Strana 81
Acta Concilii Pisani. Von Johannes Vincke. Unter den Akten der spätmittelalterlichen Konzilien sind — was ihre Veröffentlichung angeht — die des Konzils von Pisa bislang am stiefmütterlichsten behandelt. Freilich haben wir eine Anzahl von guten Berichten 1). Sie liegen den bisherigen Darstellungen, die das Konzil als Ganzes oder in Einzelheiten gefunden hat, zugrunde. Die amtliche Niederschrift über die Verhandlungen und Vorgänge des Konzils aber ist im wesentlichen unveröffentlicht geblieben, trotzdem bereits Passini vor fast 200 Jahren auf sie aufmerksam gemacht hatte 2). Man mag auch geradezu von Glück sprechen, daß diese Turiner Handschrift, ohne mit ihren noch vorhandenen Vorlagen verglichen zu sein, nur in geringem Umfange 3) als Quelle heran- gezogen ist. Bessere Handschriften — auch diese keineswegs alle in einem wünschenswerten Zustande — wurden erst seit der durch Leo XIII. verfügten Öffnung des Vatikanischen Archivs bekannt. Franz Ehrle, Georg Erler, Heinrich Finke und Ludwig Schmitz- Kallenberg, teilweise auch Noël Valois und H. Leclercq*), lernten 1) Vgl. die Ubersicht in: Histoire des Conciles d'après les documents originaux par Charles-Joseph Hefele. Nouvelle traduction française corrigée et augmentée de notes critiques et bibliographiques par Dom H. Leclercq, VII (Paris 1916) 1 ss. 2) Josephus Passinus, Codices manuscripti Bibliothecae regii Taurinensis Athenaei (Taurini 1749) 70. 3) Das wesentlichste Stück, das veröffentlicht wurde, ist die Liste der Konzils teilnehmer. Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio, ed. Johannes Domi nicus Mansi, XXVII (Venetiis 1884; anastatischer Neudruck Paris und Leipzig 1903) 331—356. Die Liste bedarf unter Benützung der übrigen Quellen einer Neuausgabe Sie hat Bedeutung vor allem wegen der Ergänzungsbedürftigkeit der von Eubel und Gams herausgegebenen Bischofslisten, die sich gerade für die lange Zeit des Großen Schismas hier und da empfindlich geltend macht. 4) Beide benützten, Valois für „La Françe et le grand schisme d'occident“. III—IV (Paris 1901—02), Leclercq für seine ebengenannte Neuherausgabe der Hefele'schen Konziliengeschichte, besonders den Cod. (Bibl. Vat.) Ottobon. 2356.

Strana 82
82 JOHANNES VINCKE die dortigen Konzilshandschriften kennen und haben sich ein- gehender mit ihnen befaßt. Erler. zeitlich der erste, ließ bereits vor fünf Jahrzehnten einen Teil der Briefe und Akten drucken, unter völligem Verzicht auf das Beweisverfahren und die Gutachten. Er hat diese Quellen zur „Geschichte der abendländischen Kirchen- spaltung“ verschiedentlich andern zur Benutzung überlassen 5), sie selbst aber nicht der Öffentlichkeit übergeben °). Ehrle hat sich auf die Veröffentlichung einiger ausgewählter Berichte beschränkt"). Während mittlerweile Finke sich dem Konstanzer Konzil ver- schrieben hatte und nur in Spanien eifrig auf den Pisaner Quellen- stoff achtete, hat Schmitz rüstig und jahrelang an der Pisaner Kirchenversammlung gearbeitet. Anderweitige Inanspruchnahme hat ihn von der Vollendung des Werkes abgehalten. Im Besitze des Pisaner Nachlasses Erlers, Finkes und Schmitz- Kallenbergs habe ich das Vorliegende, auch an neuen Quellen, über- arbeitet und nach wesentlichen Ergänzungen druckfertig gemacht. An dieser Stelle veröffentliche ich die amtliche Niederschrift der Konzilsnotare über den Gang des „Prozesses“, wie sich die Akten selbst nennen. Die Veröffentlichung mag zugleich das Andenken der erwähnten Forscher, die auch in anderen Arbeiten viel zur Klärung der um das Pisanum kreisenden Fragen beigetragen haben, lebendig erhalten. Die Quellen sind uns in zwei, bzw. drei voneinander abweichen- den Reihen erhalten. Die erste Reihe beruht in der Niederschrift des Konzilsnotars Thomas Troceti, die in der Urschrift auf uns gekommen ist. Dieses „Manuale“ befindet sich jetzt als Cod. 12610 in der Vatikanischen Bibliothek, früher lag es unter der Bezeichnung Arm. 62 n. 85 im Vatikanischen Archiv. Auch die beiden anderen Handschriften dieser Reihe, die mir zu Gesicht gekommen sind: V. (= Bibl. Vat.) 4904 und B. (= Berlin, Staatsbibl., lat. 420) reichen in die Konzilszeit zurück. Sie stimmen fast wörtlich mit dem Manuale des Troceti überein. Die Überlieferung ist hier also recht günstig. Die Eigenart 5) Siehe K. R. Kötzschke, Ruprecht von der Pfalz und das Konzil zu Pisa, Diss. Leipzig (Jena 1889) 16 n. 2; Valois IV 13 n. 3 und öfter. 6) Die jüngste Bemerkung darüber bringt H. Finke, Die Nation in den späl- mittelalterlichen Konzilien, Hist. Jahrb. 57 (1937) 327 n. 8. 7) Siehe F. Ehrle, Martin de Alpartils Chronica Actitatorum temporibus domini Benedicti XIII. Bd. I. Quellen und Forschungen aus dem Gebiete der Geschichte XII (Paderborn 1906) 360.

Strana 83
Acta Concilii Pisani 83 der Reihe kommt schon äußerlich dadurch zum Ausdruck, daß sie die kürzere Fassung darstellt. Sie hat nämlich die dem Konzil vor- gelegten Beweisurkunden und dergleichen in der Regel nicht wört- lich aufgenommen, sondern nur mit ihren Anfangsworten an- gedeutet. Für die erste Aufzeichnung war das ja auch der einzig mögliche Weg: Die Notare vermerkten den Verlauf der Sitzungen und verwiesen dabei auf die beiliegenden Aktenstücke. Auch hin- sichtlich der sprachlichen Fassung erscheint diese Reihe als die ursprüngliche. So eng sie mit der zweiten Reihe — die in ihr eine ihrer Hauptwurzeln hat — zusammenhängt, so unterscheidet sie sich von ihr doch durch kennzeichnende Merkmale. Um nur ein Bei- spiel zu nennen: Bei der Veröffentlichung der Zeugenaussagen ge- braucht Troceti in seinem Manuale die Wendung, daß der Erzbischof von Pisa (als Berichterstatter über das Ergebnis der Beweisauf- nahme) den Konzilsteilnehmern die Einsichtnahme in die Beweis- akten angeboten habe; die zweite Reihe aber erklärt statt dessen, daß die Einsichtnahme von den Konzilsvätern selbst, und zwar zur Beruhigung ihres Gewissens, gefordert sei. Beides stimmte. Für die amtliche Fassung aber empfahl sich die Hervorkehrung des zuletzt genannten Gesichtspunktes, da sie eben auch weiterhin für die Be- ruhigung der Gewissen gute Dienste leisten sollte. Kleinere sprach- liche Verschiedenheiten betreffen den Satzbau oder häufig wieder- kehrende Angaben über die Anordnung der Sitze, über die Vortrags- kanzel u. a. m. Überblickt man diese Zusammenhänge, so wird man das Manuale nicht als eine „Privataufzeichnung des Notars“ s) bezeichnen, sondern als die ursprüngliche Niederschrift eines der Notare, die mit zum amtlichen Protokoll gehört, auch wenn die end- gültige Fassung noch einigen Veränderungen unterworfen wurde. Die zweite Quellenreihe habe ich in vier Handschriften ein- gesehen, von denen drei in der Vatikanischen Bibliothek °), die vierte in Turin 10) aufbewahrt werden. Hier haben wir die endgültige Niederschrift vor uns. Von den vier Handschriften gehören V. (= Bibl. Vat.) 4172 etwa dem zweiten Viertel des 15. Jahrhunderts, V. (= Bibl. Vat.) 4171 dem dritten oder vierten Viertel, O. = Otto- 8) So L. Schmitz, Zur Geschichte des Konzils von Pisa 1409. Röm. Quartal schrift IX (1895) 357 ff. 9) Eine kurze äußerliche Beschreibung dieser Handschriften bei Ehrle, Chro- nica Actitatorum, 357 ff. 10) Siehe oben Anm. 2.

Strana 84
84 JOHANNES VINCKE bon.) 111 und T. (= Bibl., Torino, E II 3) dem Ende desselben Jahr- hunderts an. V. ist die unmittelbare Vorlage von T., vielleicht auch von V. 4171 gewesen. O. 111 steht wenigstens etwas selbständiger neben den dreien, und zwar nicht nur auf Grund der Flüchtigkeit des Schreibers. Läßt schon V. an Sicherheit der Abschrift zu wünschen übrig, so fällt die Bedeutung der späteren Stücke für die Herstellung der richtigen Lesart noch weiter ab. Zur zweiten Reihe unserer Quellen zählt inhaltlich auch O. = (Ottobon. 2356 der Vatikan. Bibliothek) 11), der allerdings in der Stoffanordnung seine eigenen Wege geht und insofern als eine dritte Quellengruppe angesprochen werden kann. Er bringt bereits im Anschluß an die fünfte Konzilssitzung (24. April 1409), in der die große Anklageschrift gegen Gregor XII. und Benedikt XIII. zur Ver- lesung gelangte, die darüber durchgeführte Beweisaufnahme, während die genannten vier Handschriften der zweiten Reihe zu- erst alle Sitzungen zu Ende führen und dann gesondert die Beweis- erhebung, die in eigens gebildeten Kommissionen durchgeführt wurde, folgen lassen. Im übrigen ist O. in seiner heutigen Gestalt nicht vollständig. Die alte Zählung der Blätter springt von Blatt 109 über auf Blatt 196. Auf dem fehlenden Teil mögen die weiteren Sitzungsberichte oder die Zeugenvereidigungs-Protokolle unter- gebracht gewesen sein. In jedem Falle scheint O. sich auf die eigent- lichen Konzilsakten beschränkt zu haben 12), wogegen die vor- erwähnten vier Handschriften auch die Konzilsbriefe 13) und die ganze mit den Briefen verbundene Werbung enthalten. Hoffentlich finden sich noch irgendwo zu O. gehörige Handschriften! Die Unvollständigkeit dieser Quelle ist umso bedauerlicher, als O. die früheste Handschrift der bislang bekannten „endgültigen“ Konzils- akten darstellt und noch in die Zeit des Konzils selbst zurückreichen kann. Doch ist auch O. nicht fehlerlos, so daß er — soweit er führt — mit V. zu vergleichen war, was teilweise schon Erler besorgt hatte. Die im Beweisverfahren vorgebrachten päpstlichen Bullen und anderweitigen Beweisdokumente, besonders Beurkundungen, habe ich hier nur aufgenommen, soweit sie bislang ungedruckt blieben. Hinsichtlich der übrigen ist auf die allgemein zugänglichen Druck- 11) Beschrieben bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 357 ff. 12) Es sei denn, daß der Auftraggeber des O. die ergänzenden Aktenstücke in einem „zweiten Bande“, von dem aber bisher nichts bekannt ist, hätte aufzeichnen lassen. 13) Siehe J. Vincke, Briefe zum Pisaner Konzil (1940).

Strana 85
Acta Concilii Pisani 85 14) ausgaben, oft auch auf die weitere handschriftliche Überlieferung hingewiesen. Ergänzende Stücke, die sich nicht im amtlichen Konzilsbericht finden, deren Wiedergabe aber dankbar erschien, sind im Druck durch Kursivschrift gekennzeichnet. Zur Veröffentlichung selbst ist zu sagen, daß ich die Schreibart der Quellen weitgehend beibehalten habe. Denn die Darbietung soll nicht nur über das Konzil berichten, sondern möglichst auch seinen Geist, seine Eigenart, seine Zeitverhältnisse widerspiegeln Eine sklavische Anlehnung aber verbot sich besonders deshalb, weil die vielen offensichtlichen Flüchtigkeiten der einzelnen Schreiber und der Wirrwarr in der Anwendung großer und kleiner Buchstaben, in der Beobachtung der Satzzeichen, im Gebrauch des u und v, des i und j u. a. m. unsere Wiedergabe unnötig belastet hätten, ohne daß ein irgendwie entsprechender Gewinn dabei herausspränge. Ohne derartige Verschiedenheiten im einzelnen anzumerken, habe ich das u, soweit wir es heute als v sprechen, im allgemeinen als v ge- druckt, zwei aufeinanderfolgende i, von manchen Schreibern gern ij geschrieben, stets als ii wiedergegeben, Eigennamen und solche Be- zeichnungen, die ihnen gleich kommen, regelmäßig mit einem großen Anfangsbuchstaben versehen. Dagegen habe ich die Vor- herrschaft des c über das t berücksichtigt. Sie ist in den Quellen verhältnismäßig einheitlich und vermittelt einen nicht zu unter- schätzenden Eindruck in das sprachliche Gesicht jener Zeit. Wo ich Varianten aus den jüngeren Handschriften verzeichne, sollen sie hauptsächlich zur Charakterisierung der einzelnen Hand- schriften und Handschriftengruppen dienen, derart, daß daran 14) Es handelt sich dabei durchweg um Handschriften, die dem Pisaner Konzil zeitlich recht nahe stehen. Vollständigkeit wurde nicht angestrebt; viele ergänzende Angaben bietet (Hefele-) Leclercq, der vor allem die französischen Archive heran- zog. Im einzelnen erfolgen hier Hinweise auf: Bamberg, Bibl. Q. IV 13; Cues, Hospital-Bibl., Cod. 151 (vgl. J. Marx, Verzeichnis der Hss. Sig. des Hospitals zu Cues, 1905); Danzig, Stadtbibl. Mar. F. 266 (vgl. O. Günther, Die Handschriften der Kirchenbibliothek von St. Marien in Danzig, 1921, S. 325—340); Eichstätt, Staatl. Bibl., Cod. 269 (früher 698); Erfurt, Amplonian. Bibl., Cod. Fol. 68; Krakau, Univ. Bibl., Cod. 193 (vgl. Katalog rekopisów bibl., univ. Jagiellonskiego, 1877—1880); Paris, Bibl. Nat., Lat. 12452 u. 12453; Rom, Arch. Vat., Arm. 54 vol. 34; — Bibl. Vat., Lat. 4000, 5595, 7305; — Bibl. Corsini, Cod. 39 G. 1. Wien, Nat. Bibl., Cod. 5097. (Vgl. Finke, Acta concilii Constanciensis IV, 1928, p. LXX—LXXI; G. Erler, Dietrich von Nieheim, 1887, S. 282); Wolfen- büttel, Bibl. Cod. 17. 18. Aug.; Cod. 32. 10 Aug. (vgl. O. Heinemann, Die Handschriften der Herzogl. Bibl. zu Wolfenbüttel III, 1898, S. 7—11).

Strana 86
86 JOHANNES VINCKE weitere Handschriften, die sicher noch vorhanden sind, in ihrer Ab- hängigkeit und Verwandtschaft leichter festgestellt werden können. Kürzungen im Wortlaut der Quellen habe ich in erheblicherem Umfange nur bei der Niederschrift gleich oder ähnlich lautender Zeugenvereidigungen und der formelstarren Beweisaufnahme vor- genommen. Die Akten des Pisaner Konzils sind eben Prozeßakten und müssen beanspruchen, daß dieser ihrer Eigenschaft tunlichst Rechnung getragen wird. Nur in ihrer umständlichen sprachlichen Rüstung, die als rechtliche Sicherung zu begreifen ist, können sie das Pisaner Konzil getreulich widerspiegeln. Die Fragen, um die es ging, waren, wie schon F. Bliemetzrieder bei der Einführung in die einschlägigen Gutachten und sonstigen Schriftstücke bemerkte 15) immer einseitiger in das kanonistische Fahrwasser geraten. Angrift und Verteidigung fanden hier ihre Hauptstützpunkte. So erschienen auch die amtlichen Konzilsakten notwendig in dieser Aufmachung. Und sie sind darin umso bedeutsamer, als sie in dieser Zuspitzung unter allen Konzilsakten der Geschichte eine einzigartige Stellung einnehmen, die schon wegen ihrer Einmaligkeit, so wie sie sind, ein besonderes Interesse erwecken. Einführung. Das Konzil beginnt mit einem Festgottesdienst. Die erste Sitzung wird auf den nächstfolgenden Tag festgelegt. Pisa, den 25. März 1409. Die amtliche Fassung der Niederschrift in: V. f. 130v—131; O. f. 1—2; V. 4171 f. 47v—48; O. 111 f. 133v—134; T. f. 136v—137. „Der Entwurf“ (Manuale 1) in V. 12610 f. 6; V. 4904 f. 1; B. f. 1—1v. Processus in causa unionis ecclesie fidei et scismatis contra duos de papatu contendentes, videlicet dominos Benedictum XIII et Gregorium XII ab aliquibus nuncupatos, habitus per sanctam et universalem sinodum sive sacrum generale concilium, celebratum Pisis anno Domini millesimo quadringentesimo nono, indictione secunda, sequitur in hunc modum: 15) F. Bliemetzrieder, Das Generalkonzil im Großen abendländischen Schisma (Paderborn 1904) 210. 1) Die drei Manualien haben folgende Fassung: Processus per sacram synodum seu sanctum generale concilium contra Petrum de Luna Benedictum XIII nuncupatum et Angelum Corario nominatum Gregorium XII inique et perperam in perniciem suarum et Christifidelium animarum de summo pontificio contendentes ac alios certos adherentes eisdem. In nomine sancte et individue Trinitatis amen. Anno a nativitate domini nostri Jesu Christi millesimo quadringentesimo nono indiccione secunda die [B. fügt hinzu:

