confessionem nominis Christi.« — Hec Thomas. Est autem sciendum, quod cognacio spiritualis est triplex. Prima est paternitas spiritualis, que attenditur inter patrem spiri- tualem et filium vel filiam spiritualem. Est autem pater spiritualis ille, qui baptisat, ut presbiter, et qui suscipit baptisatum de bap- tismo, ac episcopus, qui confirmat, et ille, qui tenet eum, qui confirmatur coram episcopo. Filius autem spiritualis dicitur ille, qui baptisatur vel confirmatur. 2a cognacio spiritualis est conpaternitas, et hec attenditur 10 inter parentes carnales ipsius baptisati vel confirmati et iam dictos I 248 C patres spirituales eiusdem. 3a cognacio dicitur fraternitas spiritualis, et hec attenditur inter filium spiritualem et inter filios carnales sui patris spiritualis. Unde omnes filii baptisantis et omnes filii suscipientis aliquem hominem de baptismo sunt fratres spirituales illius, qui baptisatur et suscipitur de baptismo. Istais patent 30 quest. 3a c a° primo et secundo. Sed videtur, quod ista trimembris divisio cognacionis spiri- tualis non evacuat totum genus ipsius cognacionis spiritualis ; patet, quia est dare quartam cognacionem spiritualem14, sc. confessorem patrem spiritualem, similiter patrem predicatorem, qui gignit filios et filias spirituales per ewangelium et per confessionem. Igitur non tantum triplex est cognacio spiritualis. Hic dicitur, quod per confessionem et per predicacionem spi- ritualis cognacio sive gradus non contrahitur, quia tunc filius pre dicatoris vel confessoris plebani cum nulla de sua, parochia posset contrahere, eo quod omnes, ut suppono, sunt de predicacione et confessione sua. Ideo non sunt proprie patres ipsi predicatores et confessores, per quos spiritualis contraheretur cognacio, sed propter quandam similitudinem15 dicuntur patres. Nam secundum Philo- sophum 8° Ethicorum: »Sicud corporalis pater dat proli tria, »sc. esse, nutrimentum et instruccionem, sic et isti instruccionem »et nutrimentum spirituale.« Sed non, nisi per baptismum vel per confirmacionem esse spirituale. Unde, sicud pater naturalis non dicitur proprie, nisi quantum ad generacionem, per quam dat esse, sic in spiritualibus sacerdos, nisi qui baptisat vel confirmat, sic communiter tenetur. Sed tunc nescio discutere, I quomodo Apostolus vocat 248D 40 filios, quos genuit per verbum Christi, quare non esset eorum pater proprie spiritualis. Similiter videtur, quod sacerdos, baptisans aliquem fictum, non esset eius pater, ex eo, quod non dat ei esse gracie spirituale. 15 20 25 20 35 13) Codd.: male ita I. — 14) Codd.: igitur E. — 15) Codd.: dissimilitudinem DEP; ex corr. K.

Strana 701
Cognatio spiritualis matrimonii impedimentum. 701 Similiter episcopus sepe confirmans non dat esse spirituale confirmato, et sic non videtur esse eius pater spiritualis. Ad primum forte posset dici, quod Apostolus loquitur ad illos, quos baptisavit, 2° concedendo, quod fuit eorum pater spiritualis, sed non proprie, primo modo dictus. Ad secundum et tercium dicitur negando utramque consequenciam, et oportet dici, quod sufficit, quod sit pater ad faciem ecclesie; quamvis non det baptisato vel confirmato esse spirituale gracie, quia tamen dat sibi esse fidei etsi non formate, provide dicitur spiritualis eius pater. Et ad hunc sensum oportet de sacerdote reducere illos versus: Quem de fonte levas tangendo sive tenendo, Vel confirmando, sua vel peccata fatendo, Filius ille tibi spiritualis... Quoad ultimam partem intellige : supple non cognacionis spi- ritualis', quamvis papa Simachus, similiter papa Innocen- cius ad hoc tendant, quos Magister adducit in litera. 4.) Quantum ergo ad cognaciones spirituales matrimonium inpeditur inter personas infra scriptas per baptismum, videlicet inter baptisatum et filios suscipientis, inter baptisatum et uxorem suscipientis ante suscepcionem carnaliter cognitam a suscipiente, inter suscipientem et patrem baptisati, inter suscipientem et matrem baptisati, inter baptisantem et baptisatum, inter baptisatum et filios baptisantis, inter baptisatum et uxorem baptisantis prius ab eo cognitam, inter baptisantem !l et patrem baptisati, inter baptisantem et matrem baptisati. Istis decemis modis inpeditur matrimonium et dirimitur; et eodem modo de confirmacione. Ista patent 30 que st. 3a et Ex- travag. de cognacione spirituali, ca° Veniens'. Item 30 quest. prima ca" primo et infra plane sic dicitur: »Pater »spiritualis non potest contrahere matrimonium cum filia spirituali, »nec mater spiritualis cum spirituali filio et si contrahant, est pe- »nitus dirimendum.« Patet 30 quest. 3a, ca° 'Pitacium'. Si autem pater spiritualis contrahit cum sorore filie sue vel filii spiritualis, tale non est dirimendum. Patet 30 quest. 3a, c a'17 Illud eciam'. Item: non est dirimendum, si pater spiritualis contraheret cum filia carnaliter genita a suo filio spirituali. Patet per Inno- cencium super primo ca' Extravag. "De spirituali cognacione'. Item : pater spiritualis non potest contrahere cum matre carnali sui spiritualis filii, nec mater spiritualis cum patre carnali, et si contraxerint, matrimonium est penitus dirimendum. Illud patet 20 249 4 30 35 16) CEM; om. codd. — 17) Codd.: om. I.

Strana 702
702 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XLII., 4.—9. 30 quest. prima ca' primo. Idem patet Extravag. de cognacione spirituali ca? Veniens'. Item sicudis conpaternitas spiritualis directe prohibet patrem spiritualem, ne possit nubere matri carnali sui filii spiritualis, sic eadem conpaternitas indirecte prohibet uxorem patris spiritualis post mortem nubere patri carnali predicti filii spiritualis, hoc pre- supposito, quod iam dicta conpaternitas non prius advenerit illi viro, qui per carnalem copulam fuit quodam modo effectus una caro cum uxore sua, quia, si prius fuit conpater antequam accepit uxorem, tunc uxor eius post mortem eius licite potest matrimonium contrahere cum illo, qui conpater erat mariti sui. Et sicud dictum est, quomodo paternitas directe conveniens viro extendit se ad I uxorem et quomodo non, sic eodem modo extenditur] a muliere 249 B ad virum, si mulier suscepit puerum de baptismo, vel baptisat, 15 in necessitate, vel tenet in confirmacione. Illud patet 30 qu est. 4a Kca° Sciscitatur“. 10 20 25 Item: nota, quod si aliquis homo habet prolem cum alia muliere, quam cum propria uxore, tunc pater spiritualis illius prolis non inpeditur, quin mortuo illo homine ipse posset con- trahere matrimonium cum uxore sua, ita quod in isto casu una mulier potest habere duos conpatres successive in viros. Et eodem modo iudicandum est ex parte viri, si uxor sua habet prolem ex alio viro, quia tunc mortua uxore, vir poterit contrahere cum matre spirituali illius prolis, que erat conmater uxoris sue, et sic unus vir potest successive duas conmatres habere in uxores. Ista patent 30 quest. 4a ca° 'Qui spiritualem'. 30 Nota eciam, quod vit et mulier simuli9 levantes eandem prolem de baptismo non prohibentur inter se matrimonium con- trahere. Ponit istud Innocencius, Extravag. De cogna- cione spirituali' in Glossa super ca' primo, Mar- tinus'. Idem ponit Hostiensis in Glossa super ca" Ve- niens' et patet per Magistrum in presenti distinccione. 5.) Et quoad ista sunt hii, versus: 35 Que michi, vel cuius mea natum fonte levavit, Hec mea coniunx fieri mea non valet uxor. sc. uxori23 genitum24 Si qua mee natum non ex me fonte levavit, post mortem uxoris Hanc post fata mee non inde vetabor habere. 18) Codd.: inscrip. ab 12. — 19) Codd.: se add. E. — 20) Codd.: papa add. E. 21) Codd.: quarto Decretal. Gregor. L. IV, tit. XI, C. IV. — 22) Codd.: unde — add. K; et sequuntur add. L. — 23) Codd.: uxoris I. — 24) Codd.: om. B; glossas prorsus om. DEKL.

Strana 703
De eiusdem patris prole naturali et spirituali. 703 §6. Item notandum, quod omnes liberi duorum con- patrum, vel duarum conmatrum, ante vel post conpaternitatem geniti, possunt legitime coniungi preter illam personam, qua con- patres effecti sunt. Patet per Magistrum in presenti di- stinccione ca° 3° in fine, patet eciam Extravag. De cognacione spirituali“ ca' primo, patet eciam 30 que- stione 3a ca" Non oportet', et Super quibus'. 7.) Super isto sunt hii versus: Non poterit iungi conmater conpatri ulli. Conpatri poterit conpatris filia iungi, Non tamen illa potest, per quam fit il conpater ille. Patri se poterit conpatrum iungere proles, Hac tamen excepta, que conpatres facit illos. 26c 8. Eciam notandum, quod cum sacerdos est pater spi- ritualis baptisans et habet prolem, tunc illa proles non potest le- gitime matrimonium contrahere cum prole ab eo baptisata, eo quod omnium illorum, quos ille sacerdos baptisavit, suus carnalis filius est frater spiritualis. Istud habetur Extravag. De cognacione spirituali' ca' ultimo. Et idem est iudicandum de filio laici, qui in necessitate baptisaret. Ipse enimis esset verus pater.5 filie, et ideo filius suus non posset filiam suam spiritualem in uxorem ducere, quia ipse esset frater suus spiritualis. Nec pater posset eandem filiam in uxorem capere, quia ipse esset pater eius spi- ritualis, nec pater posset accipere matrem illius filie, eo quod vera conpaternitas esset inter has personas. Hec omnia possunt haberi ex dictis Hostiensis in Glossa super ca' proxime al- legato. §9. Item notandum, quod ista prohibicio non extendit se usque ad nepotes, quia quamvis filius tuus spiritualis non possit accipere filiam tuam carnalem, tamen bene potest accipere neptem tuam, filiam filie tue. Eciam filius tuus carnalis potest accipere filiam filii tui spiritualis. Patent ista ex dictis Innocencii Extravag. De cognacione spirituali' in Glossa super primo ca' illius tituli. 10. De cognacione legali eciam notandum est secundum doctores, quod cognacio legalis est proximitas ex adopcione pro- veniens. Adopcio autem est persone extranee in filium vel nepotem,, et sic deinceps, legitima assumpcio. Est autem prima species legalis cognacionis inter patrem adoptantem et prolem adoptatam; 2a est inter prolem adoptatam et naturalem prolem adoptantis; 3a est quasi per modum affinitatis inter uxorem filii adoptivi et patrem adoptivum, et inter filium adoptivum et uxorem! patris adoptivi. 20 25 30 35 15 249 D 25) I: illius add. codd.

Strana 704
704 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XLII., 9. — XLIII., 1. Et omnes iste species inpediunt matrimonium, quamvis in- equaliter. Nam licet secunda species, que potest dici fraternitas legalis cognacionis, inpediat matrimonium inter prolem adoptatam et prolem naturalem, quamdiu utraque proles est inis patris pote- state, tamen mortuo patre possunt legitime contrahere, vel eciam adhuc vivente patre, si una earum vel utraque fuerit emancipata, nullum habent inpedimentum contrahendi matrimonium ulterius ex parte cognacionis legalis. Ista patent Extravag. De legali cognacione', ubi dicit Nicolaus papa sic: »Si qua per »adopcionem ceperit,s michi esse soror,-, quamdiu durat adopcio »inter me et ipsam, nupcie consistere non possunt.« Et super eodem capitulo arguit glossa ab opposito sensu, quod non durante adopcione inter prolem naturalem et adoptivam non prohibentur nupcie, sed ut patet per eandem glossam, tunc non durat inter huiusmodi proles vinculum adopcionis, quando una earum vel utraque fuerit emancipata. Emancipata vero tunc dicitur, quando data sibi hereditaria porcione, que secundum leges ipsam prolem concernit, ipsa ponitur extra familiam patris. Patet 30 quest. 3a c a° Ita diligere' et c a° Post susceptum'; patent eciam predicta ff. de ritu nupciarum ca° Per adop- cionem'. Sed prima et 3a species cognacionis legalis perpetue inpe- diunt matrimonium, nam pater adoptivus nunquam potest con- trahere matrimonium cum filia adoptiva, sive illa filia adhuc sit in patris adoptantis familia, sive emancipata. Eciam pater nunquam legitime potest contrahere cum uxore filii adoptivi post mortem illius filii, nec filius adoptivus potest contrahere matrimonium cum uxore sui patris adoptivi post mortem illius patris, eciam dato, I 250A quod lll ante mortem patris fuerit emancipatus. Ista patet ff. de ritu nupciarum Filius adoptivus'. 10 15 20 25 30 35 Notandum eciam hic, quod dicitis Hugo in Glossa 30 quest. 3a, quod sicud due proles spirituales eiusdem patris spi- ritualis possunt legitime inter se contrahere, dummodo alias non inpediantur, sic eciam due proles adoptive eiusdem patris adoptivi possunt inter se legitime contrahere, dummodo aliunde non in- pediantur. Iste leges de cognacione legali subsunt ecclesie, in quantum sunt ab ecclesia confirmate. 26) Codd.: male cepit I. — 27) Codd.: pessime socer I.

Strana 705
Summa distinctionis XLIII exponitur. 705 Distinecio XLIII. K1. . . . Ostremo de condicione resurreccionis, Huc usque in isto quarto libro determinatum est de vulnerati hominis sanacione inperfecta et sacramentaliter iniciata, nunc ulterius determinatur de eiusdem hominis curacione perfecta, supernaturaliter consumata. Prima curacio est graciosa, secunda gloriosa; prima curacio est quedam liberacio spiritualis a culpa, secunda sanacio est quedam supernaturalis translacio a miseria. Postquam igitur Magister determinavit de vulnerati hominis sanacione aliqualiter inperfecta, que fit per sacramentorum devotam percepcionem, nunc incipit de sanati hominis solidacione totaliter perfecta et corporis ac anime glorificacione, ad quam glorifica- cionem pervenitur per corporum resumpcionem et iudicialem dis- cussionem. In ista ergo distinccione Magister tractat de mortuorum resurreccione. Et continet primo ista distinccio, quod christianus nullo modo debet ambigere carnem omnium hominum resurrecturam, quicunque nati sunt, atque nascentur, et mortui sunt atque mo- rientur. 2°, quod causa resurreccionis erit vox tube, que in adventu I iudicis ab omnibus audietur, et cuius virtute excitabuntur mortu 250B et resurgent de monumentis. 3°, quod vox illa erit Christi, vel alicuius angeli, vel plurium angelorum. 4°, quod in die iudicii virtute divina cuique in memoriam revocabuntur sua bona et mala opera et erunt cuilibet manifesta 5°, quod sanctis memoria ipsorum malorum non erit ad penam vel ad glorie derogacionem, sed ad graciarum accionem. 6°, quod non irracionabiliter putari potest, quod peccata hic s0 per penitenciam deleta eciam illic tegi. 7°, quod secundum Augustinum et Ambrosium illi, qui reperientur vivi, prius non mortui, rapientur obviam Christo in aera et subito morientur, et in, illo parvo temporis spacio re- viviscent, et sic verum est, quod dicit Apostolus: »Omnes »quidem resurgemus.« Sed secundum Jeronimum non mori- entur, sed in inmortalitatem; subito mutabuntur; horum autem quid sit verius, non est humani iudicii diffinire. 8°, quod cum dicitur: »Christus est iudicaturus vivos et mor- »tuos«, potest intelligi de vivis, qui tunc rapientur, et de mortuis, qui ante discesserunt, vel vivi iusti et mortui iniusti accipiuntur. to 15 25 35 40 1) Codd.: videamus add. E. — 2) Codd.: inscrip. ab t1. — 3) Codd.: male mortalitatem I.

Strana 706
706 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XLIII, 1.—4. 9°, quod credendum est, quod omnes resurgent incorrupti, reprobi, passibiles, sine tamen diminucione membrorum, quia omnia membra humani corporis sunt habituri, nec tamen gloria et in- mortalitate induentur. §2. Super hiis sunt, hiis, 4 versus: 10 sc. omnes Rosis per vermes et consumpti morientes bonas et; malas per tubam Vocem dante Deo surgent sua facta scientes. in memoriam peccatag ets penass Sancti preterita tunc, revocabunt sine pena. correcta pers peni- quias cooperientur caritate in presenti tenciame in iudicio Crimina nunc tecta non tunc fient manifesta. subito An veniente Jesu vivi raptim, moriantur, in inmortalitatem i. e. sine mortero An transmutentur !l preter mortem, dubitatur. 256c 15 20 §3:) Queritur hic: Quid est resurreccio mortuorum? Re- spondetur iuxta dictum Augustini libro 8° De Trinitate parte 4a dicente: »Quid est aliud resurgere, nisi reviviscere, »i. e. ex morte ad vitam redire?« Ex isto patet, quod resurreccio est hominis revivificacio. Et quia homo est duplex, sc. interior, qui est spiritus, et exterior, qui est corpus, secundum Apostolum, et sic totalis homo habens, vitam duplicem, sc. ex parte spiritus spiritualem naturalem et ex parte corporis corporalem naturalem, ideo in homine est duplex vita, sc. corporalis et spiritualis, sic tamen, quod ex parte spiritus est inmortalis secundum naturam, et ex parte corporis,, mortalis secundum naturam. Nam quoad primum dicitur Sapiencie 2°: »Deus creavit hominem inexter- »minabilem et ad ymaginem sue similitudinisis creavit illum.« Quoad secundum dicit Psalmista: »Quis est homo, et non vi- »debit (i. e. non experietur) mortem?« 25 Et ultra istud,4 duplexi5 esse habet homo esse tercium ac- cidentale, sc. esse gracie, et sic vitam gracie, que est gratum esse Deo. 30 Ex quo colligitur, quod sicud contingit hominem dupliciter vivere, sc. secundum naturam et secundumis graciam, sic contingit eum dupliciter mori, sc. secundum corpus et secundum animam, 3) Codd.: om. E. — 4) Codd.: iterat M; male hiis K; om. E. — 5) Codd.: male Ro si in C. — 6) Codd.: om. B. — 7) Codd.: om. E; male nunc, sed inscrip. bene tunc K. — 8) Codd.: sed B. — 9) Codd.: rapti EKP. — 10) Omnes glossas prorsus om. EKL. — 11) Codd.: ex eorr. habet I. — 12) Codd.: est add. M. — 13) Codd.: ex corr. I. — 14) Codd.: illud EKP. — 15) Codd.: triplex M. — 16) Codd.: om. I.

Strana 707
Quid sit mortuorum resurrectio? 707 et per consequens sunt homines mortui in anima et sunt hominesi3 mortui in corpore, prout deducunt b. Augustinus et ven. Beda in Omelia illius ewangelii Luce 7°: Ibat Jesus in civitatem, que vocatur Naym'. Per illud verbum Christi: »Sine, ut mortui sepeliant mortuos suos,« 'mortui', sc. in anima, se- peliant mortuos 17 in corpore. Mortui autemis in anima sunt illi, qui sunt privati divina gracia gratumfaciente. Sed mortui in cor- pore sunt illi, quorum anime sunt a corpore separate. Igitur sicud anime per graciam fit revivificacio, et corporis per animam, sic duplex erit resurreccio, sc. a morte anime et a morte corporis. 10 Primum innuit Apostolus dicens! Ad Ephes. 5°: »Surge, I »qui dormis, resurge a mortuis.« 'Qui dormis', sc. Christo faciliter 250 D suscitandus, resurge a mortuis', sc. peccatoribus, »et illuminabit te Christus.« Ecce iam patet, quid sit resurreccio et quod duplexi9; utramque is enim credimus, se spiritualem et corporalem, cum in symbolo dicimus: »Credo remissionem peccatorum«, hoc quoad resurrec- cionem anime, »carnis resurreccionem«, hoc quoad resurreccionem, de qua in presenti distinccione currit sermo. Suppono ergo generalem resurreccionem, tam ex novo quam veteri testa- mento. Ex veteri, quia Ezechiel 37° dicitur: »Educam vos de »sepulcris vestris, popule meus, dicit dominus«, et Job 19°: »Scio, »quod redemptor meus vivit et in novissimo die de terra surrecturus »sum et rursum, circumdabor pelle mea.« In novo vero dicit Salvator Johan. 5°: »Mortui audient vocem filii Dei« et prima Corinth. 15°: »Omnes quidem resurgemus«, ubi eciam arguit Apostolus dicens: »Insipiens, quod tu seminasia, non vivi- »ficatur, nisi prius moriatur.« Si enim Christus, qui est caput ecclesie, resurrexit, corpus ergo ecclesie resurgere debet. Unde ibidem dicit: »Christus resurrexit a mortuis primicie dormiencium.« Patet ergo ex iam dictis generalis resurreccio mortuorum, quam exigit divina iusticia, ut sicud homo meruit vel demeruit in anima et corpore, sic remuneretur in utroque. Et patet,1, quod omnes homines resurgent, tam boni, quam mali, tam,1 magnia1, quam parvi, quia qua racione unus, eadem racione et omnes. §4. Utrum resurreccio erit naturalis? Dicitur, quod non, quia nulla pura creatura effective primo sufficit se ipsam revivi- ficare,2. Notandum tamen, quod in resurreccione erunt tria. Primum reformacio corporum ex pulveribus, secundum unio corporis il et anime reformati et organisati, tertium anime et cor- poris inseparabilis colligacio. Quantum ergo ad primum et tercium, erit miraculosa. Sed quantum ad secundum erit naturalis, natura- liter enim anima unitur corpori. 20 25 20 35 251A 17) Codd.: male motuos I. — 18) I; ergo codd. — 19) I; quotuplex BCEKP. 20) Codd.: superscrip. resursum a x2. — 21) Codd.: in marg. ab t2. — 22) Codd.: vivificare M. —

Strana 708
708 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XLIII., 5. — XLIV., 1.—2. 10 15 20 I 251B §5. Utrum resurreccio Christi est causa nostre resurrec- cionis? Dicendum, quod Christus et tota increata Trinitas est causa efficiens principaliter nostre resurreccionis; resurreccio autem Christi est causa exemplaris; per ipsam enim, inchoata est nostra resur- reccio, quia »reformabit corpus humanitatis,3 nostre, configuratum »corpori claritatis sue.« Ad Philipp. 3°. Et patet, quod potest fieri resurreccio mortuorum ex potencia activa Dei et ex potencia passiva creature, que non dicitur potencia naturalis, sed obedien- cialis, cum non naturaliter racionalis creatura resurget a mortuis, sed obediencialiteris ad vocem Filii Dei. Ex quo sequitur, quod resurreccio mortuorum non est mutacio naturalis, sed supernatu- ralis, cum ipsam non potest efficere per se pura creatura. 6. Utrum resurreccio fietia subito vel successive? Di- cendum, quod resurreccio in ictu oculi fienda legitur. Ictus autem oculi est, non quod oculus aperiatur carnis, sed quod aperto oculo subite lucis radius conspicitur. Sed re vera tantum differt velo- citas illius corporis ab ictu oculi, quantum differt a corpore agi- litas animi; huius enim corporis claritas tanta est, quanta est spi- ritus; non enim hoc corpus anime est oneri, sed decori, quod nulla corruptibilis moles aggravat, sed quod angelice nature equa- litas levigat. Huius quoque claritas tantum solem excellit, quantum sol in claritate nostrum corpus precellit. Sol enim est corpus in- sensibile et quamvis inmutetur, nunquam tamen vivificabitur. Corpus autem illud erit sensibile, vitale et intellectuale, ergo quantum spiritus intellectu alis differt ab aere insensibili, tantum differt pre- clara illius corporis claritas a claritate solis. Hec Augustinus24 De cognicione vere vite. Distinccio XLIV. 30 35 1.Olent autem nonnulli percunctari... Ista, distinccio 44a, tractans de resurgencium con- dicione, primo continet, quod omnium resurgencium erit una etas, sc. iuvenilis, ad quam pervenit Christus,, cuius etas erat 32 annorum et trium mensium. Statura vero erit diversa, sc. quam quis habuit in iuvenili etate, vel habiturus erat, nec addetur ad illam, nec de- ponetur ab illa. 2°, quod ea, que a corpore sunt decisa, revertentur, sed non oportet, quod in eadem loca vel membra revertantur. 23) Sic codd.: humilitatis Vulg. — 24) Codd.: in libro add. E. — 1) Codd.: est add. D. — 2) Codd.: in marg. ab 12.

Strana 709
Summa distinctionis XLIV absolvitur. 709 3°, quod, utrum reprobis cum deformitatibus corporum suorum resurgent, de hoc dicit Augustinus: »Fatigare non debet eorum »incerta habitudo vel pulcritudo, quorum erit certa et sempiterna »dampnacio.« 4°, quod secundum Augustinum, sicud anima, cuius po- tencia corpus vivit,, dolorem pati potest, et mori non potest, sic malorum corpora sempiternis ignibus ardebunt et non consumentur. 5°, quod gehenna illa, que stagnum ignis et sulphuris dicta est, corporeus ignis erit et cruciabit, dampnatorum corpora ho- minum et demonum, sed solida hominum, aerea demonum. Sed hoc dicitur secundum opinionem Plathonis, qui dixit demones; habere corpora aerea, supra libro 2° distinccione 8a. 6°, quod Augustinus dicit, quod »ignis eternus, cuius- »modi sit, in qua mundi parte futurus sit, hominem scire arbitror »neminem, nisi forte cuis spiritus Domini ostendit.« Et nota, quod tenetur, quod in centro terre est. 7°, quod ante resurreccionem corporum anime defunctorum reproborum materiali igne torquebuntur, non solum videndo, sed eciam senciendo, et quod anime non solum suis non privantur sensibus, sed nec suis affectibus, ll sc. spe, tristicia, gaudio, metu carent. 8°, quod abortivus fetus ante animacionem, supple anime racionalis, non resurget, et que nimia deformitate monstra dicuntur, ad humane nature figuram in resurreccione revocabuntur. 10 15 251C §2. Pro quibusdam sunt hiis versus: 25 Quemque bonum constat etate consurgere, Christi, Tantum corpus erit, ut, erat vel debuit esse, Sed non materia repetet loca, queque priora. Nil deforme bonis inerit, licet hoc dubium sit corrumpetur De pravis, quorum caro non nichilabitur igne Corporeo. Demon eciam cruciabitur ipso. ignem1o Sentit et hunc anima per eum sine fine cremanda. i. e. redacta ad debitam formam Plena natura surgent vivencia monstra. 36 3. Utrum quilibet homo idem corpus, quod ante mortem habuit, in resurreccione resumet? Dicendum, quod sic. Nam planum est exemplum in Christo. Racionem autem; quoad hoc ponit S. Thomas quest. 44a articulo 1° dicens: »Nisi idem corpus »anima resumeret, non diceretur resurreccio, sed novi corporis 35 3) Codd.: ex corr. I. — 4) Codd.: male crucialit I. — 5) Codd.: om. E. — 6) Codd.: dominus add. I. — 7) Codd.: tristissima D. — 8) Codd.: unde add. K. — 9) Codd.: resurgere E. — 10) Codd.: om. B; glossas prorsus om. EKL. 47

Strana 710
710 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XLIV., 4. —5. — XLV., 1. »assumpcio. Est eciam racio ad hoc divine iusticie, sc. ut homo reportet in eodem corpore premium, in quo meruit. §4. Utrum, quidquid est de veritate humane nature, re- surget? Pro isto sciendum, quod homo, cum sit duplicis nature, sc. spiritualis et corporalis, ut dictum est circa precedentem distinccionem, ideo quedam sunt de veritate humane nature spiritualis, ut animam intellectivam hominis esse perfectam quoad essenciam et quantum ad omnes potencias, spirituales; quedam autem sunt de veritate nature humane corporalis, sc. que requi- runtur adr1 esse corporale hominis, ut vere sit homo perfectus tam secundum spiritum, quam secundum corpus. Ad esse autem corporale hominis requiritur caro, requiruntur ossa, nervi, requiritur sangwis et multe partes sive membra, quibus homo tam intrin- I 251D secus, quam extrinsecus secundum corpus per ficitur et conpletur. Quantum ergo ad esse spirituale, homo resurgens habebit, 15 quidquid est de veritate humane nature, cum ipsius anima tunc secundum,2 omnes spirituales potencias; erit perfecta et conpleta. Sed quantum ad esse corporale, an quilibet homo resumet, quid- quid est de veritate humane nature, sunt opiniones opposite. Una dicens, quod non quidquid est de veritate humane nature, resurget in homine, et hec opinio dicit illa esse, vel fuisse de veritate hu- mane nature, que ex alimento corpori accreverunt, modo dicit, quod aliquid fuit de veritate corporalis nature hominis, quod non resurget, quia homo ex alimento fuit aliquando valde pingwis, que pingwedo cum sit caro hominis, excederet mensuram resur- gentis, si resumeretur. Sed istud dictum solveretur per Augu- stinum, quem Magister adducit in litera ca° 2°, qui in Enchiridion 61 et 71 dicit: »Non enim perit Deo terrena »materies, de qua mortalium creatur caro«, et infra exemplificat de statua, quam artifex manente eadem materia potest refundere et in debitam quantitatem membra singula reformare. Et quoad istud factum videtur michi cum Augustino et Magistro te- nendum. Et quia doctores equivocant in illo, quid est illud, quod dicitur de veritate humane nature corporalis, quidam dicentes, quod veritas humane nature principaliter consistit in humido radicali, ex quo est prima constitucio corporis humani; quod autem con- vertitur ab alimento, est secundario de veritate nature corporalis illius individui, sed potest esse principaliter de veritate alterius individui, quod ex illo semine generatur; et sic secundum eos hu- midum nutrimentale in uno est radicale, in alio non. Alii dicentes, quod illud, quod convertitur ex nutrimento in corpus, est de ve- I ritate nature humane corporalis; licet potest fluere et refluere ad 2524 illud, quod ill est materie, manet tamen semper quoad speciem 4s in ipsa natura, et sic nutribile non distingwitur a radicali, nisi 10 20 25 30 35 49 11) Codd.: inscrip. ab t. — 12) Codd.: pessime sed I.