Strana 87
Acta Concilii Pisani 87 In nomine sancte et individue Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus sancti, amen. Ad futuram rei memoriam cunctis pateat evidenter, quod anno a nativitate Domini millesimo quadringentesimo nono, indictione secunda et die Lune XXV mensis Marcii, festo quidem celebri annun- ciacionis beate Marie gloriose virginis in civitate Pisarum, ad quos 2) diem cum continuacione aliorum dierum sequencium atque locum reve- rendissimi in Christo patres et domini domini episcopi presbiteri et diaconi utriusque collegii sacrosancte Romane ecclesie cardinales sacrum generale concilium pro inveterati scismatis exstirpacione et consecucione3) Lune] XXV mensis Marcii [V. 12610 fügt hinzu: in] festo celebri annunciacionis beate Marie virginis gloriose hora fere [V. 12610 fügt hinzu: secundum horologia Ytalie] XIII, cum, Gregorio et Benedicto de papatu perverse et inique intendentibus, reverendissimi in Christo patres et domini domini episcopi presbiteri et diaconi utriusque collegii sacre Romane ecclesie cardinales Spiritus sancti gracia ad ecclesiasticam unionem uniti sacrum generale concilium ad hanc civitatem Pisarum et ad diem prefatam convocaverint pro inveterato et pestifero scismate extirpando ac danda pace ecclesie et populo Christiano, ipsi domini cardinales considerantes indictam diem concilii ut prefertur venisse, et dare operam pie canonice et debite ad ipsius scismatis exstir- pacionem et universalis pacis reduccionem affectantes sacro concilio generali mediante, congregati cum reverendis venerabilibusque et religiosis patribus dominis prelatis atque venerabilibus et egregiis viris oratoribus nunciis et procuratoribus, quorum omnium nomina ordinate inferius describuntur, in ecclesia sancti Michaelis Pisana, inde clero et fratribus ordinum more solito procedentibus cum piis solem- nibus atque devotis processionibus ad maiorem Pisanam ecclesiam convenerunt populi et diversarum gencium frequenti et copiosa multitudine prosequente, in qua maiori ecclesia missa solemnis per reverendissimum in Christo patrem ac dominum dominum Petrum cardinalem de Tureyo exstitit celebrata et per religiosum et venera- bilem virum fratrem Leonardum de Florencia ordinis Predicatorum sacre pagine magistrum notabilis sermo factus. Qui magister frater Leonardus suo completo sermone [V. 12610: suo sermone perfecto] de ordinacione et commissione generalis sancte synodi alta et intelligibili voce cedulam legit et pronunciavit huius continencie videlicet: Sancta synodus ... et rogavit etc. Nomina vero reverendissimorum dominorum dominorum cardinalium et aliorum, de quibus supra fit mencio, sunt hec videlicet: In V. 12610, also der Urschrift des Konzilsnotars Troceti, folgen zwei leere Seiten (f. 1v und 2), die für die Namen vorgesehen waren. Die Abschrift B. beginnt, ohne freien Raum zu lassen, auf f. 1v gleich mit dem Bericht über die erste Konzils- sitzung, da die Vorlage die angekündigten Namen nicht nachgetragen hatte. Beachtlich sind auch einige Wortumstellungen, die in der offiziellen Niederschrift vorgenommen wurden. 2) O.: quem. Die Einladungsschreiben für die Römische Obödienz (24. Juni 1408: „Quanta sollicitudinis cura“) siehe bei J. Weizsäcker, Deutsche Reichstagsakten unter König Ruprecht 1406—1410, Bd. VI (1888) 377 ff., die für die Avignoner Obö- dienz (14. Juli 1408: „Quante magnitudinis“) siehe u. a. bei Mansi, XXVI 1161. Vgl. J. Vincke, Briefe zum Pisaner Konzil (1940) 216 ff. 3) V.: conservacione.

Strana 88
88 JOHANNES VINCKE unionis atque pacis ecclesiastice ob indisposicionem suorum pretensorum capitum contendencium de papatu ad pacem et unionem huiusmodi reducendam per viam mutue cessionis iuratam promissam et voto robo- ratam solempniter celebrandum indixerant, ut in eorum litteris publi- catis super hoc plenius continetur 3), ipsi domini cardinales et alii reve- rendi patres domini archiepiscopi, episcopi, abbates ceterique prelati et religiosi viri, generales ordinum venerabilesque et egregii oratores, nuncii et procuratores in copiosa multitudine ad vocacionem eorundem domi- norum cardinalium in dicta civitate Pisarum congregati decreverunt eo die propter celebritatem festivitatis solum devocionibus et oracionibus intendere pro eorum directione salutari in viam pacis et unitatis, prop- tereaque de mane hora quasi decimatercia in ecclesia sancti Michaelis (O. f. 1v) causa preparacionis ad processionem peragendam universaliter constituti tandem inde, preeuntibus clero et religiosis dicte civitatis more solito et populi, qui confluxerat, innumerosa 4) multitudine succedente, usque ad maiorem ecclesiam eiusdem civitatis mitris, pluvialibus et aliis paramentis pontificalibus et ecclesiasticis induti domini cardinales aliique domini prelati (V. f. 131) archiepiscopi, episcopi et abbates solempniter et devote processerunt. In qua maiori ecclesia per reveren- dissimum patrem et dominum dominum Petrum sancte Romane ecclesie cardinalem, de Thureyo vulgariter nuncupatum, celebrata fuit solempni- ter missa de festivitate presentis diei et per venerabilem et religiosum fratrem de ordine Predicatorum Leonardum de Florencia magistrum in sacra5) theologia eloquio latinali notabilis sermos) factus, qui post finem sui sermonis statim ex ordinacione et mandato seu commissione ipsius sacratissime sinodi sive sacri generalis concilii ibidem congregati pro- nunciavit publice et alta et intelligibili voce pro intimacione prime ses- sionis eiusdem sacri generalis concilii cedulam infrascriptam: Die erste Sitzung wird auf Dienstag, den 26. März anberaumt. Pisa, den 25. März 1409. Gedruckt bei E. Martène—U. Durand, Veterum scriptorum et monumen- torum ... amplissima collectio VII (Paris 1733) 1078 = Mansi, XXVII 358. Beide drucken zu Anfang pretium statt principium nostre redempcionis. Sancta synodus propter celebritatem festivitatis hodierne, que fuit principium nostre redempcionis ... peciit et rogavit. Ein anderer Bericht über die Konzilseröffnung. Pisa, den 25. März 1409. Eichstätt, Staatl. Bibliothek, Cod. 269 (früher 698) S. 302—303; Wien, National- Bibliothek, Cod. 5097 f. 1. 3) Die Einberufungsschreiben bei Vincke, Briefe 216 ff. 4) O.: numerosa. 5) Fehlt in V. 6) Den sermo des fr. Leonard de Florencia siehe in Paris, Bibl. nat., Msc. lat. 12453 f. 85—95.

Strana 89
Acta Concilii Pisani 89 Modus procedendi in concilio 1) In nomine Domini amen. Anno Domini millesimo CCCC° IX°, in- dictione II 2), XXV die mensis Marcii, qua 3) celebratum fuit festum annunciacionis beate Marie 4), in civitate Pysana et in ecclesia sancti Michaelis archangeli hora XII vel quasi inceptum fuit negocium unionis ecclesie sancte 5) Dei, quod auxiliante Deo ad bonum finem perficietur s). Primo vero, congregatis in unum prelatis et clericis in prefata 7) ecclesia sancti Michaelis, ordinata fuit processio solempnis de eadem ecclesia eundo ad ecclesiams) cathedralem. Et fratres Servorum9) beate 10) Marie cum reliquiis eorum antecesserunt 11) cum sollempni ritu, deinde fratres Heremitarum sancti Basilii 12) de Pysis cum solempni ritu et reli- quiis venerunt 13). Tercio fratres Carmelitarum eciam cum ritu solempni et 14) reliquiis et ipsorm generali 15) iverunt. Quarto fratres Augusti- nenses ac eorum generalis cum sollempni ritu et reliquiis personaliter iverunt 16). Quinto fratres Minores ac eorum generalis cum ritu solempni et 17) reliquiis eorum iverunt 18). Sexto fratres Predicatores ac eorum generalis cum ritu solempni 19) et reliquiis 20) iverunt. Septimo 21) fratres Camaldulenses ac eorum generalis cum solempni ritu et reliquiis iverunt. Octavo fratres de hospitali novo servantes regulam sancti Augustini cum eorum magistris 22) cum solempni ritu 23) iverunt 24). Nono clerici et canonici civitatis Pysane cum ritu solempni ac eorum 25) reliquiis ive- runt 28). Decimo abbates episcopi et archiepiscopi 27) cum pluvialibus et mitris iverunt 28 in numero XXXI. Undecimo reverendissimi in Christo patres 29) sacrosancte Romane ecclesie cardinales cum pluvialibus et mitris eorum iverunt 30), ipsos 31) sequentibus eorum capellanis in cappis, et fuerunt in numero XIII, qui personaliter 32) iverunt 33), quorum quin- que fuerunt de collegio Ytalico, videlicet dominus A. Laudensis, J. de Ursinis et P. Mediolanensis presbyteri, R. de Branchaciis, O. de Columpna, P. sancti Angeli dyaconi cardinales 3a). Item de predicto Ytalico 35) collegio duo 36) episcopi cardinales, videlicet dominus A. 37) Penestrinus et H. Tusculanus, expectaverunt in cathedrali ecclesia propter infirmitates eorum. Et septem de collegio Gallicano videlicet 3s) dominus 39) Picta- vensis 40), Albanensis, Wivariensis 41) episcopi, [de] Tureyio, de Podio 42) 1) W.: Processus concilii Pisani in principio (?) cum aliquibus decretis eiusdem. 2) W. fügt hinzu: die Lune. 3) W.: in qua. 4) W. fügt hinzu: virginis. 5) W.: sancte ecclesie. 6) Ei.: perficere. 7) W.: priuata. 8) In Ei. fehlt: ad ecclesiam. 9) Fehlt in W. 10) W.: sancte. 11) Ei.: accesserunt. 12) Ei.: Blasii. 13) W.: iuierunt. 14) Fehlt in Ei. 15) et ipsorum generali fehlt in W. 16) W.: iuierunt. 17) ritu solempni et aus Ei. hinzugefügt. 18) W.: iuierunt. 19) cum ritu solempni fehlt in W. 20) et reliquiis fehlt in Ei. 21) Dieser Satz fehlt in W. 22) W: magistro. 23) cum solempni ritu fehlt in W. 24) W.: iuerunt. 25) Fehlt in Ei. 26) W.: iuierunt. 27) Ei.: abbates, archiepiscopi, episcopi. 28) W.: iuierunt. 29) Reverendissimi in Christo patres aus W. hinzugefügt. 30) W.: iuierunt. 31) Ei.: ipsis. In W. folgt: autem. 32) W.: processionem. 33) W.: iuierunt. 34) Dies sind sechs. Sie erscheinen in Ei. erst nach dem folgenden Satz, der von den beiden Bischöfen handelt. 35) Fehlt in Ei. 36) W.: domini. 37) Fehlt in W. 38) W. scilicet. 39) Fehlt in W. 40) Ei.:

Strana 90
90 JOHANNES VINCKE presbiteri, Amadeus Saluciarum, Petrus sancti Angeli dyaconi cardi- nales. Postremo vero multi episcopi non mitrati, barones, milites et am- baxiatores 43) Francie et Anglie regum necnon nuncii aliorum dominorum ac 44) capitaneus civitatis Pysane cum maxima multitudine populi proces- sionaliter 45) procedentes ad ecclesiam cathedralem. Eisque ibidem ve- nientibus incepta fuit missa de annunciacione gloriose virginis Marie per cantores cum solempni ritu. Et reverendissimus pater 46) dominus Petrus de Tureyio cardinalis 47) eandem celebravit. In qua quidem missa quidam dominus Leonhardus de Florencia sacre theologie professor ordinis fra- trum (Ei. p. 303) Predicatorum predicavit et primam sessionem 4s) se- quenti die videlicet Martis XXVI predicti mensis Marcii indixit fiendam 49). I. Sitzung des Konzils: Rede des Kardinals Peter Philargi über das Konzilberufungsrecht der Kardinäle; Glaubensbekenntnis; Ernennung. Beauftragung und Vereidigung der Konzilsbeamten; Feststellung der erfolgten Vorladung Gregors XII. und Benedikts XIII. vor das Konzil; Antrag auf Versäumniserklärung gegen Gregor XII. und Bene- dikt XIII. und die ihnen noch anhängenden Kardinäle; Einberufung der nächsten Konzilssitzung auf den 27. März. Pisa, den 26. März 1409. V. f. 131—156; O. f. 2—43; V. 4171 f. 48—53v; O. 111 f. 135—141v; T. f. 137—160v. Vgl. V. 12610 f. 7v—10v; V. 4904 f. 4—7v; B. f. 1v—4v. Die Martis vicesimasexta mensis Marcii supradicti, qua iuxta inti- macionem factam de 1) die precedenti fuit prima sessio sacri generalis concilii pro tollendo miserabili scismate et reductione pacis et unionis ecclesiastice convocati per reverendissimos patres dominos (V. f. 131v) utriusque collegii sancte Romane ecclesie cardinales, ut premittitur, con- venientibus de mane circa solis ortum in maiori ecclesia Pisana ipsis reverendissimis dominis cardinalibus aliisque reverendis patribus do- minis prelatis, archiepiscopis, episcopis, abbatibus, generalibus ordinum ac venerabilibus ac egregiis viris oratoribus, nunciis et procuratoribus ceterisque convocatis, qui ad hanc sacram universalem sinodum con- venerant, ipsisque in bancis seu sedibus ab introitu (O. f. 2v) chori dicte maioris ecclesie collateraliter per medium eiusdem decenter ordinatis et compositis, reverendissimis quidem patribus dominis cardinalibus a capite semicirculariter aliisque dominis prelatis directe in ordine secun- dum tempus eorum promocionis ac oratoribus, nunciis et procuratoribus in bancis inferioribus iuxta ordinem eis assignatum omnibus pariter sedentibus, assistente eciam venerabilium magistrorum et doctorum in sacra pagina et iure canonico et civili aliorumque notabilium virorum Pictaviensis. 41) W.: Wiwariensis. 42) W. Lupodio, Ei.: Lapodio. 43) Ei.: amba- siatores. 44) W.: et. 45) Ei.: percessionaliter. 46) reverendissimus pater aus W. hinzugefügt. 47) Fehlt in W. 48) Ei.: cessionem. 49) Ei. fügt hinzu: etc. 1) Fehlt in O.

Strana 91
Acta Concilii Pisani 91 ecclesiasticorum multitudine innumerosa 2), celebrata quoque missa de sancto Spiritu solempniter et devote per reverendissimum patrem et do- minum, dominum Johannem Ostiensem episcopum, Vivariensem com- muniter nuncupatum, et expost ipsis dominis cardinalibus, archiepiscopis, episcopis et abbatibus indutis mitris pluvialibus sive cappis aliisque paramentis pontificalibus et ecclesiasticis magnaque cum devocione letaniis decantatis duobusque quidem3) precinentibus, reliqua vero cleri multitudine resonante, lectis eciam oracionibus et collectis et can- tato ympno „Veni creator Spiritus“, singulis genua flectentibus cete- risque ceremonialibus fieri solitis peractis devotissime, qui ritus quantum ad ceremonialia eodem modo est in singulis infrascriptis sessionibus huius sacratissime sinodi semper magna cum devocione observatus, sedentibus igitur omnibus prelatis, ut premittitur, ordinate et sic sacro generali concilio congregato, tandem ad unius proclamantis vocem omni- bus se erigentibus (O. f. 3) totaque congregata multitudine in silencio consistente, reverendissimus in Christo pater et dominus, dominus Petrus miseracione divina sancte Romane ecclesie cardinalis, Mediolanensis communiter nuncupatus, cathedram quasi 4) in medio considencium ascendens, indutus mitra et habitu ponitificali, coram sacro generali con- cilio sic congregato sermonem fecit solempnissimum, (V. f. 132) in eo evidentibus conclusionibus et racionibus fundans auctoritatem domi- norum cardinalium super convocacione huius sacri concilii ac ipsius concilii in presenti causa contra Petrum de Luna et Angelum Corario contendentes supradictos aliasque multum edificans ad exstirpacionem scismatis et unitatem in Dei ecclesia reducendam. Diesen ersten Teil des Sitzungsberichtes bringen die Manualien [nach B.] in fol- gender Fassung: Die Martis XXVI mensis Marcii circa solis ortum supradicti reverendissimi patres domini cardinales et alii prelati supra descripti in dicta maiori ecclesia Pisana cum populi et diversarum personarum copia convenientes, per reverendissimum in Christo patrem et dominum d. Johannem Ostiensem cardinalem Vivariensem vulgariter nuncu- patum missa Spiritus sancti celebrata solempni, de choro ipsius ecclesie ad loca in eadem ecclesia pro celebracione sacri concilii ordinata venerunt, ubi cantate letanie et oraciones plures prefuerunt; sedentibus igitur omnibus ordinate et mitras ac ponti- calia paramenta tenentibus et sic sacro consilio generali congregato, reverendissimus in Christo pater et dominus dominus Petrus cardinalis Mediolanensis mitra et habitu eodem cathedram quandam ascendens solempnissimum sermonem fecit ad scismatis exstirpacionem et ad unitatem ecclesie et pacem Christiani populi pertinentem. Die 16 Sätze, die der Kardinal (Philargi) von Mailand über das Konzilberufungsrecht vortrug. Danzig, Stadtbibliothek, Msc. Mar. F. 266 (vgl. O. Günther, Die Handschriften der Kirchenbibliothek von St. Marien in Danzig [1921] 325—340). 4) Fehlt in O. 3) Aus O. hinzugefügt. 2) O. numerosa. Beim Vortrag wurde in der Regel die steinerne Kanzel (z. B. S. 140 f., 148, 298, 305 f.), gelegentlich auch eine cathedra fustea (S. 137) oder eine Bank (S. 163) benützt.

Strana 92
92 JOHANNES VINCKE Conclusiones in concilio generali in prima sessione Pisis date per dominum cardinalem Mediolanensem etc. (f. 171) 1. Pro moderno scismate auferendo de iure expediens fuit generale concilium convocare. 2. Quilibet Christianus compos racionis sue et mentis habens suffi- cientem noticiam scismatis nunc currentis tenetur obligacione legis ewangelice suo posse iuvare, ut scisma predictum a Dei ecclesia moveatur. 3. Postquam introductum est scisma, domini contendentes de papatu tenebantur sub pena peccati mortalis scisma predictum per viam generalis concilii aut aliam honestam viam et laudabilem extirpare. 4. Via spontanea (!) cessionis propter presens scisma tollendum electa a dominis de papatu contendentibus fuit et est canonica omnisque virtutis pulcritudine decorata. 5. Stantibus contrarietate collusione et negligencia dominorum contendencium de papatu circa ablacionem scismatis per nullum eorum potest racionabiliter generale concilium convocari. 6. Recessus dominorum cardinalium utriusque collegii a suis capi- tibus et datio eorum adinvicem unionis fuit miraculosa, eis apud Deum meritoria, necessaria et utilis ecclesie sancte Dei. 7. Ad dominos cardinales sic gracia Dei unitos pertinet ad presens ex debito sui officii convocacio concilii generalis. 8. Quilibet dominorum de papatu contendencium tenetur sub incri- minacione censure ecclesiastice maxime ad statutum per dominos car- dinales loco et tempore generale concilium convenire. 9. Sicud auctoritas convocandi generale concilium tollitur a dominis de papatu contendentibus propter contrarietatem, collusionem et negli- genciam, pari forma a dominis cardinalibus utriusque collegii, si in casibus predictis inciderunt, convocandi autoritas tolleretur. 10. In casu quo domini contendentes et domini utriusque collegii cardinales circa convocacionem generalis concilii essent contrarii et negligentes, tunc patriarce archiepiscopi episcopi et alii notabiles eccle- siarum prelati tenentur generale concilium convocare. 11. Si universaliter omnes clerici essent contrarii vel negligentes in casu premisso convocare generale concilium, tunc ad laycos potesta- tem huius seculi exercentes, ut puta imperatorem reges et principes Christianos devolvitur autoritas convocare. 12. Si omnes predicti principes et potentes in casibus predictis essent ad convocandum predictum concilium totaliter negligentes, tunc ad universum populum Christianum, ubi adesset possibilitas, semoto divisionis scandalo inter subditos et regnantes, devolvitur auctoritas concilii convocandi. 13. Persone habentes potestatem vel auctoritatem convocare ad con- cilium generale tenentur sub pena peccati mortalis per se vel per alios accedere vel transmittere ad statutum concilium generale. 14. Omnes scienter et maliciose impedientes accedentes ad tale con- cilium generale peccant mortaliter contra Deum et proximum sicud inimici ecclesie et detestabiles invasores.

Strana 93
Acta Concifii Pisani 93 15. Nullus istorum contendencium de papatu aut aliquis alius, quacumque fulgeat dignitate, potest absolvere talem transgressorem a peccato videlicet mortalis transgressionis, quo impeditur accessus venien- cium ad concilium generale. 16. Auctoritas generalis concilii nomine universalis ecclesie con- gregati est summa auctoritas residens in ecclesiastica ierarchia. Quo siquidem sermone finito reverendus in Christo pater dominus Alamannus archiepiscopus Pisanus in pulpito quasi circa medium dicte maioris ecclesie de ordinacione et mandato seu commissione tocius sacratissime sinodi quatuor cedulas, successive unam post aliam, quarum tenores de verbo ad verbum inferius sunt inserti5), publice et alta et intelligibili voce pronunciavit, per quarum ultimam intimabatur 6) alia, videlicet secunda sessio sacri generalis concilii, petens ipse dominus Almannus archiepiscopus nomine et pro parte sacre et universalis synodi per dominos prothonotarium et clericos et notarios camere apostolice aliosque ibidem existentes notarios super contentis in pretactis cedulis fieri unum vel plura publicum seu publica instrumentum seu instrumenta. (O. f. 3v) Quibus sic peractis statim et in continenti sancta et uni- versalis synodus seu generale concilium sic, ut premittitur, congrega- tum unanimi consensu et concordia fecit, constituit, ordinavit, creavit et solempniter deputavit, melioribus modo, via, iure, causa et 7) forma 7), quibus s) potuit et debuit, nonnullos officiarios 9) tam ad expedicionem agendorum in presenti causa quam eciam ad instanciam iuxta consue- tudinem Romane curie forensibus exhibendam, primo quidem duos marescalcos, videlicet nobiles viros: Poncellum de Ursinis presentem et acceptantem et Bussillum 10) de Branchaciis 11), licet absentem tamquam presentem 12), secundo duos auditores curie 13) camere apostolice, videlicet vene- rabiles et circumspectos viros dominos: Angelum de Ballionibus 14) doctorem et Germanum Florencii licenciatum in decretis presentes, 5) In den Manualien sind hier gleich die Texte der vier Zettel angeschlossen 6) So O.; V. und T.: continebatur. 7) Fehlt in O. 8) In O. folgt: efficacius. 9) In den Manualien folgt schon hier der Zusatz: quorum nomina inferius anno- tantur, illa domino Francisco de Pißolpassis (V. 12610: Pizzolpassis) de Bononia alta voce legenti. 10) B.: Buffillus; wegen anderer Konstruktion des Satzes stehen in den Manualien die Namen, auch die folgenden, im Nominativ. 11) V. 12610: Brancaciis. 12) Die Manualien fügen hinzu: marescalci Romane curie cum iurisdiccione et potestate solitis. 13) Fehlt in den Manualien. 14) O. 111: Baglionibus; V. 4171, V. 12610 und B. fügen hinzu: de Perusio. 2

Strana 94
94 JOHANNES VINCKE item tres advocatos ad proponendum et allegandum omnia et sin- gula, que in presenti causa proponenda et alleganda (V. f. 132v) fuerint, videlicet venerabiles viros dominos: legum doctores Symeonem de Perusio, et presentes, I Nicolaum de Monticulo 15) de Sarrazana, Ardicinum de Novaria 18), item tres procuratores sive promotores aut instigatores sive sollici- tatores et prosecutores ad procurandum, promo((O. f. 4)vendum, insti- gandum et sollicitandum et prosequendum omnia et singula, que pro expedicione presentis cause necessaria fuerint seu quomodolibet opor- tuna, videlicet providos viros magistros: Johannem de Scribaniis 17) et presentes et acceptantes, Bertoldum de Wildungen 1s) et Johannem Buller 10) item sex notarios ad omnia et singula dicta, facta, proposita et allegata in presenti causa conscribenda et acta huiusmodi cause in pu- blicam formam redigenda et alia facienda, que eorum officium requireret, videlicet nos Petrum Gualfredinis 20) de Verona, secretarium apostolicum, Angelum de Reate, notarium camere apostolice et scriptorem et abbreviatorem litterarum apostolicarum, Petrum Guernerii 21), secretarium domini cardinalis de Thureyo, Jacobum Brebant 22), secretarium domini Albanensis, Albertum Swarte 23), secretarium domini cardinalis de Ursinis, et Conradum Coper 24), sacri palacii apostolici causarum notarium. Dans, et concedens insuper ipsa sancta et universalis synodus sive sacrum generale concilium unanimiter et concorditer predictis promo- toribus et instigatoribus et eorum cuilibet in solidum, ita eciam quod occupantis condicio pocior non existat, sed quod unus eorum inceperit, alter prosequi, mediare possit 25) et finire, plenam licenciam et 26) po- testatem et auctoritatem et 27) mandatum speciale in presenti causa 15) O.: Montigulo; B.: Montigulo de Garzana; O. 111: Montigallo de Sarzazana. 17) Die Manualien: Scribanis; O.: Scriuam; T.: Scribam. 16) O.: Novara. 18) V.: Vildingen; B.: Waldunghen; O.: 111: Wuldungen; T.: Wildigen. Vgl. zu ihm Finke, Acta IV 1010; G. Tellenbach, Repertorium Germanicum II (1933) 1195; U. Kühne, ibid. III (1935) 65; W. Thöne, Geschichte der Familie Thöne Warburger Stammes (1938) 9 f. 19) B. und T.: Bullet; V. 4904 und V. 12610: Bellet bachalar. in decretis. 20) B.: de Gualfredinis; T.: Guialfordinis. 21) B: magister Petrus Gwaneri; V. 4904: Garneri; O. und V. 12610: Guarnerii. 22) V. 12610 und V. 4904: Breubant; O. und T.: Babant; vgl. zu ihm Martène- Durand VII 803 ff. 23) V. 4904: Swart; V. 12610: Swarre; V. 7305 f. 151: Albert Swarte de Zwollis clericus Traiectensis. Auch bei der späteren Ergänzung der Konzilsnotare wurden besonders die Sekretäre der Kardinäle berücksichtigt. Siehe unten S. 111 f. 27) O.: ac. 25) Fehlt in V. 26) Fehlt in O.

Strana 95
Acta Concilii Pisani 95 unionis ecclesie, fidei et scismatis agendi eamque defendendi promo- vendi et sollicitandi (O. f. 4v) et 27) in ea libellum seu libellos et quas- cumque peticiones summarie dandi ac 28) ponendi et articulandi et 29) articulos quoque datos declarandi et specificandi et corrigendi ac contra duos contendentes de papatu crimina et defectus proponendi et 29) alle- gandi et probandi et 30) proponi et allegari faciendi coram ipsa sancta et universali synodo et ipsorum contendencium et cuiusque eorum (V. f. 133) contumaciam semel et pluries accusandi et accusari faciendi ipsosque contumaces declarari petendi necnon producendi testes, litteras, scripturas, instrumenta et quecunque alia probacionum genera ipsosque testes examinari et commissarios super hoc per ipsam sanctam syno- dum 31) deputari et ipsorum testium dicta et deposiciones 32) publicari ac eciam dilaciones et prorogaciones quascunque petendi et obtinendi, sentencias tam interlocutorias quam diffinitivas 33) ferri petendi et audiendi et generaliter omnia alia et singula faciendi 34), dicendi, ge- rendi, exercendi et faciendi, que in dicta causa necessaria fuerint seu quomodolibet oportuna, et que deputatis ad similia officia quomodolibet competere dinoscuntur, eciam si maiora essent expressis, eciam si forent talia, que mandatum exigerent magis speciale quam presenti est ex- pressum, ac similiter concedens ipsa sancta synodus aliis suis officiariis supradictis et eorum cuilibet in solidum plenam licenciam et manda- tum et autoritatem faciendi, dicendi 35) gerendi et exercendi omnia et singula, que necessaria (O.f. 5) fuerint seu quomodolibet oportuna in huiusmodi officiis, ad que, sicut premittitur, deputati sunt, eciam si forent talia, que mandatum exigerent magis speciale ac eciam tali modo, quod preoccupantis condicio pocior non existat, sed quod unus eorum in suo officio inceperit, alter in eodem secum deputatus id prosequi poterit, mediare et finire, volensque dicta sancta synodus firma, grata et rata habere et tenere omnia et singula, que per huiusmodi officiarios deputatos seu eorum aliquem in huiusmodi suis officiis acta, gesta, facta, proposita seu allegata fuerint et quomodolibet ordinata. Quorum quidem officiariorum nomina, ut 3e) supra scribuntur, statim ibidem publice et alta ac intelligibili voce per venerabilem virum dominum Franciscum de Pizzolpassis 37) per sacrum concilium generale ad hoc deputatum lecta fuerunt et publicata. Statimque post publicacionem huiusmodi omnes et singuli officiarii supra nominati et deputati ibidem coram sacra et universali synodo seu 28) necnon. 30) O.: ac. 29) Fehlt in O. 31) So O., V. und T.: per ipsam sententiam synodi. 32) V. und T.: disposicionem. 33) O. definitivam. 34) Fehlt in O. 35) V. und T.: dicendum. 36) Fehlt in O. 37) V., T. und O. 111: Pazolpassis. — P. ist Bologneser Magister. Am 9. Mai 1409 wurde er als Zeuge vereidigt (siehe unten S. 147), doch enthalten die Akten nichts über seine Aussage. — Unten, S. 110, nimmt übrigens nicht P., sondern Stephan de Prato die Verkündigung der Namen vor, der auch sonst, ohne als Konzilsbeamter ernannt zu sein, gelegentlich (unten S. 298) zur Vornahme einer Verkündigung ver- wandt wird.

Strana 96
96 JOHANNES VINCKE generali concilio presencialiter comparentes, duobus exceptis videlicet Bussillo de Branchasiis et domino Angelo de Balionibus supradictis, in manibus reverendissimi in Christo patris et domini domini Guidonis (V. f. 133v) miseracione divina episcopi Penestrini, vulgariter dicti Pictaviensis, (O. f. 5v) tamquam antiquioris et prioris dominorum 3s) cardinalium in ipsa sancta synodo personaliter existentis et recipientis nomine eiusdem sancte synodi in hoc legitime consencientis 39), sponte iuraverunt, unus successive post alium, ad sancta Dei evangelia, tactis per eos et eorum quemlibet scripturis sacrosanctis, huiusmodi officia, ad que deputati sunt, legaliter et fideliter facere et exercere ac secreta tenere, que in secreto tenenda fuerint, donec de mandato sacri generalis concilii aut alias 40) licite possint publicari. Huiusmodi siquidem officiariis deputatis et iuratis, ut premittitur, ex post statim et in continenti 41) dominus Symeon de Perusio, advo- catus in presenti causa scismatis et fidei per sacram sinodum, ut pre- fertur, legitime constitutus, cathedram sive pulpitum quasi in medio ipsius ecclesie ascendens, nomine et pro parte promotorum per sanctam et universalem synodum ad prosecucionem presentis cause deputatorum, presencium, instancium et petencium et consenciencium 42) contra Petrum de Luna et Angelum Corario, alias Benedictum et Gregorium nuncupa- tos, contendentes de papatu supradictos, publice et alta et intelligibili voce, ita quod ab omnibus clare audiri potuit, nonnulla proposuit (O. f. 6) in effectu, prout in quadam papirea cedula, cuius tenor talis est, plenius continetur et habetur 43). Adestis omnes filii Israel, decernite, quid facere debeatis! Jud. XX 44). Reverendissimi patres vosque domini mei singularissimi Christi com- 38) O. fügt hinzu: episcoporum. — Malesec war durch Gregor XI. in der Weihnachtspromotion 1375 zum Kardinal erhoben und bereits seit 1383 Bischof von Präneste. 39) V. und T.: constituentis. 40) V. und T.: ambo. 41) V. und T.: ex continenti. 42) V. und T.: constituencium. 43) V. und T. lesen nach potuit: proposuit prout plenius continetur et habetur. 44) Diese Rede unvollständig bei: Hermann von der Hardt, Rerum concilii oecumenici Constantiensis II (Frankfurt u. Leipzig 1697) Sp. 97—100 = Mansi XXVII 118—120. Die Manualien (nach B. f. 2v—3) umschreiben die Rede des Simeon de Perusio als „propositio facta per advocatum“ mit folgenden Worten: Deinde prefatus dominus Symeon de Perusio advocatus surgens et cathedram predictam ascendens alta et intelligibili voce proposuit in effectu quod, cum ambo contendentes de papatu Gregorius videlicet et Benedictus iuraverint voverint et pluries promiserint per viam pure et libere cessionis et renunciacionis sanctam in ecclesia Dei unionem facere, ut in instrumentis et ipsorum bullis clarissimum existit, non ad illam intenderunt, set maliciose differentes et invicem colludentes antiquatum scisma atque pestiferum crudeliter foverunt et fovent eciam crudelius de presenti, quod heresim sapere minime dubitatur. De quo et eorum mala pravaque intencione domini cardinales utriusque collegii, quod iam Dei gracia unum est, perpendendes et id aperte clareque videntes relictis contendentibus ipsis, ne simul cum eis in eorum

Strana 97
Acta Concilii Pisani 97 militones, ecclesie defensores et pugiles, quos in unum ad hanc sanctam synodum et generale concilium Spiritus sancti gracia congregavit: Cum vestra cotidiana instancia sit et esse debeat omnium ecclesiarum solli- citudo (De postu. prela. c. Bone. 1. Ubi textus et glossa 45) et canonice universalem catholicam representetis ecclesiam, qui tamquam spiri- tuales et speciales filii compassione debita cernitis pie matris statum flebilem, vilipendium et contemptum ex ceca ambicione istorum duorum contendencium de papatu ipsam omni arte, fraude et exquisita malicia tenencium in tam longa divisione diuturnoque scismate, qui contra promissiones, vota et iuramenta (V. f. 134) per ipsos et eorum quemlibet prestita, pluries repetita, per eorum nuncios et bullas predicata et ubi- libet publicata ipsum (O. f. 6v) pestiferum scisma nutrientes pertinaciter in perpetuum prorogare moliuntur: Quia adestis, decernite, quid facere debeatis, quia nunquam tantum nephas et tam grande piaculum factum est in Israel, ubi thema. Et attendite vobis et universo gregi, in quo Spiritus sanctus vos posuit regere ecclesiam Dei, quam acquisivit sagwine 46) suo. Act. XX. Videtis enim, patres reverendissimi, quod istorum duorum culpa notoria, mendaciis, simulacionibus, fallaciis et ex factis notoriis collu- sionem mutuam clare detegentibus status ecclesiasticus ubique confun- ditur, videtis infinita pericula animarum et corporum, corrupcionem morum, depressionem bonorum, exaltacionem vilium 47) reproborum. Videtis gravissimas persecuciones sancte Romane ecclesie, matris omnium et magistre. Temporalia prodigaliter disperguntur, patrimo- nium alienatur et perditur, et quod omnibus Christianis lugubre est audire et lugubrius cernere, ipsa capud mundi Roma, beati Petri sedes, tot apostolorum, martirum et sanctorum fidelissima conversatrix as), paucis (O. f. 7a) nummis 49) distrahitur, anime defunctorum consuetis peccatis perirent (f. 3), se Spiritus sancti munere invicem unierunt pro exstirpando nephandissimum scisma prefatum et dando pacem ecclesie ac populo Christiano. Et cum nulla via alia saluberrima esset, hoc sacrum generale consilium utriusque obe- diencie convocarunt, ad quod rite et legitime ambos contendentes prefatos ad hanc diem et locum provocarunt, ut constat publicis et auttenticis documentis. Et cum ipsi in eorum pertinacia et obstinacione persistant et videantur in reprobum sensum dati in tantum scandalum ecclesie et populi Christiani, sanctam synodum exhortatus est ac postulavit ab ea, ut tamquam iustus iudex iudicaret et necessitati incumbenti ecclesie provideret etc. cum multis aliis per ispum dominum Symeonem dictis quoad dictos contendentes et cardinales eos sequentes etc. videlicet Tudertinum Gregorio, de Chalanco, de Flisco et Auxitano cardinales Benedicto adherentes, petens nichilo- minus legi publice litteras provocacionum dictorum contendencium cum eorum executionibus, quas ibi exhibuit et produxit dictus Bertoldus promotor pro se et aliis suis collegis ibidem presentibus et consencientibus. 45) Et glossa fehlt in O. Die Stelle siehe c. 3 X de postulatione praelatorum I 5. 46) V. und T.: sanguine. 47) In den Drucken folgt: et. 48) Ebenda: conservatrix. 49) Ebenda: annis. — Anspielung auf die Preisgabe Roms an Ladislaus von Sizilien. Vgl. unten S. 261 ff.