Strana 711
Qualis futurus sit homo post resurrectionem. 711 penes terminum, quia radicale est, quod pervenit ad terminum generative vel nutritive, sed nutribile, quod adhuc est in via nutriendi. Quas opiniones discutere, cum non sit ad animam utile, bonum est eas dimittere in pace. §5.) Utrum superfluitas in corpore humano resurget? Di- cendum, quod non Nec crines, qui nunc cum ungwibus dicuntur superflui, tunc erunt superflui, cum capilluss capitis in sancto non peribit ut superfluus. Superfluitas autem, i. e. substancie, que non fuerunt partes,s corporis humani, sed in corpore humano, ut ulcus, stercus, urina, sputum, semen, sanies, lac, in corpore humano non resurgent. Hec enim ad decorem humani corporis non pertinent, sed quedam eorum magis fuerunt ad turpitudinem, et aliqua, ut semen, ad generacionem, et aliqua, ut lac, ad nutricionem. Multa alia currunt circa istam distinccionem, primo, quod corpora sanctorum resurgencium erunt inpassibilia, quia erunt intemperatissima mixtione qualitatum elementarium et eciam sub- iecta totaliter imperio ipsius anime; 2°, quod erunt corpora pal- pabilia14, sicud et corpus Christi, de quo Johan. 20°. Et quo- modo erunt agilia, subtilia, mobilia, clara, visibilia et gloriosa, questiones illorum omnium volo ad diem iudicii reservare. 10 15 20 Distinecio XLV. Reterea sciendum est, quod omnes anime, ut ait 1. Augustinus, cum de, seculo exierint, diversas habent recepciones, bone habent gaudium, male tormenta... Istas distinccio 45a, tractans de statu animarum, quem habent post separacionem a corpore, primo continet, quod omnes anime, cum de hoc seculo exeunt, diversa habent receptacula, sicud una queque digna est: bone habent gaudium, male tormenta, et facta resurreccione bonorum gaudium maius erit et malorum tormenta graviora. 2°, quod non est negandum oracionibus sancte ecclesie et sacrificio altaris et elemosinis mortuorum animas relevari, si tamen hec, dum viverent, meruerunt. 3°, quod sacrificia, elemosine et oraciones, cum pro baptisatis offeruntur, pro valde bonis graciarum acciones sunt, pro non valde as I 252B 30 25 13) Codd.: om. M. — 14) Codd.: pessime pabalia D. — 1) Codd.: om. EKMP. — 2) Codd.: hoc add. E. — 3) Codd.: est add. D. 47*

Strana 712
712 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XLV., 1.—3. malis propiciaciones, sed pro valde malis etsi nulla sunt illorum adiuvamenta, sunt tamen vivorum qualescunque consolaciones. Quibus vero prosunt, ad hoc sunt, ut vel sit plena remissio, vel certe, ut sit tolerabilior ipsa dampnacio, i. e. punicio, quia magna pena purgatorii est. 4°, quod cum pro mortuis sacrificia, oraciones et elemosine fiunt, non eis nova merita conparantur, sed eorum precedentibus meritis consequencia ista redduntur. 5°, quod secundum Augustinum in libro De cura pro mortuis pompa funeris, agmina exequiarum, sumptuosa diligencia sepulture vivorum sunt qualiacunque solacia, non ad- iutoria mortuorum, et tamen bona est cura mortuos sepeliendi ex scripturis. 6°, quod duobus mediocriter et pariter bonis, suffragiis in- digentibus, quorum unus est dives, pro quo sunt suffragia spe- cialia, et alius pauper, pro quo nulla fiunt specialia suffragia, potest dici, quod pauperi tantum prosunt specialia4, quantum prosunt diviti generalia et specialia, 2° potest dici, quod illa specialia suf- fragia diviti possunt conferre celeriorem absolucionem, sed non 20 pleniorem. 7°, quod mediocriter boni, qui in fine moriuntur seculi, in- digentes suffragiis ecclesie, que tunc non erunt, estimat Magister quasi per ignem transeuntes salvari et celestis curies oracionibus, I 252 C que intercedit, donec inpleatur Christus, i. e. corpus Christi mi- 25 sticum, quod est numerus omnium salvandorum. 8°, quod angeli non dicuntur nostras oraciones Deo offerre, quasi ipse non noverit, quid volumus, aut quo indigeamus, qui novit omnia, antequam fiant, sed eius voluntatem consulunt, quid erga nos faciant. 9°, quod anime sanctorum sicud et angeli preces hominum, que inplende sunt et que non, cognoscunt. 10°, quod beati a Deo sunt addicti superne Veritati, ut nichil preter eius voluntatem queant velle. 11°, quod sancti pro nobis intercedunt ad Deum et merito as proprio et affectu, dum cupiunt vota nostra inpleri, quod tamen non faciunt, nisi in voluntate Dei didicerint adinplenda. 12°, quod Deus cum quibusdam misericordius agit, quam eorum peccata meruerunt, sc. cum mediocriter malis, qui ecclesie meritis adiuvantur. 2. Et solum pro duobus magis principalioribus- sunt hiis sanctorum, viando, Dico, quod hiis prosunt suffragia, qui meruerunt. Orant pro nobis sancti bona nostra volendo. 10 15 30 40 versus: 4) Sic codd. — 5) I; morientur codd. — 6) Codd.: ex corr. I. — 7) Codd.: principalibus E. — 8) Codd.: unde add. EKP. — 9) Codd.: om. BDEKL.

Strana 713
Animas post exitum de hac vita diversas habitationes occupare. 713 §3.) Utrum anime de hoc exientes seculo habent diversas habitaciones? Dicendum, quod sic. Pro quo sciendum, quod quelibet anima mortui hominis vel exit ad locum glorie, vel ad locum pene. Si primum, tunc habitacio eius est celum empireum, et ista habitacio dividitur in novem habitaciones iuxta ordines an- gelorum, in quibus sanctorum locantur anime iuxta exigenciam meritorum. Si vero exit ad locum pene, hoc contingit dupliciter, quia vel in loco illo habitacionis est pena sensus, vel pena dampni tantum, vel utraque simul, et quelibet istarum habitacionum adhuc potest distingwi in temporalem et eternam. Et iuxta hoc quatuor possunt distingwi loca] sive habita- ciones penarum ipsarum animarum. Quorum primus locus est infernus proprie dictus, qui est habitacio dampnatorum, qui tam pena sensusio, quam pena dampni punientur; et ad hunc locum nullus pervenit, nisi quis cum pec- cato mortali personaliter perpetrato ab hac vita inpenitens decedit. Alius locus est purgatorius, in quo simul est pena sensus et dampni, utraque tamen temporalis; et ad hunc locum descendit, qui solum in peccato veniali, vel confessus de mortali et contritus non satisfaciens ab hac vita decedit. Tercius locus est lymbus parvulorum, ad quem non bapti- satus descendit propter peccatum originale, cui nulla debetur pena sensus, eo quod actualiter personaliter non peccavit, debetur tamen sibi pena dampni, que est carencia divine visionis et fruicionis, eo quod in perpetuum erit peccato originali maculatus. Quartus locus dicitur lymbus patrum, ad quem sancti patres ante Christi resurreccionem descenderunt, in quo erat solum pena dampni et hec temporalis; in hunc locum Christus resurgens a mortuis descendit et ex eo sanctos patres eduxit; hic locus alio nomine dicitur synus Abrahe. Sed postquam Christus ianuas celi apperuit, tunc synus Abrahe dicitur locus glorie, sc. celum empireum, in quo sanctorum anime requiescunt. Et isto modo accipiendo synum Abrahe, oramus in exequiis defunctorum, ut anime eorum per manus angelorum in synum Abrahe de- ducantur. Ex hiis patet, quod prius fuerunt quatuor loca, vel habitacula penarum, ad que veniebant anime post hanc vitam, sc. infernus, locus purgatorius, lymbus puerorum et synus Abrahe, prout accipiebatur pro lymbo patrum, quem Christus destruxit, quando 40 resurgens a mortuis gloriosus victor ad inferna descendit et suos a pena dampni totaliter liberavit. Ill Ideo adhuc superstitibus restant qI indubie tria loca, sc. infernus, locus purgatorius et parvulorum 235 A lymbus. Sed post finale iudicium purgatorium non manebit. Ubi autem sit infernus, dicit Glossa Jone ca° 2° super 1ll0 verbo Proiecisti me in corde maris', quod sicud a 252 D 15 20 20 35 10) Codd.: consensus C.

Strana 714
714 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XLV., 3.—4. 10 cor est in medio animalis, sic infernus in medio terre perhibetur. Dicit eciam b. Gregorius in libro Dyalogorum: »Quid »obstet, non video, quod infernus sub terra esse credatur.« Item Isaie 14° dicitur: »Infernus subtus te« ; ibi dicit Glossa: »Quod »infernus sit, sub terra, ad hoc eciam sonat illud symboli 'de- »scendit ad inferna'.« Sed adhuc ista omnia michi locum inferni certum non indicant. Ideo sto ad dictums Augustini, qui dicit, ut Magister adducit in precedenti distinccione, quod: »Ignis eternus, cuiusmodi sit, et in qua parte mundi futurus »sit, hominem scire arbitror neminem, nisi forte cui spiritus Do- »mini ostendit.« — Certus ergo sum de hoc, quod infernus est et quod ignis eternus est, sed non sum certus, ubi est et si illum effugiam; pro illo debeo instare bonis operibus, ut illum experien- cialiter non senciam cum dolore. §4. Utrum suffragia vivorum prosint animabus defun- ctorum? Videtur, quod non, quia sicud vivorum mala non possunt animabus mortuorum obesse, sic a contrario vivorum bona ani- mabus mortuorum non poterint prodesse. In oppositum est Augu- stinus et tota militans ecclesia. In ista materia oportet primo supponere perpetuitatem anime humane, 2° remuneracionem eius prout meruit in corpore; ex quo 3° videtur, quod anime defun- ctorum habent post exitum de corpore triplicem mansionem. Alique quidem, ut sanctorum martyrum et confessorum, sic ac- cenduntur inis amore Christi pro mortis articulo, quod statim re- 25 ponuntur in celesti paradiso, non relicta macula expurganda; se- cundi habentes amorem disper sum ad temporalia, licet amor Christi I 253 B in eis preponderat, habent venialia expurganda; tercii, qui finaliter diligunt temporalia plus quam Christum, statim perpetuam damp- nacionem recipiunt, cum extra statum merendi positi sunt peccato 2o finalis inpenitencie pregravati. 20 15 Prima supposicio patet per illud Matth. 10°: »Nolite timere »eos, qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere,« quod dictum foret inpertinens, nisi homo haberet animam inmor- talem. 35 40 Secunda supposicio patet per illud: »Credere enim oportet »accedentem,4 ad Deum, quia est, et,5 inquerentibus se remune- »rator sit.« Ad Hebr. 11°. Et Matth. 25° patet idem et sepe alibi in scriptura; Deus enim fieret iniustus iudex et Dominus, si non daret mercedem hominibus correspondenter ad merita. Tercia vero supposicio sequitur ex duabus prioribus, sup- posita forma peccandi hominum. Nam finaliter bonos oporteti6 in celo mercedem recipere et finaliter malos in inferno. 11) I; est codd. — 12) I; a codd. — 13) Codd.: om. I. — 14) Codd., Vulg.: pessime accendentem I. — 15) Codd.: in marg. ab t2. — 16) Codd.: inscrip. ab

Strana 715
Purgatorium esse ex scripturis probatur. 715 Sed tamen aliqui salvandi decedunt in peccatis, qui non satisfecerant pro commissis, alii autem plene purgati; et in utroque sunt quotlibet,7 gradus. Et Deus, apud quem non est personarum accepcio, ordinat libramen iusticie pro utrisque. Et iterum, cum non erit purgacio peccati in plena beatitudine, quia pena, que est peccati medicina, est illi opposita, patet, quod opportet esse statum et locum medium inter beatitudinem et locum meriti, quem pur- gatorium nominamus. Et istam sentenciam inculcat Apostolus 1a Corinth. 3°: »Unusquisque«, inquit, »propriam mercedem ac- »cipiet secundum suum laborem.« Et quia Christus Dominus noster est basis tocius meriti membrorum ecclesie, subiungit Apostolus: »Fundamentum aliud nemo potest ponere preter illudis, quod po- »situm est, Christus Jesus.« Et sequitur: »Ipse autem salvus erit, »sic tamen, quasi per ignem.« Quem textum Augustinus fre- quenter et ceteri i doctores concorditer exponunt de purgatorio. Patet Enchiridion 52, super Psalmo 80°, 23°, De civitate Dei, ca' 7° et alibi. 10 253C Vult enim Apostolus, quod solum Christus est homo fundamentaliter promerens humano generi beatitudinem, sic quod nemo alius, nisi in virtute huius lapidis, promeretur. Sed alii super- edificantes ad utilitatem ecclesie, tamquam Dei adiutores, super hoc fundamentum sunt secundum Apostolum bipartiti, ut alii faciunt ita opus Dei tam pura intencione, quod affeccio eorum in nullo afficitur citra Christum, sic quod nullius alterius acquisicio, vel deperdicio perturbaret, vel diminueret affeccionem ad Deum, cuiusmodi sunt speculativii,, omnem sollicitudinem et affeccionem proicientes in ipsum; alii autem vite active intendentes, licet affi ciantur circa secularia, tamen amor Christi utrobique preponderat, sic quod omne temporale possibile amitterent, antequam prevari- cando offenderent Salvatorem. Utrosque autem istos probat ignis, quem ignem videtur Augustinus vocare iudicium temptacionis vel probacionis, iuxta illud Ecclesiastici 27°: »Vasa figuli »probat fornax, et homines iustos temptacio tribulacionis.« Iste ergo ignis in vita presenti multos purgat. 20 25 30 Contemplativorum, autem genus secundum Apostolum triplicatur. Nam alii edificant aurum, alii argentum et alii lapides preciosos. Aurum edificant mundi; corde, qui doctrinam sapiencia- lium, ut deitatis ac celestium, seminant ad edificacionem ecclesie. Illi autem argentum edificant, qui doctrinam creaturarum disseminant, ut humanitatis Christi et aliarum creaturarum, per quam ascen- ditur ad Dei noticiam et amorem. Sed tercii edificant lapides pre- ciosos, qui edocent veritates animam et eius potencias,1 exornantes 35 40 7) Codd.: ex corr. a rubr. I. — 18) Codd.: id CM. — 19) BC: speculatim codd. — 20) Codd.: ex corr. in marg. a x2. — 21) Codd.: ex corr. E; potenciam C; male pravos L.

Strana 716
716 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XLV., 4.—5. Purgandi vero in purgatorio sicud lignum, fenum et stipula, I sunt triplati, I per que aliqui intelligunt maiora peccata venialia, 253D media et minora, aliqui autem amorem temporalium, amorem carnis et amorem vane glorie. Primus ardet diutissime, tamquam lignum, quod maxime de terrestribus conparatur, secundum fenum carnis ardet medio modo, sed tercium, stipula, fame mundi transibilis, fugiente, ut dicitur Sapiencie 2°. Vel per lignum intelligitur perpetua penitencia pro crimine actuali,a, et per stipulam peni- tencia aggravata pro commissis. Quis enim dubitat, quin, qui actu remanets in finali inpenitencia, a purgatorio non purgabitur post hanc vitam, quia aliter non diceret Salvator Matth. 12°, quod peccatum in Spiritum Sanctum »non remittetur, neque in hoc »seculo, neque in futuro.« 5.) Supposito igitur purgatorio, ad quod valeant vi- 15 vorum suffragia animabus defunctorum. Sciendum secundum S. Thomam in De veritate, libro 7°, quod anime defun- ctorum quatuor modis solvuntur: aut oblacionibus sacerdotum, aut elemosinis carorum, aut precibus sanctorum, aut ieiunio cogna- torum. Prosunt autem eis secundum doctorem non ad meritum vite eterne, sed ad mitigacionem pene et acceleracionem glorie. Unde per viam gracie dicit eis valere oracionem capitis ins euca- ristia,4, vel oracionem membrorum in ecclesia; per viam eciam redempcionis vels gracie dicit valere eis per modum solucionis debiti pene,5 largicionem elemosine, vel ieiunium in corporis maceracione. Ymmo forte racione unionis in eodem corpore mistico cum Christo capite omnis vita viatorum meritoria est eorum pro purgacione medicina, et de quanto cum paribus meritoriori-, de tanto egen- tibus magis valet. Stat autem valor huiusmodi suffragii in purgandi capacitate so et in merentis habilitate. Oportet autem, quod purgandi capacitas procedat ex propria dignitate. Pro cuius declaracione supponitur, quod nemo recipit de mercede post hanc vitam, nisi secundum I quod meruit in hac ill vita; patet ex hoc, quia solus status via- 254 A cionis est status meritorius premii beatitudinis sic merenti. Patet as per Magistrum ex dictis Augustini dicentis: »Non eis »nova merita conparantur, sed eorum precedentibuss meritis con- »sequencia,s redduntur.« Patet eciam per b. Gregorium 4° Dya- logorum, ca° 41°, per illud Johan. 12°: »Ambulate, dum lucem »habetis « Et Isaie 49°: »Tempore placito exaudivi te, et in die »salutis auxiliatus sum tui.« Et Eccles. 9°: »Quodcunques potest »manus tua, instanter operare, quia nec opus, nec racio, nec sci- »encia, nec sapiencia erit apud inferos, quo tu properas.« Unde sequiturs conclusio huius sancti: »Ex quibus nimirum sentenciis 10 20 21 40 22) Codd.: stipulam EKP. — 23) Codd. in marg. a x2. — 24) Codd.: euca- — 23) Codd.: ex corr. E; pena K; per ex corr. I. — 26) Codd.: ristiam KP quam consequencia CFML; quam a rubric. del. I; del. et inscr. quam K; quam D.

Strana 717
De merentis habilitate. 717 »constat, quod qualis hinc quisque egreditur, talis in iudicio pre- sentabitur,7.« Et patet de racione, quod oportet naturas simul mereri, que debent simul premiari, ita quod premium in beatitudine attenditur penes gradum gracie, in quo vita ista finitur. Ex quo sequitur, quod suffragantur sancti in purgatorio ho- mini proporcionaliter, ut meruit hic in vita,s, quia solum hic est locus merendi, loquendo de merito, quod est libera sui dignificacio ad beatitudinem. Unde b. Gregorius in 4° Dialogorum 41° loquendo de illo dicit: »Hoc tamen sciendum est, quod illic saltim »de minimis nichil quisquam purgacionibus obtinebit, nisi bonis »hoc actibus in hac vita adhuc positus, ut illic obtineat, mereatur« et capitulo finali dicit: »Sciendum, quod illis sacre victime »prosunt, qui hic vivendo obtinuerunt eciam, ut eos post mortem »bona adiuvent, que hic pro ipsis ab aliis fiunt.« Patet ergo, quod supposicio est vera. Quantum ad secundum, quod est merentis habilitas, patet, quod multum prodest merentem esse in gracia, nam tunc merendo sibi ipsi amplificat meritum ecclesie militantis, et per consequens meritum purgandorum. Ex quo patet, quod qui vult suffragari mortuos, oportet primum, quod a se ipso incipiat vitam bonam, et per consequens sibi mereatur suffragia in futurum. Sic enim oportet quemque in gracia Dei racione meriti sui confidere, cum nemo potest alteri mereris, nisi sibi taliter mereatur, nec debet spem in alterius suffragio ponere, sed per se ipsum viando, quantum- 25 cunque potest, meritorie operari. Et hinc dicit b. Gregorius 4° Dialogorum ca' ul- timo: »Inter hec«, inquit, »sciendum, quod tucior via sit, ut »bonum, quod quisque post mortem suam sperat agi per alios, »agat, dum vivit, ipse,9 per se; beacius quippe est liberum exire, »quam post vinculas libertatem querere. Debemus itaqueso presens »seculum, vel quia iam conspicimus defluxisse, tota mente con- »tempnere, cottidiana Deo lacrimarum sacrificia, cottidianas carnis »eius et sangwinis hostias ymmolare. Hec namque singulariter »victima ab eterno interitu animas salvat«, que sacerdoti prodest, si se ipsum in cordis contricione et corporis maceracione macta- verit, et specialiter, si delicta in ipsum dimiserit. Unde pro isto in principio ultimi capitoli ibidem dicit: »Munuss enim »a Domino non accipitur, nisi ante vicium discordie ab animo re- »pellatur, dicente Veritate: »Si offers munus tuum ante altare et »recordatus fueris, quod frater tuus habet adversus te aliquid; »relinque munus tuum ante altare et vade prius reconciliare fratri 10 15 20 254 B 30 25 40 27) I, S. Gregorii papae I. Dialogorum l. IV apud Migne Patrol. Codd.: t. LXXVII. c. XXXIX p 396; presentatur codd. 28) Codd.: via CM. — 29) in marg. a p1. — 30) EKP, S. Gregorii papae I. Dialogorum l. IV. apud Migne Patrol. t. LXXVII c. LVIII p. 425; ita codd.

Strana 718
718 M. J. Hus, S per IV Sententiarum, IV., dis XLV., 5.—7. »tuo etc.«, et concludens librum Dialogorum dicit: »Fidenter »dico, quia salutari hostia post mortem non indigebimus, si ante »mortem ipsi Deo hostia fuerimus.« Est eciam sciendum christicolis, quod Deum orare con- venit, si sibi benesi placeat iuvare personam, cui orans afficitur. Sed caveatur, ne sit affeccio carnalis, vel aliters inordinata, quod peticio sit condicionata, et quod assistente vite sanctitate prestancior ministracio ecclesie non sit obmissa. Et tunc licet alternare orando nunc specialiter pro persona, cui afficitur, ill ut consuevit ecclesia, ut sic affeccio accuatur, et pro universali ecclesia, que debet plus amari, devocius oretur. Talis enim generalis oracio habet plus racione meriti, et secundum maiorem caritatem ordinate profusa plus iuvat personam in purgatorio, cui deprecans specialiter obli- gatur. Deus enim partitur meritum orantis pro passis in purgatorio proporcionabiliter, ut ipsi decedentes, in maiori gracia amplius meruerunt. Si autem queritur de prestanciori modo iuvandi mortuos, dicitur, quod iuvando vivos amplius indigentes, ut seminando opera misericordie, tam carnalia, quam spiritualia. Secundum spiritum consilii non enim oportet in uno globo inprudenter uno die cele- brare tot missas, facere tot distribuciones, aut simul tot ieiuna- ciones, nisi esset indigencia materie, quia Deus, apud quem omnia, que erunt, sunt presencia, acceptat providam expectanciam sub- ducta avaricia, ac si foret meritum factum totum simul. Videat ergo beneficiariuss, defunctorum, quid est sibi utilius, quid est ecclesie commodius, aut quidss Deo honorificencius, et faciat illud pro mortuis tamquam eis salubrius. Ista vero cum adverterit, non pompam exercebit in funere, in agminibus exequiarum, in sumptuosa diligencia sepulture, quia talia insa mundo divites propter mundanam gloriam servandam in genere, vel propter solacia in viventibus multum amant. Nec eciam discretus mortuorum beneficus divites, amicos, vicinos et presbiteros ad prandium invitabit. Quid enim illa invitacio facit ad meritum, cum Salvator Luce 14° dicat: »Cum facis prandium »aut cenam, noli vocare amicos tuos, vel cognatos, neque divites«. et sequitur: »Sed cum facis convivium, voca pauperes, debiles, »claudos, cecos, et beatus eris, quia non habent unde retribuere I »tibi; retribuetur enim tibi in resurreccione iustorum.« Ecce re- 254 D tribucio I gloriosa. §6.) Ex iam dictis ista colliguntur breviter: primo, quod 40 homo pro viaciones temporis solum est in statu merendi; 2°, quod anima defuncti non participabit de premio in purgatorio, nisi ut meruit hic in vitass ; patet ex hoc, quia meritum mensurabit suum premium, sed non meruit, nisi in via, ut dictum est, ergo.. .; I 254C 10 15 20 25 30 35 31) Codd.: in marg. a 72. — 32) Codd.: benefaciarius I. — 33) Codd.: om. I. — 31) Inscrip. ab t2; om. codd. — 35) I; via codd

Strana 719
Utrum suffragia per malos facta mortuos iuvent? 719 3° ex isto sequitur, quod infinitum plus valet homini quodeunque meritum viatoris predestinati, quam quotcunque bona temporalia vel bona meriti in persona alia, que fierent pro defuncto. Patet, quia homo superstes pro quocunque merito vie mereri potest beati- tudinem iuxta sponsionem Veritatis Matth. 10°: »Quicunque de- »derit potum uni ex minimis istis calicem aque frigide tantum in »nomine discipuli: amen, dico vobis, non perdet mercedem suam.« Ubi dicit Augustinus in Omelia de Zacheo: »Rogo vos, »fratres carissimi, de sua quisque substancia non habentibus lar- »giatur, ne excuset aliquis dicens: aurum etss argentum non habeo; »deponite istam excusacionis racionem, quam parva est, sed corona »sublimior, quia si quis vel modicum panis esurienti, et calicem »aque frigide, sicienti porrexerit tantum in nomine Dei, merebitur, »quod Zacheus meruit, sc. anime salutem et sic beatitudinem.« Sed omnia merita, que fiunt pro defunctis, non valent eis, nisi ad maximum ad liberacionem a purgatorio. Ergo conclusio vera. Ista videbantur michi audientibus utilia; ideo prolongavi. Nec videtur michi illud salubriter pretereundum, quod clerici vel secu- laress, qui bona parentum ceterorumque in testamentis pauperibus relicta retinere conantur aut aufferendas crediderint, velud neca- tores pauperum, fures, sacrilegi, excommunicati, quo usque reddant, ab ecclesiis excludantur, 13 ques t. 2a &c a° Clerici“ et ca° 'Qui oblaciones'. Caveant hic executores pauperumll ele- mosinas defraudantes. 7.) Sed queritur hic communiter, utrum suffragia facta per malos iuvent mortuos. Videtur, quod non, nam Matth. 5° dicit Dominus: »Si offers munus tuum ante altare etc.«, ex quo, ut supra dictum est, dicit Gregorius37: »Munus enim a Do- »mino non accipitur, nisi ante vicium discordie ab animo repel- »latur.« Item dicit Gregorius: »Cum is, qui displicet, ad inter- »cedendum mittitur, irati animus ad deterius provocatur, ergo vi- »detur, quod suffragia facta per malos non iuvant mortuos« Et videtur racio ad hoc tocius scripture, que inmundos repellit a sacri- ficio, eorum festivitates spernit et clamorem non exaudit. In oppositum videtur esse primo S. Thomas quest. 4 articulo 3° et Bonaventura 2° principali quest. 2a. Pro quo sciendum, quod in suffragiis presertim sacramen- talibus duo considerantur: primo ipsum oblatum, sicud est sacri- ficium altaris; et quia sacramenta habent efficaciam ex se ipsis, non ex bonitate ministri, quantum ad hoc suffragia facta per malos iuvant mortuoss; vel secundo consideratur ipse offerens et eius opus operans, quod, in quantum eius est, non est meritorium nec sibi, nec alteri, ut missa, ex parte missati, i. e. Christi oblati, qui se ipsum offert hostiam Deo Patri in missa, prodest defunctis fide- libus; sed ex parte missantis non proficit, sed ipsi missanti officit, 45 10 15 20 255 A 25 30 25 40 36) IM; om. codd. — 37) CIM; om. codd

Strana 720
720 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XLV., 8. — XLVI., 1.—3. cum ipse magis se ipsum dampnificat et profundat gravius in ge- hennam. Unde dicunt S. Thomas et Bonaventura, quod valent ex parte principalis agentis, sc. Dei vel hominis, illud sacri- ficium procurantis. 8. Inter ista tamen, si a me quereretur, utrum missa sacerdotis mali missantis in peccato mortali prodest defunctis sanctis in purgatorio, dicerem: Nescio. Primo ex eo, quia non sum certus de aliquo homine, quod sit in purgatorio, sicud sum I 255 B certus, quod aliquis l est in celo, et aliquis in inferno ; 2° ex eo, 1o quia nescio, an rite peragat ministerium, et 3°, quia nescio, an Deus illam missam gratanter accipiat. Hec tamen scio, quod in- dignus sacerdos missando et corpus manducando et sangwinem bibendo« Domini iudicium sibi, sc. dampnacionis, manducat et bibit, non diiudicans corpus Domini. Si ergo ut sic est Judas sibi nequam, cui ergo est bonus? Sed si queritur ulterius, vel ergo simpliciter est melius talem non missare, vel missare, audacter volo dicere primum, iuxta ewangelium Domini: »Si offers munus tuum ad »altare, relinques ibi etc.« Ecce dicit relinque ibi', i. e. noli offerre, sed prius concorda cum fratre tuo‘, sc. Christo, 'qui habet adversum te aliquid." Etas istudss propter brevitatem nolo aliis auctoritatibus con- firmare. 15 20 Distinecio XLVI. 25 30 35 §1.Ed queritur hic de valde malis ... Ista, distinccio 46a tractans de statu dampnatorum primo continet, quod non incongrue potest dici Deum, etsi iuste id, possit, non tantum punire, malos in futuro, quantum meruerunt, sed aliquid eis, quantumcunque mali sint,, de pena relaxare, ut sic in Dei iudicio misericordia et veritas sive iusticia sint coniuncte. 2°, quod illud iudicium fiet ei sine misericordia, qui non fecit misericordiam, debet intelligi, quia Deus hic multis modis miseretur, quibus non miserebitur in futuro, nam vocat nunc pec- catores et iustificat, quod, tunc non faciet et manifeste iudicabit, tunc, quod iudicat occulte. 3°, quod secundum Augustinum occultum Dei iudicium intelligitur pena, qua quisque vel exercetur ad purgacionem, ut Job, vel movetur ad conversionem ut Paulus, vel excecatur ad dampnacionem ut Pharao. 38) Codd. in marg. ab 12. — 1) Codd.: est add. D; a rubr. del. I. — 2) Codd.: illud CM. — 3) Codd: ex corr. I. — 4) Codd.: sunt M. — 5) Codd.: in marg. ab t2.

Strana 721
Cur homo pro crimine temporali in aeternum puniri debeat? 721 4°, quod in Deo idem, est misericordia, iusticia et bonitas et sapiencia, quia eadem divina essencia, et ideo quidquid efficit II iusticia, efficit et misericordia, si ad essenciam referas. Sed tamen ex quibusdam effectibus Deus intelligitur iustus et ex quibusdam 255 c 5 misericors, et ideo quedam opera dicuntur in scriptura miseri- cordie Dei, quedam vero operas iusticie Dei. 5°, quod universe vie Dei dicuntur misericordia et veritas, ideo quia in primo adventu sc. incarnacionis multiplicem nobis misericordiam exhibuit, in secundo vero adventu sc. ad iudicium inquirendos merita iusticiam exhibebit. Eciam sic universe vie Do- mini, i. e. quibus ad Deum ascendimus in hac vita, sunt iusticia, qua a malo declinamus, et misericordia, qua bonum facimus. In hiis duobus omne bonum meritum includitur. 6°, quod quidam dicunt non in omni opere Domini hec duo sc. iusticiam et misericordiam concurrere secundum effectus, quia fatentur in quibusdam effectibus, esse tantum iusticiam, in quibusdam tantum misericordiam, in quibusdam, utraques. Aliis videtur, quod sic, dicitur enim Deus omnia opera sua iuste facere et misericorditer ita, quod in omni opere Dei iusticia et miseri- cordia concurrunt ex eo, quod in omni opere Deis ostenditur oc- 20 culte vel manifeste signum equitatis et clemencie. 10 15 2. Super hiis sunt hii versus: dampnatumjo i.e. de inferno, Liberat inferno Dominus, nullum miserando, i. e. minus quam misericordiam facit merita exigunt Sed citra meritum, quod punit, in hoc miseretur. sc. simul Pro meritis reddens iustus, miserens miserator essencialiterio, quiaro i. e. effectun sc. misericordia differunt12 una essencia1o et iusticia Est Deus, hec duo non sunt re diversa, sed actu. 3. Utrum ex iusticia divina homo pro temporali crimine puniri debeat sine fine ? Videtur, quod non, quia iustissimus iudex debet commensurare penam culpe, sed non sic faceret, si in eternum pro temporali crimine puniret, et per consequens non foret iustis- simus iudex. In oppositum sic: quamdiu homo non satisfacit pro crimine, tamdiuis debet puniri, ergo homo, qui peccavit criminaliter pro tempore et non satisfecit, sine fine, ergo tam diu debet puniri. Dicendum esti3, quod sic, nam qui accepta temporaliter a Deo misericordia, potens conservo facere misericordiam, non facit, donec 25 30 35 6) Codd.: om. I. — 7) Codd.: effectibus oo quibusdam in marg. a 12. 8) Codd.: utramque EKP. — 9) BF: om. codd. — 10) Codd.: om. B. — 11) Codd.: affectu B. — 12) Codd.: glossas prorsus om. EIKL. — 13) Codd.: inscrip. ab t1.

Strana 722
722 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XLVI., 3.—5. 10 15 20 25 30 I 256 A 35 40 I satisfaciat, punietur iuxta illud verbum Veritatis Matth. 18° 255 D »Serve nequam, omne debitum dimisi tibi, quoniam rogasti me. »Nonne ergo oportuit et te misereri conservi tui, sicud et ego tui »misertus sum? Et iratus dominus eius tradidit eum tortoribus, »quoadusque redderet universum debitum.« Et Matth. 5°: »Non »exies inde, donec reddas novissimum14 quadrantem14.« Ubi'quoad- usque' et 'donec‘ secundum expositores tantum valet, sicud eter- naliter, quia ergo eternaliter non solvet 'universum debitum usque ad 'quadrantem novissimum' inclusive, eternaliter punietur, et istud argumentum innuit factum pro questione. Et illa est prima racio, quare pro temporali crimine homo puniri debeat sine fine. Secunda racio, quia peccavit contra bonum eternum, sc. contra Deum, quem sprevit, et vitam eternam, que sibi offerebatur, accipere noluit. Tercia concurrens, cum secunda est, quia peccatum temporale est quodam modo infinitum propter infinitatem offensi, et quia tanto maiori dignus est pena, quanto maior est ille, cui infertur iniuria, 5° Ethicorum; ergo infiniti offensa exigit infinitam penam, et quia nulla creatura est capax pene infinite intensive, oportet, quod homo inpenitens finaliter penam teneat sine fine. Et notandum, quod in peccato sunt quinque, sc.: actus, delectacio, macula, voluntas prava et obligacio. Actus et delectacio aliquando valde cito pretereunt, sed alia tria manent post mortem, sicud patet ex illo verbo: »Non exies inde, donec reddes novis- »simum quadrantem.« Ibi enim inplicatur obligacio, culpa et ma- cula; et in illo Matth. 18°, quod noluit misereri conservi sui', inplicatur voluntas mala. Macula ergo et voluntas mala, ad quam sequitur obligacio, quia post mortem manebunt sine fine, iusticia exigentes divina pena hominem affliget sine fine. Unde Gregorius in 4° Dialogorum: »Ad magnam »iusticiam iudicantis pertinet, ut nunquam careant supplicio ill, »quia nunquam carere voluerunt peccato.« Et in Moralibus dicit: »Ad districti iudicis iusticiam pertinet, ut nunquam careant »supplicio, quorum mens in hac vita nunquam voluit carere pec- »cato ; et nullus detur iniquo terminus ulcionis, qui quamdiu vixit, »noluit unquam habere terminum criminis.« — Hec ille. Et illais omnia,5 transeunt ad hoc, quod homo noluit de peccato, dum vixit, penitere, unde decedens in peccato finalis inpe- nitenciers, in illo manebit perpetue et sic in pena eterna. §4.) Utrum omnis pena infertur pro culpa? Dicendum, quod sic, sed intelligendo non pro culpa propria, sed que precessit in natura. Attende tamen hic, quod nullus punitur iuste in bonis spiritualibus, nisi pro culpa propria, nullus enim potest homini tollere virtutes et graciam, sed quam cito peccat mortaliter, tam 14) Codd.: in marg. a x2. — 15) Codd.: omnia ista CDFL; ista omnia BEKP. — 16) BDEKP: penitencie codd.

Strana 723
Utrum in Deo sit misericordia et iustitia? 723 cito punitur, quia privatur gracia et ista est maxima pena in hoc mundo, sed illam crassi non perpendunt homines, quia sunt malicia excecati. Nam Sapiencie 2° dicitur: »Excecavit eos malicia »eorum.« §5.) Utrum in Deo est misericordia et iusticia? Sci- endum, quod misericordia est voluntas relevandi miserum a mi- seria, et illa est cum conpassione aliquando ut in homine, et sic dicitur misericordia miseri conpassio ex corde. Unde quoad hoc dicitur ethimoloyce misericordia, quasi mi- seriam, cordis dividens, et sic accipitur in auctoritate in litera: »Celi non indigent misericordia, quia in eis nulla est miseria,7.« Aliors modoi, miseria est voluntas relevandi miserum a mi- seria, sive passione cordis, et sic misericors dicitur ethimoloyce mittens seorsum rigorem cordis; misericordia enim rigorem tem- perat, remunerans supra meritum et puniens citra condignum. Sic est misericordia in celo, et in13 inferno ; Deus enim sic misericors premiat sanctos supra, meritum et punit citra condignum. Tercio ethimoloyce misericordia dicitur quasi mira] suavitas rigans corda. Sic misericordia maxime est in celo. Licet Deus sit iustus et misericors, tamen pocius proprium dicitur ei misereri quam iustum esse, quia nichil requiritur ad conplendum opus mi- sericordie per Deum, nisi voluntas eius,1, sed ad conplendum opus iusticie requiritur aliquid ex parte hominis secundum exigenciam meritorum. Ex hiis patet, quod in Deo est misericordia, sed non eo modo, quo in homine, nam Deo inest essencialiter uno modo, alio modo quoad effectum relative, nam Deuss dicitur misericors ex tempore, sicud et Creator. De iusticia autem, que materialiter sic diffinitur, quod est tribuere unicuique, quod suum est, planum est, quod Deo antho- nomastice, convenit, cum solum ipse potest debitum singulis tam largiter inpertiri; et cum in eo non sit habitus distinctus a sua essencia, patet, quod essencia divina sit virtus iusticie et per con- sequens prima iusticia. Et patet, que iusticia et quomodo conpetit ipsi Deo. 10 15 I 256 B 20 25 30 35 17) Codd.: ex corr. a ƒ1. — 18) Codd.: Alia CM. — 19) Codd.: om. CM. — 20) Codd.: citra M. — 21) Codd.: in marg. ab tl. — 22) Codd.: male anthono- masice I; pessime auctoritate E.

Strana 724
724 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XLVII., 1.—3. Distinecio XLVII. 1.Olet eciam queri, qualiter dabitur iudicii sentencia... Ista distinccio 47a, tractans de resurgencium ex- trema examinacione, primo continet, quod non est manifestum, qualiter iudicii dabitur sentencia; quidam enim hec verba: »Ite »maledicti et venite benedicti«, conscienciis magis exprimenda putant, quam verbis, alii vero iudicii sentenciam verbis exprimendam asserunt. 2°, quod non solus, Christus iudicabit, sed eciam sancti cum eo iudicabunt naciones, et quod per duodecim sedes universitas iudicancium et per duodecim tribus universitas iudicandorum intel- ligitur. 3°, quod sancti iudicabunt non solum conparacione, sed aucto- ritate et potestate, que autem erit auctoritas, modo sine divina revelacione non scitur. 4°, quod quatuor erunt ordines in iudicio. Alii iudicabuntur et peribunt, quibus dicet Veritas,: »Esurivi et non dedistis michi I »manducare«, il Matth. 25°. Alii non iudicabuntur et peribunt, 256 C quibus dicetur, Johannis 3°: »Qui non crediderit, iam iudicatus »est.« Primi erunt mali christiani, secundi vero infideles. Alii non 20 iudicabuntur, et regnabunt ut perfecti, qui et consilia inpleverunt. Alii iudicabuntur et regnabunt, qui opera misericordie exercuerunt et vite maculas lacrimis terserunt, quibus dicet Filius hominis: »Esurivi et dedistis michi manducare.« 5°, quod illud Matth. 13° : »Mittet dominus angelos suos, »qui colligent de regno eius scandala«, et illud Matth. 24°: »Mittet »angelos suos cum tuba et congregabunt electos a quatuor ventis«, et illud Psalmi: »Congregate illi sanctos eius,«, non est dubitandum inpleri ministerio angelorum. 6°, quod veniente Domino ad iudicium precedet ante eum ignis, qui renovabit celum et terram et purgabit omne, quod fuerat expurgandum. 7°, quod purgato mundo per ignem et Domino veniente ad iudicium emittetur vox illa magna, quam audient omnes mortui, et boni rapientur obviam Christo in aera, reprobis in terra ma- nentibus, quam dilexerunt, et tunc sequitur vox illa: »Venite bene- »dicti« ad bonos, et illa ad malos: »Ite maledicti«, et tunc mali angelorum ministerio mittentur in caminum ignis, i. e. in infernum. 8°, quod quamdiu durat presens mundus, angeli angelis, de- mones demonibus et homines hominibus presunt, sed omnibus collectis iam omnis prelacio cessabit. Ex quo putant quidam, quod post diem iudicii demones non habebunt potestatem cruciandi ho- 10 15 25 30 35 40 1) Codd., Lomb.: solum I. — 2) Codd.: ex corr. I. — 3) I; dicitur codd. — 4) Codd.: iudicabunt ex corr. I. — 5) Codd.: om. I.

Strana 725
Quomodo fiet iudicium finale? 725 mines,, sicud modo, sed virtute divina, sicud et demones cruciatibus subicientur. Illa tamen auctoritas ad credendum taliters non conpellit 2. Super principalioribus distinccionis, sunt hii, versuss Iudicis an voce sentencia detur, an ipsam Conscia mens dictet, nullus determinat, est »Matth. 19°: Vos, qui homo sanctus, reliquistis omniag... Ergo dubium; iudex erit omnis cuncta relinquens. sc. ordo Quatuorio I ordinibus omnes statuentur, et unus qui precepta inpleverunt Est perfectorum ; iudex erit hic aliorum. angelorum Spirituum turba virtute Dei mediante Colliget electos, in ignem mittet iniquos. Summus et unus erit tunc prelatus Deus, ut sic i.5 e.5 aliquando;, 10 Cesset in inferno prelacio sicud olimpho. 256 D 10 3. Utrum finale iudicium fiet per locucionem vocalem, vel mentalem? Istam questionem Magister relinquit sub dubio. Probabilius tamen videtur, quod iudicium illud, quoad discussionem meritorum, accusacionem malorum et commendacionem bonorum et sentenciam de utrisque perficietur mentaliter, alias requireretur inestimabilis magnitudo temporis,, sicud dicit Augustinus 200 De civitate Dei: »Et,1 si liber, ex cuius scriptura 'omnes »iudicabuntur', ut dicitur Apok. 20°, carnaliter cogitetur, »quis enim magnitudinem aut longitudinem eius valeat estimare? »aut quanto tempore legi poterit ille, in quo scripte1, sunt vite »universorum?« Notandum est, quod illud iudicium precedet terna mo- nicio sive citacio. Prima fuit per prophetas, de qua dicit Dominus Proverb. 1°: »Vocavi et renuistis«; secunda citacio fuit per Christum et pers apostolos et1s peris predicatores, de qua Luce 14°: »Misit servum suum hora cene dicere invitatis«; tercia erit per ultimam vocacionem,4 tube, et hec citacio erit peremptoria, quam sequetur excommunicacionis sentencia, qua dicetur: »Ite maledicti »in ignem eternum.« Item sciendum secundum Richardum, quod triplex est iudicium. Primum est uniforme, hoc est iudicium militantis ecclesie, que non iudicat nisi de sola qualitate retribucionum et in genere, 15 20 25 30 35 6) Codd.: inscrip. ab t1. — 7) Codd.: unde add. K. — 8) Codd.: versus iterat F. — 9) B; om. codd. — 10) Codd.: Quatuor oo olimpho in marg. a 8; glossas prorsus om. DEKF. — 11) I; quod codd. — 12) Codd.: scripture I. — 13) Codd.: in marg. ab t1; per in I tantum. — 14) I; vocem codd. 48

Strana 726
726 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XLVII., 3.—6. — XLVIII., 1. sc. quod bona bonis et mala malis reddantur, sed numerum et quantitatem nescit retribucionum. Secundum iudicium dicitur deiforme, sc., quod quilibet ex- peritur in morte accipiendo sentenciam de omnibus bonis et malis, que gessit, sed non omnia bona, vel mala statim recipit, quia 257 A pro tunc in anima recipit tantum, non in corpore. Tercium dicitur omniforme, sc. ultimum iudicium, quod se- cundum numerum et quantitatem recipit quilibet bona vel mala in corpore et anima in eternum possidenda. — Hec Thomas De veritate theologie, libro 7°, capitulo 16°: »Iudicium »autem istud ultimum erit horribile ex omni parte, quia supra erit »iudex offensus reprobis iratus, subtus horridum chaosi5 inferni »patens. A1s dextris peccata omnia accusancia, a sinistris infinita »demonia ad suplicium trahencia. A retro mundus ardens, ante »angeli fortissimi ad infernum propellentes. Intus consciencia cru- »delissime remordens et omnes sancti iudicis sentenciam appro- »bantes, et omnes mali peccata dampnatorum patule cognoscentes. »Hinc dicit Salvator Luce 21°: »Virtutes celi movebuntur.« §4.) Utrum sancti in ultimo iudicio iudicabunt? Ma- gister tenet, quod sic, iuxta illud Matth. 19°: »Sedebitis et vos »iudicantes etc.« Pro isto sciendum secundum Petrum primo principali quest. 2a, articulo primo, quod quinque sunt modi iudicandi: primus proprie auctoritatis, quo iudicabit tota Tri- nitas, secundus subauctoritatis sive prelacionis, quo iudicabit Christus homo, tercius accessorie dignitatis, quo iudicabunt viri perfecti, quartus approbacionis, quo iudicabunt omnes sancti, quintus conparacionis, quo iudicabunt minus mali. §5.) Utrum angeli iudicabuntur? Dicendum, quod iudicium discussionis nec bonis, nec malis angelis conpetit, sed de iudicio retribucionis distingwendum est. Est enim quedam retribucio premii essencialis, et illa fuit a principio, quando angeli boni sublimati sunt ad beatitudinem, angeli vero mali diversi in miseriam; sed est alia retribucio accidentalis, et hec fiet in 1 iudicio, quia angeli I 257B boni plus gaudebunt de salute eorum, quos ad meritum induxerunt, s5 et17 angeli mali amplius torquebuntur multiplicata ruina eorum, quos ad crimina incitarunt. 6.) Utrum ignis precedet iudicium? Dicendum, quod sic, nam dicitur in Psalmo: »Ignis, ante ipsum precedet et inflammabit »in circuitu omnes inimicos eius.« Accio autem illius ignis se- cundum Petrum de Tharantasi a erit successiva, habens inicium, medium et17 finem. Nam ins inicio purgabit faciem mundi, in medio incinerabit mixta preter humana corpora et post modum involvet finaliter condempnatos. Unde primo dicit Psalmista, 'quod ignis ante ipsum precedet', sc. purgando faciem mundi et 2° subiungit: 'et inflammabit in circuitu inimicos eius', sc. quantum ad finem. 10 15 20 25 30 40 45 15) Codd.: cahos male I. — 16) Codd.: pessime ad I. — 17) Codd.: ex corr. C.

Strana 727
Variae quaestiones ad ultimum iudicium pertinentes solvuntur. 727 Multa queruntur de isto igne, quia: utrum purgabit celos, quantum elevabitur sursum et de multis aliis, ut quidam querunt: quam cito Christus descendet de celo ad finale iudicium, quidam: quot angelos ducet secum, quidam: utrum Christus iudicabit in loco Jozaphat super faciem terre, vel in sede aerea, quidam: utrum salvandi erunt in sitibus diversis a dampnandis vocaliter iudicati, quidam: quam velociter angeli congregabunt cineres,, vel materiam, quam assument homines, quidam: utrum eciam Antichristus tunc iudicabit, quidam: utrum mali vocaliter, tunc clamabunt et sic de multis aliis, que expedit subticere. Sed imitatores Christi habentes de fide, spe et caritate possunt in pau- cioribus consolariis audientes a Salvatore suo premium, cum dicit: »Ibunt hii in vitam eternam« et verbum continentes Apostoli 1a ad Thessal. 4°, quo dicit: »Mortui, qui in Christo sunt, re- »surgent primi, deinde nos, il qui vivimus, qui relinquimur simulis, »rapiemur cum illis in nube obviami9 Christo in aerai9, et sic »semper cum, Domino,o erimus.« Hoc nobis prestare dignetur, qui scit, quandos et quomodo debet nos,1 finaliter iudicare etc.1s 10 257C Distinecio XLVIII. 20 1.Olet eciam queri, in qua forma Christus iudicabit... Ista distinccio 48a, tractans de pertinentibus ad Christum iudicem, primo continet, quod Christus in iudicio ap- parebit omnibus in forma humanitatis gloriosa, bonis eciam appa- rebit in forma divinitatis, quod erit eis vita eterna, non autem 25 malis, ne gaudeant. Deitas enim sine gaudio videri non potest, humanitatem vero mali videbunt, ut timeant. 2°, quod Christus in forma servi gloriosus iudicabit et vide- bitur et, a bonis et malis, nec solus iudicabit, sed cum Patre et Spiritu Sancto, et apparebit mitis, iustis et terribilis inpiis. 3°, quod Christus virtute divinitatis et non humanitatis susci- taturus est mortuos, et tamen secundum formam servi dicitur suscitaturus, quias in humanitate suscepit, quod est causa susci- tacionis. 30 18) I; om. codd. — 19) Codd.: obviam c aera in marg. a 12, et co erimus om. BKP. — 20) Codd., Vulg.; Deo I. — 21) Codd.: om. I. — 1) Codd.: inscrip. ab (1. — 2) Codd.: et add. D. — 3) Codd.: ex corr. I. 48*

Strana 728
728 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XLVIII., 1.—5. 4°, quod quidam putant Dominum descensurum in vallem Jozaphat in iudicio, quod frivolum est intelligendo de valle sub Oliveti monte, sed quia Jozaphat interpretatur iudicium Domini, in illo ergo congregabuntur omnes; et inpii erunt in valle iudicii, i. e. in dampnacione, iusti vero elevabuntur obviam Christo. 5°, quod veniente Domino ad iudicium in fortitudine et po- testate magna, sicud ait Chrisostomus, angeli deferent ante eum lignum crucis. Et sol et luna dicuntur obscurari, non sui luminis privacione, sed superveniente, maioris luminis claritate, et virtutes celorum, i. e. angeli, dicuntur moveri, non metu damp- nacionis vel pavoris perturbacione, sed quadam admiracione eorum, que viderunt. 6°, quod ante diem iudicii sol] et luna obscurabuntur Jo- 257Dhelis; 3°, et quod dicitur dies magna propter magna, que ibi fient. 7°, quod cum celum factum fuerit novum et terra nova, erit 15 lux lune sicud lux solis, et lux solis septempliciter quasi lux solis, i. e. sicud lux septem dierum, quia quantum luxit sol in prima condicione septem dierum ante peccatum primi hominis, tantum lucebit post iudicium. Minorata, enim; fuit lux solis et lux lune aliorumque siderum per peccatum primi hominis, sed tunc recipiet sol mercedem sui laboris, quia septempliciter lucebit, et non erit tunc vicissitudo temporis, sed tantum dies. 8°, quod secundum Isidorum sol et luna non venient ad occasum, sed in ordine, quo creati sunt, stabunt. 9° concludit Magister, quod si queritur: Quis sit usus solis et lune, tunc: »Fateor«, inquit, »me ignorare, quia in scrip- »turis non memini me legisse.« 10 20 25 2.) Supers quibus sunt hiis versus: 30 i. e. non Pater i. e. in forma nec- Spiritus- humana i. e. apparebit Sanctus- Parebit solus iudex homo glorificatus, i. e. dicitur suscitare Filius hominis ex eo, quia secundum carnem i. e. beatitudinem meruits beatitudinems Suscitat hac carne, qua nobis meruit hanc rem. sc. quomodo obscurabitur et- quomodo- lucebit post ostendens, quia non in loco illo- terreno iudicabit Post vallem Jozaphat de solis lumine, tractat. 35 83. Utrum Christus in humana forma gloriosa finali iudicio iudicabit? Dicendum, quod sic. Pro quo s ciendum se- cundum doctorem subtilem, quod iudicare principaliter non conpetit nisi nature intellectuali, cuius intellectus non subordinatur alteri in volendo et iudicando, ut sequatur effectus iudicii per modum imperii, et isto modo Christus iudicabit ut Deus. Sed alio 4) Codd.: minorataque M. — 5) Codd.: om. M. — 6) Codd.: Super co hii om. E. — 7) Codd.: om. B. — 8) BDFI; om. codd.; glossas prorsus om. EKL.

Strana 729
Utrum Christus in humana forma finali iudicio praefuturus sit? 729 modo iudicare conpetit nature intellectuali, non sic omnino prin- cipaliter, sed comissarie ll excellenter singulari excellencia, qua non potest alia esse maior comissaria auctoritas, sic iudicabit Christus ut homo, quia ut homo passionem sustinuit absque culpa propria et meruit iudicatoriam potestatem. Unde consonum est, ut illam gloriosus exerceat, qui potestatem iudicatoriam sustinuit ut ignomi- niosus, nam omne iudicium Pater dedit Filio, ut omnes honori- ficent Filium sicud honorificant Patrem, Johan. 5°. Quod autem in forma gloriosa iudicaturus sit, videtur patere per illud Marci 14°: »Videbitis filium hominis sedentem a dextris »virtutis Dei, et venientem in nubibus celi.« Sed contra: Si Christus apparebit in forma gloriosa, vel omnibus in illa apparebit, vel solum bonis; si primum, tunc et mali gau- debunt de visione eius, cum non possit sine delectacione tam gloriosus Dominus videri. Consequens videtur esse contra illud Luce 23°: »Tunc incipient dicere montibus: Cadite super nos »et collibus: Cooperite nos.« Et contra illud Apok. 6°: »Reges »terre, et principes, et tribuni, et divites, et fortes, et omnis servus »et liber absconderunt se in speluncis suis et petris moncium et »dicent montibus et petris: Cadite super nos, et abscondite nos »a facie sedentis super thronum et ab ira Agni, quoniam venit »dies magnus ipsorum, et quis poterit stare?« Hic dicit doctor, ubi supra, quod potest dici, quod videtur a beatis in forma glo- riosa, sed de malis potest dici, quod non videbunt illam formam gloriosam, ymmo nullam. Et tunc oporteret exponi illud : »Videbunt »in quem transfixerunt«, i. e. videbunt Christum in corpore glo- rioso, sed non formam gloriosam.I S. Thomas quest. 2a dicit: »Sicud gloria amici est delectabilis, ita gloria eius, qui odio ha- »betur, est maxime contristativa, ideo visio Christi in gloria erit »inimicis in supplicium.« — Hec ille. Et potest addi, quod sicud oculis sanis lux est amabilis, sic egris est odiosa, cum igitur Sal- vator lucebit mirabilior, sancti gaudebunt mirabiliter et mali tur- babuntur. §4. Utrum adventum Domini aliqua signa precedent? Dicendum, quod sic, iuxta Veritatis vocem Luce 21°: »Erunt »signa in sole et luna.« Ad dignitatem enim tanti iudicis pertinet, ut aliqua signa precedant eius iudicium, per que subiecti homines ad humilitatis inducantur reverenciam et rebelles ad timorem. Qualia autem illa erunt signa, tunc videbimus, que ab oculis nostris nunc sunt absconsa. §5.) Si queritur: Ubi erit iudicium? respondet S. Thomas quest. 4a: »Qualiter iudicium fiat et quomodo homines con- »venient, non multum per certitudinem potest sciri,, sed probabiliter »potest ex scripturis colligi, quod circa locum montis Oliveti 10 15 20 25 258 B 30 35 40 HI 258A 9) Codd.: ex corr. C; fari M.

Strana 730
730 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XLVIII., 5. — XLIX., 1.—3. »descendet, sicud et inde ascendit, ut idem esse ostendatur, qui »descendit et ascendit.« Multe fiunt hic questiones. Quidam querunt: Qualiter vir- tutes celi movebuntur? Quidam: Qualiter homines pervenientio ad locum deputatum et presertim mali, cum erunt grossi, ad motum? Quidam: Utrum aliquis homo presciet diem iudicii? Quidam: Utrum elementa renovabunturi per recepcionem ali- cuius claritatis? Que omnia usque diem iudicii expedit cuilibet homini humiliter expectare. 10 Distinecio XLIX. Ost resurreccionem vero ll facto universo inpletoque I §1. Iiudicio, suos fines habebunt civitates due... 258C 20 25 20 Ista distinccio 49a, tractans cum sequenti distinccione de iudicatorum remuneracione primo continet, quod post resur- reccionem inpleto iudicio due civitates habebunt suos fines. Una Christi et omnium bonorum, alia dyaboli et omnium malorum; primis voluntas, aliis facultas peccandi non poterit inesse et utrique erunt inmortales et habebunt secundum merita et demerita varias mansiones. 2°, quod nomine denarii aliquid commune omnibus electis intelligitur, sc. vita eterna, sc. Deus ipse, quo omnes fruentur, sed inpariter. 3°, quod habere vitam est videre vitam, i. e. cognoscere Deum in specie, non in enigmate. 4°, quod verum est, quod omnes homines beati esse volunt, idque ardentissimo amore appetunt et propter hoc cetera, queque, appetunt; nec quisquam amare potest, quod omnino, vel quale sit, nescit, nec potest nescire, quid sit, quod se velle scit, sequitur ergo, quod omnes beatam vitam sciant. 5°, quod omnes beati habent, quod, volunt, quamvis non omnes, qui habent, quod volunt, continuo sunt beati. Beatus enim non est, nisi qui habet omnia, que vult, et nichil mali vult. 6°, quod beatos se esse velle omnes in corde suo vident, as nec tamen omnium est fides, qua ad beatitudinem pervenitur. 7°, quod nichil in Deo noscibile maius digniusque videtur, quam eum intelligere trinum et unum, et omnes beati hoc cog 15 10) Codd.: devenient M. — 11) Codd.: ex corr. C. — 1) Codd.: ceteraque BEKP. 2) Codd.: quidquid BEKP.

Strana 731
Summa distinctionis XLIX exponitur. 731 noscent. Ex quo videtur, quod non sit aliquid beatitudini pertinens incognitum alicui beatorum, et ita omnes illa cuncta videbunt, quorum cognicio beatitudini servit, sed in modo videndi erit dif- ferencias. Alius enim alio magis, alius vero minus alio fulgebit. 8°, quod omnes beati habebunt par gaudium, ! quamvis dis- parem cognicionis claritatem, quia per caritatem quisque gaudebit 258 D de bono alterius, quasi gauderet, si in se ipso haberet. 9°, quod si par erit omnium gaudium, videtur, quod sit par omnium beatitudo, quod constat omnino non esse. Ad hec dici potest, quod beatitudo par esse posset, si ita esset par gaudium, ut eciam par cognicio esset. Sed quia hoc non erit, non faciet paritas gaudii paritatem beatitudinis; vel potest sic accipi par gaudium, ut non referatur paritas ad intencionem affeccionis gau- dencium, sed ad universitatem rerum, de quibus gaudebitur, quia de omni re. Unde gaudebit unus, gaudebunt omnes. 10°, quod firme credendum est sanctos habituros maiorem gloriam post iudicium quam ante, quia et maius erit eorum gau- dium, ut supra testatur Augustinus distincc. 45a. Et amplior erit eorum cognicios, unde Jeronimus: »Peracto iudicio ampliorem »gloriam sue claritatiss Deus monstrabit suis electis.« 11°, quod caro humana a spiritu suo, resumpta ipsum spi- ritum in cognicione non gravabit, quia ipsi carni vivificate »hoc erit ei glorie, quoda fuit sarcinea«. 10 15 20 2.) Super hiis sunt hii versus: Metitur Dominus mercedes, ut melior plus boni Gaudeat et peior doleat plus; hii tamen omnes malis Semper gaudebunt, illi sine fine dolebunt. Qui bene vult, et habet, quid vult, est ille beatus, sc. habere in re Istud ad eternam spectat tantum modo vitam. suppleg: quiaro in modo videndi differunt In numero tantum sancti gaudendo pares sunt. spiritus i. e. sine gravaminers humanus i. e. angelism i. e. in notescendo12 Spiritibus noscendo par est hic carne resumpta. 25 3) Queritur: Que sunt ille civitates, que inpleto iudicio mu habebunt suos fines? Respondetur, quod prima civitas est Jeruzalem 259 A nova, secunda vero est Babilon. 3) Codd: inclare in l. — 4) Codd.: ex corr. I. — 5) BEKP, Lomb.: agnicio sic codd. — 6) Codd.: male caritatis I. — 7) Codd.: in textu male sancto, in marg. suo ab 12. — 8) CIM; om. codd. — 9) Codd.: supple c differunt om. B. — 10) I; sed C. — 11) Codd.: om. I. — 12) I; noscendo D; om. codd. — 13) Codd.: gravedine I; glossas prorsus om. EFKL.