Strana 98
98 JOHANNES VINCKE et debitis obsequiis et suffragiis defraudantur et persone ecclesiastice facte sunt omnibus in oprobrium et ubilibet in derisum. De Christianis Judei truffantur 50), inimici crucis Christi nos derident, et letantes de nobis perfidi cachinnantur. Et quod peius est, ante tempus a Domino prefi- nitum representative introducunt Antichristum. Nostis enim, qualiter isti duo homines infelices sibi invicem detrahunt in publico, licet in secreto colludant, et se furialibus blasphemiis dehonestant, alter alterum, et mutuo se appellant antipapam, intrusum et serpentem tortuosum, Machometum et eciam Antichristum et multa alia similia nomina sibi imponunt, que non tam labiis quam auribus Christianis horrenda et abhominabilia esse deberent, que nedum corda fidelium, verum eciam ipsum aerem, elementum 51) purissimum, solo affatu inficiunt (V. 134v). Et fas in nephas confunditur. Nam quilibet istorum, ut favores et fauto- res mundanos et temporales sibi alliciat, dum credat vel speret in aliquo (O. f. 7v) suam partem facere forciorem: nulli propterea petenti quid- quam denegare presumit. Quem unus iuste execratur, alter asserit non ligatum, quem unus condemnat, alius male appellantem iustificat. Et sic omnium rerum ordo confunditur, adeo quod princeps tenebrarum sedet in solio maiestatis et sol iusticie eclipsatur. Et quia circumscripto miraculo ista materia aliter quam per conci- lium 52) terminari et finiri non potest, propterea vos, patres reverendis- simi domini cardinales utriusque obediencie, tam diu presidencium notoria culpa divisi, novissime, Spiritus sancti gracia operante, unani- miter ac solida caritate concordes, inter vos prius digesto, communicato et deliberato maturo consilio, convocastis ad istum locum et terminum istud venerabile sacrumque concilium generale pro huius cruente bellue inveterati detestandique scismatis extirpacione totali et pro unienda et reintegranda vestra et omnium matre communi tam longo tempore divisa et enormiter lacerata, quod per Dei graciam est hic presencialiter con- gregatum. Propterea decernite, quid facere debeatis, ubi thema (O. f. 8). Nam si cause ac imminentes necessitates ecclesie pyo compassionis oculo ponderentur, vix forte invenirentur tante et tam necessarie cause ac urgentes necessitates ecclesie tempore preteritorum conciliorum tam per apostolos quam eciam per alios sanctos patres convocatorum et cele- bratorum affuisse, quante et quales hodie existunt propter istud invete- ratum scisma, quod fidem turbat, ecclesiam lacerat et graviter premit universum populum Christianum, attentis periculis et scandalis ex eo tam diu emersis, et nisi provideatur, eciam emersuris. Que enim, reverendissimi patres, esse potest maior causa fidei, propter quam maxime consueverunt et antiquis et novis temporibus gene- ralia concilia celebrari quam in casu nostro, ubi principaliter agitur, quod unus verus et indubitatus detur pastor ecclesie universali? Que maior causa fidei, quam quando in corpore Christi mistico cernimus duo capita monstruosa? (V. f. 135). Que maior (O. f. 8v) causa fidei, quam quando 50) V.: cruaciantur; T. cruciantur. 51) Die Drucke haben: electum. 52) Die Drucke fügen hinzu: generale.

Strana 99
Acta Concilii Pisani 99 agitur, ut scisma, quod duravit per XXX annos et ultra, finiatur et non perpetuetur ut scisma Grecorum? Que maior causa fidei, quam ubi antique hereses defenduntur et nove cotidie cumulantur? Per totum enim mundum divulgatur, predicatur, publicatur sermo- nibus et scripturis alterum contendencium esse hereticum manifestum, errores hereticales pluries predicasse et dogmatisasse. Nonne in consistoriis publicis et generalibus unus alium et alter alterum, saltem predecessores eorum, quod isti detestabiliter colludentes facere obmiserunt, ut hereticum sentencialiter condempnavit? Sustinebit igitur ecclesia, tolerabit hec sancta synodus et sacrum concilium generale universalem ecclesiam representans duos papas et quemlibet eorum ut hereticum sentencialiter condempnatum? Deest igitur materia heresum, propter quas extirpandas et falce sancte matris ecclesie radicitus exciden- das debeat generale concilium convocari? Et maxime in causa presenti propter dubium papatus et tituli inexecrabile, propter fidei scelus (O. f. 9) detestabile, propter scandalum irremediabile et propter grande et grave multiplex crimen notorium incorrigibile? Et quia per reverendissimas paternitates vestras, ad quas primo loco et principaliter pertinet in casu isto convocacio concilii generalis, ut sunt clare determinaciones omnium doctorum scribencium in ista materia, isti duo contendentes sunt legitime requisiti, vocati et provocati ad causam, ut in loco et die compareant coram sacro concilio generali hic presencialiter congregato ad istum locum et terminum, prout in litteris monicionis et vocacionis huiusmodi expressius continetur, que fuerant legitime execute et eis solempniter intimate — quas quidem litteras pro- vestra informacione hic publice peto legi —, cum ipsi non compareant nec aliquis pro eisdem nec eorum altero, idcirco nomine huius sacri con- cilii, a quo pro isto actu et aliis necessariis sum eius gracia deputatus, peto eos et eorum quemlibet contumacem et contumaces per vos, sacrum concilium, necnon tales sic decerni et declarari. Et quia (V. f. 135v) adestis omnes filii Israel, decernite, quid (O. f. 9v) facere debeatis. Que fuerunt verba vestris reverendissimis paternitatibus primo loco proposita, quorum prosecutionem ac divisionem gracia brevitatis obmitto. Decernite igitur, ut exoptatam unionem de proximo in Dei ecclesia videre possimus, quam nobis concedat Deus, qui vivit et regnat per omnia secula seculo- rum, amen. Auditis siquidem propositis et petitis per dominum Symeonem, ad- vocatum supradictum, statim expost providus vir magister Bertoldus de Wildungen, promotor seu executor 53) a sancta seu universali synodo in presenti causa deputatus, coram eadem sancta synodo huiusmodi litteras provocacionis predictorum duorum contendencium ad hoc sacrum gene- rale concilium et eciam execucionis earundem litterarum legitime factas facto realiter et in scriptis suo ex officio 54) exhibuit et produxit pro se suisque sociis 55) ibidem presentibus et consencientibus. 53) O: prosecutor. 54) In O. ist suo ex officio getilgt. 55) In O. ist pro se getilgt.

Strana 100
100 JOHANNES VINCKE Et deinde honorabilis et discretus vir, scilicet Angelus de Reate, notarius et scriba presentis cause una nobiscum constitutus, ex ordina- cione et commissione sacri generalis concilii huiusmodi litteras pro (O. f. 10) vocacionis et eciam instrumenta execucionis earundem de verbo. ad verbum publice 56) alta et intelligibili voce in cathedra sive in pulpito, ita quod omnes considentes et assistentes 57) audire poterant, legit et pronunciavit. Quorum litterarum et instrumentorum execucionis eorum tenores successive, prout late fuerunt, de verbo ad verbum inferius sunt inserti. Et ex tunc in continenti sacrum generale concilium sive sancta sinodus mandavit et commisit nobis, notariis deputatis presentibus et intelligentibus, huiusmodi litteras et instrumenta in actis presentis cause redigi conscribi seu registrari, statuens et decernens auctoritate sua eis- dem sic per nos conscriptis et registratis ubilibet fidem plenariam tam- quam originalibus adhibendam. Deinde vero prelibatus dominus Symeon de Perusio advocatus, ite- rato cathedram ascendens, publice 58) alta et intelligibili voce proposuit in effectu, videlicet quod, cum ambo prefati contendentes de papatu citati, requisiti, hortati et provocati fuerint, ut prefertur, nec ipsi nec 59) eo- rum 80) aliquis vel eorum aut alicuius ipsorum procuratores, oratores aut nuncii comparuerint seu venerint, proposuit, dixit, (V. f. 136) promovit 61) et quesivit eosdem contendentes fore et esse vere et legitime contumaces et sic reputari 62) et declarari debere per sacrum generale concilium pre- fatum, similem faciens proposicionem in effectu contra Tudertinum Gregorio et de Chalanto, de Flisco et Auxitanensem cardinales (O. f. 10v) Benedicto contendentibus supradictis adherentes. Quibus sic per dictum dominum Symeonem advocatum dictis, propositis et quesitis, providi viri magistri Johannes de Scribanis et Bertoldus de Wildungen, procuratores seu promotores in presenti causa ut premittitur deputati e3), coram sancta sinodo personaliter comparentes debita cum instancia pecierunt et eorum quilibet peciit dicta et proposita huiusmodi per prefatum dominum ad- vocatum fieri pronunciari, decerni et declarari. Auditis itaque et intel- lectis et consideratis omnibus et singulis supradictis propositis, narratis, lectis et petitis sancta synodus sive generale concilium, volens rite et convenienter et debite in premissis procedere, omnium voluntate et una- nimi consensu interveniente imposuit et commisit reverendissimis in Christo patribus dominis Petro sancti Angeli seniori et Petro sancti Angeli iuniori, sancte Romane ecclesie cardinalibus, ac reverendis dominis pa- tribus Nicolao Sypontino, Pilleo Januensi et Alamanno Pisano archie- piscopis ibidem in sacro concilio existentibus et sedentibus, quatenus 56) O. fügt hinzu: et. 57) V.: consistentes. 58) O. fügt hinzu: ac. 59) O.: aut. 60) O.: ipsorum. 61) In O. getilgt. 62) So O.; V. und T.: representari. Während die Kardinäle Calvi (Tudertin.) und Challant schließlich auf dem Konzil erschienen (siehe unten S. 181, 299, 308, 311 f.) und Fieschi sich noch vor Ende 1409 der Pisaner Gruppe anschloß, blieb Flandrin bis zum Tode in der Gefolg- schaft Benedikts XIII. 63) Die Manualien fügen hinzu: ad locum dicte cathedre accedentes.

Strana 101
Acta Concilii Pisani 101 una nobiscum 64), notariis et scribis in presenti causa deputatis, ad por- tam principaliorem dicte maioris ecclesie Pisane personaliter accederent ibidemque ipsi domini cardinales et archiepiscopi peterent investigarent sciscitarentur et inquirerent, si Benedictus et Gregorius contendentes su- pradicti, ad hoc sacrum generale concilium legitime vocati, aut alter eorum aut aliqui aut aliquis (O.f. 11) pro eis vel eorum altero ibidem existerent aut ipsi vel eorum alter seu eorum aut alterius eorum procu- ratores sive nuncii in civitate Pisana visi vel visus fuissent vel fuisset, similemque contra prefatos dominos cardinales eisdem contendentibus adherentes investigacionem et inquisicionem facerent et quod in casu, quo ipsi ibidem non essent seu visi fuissent aut eorum alter non esset seu visus fuisset neque aliqui seu aliquis pro eis seu eorum aliquo, ipsos contendentes ac cardinales supradictos 65) (V. f. 136v) ad hanc sanctam synodum ac presentem totam causam ac eciam ad omnia alia et singula in dicta sancta sinodo et tota causa expedienda necnon ad eandem ne- cessaria et oportuna publice et alta ac intelligibili voce proclamarent et evocarent facturi postea sacro generali concilio de hiis relacionem, que per investigacionem et inquisicionem huiusmodi reperissent. Facta si- quidem imposicione et commissione huiusmodi ipsis duobus dominis cardinalibus et tribus archiepiscopis supradictis et ea commissione per eos in se sponte suscepta, ipsi domini cardinales et archiepiscopi cum mitris et habitu pontificali, sequentibus eos 66) advocatis et nobis notariis deputatis aliisque notabilibus, ad portam sive valvam principaliorem ipsius maioris ecclesie personaliter accesserunt et a multitudine cleri- corum et laycorum ibidem existencium bina vice publice et alta voce triplici ydeomate, videlicet Latino, Gallico et Ytalico, successive pe(O.f. 11v) tiverunt et diligenter inquisiverunt, si Benedictus et Gregorius de papatu contendentes ibidem existerent et si ab aliquo visi fuissent vel eorum alter esset seu visus fuisset aut aliqui vel aliquis pro eis vel eorum altero. Et similiter quesiverunt et investigarunt de supradictis dominis cardi- nalibus eisdem contendentibus adherentibus 65). Quibus cum a multis existentibus responsum fuisset, quod ipsi contendentes et eciam domini cardinales eis adherentes 65) ibidem visi non fuissent nec eorum aliquis seu aliqui vel aliquis pro eis seu eorum aliquo, ac reperto per eos et alios clare ad oculum, quod ibidem non erant, ipsi domini cardinales et archiepiscopi, ad hunc actum commissarii ut premittitur deputati, predictos contendentes atque cardinales eis adherentes 65) et eorum quemlibet [publice] ac altis et intelligibilibus vocibus ad hanc sanctam sinodum et presentem totam causam ac eciam ad omnia alia et singula in dicta sancta sinodo et tota causa expedienda et ad eandem necessaria et oportuna 87) proclamarunt et evocarumt, rogantes nos notarios et 64) So O.; in V. und T. ist die Wortstellung verdreht; es folgt dort quatenus erst nach deputatis. 65) Der Zusatz bez. der Kardinäle ist in O. mit va-cat getilgt. 66) V. und T.: eis. 67) V. fügt hier publice hinzu.

Strana 102
102 JOHANNES VINCKE scribas deputatos ibidem presentes, quatenus super hiis unum vel plura publicum seu publica conficeremus instrumentum seu instrumenta. Consequenter vero ipsis dominis cardinalibus et archiepiscopis commis- sariis huiusmodi ad eorum loca sessionis in sacro generali concilio (V. f. 137) redeuntibus, prefatus reveren (O. f. 12)dissimus dominus Petrus sancti Angeli senior pro se et aliis ad premissa secum, ut premittitur, deputatis id consencientibus 6s) retulit sacratissime synodo se et alios suos collegas iuxta commissionem eis factam ad valvam sive portam principaliorem ipsius ecclesie accessisse et ibidem de predictis contenden- tibus ac cardinalibus eis adherentibus in omnibus et per omnia, ut supra proxime continetur, quesivisse et investigasse, et quod per huius- modi eorum inquisicionem repperissent, quod Benedictus et Gregorius de papatu contendentes et eciam cardinales eis adherentes 65) supradicti ibidem non erant neque ab aliquo visi fuerant seu aliquis eorum vel aliqui seu aliquis pro eis seu eorum aliquo, quodque finaliter eosdem contendentes ac cardinales 65) et eorum quemlibet ad hanc sacram syno- dum et presentem causam totalem, eciam ad omnia alia et singula in dicta synodo ac tota presenti 69) causa expedienda publice proclamassent et evocassent, prout 70) et quemadmodum a sacro generali concilio super hoc habuerant in commissione 71). Huiusmodi siquidem relacione facta memoratus dominus Symeon advocatus iterato cathedram ascendens coram sacra synodo publice et alta voce exposuit atque dixit in effectu, quod, ex quo ipsi Benedictus et Gregorius ac eciam cardinales eis adherentes 65) supradicti ad hoc sacrum concilium (O. f. 12v) generale et presentem causam legitime requisiti et vocati essent contumaces, quod merito eorum et cuiuslibet eorum contumacia deberet accusari 72), prout et accusavit, ac quod per sacrum concilium ipsi et eorum quilibet deberent contumaces reputari pronunciari et declarari, et quod contra eos et eo- rum quemlibet tanquam contra contumaces in hac causa foret proce- dendum. Quibus per ipsum dominum advocatum sic expositis atque dictis magistri Johannes de Scribanis et Bertoldus de Wildungen procu- ratores seu promotores supradicti coram ipsa sancta sinodo comparentes predictorum contendencium et cardinalium eis adherencium 65) ad hoc sacrum concilium et presentem causam legitime vocatorum non com- parencium neque termino vocacionis huiusmodi satisfacere curancium contumaciam accusaverunt, ac ipsos et eorum quemlibet pecierunt per sacrum generale concilium contumaces reputari ac declarari ac super premissis eciam omnibus et singulis in hac (V. f. 137v) sessione presentis diei dictis gestis et factis a nobis notariis et scribis deputatis unum seu plura fieri instrumentum seu instrumenta. Et tunc sacrosancta et univer- 68) V. 12610 definiert näherhin: pro parte communi loquens; B. (in anderer Konstruktion): cardinali ... pro parte omnium loquente. 69) So O.; V. und T.: sinodo et oportuna. 70) In T. springt hier der Text von f. 142v auf f. 144v über. 71) O.: commissis. 72) So O.; V. und T.: excusari.

Strana 103
Acta Concilii Pisani 103 salis sinodus, auditis intellectis et consideratis omnibus et singulis supra- dictis, licet videret et cognosceret clare predictos contendentes et alios supradictos et eorum quemlibet posse et debere 73) iuste reputari (O. f. 13) et declarari contumaces, tamen volens micius et benignius agere ac rigorem iuris mansuetudine temperare, unanimi consensu et voluntate omnium deliberavit et ordinavit et decrevit hunc actum ad diem cra- stinam fore prorogandum continuandum 74) et suspendendum atque pro- rogavit continuavit 74) et suspendit, faciens per reverendissimum patrem dominum Guidonem episcopum Penestrinum communiter dictum Picta- viensem ita dici et publicari ac eciam intimari omnibus et singulis, quatenus die crastina circa ortum solis in hac maiori ecclesia Pisana convenirent ad secundam sessionem huius sacri generalis concilii iuxta intimacionem factam in cedula super hoc superius publicata. De et super quibus omnibus et singulis magistri Johannes de Scribanis et Bertoldus de Wildunghen promotores seu procuratores ut supra unum vel plura pecierunt fieri instrumentum vel instrumenta. Tenores vero quattuor cedularum per dominum archiepiscopum Pisanum lectarum ac eciam litterarum provocacionis et instrumentorum execucionis earundem superius in presenti causa productarum sequuntur successive et sunt tales: I: Der Wortlaut der vier vom Pisaner Erzbischof verlesenen Zettel: V. f. 137—138; V. 4171 f. 53v; O. f. 13v—14v; O. 111 f. 141v; T. f. 143v; V. 4904 f. 4—5; V. 12610 f. 7v; B. f. 1v—2. Gedruckt bei Martène-Durand VII 1078—1079 = Mansi XXVII 358—359: Prima cedula: Gregorius X. in generali concilio Lugdunensi: Fideli ac devota professione fatemur ... et non tamquam ex uno procedat. Secunda cedula: Legitur in concilio Toletano XI et habetur V q. IIII c. in loco quod est ultimum glosse. 1. synodus: In loco benedictionis ... excommunicationis sententiam ferat. Tertia cedula: Ut lectum et recitatum est, ut in generali Lugdunensi concilio continetur, tenet, profitetur ... reintegratus ecclesie. Quarta cedula: Sancta synodus ordinat, quod secunda sessio concilii generalis hic per Dei gratiam congregati sit cras de mane in solis ortu, videlicet die Mercurii vicesimaseptima presentis mensis Martii in isto eodem loco, ita quod omnes convocati conveniant. II: Die seitens der Kardinäle an Benedikt XIII. gerichtete Ladung zum Pisaner Konzil. Livorno, den 14. Juli 1408: V. f. 138v—141; O. f. 14v—18v; O. 111 f. 141—143; V. 4171 f. 52v—55v T. f 143—146v (wo f. 44 übersprungen ist); Wolfenbüttel Bibl., Cod. 17. 18 Aug. f. 152v—155v. Gedruckt u. a. bei L. d'Achery, Veterum aliquot scriptorum, qui in Galliae Bibliothecis maxime Benedictinorum latuerant, Spicilegium VI (1666) 200—204, 73) et debere fehlt in V. und T. 74) Aus O. hinzugefügt; dort nachträglich eingesetzt.

Strana 104
104 JOHANNES VINCKE Von der Hardt, Rer. conc. oec. Const. II 77—84 = Jean Hardouin, Acta conciliorum VIII (Paris 1715) 1—6 = Mansi XXVI 1131—1136: Qualiter hoc schisma ... et singulorum premissorum. III: Beglaubigung der Niederschrift betreffs der Uberreichung des Konzilberufungsschreibens der Kardinäle an Benedikt XIII. Nimes, den 29. November 1408: V. f. 141—143v, 150v—155v, 339—341; O. f. 19—21V, 32v—41; O. 111 f. 143—145. 152—157, 334—337; V. 4171 f. 55v—57, 61—64, 173—175; T. f. 146v—149, 155v—160 Siehe J Vincke, Briefe zum Pisaner Konzil (1940) n. 65: Noverint universi, quod nos Anthonius Statisse domicellus ... mit dem Zusatz: Vidimus instrumentum presentacionis et responsionis litte- rarum sacri collegii exstentis in Pisis presentatarum domino Benedicto et suis cardinalibus existentibus in Perpignano per me Guargneri. IV: Die an Gregor XII. gerichtete Einladung der Kardinäle zum Besuche des Pisaner Konzils. Livorno, den 14. Juli 1408: 75) V. f. 143v—148; V. 4171 f. 57—60; O. f. 21v—29v; O. 111 f. 146—151v; T. f. 149—153v. Gedruckt u. a. bei Raynald ad ann. 1408 n. 33—39 = Mansi XXVII 50—56: Dominus et salvator noster ... V: Niederschrift über die am Gregor XII. ergangene Ladung zum Pisaner Konzil. Siena, den 27. September 1408: V. f. 148v—156; O. f. 29v—43; O. 111 f. 150v—157; V. 4171 f. 60—64v; T. f. 153v—155v. 75) Sonst trägt das Schreiben das Datum des 16. Iuli 1408, z. B. in Arch. Vat. Arm. 54 vol. 34 f. 31—33; V. (= Bibl. Vat.) 4000 f. 62—74; Bibl. Corsini (Rom), Cod. 39 G. 1 f. 302—318; Wolfenbüttel, Cod. 17. 18 Aug. f. 156v—61. In Danzig, Ms. Mar. F. 266 f. 123, ist es ohne Datum aufgezeichnet. Die eben genannte Corsini-Hs. ist mit Glossen eines Gegners der Kardinäle ver- sehen, in denen es zum Schluß heißt: Papa Gregorius concilium generale publice in civitate Lucana indixit in solemnitate virginis gloriose secunda [die] Julii, que civitas minus media dieta distat a Pysis, cum laborastis cum marchionibus Montisferrati ex una parte et Ferrariensi ex altera, et ipsis negantibus de mense Augusti duos ex vobis misistis Florenciam ad petendum locum Pysanum pro conciliabulo congregando, quem vix obtinuistis [die] XXI mensis predicti Augusti, et die XXVIII ipsum concilia- bulum indixistis, et tandem die XXVI Septembris hanc vestram citatoriam affixistis valvis ecclesiarum Senis, et cum hiis omnibus non erubuistis concludere quod datum sit XVI die mensis Julii, citans ad conciliabulum vestrum Pysis celebrandum, Notum est enim, quod die II Julii citacio d. pape Gregorii ad vos pervenit Pysis et Liburni, ubi eratis dispersi. Secunda die mensis eiusdem dominus papa Gregorius de Luca recessit vadens versus loca concilii generalis. Infra igitur dictum spacium debuistis aut comparere aut opponere concilio vero aut saltem vestrum conciliabulum publicare et ad illud dominum papam Gregorium citare. Dieselben Glossen auch in Bibl. Vat., Cod. 7305 f. 85—100v.

Strana 105
Acta Concilii Pisani 105 In Dei nomine amen. Anno Domini ab eius incarnacione M'CCCC VIII°, secunda indictione, die vicesimaseptima mensis Sep- tembris secundum cursum et consuetudinem notariorum civitatis Flo- rencie, actum Senis in maiori cathedrali ecclesia civitatis Senarum, pre- sentibus testibus ad infrascripta vocatis et rogatis egregio milite domino Caterino 76) Corsini operario dicte ecclesie, Donato Ludovici et Mariano Cini, ambobus clericis dicte ecclesie, et Pietro Nicolai de Catarisantis de Pistorio et aliis pluribus. (V. f. 149) Universis et singulis presentis instrumenti seriem inspecturis pateat evidenter, quod, cum reverendis- simi in Christo patres et domini domini sacrosancte Romane ecclesie cardinales nunc in civitate Pisana pro sanctissima unione consequenda ac nephandissimi et diuturni scismatis extirpacione presencialiter existentes duos ex eis, videlicet reverendissimos in Christo patres et dominos dominum Antonium miseracione divina episcopum Penestri- num cardinalem Aquilegiensem vulgariter nuncupatum et dominum Petrum duodecim apostolorum presbiterum cardinalem Mediolanensem eciam appellatum constituissent et deputassent, ut asseruerunt, ad se personaliter conferendum (O. f. 30v) ad civitatem Senarum, ubi nunc residet Angelus Corario qui se Gregorium duodecimum nominat, ac ipsum Angelum Gregorium appellatum ex parte omnium ipsorum domi- norum cardinalium invitandum vocandum monendum requirendum et exhortandum, ut se ad sanctissimum concilium per eos in dicta civitate Pisana convocatum et congregandum in festo annunciacionis beate Marie, quod erit die vicesimoquinto mensis Marcii proxime futuri, per- sonaliter conferre deberet ad faciendum et adimplendum omnia et sin- gula, ad que tenetur et obligatus est vigore promissionis obligationis voti et iuramenti per eum in conclavi ante suam electionem factorum presti- torum et emissorum et post suam electionem ante publicationem et in- tronizacionem ratificatorum et approbatorum et post intronizacionem eciam in publico consistorio ratificatorum et approbatorum ymmo eciam de novo factorum prestitorum et emissorum, ut per plura instrumenta diversis vicibus tam ante electionem suam quam post eiusdem manu subscripta constare noscitur evidenter, ac eciam ad presentandum eidem Angelo Gregorio nominato infrascripti tenoris litteras invitatorias vocato- rias requisitorias monitorias et exortatorias ad omnia predicta et (O. f. 31) alia in dictis litteris contenta ex parte omnium predictorum dominorum cardinalium sigillorum [trium] priorum dictorum dominorum cardina- lium appensione munitas 77) et in casu quod dicti duo domini cardinales Aquilegiensis et Mediolanensis ad presenciam dicti Angeli Gregorii (V. f. 149v) nuncupati et nominati, ut verisimiliter timebatur, ad predicta 76) V. und T.: Catrano 77) Es waren die Siegel der Kardinäle A. Gaetani-Aquilegiensis, Conr. Caraccioli- Militensis und Raynald Brancacci. Siehe Martène-Durand, VII 808. Wenn oben, S. 96, und weiterhin Malesec als prior der Kardinalbischöfe auftritt, so liegt das daran, daß Gaetani, der erst 1405 zum Kardinalbischof aufgerückt war, infolge der Vereinigung der beiden Kollegien seinen Vorrang an Malesec hatte abtreten müssen.

Strana 106
106 JOHANNES VINCKE exequenda non valerent accedere, constituissent et deputassent infra- scriptum Everhardum Swane clericum Monasteriensis diocesis eorum cursorem et nuncium specialem ad predicta exequenda, si ad presenciam eiusdem Angeli Gregorii nuncupati valeret accedere, alias in maiori ecclesia Senensi ante maius altare dicte ecclesie coram illa testium mul- titudine quam possit habere dictas litteras apertas 78), ita quod ab omnibus videri et legi commode ac publice possent, poneret consigna- ret 79) et presentaret et similiter alias litteras eiusdem tenoris ad ecclesiam sancti Cristoferi 80) Certeri 81) Camolie dicte civitatis Senensis poneret consignaret et presentaret dictumque Angelum Gregorium appellatum publice alta et intelligibili voce vocaret invitaret requireret moneret et exortaretur ex parte eorundem dominorum cardinalium ad omnia et singula supradicta et alia que in dictis litteris continentur, ita quod dicta- rum (O. f. 31v) litterarum et contentorum in eisdem ac eciam dicte voca- cionis invitacionis requisicionis monicionis et exhortacionis ad dictum Angelum Gregorium nominatum plena certa et indubitata noticia valeret verisimiliter pervenire, dictique duo domini cardinales Aquilegiensis et Mediolanensis ad dictam civitatem Senensem se contulissent et totis viribus operati et conati fuissent, eciam intermediante communitate Senarum et prioribus eiusdem civitatis et communitatis 82) et quamplu- ribus notabilibus civibus earundem, ut habere possent audienciam a dicto Angelo Gregorio nuncupato et ad eius presenciam se conferre, ut predicta facere possent exequi et adimplere 83), que nullatenus consequi potuerunt, ut fuit et est omnibus notorium et manifestum: ideo constitutus personaliter et existens in dicta maiori ecclesia Senensi ante maius altare dicte ecclesie dictus Everhardus, cursor et nuncius prelibatus, in presencia mei, notarii, et testium subscriptorum 84) et aliorum plurium habens dictas litteras in manibus suis trium (V. f. 150) sigillorum scilicet priorum dominorum dictorum cardinalium appensione munitas (O. f. 32) et coram omnibus ibidem existentibus apertas, tenoris et continencie infrascripte que infra per ordinem describitur, dixit 85) asseruit et protestatus fuit solempniter publice alta et intelligibili voce, quod propter iustum et legitimum metum, qui notorie ac merito cadere poterat in constantem [virum] s6), non fuerat ausus nec audebat aut po- tuerat vel poterat, cum sibi tutus non patuisset nec pateret accessus ad Angelum prelibatum, dictas litteras ex parte dictorum dominorum cardi- nalium eidem Angelo Gregorio nuncupato presentare ipsumque vocare invitare monere requirere et exhortari corundem nomine et mandato ad ea, que in supradictis litteris continentur, propter pericula que eidem cunctorum iudicio nedum verisimiliter sed notorie imminebant. Et ideo, ad hoc ut ad eundem Angelum Gregorium nominatum dictarum litterarum et contentorum in eis plena certa et indubitata noticia indubitanter valeat 78) So O.; V. und T.: apostolicas. 79) So O.; V. und T.: signaret. 80) O.: Cristofori. 81) T.: Tereri; V.: tercii; O. 111: terreri. 82) Vgl. Vincke, Briefe n. 54. 83) V.; O. 111 und T.: implere. 84) O.: suprascriptorum. 85) Aus O. hinzugefügt. 86) Siehe c. 4 X de his que vi metusve causa fiunt I 40.

Strana 107
Acta Concilii Pisani 107 seu valeret faciliter pervenire, dictas litteras sic apertas et omnibus mani- festas ut cunctis preberetur videndi ac legendi facultas presentavit posuit et consignavit super dicto maiori altari dicte maioris ecclesie Senensis, ad hoc ut dictus Angelus (O.f. 32v) Gregorius nominatus se invitatum vocatum requisitum monitum et exortatum scire valeat ac sciat ad ea que in dictis litteris continentur, nec dictarum litterarum et contentorum in eis aliquam iustam seu probabilem valeat ignoranciam allegare, ipsasque litteras super dicto altari sic apertas dimisit et relaxavit. Et ad maiorem et habundantem cautelam vice et nomine dictorum dominorum cardinalium ipsorumque commissione et mandato eundem Angelum Gregorium appellatum presentibus audientibus et intelligentibus me notario et testibus suprascriptis et aliis pluribus ut predicitur publice alta et intelligibili voce requisivit monuit invitavit vocavit et exortatus fuit ad omnia et singula in dictis litteris contenta scripta et inserta omni modo via iure et forma quibus melius utilius et efficacius scivit et potuit, se- cundum mandatum et commissionem suprafactam, rogans me notarium infrascriptum, ut de predictis omnibus et singulis publicum conficerem instrumentum. Quarum litterarum tenor sequitur et est talis: Dominus et salvator noster ... (wie oben S. 104). (O. f. 41v) Item postea in con- tinenti dictis anno indictione et die actum in dicta civitate Senarum iuxta et ante principalem ianuam ecclesie sancti Christofori Certerii Camoclie 87) dicte civitatis, presentibus testibus ad infrascripta vocatis habitis et rogatis Blaxio Francisci Dini populi sancti Petri, Adonile de Senis, Moriano 8s) Francisci, Armaiuolo de Pisis 89) habitatore nunc in dicta civitate Senarum in populo sancti Anthonii, et supradicto Piero Nicolai de Catarisantis 90) de Pistorio et aliis pluribus: Supradictus Everhardus, cursor et nuncius prelibatus, constitutus iuxta et ante prin- cipalem ianuam supradicte ecclesie sancti Christofori in presencia mei, notarii infrascripti, et testium suprascriptorum et aliorum plurium in multitudine copiosa, habens in manibus suis similes litteras duplicatas, suprascripte continencie et tenoris ut supra describitur, dictorum trium sigillorum scilicet priorum dictorum dominorum cardinalium appensione munitas coram omnibus ibidem existentibus, dicens et asserens et so- lempniter protestans (O. f. 42) publice alta et intelligibili voce quod propter iustum metum de quo supra fit mencio non potest supradicti domini Angeli Gregorii nuncupati habere presenciam vel ad eum accessum ut superius dictum est, et ne per eundem Angelum Gregorium nuncupa- tum de requisitione (V. f. 156) monicione invitacione vocacione et exorta- cione predictis aliqua possit iusta ignorancia allegari, et ut ad eundem de omnibus supradictis et de litteris prelibatis et contentis in eis indubi- tata noticia cicius valeat pervenire, omni modo via et iure quibus magis et melius potuit, vigore commissionis eidem facte per supradictos domi- nos cardinales publice palam et alta voce iterum et de novo ad cautelam 87) O.: Eterii Camollie; V., T. und O. 111: Etertii Camolle. 88) T.: Mariano. V., T. und O. 111: Arinamalo de Piscis. 89) 90) O. 111: Cantasanctis.