Strana 732
732 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XLIX, 3.—4. De prima dicit Johan. Apok. 21°, et primo tangit post iudicium mundi renovacionem, de qua Magister in presenti distinccione loquitur, cum dicit: »Ego Johannes vidi celum »novum, et terram novam. Primum enim celum et prima terra »abiit, et mare iam non est.« Ecce mundi renovacio; et statim subdit de civitate Jeruzalem dicens: »Ego Johannes vidi civitatem »sanctam Jeruzalem novam, descendentem de celo a Deo, paratam, »sicud,4 sponsam ornatam viro suo.« — Civitas illa est omnium sanctorum unitas in caritate, que dicitur Jeruzalem, quia videns Deum, et dicitur nova, quia tam secundum corpus quam se- cundum spiritum dotibus renovata4, de quibus circa sequentem dicetur4 distinccionem; que eciam est descendens de celo, non per loci mutacionem, sed per causacionem, cum sit a tota Trinitate causata atque facta et preparata, quia subditus a Deo paratam, i. e. a tota Trinitate; et cum illa civitas non erit sine coniuge, cum sit virgo sine ruga, de qua Apostolus Ad Ephes. 5° dicit: »Christus dilexit ecclesiam, et tradidit semet »ipsum pro ea, ut eam sanctificaret, mundans eam lavacro aque, »ut in verbo vite ipse exhiberet sibi ecclesiam gloriosam, non ha- »bentem maculam aut rugam, aut aliquid eiusmodi, sed ut sit »sancta et inmaculata,« — ecce novitas civitatis Jeruzalem Virginis caste, de qua Apostolus 2a Corinth. 11°: »Despondii5 vos, »uni viro virginem castam exhibere Christo,« Ecce Apostolus utrumque tangit, et virum et virginem, — ergo hoc videns Johannes 25 dixit: »Sicud sponsam ornatam viro suo.« Finis ergo intrinsecus huius civitatis Christi est ultimus sal- I vandus, quasi lapis ultimus, finis extrinsecus, in quo quiescet 259 B illa civitas est Deus, et hine subdit Johannes ibidem: »Et audivi »vocem magnam de throno dicentem: Ecce thabernaculum Dei »cum hominibus, et habitabit cum eis. Et ipsi populus eius erunt«, et sequitur ad propositum: »Et ipse Deus cum eis erit eorum »Deus.« Et quia Magister dicit in litera, quod illis in civitate Christi16 non aderit, voluntas peccandi, dicit Johannes in fine eiusdem capitoli, quod »non intrabit in illam aliquod coinquinatum et faciens »mendacium, nisi qui scripti sunt in libro vite Agni.« Et quia illa civitas est beata consumate et17 sici7 abiciens omnem defectum, ideo dicit Johannes ibidem: »Absterget »Deus omnem lacrimam ab oculis eorum, et mors ultra non erit, »nec luctus, neque clamor, neque dolor erit ultra, quoniam priora »abierunt.« Et quia beatitudo est videre Deum, ut sit illa civitas4 perfecte beata, dicit Johannes ibidem: »Civitas illa non eget »sole neque luna, ut luceant in ea, nam claritas Dei illuminabit »eam (sc. quantum ad cognicionem Trinitatis) et lucerna eius est 10 15 20 30 35 40 14) Codd.: tamquam BEKP. — 15) Codd.: male dispondi I. — 15) Codd.: tn marg. ab (1. — 17) Codd.: ergo I.

Strana 733
De duabus civitatibus. 733 »Agnus«, sc. Christus quantum ad cognicionem humanitatis Christi sensualem; humanitas enim Christi est lucerna, in qua lumen glorie est reconditum, quod tunc erit manifestum per ipsum Christum. Ideo subdit Johannes ibidem : »Et ambulabunt per lumen eius«, ut (sc. clare) cognoscant divinam essenciam. Unde dicit Johannes Apok. 22° : »Et servi eius servient illi et videbunt faciem eius«, i. e. clare sine umbra cognoscent eius divinitatem, quia sequitur ibidem: »Et nox ultra non erit, et non egebunt lumine lucerne, »nec lumine solis, quoniam Dominus Deus illuminabit illos.« Et quia cognicio sine saturitate beatitudinem non perficeret, 1o ideo dicit Johannes: »Non esurient, ll neque sicient.« Sed quia 1 259C hoc est negatum non ponens expresse saturitatem, ideo dicit rex illius civitatis: »Vincenti dabo edere de ligno vite, quod est in »paradiso Dei mei«, Apok. 2°. Et quoad potum dicit Johannes Apok 22°: »Ostendit michi flumen aque vivers, splendidum »tamquam cristallum procedentem de sede Dei et Agni, in medio platee,9.« Et quia cognicio Trinitatis et plena saturitas non beati- tudinem conpleret, sigo aliquando deficeret,, ideo dicit Jo- — hannes Apok 22°: »Et regnabunt in secula seculorum.« Ecce saltim aliqualis, modica notificacio civitatis Dominiaa Jesu 20 Christi. 15 4. De civitate vero dyaboli Apok. 18° dicit: »Angelus »descendens de celo et habens potestatem magnam. Cecidit Ba- »bilon magna et facta est habitacio demoniorum et custodia omnis »spiritus inmundi.« Civitas illa est omnium dampnandorum, ecclesia, que dicitur ecclesia malignancium. Finis illius civitatis intrinsecus est ultimus dampnandus. Qui autem sunt cives illius civitatis, ostendit Johannes, cum subdit ibidem: »De vino ire eius biberunt »omnes gentes, reges terre cum ipsa fornicati sunt, et mercatores »terre de virtute deliciarum eius divites facti sunt.« Et pensandum, quod de civitate Christi dicit Johannes: »Vidi civitatem sanctam »Jeruzalem novam.« Hic vero angelus dicit de civitate dyaboli: »Civitas magna cecidit.« Et ibidem dicitur: »Flebunt et plangent »se super illam reges terre, qui cum illa fornicati sunt et in de- »liciis suis vixerunt, cum viderint fumum incendii eius; longe »stantes propter timorem tormentorum eius, dicentes: Ve, ve, ci- »vitas illa magna Babylon.« 25 30 35 Siquidem multi vocati sunt ad civitatem Christi, pauci vero electi, ipso dicente Matth. 2° et [ eiusdem 7°: »Lata est porta 259D »et spaciosa via, que ducit ad perdicionem, et multi sunt, qui 40 intrant per eam; quam angusta porta et arta via, que ducit ad »vitam, et pauci sunt, qui inveniunt s eam,« manifestum est, quod 18) BI; vite codd.; inscript. a x2. — 19) Codd.: phathee I. — 20) Codd.: si oo deficeret in marg. ab d. — 21) Codd.: del. in I. — 22) Codd.: nostri add. BEKP. 23) Codd., Vulg.: inveniant I.

Strana 734
734 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. XLIX., 4.—5. civitas dyaboli Babilon est multum magna. Cives enim illius civi- tatis sunt illi, quibus ultimo Apok. dicitur: »Foras canes, et »venefici, et inpudici, et homicide et ydolis servientes, et omnis, »qui amat et facit mendacium.« Et qualem habebunt habitacionem, ostenditur Apok. 21°, cum dicitur: »Timidis autem, et incredulis »et execratis, et homicidis et fornicatoribus et veneficis, et ydo- »latris et omnibus mendacibus, pars illorum erit in stagno ardenti »igne et sulfure, quod est mors secunda«, i. e. dampnacio eterna. Ecce due civitates duorum regum posite sunt; cuius ergo ie finaliter civis vis esse, illius regis opera imitare. 15 5.) Utrum beatitudo Petri et omnium sanctorum,4 sit equalis, quoad numerum cognitornm? Videtur, quod non, nam plura cognoscit unus beatus, quam reliquus, cum angeli superiores purgent inferiores ab ignorancia, secundum b. Dyonisium in De25 celesti ierarchia, ergo questio falsa. In oppositum sic: Quilibet beatus est in statu omnium bo- norum aggregacione perfecto, ergo nullum bonum deest sibi, quia alias non esset in optimo, statu; et antecedens patet per Boe- cium 3° De consolacione philosophie,5, Prosa 2a. 1 260A 30 Pro ista questione notandum, quod duplex est beatitudo: sc. obiectalis, que se habet per modum obiecti, que communiter dicitur beatitudo essencialis; secunda beatitudo accidentalis et sic formalis. Prima est divina essencia, reliqua est divine essencie fruicio in racionali creatura. Et ista duplicatur, quia alia est beati- tudo ill vie, alia patrie; patrie iterum duplex: sc. conpleta et in- conpleta. Conpleta alia in una persona tantum, ut in Christo ho- mine et in Matre sua, ut pie creditur, ex eo, quod quelibet illarum duarum personarum, tam secundum animam, quam secundum corpus, et sic secundum totum hominem, est glorificata. Incon- pleta iterum duplex, aut unius persone, ut cuiuslibet beati in patria, cuius corpus dotibus glorie adhuc caret, aut tocius ecclesie, que nondum secundum quodlibet suum membrum est in pleno gaudio, cuius glorificacio post diem iudicii fiet totaliter consumata. Notandum 2°, quod titulus iste: Utrum beatitudo Petri a5 et omnium beatorum sit equalis, quoad numerum cognitorum; tantum valet: Utrum quecunques cognoscibilia beatus Petrus cog- noscit, eadem cognoscit quivis sanctus? 20 40 3° notandum, quod questio presupponit, quod beatitudo Petri et omnium sanctorum,4 est eadem. Et queritur,s: Utrum illa beatitudo quoad cognitorum numerum sit equalis? Sup- ponitur pro ista questione, quod fiat locucio de beatitudine2o 21) AI: beatorum eodd. — 25) Codd.: om. I. — 26) Ex corr. a rubr. I; querit codd.

Strana 735
Utrum beatitudo omnium sanctorum sit aequalis? 735 patrie, et similiter de beato, de quo loquens b. Augustinus 13° De Trinitate, c a° 4°, dicit: »Beatus est, qui habet, quidquid »vult, et nichil mali,- vult«, et similiter dicit in libro De vita beata ad b. Theodorum. Ex ista diffinicione primo sequitur, quod non est plene beatus, qui non habet quidquid vult; 2°, quod non est plene beatus, qui aliquid male,s vult; 3°, quod beatitudo est creature racionalis in- defectibilis sacietas. Et illam innuebat Salvator dicens Luce 6° »Mensuram bonam et confertam, et coagitatam et supereffluentem »dabunt in synum vestrum«, i. e. beatitudinem formalem tam in »mentis, quam corporis capacitatem. 10 Istis positis conclusio prima est hec: Tantum una est beatitudo obiectalis omnium beatorum. Probatur. Tantum] una est essencia, que per modum obiecti simplicissimi, 260 B 15 verissimi, purissimi, optimi et delectabilissimi replet, saciat et quietat totaliter capacitatem omnium beatorum,, igitur conclusio vera. Consequencia tenet a convertibili ad suum convertibile, et ante- cedens patet, quia tantum una est essencia divina, que est ob- iectum simplicissimum, verissimum, purissimum, optimum et de- lectabilissimum, replens, sacians et quietans totaliter capacitatem omnium beatorum,9. Ergo conclusio vera. 20 Ex ista conclusione sequitur, quodso questio quoad sup- positum est vera. 2a conclusioso: Quamvis beatitudo obiectalis replet, saciat et quietat capacitatem omnium bea- torum efficienter et finaliter, tamen beatitudo for- malis id ipsum facit formaliter. Prima pars patet ex pre- cedenti conclusione, 2a pars probatur sic: Beatitudo formalis est sacietas indefectibilis omnium beatorumai, ut patet ex 3° corellario supposicionis, ergo replet, saciat et indefectibiliter quietat capaci- tatem omnium beatorum. Sed cum ipsa formalis beatitudo sit forma accidentalis, post conpletum esse substancie adveniens, sequitur conclusio, ex qua sequitur, quod omnis participative beatus est accidentaliter beatus, sic quod quelibet substancia participative beata incepit esse beata. 25 30 35 Conclusio 3a: Beatitudosa Petri et omnium bea- torum est equalis quoad numerum cognitorum. Pro- batur. Quidquid beatus Petrus cognoscit beatitudini pertinens, qui- libet beatus cognoscit, ergo conclusio vera. Consequencia tenet per notabile tercium, sed antecedens patet per Magistrum in 40 ista distinccione 49a, ubi dicit: »Omnes igitur cuncta illa 27) Codd.: male I. — 28) Codd.: mali M. — 29) Codd.: bonorum M. — 30) Codd.: quod co conclusio in marg. ab t2. — 31) Codd.: bonorum I. — 32) Codd.: male Beati I.

Strana 736
736 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. L., 1.—4. I »videbunt, quorum cognicio ll beatitudini servit.« Patet eciam per 260 Cb. Gregorium Omelia quarta dicentem: »Qui Dei cla »ritatem vident, nichil in creatura agitur, quod videre non possint.« — Ergo questio veraas Distinecio L. §1. Ic oritur questio, ex premissis ducens originem... H Ista distinccio ultima tractans de inpiorum con- dempnacione primo continet, quod dampnati, quamvis habeant malum velle, tamen non demerentur, quia in inferno non est locus demerendi beatitudinem, et ideo penitenciam agent, sed indulgenciam non invenient. 2°, quod tenebre exteriores dicuntur in gehenna, quia dampnati tunc penitus erunt extra lucem corporalem et extra lucem spiri- tualem, sc. extra Deum, ut dicit Augustinus, quia extra Deum esse, est esse in summa cecitate. 3°, quod sane intelligi possunt tenebre malignitas odii, in voluntate, que tunc excrescit in mentibus reproborum, et quedam oblivio Dei, que ipsis inerit ex tormentis, nam tunc illuc tendit, impetus cogitacionis, ubi sentitur vis doloris. 4°, quod nullus in hac vita adeo malus est, ut a cogitacione Dei penitus excludatur, quia adhuc non perdidit appetitum beati- tudinis, quem habet naturaliter creatura racionalis. 5°, quod Augustinus dicit dictas tenebras post iudicium reprobos perpessuros. 6°, quod anime reproborum secundum Augustinum curam habent, de suis caris in hac vita, quod patet exemplo divitis, qui curam habuit quinque fratrum. 7°, quod si quis querat, quomodo intelligatur, quod de La- zaro et divite legitur, respondet Augustinus, quod melius so est dubitare de ocultis, quam litigare de incertis. 8°, quod sancti tradunt,, quod boni malos et mali bonos vident usque ad iudicium, sed post boni videbunt malos, sed non, mali] bonos. I 260D 9°, quod quamvis boni malos in tormentis videant, nulla as tamen conpassione circa eos moventur, quia, quamvis nature sue misericordiam habent, quia tamen tanta rectitudine iusticie Dei coniuncti sunt, ideo nulla conpassione ad reprobos comoventur. 10 15 20 25 33) Codd.: etc. add. EKP. — 1) Codd.: ex corr. I. — 2) I: tendet codd. — 3) Codd.: credunt CIM. — 4) Codd.: in marg. ab t1.

Strana 737
Utrum melius sit non esse, quam miserum esse? 737 10°, quod pena visa reproborum non obfuscat animam a gloria beatorum, nam exinde nichil sancti pacientur, sed magis gaudebunt. 11°5 ponit Magister recapitulacionem omnium librorum. §2. Pro quibusdam sunt hii versus: i. e. demerentur i. e. mala voluntas Nil indampnatis perversum, velle meretur. Scire potest anima dampnati vivere caros. quia post non- videbunt eos sc. finale Iudicium tollet dampnatis cernere sanctos, malorum post iudicium Sed penass horum sancti tunc ut, modo cernent, delo penaro Ex hoc gaudentes, nichil ipsis conpacientes. §3. Utrum omnis voluntas dampnatorum est mala? Sci- 10 endum, quod duplex est eorum voluntas: sc. naturalis et de- liberativa. Prima non est mala, quia a Deo creata, omne autem a Deo creatum est bonum, Genesis primo. 2a voluntas eorum semper est mala, quia deliberate volunt malum et per deliberacionem inclinant voluntatem semper ad peius, et sic obcecata voluntas racionem excecat et fit voluntas totaliter obstinata,. Ista est in- tencio S. Thome quest. 5a. 15 §4.) Utrum dampnati possunt velle voluntate deliberativa, se non esse? Videtur, quod non, nam nichil est appetibile, ni si bonum vel in cludens racionem boni, sed non esse nichil boni includit, quia alias oppositum contradictorium includeret, ergo non esse non est appetibile. Et pro isto est Augustinus De libero arbitrio, dicens: »Non esse non est eligibilei, cum non habeat »apparenciam boni, cum nichil sit.« Item ibidem: »Considera, »quantum bonum est esse, quod et beati et miseri volunt, maius »enim est esse miserum, quam omnino non esse.« Oppositum videtur illud Apok. 9°: »In diebus illis desiderabunt homines »mori, et fugiet, mors ab illis.« Respondetur, quod non esse potest considerari dupliciter: uno modo secundum se, et sic non est appetibile, nec habet racionem boni, cum sit pura negacio entis. Alio modo potest considerari, ut est ablatum pene vel miserie vite, et sic accipit racionem boni, quo modo utitur Philosophus 50 Ethicorum, »melius est non esse, quam miserum esse.« Et Matth. 26°: »Bonum erat illi, si natus non fuisset homo ille.« Et super illud Jeremie 2°: »Maledicta terra, in qua natus sum« glossa Jeronimi: »Melius est non esse, quam male esse.« Et isto modo sumendo non esse', questio est vera. I 261A 25 30 35 5) Codd.: a rnbr. in marg. add. I. — 6) Codd.: iterat I. — 7) Codd.: modum I. — 8) Codd.: ex corr. K; pena B. — 9) Codd.: ex corr. I; et D; non BEKP. 10) Codd.: om. B; glossas prorsus om. EKL. — 11) Codd.: inepte egibile I. —

Strana 738
738 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., dist. L., 4.—6. I 10 15 20 25 30 2610 35 Et tunc ad racionem primam dicitur, quod non esse‘ primo modo sumptum nichil boni includit et sic non est appetibile, se- cundo vero modo includit, et sic est appetibile. Et iuxta istam distinccionem dicitur ad auctoritatem Augustini, sed vere, ut michi videtur, tunc prima racio concludit, et dictum Augu- stini, nam manifestum est, quod non esse' nichil boni includit, 'miserum' autem 'esse' illud esse substancie includit, racione cuius est appetibile ! plus quam 'non esse', quod cum non sit, non potest intellectum et sic nec voluntatem movere ad volicionem. Et tenendo istam partem ad auctoritatem Apokalypsis dicitur, quod de- siderabunt mori sub condicione, sc. si mors eis posset prodesse. 2° dicitur, quod concessa auctoritate in forma non sequitur, quod desiderabunt 'non esse‘, nam Paulus negaret istam con- sequenciam: Cupio dissolvi, igitur cupio non esse. Sed certe magis urget verbum Veritatis, quomodo bonum erat Iude, si natus non fuisset, et secundum logicami, non potest negari, quin si bonum erat ei, tunc aliquid erat ei, quod natus non fuisset homo ille. Ibi sciendum, quod dicunt quidam, quod bonum erat, si natus non fuisset ex utero, sed periisset homo in utero, quia sic homo perpetue mansisset et non tantam penam sustinuisset. Quo- cunque Christi veritas intelligatur, quia difficilis oracio est, eo quod coniungitur verbum coniunctivi modi cum verbo indicativo, quod est preteriti inperfecti, que coniunccio illorum verborum negativai3 facit difficultatem, ideo fateor me pocius non intelligere, quam temerarie14 diffinire. Et auctoritas b. Jeronimi et Philosophi potest solvi dicendo, quod condicionaliter intelligitur sic: Si possi- bile esset, quod non esse bonum esset, tunc melius esset non esse, quam miserum esse. Cui placet prima responsio, teneat illam, si alicui secunda videtur falsa, examinet et nichil teneat, nisi con- sonum fuerit veritati. 5.) Utrum dampnati volunt omnes alios dampnari? Potest dici, quod sic, quia ex quo dyabolus hoc vult propter suam invidiam, ut ex scriptura colligitur, et omnes dampnati erunt eiusdem condicionis cum dyabolo in invidia. Sed videtur oppositum de divite, qui voluit, ne fratres ve- nirent in suum locum tormentorum. Ibi potest responderi per illud dictum scripture: »Vult malus et non vult«, quod dives vult, quod fratres dampnentur, sed non vult secum ut ardeant, ne eius pena15 augmenteturi5 ; nam dampnatorum peior pena sive gravior est, si eorum propingwi dampnentur, quam si aliqui salventur. Et simile est in hoc, quod homo vult peccatum, quia diligit peccatum, sed non vult penam pro peccato; sic ille dives voluit, quod fratres dampnarenturie, sed rogavit Abraham, ne in illum locum ve- 40 12) Codd.: loycam I. — 13) Codd.: ex corr. KB; negativam E; negatam C. 14) Codd.: inepte temarie D; temererarie BKP. — 15) I: penam augmentent codd. — 16) I: dampnentur codd.

Strana 739
Qualis erit pena condemnatorum? 739 nirent tormentorum, in quo ipse erat, i. e., ne sibi penam augerent. Et quoad hoc sonat illud vulgatum proverbium : Gaudium est miseris socios habere penarum, quia libenter habent socios, sed non libenter cum sociis sustinent penas4. §6.) Utrum dampnati affligentur solum pena ignis? Vi- detur, quod non, quia Salvator sepcies in ewangelio minatur te- nebris dicens: »Proicite in tenebras exteriores«; similiter fletu et stridore dencium, quia dicit: »Ibi erit fletus et stridor dencium.« Hic dicunt quidam, quod solum pena ignis erit in inferno quantum ad substanciam, sed effectus habebit diversos. Aliquando enim mali affligentur calore, aliquando frigore. Et iuxta hoc intelliguntur auctoritates scripture, que notant ibi esse diversas penas quantum ad substanciam, sc. ignis, sulphur, nix, grando et huiusmodi. Unde et Augustinus de verme materiali non diffinit, an in inferno erit; estimant enim multi probabiliter, quod non ma- nebit post diem iudicii aliquod corpus mixtum, nisi solum corpus humanum, quod secundum aliqua individua erit perpetue in gloria et secundum alia in pena, nec oppungnant ille auctoritates Isaie 14°: »Subter te sternetur tynea, et operimentum tuum erunt vermes.« Item : »Vermes comedent carnes impiorum.« Item: »Vermis eorum »non, morietur«; 'vermis‘ enim17 potest dici remorsus consciencie et 'carnes' anime, que carni obedierunt,. Ille siquidem 'vermis non morietur', i. e. non desinet, et ignis affligens corpus non extingwetur. Sunt alie multe difficultates circa dampnatos, quas usque diem iudicii est utile reservare. 10 I 261 D 15 30 25 17) Codd.: inscrip. ab t. — 18) I: post alie codd.

Strana 740
XI. Sequitur, epilogus, Magistris. 1 262 A ec, de pedibus sedentis super solium excelsum, quos Se- Iraphyn duabus alis velabant, scriptori, etsi non auditori, commemorasse sufficit, qui a facie exorsus sedentis, per media ad pedes usque, via duce pervenit. 10 15 20 Postquam Magister copiose suorum quatuor librorum tractavit materiam, hic iam ultimo brevi epilogo totam quatuor librorum perstringit materiam; et dividitur in duas partes, nam Magister se ipsum humiliat et auditorem sciencie suorum librorum prefert et elevat dicens: Scriptori, etsi non audi- tori commemorasse sufficit. 2° Magister tangendo librorum materiam recapitulat ibi: a facie exorsus. Et hec dividitur in quatuor partes, secundum quod tangit materias quatuor librorum; primo: Primi libri, ibi: a facie, secundo: Secundi, ibi per media; tercio: Tercii, ibi via duce; quarto: Quarti, ibi usque ad pedes. Unde dicit: Sufficit scriptori, Petro Lombardo4, etsi non auditori commemorasse, hec, sc. iam dicta, qui sc. scriptor, exorsus, i. e. incipiens, a facie sc.5 divine essencie et benedicte Trinitatis et sic unius Dei, sedentis i5 e.5 eterna- liter« quiescentis, sedentiss eciam super solium excelsum i. e. thronum in universali creaturarum gubernacione principalis- sima et optima, de cuius pedibus, i. e. ultimo rerum statu et operacione, supple tractavit,, quos, sc. pedes, seraphyn, i. e. angeli, velabant duabus alis sc. occultando future beati- tudinis premia et future dampnacionis supplicia, usque supple 25 1) I: om. codd. — 2) I; epilogacio codd.; in marg. a rubr. B; om. EKLP. hic epilogat Magister F. — 3) Codd.: om. BEKLP: in I spatium 19 linearum omissum. — 4) IM; Lambardo codd. — 5) Codd.: om. CM. — 6) Codd.: eterna- liter oo sedentis om. M.

Strana 741
Mag. Hus quaestionem finalem exponit. 741 ads hos pedes, i. e. opera consumacionis, que fient ! in, fine mundi, I supple scriptor pervenit per media, i. e. opera creacionis et 262 B recreacionis, duce via, i. e Christo ducente,, qui est via in exemplo, veritas in documento, vita in premio. Ipse enim Christus dicit Johannis 14°: »Ego sum via, veritas et vita.« Ipso ergo duce Magister Petrus ad finem operis Sen- tenciarum pervenit. Deus siquidem, qui est unus in essencia et trinus in personis, quoad primum librum, qui est omnipotens in creacione et conservacione, quoad secundum librum, et qui operatus est incarnacionis misterium in nostram redempcionem, quoad tercium, librum, et qui est vitam prestans gracie per sacramenta ecclesie, quoad quartum librum,, perduxit ipsum ven. Magistrum Petrum ad tam conpendiosum, laboriosum, subtile ac preutile, opus, librum Sentenciarum, quo tota sancta militans regitur ecclesia, igitur nos singuli tenemur preces ad Deum misericordie, humiliter porrigere, quantus ipsum Ma- gistrum Petrum dignaretur cum sanctis doctoribus in excel- lenti premio aggregarero- 10 15 XII. Trum, facta consumacione seculi premiabuntur dotibus 20 anime et corporis omnes sancti? §1° Noto pro questione, quod in proposito consumacionem seculi voco finem ultimum temporis merendi. Quamvis enim totum tempus ab ascensione Domini usque ad diem iudicii vocatur se- cundum singulas eius partes finis alicuius seculi, tamen in pro- posito non sic volo generaliter ipso uti; est enim tempus iam currens ultima etas seculi, in qua debemus tamquam graves per- sone appropinquantes iudicio iustissime iusticie mature in moribus procedere, il carnem, mundum, et dyabolum deserere, si volumus glorie dotibus premiari. 2° noto, quod dos glorie est perpetuus ornatus anime et corporis, vite sufficiens,, in eterna beatitudine, iugiter perseverans. 3° noto, quod duplices sunt dotes, sc. anime et corporis. Dotes anime sunt, quibus Deo tamquam principio suo iure con- 25 262C 30 7) Codd.: ex corr. I. — 8) Codd.: in marg. ab 12. — 9) Codd.: secundum male iteral D. — 10) Codd.: etc. add. M; amen add. FL. — 1) Codd.: ante se- quitur questio finalis add. E; sequitur questio add. D; a rubr. in marg. F. — 2) Codd.: ex corr. I. 49

Strana 742
742 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., quaestio finalis. 10 15 20 262 D 25 30 35 40 iungitur, ne per ipsum anima ab actu glorie retardetur. Dotes autem anime sunt de premio substanciali, dotes vero corporis de premio accidentali. Sunt autem dotes anime tres, sc. cognicio, dileccio et conprehensio, et has tangit Magister in secundo libro dicens: »Non valet Dei beatitudinis particeps existere aliquis, nisi »per intelligenciam, que quanto magis intelligitur, tanto plenius »habetur. Fecit Deus racionalem creaturam, que summum bonum »intelligeret, intelligendo amaret et amando possideret et possidendo »frueretur.« — Appropiantur iste dotes potenciis anime, cognicio appropiatur ipsi intellective, dileccio voluntati et conprehensio me- morie. Nam per cognicionem essencia divina videbitur a sanctis omnibus iuxta Salvatoris vocem Johannis 17°: »Hec est autem »vita eterna, ut cognoscant te solum verum Deum«, i. e. tuam veram essenciam in tribus personis, quam eciam cognicionem insinuat b. Johannes, prima Johannis 3° dicens: »Similes »eis erimus, quoniam videbimus eum, sicuti est«, i. e. suam maie statem: claritatem, et bonitatem; videbitur enim ab omnibus tota, divina essencia, licet non totaliter prout est infinita, cum nullus homo non Deus poterit eum cognoscere infinite, quamvis cognoscet perpetue. Per secundam ] vero dotem sc. dileccionem diligetur super omne aliud diligibile; tunc enim quilibet beatus diliget Dominum Deum suum ex toto corde suo, ex tota anima sua, ex tota mente sua et ex omnibus viribus suis, sic, quod nulla vis erit anime, quin ultra se in Deo per dileccionem totaliter inmergatur. Tunc enim evacuabitur fides et spes et manebit caritas perfectissima foras mittens timorem nocivum, sed retinens filialem. Nunc enim filii Dei sumus, sc. in spe, sed nondum apperuit, quid et quales; tunc erimus iure, quoniam videbimus eum sicuti est, videbimus et amabimus patrem, qui est bonum delectabilissimum, sacians totaliter appetitum. 3a vero dos sc. conprehensio, que est tencio visi et amati, vel est tencio veri et boni et primi, que conprehensio non circum- plectitur divinam essenciam, cum sit infinita, sed apprehendit, attingit et tenet inseparabiliter primum simplicissimum, pulcher- rimum et delectabilissimum bonum, quod plenissime, sufficientis- sime et delectabilissime omnes anime potencias perficit, saciat et delectat. Istas autem tres dotes dat Deus Pater,, i.4 e.4 tota Trinitas sponso Christo et sponse sue ecclesie. Nam sicud sponsis, carnalibus dantur tria, sc. dos, donacio et parafernum — dos enim est dacio facta sponse ex parte, patris et hoc non ad usum sponsi propter onera matrimonii, sed tamen ad usum sponse — sic Deus Pater dat sponse ecclesie dotem ad possidendum, 45 3) Codd.: om. M. — 4) Codd.: om. I.