Strana 108
108 JOHANNES VINCKE eundem Angelum Gregorium nuncupatum requisivit monuit et invitavit ac exhortatus fuit ad omnia et singula supradicta et in dictis litteris contenta, prout et sicut alias ut supra fecit in dicta maiori ecclesia Senensi, et dictas litteras duplicatas dictorum sigillorum appensione munitas, apertas et manifestas ut a cunctis commode videri et legi pos- sent, dimisit (O. f. 42v) et relaxavit infixas valvis dicte ecclesie sancti Christoferi 91), rogans me notarium infrascriptum, ut de predictis eciam publicum conficerem instrumentum. Ego Amedeus de Florencia imperiali auctoritate iudex ordinarius notariusque publicus predictis omnibus et singulis dum sic agerentur interfui, eaque rogatus scribere scripsi et publicavi et in formam publicam redegi. Ideo me subscripsi, et signum meum apposui consuetum. Et quod supra remissum et attemptatum est in septima linea, hec verba videlicet: „et post intronizacionem eciam in publico consistorio ratifi- catorum et approbatorum“ propria manu remisi, quia per errorem emi- seram. 92) Ein zweiter Bericht über die I. Sitzung des Konzils. Pisa, den 26. März 1409. Wien 5097 f. 1v—2; Eichstätt 269 S. 303—304. Altera vero1) die, videlicet Martis XXVI predicti2) mensis, adve- niente hora XII vel quasi in cathedrali ecclesia Pisana congregatisque ibidem reverendissimis in Christo patribus 3) dominis sacrosancte Romane ecclesie cardinalibus utriusque collegii XV in numero, ut superius narra- tur 4), ac aliis archiepiscopis, episcopis ac abbatibus necnon ceteris am- baxiatoribus 5) regum et principum ac aliorum plurimum (1)e) incepta fuit missa cum sollempni ritu de sancto Spiritu. Quam quidem missam reverendissimus7) dominus Joannes Wivariensis episcopus Ostiensis celebravit cum Gloria et Credo. Eaque finita reverendissimi patres sacro- sancte Romane ecclesies) cardinales aliique archiepiscopi, episcopi et 9) abbates induerunt se pluvialibus et mitris 10) et fuerunt in numero archie- piscopi, episcopi, abbates 11) XXXV mitrati. Qui quidem reverendis- simi 12) domini cardinales una cum archiepiscopis et 12) episcopis ac 13) abbatibus et 12) aliis prelatis ac 15) ambaxiatoribus 16) iverunt ad medium ecclesie, ubi facta erant sedilia pro concilio 17) tenendo. Ipsisque ibidem collocatis, antequam concilium 18) sedit, dyaconus cardinalis 19) dixit alta 91) O.: Christofori. 92) O.: obmiseram; T.: omiseram. 1) Fehlt in Ei. 2) Ei.: supradicti. 3) reverendissimis in Christo patribus aus W. hinzugefügt. 4) ut superius narratur fehlt in Ei. 5) Ei.: ambasiatoribus. 6) ac aliorum plurimum fehlt in Ei. 7) Fehlt in Ei. 8) Statt reverendissimi patres sacro- sancte Romane ecclesie hat Ei.: domini. 9) Fehlt in W. 10) et mitris aus Ei. hin- zugefügt. 11) archiepiscopi, episcopi, abbates aus W. hinzugefügt. 12) Fehlt in Ei. 13) Ei.: et. 14) Ei.: ac. 15) Ei.: et. 16) Ei.: ambasiatoribus. 17) W.: cosilio. 18) W.: consilium. 19) Ei. fügt hinzu: protestabatur et. 20) reverendissimus pater

Strana 109
Acta Concilii Pisani 109 voce, quod nulli ecclesie seu persone preiudicet in posterum, si non essent situate in ordine suo. Deinde reverendissimus pater 20) dominus Petrus Mediolanensis presbiter cardinalis 21) sermocinavit, incepto themate, vide- licet: „Hec est victoria, que vicit 22) mundum“ etc. 23). Quo sermone completo, capellani cantaverunt antifonam, que dicitur 24) quarta feria in capite ieiunii, videlicet 25): „Exaudi nos, Domine, quoniam benigna est misericordia tua“ etc. Qua finita, diaconus qui legit ewangelium in missa, dixit alta voce: „Orate!“ Et tunc omnes domini cardinales, archie- piscopi ,episcopi et abbates 26) depositis mitris flectebant genua et omnis populus 27) prolixius oraverunt. Postea surrexit dominus Wiwariensis episcopus cardinalis et dixit oracionem 28). „Oremus, omnipotens sempi- terne Deus, qui tua misericordia nos incolumes in hoc loco specialiter congregasti, mentes nostras, quesumus, paraclitus, qui a te procedit, illuminet et inducat in omnem, sicut tuus promisit filius, unitatem cunctosque in tua fide et caritate 29) corroboret 30), ut 31) exercitati [!] a temporali concilio perficiamus ad eterne felicitatis augmentum per eundem dominum“ 31) etc. Deinde incepta fuit letania per duos sacerdotes. Et domini cardinales ac alii 33) prelati ac populus steterunt flexis genibus et sine mitris. Qua letania finita, dominus Wivariensis cardinalis predictus 34) dixit flexis genibus 35): „Oremus, assumus, domine sancte Spiritus, assumus, prava 3s) quidem in vanitate detenti, sed in nomine tuo specialiter congregati: veni ad nos et esto nobiscum et dignare illabi cordibus nostris 37). Doce nos, quid agamus, quo gradiamur, et ostende, quid efficere (W. f. 2) debeamus, ut, te auxiliante, tibi in omnibus complacere valeamus! Esto salus et suggestor et effector 3s) iudiciorum nostrorum, qui solus cum Deo patre et 39 ) eius filio nomen possides 40) gloriosum! Non nos paciaris perturba- tores esse iusticie, qui summam diligis equitatem, ne 41) in sinistra nos ignorancia trahat, ne 41) favor inflectat, ne 41) accepcio 42) muneris vel persone corrumpat, sed iunge nos tibi efficaciter solius tue gracie dono, ut simus in te unum et in nullo deviemus a vero, quatenus in nomine tuo 43) collecti sic in cunctis teneamus cum moderamine pietatis iusticiam, ut hic 44) a te in nullo dissensiat sentencia nostra et in futuro pro bene gestis 45) consequamur premia sempiterna.“ In qua oracione non fuit dicta benedictio, sed ipsa 46) solummodo 47) oracio confirmata. Qua ora- cione facta4s), dixit dyaconus cardinalis 49) alta 50) voce 50): „Erigite fehlt in Ei. 21) Ei.: dominus presbiter cardinalis Mediolanensis. 22) Ei.: vincit. 23) Fehlt in Ei. 24) Ei.: cantatur. 25) Fehlt in Ei. 26) archiepiscopi, episcopi et abbates aus W. hinzugefügt. 27) omnis populus fehlt in Ei. 28) Fehlt in Ei. 29) fide et caritate fehlt in W. 30) W.: corroborent. 31) Fehlt in W. 32) Fehlt in Ei. 33) Ei.: per duos cardinales presbiteros. Similiter et aliqui. 34) Ei.: sur- rexit et. 35) flexis genibus fehlt in Ei. 36) peccatores? 37) Ei. fährt fort: adesse, ut te auxiliante tibique... 38) Ei.: affector. 39) Fehlt in W. 40) W.: possidens. 41) W.: non. 42) Ei.: acceptacio. 43) W. fährt fort: collecta sic ecclesia cunctis teneamus cum moderacione. 44) Hss.: hec. 45) W.: geste. 46) Fehlt in Ei. 47) Ei.: solum. 48) Ei.: dicta. 49) Fehlt in W. 50) Fehlt in Ei. 51) Ei. fährt 3

Strana 110
110 JOHANNES VINCKE vos!" Confestim 51) surrexit omnis populus cum omni timore Dei et di- sciplina. Deinde cardinalis 52) dyaconus 53), preparatus 54) ut moris est, cum duobus ceroferariis in loco ordinato legit 55) ewangelium: „Designa- vit Jesus 56) septuaginta duos discipulos“. Quo finito dominus Wivariensis episcopus cardinalis incepit can- tare 57) ymnum: „Veni, creator Spiritus!“ Et omnes prostraverunt se et flexerunt genua 58) et cantaverunt omnes insimul. Ymno 59) cantato, dyaconus cum subdyacono cantaverunt 60) versum: „Loquebantur variis lingwis apostoli et magnalia Dei“ etc. et per totum concilium ipsis exi- stentibus sine mitris, et cum devocione dominus Penestrinus cardinalis surrexit et dixit oracionem: „Deus, qui corda fidelium“ 61) etc. et oracio- nem: „Da, quesumus, ecclesie 62) tue 82), misericors Deus 63), ut Spiritu sancto congregata secura tibi devocione servire mereamur per“ 6a) etc. Quo facto dixit dyaconus alta voce: „Erigete vos!“ Et 65) tunc omnes surrexerunt et sederunt 66) et supposuerunt prelati mitras suas. Postea dominus Penestrinus cardinalis 67) allocutus fuites) consilium super materia. Consequenter, oracionibus dictis, dominus archiepiscopus Pisanus, in cathedram ascendens 89), legit diversa capitula, in quibusdam cedulis contenta 70), concludens in fine, quod crastino [die], videlicet Mercurii XXVII supradicti mensis Marcii, erit secunda sessio etc. Hiis factis domini cardinales et concilium elegerunt in advocatos Symonem de Perusio, Ardicinum 71) de Novaria, item 72) in procuratores Johannem Scrivanis et Berchtoldum Wildungen, item 72) in notarios (Ei. S. 304) Albertum Swarte, Cunradum Coper, Petrum de Verona et Angelum de Reate ef istos 73) sic electos per dominos cardinales 74) et concilium Ste- phanus de Prato pronunciavit eosdem et post pronunciacionem presti- terunt iuramentum 75) fidelitatis. Quo facto Symeon advocatus fecit collacionem 76) exponendo, super quo concilium sit 77) vocatum. (W. f. 2v) Post hoc Angelus de Reato notarius surrexit et publice legit litteras 78) citatorias missas ad ambos cum instrumentis execucionis earundem. Postremo vero ante portas ecclesie exiverunt duo cardinales dyaconi 79), videlicet ambo sancti Angeli so), cum tribus archiepiscopis querendo ibi a populo, an aliquis vidit Gregorium vel Benedictum vel aliquos ex parte eorum ibi compa- rentes. Qui populus respondit „quod s1) non“. Et sic protestati ibi 82) fuerunt quod non sunt visi, volentes referre quod procedatur in contu- maciam citatorum. fort: surrexerunt cum omni timore. 52) Fehlt in Ei. 53) Ei. fügt hinzu: ipse. 54) Ei.: paratus. 55) Ei.: cantavit. 56) Ei.: Deus. 57) Fehlt in Ei. 58) Die folgenden vier Worte fehlen in Ei. 59) Ei.: Quo ymno. 60) Ei. hat statt dessen: subdyaconus cum dyacono dixerunt versum: 61) Fehlt in Ei. 62) Fehlt in W. 63) Fehlt in Ei. 64) In W. folgt: in unitate. 65) Fehlt in W. 66) Die fünf fol- genden Worte fehlen in Ei. 67) Fehlt in Ei. 68) Fehlt in W. 69) Ei.: in cathedra stans. 70) Beide Hss.: contentis. 71) W.: archidiaconum. 72) Fehlt in Ei. 73) Ei.: illos. 74) Fehlt in Ei. 75) Ei.: iuramenta. 76) Ei. fügt hinzu: synodo. 77) Ei.: fuit. 78) Fehlt in Ei. 79) Ei.: dyaconi cardinales. 80) Ei.: sancti Angeli ambo.

Strana 111
Acta Concilii Pisani 111 Post hoc renunciaverunt predicti cardinales et archiepiscopi et fece- runt relacionem 83). Relacione facta Johannes Scrivanus et Bertoldus Wildungen 84) contumaciam citatorum non comparencium mox accusa- verunt. Que contumacia per reverendissimos in Christo patres sacrosancte Romane ecclesie cardinales ac concilium prorogata fuit in crastinum diem sequentem et sic dissoluta fuit prima sessio. II. Sitzung des Konzils: Ergänzung und Vereidigung der Konzils- beamten. Öffentliche Prüfung der Versäumnis Gregors XII. und Benedikts XIII. Vertagung der Versäumniserklärung auf den 30. März. Pisa, den 27. März 1409. V. f. 156—164; O. f. 42v—52; V. 4171 f. 64v—72; O. 111 f. 157v—165: T. f. 160v—170v. Vgl. V. 12610 f. 10v—12; V. 4904 f. 7v—9; B. f. 4v—6. Die Mercurii vicesimaseptima mensis Marcii supradicti sancta et uni- versalis sinodus in ecclesia maiori Pisana congregata de mane (V. f. 156v) circa solis ortum post (O. f. 43) missam de sancta trinitate per reverendum patrem dominum Alemannum archiepiscopum Pisanum solempniter decantatam 1), omnibus et singulis cum mitris et in habitu pontificali sedentibus decantatisque letaniis et aliis oracionibus more solito, ut in sessione diei precedentis, volens adhuc certos alios pro in tam ardua causa agendorum convenienciori expedicione officiarios deputare et prioribus deputatis adiungere, ita quod per hoc nullus prius constitutus a suo censeatur officio revocatus, melioribus modo et 2) via, quibus potuit, constituit deputavit ordinavit et adiunxit primo unum advocatum, videlicet venerabilem et circumspectum virum dominum Bartolomeum de Montegoncio legum doctorem 3), item unum procuratorem sive promotorem, videlicet providum virum magistrum Henricum de Monteleonis 3a), item quinque notarios et scribas unacum nobis alias deputatis, vide- licet honorabiles et discretos viros: Job de Restis de Mediolano [secretarium domini cardinalis Medio- lanensis] 4), 81) Fehlt in Ei. 82) Ei.: ibidem. 83) Dieser Satz fehlt in Ei. 84) Ei.: Wellungen procuratores. 1) So O. V.: deputatam. 2) Fehlt in V. 3) In O. ist legum doctorem als Korrektur nachgetragen. V. 4904 u. 12610: in advocatum et promotorem. — Vgl. zu ihm Finke, Acta IV 969. 3a) Er ist also der vierte Promotor. Da Buller nur selten in Tätigkeit trat, nennen einige Quellen nur drei Konzilspromotoren. Vgl. F. Stuhr, Die Organisation und Geschäftsordnung des Pisaner und Konstanzer Konzils. Berliner phil. Diss. 1891, S. 14 1. 4) Das Eingeklammerte aus V. 4904 ergänzt. — Vgl. Finke, Acta IV 1007.

Strana 112
112 JOHANNES VINCKE Symonem Honofrii de Cacchiafiochis 5) de Prato [secretarium domini cardinalis sancti Angeli] 4), Symonem de Bersen6) [secretarium domini cardinalis de Brancasii] 4), Thomam Troceti 7) et Bassianum de Potehaland s), (O. f. 43v) dans et concedens insuper 9) ipsa sancta sinodus huius- modi officiariis deputatis et adiunctis et eorum cuilibet tam coniunctim quam divisim plenam licenciam ac mandatum et auctoritatem dicend faciendi proponendi allegandi et procurandi promovendi et conscribendi ulterius omnia et singula in officiis huiusmodi, ad que deputati sunt, unacum aliis officiariis ac nobiscum alias deputatis, que in presenti causa necessaria fuerint seu quomodolibet oportuna, eciam si forent talia, que mandatum exigerent magis speciale, volensque eciam firma, rata et grata teneri et haberi omnia et singula, que per (V. f. 157) huiusmodi officiarios et eorum quemlibet in officiis huiusmodi facta fuerint seu quo- modolibet ordinata. Qui quidem officiarii sicut premittitur deputati statim et in continenti coram ipsa sancta synodo personaliter comparen- tes in manibus reverendissimi patris et domini d. Guidonis episcopi Pene- strini communiter dicti Pictaviensis ibidem presentis et recipientis tamquam prioris et antiquioris dominorum episcoporum cardinalium nomine et pro parte tocius sacri concilii in hoc legitime (O. f. 44) con- sencientis iuraverunt, unus succesive post alium, ad sancta Dei ewan- gelia, tactis per eos et eorum quemlibet scripturis sacrosanctis, eorum officia fideliter et legaliter facere et exercere ac in secreto tenenda minime revelare, donec de mandato et consensu ipsius sacri concilii aut alias licite possent publicari. Post premissa vero venerabilis vir dominus Symeon de Perusio ad- vocatus supradictus cathedram quasi in medio considencium ascendens publice et alta voce proposuit in effectu, videlicet quod, cum ipsa sancta synodus heri in prima sessione huius sacri concilii actum reputacionis et declaracionis contumacie duorum contendencium de papatu ac quatuor dominorum cardinalium eis adherencium supradictorum 10) ad presentes diem et sessionem ex 11) benignitate prorogasset et suspendisset dictique 5) O.: Cacchiafriochis. V 4904: Cacasocis. V. 12610: Cachiauochis. O. 111: Cachiafiochis B.: Cazziafiochis 6) V. 12610: Dorsen. V. 4904: Bursen. 7) O.: Todreti. B.: Toderici. V. 12610: Troteti. 8) O.: Potehaland. O. 111: Potehalandis. Fehlt in V. 4904. V. 12610 hat statt seiner Jacobum de Breubant, der schon am 26. März ernannt war (siehe oben) und in der Folge auch als Notar auftritt. Später erscheint verschiedentlich Christian de Salma als Notar. Er wird mit Bassian gleichzusetzen sein. 9) Aus O. hinzugefügt. 10) Die auf die Kardinäle bezügliche Stelle ist in O. hier und auch weiterhin durch ein va-cat getilgt. 11) Aus O. hinzugefügt.

Strana 113
Acta Concilii Pisani 113 domini contendentes ac cardinales adhuc ad hoc sacrum generale conci- lium et presentem causam non venissent seu aliquos aut aliquem pro se misissent 12) aut destinassent seu eorum aliquis venisset misisset aut destinasset, ipsi merito deberent per hanc sanctam synodum reputari et declarari (O. f. 44v) in hac causa contumaces, et quod contra eos et eorum quemlibet tamquam contra contumaces in presenti causa foret proceden- dum, ac eciam idem 11) dominus Symeon advocatus, ipsorum et cuius- libet eorum contumaciam accusans, eos et eorum quemlibet peciit per hanc sanctam synodum contumaces reputari et declarari ac eciam contra eos et quemlibet ipsorum procedi in hac causa tamquam (V. f. 157v) contra contumaces, et nichilominus magistri Johannes de Scrivanis, Bartoldus de Wildungen et Johannes Buller 13) procuratores seu promo- tores presentis cause supradicti statim post proposicionem et peticionem ipsius domini advocati coram ipsa sancta sinodo comparentes predictorum dominorum contendencium de papatu ac eciam cardinalium eis adheren- cium et cuiuslibet eorum ad hoc sacrum generale concilium et presentem causam legitime vocatorum non comparencium neque termino vocacionis huiusmodi satisfacere curancium contumaciam iterato et secundo accusa- runt, petentes eos et eorum quemlibet per ipsam sanctam synodum in hac causa contumaces reputari. Et tunc sancta synodus sive sacrum generale concilium, antedictis auditis et intellectis propositis et petitis (O. f. 45) huiusmodi tam per se ipsum dominum advocatum quam procu- ratores seu promotores antedictos, ad maiorem certificacionem de veritate contumacie predictorum dominorum contendencium et cardinalium ad- herencium consensu unanimi et concordi commisit et imposuit reveren- dissimis in Christo patribus et dominis sancti Angeli seniori et Petro sancti Angeli iuniori diaconis sancte Romane ecclesie cardinalibus ac reverendis patribus dominis Nicolao Sypontino, Pileo Januensi et Ale- manno Pisano archiepiscopis presentibus et intelligentibus ac 14) nobis notariis, scribis in presenti causa deputatis, nomine ipsius concilii, qua- tenus ad valvam sive portam principaliorem dicte maioris ecclesie Pisane accedentes ibidem ipsi domini cardinales et archiepiscopi inquirerent et investigarent 15), si domini Benedictus et Gregorius de papatu conten- dentes ac eciam ipsi quatuor domini cardinales eis adherentes predicti ibidem essent aut ibi vel alibi in civitate Pisana visi fuissent seu eorum aut aliqui vel aliquis pro eis seu eorum aliquo, et quod in casu, quo ibidem non essent seu visi fuissent, eos (V. f. 158) et eorum quemlibet ad hoc sacrum generale concilium et sanctam sinodum ac totam presentem causam, eciam ad omnia alia et singula in eisdem sinodo et tota (O. f. 45v) causa expedienda et ad eandem 16) necessaria et oportuna 12) V. u. O.: promisissent. 13) O.: Bullet. Er fehlt in V. 4904 u. 12610, steht aber in B. 14) O.: quatenus una cum nobis etc. 15) O.: accederent ac inquirerent et investigarent si etc. V. 12610 f. 6: investi- garent etc. ut supra in alia commissione per omnia. Facta fuit relacio. 16) V.: ad eisdem.

Strana 114
JOHANNES VINCKE 114 publice proclamarent et evocarent, facturi postea relacionem sacro gene- rali concilio de hiis, que per inquisicionem et investigacionem huiusmodi reperissent. Qui quidem domini cardinales et archiepiscopi, commissione huiusmodi in se sponte suscepta et sequentibus eos nobis notariis et scribis in presenti causa deputatis, ad portam sive valvam huiusmodi in eorum habitibus pontificalibus personaliter accesserunt ac cum multis notabilibus viris ibidem existentibus bina vice publice in triplici ydeo- mate, videlicet Latino Gallico et Italico, successive quesiverunt, si pre- dicti domini contendentes et cardinales eis adherentes ibidem essent aut visi fuissent seu aliquis eorum aut aliqui vel aliquis pro eis seu eorum aliquo. Quibus cum a multis publice responsum fuisset, quod ibidem non essent vel visi fuissent neque aliqui seu aliquis pro eis seu eorum aliquo, ac eciam reperto ad oculum, quod ipsi ibidem non erant neque eorum aut alicuius eorum procuratores sive nuncii, prefati domini cardi- nales et archiepiscopi commissarii dictos dominos Benedictum et Gre- gorium contendentes ac eciam ipsos quatuor dominos cardinales eis adherentes et eorum quemlibet publice (O. f. 46) ac altis et intelligibilibus vocibus ad hanc sanctam synodum et presentem totam causam, eciam ad omnia alia et singula in dicta synodo et tota causa expedienda ac ad eandem necessaria et oportuna proclamarunt et evocarunt, nos notarios et scribas ibidem presentes super uno et pluribus conficiendis instru- mentis de premissis solempniter rogantes et requirentes. Consequenter vero ipsis dominis (V. f. 158v) cardinalibus et archiepiscopis commis- sariis huiusmodi ad eorum solita sessionum loca in concilio redeuntibus, reverendissimus pater dominus Petrus sancti Angeli senior pro se et predictis aliis secum deputatis id consencientibus retulit sacro generali concilio, se et alios suos collegas iuxta commissionem eis factam ad portam sive valvam dicte maioris ecclesie accessisse et ibidem fecisse diligentem inquisicionem pro dominis Benedicto et Gregorio de papatu contendentibus ac eciam dictis dominis cardinalibus eis adherentibus, si ipsi aut eorum aliquis seu ipsorum aut alicuius eorum procuratores sive nuncii ibidem essent seu visi fuissent, et quod per eorum inquisi- cionem huiusmodi clare repperissent, quod ibidem non erant neque ab aliquo visi fuerant ipsi seu eorum aliquis neque ipsorum aut alicuius eorum procuratores sive nuncii, quodque finaliter eosdem dominos (O. f. 46v) contendentes ac quatuor dominos cardinales eis adherentes supradictos ad hanc sanctam synodum et presentem totam causam, eciam ad omnia et singula alia in dicta sinodo ac tota presenti causa expedienda publice proclamassent et evocassent, prout et quemadmodum ab eadem sancta sinodo habuerant in commissis. Quibus sic peractis statim expost do- minus Symeon advocatus ac magister Johannes de Scribanis, Bertoldus de Wildungen et Johannes Buller 17), procuratores seu promotores supra- dicti, iterato coram sacro generali concilio comparentes, predictorum dominorum contendencium de papatu ac eciam dominorum cardinalium eis adherencium et eorum cuiuslibet vocatorum, ut premittitur, et non comparencium neque termino vocacionis satisfacere curancium contu- 17) O.: Bullet. In V. 4904 und V. 12610 fehlt er.

Strana 115
Acta Concilii Pisani 115 maciam accusarunt, petentes debita cum instancia, eos et eorum quemlibet per hanc sanctam sinodum contumaces reputari (V. f. 159) et declarari ac eciam in presenti causa procedi contra eos et quemlibet eorum, tamquam contra contumaces. Et subsequenter instrumenta execucionis litterarum provocacionis predictorum dominorum contendencium ad hanc sanctam sinodum et presentem causam alias exhibita et producta atque (O. f. 47) superius in processu presentis cause registrata repecierunt eaque hic de novo ac eciam tres bullas sive litteras predicti domini Benedicti contendentis ad ipsius contumaciam clare ostendendam pro- duxerunt facto realiter et in scriptis, quorum tenores cum earum epigra- matibus inferius sunt inserti. Et tunc sancta sinodus sive sacrum 1s) generale concilium, auditis, visis et intellectis atque consideratis omnibus et singulis supradictis, licet videret et cognosceret omnes supradictos et eorum quemlibet posse merito reputari et declarari contumaces, tamen volens benigniorem partem sequi, attento eciam quod multi prelati et multorum prelatorum ac magnorum principum et dominorum venera- biles et egregii procuratores et nuncii sunt in brevi ad hanc sanctam sinodum superventuri, eciam pondere et arduitate negocii atque cause pensata, unanimi voluntate atque voto concordi deliberavit declaravit et decrevit, quod hec presens secunda sessio huius sacri generalis concilii continuaretur et continuari deberet et intelligeretur usque ad diem Sabbati de mane, que erit tricesima presentis mensis Marcii, qua die omnes hora consueta convenire deberent in hac maiori ecclesia ad deli- berandum declarandum et decernendum super predictis, sicut iustum et salubre ipsi sancte sinodo visum foret ad effectum unitatis ecclesie et populi Christi pacis, hoc tamen expresse per ipsam sinodum declarato atque decreto concorditer paribusque votis, quod, si in dicta continua- cione et intra (O. f. 47v) eius tempus et post aliqui defectus orirentur seu quomodolibet intervenirent pretextu et occasione contumacie huiusmodi et dilacionis declaracionis contumacie predictorum supra petite seu alias quoquomodo, ipsa sancta sinodus illos defectus (V. f. 159v) exnunc supple- ret et supplere intenderet, ac in eo casu supplevit et supplet de presenti, per hoc non intendens derogasse seu derogare ullo modo potestati iuris- dictioni et facultatibus sibi permissis, sed illas sibi in predictis et aliis quibuscunque integras penitus reservavit. Hiis itaque sic peractis statim et in continenti dominus Symeon advocatus et magister Johannes de Scribanis 19) et Bartoldus de Wildunghen 20), promotores sive procura- tores predicti, ac eciam magister Henricus de Monteleone procurator seu promotor deputatus et adiunctus eciam in huiusmodi causa, coram sancta et universali sinodo comparentes ex eorum officiis nomine universalis ecclesie sancte Dei, ac omnium quorum interest, publice et expresse protestati fuerunt et protestabantur, quod predicta de continuacione huius presentis sessionis et dilacione declaracionis dicte contumacie nullatenus debeant preiudicare aut nocere cause sanctissime unionis ecclesie et aliis 18) Aus O. hinzugefügt. 19) V. Scrivanis. 20) O.: Wildungen.

Strana 116
116 JOHANNES VINCKE quibuscumque ad ecclesiam spectantibus, sacrosancta sinodo seu gene- rali concilio advocatum et procuratores seu promotores huiusmodi ad hanc protestacionem beningniter admittente. Tenores vero litterarum trium bullarum sive litterarum domini Benedicti, unde supra fit mencio, sequuntur et sunt tales 21): 1: Benedikt XIII. erklärt in einem Schreiben, in dem er sein Ver- halten in der Frage der kirchlichen Einigung rechtfertigt und die ab- trünnigen Kardinäle zum Konzil nach Perpignan lädt, daß er die Auf- forderung, sich auf dem nach Pisa berufenen Konzil einzufinden, erhalten habe. Perpignan, den 7. November 1408: V. f. 159v—163; O. f. 48—51; V. 4171 f. 66v—68v; O. 111 f. 162—164; T. f. 162—165; O. 464 f. 74—77. Weitere Hss. bei Hefele = Leclercq VI 1371. Ge- druckt: D'Achery, Spicil. VI 232—239 = Harduin, Acta conciliorum VIII 42—46 = Mansi XXVI 1180—1184: (O. f. 48) Benedictus episcopus servus servorum Dei venerabilibus fratribus Guidoni Penestrino, Nicolao Albanensi, Petro Tusculano epi- scopis, Petro de Thureyo presbytero, Amadeo de Saluciis et Petro sancti Angeli diaconis sancte Romane ecclesie cardinalibus salutem et aposto- licam benedictionem. Spiritus sanctus ecclesie corpus vivificans ... unio in Dei ecclesia subsequetur. Datum Perpiniani Elnensis diocesis VII Idus Novembris pontificatus nostri anno quintodecimo. II: Benedikt XIII. macht den in Pisa weilenden (Avignoneser) Kardinälen Guido von Präneste, Nikolaus von Albano, Johann von Ostia, Peter von Tusculum, Peter an S. Maria Nova und Peter (Blau) an S. An- gelo Mitteilung, daß er an die beiden in Pisa vereinigten Kardinalgruppen, sowie an Gregor XII. und in einige andere Gebiete Italiens seine Gesand- ten zu schicken gedenke, für die er gleichzeitig um die Besorgung eines Geleitbriefes bittet. Perpignan, den 11. Februar 1409. V. f. 163; O. f. 51; V. 4171 f. 68v—69; O. 111 f. 164; T. f. 165. Gedruckt: Vincke, Briefe n. 86. Briefanhang: Cum pro celeri... III: Benedikt XIII. in gleicher Weise an die in Pisa weilenden „Römischen“ Kardinäle. Perpignan, den 11. Februar 1409. V. f. 163v—164; O. f. 52; V. 4171 f. 69; O. 111 f. 164v—165; T. f. 165v—166. Gedruckt: Vincke, Briefe n. 87. Incipit: Cum pro celeri... 21) et sunt tales aus O. B. f. 5v: Item produxerunt tres bullas Benedicti ad ipsius contumaciam et vere contumaciae ostensionem pertinentes infrascriptus videlicet, Venerabilibus etc. A tergo ab intra Benedictus etc. Due sic incipiunt. quarum tenor ponatur. Alia a tergo incipit: Universis etc. ab intra Benedictus, et ponatur tenor illius bulle.

Strana 117
Acta Concilii Pisani 117 III. Sitzung des Konzils: Bericht des Kardinals A. Gaetani über die an Papst Gregor XII. ergangene Ladung zum Konzil; Beauftragung einer Kardinalskommission mit der Prüfung und Aufzeichnung der Konzilsteilnehmer; weitere Ergänzung der Konzilsbeamten; die nach erneuter Prüfung gegen Gregor XII. und Benedikt XIII. aus- gesprochene Versäumniserklärung; Fristsetzung für die noch nicht in Pisa eingetroffenen Kardinäle bis zum 15. April. Pisa, den 30. März 1409. V. f. 164—167v; O. f. 52v—58; O. 111 f. 165—169; V. 4171 f. 69—73; T. f. 166—170V. Vgl. V. 4904 f. 9—10; V. 12610 f. 12—14; B. f. 6—8. Die Sabbati tricesima predicti mensis Marcii de mane hora consueta 1) sedente sacro generali concilio in maiori ecclesia Pisana ad hoc specia- liter deputata et per reverendum patrem dominum Alamannum archie- piscopum Pisanum missa solempniter celebrata ac decantatis letaniis et oracionibus premissisque aliis ceremonialibus iuxta morem in prece- dentibus sessionibus observatum, prelibatus dictus Symeon de Perusio advocatus (O. f. 53) cathedram ascendens coram ipso sacro concilio publice et solempniter proposuit in effectu, quomodo supranominati duo de papatu nepharie contendentes et quattuor domini cardinales eis ad- herentes ad hanc sanctam sinodum et presentem causam legitime requisiti vocati citati et provocati minime comparuerunt (V. f. 164v) seu eorum aliquis per se vel alium seu alios, et quod in duabus sessionibus prece- dentibus fuisset eorum et cuiuslibet eorum contumacia legitime accusata ac eciam petitum eos et quemlibet eorum per hanc sanctam sinodum contumaces reputari decerni et declarari ac procedi in hac causa contra ipsos et quemlibet ipsorum tamquam contra contumaces, factis diligenter super contumacia huiusmodi in ipsis ambabus sessionibus ex commis- sione eiusdem sacre sinodi inquisicione et investigacione in valvis dicte maioris ecclesie per certos commissarios ad hoc deputatos, qui eciam ibidem predictos contendentes 2) ac dominos cardinales eis adherentes et quemlibet eorum minime comparentes ad hoc sacrum generale con- cilium et presentem causam publice et solempniter proclamassent et evocassent ac debitam eidem sacro concilio relacionem super hoc fecissent, quodque hiis non obstantibus ipsa sancta sinodus tunc ex benignitate et certis respectibus deliberasset ordinasset et decrevisset ipsos duos con- tendentes (O. f. 53v) ac dominos cardinales huiusmodi exspectandos esse 3) ac proxime preteritam sessionem continuandam fore et continuari debere ad presentes diem et sessionem, prout hec superius in processu cause huiusmodi lacius continentur. Quare idem dominus advocatus predictorum dominorum contendencium ac eciam dominorum cardina- lium eis adherencium et eorum cuiuslibet vocatorum legitime ac suffi- cienter expectatorum ut premittitur non comparencium neque termino 1) B.: tempestive (statt: hora consueta). 2) V.: continentes. 3) V. fährt entstellt fort: ad proxime preteritam sessionem, prout hec ...

Strana 118
JOHANNES VINCKE 118 vocacionis huiusmodi satisfacere curancium contumaciam accusavit, petens instanter eos et eorum quemlibet per hanc sanctam sinodum repu- tari et declarari contumaces et contra eos et quemlibet eorum tamquam contra contumaces ad ulteriora in hac causa procedi. Ac eciam ad maiorem informacionem ipsius sancte sinodi, de hoc quod Gregorius alter contendencium predictorum foret legitime ad hoc sacrum consilium et presentem causam requisitus et provocatus, ex superhabundanti et ad maiorem cautelam, cum et ipsi sacro concilio alias de requisicione et provocacione huiusmodi plene constaret per instrumentum publicum execucionis litterarum provocacionis huiusmodi superius in hac causa productum, instanter peciit eidem sancte sinodo relacionem fieri per reverendissimos patres et dominos Antonium miseracione divina episco- pum Penestrinum, Aquilegiensem, et Petrum tituli XII apostolorum sancte Romane ecclesie (O. f. 54) presbiterum cardinalem, Mediolanensem vulgariter (V. f. 165) nuncupatos de hiis, que per eos Senas profectos ex deliberacione utriusque collegii ad exhortandum, requirendum et provo- candum ipsum dominum Gregorium ad hoc sacrum generale concilium ibidem peracta fuere, et insuper locum civitatis Pisarum pro hoc sacro generali concilio deputatum fore et esse ad hoc abilem 4) et idoneum per prefatam sanctam sinodum sive generale concilium pronunciari et de- clarari debita cum instancia postulavit. Que quidem omnia et singula proposita et petita per ipsum dominum Symeonem advocatum magister Bartoldus de Wildungen, procurator sive promotor supradictus, statim expost eciam ex suo officio peciit per ipsam sanctam sinodum fieri, pronunciari, decerni et declarari atque mandare referri, rogans et re- quirens omnes et singulos prothonotarios ac clericos camere apostolice nosque notarios et scribas deputatos ibidem presencialiter existentes ad conficiendum super premissis unum vel plura publica instrumenta ad perpetuam rei memoriam. Auditis itaque et intellectis omnibus et singulis supradictis, prefata sancta sinodus primo commisit et imposuit unanimiter predictis reveren- dissimis patribus dominis Aquilegiensi et Mediolanensi cardinalibus ibidem presentibus, quatenus facerent petitam ab eis relacionem. Qua quidem commissione per ipsos reverendissimos patres in se (O. f. 54v) sponte suscepta, ipse dominus Aquilegienis ex parte ipsorum ambasia- torum 5) toti sacro generali concilio, nobis notariis et scribis deputatis presentibus et audientibus, retulit verbo hunc in effectum videlicet ut sequitur: Cum reverendissimi in Christo patres et domini sacrosancte Romane ecclesie cardinales, qui de civitate Lucana ab Angelo Corario tunc Gre- gorio XII nuncupato recesserant et se ad civitatem istam Pysanam pro sanctissima unione consequenda ac nephandissimi et diuturni scismatis extirpacione contulerant, unacum aliis reverendissimis in Christo patri- bus et dominis sacrosancte Romane ecclesie cardinalibus ultramontanis nunc in unum collegium invicem unitis deliberassent et ordinassent 4) O.: habilem. 5) amborum.