Strana 743
Quaestio finalis absolvitur. 743 sed, sponso Christo ad gloriam il et honorem, et non ad usum, quia bonorum nostrorum non indiget. Donacio autem est, quod propter, nupcias a sponso datur sponse, et hoc erit in futuro gaudium, quod habebit ecclesia, et quelibet anima beata in visione Christi hominis veri sponsi. I 263 A Parafernum autem sive paraferna est munus, quod habet sponsa inter dotem, sicud munera, que sibi dantur ab amicis. Istud, est in patria, quod habetur per gaudium in societate bea torum de congratulacione felicitatis eorum, in qua congratulacione; erit amicicia in leticia consumata. Dotes autem corporis sunt quatuor, quarum numerus sumitur secundum proprietates, que sunt in elementis, ex quibus quilibet homo est corporaliter constitutus. Nam penes transparenciam aque sumitur claritas in corpore, penes terre solliditatem sumitur in- passibilitas, penes subtilitatem ignis sumitur subtilitas, penes mo- bilitatem aeris sumitur agilitas,. Habet eciam corpus humanum a quatuor elementis, ex quibus conponitur, ab igne caliditatem, a terra grossiciem,, ab aere passibilitatem, ab aqua frigiditatem et inde tarditatem. Sed ista tolluntur per quatuor dotes corporis Christi ante passionem demonstratas, sicud dicit Hugo De Sancto Victore, nam ostendit Christus claritatem in transfiguracione, agilitatem, quando ambulavit super mare, subtilitatem in nativitate, cum natus est salva Virginis Matris integritate, inpassibilitatem in cena, quando corpus suum sine offensione dedit discipulis man- ducandum. Istas dotes corporis declarat Apostolus 1a Corinth. 15° quas! Anshelmus in libro De Similitudinibus disper titur. Qui volens nobis inprimere saporem beatitudinis dicit, quod 263 B est des beatitudine sicud de pomo magno, quod puer preter in- potenciam teneritatis et parvitatem oris mordere non sufficit. Ideo supponendo beatitudinem sufficienciam omnium bonorum sine mo lestia vel indigencia, dividit eam in quatuordecim porciones, quarum septem attribuit corpori et septem anime, solum in patria possi- dendas; septem autem beatitudines corporis istas pulcritudinem, velocitatem, fortitudinem, liberalitatem, sanitatem, voluntatem et diu- turnitatem obicit contra istas septem corporis defecciones, sc. contra turpitudinem, grossiciem, debilitatem, servitutem et infirmitatem, tedium et vite brevitatem. »Tunc enim iusti ab istis purgati ful- »gebunt sicud sol in regno patris eorum«, dicit Salvator Matth. 13°. Ponit demum septem porciones beatitudinis, anime in, beatis- sc. sapienciam, amiciciam, concordiam, honorem, potestatem, se- curitatem et gaudium. Et hoc contra istas anime passiones, igno- ranciam, inimiciciam, discordiam, confusionem, inpotenciam, in- securitatem et tristiciam. 15 20 25 30 35 40 5) CIM; om. codd. — 6) Codd.: in marg. ab il. — 7) Codd.: in marg. ab t2 49*

Strana 744
744 M. J. Hus, Super IV Sententiarum, IV., quaestio finalis. I 2630 10 15 20 Ex quibus inpassibilitas tam anime quam corpori congruit, ut quilibet beatus in consumacione seculi dicat illud 1a Corinth. 15°: »Ubi est mors victoria tua, ubi est mors stimulus tuus«, ut eciam quilibet beatus post specularem noticiam tam spiritualiter quam corporaliter videat Deum suum, ut notat Apostolus prima Corinth. 13° dicens: »Videmuss nunc in speculo et in enigmate ; »tunc autem facie ad faciem.« Tunc eciam sanctorum dileccio erit forcior, quo unite, sine dispersione vel affeccione racionis contrarie, in optimo, purissime terminatur. Et tunc consequitur fruicio in gaudio, »quod oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit«, prima Corinth. 2°. Ex quibus patet questionis veritas. Et correlarie, sequitur, quod supra dicte dotes sunt sponse date a sponso in reconpensa- cionem omnis matrimonii, perpetue, peculariter et suaviter, in quibus consistunt nupcie cene novissime, ubi gloriosa, ecclesia, non habet maculam, neque rugam, non laborat in pastu, sed in sponsi conplexu castissimo, durabilissimo, et delectabilissimo, in unico subiecto fruitur spiritualiter, secure, perpetue et conplete omnibus istis bonis, ad que nos dignetur graciosus sponsus per- ducere, qui concessit librum Sentenciarum Magistro Petro, divine memorie conponere pro fructu ecclesie et michi in leccione prestare auxilium, quo ad finem leccionis potui pervenire. Amen.9 Anno domini MOCCCCOXIIO.B Anno Domini MOCCCCoXIII° currente, 3a feria post con- cepcionem Beate Virginis.C Amen, Jene wessel sye, zess dokonal ty knyehi etcetera.D Anno domini M° 40 (!) XI° currente in vigilia sancti Luce.F Et ffinitus liber iste per Petrum clericum in Plana conparatus per dominum Johannem dictum Patek tunc temporis predicatorem in Bor Maioris. Anno domini 1410.I Amen deo gracias.K Per Jesum Cristum Amen.L Explicit quartus liber Sentenciarum ffinitus anno domini millesimo quadringentesimo quarto decimo, quinta die mensis iunii, hora quinta decima.M Amen. Anno etc. 1462. Explicit lectura super libris Senten- ciarum Magistri Johannis HuS1oP 8) Codd., Vulg.: videamus K. — 9) I; om. codd.; etc. add. CEFKP; in ABCD sequitur index confusus. — 10) Manu posteriori rasum et inscr. Huſnyk.

Strana 745
REOISTRUM. Liber I. A. Inceptio. I. Thema: »Si quis vestrum . ..« etc. . . . . . . . . . . 3—11 II. Quaestio (principalis) »De scriptura sacra« . . . . . . . 12—20 III. Contra magistros . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20—29 B. Prologus Lombardi exponitur . . . . . . . . . . . . . . . . . 30—36 C. Distinctiones: I. De rebus et signis . . . . . . . . . . . . . . . . . 37—45 II. De Deo uno et trino . . . . . . . . . . . . . . . . 45—50 III. De Trinitatis vestigio . . . . . . . . . . . . . . . . 51—54 IV. De generatione Dei activa et passiva . . . . . . . . . 54—65 V. De generatione personarum divinarum . . . . . . . . . 65—68 VI. De generatione Filii . . . . . . . . . . . . . . . . . 68—71 VII. De divina potentia generandi . . . . . . . . . . . . 71—75 VIII. De quibusdam proprietatibus Dei . . . . . . . . . . . 76—79 IX. De distinctione personarum divinarum . . . . . . . . . 79—85 X. Spiritus Sanctus — dilectio divina . . . . . . . . . 85—87 XI-XIV. De processione Spiritus Sancti . . . . . . . . . . . . 87—100 XV. De missione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100—103 XVI. De missione Spiritus Sancti visibili . . . . . . . . . . 104—106 XVII. De dilectione Dei . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107—111 XVIII. Spiritus Sanctus — donum . . . . . . . . . . . . . 111—113 XIX. De aequalitate divinarum personarum . . . . . . . . . 113—118 XX. De potentia personarum divinarum aequali . . . . . . . 118—120 XXI. De exclusivis regulae quatuor . . . . . . . . . . . . 120 —123 XXII. De nominibus Dei . . . . . . . . . . . . . . . . . 124—125 XXIII. Persona‘ in divinis . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 129 Termini numerales in divinis . . . . . . . . . . . . . 129—131 XXIV. XXV. 'Persona‘ in divinis . . . . . . . . . . . . . . . . . 131—132 XXVI. De quibusdam proprietatibus personarum . . . . . . . 132—134 'Verbum', 'Ymago‘ i. e. Christus XXVII. . . . . . . . . . . . 135—137 XXVIII. 'Ymago‘ in divinis. — Deus ingenitus . . . . . . . . 137—139 XXIX. Persona divina principium et causa . . . . . . . . . . 140—141 XXX. Dei nomina temporalia . . . . . . . . . . . . . . . 142—144 XXXI. De aequalitate divinarum personarum . . . . . . . . . 144—146 XXXII. Spiritus Sanctus — dilectio divina . . . . . . . . . . 146—148 XXXIII. De proprietate in divinis . . . . . . . . . . . . . . 149—150 XXXIV. Trium personarum una essentia . . . . . . . . . . . 150—153 XXXV. De scientia Dei . . . . . . . . . . . . . . . . . 153—154

Strana 746
746 XXXVI. XXXVII. XXXVIII. XXXIX. XL-XLI. XLII. XLIII-XLIV. XLV-XLVI. XLVII. XLVIII. A. Inceptio. I. II. De De De De De De De De Registrum. cognitione mali in Deo . . existentia Dei in omnibus rebus prescientia Dei . . providentia Dei praedestinatione . omnipotentia Dei potentia Dei infinita voluntate Dei . Voluntatis Dei efficacia . . . Voluntas Dei et hominis Liber Il. Thema: »Si quis vestrum . . .« etc. Quaestio (principalis): De productione ‘mundi IIl. Contra magistros . B. Distinctiones: I. II-III. IV. V. VI. VII. VIII: IX. X. XI. XII. XIII. XIV. XV. XVI. XVII. XVIII. XIX. XX. XXI. XXII. XXIIT. XXIV. XXV. XXVI. XXVII. XXVIII. XXIX. XXX-XXXIII. XXXIV. XXXV. XXXVI. XXXVII. XXXVIII. XXXIX. XL. XLI. XLII. XLIII. XLIV. De De De De De De De De De: De De De De De De De De De De De De De: De creatione . angelica natura beatitudine angelorum bonis . . Luciferi peccato . actibus demonum. . . . . . . . corporibus angelorum et demonum ordinibus angelorum missione angelorum . angelis custodibus materia . . . . 00 luce . ...... caelo . Cee creatione animalium ED creatione hominum origine animae creatione mulieris . immortalitate animae generatione in statu innocentiae temptatione peccato primorum parentum. potentia non peccandi . libero arbitrio . Comparatio voluntatis et intellectus . De De De De De De De De De De De De De De De: De gratia . virtute. . . . insufficientia liberi arbitrii statu hominis ante peccatum . peccato originali primo malo peccato mortali . cee peccato . . . + + + + +... . . causa peccati. . . . . . + + + + + voluntate et eius fine conscientia . . . qualitate actus humani intentione ЕЕ consensu in peccatum Ce ee ee peccato in Spiritum Sanctum . . . . potestate prelationis . ‚ 155—156 . 156—159 . 159—162 ‚ 162—164 . 165—169 . 169—171 . 171—174 . 174—179 . 180—188 . 188—188 . 188—194 ‚ 195—199 . 200—205 . 206—213 . 218—219 219—221 . 221—224 . 224—225 . 226—229 ‚ 229 — 238 ‚ 333—237 . 288—239 . 240—242 . 212—245 . 245—249 . 240—252 . 253—256 . 257—261 . 261—265 . 205—271 . 271—274 . 275—276 . 278—288 . 288 - 288 . 288—299 . 292—298 . 208 — 501 ‚ 301—303 ‚ 304—309 ‚ 310—313 . 312—214 . 914—382 359 — 385 . MEME 389 — 845 . 040—944 . 944—948 ‚ 349—353 ‚ 854—356 . 357—360 . 861— 368 . 364—367 . 968—371 

Strana 747
Registrum. 747 Liber III. A. Inceptio. I. Thema: »Si quis vestrum ...« etc. . . . . . . . . . . 373—377 II. Quaestio (principalis) »De redemptione hominum« . . . 378—382 III. Contra magistros . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383—389 B. Distinctiones: I. De incarnatione Filii Dei . . . . . . . . . . . . . . 390—392 II-V. De assumptionis modo . . . . . . . . . . . . . . . 393—406 VI. De persona Christi . . . . . . . . . . . . . . . . . 406—408 VII. Deus — homo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408—411 VIII. Christus de Virgine natus . . . . . . . . . . . . . . 411—414 IX. De adoratione imaginum . . . . . . . . . . . . . . . 414—423 X. De Christi natura humana . . . . . . . . . . . . . . 424—426 XI-XII. Christus — creatura . . . . . . . . . . . . . . . . 426—431 XIII. De gratia Christi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431 —433 XIV. De anima Christi . . . . . . . . . . . . . . . . . 433—435 XV. De Christi passione . . . . . . . . . . . . . . . . . 435—437 XVI. De mortalitate humana . . . . . . . . . . . . . . . 437 — 438 XVII. De Christi oratione . . . . . . . . . . . . . . . . . 438—440 XVIII. De Christi merito . . . . . . . . . . . . . . . . 440—443 XIX-XX. De redemptione . . . . . . . . . . . . . . . . . 444—448 XXI. De morte Christi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448—450 XXII. De triduo mortis Christi . . . . . . . . . . . . . . . 450—452 XXIII-XXIV. De fide . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452—457 XXV. De symbolis et articulis fidei . . . . . . . . . . . . 457—460 De spe . XXVI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460— 462 XXVII. De amore Dei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463—464 XXVIII-XXIX. De charitate . . .. . . . . . . . . . . . . . . . 465—468 De dilectione proximorum . . . . . . . . . . . . . . XXX-XXXI. 468—471 XXXII. De dilectione divina . . . . . . . . . . . . . . . . 472 -473 De virtutibus cardinalibus XXXIII. . . . . . . . . . . . . . . 474—476 XXXIV. De donis Spiritus Sancti . . . . . . . . . . . . . . 477—479 XXXV. De dono . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479—483 XXXVI. De virtute . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483—487 XXXVII. De praeceptis decalogi . . . . . . . . . . . . . . . 488—490 XXXVIII. De mendacio . . . . . . . . . . . . . . . . . . 490—492 XXXIX. De iuramento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 492—496 XL. De lege vetere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 496—499 Liber IV. A. Inceptio. I. Thema: »Si quis vestrum ...« etc. . . . . . . . . . . 501-503 II. Quaestio (principalis) »De sacramentis« . . . . . . . . 509—516 III. Contra magistros . . . . . . . . . . . . . . . . . . 517—521 B. Distinctiones: I. De sacramentis veteris legis . . . . . . . . . . . . . 522—524 II De sacramentis novae legis . . . . . . . . . . . . 525—527 De forma baptismi III. . . . . . . . . . . . . . . . . . 528—533 De baptismo IV. . . . . . . . . . . . . . . . . . 534—539 V. De ministris baptismi . . . . . . . . . . . . . . . . 540—544 VI. De susceptione baptismi . . . . . . . . . . . . . . 545—550 VII. De confirmatione . . . . . . . . . . . . . . . . . . 550—553 VIII. De eucharistia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553—558 IX. De manducatione . . . . . . . . . . . . . . . . . 558—564 X De corpore Christi . . . . . . . . . . . . . . . . . 564—569 XI. De transsubstantiatione . . . . . . . . . . . . . . . 569—575

Strana 748
748 Registrum. XII. De hostia . . . .... XIII, De ministris eucharistiae — De haeresi . XIV. De poenitentia . . . . . . . +... XV. De operibus satisfactionis . . . . . . XVI. De partibus poenitentiae . .. . . . . . .. XVII. De contritione e e . XVIII. De clavibus et de excommunicatione ron ong XIX. De clavibus — De correptione . XX. De sera poenitentia G . . . . . + * + + + + « XXI De peccato veniali . . . . . . . + XXII. De recidivatione e XXIII. De unctione extrema XXIV, De sacramento ordinis XXV. De simonia e XXVI-XXVII. De matrimonio . . e XXVIII. De consensu coniugali XXIX. De consensu coacto s XXX. De inpedimentis ma'rimonii . . . . . . . . . XXXI. De concubitu coniugali . . . . . . . . + + + + XXXII. De debito coniugali . 4 e XXXIII. De coniugio tempore legis . s XXXIV. De impedimentis matrimonii . . . . . . XXXV. De dimissione uxoris adulterae . . . XXXVI. De errore in persona . . T XXXVII. Ordo impedimentum matrimonii - EM XXXVIII. De voto . . . . BR E XXXIX. De matrimonio fidelis cum infideli e . XL. Arbor consanguinitatis . . . XLI. De filiis illegitimis e XLIL De cognatione spirituali . . XLIII. De resurrectione mortuorum XLIV. De corpore resurrectorum . . . .. XLV. De vivorum suffragiis pro mortuis XLVI. De poena aeterna. . . . XLVII-XLVIII. De finali iudicio . ... . . . . . . . . XLIX. De duabus civitatibus. . . . . . . . . + + e L De condemnatis Cee ee C. Epilogus Lombardi exponitur ..... PM D. Quaestio (finalis) »De praemiatione sanctorum« ‚ 576—582 ‚ 582—588 . . 088—592 . 098—597 ‚ 598—601 ‚ 601—604 . 605—614 ‚ 614—617 . 618—021 . 622—627 ‚ 628—630 630—638 ‚ 633—637 . 687—644 ‚ 644—651 . 651—652 . 653—654 ‚ 654—658 ‚ 658—662 ‚ 662—664 . 664—668 . 668—071 . 672—674 . 674—676 . 676—678 . 678—684 685-- 689 . 689—604 . 695—698 ‚ 698—704 . 705—703 . 708—711 . 711—720 . 720—723 ‚ 724—130 ‚ 730—786 . 736—779 . . 740—741 . 741—744 

Strana 749
INDICES. I. Index locorum. (Numeri, quibus antecedit colon [:], denotant paginas huius editionis.) a) Loci scripturae. Genesis I. 3: 197; 26: 138, 191, 255, 257; 27: 259 (in textu male III.); 28: 276, 644, 646, 660, 661; 31: 189, 253, 737. — II. 7: 263; 21: 267; 24: 268, 644. — III. 6: 285; 11: 285; 16: 267, 268. — IV. 4: 303. — IX. 1: 646, 660, 661. XVIII. 1: 105; 2: 420. — XXI. 22: 494. — XXII. 1: 283; 2: 186, 280. XXIII. 7: 423. — XXVI. 28: 494. — XXVII. 29: 423 (in textu male XXI). — XXVIII. 20: 681. — XXXI. 36: 494. — XXXIX. 7: 282. — XL. 23: 629. — XLI. 45: 686. — XLVII. 31: 494. — L. 19: 180 (in textu male LIV). Exodus I. 5: 269 (in textu male Genesis XLVII). — III. 1: 686; 14: 125. — XII. 5: 511; 46: 578. — XIX. 8: 494. — XX. 4: 417 (in textu male II); 5: 327. — XXXII. 28: 611. — XXXIII. 2: 241. Leviticus XI. 44: 5. — XVIII. 19: 664. — XXI. 16-21: 636. Numeri XI. 33: 665. — XII. 1: 686 (in textu male XI). — XXII. 40 : 641. — Deuteronom. VI. 4: 35. — VII. 3: 687. — IX. 21: 338. — XIII. 3: 281. XV. 11: 596. — XIX. 15: 494. — XXI. 7: 494; 11-13: 687. — XXIII. 10-11: 562. — XXXII. 6: 403. Josue V. 15: 423. — VII. 25: 7. Judicum II. 1: 241. — XI. 10: 494; 29: 681. I Regum II. 14: 665. — XIV. 27: 665. II Regum V. 1: 494. III Regum III. 12-13: 20. — VIII. 18: 187. — XI. 4: 688. — XIII. 33: 641. — XIX. 7: 241 (in textu male IV Regum). IV Regum V. 20: 642. — VI. 18: 241. — XVI. 18: 34. Tobias V. 13: 241; 15: 241. — VI. 14: 659. — VIII. 3: 242. — XII. 3: 281; 12: 241; 15: 241. Judith XIII. 20: 241. Esther XIII. 9: 180; 12 : 423. Job I. 12: 280. — XXV. 3: 218. — XXXIV. 30: 370. Psalmus VI. 7: 602. — XV. 10: 449. — XVIII. 10: 478. — XXIV. 17: 342 (in textu male CVI). — XXX. 2: 461. XXXI. 5: 357; 10: 461. — XXXII. 1: 183; 9: 197. — XXXV. 4: 286. — XXXVIII. 7: 259. — XLIV. 2: 137. — L. 7: 320. LV. 12: 358. — LXVII. 5: 125. — LXVIII. 29: 471. — LII. 2: 389. — LXXII. 20: 210, 259, 337. — LXXX. 10: 23. — LXXXVIII. 49: 706. — XC. 11: 239. — XCI. 5: 337. — XCVI. 3: 726. — XCVIII. 5: 420. —

Strana 750
750 Index I. a): Loci scripturae. C. 3: 183. — CVIII. 7: 360. — CIX. 6: 391. — CX. 2: 176, 440. — CXV. 11: 491. — CXVIII. 21: 609. — CXXXIV. 6: 180, — CXXXVIII. 22: 472. — CXLI. 4: 240. — CXLII. 10: 176. — CXLVIII. 4: 251. Proverbiorum I. 24: 725. — VIII. 8: 16. — XII. 21: 187. — XVI. 20: 462 (in textu male XXVI). — XXIV. 9: 389. — XXVIII. 13: 600. — XXX. 6: 194 (in textu male III). Ecclesiastes V. 3: 679, 680. — IX. 1: 110. Sapientiae I. 4: 99 (in textu male II). — II. 21: 723; 23: 192, 274, 706; 24: 279, 329. — V. 3: 590. — VI. 8: 164. — VII. 14: 194; 24: 417; 27: 193. IX. 15: 319. — XI. 25: 472. — XIII. 1: 193; 10: 417. — XIX. 1: 160 (in textu male X). Ecclesiasticus VI. 23: 5. — X. 15: 279, 284. — XVII. 1: 196; 4: 192. — XIX. 2: 588, 688. — XXI. 28: 620. — XXIV. 14: 20. — XXV. 33: 284 (in textu male VII). — XXVI. 20: 682. — XXVII. 6 : 715. — XXX. 24: 596. — XLV. 2 : 20. — XLVII. 14: 20. — L 30: 5 (in textu male LI). — LI. 34: 16 tin textu male XLI). Isaiae I. 2: 629. — V. 4: 378; 20: 333. — VI. 9: 153. — X. 15: 309. — XI. 2: 477, 485. — XIV. 9: 714; 11: 256, 739; 13: 213. — XXVII. 11: 193. (in textu male Danielis XII). — XXX. 26: 247. — XXXIII. 6: 34. — LI. 8: 739. — LII. 3: 379. — LIII. 7: 41; S: 66. — LIV. 17: 182. — LV. 1: 639. — LIX. 12: 602. — LXII. 4: 181. — LXVI. 9: 34; 24: 228, 256, 739. Jeremiae II. 13: 603. — IV. 2: 495. — VI. 26: 599. Threni I. 12: 436 — II. 13: 603. XVIII. 6: 664; 20: 5; 21: 515. Ezechielis XVI. 49: 665. Danielis III. 49 : 241. — VII. 10: 218, 238. — XII. 3: 11. — XIII. 22: 282. Osee IV. 8: 338. — VIII. 4: 369. XIII. 11: 370. Joel III. 15: 728. Zachariae II. 11: 241. Malachiae I. 3: 472. — II. 2 : 614. — III. 6: 77. Evangelium Matthaei I. 1-25: 61; 21: 392. — III. 16: 512, 532; 17: 68, 106. — IV. 3: 282; 10: 416, 423; 11: 239; 17: 512, 515. — V. 5: 590; 8: 376; 11-12: 613; 12: 314; 17: 587; 18: 14, 194; 19: 6; 23: 719, 720; 26: 722; 29: 470; 34: 496; 37: 493. — VI. 10: 181; 12: 342; 13: 280; 22: 186, 354, 359; 24: 24, 541. — VII. 1-2: 619; 6: 153; 13-14: 733; 18: 334, 541. — VIII. 10: 10. — X. 1: 20; 8: 7, 369, 641, 644; 20: 4; 28: 274, 714; 37: 464; 12: 639, 719. — XI. 19: 366; 25: 599; 27: 122; 28: 6, 375; 30: 498. — XII. 30: 182; 31: 366; 32: 366, 625, 716; 34: 334; 34-35: 541; 45: 628; 50: 111 (in textu male XIII), 181. — XIII. 11: 41; 14: 153; 41: 724; 48: 168. — XVI. 2: 38; 19: 606, 615. — XVII. 1: 106; 5: 105, 43: 743; 106; 23: 370. — XVIII. 8: 470; 10: 230, 240; 15: 611, 616, 617; 17: 612; 18: 512, 606; 21: 362; 32: 629, 722; 33: 722. — XIX. 9: 645; 12: 677; 17: 168; 21: 482; 28: 726. — XX. 15: 325; 28: 26, 238, 379, 381. — XXI. 31: 337. — XXII. 21: 370; 39: 626; 40: 204. — XXIII. 13: 612. — XXIV. 12: 111; 30: 729 (in textu Marci); 31: 724; 35: 15; 36: 434 (in textu male XII); 45: 686. — XXV. 12: 156, 434; 29: 596; 34: 724; 42: 724; 46: 228, 714. — XXVI. 24: 642, 737; 25: 446; 39: 440; 53: 218. — XXVII. 5: 369; 6: 34 (in textu male XXVI). — XXVIII. 5: 239; 19: 512, 513, 532. Evangelium Marci III. 29: 366. — V. 8: 550. — VI. 7: 512. — VIII. 8: 599 (in — textu Matthaei). — X. 13: 512. — XIV. 33: 478 (in textu Matthaei). XVI. 5: 239; 15: 194; 16: 515. Evangelium Lucae I. 38: 348; 45: 19; 77 : 20. — II. 1: 370; 48: 414. — III. 8: 598; 14: 35; 17: 228, 274. — V. 12: 550; 20-24: 615. — VI. 27: 470; 32: 469; 37 : 619. — VII. 15: 684; 27-30: 532; 34: 366; 47: 168. — X. 5-7: 550; 30: 35. — XI. 9: 375; 9-10: 502; 10: 9, 375; 26: 628; 34: 360; 41: 596. — XIII. 5: 516; 24: 314. — XIV. 12-14: 718; XII. 10: 366; 35: 677. 1) Recte MS. I; vide annot. 20am p. 348.

Strana 751
Index I. a): Loci scripturae. 751 17: 725; 26: 489. — XVI. 22: 239. — XVII. 3: 616; 5: 10. — XXI. 2: 34; 25: 729; 26: 726; 33: 15. — XXII. 17: 583; 19: 512; 44: 478. — XXIII. 30: 729; 34: 612; 43: 602. — XXIV. 26: 438. Evangelium Joannis I. 1: 115, 395; 3: 189; 3-4: 77; 4: 24, 190; 14: 451; 33: 122. — II. 2: 645; 10: 395. — III. 3: 494, 534, 536; 5: 515, 532, 6: 395; 14-15: 515; 16: 379; 18: 724; 20: 36; 26: 532. — IV. 23: 86; 421; 24: 393. — V. 14: 628; 19: 74; 22: 619; 22-23: 729; 25: 707; 39: 18. — VI. 54: 554, 560; 55: 505; 56: 554; 61: 558; 71: 168, 369. — VIII. 11: 678; 15: 619; 34: 73, 283; 42: 94. — IX. 3: 328; 22: 610; 39: 498. — X. 10: 381; 25: 176; 29: 81; 30; 13, 115; 38: 176. — XI. 44: 684. — XII. 6: 369; 42: 610. — XIII. 18: 629; 34: 499. — 23: 204, 499; XIV. 6: 122, 741; 15: 204; 21: 311 (in textu male XV.), 499; 28: 25, 388; 30: 378, 395. — XV. 13: 447; 26: 89, 94. — XVI. 13: 41; 15: 118; 23: 502; 28: 381, 395. — XVII. 1: 440; 3: 40, 41, 122, 742; 9: 448; 10: 115, 425; 11: 62; 12: 168; 21: 440. — IX. 30: 378, 537; 33: 578; 36: 578, 585. — XX. 21: 606; 22: 103; 23: 106; 27: 711. Actus Apostolorum II. 1: 103; 27: 449; 38: 515; 46: 581. — V. 3: 283. — VII. 51: 182. — VIII. 19: 639; 20: 640; 23: 7; 24: 641. — XI. 28: 336. — XII. 7: 241. — XV. 1.11: 498. Epistola Pauli ad Romanos I. 3: 402, 427; 4: 414; 9: 494; 20: 152; 32: 585. — III. 8: 610, 627; 20: 200. — V. 3: 462; 19: 285. — VI. 3: 547; 9: 273; 22: 4. — VII. 20: 339. — VIII. 15: 479; 18: 308; 28: 282; 32: 446. — IX. 19: 180. — X. 10: 504, 599. — XI. 33: 308; 35: 308; 36: 13, 77, 204, 262, 403. — XIII. 1: 369; 2: 368; 8: 185. — XIV. 23: 359, 684. Epistola I Pauli Ad Corinthios I. 12: 530. — II, 9: 744; 11: 122. — III. 8: 715; 17: 660 (in textu male IIa Corinth.). — IV. 5: 619. — V. 5: 608; 11: 608; — VI. 17: 27 (in textu male IIa Corinth.). — VII. 2: 661, 677; 3: 661; 4: 268; 5: 660; 7: 677; 7-9: 506; 10: 674; 12: 688; 32-33: 677; 36: 645 39: 683. — VIII. 4: 448 (male Ad Romanos). — IX. 9: 64; 11: 639. — X. 3: 421, 560; 9: 283; 13: 281 (in textu IV). — XI. 5: 635; 7: 261; 27: 559; 28: 564, 581; 29: 585. — XII. 3: 549. — XIII. 2: 108, 210, 306, 337; 3: 311; 8: 228, 471; 10: 391; 12: 744. — XIV. 40: 505. — XV. 10: 220, 311, 36: 707; 47: 193; 49: 259; 51: 707; 55: 744. — XVI. 14: 360, 466; 22: 609. Epistola II Pauli Ad Corinthios I. 3: 494. — II. 10-11: 681. — III. 18: 259. — V. 21: 338. — XI. 2: 732. Epistola Pauli Ad Galatas I. 6: 629; 20: 494. — III. 27: 534. — IV. 1: 675; 4: 21, 374, 382, 391, 402, 410, 426, 428; 6: 89; 7: 676. — V. 24: 550. Epistola Pauli Ad Ephesios I. 13-14: 425; 22 : 433. — II. 3: 323. — V. 14: 707; 25-27: 732, 32: 646. — VI. 5-6: 309; 12: 234. Epistola Pauli Ad Philippenses II. 7-11: 394; 8: 24. — III. 21: 708. Epistola Pauli Ad Colossenses II. 3: 374; 9: 391. Epistola I. Pauli Ad Thessalonicenses IV. 3: 176; 15-16: 727. Epistola II. Pauli Ad Thessalonicenses II. 3 : 338 ; 9: 240. — III. 2: 12. Epistola I. Pauli Ad Timotheum I. 5: 350 (in textu male Ad Titum) ; 20: 608. — II. 4: 177; 12: 635. — V. 1: 617. Epistola II. Pauli Ad Timotheum III. 16-17: 6. Epistola Pauli Ad Titum I. 7: 10; 13-14: 617. — II. 12: 507; 13: 462 (in textu male III.). Epistola Pauli Ad Philemonem 20: 45. Epistola Pauli Ad Hebraeos I. 3: 428; 14: 238. — II. 6: 394; 13: 394; 16: 192, 393, 394, 433; 17: 393. — V. 12: 10. — VI. 4-6: 629; 18: 10. — XI. 6: 454, 714; 21: 420; 35: 683, 684. — XII. 5-6: 623; 8 : 623. Epistola Jacobi I. 2: 283; 5: 374, 376, 377, 501, 502, 503, 504, 505, 507, 508; 13: 282; 14: 283; 17: 19. — II. 10: 487; 17: 357. — V. 14: 630, 632: 15: 633. Epistola I. Petri II. 21: 446. — III. 15: 10. Epistola II. Petri I. 21: 10. — II. 14-16: 641; 20-22: 620.

Strana 752
752 Index I. b): Loci auctorum. Epistola I. Joannis I. 1: 11; 9: 600. — II. 2: 448; 16: 595. — III. 2: 742 4: 339. — IV. 8: 85, 87; 14: 425. — V. 3: 498; 7: 13; 16: 366; 18: 624.; Epistola II. Joannis II. 9: 585. Epistola Judae 9-10: 620. Apocalypsis I. 5: 446. — II. 17: 733. — V. 12: 181. — VI. 15-17: 729. — IX. 6: 737. — XVII. 3: 588; 15: 251. — XVIII. 1: 733; 7: 331. — XIX. 10: 423. — XXI. 2: 732; 3: 732; 4: 732; 8: 734; 23: 732; 27: 732. — XXII. 1-2: 733; 3-4: 733; 5: 733; 15: 734; 17: 7. b) Loci auctorum. [Auctores Scripturae, Paulum, Matthaeum etc. quaere sub a).] (Numeri paginam denotant.) Alanus, Probleumata, 541. Albertus Magnus, De officio misse, 580. Algasel, Metaphisice I., 217. Ambrosius, b. super Lucam, 210. — De Spiritu Sancto liber I. 529; II, 403. — De officiis liber, 508, 596. — De sacramentis liber, 549. — Super illo 1. Corinth. 11. »Qui indigne manducat«, 585. — Epistola 36. ad Constancium. Anshelmus, De similitudinibus, 9, 743, — Cur Deus homo? liber I. 11; II. 70, 74, 289, 594. — Monologion liber, 196, 210, 215, 572. — De conceptu virgi- nali, 300, 315, 316, 328, 341. — De casu dyaboli, 316. — De incarnacione Verbi, 377, 395. Archidiaconus VI. de excepcionibus 612. Aristoteles, Predicamenta 15, 79, 82, 83, 355, 454, 483. — Priorum liber I. 195, 334. — Posteriorum liber I. 16, 43, 61, 115, 152, 202; II. 453, 454; 247. — Topicorum liber VI. 136. — Elencorum liber I. 123; II. 70, 542. — Meta- phisice liber I. 12, 18, 269. 333; II. 140, 207, 332; IV. 53, 122, 276; V. 69, 115, 119, 130, 146, 243; VII. 63, 265; IX. 195, 290; X. 333; XI. 30, 235; XII. 52, 76, 217, 218, 230, 250, 262, 299, 457. — Phisicorum liber I. 122, 243; II. 69, 243, 347; III. 207; IV. 115, 158; VII. 207; VIII. 457; 517. — Celi (De Celo) liber I. 42, 250, 252, 276; II. 332; III. 255. — De generacione 213, 231. — De animalibus liber XVI. 269, 270. — De anima liber I. 17, 273; II. 218, 247, 248, 276, 296; III. 222, 255, 274, 295; 517. — De memoria et reminiscencia 52. — De proprietatibus elementorum 255, 269. — Ethicorum liber I. 151, 305, 482; III. 222, 273, 286; IV. 299, 492; V. 285, 486, 722, 737; VI. 17, 306, 307, 346, 374, 475, 476, 482; VII. 297, 353; VIII. 193, 700, IX. 193, 201. — Rethoricorum liber I. 482. Athanasius in Symbolo 14, 60, 81, 84, 92, 119, 408, 428, 429, 451. Auctor de causis 170, 208; IV. proposicio 212; IV. 211. Augustinus S. v. II. ind. — Retractionum liber 252, 411. — Confessionum liber XII. 92, 93; XIII 251. — Soliloquiorum liber 629. — De libero arbitrio liber I. 16; III. 273, 339; 737. — De doctrina Christiana liber I. 44, 125; II. 400. — De fide, 427. — De ecclesiasticis dogmatibus, 264, 590, 594. — De fide ad Petrum «Diaconum), 229, 241, 336, 413. — De Trinitate liber I. 397; III. 572; IV. 106, 374, 560; V. 17; VI. 121, 136; VII. 80, 127; VIII. 706; X. 42; XII. 289, 296; XIII. 735; XIV. 16, 258, 259, 276; XV. 139, 544; 103 (in textu male liber XV II). — Super Genesim ad literam liber I. 256; II. 308; III. 251, 254, 256; IV. 319; VI. 254; VII. 264; VIII. 254; XII. 246; 196, 210, 225, 252, 253, 572. — Enchiridion, 178, 182, 219, 252, 339, 400, 412, 710, 715. — Liber Sententiarum Prosperi, 568. — De Spiritu et litera, 170. — Contra men- dacium, 491, 492. — Octogintatrium questionum liber, 141, 388. — Questionum veteris et nove legis liber 82, 141, 537. — De cura pro mortuis, 712. — De vera et falsa penitencia, 624. — De sermone Domini) de monte, 347, 867. — De civitate Dei liber V. 160; IX. 338; X. 386, 423, 516; XII. 42, 155, 333; XIV, 277, 288, 401; XVIII. 252; XX. 725; XXI. 625; 331, 715. — De utilitate

Strana 753
Index I. b): Loci auctorum. 753 credendi 586, 587. — De duabus animabus 263. — Contra Manicheum et de moribus Manicheorum 181. — Contra Faustum 16, 156, 299, 338. — De natura boni 342. —- Contra Maximinum 71, 408. De igne purgatorio 625. — De processu Spiritus Sancti 87. — De cognicione vere vite 193, 215. — De decem cordis 625. — De vera religione 36, 285. — De verbis Domini sermone 30 : 366, 596, 613. — De penitencia 617. — De penitencia sermo, qui incipit Pe- nitentes‘ 621. — De remedio penitencie 560. — De castitate coniugali 327. — De abstinencia coniugali 664. — De bono coniugali 659. — De nupciis et concupiscencia 660. — De vita beata ad b. Theodorum 738. — De predesti- nacione sanctorum 389. — Oracio ad b. Virginem 392. — De cognicione vere vite 708. — De modo incarnacionis 407. — Epistola ad Jeronimum 306, 484. — Epistola ad Hyreneum 568. — Epistola ad Maximum 60. — Epistola ad quendam comitem 629. — Epistola ad Valerianum 318. — Epistola 3. ad Vo- lusianum 396. — Epistola ad Dardanum 101. — Dyalogus ad Felicianum 397. — Homiliae: Super Psalmo 23, 28, 37, 80, 613, 715; Exposicio Psalmi quarti 577; 12. super Johannem 625; 18. super Johannem 6; 19. super Johannem 412; 26. super Johannem 616; 434, 448, 451, 559, 560; super Mathei 6° 282; super Marci 6° 503; super illo ewangelio »Stetit Jesus in medio discipulorum« 460 (Luc. 24, 36); de Zacheo 719; super Epistolam Ad Ephesios 3° 266; super Canonica Johannis 478 ; super De penitencia 610; super De igne purgatorio‘ 363. Avicenna, Metaphisice liber I 217; VIII. 78. — 6° Naturalium liber III. 246. Beda venerabilis, Omelia 43: 503. Bernhardus b., super Cantica 345. — De precepto et dispensacione 489. — De sacramento ad Petrum papam sermo 505, 559. — De corpore Christi ad Petrum papam 573. — 40 Flor. cao 14° 505. — De diligendo Deo 629. — Ad Euge- nium 682. Boecius, De consolacione philosophie liber III. Prosa 2. 734; 114, 160, 258. — De Trinitate liber I. 217; 127. Bonaventura, in Scripto distincc. 38. articulo 2°, quest. 1. 161, 279, 285; 2. 668, 719; 3. 77, 109, 682; 4. 585. Clemens S. in Itinerario 419. Commentator super II. Phisicorum 16. — II. Metaphisice 43, 119. — V. Meta- phisice cao "De perfecto‘ 315. — IX. Metaphisice 250. — XII. Metaphisice 163, 208, 217. — De sompno et vigilia 217. — 1. Celi 158; 3. Celi et mundi 255. Damascenus Johannes, De Trinitate liber I. 431, 518; II. 246, 572; VI. 116. — De duabus naturis et una persona Christi 218. — Sentenciarum liber IV., quod intitulatur De sanctis ymaginibus' 418. Dionisius, De divinis nominibus liber III. 156, 456; 125. Dionisius b.De celesti ierarchia 234, 237, 458. Doctor ewangelicus, Liber super mandato 475, 479. Doctor subtilis (Scotus) in Scripto 320, 331, 631. Egidius, Theoreumate 15: 579. Epiphanius Ciprianus ad Johannem Constantinopolitanum 420. v. II. ind. Glossa super Psalmi 31: 5, 357. — »Adorate scabellum pedum eius« 416 (Psal. 98, 5). Glossa Jone cao 2. super illo verbo »Proiecisti me in corde maris« (2, 4) 713. Glossator in Timeo 230. Gregorius Prologus Moralium 3. — Moralium liber II. 223, 392, 722. Gregorius b. Registrum, liber IX. epistola 69. ad Serenum episcopum 419, 568 liber X. epistola 30., 419; liber XIV. epistola 45, 641, 643. — Dyalogorum liber IV. 716, 717, 718, 722. — Pastorale 370. — Homilia Paschali 10; 3. super Ezechielem 505; super illud Johannis 14. »Si quis diligit me« (14, 21) 358 super illud Matthei 4. »Ambulans Jesus iuxta mare Galilee« (4, 18) 358 ; super illo ewangelio »Ductus est Jesus in desertum a Spiritu« (Matth. 4, 1) 433 4: 736; 6: 613; 36: 612. Hilarius, Liber de synodis 69. Hugo, De sacramentis liber I. pars 9. 176; pars 6. 210, 572; pars 2. 680. — De anima liber I. 352. — Glossa 30. quest. 3. 704.

Strana 754
754 Index nominum. Jeronimus b., Super Epistolam ad Galatas 15, 20, 426. — Super Matth. 14° 15. — Super Osee 219. — De moribus monachorum 342. — In libro Judicum 809. — In Glossa Ezechielis 1° 351. Johannes Chrisostomus (Crisostomus, Os aureum) super illo textu »In principio erat verbum« 82, 141. Leo papa (b.), Sermo De Trinitate 392. Linconiensis, De divinis nominibus pars 2: 210, 572. Origenes super Exodi 20. (in textu male 2.) »Non adorabis ea neque coles« 416. Richardus, De Sancto Victore, De Trinitate liber 65, 384: Seneca, De beneficiis 630. Thomas S. (Summa) 1. pars, quest. 1: 15, 52, 584; quest. 8: 264; quest. 9: 154; quest. 14:279; quest. 18: 355; quest. 25: 173; quest. 27: 66; quest. 36: 88, 89; quest. 39: 59; quest. 41: 69; 79: 350. — 2. pars quest. 24: 370, 492, 569, 580, 626, 627, 647, 650, 652, 653, 669, 672, 673, 697. — De veritate sacre theologie liber I. 166; V. 461, 616; Vl. 492, 559, 632; VII. 716, 726. — In Scripto principali 184, 270, 290, 297, 306, 330, 331, 352, 362, 392, 394, 453, 514. II. Index nominum. [I. b. significat nomen in indice auctorum occurrere.] (Numeri paginam denotant.) Abel 303, 646. Abimelech 494. Abraham 61, 64, 105, 186, 187, 230, 280, 281, 398, 399, 420, 423, 494, 523, 553, 554, 646, 665, 666, 668, 738; filius eius 180. Achaz, rex Assisiorum 34. Achor 7, 600. Adam 26, 240, 242, 261, 262, 264, 266, 267, 277, 278, 279, 284, 285, 289, 291, 292, 312, 813, 314, 316, 317, 318, 319, 320, 321, 324, 326, 327, 379, 392, 398, 430, 461, 545, 644, 645, 650, 651, 655, 690, 691. Agabus 338. Alanus v I. b. Alexander 608; secundus 693. Algasel v. I. b Altisidorensis 657, 670. Ашан 423. Ambrosius 33, 51, 99, 137, 335, 336, 365, 439, 441, 528, 574, 580, 589, 599, 705; v. I. b. Ananias 283. Anaxagoras 252. Anshelmus 195, 317, 427, 447, 490; v. I. b. Apollinaris 395, 396. Apostolus (Paulus) 74, 109, 152, 159, 169, 185, 186, 193, 285, 286, 308, 359, 370, 391, 400, 441, 451, 453, 454, 496, 514, 563, 700, 701, 705, 706, 715. Apostoli 539. Apulegius 229, 230. Archa Noe 179. Aristoteles 5, 38, 67, 83, 150, 251, 252, 255, 305, 360, 386, 409, 484, 623; gentilis 18; v. I. b. Arriana heresis 429. Arrianorum heresis 79; error 395. Arriani hereticí 137. Arrius 587. Asmodeus 242, 659. Asuerus 686. Athanasius 47, 140, 365, v. I. b. Athenienses 252. Auca (Hus!) 385, 597. Augustinus S. 21, 33, 38, 42, 52, 72, 74, 82, 86, 88, 95, 96, 99, 101, 104, 116, 117, 123, 125, 128, 130, 134, 145, 135, 137, 138, 139, 140, 141, 185, 165, 169, 170, 178, 179, 182, 229, 210, 217, 220, 221, 222, 226, 251, 230, 243, 245, 248, 249, 250, 252, 259, 267, 268, 270, 271, 272, 275, 277, 281, 290, 291, 292, 294, 301, 303, 304, 305, 313, 316, 317, 3415 328, 330, 333, 335, 336, 337, 360, 342, 343, 347, 348, 356, 357, 416, 361, 366, 370, 392, 395, 399, 481, 427, 432, 457, 466, 471, 478, 564, 487, 491, 511, 538, 542, 558, 599. 576, 577, 581, 582, 595, 598, 604, 625, 634, 646, 648, 660, 686, 697, 705, 707, 709, 715, 729, 731, 736, 738, 739; v. I. b. Avicenna 255, 270; v. I. b.

Strana 755
Index nominum. 755 Babilon 75 . Balaam 641. Balaamite 641. Baroco 12. Basilius 252, 351, 418, 422. . Beda venerabilis 21, 218, 233, 250, 502, 503, 689, 707; v. I. b. Belphegor 7. Berengarius 517, 578. Bernhardus b. 5, 76, 192, 236, 242, 286, 300, 352, 407, 485, 508, 574, 590, 680. Doeeius 114, 127, 160, 217, 218, 201, 258, 260, 291, 734; v. I. b. Bohemia 503, 632, 676. Bohemie rex 494. Bohemie regnum 482. Bonaventura 42, 56, 58, 59, 62. 102, 268, 287, 449, 481, 529, 548, 120. Bor Maioris (explicit) 744. Bozor 042. Bragwardin 293. Brinkel 252. Camestres 640. Cananel 687. Cartusiensis ordo 683. Caym, Caim 349, 600. Cayphe 4. Centurio 581, 582. Chrisostomus, Crisostomus v. Johannes Chrisostomus. Cicero 161. Ciprianus Epiphanius 420; b. 487, 592 ; v. I. b. Clemens b. 420. Comnentator 212, 213, 217, 218, 250, 251, 255, v. I. b. Constantinus Mediolanus 620 , imperator 688. Corinthii 6 8. Cornelius 457, 458. Damascenns 116, 218, 246, 248, 252, 351, 897, 401, 407, 418, 490; Jonannes 125, 427, 439; v. I. b. Damianus 178, 227. Damiani Petrus 641, 642, 667, 675, 682, 657, 726. Darii 17, 21, 22, 59, 262. David 7, 20, 35, 93, 187, 391, 402, 427, 478, 483, 506, 623. Decretum v. Graciani Decretum, Dionisius S. 108, 125, 227, 238, 230, 297, 288; v. I. b. Doclor ewangelicus v. 1. b.; sollempnis 906, 551, 584, 627, 654, 699, 728, 729; v. L b.; subtilis 88, 91, 300. Durandus 48, 97, 280. Egipcia 686. Egipcii 489, 593. Egipciorum ves 488. Egíplus 488. Epiphanius Cipriaunus 420; v. l. b. Ethiopissa 686. Euclides 690. Euticianorum error 407. Fva 266, 267, 277, 271, 284, 644, 645, 650. Extravagantiae (Decreiales) 397, 580, 588, 580, 609, ©26, 687, 643, 6+5, 657, €59, 630, 681, 682, 682, (89, 695, 696, 698, 701, 702, 703, 704, Fabianus papa 576, 581. Festus S Johannis Baptiste 662. Frankenstein Johannes sacre theologie bacc. 387, 519. Gabriel (archangelus) 236; 238. Gelasius papa 614. Geza 7, 638, 642, 643. Gezite 638, 642. Gilbertus 530. Golias 384. Graciani decretum 62, 563, 420, 506, 512, 513, 580, 555, 556, 557, 560, 561, 577, 683, 585, 586, 587, 590, 596, 597, 609, 610, 612, 613, 6:4, 617, 620, 628, 629, 635, 636, 637, 640, 643, 657, 660, 674, 679, 680, 682, 684, 688, 693, 695, 700, 701, 702, 703, 704, Greci 87, 126, 530, 575, 677. Grecorum ecclesia 570; regnum 636. Gregorius (b.) 11, 82, 106, 225, 234, 236, 238, 252, 821, 355, 358, 393, 395, 407, 420, 487, 541, 552, 561, 589, 584, £85, 590, 620, 621, 625, 627, 639, 719; v. I. b; Nazianzenis 276; papa 359, 392. Haymo 36. Hebrei 523, 193 Helizcus 586. Herculis imago AMD. Herodes 598, 681. Hester 686 Hilarius 38, 82, 92, 104, 135, 145, 365. 435, 436, 439, 577, 582; doctor 151; v, I b. Holgoth 417, 418, 421. Hostiensis 557, 657, 708; v. I. b. Hugo 267, 524, 684; cardinalis 682 de Sanclo Victore 147, 510, 743 v. L b. Hugwicius 612, 

Strana 756
756 Index nominum. Hus Johannes, bacc. sacre theol. for- matus 414; magister arcium nec non baccalaureus formatus 423; magister 414, 423, : 22. Jacobus 44, 45, 269, 420, 490, 494, 545; maior 40. Jeremias 108, 399, 539, 545, 546. Jericho 35. Jeroboam 7, 641. Jeroboamite 641. Jeronimus b. 21, 33, 35, 92, 93, 95, 96, 182, 205, 215, 221, 241, 252, 264, 269, 286, 349, 361, 365, 366, 407, 577, 582, 607, 614, 660, 681, 705, 731, 737, 738; v. I. b. Jeruzalen (Jerosolim) 35, 185, 230, 326, 732. Inmocencius 530, 612, 643,.679; papa 701; quartus 580; tercius 566, 567, 576, 577, 581, 689. lsaac 186, 494. Isidorus 220, 508, 590, 634, 679, 728. Israel 7, 35, 423, 488, 524, 598, 687. Israeliticus populus 641. Joachim abbas 61, 62, 68, 386. Job 281, 283, 593, 720. Johannes, sacre theol. bacc. 20, 26, 29, 199, 200, 203, 205; 'Apostolus 666, 668; Baptista 35, 108, 399, 525, 526, 527, 528, 531, 532, 539, 545, 546, 548, 598, 662, 681; Chrisosto- mus (Crisostomus, »os aureum«) 76, 82, 108, 141, 143, 330, 365, 728; Damascenus v. Damascenus; dictus Patek 744 (explicit); Ewangelista 11, 423; Ffrankenssteyn v. Ffranken- ssteyn; Hus v. Hus; de Monte, sacr. theol. baec. formatus 382, 387; Pa- risiensis 51; (scriptor MS. D.) 744 (explicit); Theutonicus 082; Wiclef 621, v. Doctor ewangelicus; ficta persona 317, 821, 671. Jonas 88. Jovinianus 310, 311. Joviniani 310. Joseph 282, 414, 420, 494, 654, 655, 686, 687. Jozaphat 727, 728. Judaicus populus 490. Judas episcopus 860; Scarioth 7, 168, 177, 188, 282, 298, 320, 329, 369, 446, 447, 471, 505, 506, 559, 563, 574, 600. Jude imago 422. Judea 686. S Judei 32, 188, 184, 286, 366, 373, 409, 427, 446, 587, 600, 667, 686, 688. Judith 241. Katherina ficta persona 671. Laban 494. Lamech 665. Lateranense concilium. 02. Latini 126, 671. Latro sanctus 621. Lazarus 621, 683, 684, 736. Leo papa S. 427, 892, 504; v. I. b. Levi 599. Linconiensis v. Robertus; v. I. b. Lombardus Petrus citatur Magister. Loth 230, 231. Lucifer 213, 214, 224, 226, 228, 229. Luciferi imago 422. Lucíus papa 682. Madianitis 086. Magdalena Maria 168 337, 506. 623, 624, 684. Magister v. Lombardus. Mangolt Petrus 200, Manicheus, -ei 181, 256, 263, 310, 311, 407, 587. Manicheorum heresis 108; error 395. Mardocheus 180, 423. Margaretha, ficta persona 671. Maria 93, 103, 398, 402, 403, 432, 593, 564, 675, 657; Virgo gloriosa 13, 236, 264, 279, 348, 374, 398, 399. 402, 403, 404, 411, 412, 413, 420, 427, 431, 546, 569. Martha 684. Mater. D. J. Ch. 231, 236, 538; v. Maria. Virgo gl. Mattheus De Aula Regia, s. theol. bacc. 385, 389, 517, 519. Maximinus Arrianorum episcopus 72. Melchisedech 398, 553, 554, 555. Mellissus 122. Michael archangelus 236, 238, 620. Misna 561. Moabite 7. Monachus grisems v. Mattheus De Aula Regia. Moyses 20, 838, 451, 458, 490, 611, 686, 687. Moysi lex 499, 555, 645, 647, 687. Musach 34. Naaman 7, 642. Naathan 7. Nestorii error 407. Nicodemus 532. Nicolaus Stoer 200. Nic<olaus> de Lira 420. Nicolaus papa 577, 674, 704; ficta per- sona 550. 

Strana 757
Index nominum. 757 Ninivite 590. Noe 179. Olimpu celum 252. Oliveti mons 728, 729. Os aureum м. Chrisostomus. Oseas 489. Origenes 240, 251, 252, 264, 285, 351, 364, 421. Orosius 96. Palecz Stephanus 17, 20, 21, 40, 200, 201. Patek Johannes dictus 744 (explicit). ' Parisiensis 59, 108, 109, 140, 142, 184, 223, 817, 352, 392, 449, 470, 039, 673, 683, 684. Parisius 683. Farmenides 122, Pascasius papa 640. Paulus 185, 336, 461, 559, 593, 636, 720, 788; ficta persona 116. Pellagiani 310, 311, 312. Pellagius 108, 310, 311. Petrus (Apostolus) 7, 9, 34, 40, 42, 44, 46, 185, 228, 250, 282, 283, 326, 449, 455, 458, 498, 505, 506, 606, 607, 615, 623, 624, 641, 734, 735; Clericus in Plana 744 (explicit); Da- miani v. Damiani; de Tharantasia 97, 142, 247, 262, 290, 726; ficta persona 58, 116, 128, 308, 321, 322, 414, 011, 671; Lombardus v. Lom- bardus ; Magister v. Lombardus ; Man- golf 19, 20, 21, 23, 25, 200. Pharao 35, 720. Pharisei 532, 600. Philosophus (Aristoteles) 12, 25, 30, 43, 85, 114, 123, 155, 208, 212, 213, 218, 243, 244, 248, 249, 250, 251, 252, 255, 264, 287, 301, 306, 314, 325, 334, 359, 409, 412, 427, 447, 738. Philosophi naturales 438. Plato, ficta persona 47, 50, 54, 60, 62, 88, 127, 185; in Timeo 229, 709. Platonici 252. Pontifex gloriosus (Jesus Christus) 609. Porphirios 61, 62, 291. Porrotanus 149, Pragense studium 482, 503. Protheus 691, 692. Raab 7. Rabanus 252. Raphael 236, 238. Raymundus 6:9, 657. Richardus 11, 217, 218, 220, 380, 331, 358, 359, 384, 392, 407, 431, 462, 467, 480, 529, 725; de Sclo Victore 459; de Media villa 300. Robertus Linconiensis 4275 v. I. b. Romana ecclesia 575, 636. Sabellius 587. Sabellii heresis 145. Salomo 20, 187, 478, 634. Samaritanus 30, 465. Saraceni 978. Sathanas 490. Scarioth v, Judas. Scariothite 642. Scotus 42, 63, 65, 247, 255, 296, 297, 330, 356, 583, 600, 650; v. I. b. Scotellus 217. Seneca v, I. b. Simachus papa 701. Simbolum Apostolorum 458; Athanasii 458-9 v. Athanasius; Nicenum 458-9. Sodomite 598. Sortes, lege Socrates, 40, 47, 50, 54, 57, 59, 60, 61, 62, 64, 88, 90, 119, 122, 127, 128, 180, 150, 160, 174, 185, 201, 202, 599, 410, 334, 384, 987, 566. Stephanus de Palecz v. Palecz; b. 498, 461. Słoer Nicolaus 18, 25, 200 v. Nieolaus. Symon Magus 7, 638, 641, 642, Symoniaci 638, 641, 642. Synus Abrahe 718, Taciani 044. Tharantasia v, Petrus de Tharantasia. Thobias 230, 231, 281; minor 236. Tholetanum concilium 557, Thomas S. 11, 77, 82, 83, 89, 91, 109, ° 110, 188, 166, 173, 218, 231, 247, 249, 251, 252, 260, 268, 270, 290, 296, 297, 305, 300, 330, 351, 352, 353, 855, 359, 362, 370, 892, 413, 456, 489, 549, 562, 581, 651, 657, 720, 729, 787; de Argentina 203, 535, 544, 548, 566, 567, 600, 602: S. (apostolus) 579, 664. Triburiensis synodus 043. Tullius 474. Universilas studii Pragensis 508. Viclore v. Hugo. Vigilia Sancti Luce 744 (explicit). Vilkelmus Okaim 806. Virgo mater Christi v. Maria, Wencezlaus, rex Bohemie 494; ficta per- sona 550. Wiclef Johannes Mag. 621. Zabulon 609. Zacharias 281, 241. Zacheus 580, 588. Zuzana 282. 

Strana 758
758 Index rerum, III. Index rerum. (Numeri paginam denotant.) Abbatissa 616, 636. Abissus 242. Aborsus 659. Abstracta 63. Abstractum nomen 55, 56. Accidens 88, Accolitus 633. Actus boni et mali 354; coniugalis utrum peccatum 6406 ; coniugalis utrum meritorius 647; donorum qui sint 480; qui dependent a libero arbitrio 350; secundi 41; triplices sunt 354; unde habeat bonitatem 469; utrum possit esse indifferens 3565. Actuum differencia quadruplex Adiutorium 292. Admiracio causatur ex duobus 269, Adopcio quid sit 703 Adoracio a cultu differt 416; debetur ymaginato non ymagini 421; quomodo fiat 416; triplex 415; ymaginum; de — doctorum opiniones 416-419 Adulter uxoris 658, 660. Adulterium 657, 664; inpedit matri- monium 670, 672; quid sit 695. Adulterii crimen 697; malum 679. Adventus Domini in finali iudicio 729. Affinitas diflinitur 696; matrimonii inpedimentum 6929. Agmina exequiarum 712, 718. Agnus figuratus 550; pascalis 511, 559, 578 ; tipicus 553, 550. Agonia Salvatoris 239 Alienus ab unitate ecclesie 584. Allegoria 266 Allegoricus 35. Amator vehemens 660. . Amen iurandi adverbium 502. Amicicia 484. Amita 665. Amor viri ad mulierem vehemens 694. Anagogicus 35. Anathema 69, 609. Anathema maius et minus 609. Anathematisati 605. Angelica natura 213, Angelus ad custodiam hominis depu- tatus 240; baptisans 543; bonus non potest peccare 227; diffinitur 214; potuit peccare 222; utrum natura simplex 216 utrum sit in loco 159. Angeli boni et mali 226; creare non possunt 572; creati sunt 213; de — diverse questiones 159; esse quale 170; hominis contra penam sit 214; mittuntur 238; proprium 237 ; quomodo peccaverint 223 ; utrum aliqui eiusdem speciei 218; utrum corpora assumant 280; utrum corpus habeant 229; utrum creati beati 220; utrum creati in gracia 220; utrum diligendi 466; utrum iudicaturi sint 726; utrum prescii eventus sui 221 Angelorum numerus 218 Anichilacio 77. Anima hominis intellectiva utrum de substancia Dei 262; humana inmor- talis 273; intellectiva utrum producta ante corpus 263; maculatur in instanti sue infusionis 325; peccatum origi- nale accipit a carne 319; sine pec- cato creatur 320. Anime defunctorum solvuntur 716; ra- cionales fiunt ex traduce 269. Antichristus 7. Anuli subarracio 656. Apostasia 688; heresis est 587. Apparicio differt a missione visibili 105. Appetitus in hominibus triplex 295; voluntatis 343. Aqua in baptismo 538; tripliciter su- mitur 251; vino admiscenda 570. Aque utrum supra celos 251. Arbitrii liberi condiciones 298; in- sufficiencia 810, 312; quatuor status 298. Arbitrium liberum angelorum 221; melius: liberum arbitrium 294; et presciencia 161; est potencia 298, 294. Arbor consangwinitatis 692. Archa 420. Archana Dei 619. Architipus mundus 21. Argentum 622, 715. Armonia 485. Artes magice 226. Articulus fidei 10, 459; fidei consonus racioni 115; vocabulum exponitur 459. Articulorum numerus 4609. Articulos fidei tractare meritorium 11. Assumpcio largius exponitur 404; nature humane 379; personalis qualis esse possit 380. Assumpcionis modus 393; causa efficiens 401. Assumptum solum creatura 380, Attributum 48. 

Strana 759
Index rerum. 759 Attributa angelorum 216; Dei tria 175; in Deo racione distingwuntur 50. Attricio et contricio 599. Auctoritas comissaria 729. Augmentum gracie duplex 102. Aurum 622, 715 Aversio in peccato 336. Balaamite qui dicantur 641. Balsamus 552. Banna 660. Baptisma Christi 105; in b. remit- titur peccatum originale 328. Baptismus a Christo institutus 528; ab adulto susceptus 584; ad baptismi solempnitatem que pertineant 541; Christi 504; diffinitur 528; flaminis duplex 546; ianua sacramentorum 686; Johannis 525; Johannis utrum sacramentum 527; institutus ante passionem 531; non differatur 538; munus Dei 540; peccata et penam tollit 536; sangwinis, flaminis, aque 538; utrum debet dari amentibus etc 538; utrum iterandus 547; utrum paradisum aperuit 536. Baptismi circumstancie diverse 545; collacio 540 ; effectus utrum in omni- bus equalis 536; forme licite 5:8; forma mutata 531; forma sufficiens 529; materia 532; signa quos de- signent effectus 549; suscepcio 534. Baptismo tria insurit 536. Baptismum perficere potest eciam presbiter malus 312; petere a malo sacerdote 548. Baroco 12. Beatitudo diffinitur 220; duplex 734; omnium sanctorum utrum equalis 734. Beatitudinis sapor 743. Beatitudines quatuordecim 743. Beatus quis sit 735. Beatorum cognicio inpar 781. Benediccio 614. Benedicciones herelicorum 615. Beneficiarius defunctorum 718. Beneficus mortuorum 718. Biblia 422. Bigamia 637. Bige 31, 35. Blandicie mulieris 688. Blasfemia heresis est 587; in Spi- ritum Sanctum 366. Blasfemíe Judeorum 3606. Bona coniugii 654, 658; tria a Deo 595. Bonitas rei duplex 173. Boni malos in tormentis vident 736. Bonorum genera tria 301. Bonum operari 310; gentis 325; in- commutabile et commutabile 347; triplex 833. Brige 653, 664. Brigosus 548. Brodium 539. Buccella 563. Calumpnia 35. Camestres 211. Caracter 535, 537 ; diffinitur a S. Dy- onisio 548. Carencia iusticie 316. Caro animam corrumpit 322; humana post iudicium 781. Castracio 670. Cathecuminus 550, 686. Cathecumini 630. Cathetismus quomodo scribatur 549, 550. Catulus 442. Causa dignior causato? 83, 84; directa et indirecta 279; in divinis 141; quadriplicatur 82. Cause diffinicio 82; primordiales 266. Causalitas et precessio 82. Celibatus Johannis 646, 665; pulchri- tudo 479. Celum empireum 213, 224, 247; divi- ditur 713. Celum movetur 252; Deus ornavit si- deribus 249; tripliciter accipitur 250; utrum materiale 250. Celi figura 252; quot sint 252, Cellula racionalis 552; ymaginaria 552. Censura ecclesiastica 611. Cereus 6549. Cerevisia 533. Chaos 248. Cherub, -in, -im 237. Christus bis natus 411; caput cor- poris mistici 240; cottidie ymmolatur 570; creatura 20; duas habuit vo- luntates 439; duas habet sapiencias 482; duplex substancia 103; ecclesie caput 36; ex quatuor statibus hominis aliquid accepit 437; filius Marie, non Spiritus Sancti 402; homo dominicus 24: homo utrum inceperit esse 430; in ultimo iudicio 727; in qua forma iudicabit 728; ingenitus et unigenitus 426; in triduo mortis 450; in triduo mortis utrum homo 451; mediator 441; mortis destructor 447; nata sa- piencia 1388; natus de David 93; naturam humanam cum defectibus accepit 485, non adoptivus Dei filius 424; non homo dominicus 411; obe- diens Deo Patri 24; plenitudinem habuit gracie 4325 primus martir 41; 

Strana 760
760 Index rerum. quomodo potuerit peccata dimittere 549; redemptor 444; rex mundi, sum- mus pontifex, heres regni 370; tra- ditus 4406; utrum claves habuerit 615; utrum factus 426; utrum Filius Tri- nitatis 402; utrum habuit potestatem peccandi 451; utrum oraverit 489; utrum persona 424; pro omnibus passus 448; Veritas 74; vite restau- rator 447. Christi anime sapiencia 494; corpus mi- sticum 36, 44; corpus utrum incinera- tum 449 ; dubitacio 440 ; dolor in passi- one 436; gracia infinita 432 ; humanitas pura creatura 40; in bono proveccio 440; karitas 463; meritum 442; morte redempti sumus 444; oracio qualis fuerit 440; persona utrum conposita 407; predestinacio 425; voluntas tri- plex 440. Christicola 718. Cimiterium 529. Circumcisio 514, 523, 536; quando terminata 528; utrum conferebat gra- ciam 524. Citacio 725. Cithara 485. Civitas dyaboli describitur 788; Dei describitur 782. Civitates due 781. Claritas corporis post resurreccionem 708. Claudus 664. Claustrum 649. Claves a sacerdotibus tantum possi- dentur 616; spirituales quid sint 606. Clavium collacio 614. Clerici avari 644; karitas eorum 111; presertim evitent volicionem inordi- natam 643. Coaccio 662. Cognacio carnalis et spiritualis 689; legalis 703; legalis inpedimentum matrimonii 704; spiritualis inpedit matrimonium 690, 701; spiritualis triplex 700. Cognacionis genera tria 698. Cognatus, -a, 696. Cognicio anime dos 742; rerum per- fecta in statu innocencie 291. Cognoscere se ipsum melius quam omnia cetera 192. Coire delectacionis causa 661. Color 84, 89; et lux 248. Columba 104, 106. Columbe species 532. Conceptus non sine peccato 318. Conclusiones duo secundi Senten- ciarum 191, Concretum nomen 55, 56. Concubinarius manifestus 585; no- torius 580. Concubitus cause tres 660; utrum peccatum 660; illicitus 665. Concubinam habere 667. Concupiscencia diversos habet sen- sus 316. Condempnacio inpiorum 736. Condempnati utrum velint aliorum dampnacionem 738; utrum velint se non esse 737. Confessio 599 ;cuifieri debeat 604; ge- neralis pro venialibus 622 ; sacramen- talis 600; utrum statim fieri debeat 604. Confessionis necessitas 601. Conficere simpliciter aut ordinatim posse 584. Confirmacio diffinitur 551. Confirmacionis caracter indelebilis 552; circumstancie 551 ; efficacia 504. Confirmare quis possit 552. Conformitas voluntatis humane cum divina 184. Congeries operum 360. Congratulacio 748. Coniugium inter Mariam et Jozeph 654; signum coniunccionis Christi et ecclesie 645. Coniugii efficacia 505. Coniunccio consangwineorum 695. Coniunx infidelis utrum dimittenda 088. Conmater 698, 699. Conmixtio carnalis utrum de integri- tate matrimonii 647. Conpater 541. Conpaternitas 700; spiritualis matri- monii inpedimentum 702. Conpatrum liberi 703. Conpletorium 458. Conposicio exdiversis 231 ; triplex 78. Conprehensio 742. Conpunccio 598. Conputacio graduum 693. Consangwinitas inpedimentum ma- trimonii 693; quid sit 690. Consciencia erronea utrum liget 852; qualis cavenda 953; quid sit 350; quomodo erret 351; vulpina 352. Consciencie timor 353. Consensus coactus 653; coniugalis 647, 648, 051; coniugalis quid sit 652; in peccatum 361. Consiliarius coniugum 662. Consilium bonum 482; malum datum studentibus Prage 482 ; sumitur tribus modis 482; utrum donum Spiritus Sancti 481. Consilii actus 481. 

Strana 761
Index rerum. 761 Constans quis vocetur 653. Contemplativi 715. Continencia alterius coniugis 6C3; apostolorum 663. Continencie votum 682. Contingens futurum 160. Contractus matrimonii 650. Contraria diffiniuntur 333. Contricio generalis 602; quid sit 598; vocabuli exposicio 602. Contricionis dolor 608. Controversia inter doctores 101. Conversio panis in corpus Christi 569. Copula carnalis 652; carnalis inter- dicta 665; coniugalis 652. Corban 34. Cori (Chori) angelorum 236. Corona 634. Corpus ab angelis assumptum 232. Corpus Christi aliterest in celo, aliter in sacramento £65; cur sub alia specie 570; manibus non tangitur 579; non frangitur 5773 qui sumit in peccato mortali etc. 562; quomodo contine- atur sub speciebus 566; triplicem habet modum essendi 566; utrum amentibus dari debeat 563; in qua-. libet hostie parte 566; possit dari peccatori 563; simul in diversis locis 565; videri potest 568; dominicum post instans concepcionis 299. Corpus exquatuor elementis conponitur 193. Corpora celestia utrum animata 252. Correccio fraterna 616. Correpcio amoris, timoris, pudoris 616; differt a correccione 617; fra- terna diffinitur 617 ; prelato facta 617 ; quomodo excercenda 617. Corripere alium 617. Crapula 561. 'Creacio octo conclusionibus exponitur 206; sex diebus facta 253. Creare diffinitur 210; non conpetit cre- ature 209. Creata omnia propter hominem 269. Creator quis dicatur 196, Creatura creare non potest 196, 544: racionalis ad ymaginem Dei facta 257, Creature irracionales utrum diligende 465; qualis conveniat adoracio 419. Credere Deo, Deum, in Deum 452. Crimen publicum 618. Crimina matrimonium inpediencia 657. Crisma ex quibus conficiatur 549, 552, 630. Culpa nature et persone 317. Curacio hominis 705. . Curia imperatoris 697. Custodie angelice effectus 241. Dacio quibus convenit personis 10!. Dampnacio eterna 619; magistri Wi- clef 621. Dampnatus perpetue 228. Davidica turris 8l, 35. Debitum petere tempore sancto 663; reddere menstruate 664; reddi utrum semper debeat 663; solvere 66!, 662. Decalogus litera occidens 490. Defecciones corporis 743. Defectus culpabiles tres 513. Defloracio virginum 695. Degradati utrum possint conficere 583. Deitas 10". Deitas non humanitas 409. Delectacio 296. Demon 549; igne cruciabitur 709. Demonis inpressio 670. Demones corpus hominis intrant 233; eicere 8366 ; fugat sacra scriptura 875; i, e. angeli 210; sensus deludunt 238; utrum diligendi 460; utrum possint bonum facere 227. Demoniosus 604. Denarius 790. Deordinacio in prelacione 370. Dependencia 84. Detractores 619; veritatis 153. Deus; ex — omnia facta 155. Deus adverbiorum remunerator 186; auctor bonorum 155; causa pene 324; creator 195; cur creavit hominem 191 ; est in omnibus rebus 157; et crea- tura conparantur 48; factus homo 409; finis bone voluntatis 344; finis ultimus 346; homo 403; magister optimus 27; malus hereticorum 210; maxime diligibile 464; necessitas ab- soluta 69; nomen 58; non creatura 196; non localis 158; non potest peccare 169; non potest producere actualiter infinitum 172; est in genere 78; omnipotens 35; omni- sciens 35, 154; pater familias 023; permisit primum hominem temptari 288; plura potest quam facit 171; premians 808; prima essencia 13; quomodo dicatur mortuus 448; quo- modo videatur 292; regit universum 163; semper potest, quod semel potuit 173, seculi 35; simplex 78; simpliciter primum et ultimum 27; solus creator 196; solus peccata di- mittit 605; summe bonus 35; summe diligendus 466 ; temptator 282; trinus 45 ; non triplex 117; utrum adoptet quemquam 125; utrum causa peccati 943 ; utrum cognoscat mala 155 ; utrum 

Strana 762
762 Index rerum. omnia diligat 472; utrum omnia ab eterno diligat 473; utrum omnia equa- liter diligat 473; utrum possit dis- pensare in preceptis decalogi 489; utrum possit rem eandem facere moc- liorem 172; utrum vult omnes salvos fieri 177. Dei cognicio 731; hereditas 425; no- mina per accidens 148; nomina tem- poralia 142; opera iusticiam et mi- sericordíam ostendunt 721; predicata temporália 40; proprietates eterne 40; qualitates 13. Diabolus v. Dyabolus. Dicere quid significet 248. Dies dominica 491; tripliciter accipitur 245. Diffinicio duplex 590. Diffusio karitatis 98. Digitus cruentus 567. Dileccio 742; amici melior quam in- imici 468; Dei 472; Dei et hominis 463; in Deo duplex 148; legis pleni- tudo 483; qua Deus nos diligit 470; utrum modum habeat 469. Diligere quid sit 463. Diluvium 593. Discussio consciencie 581. Dispensacio a voto continencie 682. Dispensacionis a voto cause 680. Disputans ad tria prospiciat 400. Dissimilitudo anime 605. Distinccio triplex 79; personarum di- vinarum 80, Disvasa 623. Divine nature veritas, bilitas, simplicitas 76. Divorcium 665, 673, 676. Doctores antiquiet moderni 430, sancti antiqui 365; katholici 184. Dogma 86. Dolor utrum in Christo fuerit 436. Dominicus homo 411. Domini seculares adorandi 422, Donacio 743. Donare vel dare 112, Donum 112; et datum distingwuntur 112. Dona septem Spiritus Sancti 476; Spi- ritus Sancti cur septem 477; utrum futura sint in patria 477. Dos quid sit 742. Dotes anime et corporis 741; corporis 743. Dragma 506. Dulia 414. Duricia cordis 665. Dyabolus 35; auctor visibilium se- cundum Manicheos 394; causa pec- incommuta- cati 279; in presbiterum transfor- matus 586; Judas 369; non potest baptisare 543; parcus simul et pro- digus 487; pro d— Christus non passus est 448; superatur 446; tem- ptavit primum hominem 278; vicia contexuit 487; ydolatra 416. Dyaboli blasfemia 620; consilia 482; filii 185; illusio 561; incubi vel suc- cubi 232; inpedimenta 538; malicia 568; membra 433; mens duobus pec- catis obsessa 279; nidus 640; pec- catum 223; — indelibile 446; po- testas 506; potestas utrum a Deo 870; suggestiones 191; virtus 549. Dyabolo animam dare 640; in quibus resistendum 870; renuncciare 678. Dyaconissa 636. Dyadema regis 416. Dyafaneitas aque 532. Dyalecticorum regula prima 332. Dydragma pedagii 370. Ebetacio 562. Ecclesia diffinitur 616; katholica 96; malignancium 96, 733; mater pre- destinatorum 469. Eleccio Dei respectu hominis 168. Electi a Deo amati 472. Elementum quintum 193. Elementa ex quibus homo constitutus 743; quomodo maneant in mixtis 255. Elemosina 595; corporalis et spiritu- alis 596; maxime satisfactoria 597; vocabuli exposicio 595. Elemosine circumstancie 596; efficacia 597. Elemosinacio 90. Emanare sive procedere 101. Emenda 470. Emisperium 42, 78. Emphatica locucio 134. Empticius 675. Enigma 730; tripliciter sumitur 292. Entitas 548. Epileuticus 664. Episcopus fictus 561. Episcoporum ordo 633. Equalitas diffinitur 115; in divinis non est relacio 144; in personis divinis 115, 145; quantitatis et proporcionis 307. Equivocacio.mater erroris 250. Eroici viri 198. Error condicionis in matrimonio 675; de sacramento altaris 564 ; ignorancia, inconsideracio 222; Origenis 407. Esse Dei proprium 76; hominis triplex 706; perfectissimum Deus habet 93; ubique Dei proprium 157, 158, 

Strana 763
Index rerum. 763 Essencia divina 721; divina commu- nicatur 63; div. generat 61 ; div. non genus nec species 116; div. princi- piat Filium 61; div, una summa res 62; div. universorum principium 64; genuit essenciam 65; genuit Filium 65; in divinis 80. Essencie due 451.. Etas ad matrimonium contrahendum ne- cessaria 674; Christi 708; que ad ordines requiritur 638; quinta et sexta 991. Eterna non cadunt sub divina provi- dencia 163. Eternitas proprie capta 198; quadru- pliciter accipitur 114; qualis cui con- veniat 114; secundum Boecium 114. Eucaristia 558; a ieiunis sumitur 556; ad digne sumendam tria requiruntur 562; et baptismus conparantur 559; ierarchica 458; quoties accipienda 576, 580. Eucaristiam accipiens quando peccet 585. Eucaristie dignitas 555; effectus 580; efficacia 505; figure 555; forma suf- ficiens 556. Eusebia 414. Eutrapelia 484. Examinacio resurgencium 724. Exclusio dupliciter fit 121. Excommunicacio ecclesiastica 610; iniusta 613; maior et minor 609; nunquam fiat propter temporalia 612; quando fieri debeat 612; quando fieri non: debeat 610; quid sit 608. Excommunicati utrum possint con- ficere 583. Exercitacio ingenii 85. Exhibicio sanctitatis 514, Existencia rerum in Deo 155. Exorcismus 545; quomodo scribi de- beat 550. Exorcista 633. Experimentum 519. Extasis 190. Ewangelii prohibicio 496 Fantasticum corpus 394. Fecunditas parentum primorum 275. Fenum 622, 716. Fetus 664; .abortivus 709. Ficcio in baptismi ministracione 538. Fidelis quis dicatur 680. Fides augetur 10; cui insit 301; de- monum et peccalorum 452; est actus intellectus 10; explicita de redemptore utrum necessaria 459; formata et informis 458; informis 454; informis in demonibus 455; informis mutatur 455; katholica 146; k. de arbitrio 311; k. de Christo homine 452; non habet meritum 10; quomodo profe- cerit 459. Fides solida 566; spes, karitas, ope- raeio 457; tripliciter accipitur 452; utrum de conplexis an non 456. Fidei diffinicio 453; mensura 457; ob- iectum 455; non subest falsum 456. Fidem discutere meritorium est 11, Fieri contra vel preter voluntatem Dei 182, Filia patri consentire intelligitur 6589. Filiacio Christi utrum duplex 419. Filiola 698. Filius ad matrimonium cogi non debet 656. Filius Dei appropriate dicitur sapiencia 86; cur incarnatus 381; de essencia Patris 66; de Patre generatur 607; differt a Patre 141; duplicis substancie 382; ex Deo natus 990; generare potest 71; incarnata sapiencia 4; minor Patre 104; predestinatus 410; principium de principio 19; proprie assumens 405; sapiencia patris 146; semper genitus 79; speciosus 145; veram carnem assumpsit 394; verus Deus et verus homo 382; ymago Patris 71. Filius illegitimus 697. Filii ecclesie a doctrina discedentes 7; predestinati 623; spirituales 698. Filiorum differencie 697. Finis voluntatis 344, 346 ; malarum vo- luntatum 347. Fines bone voluntatis 346. Firmamentum de aquis factum 249. Flagella 593. Flamen i.e, Spiritus Sanctus 147, 169, 064, 581. Flatus i. e, Spiritus Sanctus 94, 390. Fomes peccati 319, 339. Forma 147. Fornicacio evitanda 527, 661; mentis 689; quid sit 695. Fornicarius homo Corinthius 608. Fratrissa 690. Frigiditas matrimonii inpedimentum 669. Frivolus 728. Fruicio actus voluntatis 42; creature 40; cuius sit potencie 41; divina in Christo 443; et cognicio 42; per- fecta 42; triplex 42. Fruicionis obiectum 44. Furiosi 669. Gaze 34. Gazophilacium 30, 34, 

Strana 764
764 Index rerum. Gehenna 506, 709, 720, 736. Generacio convenit Deo 67; differt a creacione 212; dupliciter accipitur 66; essencie divine activa 61; in creaturis 67; prolis in statu inno- cencie 275; secundum Aristotelem 67. Generacionis diffinicio 213, Gentilis 13; Aristoteles 18, Gentiles in successu temporis 688. Genus humanum 379. Generis humani fides de redemptore 459. Germanitas spiritualis 698. Germanus frater 696. Gezite qui dicantur 638, 642. Gibbosus 664, Gladius spiritualis 677. Globus 718. Gloria sanctorum post iudicium 791. Glos 696. Gnomon 517. Gracia adiutrix 525 ; duplex 17; gratum faciens a Spiritu Sancto datur 99; in omnibus relucet sacramentis 507; in ordine collata 685; operans et cooperans 301; triplex dicitur 220. Gracie actus primus 303; augmentum 102; effectus diversi 303; gratum facientis effectus 302; plenitudo cui insit 432. Graciam habens 3006. Gradus quid sit 691. Grammatica 61. Grammaticorum regula 57. Gratis dispensare dona Christi 8. Greci de sacerdotum matrimonio 677; de Spiritu Sancto 87; de Trinitate 126; pane fermentato utuntur 575; quomodo baptisent 590. Grecorum ecclesia aquam vino non admiscet 570. Habitaciones animarum post hanc vitam 719. Habitus peccati 937; potenciis cor- respondentes 41 (v. adnot, 19.). Heredes 623. Heremus 593. Heresis Apollinaris de incarnacione 395; . Arrianorum 79; Arrianorum de incarnacione 395; Arrii de Trinitate 145; Berengario ascripta 578; dif- | finitur 582, 586; Euticianorum de natura Christi 407; in confessione expressa 626; Manicheorum 108; Manicheorum de incarnacione 394, 407 ; Manich. de malo 181; Nestorii de persona Christi 407; prima 577; Sabellii 145; symoniaca triplex 688; vocabulum exponitur 587. Hereses tres super arbitrio 310. Heresum numerus 587; maneries fa- mose 587. Heretica pravitas 94. Hereticus 62; multis dicitur modis 586. Heretici 82, 59, 96; a — baptisati 545; Arriani 197; de generacione Christi 70; de incarnacione 378; de natura Christi 427 ; de prioritate per- sonarum 92; de sacramento altaris 564; qui nupcias dampnant 044; utrum possint conficere 588; utrum possint sacramenta ministrare 628. Hircus 610. Homo angelum bonum et malum habet 240; ante peccatum 3193; conpositus etc. 451; corruptus 523; fabrica Dei 468; factus ad ymaginem et simili- tudinem Trinitatis 257; in scriptura 451; nature duplicis 710; magis se quam proximum iure diligit 467; no- men abstractum: vel concretum | 56; sine gracia 311; sine sapiencia divina vanitas 193; aut dominicus aut dya- bolicus 23. Hominis creacio exponitur 261; duo diligenda, duo odienda 467; operum ad merendum efficacia 313. Homines mali utrum diligendi 460; omnes utrum pariter diligendi 460. Hostia in tres partes dividitur 576; Salvatoris 528. Hostie partes quid significent 579. Hostiaris 638. Hostium quod est Deus 606. Humanitas Christi quomodo adoranda 416; in quo sensu capiatur 412. Hus conclusionem magistro Stoer offert 18; conclusionem fr, Johanni offert 20 ; conclusionem fr. Mangolt offert 19; contra fr. Johannem 27, 200; contra fr. Johannem de Monte 383, 987; contra fr. Mangolt 22; contra ma- gistrum Matheum 519; contra mag. Matheum de Aula Regia 885, 389; contra mag. Matheum monachum 517 ; contra mag. Palecz 20; contra Stoer 25; de ipsius continencie voto 682; de ipsius peccatis 603; de martirio suscipiendo 627; infirmitatem suanr commemorat 519; ipsius predesti- nacionem timet 165; iuvenis catulus 200, Magistrum Wiclef salvandum putat 621; melius ipsi videtur bene vivere etc. 621; neminem vult here- ticare 585; se ipsum aucam vocat 385, 597; tractaculum suum com- memorat 569, 578. 

Strana 765
Index rerum. 765 lanitrix 696. Ianue paradisi apercio 530, 537. Ictus oculi 708. Idem aut masculinum aut neutrum 61. Ieiunacio 90. Ieiunium 595, duplex 557. Ierarchia quid sit 234. Ierarchie angelorum tres 235. Ieroboamite qui dicantur 641. Ignis eternus; de — questiones varie 727; eternus ubi sit 709; precedens iudicium 726; purgacionis 618. Ignorancia iuris vel facti 287; triplex 280. Incarnacio; de — opiniones diverse 406; non facta esset sine peccato hominis 392; quam mirabilis sit 877; quid sit 379. Incestus 657, 669, 679; inpedimentum matrimonii 670; quid sit 696. Increduli convertuntur 108. Indignus ad ordinem 635, 636. Infernus 35; proprie dictus 713; ubi sit 714. Infidelis contrahens cum fideli 686; conversus 688. Infideles christiane religioni 570; in finali iudicio 724. Infidelium opera 685; opera utrum mala 359. Infidelitas 689; primorum parentum 288. Infinitum triplex dicitur 171. Ingenuus 674. Ingratitudo 6028. Ingratitudinis species 629, Inimici utrum diligendi 468. Inimicos diligere maioris meriti 469. Inmortalitas hominis 271, 272; spi- ritus humani demonstratur 279. Inmutabilis Deus 77. Inmutabilitas triplex 77. Inpassibilitas beatorum 744. Inpedimenta matrimonii 670, 671. Inpenitencia finalis 360, 625, 716, 722; finalis non dimittitur 367. Inpotencia coeundi 670. Integritas 647. Intellectus actus 480; et sapiencia differunt 480; noster obumbratus 110. Intencio 947; a fide dirigitur 359; actus voluntatis 348; utrum sufficiat ad meritum 957. Interrupcio verborum inbaptismo 531. Invocacio demonum 670. Irregularitas 697. Iudeus 832, 86. Iudei utrum heretici 587. Iudicandi modi quinque 7206. Iudices temerarii 619. Iudicium Dei occultum 720; deiforme 726; finale quomodo fiet 725; finale ubi futurum sit 7209; omniforme 726 ; uniforme 725. Iudicii ordines quatuor 724. Iuramentum assertorium et promis- sorium 495; coactum 495; contra fidem vel caritatem 493 ; illicitum 508; incautum 495; quando licitum 493; quando peccatum 496 ; quomodo obli- get 490. Iuramenti liciti circumstancie 495. Iurare licite dupliciter contingit 404; per Deum, per creaturam 493; per falsos deos 493; quando peccatum 492. Iurisdiccionis clavis 616. Iurista 580, 609. Iuristarum versus 626. Ius naturale 666. Iusiurandum tres habet comites 492. Iusticia Dei 721; duplex 807; quid sit 723. Iustificare tripliciter dicitur 497. Karitas augetur 110; duplex 471; ex- citatur 444; minuitur 111; omnibus equaliter communicatur 109; post finale iudicium 742; quid sit 85, 463; tripliciter sumitur 108; utrum creata an non 107 ; utrum possit amitti 471. Karitatis firmitas et permanencia 470; gradus diversi 467; inperfeccio 470; ordo 466; precepta duo 408. Karitatem se habere viator non cog- noscit 109. Kathegoria prima 115. Kathegorica diccio 121. Kathegorie 76. Kathena peccatorum 487, Lapides preciosi 622, 715. Latus Christi 524; Christi lancea aper- tum 508. Latinorum forma baptismi 5930. Latro 602. Latria 414. Lector 639. Legalia 528; — quando terminata 537. Legitimacio filiorum illegitimorum 697. Lepra 669; gezitica 642. Leprosi 605. Levir 696. Levitas nove legis 498. Lex fraterna 626; gracie 687; nature 626 ; scripta de decem mandatis 485; vetus et nova 407; vetus et nova quoad dignitatem conparantur 498; vetus occidebat 407; vetus utrum 51 

Strana 766
766 Index rerum. gravior guam nova 498; vetus utrum iustificabat 497. Legis prohibicio 496. Libellus repudii 665. Liberacionis nostre modus 446. Liberalitas 484. Liber vite 471. Libramen iusticie 715. Licencia nubendi 657. Lignum 622, 716; vite 312; crucis 444; crucis in finali iudicio 728. Linea in consangwinitate 690; trans- versalis duplex 691; triplex 690. Lingwe ignee 106. Littera ewangelii 497, Livor vindicte 678. Lixivium 533. Locus luxurie 632. Logica 61, 62, 71, 518, 738; Aristo- telis vera 360; Sanctorum 128. Logici 128; reales 126; circa infinitum 172; syllogismos dicunt peccare 339. Logicus 90. Loice principia 195, Lucifer 504; excellens super alios angelos 224; non potest salvari 228. Luciferi peccatum 225; ymago 422. Lugere 590. Lutus 564. Lux qualitas 247; solis et lune post iudicium 728; utrum substancia 240. Lucis formacio primum opus distinc- cionis 245. Lymbus parvulorum 718; patrum 713. Machinacio in mortem coniugis 657. Macrocosmus 190. Macula peccati 337. Magi 561. . Magnanimitas 484. Magnificencia 484. Maiores et minores in testamento ve- tere 459. Maleficium in matrimonio 669, 670. Malleus dampnacionis 167. . Malum ad bonum reducitur 354; du- pliciter accipitur 333; primum 382; quomodo subsit divine providencie 163; triplex 339. . Mala non a Deo 343. Manducacio corporis Christi triplex 559; spiritualis 560. Manducare corpus Christi 558. Manicheorum heresis 256; heresis de anima humana 268. Manna 511,553, 554, 559; in deserto 38. Mansuetudo 484. Mare matrix aquarum 249. Maritus et uxor quinque modis pec- care possunt 660. Martir 539; dignissimus 437; mulier 547. Martires 41; Christi 584; sancti 560. Mater Christi 84; hominibus dedit Spiritum Sanctum 100. Materia informis 243; materialium fun- damentum 244; prima in corporalium produccione 244. Matertera 665. Matrimonium contractum ante bap- tismum 687 ; et virginitas 646 ; fidelis cum infideli 685; infidelium 685; inter ineptos 659; quadruplex 656; quid sit 649; utrum naturale 645. Matrimonii causa 650 ; cause quatuor 655; due instituciones6 44, 645; in- pedimenta duodecim 656; sacramen- tum 646. Mecha 673. Medium triplex dicitur 401, Medo 533. . Mendacium peccatum est 490. Mendacii diffinicio 490; genera tria 490, 491. Menstruata 664. Menstruum 660, 664. Mentiri; vocabulum exponitur 490, Mereri tripliciter accipitur 443. Meretrix mariti 658. Meretricem ducere 658. Meretrices publice 603. Meritum duplex 307. Meriti efficacia 313. Metaphisica 19, 62. Metaphisice loqui 114, Metaphisicus 17. Metaphorice guedam de Deo dicuntur 152. Metaphoricus 35. Meteora 226. Metrum 626. Microcosmus 190. Minister ad conficiendum debitus 584; malus utrum possit baptisare 540. Miracula que dicantur 269. Misericordia Dei 721; quid sit 723. Missa sacerdotis mali 720; unde habeat nomen 633; utrum melicr a sacerdote bono quam a malo 585. Missio ad homines 103; Christi 390; cui conveniat 101; Filii et Spiritus S. distingwuntur 107; invisibilis 102, Missio Spiritus Sancti 526; visi- bilis 104; visibilis quomodo facta sit 105. Misterium incarnacionis 375. Mixtura armonica 451. Moderni doctores 330, 427. Monachus 517; resuscitatus 683, 

Strana 767
Index rerum. 767 Monialem uxorem capere 657. Moniales 620. Monicio finale iudicium precedens 729. Monoculus 664. Monstrum 709. Moralia ad decem reducuntur precepta 483. Morsellus 458. Mortuos suscitare 9606. Motus voluntatis duo 349. Mulier decipiens virum 688; facta de costa viri 266; fornicaria 588; non capax sacramenti ordinis 635; socia viri 651. Mulieris formacio 265. Mundus architipus 385; architipus et corporeus 22, 83; sensibilis a Deo creatus 197. Mus recipiens sacramentum 561, 564, 582. Mutacio 77, 244, Nativitates duo in Christô 418. Natura divina assumpsit humanam 405 ; divina non nata 411; hominis duplex . 272; humana maxime assumptibilis a Deo 3993; humana Christi nata 412; humana reparanda 26; quomodo re- paranda 447. Natus i. e. Christus 91, 94, 169. Nausea 502 Necessitas absoluta et condicionata 160; coaccionis et inmutabilitatis 68; duplex 69; et presciencia 161; mo- riendi ex peccato 487; moriendi in Christo 438. Necessitatis respective quatuor modi 69. Neophitus 545, 550, 630. Neptis 665. Nervosus; loca nervosa 437. Nexus Patris et Filii 85, 87. Nobilitas hominis 191. Nocio 80; unde vocabulum 133. Nociones personales 130. Nomen nullum Deo proprium 125. Nomina de Deo translative dicta 151; que de Deo dicuntur 124 ; quibus di- vina essencia exprimitur 55. Non esse 787. Noverca 665. Numerus quid sit 130; transcendens 130; trinarius 118. Nupcie quando non celebrande 662; quot licite sint 699. Nurus 665. Obduracio spiritualis 167. Oblacio Melchisedech 555. Obstinacio 864. Oculus hominis triplex 192. Officina incarnacionis Christi 402. Officium 645. Omnipotencia Dei 74; explicatur 119; largius exponitur 169. Omnipotencia personarum rum 119. Omousion 151. Opera extra caritatem facta 594; satis- faccionis 594; misericordie septem 594. Operum distinccio quadruplex 595t Operacionum genera tria 352. Oracio 9C, 595; pro mortuis 718; do- minica 598. Orbes planetarum 252. Ordo angelorum 233; diffinitur 634; duplex est 120; in divinis personis 119; matrimonium inpedit 677. Ordinis Cartusiensis origo 683; sacra- menti efficacia 505 ; sacramentum 633. Ordines angelorum novem 233, 713; sacri duo 633; septem 633. - Ordinum angelorum nomina 239. Organa quinque sensuum 631. Paccio nupcialis 648. Paganus 32. Pagani 547; utrum heretici 587. Panis non fermentatus 575; noster Christus 111. Papa errare potest in rebus fidei 607. Papirus alba 248. Paraclitus 86. Paradisus 84, 714; describitur 261. Parafernum 748. Paraliticus homo 615. Parasceve 575. Parentela 696. Parisiensis episcopus 30. Parochia 700. Partus ventrem sequitur etc. 676. Parvuli dampnati 381. Passio Christi a peccato liberat 445; Christi non omnia peccata delevit 446; Verbi 496. . Passionis Christi finis et terminus 448. Passiones anime septem 743. Pater et Filius diligunt se Spiritu Sancto 147; et Filius spirant Spiritum San- ctum 71; generans 67; genuit essen- ciam 65; genuit Filium nevessario 68; hoc nomen duo signat 135; in- genitus 137, 139; non prior Filio 81; principium sine principio 13; tria habet secundum intellectum 81. Paternitas spiritualis 700. Patibulum crucis 440. Patres antiqui 460. Patrinus 549. Peccare quid sit 73. divina- 

Strana 768
768 Peccator Deum non diligit 464; utrum diligendus 466. Peccatum causa alterius peccati 340; diffinit Augustinus 156; duo includit 336; dupliciter accipitur 338; eius synonima 315; ex ignorancia 287; ex malicia 965; habet duplex esse 337; in — quinque sunt 722; in Spiritum Sanctum 364; in Spiritum Sanctum dicitur dupliciter 364; in Spiritum Sanctum utrum irremissibile 365; mortale duo includit 486; mor tale et veniale 362; mortale et ve- niale conparantur 317; mortale et veniale iterum diffiniuntur 625; mor- tale quid sit 336; mortale triplex 624; multa habet nomina 338; naturale i.e, originale 316; »nichil« dicitur 337 ; originale 314 ; originale necessa- rium 322; originale quomodo volun- tarium 316; originale utrum a Deo 824; originale utrum concupiscencia 315; originale utrum equale in omni- bus 328; primi hominis 278, 283; primi hominis superbia vel inobe- diencia 284; quid sit 335; quomodo deleatur 445; utrum possit esse in voluntate 349; veniale quid sit 623; veniale tripliciter dicitur 362, 624; vitare 311. Peccati actus exterior 354; circum- stancie 600; gravitas 329. Peccato originali qualis conveniat pena 329. Peccata contra singulas personas di- vinas 364 ; dimittendi potestas instru- mentalis 606; dimittendi potestas triplex 543, 514; dyaboli vincula 444; in Spiritum Sanctum sex 365; pa- rentum 327; quedam pena sunt- 339, 341; secundum Jeronimum 361; vir- tutibus opposita 480. Peccatorum connexio 487; distinc- cionem ponit Augustinus 963; ge- nera tria 315; principia 361 ; remissio in vita futura 622; remissorum re- dicio 628. Pellagus dampnacionis 374. Pena dampnatorum 739; dampni et sensus 325; duplex consequitur pec- catum 328; hominis eterna 721; pa- cienter ferenda 593; pro culpa in- fertur 722. Penitencia bona mortificata vivificat 591; infirmis non inponatur 618; interior et exterior 590; quid sit 590; sacramentum 589, 628, 650; sera 621; solempnis 589; solempnis non iteretur 591 ; tollit peccata 591; tribus Index rerum. modis agitur 598; vera 593; virtus moralis 589. Penitencie effectus et causa 502; ef- ficacia 506 ; modi diversi 590; partes 598; sacramentalis modi tres 591; tempus 618. Penitenciam qui non conplevit €18. Penitentes in fine vite 618, 619. Per; preposicionis usus exponitur 93. Perfeccio Christi nature 493; potencie merendi 442. Periculum prolis 664. Periurium diffinitur 492. Perniciosus; vocabulum exponitur 491. Persona divina generatur 67; ex parte rei singulare 129; in divinis 80; quid signet in divinis 127; quomodo di- catur de Deo, quomodo de creatura 182; tres habet signaciones 181; vo- cabulum ethimologice exponitur 127. Persone diffinicio secundum Boecium 127 ; distingwuntur proprietatibus 150; legitime et illegitime 668; tres co- eterne 81; tres unius essencie 151. Petra i. e. Christus 559. Philaxe 34. Philosophi mali 157. Philosophia 27. Philotimia 484. Pica 625. Pietatis actus 481. Pincerna 629. Pingwedo 710. Plebanus 700. Plenitudo temporis 890. Pluralitas attributorum in Deo 48. Pneuma 87, 104, 107, 111, 133, 142, 390, 898, 402, 526. Pollucio 561. Pompa funeris 712, 718. Porcio hereditaria 704. Posse non peccare et non posse pec- care 290, 291. Potencia activa et passiva 119; Dei duplex 381; divina 74; generandi 72, 73; peccandi utrum a Deo 968; peccandi depotencia est 369; per- sonarum divinarum eadem 118; recte agendi a Deo 368. Potestas non peccandi in creatura 280; peccandi 368; secularis 368; sequitur voluntatem 74 Potestati dyaboli resistere 368; re- sistere 370. Potestate prelacionis abuti 870. Preceptum de observacione sabbati 489. Precepta septem 488. 

Strana 769
Index rerum. 769 Precognicio i. e. presciencia 159. Precursor Christi 35, 525. Predestinacio 153; dupliciter capitur 165; et eleccio 168; iuvatur opere humano 169; occultissimum Dei pro- positum 165; tria includit 168; utrum inponat necessitatem 165, Predestinacionis causa 168. Predestinatus utrum possit dampnari 166. Predicacio denominativa 24; guadru- plex 142. Predicamenta decem 76. Prelacio omnis cessabit 724; i e. pre- sidencia 369. Presbiter malus dyaboii servus 541. Presbitera 690. Presciencia 153; Dei secundum Ma- gistrum 159; Dei: tres de ea opini- ones 160. Prescienciam negat Cicero 161. Presidencia iniusta secundum tria meritoria 370; Jude utrum a Deo 369; tripli-. citer consideratur 369; utrum a Deo 369. Presul 631, 634. Prevaricacio 336. Prevaricator quis vocetur 497. Principalitas originis 99. Principes tenebrarum 234. Principi in quibus resistendum 370. Principium de Deo quomodo dicatur 141;indivinis 140; omnipotens unum 209; primum 519; piimum causa essencialis universi 208; Spiritus Sancti 87. Principia prima quot sint 207. Priorissa 616. Prioritas in personis divinis 81 ; multi- plex est 92; non temporis, sed ori- ginis in Patre 84. Privacio spiritualis 325. Processio duplex 94; et generacio conparantur 94, 95; eterna et tem- poralis 97; in personis divinis 94. Produccio rerum duplex 245. Prohemium 37. Prolis bonum 658. Prologus libri quarti 507. Prologus Sentenciarum 90. Promovere indignos peccatum est 635. Propassio 435, 478. Propinqui plus diligendi quam extra- nei 467. Proprietas quid sit 135. Proprietates duo in Deo 195; in divinis 149, 152; personarum divi- narum 192; personarum secundum Hilarium 195. Proprium quid dicatur 76, Prostituere uxorem 673. Prototipus 418, 422. Providencia diffinitur 168; non pro omnibus equalis 164. Providencie Dei que subsint 163. Proximi qui dicantur 465. Proximitas spiritualis 698, Proximus homo 463. Psalmi 634. Psalterium 518. Pueri in utero materno baptisari non possunt 540. Puerperium 658, 660. Puncius mathematicus 690. Purgatorium 713; necessarium esse demonstratur 715. Quadrangulus 517. Quadrans 722. Quaternitas essencie divine 62. Quatuor diligenda 466. Questus de confessione haustus 604. Quiditas 78. Quomodo petendum sit a Deo 502. Racio duplex 16; ydealis 22. Racionis porcio superior et inferior 290. Raciones seminales 266, 268. Radicale humidum 710. Rancor dimittendus 470. Raptus quid sit 696. Reatus in scriptura 361. Recidivacio quid sit 535, Redempoio solum per incarnacionem Filii fieri potuit 378. Redempcionis modus maxime con- veniens 447. Redimere quid significat 379; genus humanum solum Deus potuit 379. Regule Bonaventure 58; pro exclusivis 122; Scoti de baptismo 533. Relacio Dei ad creaturam 113. Relacionis predicamentum 519. Relaciones inu divinis 183, 134. Remedia contra vulnera peccati 514. Remissio peccati originalis 322; pec- catorum duo exigit 265. Remuneracio iudicatorum 730. Renovacio mundi 732. Reprobacio 165; tria includit 166; nichil addit presciencie 167. Reprobi quomodo resurrecturi sint 709, Reproborum anime 736. Reptile quid dicatur 254; utrum de aqua formatum 259. Res omnis est Trinitas 59; quibus fru- 

Strana 770
770 Index rerum. endum, quibus utendum 89; sacra- menti quid sit 535. Resurreccio Christi 708; corporalis ot spiritualis 707 ; gencium etas 708; mortuorum quid sit 706; quomodo fiet 708; utrum in eodem corpore fiet 709; utrum naturalis 707. Resurgens a mortuis maritus 682. Ruga 732, 744. Ruina angelica 206. Sacerdos caveat prodere peccata con- fitencium 622, 625, 627 : malus bapti- sans utrum peccet 542; non creat 572; qualis esse debeat 614; utrum excellencior Matre Christi 571, 573. Sacerdotis proles 703. Sacerdotes legales 605; melius sine matrimonio 677: omnes pares 607; pravi vere consecrant 582; quomodo clavibus utantur 608. Sacramentum altaris cur institutum 570; altaris manducandi modi duo 558; altaris animam Christi includit 566; corporis et sangwinis 554; cor- poris utrum unum tantum 555; diffi- nitur 510; hominis sanativum 515; in duobus consistit 52'; quid sit 522; sangwinis a laicis utrum su- mitur 557; tripliciter sumitur 5:0; utrum repetatur 631; vocabuli ethi- mologya 519. Sacramenti altaris que materia ma- xime conveniens 974. Sacramenta divine gracie collativa 509, 515; dupliciter instituta 526; inmutabilia 511; nove legis septem 25; quomodo instituta 512; quot et a quo instituta 511; remedia 514; utrum necessaria 523; veteris legis 511,514. — utrum iustificant 524 ; ve- teris legis differunt a s. nove legis 522. Sacramentorum dignitas 595; ef- fectus 5198; institucionis causa 513; ordo 526; utilitas 524 Sacrilegium 600, 612. Sal in baptismo 549. Salamandra 254. Salvator tripliciter pro nobis satisfecit 590. Sancte vel sacre res 5 Sanctificati in utero 547. Sancti filii adopcionis 4:5; in ultimo iudicio 720; pro nobis intercedunt 712. Sanctitas in creaturis 5. Sapiencia a sciencia differt 470; ad tria necessaria 501; Dei 153; divi- narum humanarumque rerum sciencia 874; quid sit 17; thezaurus homi- nibus 194. Sapiencie actus 481; effectus 194; in homine 375; donum in quo prin- cipalius 480. Sapiens quis sit 5. Sathanas 608; pater mendacii 490. Sathane victoria 239. Satisfaccio diffinitur 594; humana insufficiens 447; per Christum fieri debuit 447; pro omnibus peccatis fieri debet 594; pro venialibus 598. Saturitas 733. Scala ad Deum sex graduum 190, Scandalum 626, 678. Scariothite qui dicantur 642. Sciencia Dei duplex 154; Dei de creatura 154; Dei non mutatur 162; dignior altera 17; et sapiencia con- parantur 16; incarnacionis difficilior 873; quid sit 16. Sciencie actus 481; tres in Christo 435. Sciolus 410. Scisma 540. Scismatici utrum possint conficere 588. Scriptura sacra circa res vel circa signa 38; cognicio verbi Dei 14; commendatur 191; de Deo est 18; debet legi, audiri, predicari 20; di- citur 5; diversis ydiomatibus con- scripta 15; doctrix optima et ma- gistra 19; donum optimum 19; me- dicina avari 8; non potest esse falsa 194; sapiencia inspirata 4; sapiencia proprie dicta 17; sciencia dignissima 18; scriptum signans verbum Dei 14; speculum 16; thezaurus sapiencie 84 ; valde bona 189; vera sapiencia 7, 14; verbum Dei 14. Scripture sacre auctoritas 10, con- tinencia dividitur 37; effectus 5; fruc- tus et finis 5; sensus parabolicus 15 Seculi consumacio 741. Secundum diversas habet significa- ciones 424. Semivivus 34. Sensualitas diffinitur 294; et sen- sibilitas differunt 294. Sensualitatis motus 294. Sentenciarum liber ad finem per- ductus 741 ; libri quarti inchoacio 507; quartus apoteca sanissima 501; qua- tuor secreta continet 8; tercius de sapiencia agit 874; tercius de in- carnacione tractat 373. Sentenciarum libri tres de rebus, 

Strana 771
Index rerum, 771 quartus de siguis 39; punctus, in quo Magister non tenetur 107 etc. Separacio coniugum 658. Seraph, -in, -im 237. Serpens eneus 38. Servus homo 540. 675; in servum se vendere 676 utrum contrahere potest sine domini consensu 676. Sex numerus perfectus 634, Signum secundum Augustinum 38; triplicatur 38. Signa Deum in iudico precedencia 729; legalia et ewangelica 39. Similitudo quid sit 115. Sinagoge princeps 236. Sinapium 533. Sinderesis 192; et consciencia 298, 351; et racio practica 297; quid sit 297. Sinkathegorica diccio 121. Soboles 659; de secundo viro 695. Sodalitas 484. Sol factus est 246 Sophistarum proposiciones 160. Sordes anime 538. Species humana et essencia divina conparantur 117. Spera octava 250. Spes diffinitur 4C0; duplex 461; et fides conparantur 460; informis 4602, 092; multipliciter capitur 462; non est in patria 461; virtus est 402; Spirancia 89, 90, 91. Spirator 88, 91. Spiritus Sanctus amor 107; a sanctis datur ministerialiter 100; conplexus Patris et Filii 145; continencia omnis boni 18; corrector anime 351; cr:a- tura inique habetur 364 ; dicitur donum 112; dileccio, karitas, amor est 85; docet omnem veritatem 4; hominibus datur 99; Mariam a peccato purgavit 398; non genitus 137; non natus 94; non posterior Patri et Filio 81; principaliter Christi humanitatem pro- duxit 402; procedit a Patre et Filio 87, 89, 91, 93; racio omnium da- torum a Deo est !18; utrum inge- nitus 95; veritatis doctor 18. Spiritus Sancti dona utrum virtutes 477 j proprium est procedere 95; mis- sio duplex 101; missio visibilis 104; invisibilis 107; unde sit nomen 85. Sponsalia 647, 648, 650, 675. Sponsus violans sponsam 652. Sponsis tria dantur 742. Spurii 697. Sputum 549. Stagnum ignis et sulphuris 709. Status primi hominis 271; de — que- stiones 277. Stimulus 6063. Stipes 690. Stipula 622, 710. Stola 549. Stomachus 579, Strabo 6004. Studens intitulatus 482, Studium quando bonum vel malum 845. Stuprum 658, 695. Subiecta limitantur a predicatis 57. Substancia sensibilis 38. Suffragia malorum utrum iuvent mor- tuos 719; sacramentalia 719; san- ctorum 717? ; vivorum quomodo iuvent mortuos 716; vivorum pro mortuis 714. Suffragiorum valor 7106. Superbia quid sit 223. Superbie peccatum in angelis 223, Superfluitas in corpore 711. ^ Supersticio 36. Syllogismus 297; consciencie 351. Symbolum; vocabuli etymologia 458. Symbola quomodo in missa dicantur 458; tria sunt 458. Symonia heresis est 587; diffinitur 639. Symoniaci qui dicantur 638; utrum heretici 640, Symoniace heresis genera quinque 642, Synus Abrahe 713, Tabula secunda post naufragium 588, Temptacio hominis 278; exponitur 280. Temptatores tres 281. Tempus innocencie 524, 645; legis nature 561, 645; nature 523; pleni- tudinis 665; viacionis solum tempus meriti 718. Tenebre exteriores 736; hereticorum 459. Terminarii 79. Terminus amoris divini 97. Termini concreti et abstracti 412; nu- merales in divinis 115. Terra inanis et sacra 242. Testis castitatis 655. Theologia 18. Theologus altissimus 423; quoad coguicionem divine essencie vetule conparatur 28; rectus 187. Theologi 14, 56; de celo 250. Theosebia 414, 479. Thronum 740. 

Strana 772
772 Index rerum. Timor animalis guintupiex 478; na- turalis et animalis 478; qualis in Christo fuerit 437 ; servilis 592 ; utrum fuerit in Christo 487. Timoris actus 481. Timores quatuor distingwuntur 476, 478. Tirranorum potestas iniusta 869. Tonsura 634. Totum universale in divinis personis 115. Tractatores katholici 843, 411. Traduccio peccati originalis 318. Tradux, traduccio 270. Transsubstanciacio 571 ; et creacio conparantur 574; subito fit 574. Triduum mortis 450, Trinitas causa veritatum 83; increata sapiencia 4; sacram scripturam ho- minibus donat 12; unum principium 84; unus Deus est 12 Trinitatis equalitas, dileccio, germa- nitas 90; inquisitores 45; expressio in baptismo 529. Trinus homo, spiritus, effectus 147. Trina essencia 47. Tripharie mundus dividitur 189. Tristicia utrum in Christo fuerit 436. Tropologicus 35 Tropus 569. Truncus i. e. stipes 690. Tumor 523. Tussis 58l. Ultor iniurie Dei 611. Unccio crismatis 552; extrema a con- firmacioue differt 632; extrema quid sit 681; triplex 630. Unccionis extreme effectus 633; ex- treme efficacia 507. Unio personalis tripliciter accipitur 379, 405; tribus modis dicitur 440; ypo- statica 376. Universale logicum 116; secundum Aristotelem 150. Universitas studii Pragensis 503. Universus orbis 370. Unum dupliciter accipitur 130. Urina 583». Usus contra naturan 660. Uxor adultera quando non possit di- mitti 672; repudiata 657. Uxorem adulteram interficere 078; di- mittere utrum vir possit 673; forni- catam utrum dimittere liceat 672; repudiare 667. Uxores plures habere 666. Uxoricidium 667, 670. Venena sterilitatis procurare 658. Veracitas 484. Verbum Dei masculini sexus 431; di- citur Christus 136; dicitur Christus metaphorice 137; nocionale 56; non separatum a carne 449; totam as- sumpsit naturam 393; unitum carni et anime 449; utrum assumpserit humanitatem mediante gracia 400. Verbi caro peccato obnoxia 398; in- carnacio exordium redempoio is 373. Verbo incarnato simul insunt divina et humana 374; quomodo unita sit humanitas 396 Veritas nature humane 710; non intel- lecta 30; offendens 306. Vermis materialis 739. Versificator 497. Vertex 902. Vestigium et ymago conparantur 52; Trinitatis 89; Trinitatís in omnibus creaturis relucet 51. Viator 109; omnis indiget sapiencia 375. Vicarius Christi 607, 642. Vicia capitalia septem 361. Vicissitudo temporis 728. Viduam ducere 048. Vir perdens uxorem longo tempore 682; uxorem dimittens utrum peccet 672. Virga Jozeph 420 Virginitas benedicta 664; Marie 658; mentis 666; utrum melior matrimonio 667. Virgo Maria in utero sanctificata 399; mater Christi 404; utrum sine pec- cato concepta 400. Virgines 41; consecrare 618; fatue 494; sancte 658. Virtus diffinitur 484; et consuetudo laudabilis 306; et gracia conparantur 306 Virtutis cause 305; condiciones 486; diffinicio 304. Virtutes cardinales 474; cardinales quibus distingwantur 476; cardinales quomodo insint homini 474; cardi- nales tria habent nomina 475; mo- rales multipliciter connexe 484; mo- rales utrum in patria future sint 474; non in omnibus equales 48 ; politice 484; theclogice 451, 455, 474; utrum equales 486. Virtutum connexio 483; connexionis raciones 485; conscrvacio 420; matres quatuor 485. Virtutibus cardinalibus geamus 474. Visio corporalis corporis Christi 569. Vituli adoracio 611. Volatile de aqua formatum 253. utrum indi- 

Strana 773
Index rerum. 773 Voluntas dampnatorum 737. Voluntas Dei 174; causa rerum 175; dividitur in voluntatem beneplaciti et in voluntatem signi 176; quadru- pliciter accipitur 175; secundum Da- mianum 178; semper efficax 180; utrum semper inpleatur 180. Voluntas humana 187; in homine duplex 184; iudicanda ex fine 345; prima causa peccati 357; tripliciter accipitur 108; utrum nobilior intel- lectu 299. Voluntate fieri 69. Vomitus periculum 556. Votum; a voto licito dispensare 680; commune, singulare 678 ; frangendum 680; Jepte 681 ; licitum, illicitum 681; quid sit 679. Voti obligacio 681. Vox prima alta 458; tube 705. Ydea creature 154; omnis creatura ad — facta 260. Ydemptificacio personalis 377. Ydemptitas quid sit 115. Ydioma 625. Ydiomatum communicacio 413. Ydolatra 686; omnis peccat mortaliter 416. Ydolatria 104, 105; dupliciter com- mittitur 416; Judeorum 490. Ydolatrie crimen 586. Ydolum et similitudo differunt 488. Ydola adorare 359. Yerarcha 548. Ymago 257; Christi quomodo adoranda 417; cur sancta 422; dicitur Christus 136; et similitudo 260; homo ad Dei — creatus 191 ; in divinis 138; prin- cipalius in viro quam in muliere 260; Trinitatis in creatura 52; triplex di- stingwitur 259; tripliciter dicitur 138. Ymmolacio filii Abrahe 180. Yperdulia 414; humanitati Christi con- venit 415. Ypocrisis et mendacium 491. Ypostasis 81, 131, 134, 135, 145. Zabulus 609. Zelus caritatis 616; iusticie 678. 52

Strana 774
Corrigenda. (Numeri praepositi prior paginam, posterior lineam denotant; ommissae vel emen- dandae litterae (vel verba) litteris currentibus ceterae litteris stantibus impressae sunt.) 5, 22: contempnere, - 5, 28: huius - 8, 32: i. e. - 15, 5: patet, - 16, 31: deductarum - 17, 31: "darii' - 29, 4: non, - 29, 9: ADI - 51, 11: trinitatis - 123, 25: 25 - 125, 23: creaturis; - 134, 24, 28: patrem - 144, 15: substancie, - 195, 25: 25 - 195, 26: cum43 continue - 197, 21, 30: effectivum, - 199, 22: et44 expresse - 209, 10: potencia - 209, 18: illud bonum33 - 212, 31: et21 de - 213, 3: data26 - 213, 30: conversionem34 - 213: 40: 33) D: malum I errore. — 31) D: conversacionem I errore. - 219, 35: ideo questio - 225, 34, 35: peccare, sic - 230, 26: illam19 - 231, 3, 4: contra2o - 231, 26: , tale - 233, 8: sed cum anima - 233, 10: eius, videtur - 233, 40: 19) I: primam D. — 20) I: circa D. - 235, 21: error13 - 241, 6: habuissent - 241, 44: angelus Dominis - 243, 12: 5° quod - 244, 20: illas - 245, 40: add. D. — 8) I: prima D. — 249, 9: dicuntur18 - 249, 39: add. D. — 18) I: dicimur D - 250, 9: Item: - 259, 11: similiter: - 250, 21: pro1i omni11 - 250, 40: et11 pro. - 260, 14: . Sed - 264, 23: esse est — 421, 6: omnes eundem - 421, 41: 140) Codd.: om. Opp. B. - 423, 12: Aman- 426, 12: eciam - 428, 6: , sit - 429, 39: est - 441, 2, 429, 38: . Et - 429, 37, 38:, cui - 430, 26, 27: eternaliter - 439, 8: Hylarium - 447, 7: , tum - 448, 22: fuit - 450, 24: fest/ - 453, 14 ipsum. - 478, 6: mores. - 479, 18: , non - 481, 1: Domini, - 481, 22: . Unde - 481, 24: , secundum - 483, 19: distinccio - 485, 41: , et - 486, 11: fide. - 487, 13: (et - 487, 15: imitatur«) - 487, 26: carnem — 488, 29: scriptam - 489, 36: morale - 493, 14: deos - 493, 15: debuit, - 493, 18: aninplendum - 493, 26: verbum - 494, 36: »nostra - 495, 10: . Nec - 496, 28: , in - 500, 12: 207, 32 - 500, 21: 227, 27 et 227 36 - 500, 27: pue rum - 501, 11: Trinitatis - 502, 23: inproperat - 503, 9: inpia - 504, 7: inpius - 505, 14: sangwinem - 505, 21: conpletur - 505, 28: 1a - 506, 28: De - 506, 31: nulli excludi (sic!) - 507, 8: Jerosolimam - 507, 16: Ad - 507, 19, 21: Samaritanus - 510, 4: moveo - 510, 9: reduccio - 510, 23: sacramentum - 511, 20: inposicio - 511, 33: Samaritanus - 511, 35: Verbum - 512, 17: alligaveritis - 513, 41: ex- trema - 514, 43: 125) loco aberrans etc. legedum hominem co submittuntur om. A - 514, 43: 126) Codd.: in - 515, 16: inpius - 515, 18: appropinquavit - 516, 1: Filius - 516, 8: sangwinem - 517, 16: inmediate - 517, 18: magister - 518, 1:

Strana 775
Addenda. Ad codices, quos in introductionibus ad singulos editionis fasciculos descripsi, novis indagationibus qui sequuntur accesserunt. 1. Ad fasc. 2. tomi I (»de corpore Christi«) pag. XIV-XV addendi: W: codex Guelferbytanus, sign. Helmst. 669, fol. 196r 203v, nec XV, classis antiquioris, deterior; descripsi eum fasc. 3. (»de sang. Christi«), pag. XIV-XV. A: codex Pragensis, Clementinus, sign. XVII E 16, fol. 355r-362r, annis 1429-1430 scriptus, similis pretii et classis; inveni eum 22. Apr. 1904. 2. Ad fasc. 1. tomi II. (»super IV Sentent.«) pag. XXIX-XXXI addendi: P: codex Pragensis, Metropolitanus, fol., anno 1462 scriptus, noviter a Revv. Dno. A. Podlaha repertus, sign. et repositorio adhuc carens; tantum IV. librum continet, sine prologo, notae peioris, cod. L. simillimus; R: codex Olomucensis, Metropolitanus, 4°, sign. No 123, fol. 179 r-259v, saec. XV. medio scriptus, totum IV. librum cum prologo continens; notae melioris; inveni eum 19. Aug. 1905. K: codex Pragensis, Clementinus, sign. IV B 21 fol. 6-235v, saec. XV in- euntis, priora tantum duo capita distinctionum (libri I-II. continens; inveni eum cum sequenti mense Januario 1905. Notae optimae. A: codex Pragensis, Clementinus, sign. IV F 25, saec. XV., fol. 151-153 anthologiam, quam dicunt, tantum libri IV exhibens, hoc ordine : liber IV, dist. XI, cap. 3; dist. XII, cap. 3; XII. 9, XII. 5. Notae peioris. Omnes tamen enumerati codices nullomodo codices in editione pro funda- mento positos aequant vel praeeunt; neque ea, quae de operibus ipsis disserui, tangunt, immo optime probant. Verbi gratia codex ultimus, A, ea, quae de posteri- oribus fatis operis Hussiani exposui, novo exemplo illustrat.