Strana 119
Acta Concilii Pisani 119 generale concilium ad hanc presentem s) civitatem Pisanam convocare, prout eciam convocarunt, (V. 165v) ut ex tenore eorum litterarum superius lectarum clare colligitur, et ad dictum concilium invitare vocare venire requirere et exhortari prefatum Angelum Gregorium nuncupatum tunc in civitate Senensi commorantem, ut ad dictum concilium in dicta civitate Pisana convocatum et congregandum se personaliter conferre deberet ad faciendum et implendum omnia et singula, ad que tenebatur et obligatus erat, prout superius est narratum, (O. f. 55) duos ex eis videlicet reveren- dissimos in Christo patres et dominos 7) dominum Petrum duodecim apostolorum presbiterum cardinalem, Mediolanensem, et Antonium episcopum Penestrinum cardinalem Aquilegiensem vulgariter nuncu- patos s) constituerunt ordinaverunt et concorditer deputarunt ad se per- sonaliter conferendum omnium aliorum nomine ad dictam civitatem Senarum et ipsum dominum Angelum ipsorum parte invitandum, vocan- dum monendum requirendum et exhortandum, ut ad dictum generale concilium sanctissimumque concilium per eos, ut premittitur, in prefata civitate Pisana convocatum et congregandum in festo annunciacionis beate Marie virginis, quod erit XXV mensis Marcii proxime futuri, per- sonaliter conferre deberet ad faciendum et adimplendum omnia et singula ad que tenetur et obligatus est vigore promissionis obligacionis voti et iuramenti per eum in conclavi ante suam electionem factorum prestito- rum et emissorum et post suam electionem ante publicacionem et in- tronizacionem in publico consistorio ratificatorum et approbatorum, ymmo eciam post intronizacionem de novo factorum prestitorum et emissorum, ut per plura instrumentas') diversis vicibus tam ante electionem suam quam eciam post eiusdem manu subscripta constare noscitur evidenter, ac eciam ad presentandum eidem Angelo Gregorio nuncupato ex parte dictorum dominorum cardinalium supralecti tenoris litteras invitatorias requisitorias monitorias et exhortatorias ad omnia (O. f. 55v) predicta et alia in dictis litteris contenta, sigillorum trium priorum dictorum dominorum cardinalium appensione munitas. Constitueruntque [ac deputaverunt in casu, quod dicti duo domini cardinales Mediolanensis et Aquilegiensis ad presenciam dicti Angeli Gregorii nuncupati ad pre- dicta exequenda non valerent personaliter, ut verisimiliter timebatur, accedere, supradictum Everhardum clericum Monasteriensis diocesis, eorum cursorem et nuncium specialem, ad predicta9) exequenda, si ad presenciam eiusdem Angeli commode valeret accedere, (V. f. 166) alias deberet in maiori ecclesia Senensi ante maius altare dicte ecclesie coram illa testium multitudine, quam posset habere, dictas litteras apertas, ita quod ab omnibus videri et legi commode et publice possent, ponere con- signare et presentare, et similiter alias litteras eiusdem tenoris ad eccle- siam sancti Christofori Tercirii 10) Camoclie dicte civitatis Senensis 6) So O.; V.: predictum. 7) V.: reverendum patrem dominum Petrum. 8) V.: nominatos. 85) Siehe M. Souchon, Die Papstwahlen in der Zeit des großen Schismas I (1898) 285—295, und unten S. 158, IIa. 9) ad predicta: aus O. hinzugefügt. Vgl. oben S. 105—108. 10) V.: Christoferi.

Strana 120
JOHANNES VINCKE 120 poneret consignaret et presentaret dictumque Angelum Gregorium appel- latum publice alta et intelligibili voce vocaret invitaret moneret et requireret ac exhortaretur ex parte eorundem dominorum cardinalium ad omnia et singula supradicta et alia in dictis litteris contenta, ita quod dictarum litterarum et contentorum in eisdem ac eciam dicte vocacionis invitacionis requisicionis monicionis et exhortacionis (O. f. 56) ad dictum Angelum Gregorium nuncupatum plena certa et indubitata noticia valeret verisimiliter pervenire. Post que prefati duo domini cardinales Medio- lanensis et Aquilegiensis ad dictam civitatem Senarum se personaliter contulerunt fueruntque totis viribus conati et operati, eciam intermediis tam communitate Senarum et prioribus eiusdem civitatis quam eciam quamplurimis notabilibus earundem civibus, ut habere possent audien- ciam a dicto Angelo et ad eius presenciam se conferre, ut predicta que eis commissa fuerant facere possent exequi et adimplere. Tamen nulla- tenus predicta consequi potuerunt, ut fuit et est omnibus manifestum atque notorium. Eapropter dictas litteras tradiderunt et consignarunt prefato Everhardo clerico, cursori ac nuncio prelibato, ut iuxta et secun- dum formam mandati et commissionis constitucionis et deputacionis sibi et pro 11) ipso facte, ut superius est narratum, in omnibus et per omnia deberet procedere circa presentacionem dictarum litterarum vel earum publicacionem invitacionem vocacionem requisicionem monicionem et exhortacionem predictas et omnia alia et singula sibi imposita, commissa et mandata, et ad que constitutus et deputatus exititerat. Qui quidem Everhardus dictas litteras recipiens ab eisdem circa predicta processit in omnibus et per omnia, prout in supradicto instrumento execucionis presencialiter lecto clarius et lacius contineri dinoscitur. Quam quidem relacionem et omnia (O. f. 56v) et singula in ea con- tenta et narrata (V. f. 166v) sive relata per prefatum reverendissimum dominum cardinalem Aquilegiensen nomine et vice dicti reverendissimi patris domini cardinalis Mediolanensis eiusque mandato et commissione tam dictus dominus cardinalis Mediolanensis quam eciam omnes alii et singuli domini cardinales predicti quoad ea, que ipsos tangebant com- muniter vel divisim, acceptarunt et approbarunt eaque vera fuisse et esse, prout et sicut in omnibus et per omnia relatum erat, asseruerunt et toti concilio testificati fuerunt, de quibus omnibus et singulis 12) magister Bartoldus promotor pro se et aliis promotoribus peciit, ut supra, fieri publica instrumenta ad perpetuam rei memoriam. Et consequenter 13) eadem sancta sinodus volens in presenti causa deliberare et mature procedere iterato commisit et imposuit reverendis- simis patribus dominis Petro sancti Angeli seniori et Petro sancti Angeli iuniori diaconis cardinalibus et Nicolao Sipontino et Pileo Januensi et Alamanno Pisano archiepiscopis superius eciam nominatis, quatenus ad 11) V.: de. 12) O. fährt fort und schließt: petita fuerunt publica instrumenta, ut supra, a nobis notariis sepedictis per dominum magistrum Bertoldum promotorem et alios promotores ibidem presentes. 13) O. hat statt consequenter: incontinenti dicta relacione facta.

Strana 121
Acta Concilii Pisani 121 principaliorem portam sive valvam dicte maioris ecclesie Pisane perso- naliter accederent et inquirerent ac investigarent et alias facerent et evo- carent, prout et alias iam bina vice fecissent, si dictus Benedictus et Gregorius contendentes de papatu ac eciam ipsi quattuor domini car- dinales eis adherentes 14) supradicti, ad hanc sanctam sinodum (O. f. 57) et totam presentem causam ac ad singula in eadem expedienda legitime provocati et requisiti, ibidem essent seu eorum aliquis aut alium seu alios pro se seu eorum aliquo misissent. Qui quidem domini cardinales et archiepiscopi ex commissione huiusmodi statim et in continenti, sequentibus eos nobis notariis et scribis deputatis, ad dictam portam sive valvam accesserunt et a multis notabilibus viris ibidem presentibus 15) solempniter et publice, prout alias fecerunt, petiverunt pro ipsis duobus contendentibus ac eciam quattuor dominis cardinalibus eis adherentibus supradictis. Quibus postquam responsum fuit, quod ibidem non essent nec visi fuissent ipsi seu eorum aliquis aut alii vel alius pro eis seu eorum aliquo, prout et hoc eciam ad oculum clare 16) apparuit, dicti domini commissarii prefatos conten- dentes ac eis (V. f. 167) adherentes cardinales et eorum quemlibet ad hanc sanctam sinodum et presentem totam causam ibidem publice ac alta et intelligibili voce ad omnia et singula in dicta sinodo et tota causa 17) expedienda et ad necessaria et oportuna proclamarunt et evo- carunt, petentes, ut alias, a nobis notariis et scribis ibidem presentibus super premissis unum et plura publicum et publica fieri instrumentum et instrumenta. Ac deinde eisdem dominis cardinalibus ac archiepiscopis commissariis huiusmodi ad eorum solita sessionum loca in concilio re- deuntibus, prefatus reverendissimus pater dominus Petrus sancti Angeli senior pro se et aliis suis collegis predictis id consencientibus et appro- bantibus plenam (O. f. 57v) et debitam sacro generali concilio fecit rela- cionem de premissis. Super quibus omnibus et singulis magister Bertoldus de Wildungen procurator seu promotor predictus unum et plura publica instrumenta fieri per nos notarios et scribas deputatos instanter postulavit. Post hoc vero sancta et universalis sinodus, omnibus et singulis premissis auditis et intellectis et cum prematura deliberacione ponderatis, super contumacia predictorum duorum contendencium de papatu repu- tavit decrevit et declaravit ac alias fecit et ordinavit, prout et quemadmo- dum in quadam cedula per reverendissimum patrem dominum 1s) Gui- donem episcopum Penestrinum, dictum communiter Pictaviensem, ex commissione 17') ipsius sacre sinodi ibidem lecta et pubblicata, cuius tenor inferius 18) est insertus, continetur, rogatis eciam et requisitis nobis nota- riis et scribis per magistrum Bertoldum de 19) Wildungen procuratorem 14) In O. ist auch weiterhin die auf die Kardinäle bezügliche Stelle durch va-cat getilgt. 15) O.: existentibus. 16) Aus O. hinzugefügt. 17) O. fährt fort: et ad eandem necessaria et oportuna proclamarunt. 17') Malesec ist, da er ex commissione handelte, also nicht im strengsten Sinne der Vorsitzende des Konzils. Vgl. oben S. 105. 18) V.: talis.

Strana 122
122 JOHANNES VINCKE seu promotorem antedictum super hiis conficere unum et plura publica instrumenta. Tandem vero ipsa sancta sinodus sive 19) sacrum generale concilium reverendissimos patres et dominos Henricum Tusculanum Neapolitanum et Johannem Ostiensem episcopos Vivariensem communiter nuncupa- tos 20) sancte Romane ecclesie cardinales presentes, quibus omnes et singuli convocati ad hoc sacrum generale concilium venientes se presen- tare et procuratores sive nuncii quicunque eorum mandata ostendere tenerentur et deberent, prout (O. f. 58) et hoc per cedulas in diversis locis dicte civitatis Pysarum affixas publice intimatum fuit, ad recipiendum in scriptis nomina se presentancium et ad videndum audiendum et exa- minandum mandata huiusmodi eaque conscribi et registrari (V. f. 167v) faciendum unanimiter elegit deputavit et ordinavit. Ac eciam nobis notariis et scribis deputatis unum alium videlicet discretum virum Gotfridum Almanni Veccoper 21) presentem et accep- tantem cum simili potestate nobis tradita associavit et adiunxit, qui tunc ac eciam magister Symon de Borsen alias in proxime preterita sessione nobis adiunctus de fideliter et legaliter exercendo officium huius- modi in manibus reverendissimi patris domini Guidonis episcopi Pene- strini ad hoc deputati et nomine tocius sacri concilii recipientis solita prestiterunt iuramenta 22). Et sic sessio ipsius concilii pro presenti die Sabbati XXXa dicti mensis Marcii fuit separata. Subsequenter vero hora vesperorum vel quasi eiusdem diei Sabbati per discretos viros Johannem Crutusen 23) et Matheum Codrech 24) cur- sores apostolicos affixa fuit ex ordinacione et commissione sacri generalis concilii valvis dicte maioris ecclesie Pisane cedula intimacionis declara- cionis contumacie predictorum contendencium tenoris infrascripti in presencia venerabilium virorum dominorum Rogerii cappellani et ele- mosinarii domini cardinalis Vivariensis, Guidonis clerici ceremoniarum cappelle sacri palacii (O. f. 58v) apostolici, ac nobilis viri Nicolai Pisani de Neapoli et aliorum plurium testium fide dignorum. Super quibus magister Johannes Buller 25) procurator seu promotor in hac causa de- putatus peciit unum vel plura publica instrumenta in actis presentis cause registranda, si opus fuerit, fieri per magistros Petrum Guinerii 2s), 19) Fehlt in V. 20) Der liber praesentiarum zeigt, daß diese Kommission schon seit dem 24. März in Tätigkeit war; sie wurde am 30. März also wohl in ihrer Wirksamkeit approbiert. 21) Gotfridus Vechoper war 1405 ehemals Pfarrer von Wagenen, Diözese Utrecht Arch. Vat., Reg. Lat. 122 f. 3v. 22) V.12610 f. 8v: iuraverunt aliqui ex notariis et qui non iuraverant, videlicet (die Namen fehlen); V. 4904 f. 10v: schließt an die gleichen Worte die Namen an: magister Simon Bursen secretarius domini cardinalis de Brancasiis, Gotfridus Vecooper. 23) V. 4904 u. 12610: de Crutusen; O.: Crutasan. 24) O. u. V. 4904: Codere; V.: Toden; V. 12610: Codert. 25) O.: Billet; B. u. V. 12610: Joh. Bellet procurator seu promotor ecclesie Romane. 26) O.: Garnerii.

Strana 123
Acta Concilii Pisani 123 Jacobum de Brabant 27) et Thomam Troceti 28) connotarios et scribas nostros supradictos ibidem presentes et huiusmodi cedulam affixam publice videntes et legentes, prout hec omnia predicti cursores nostrique conscribe nobis aliis notariis et scribis in presenti causa deputatis fideliter retulerunt. Tenores vero predictarum declaracionis contumacie dictorum con- tendencium in sacro concilio lecte et intimacionis eiusdem declaracionis in valvis maioris ecclesie Pisane affixe cedularum unde supra fit mencio sequuntur et sunt tales: I: Versäumniserklärung gegen Gregor XII. und Benedikt XIII. und Fristverlängerung für die Kardinäle Flandrin, Chalant und Fieschi bis zum 15. April. Pisa, den 30. März 1409: V. f. 167v—168; V. 4171 f. 71—72; O. f. 58—59; O. 111 f. 169; T. f. 170; V. 4904 f. 10v; V. 12610 f. 13v; B. f. 7; Wien, Nat. Bibl. 5097 f. 3. Gedruckt bei d'Achery, Spicil. VI 260—261; Hardouin VIII 48—49; Mansi XXVI 1187; Martène- Durand VII 1079; Mansi XXVII 359; von der Hardt II 103; Mansi XXVI 1138: Sancta sinodus seu hoc generale concilium dominos Petrum de Luna... valeant ignoranciam allegare. II: Bekanntmachung der gegen Gregor XII. und Benedikt XIII. ge- richteten Versäumniserklärung. Pisa, den 30. März 1409: V. f. 168; V. 4171 f. 72; O. f. 59—60; O. 111 f. 169; T. f. 170; B. f. 77; V. 4904 f. 11; V. 12610 f. 14; Eichstätt, Bibl. Msc. 269 S. 315; Wien, Nat. Bibl. 5097 f. 2. Gedruckt bei Martène-Durand VII 1079—1080 = Mansi XXVII 359—360; von der Hardt II 103 = Mansi XXVI 1137—1138: Universis et singulis sacra mandante synodo tenore presencium in- timatur ... registranda. Datum ubi et die quibus supra anno a nativitate Domini MCCCCVIIII°, indictione secunda. Mahnung zur Einheit. Pisa (den 30. März) 1409. Sie findet sich unter den Konzilsakten des 30. März 1409 in Eichstätt, Msc. 269 S. 304, mit der Aufschrift: Cedula exhortacionis; in Wien, Nat. Bibl., Cod. 5097 f. 3 und in Trient (früher Wien, Cod. 5100) f. 42, mit der Aufschrift: cedula cohortacionis. Attendite, venerabiles patres, rectores ac 1) principes ecclesie mili- tantis, attendite sinceris affectibus in hoc sacrosancto concilio Pisis, Deo dante, celebrando, quod ad pastorem bonum, dominum et salvatorem nostrum, vivorum iudicem ac mortuorum, cum timore illius, principaliter sine aliquo medio mentis aciem dirigentes saluti filiorum provideatis caute in agendis pro sui reverencia et honore 2) ac pro desiderata gloria 27) V. 12610: Breubant. 28) V. u. V. 12610: Troteti. 1) Ei.: et. 2) W.: honoris. 3) Fehlt in Ei. 4) Ei. u. Tr.: tantus.

Strana 124
124 JOHANNES VINCKE exaltacione eiusdem glorie matris alme. Videtis enim, proh dolor, quod nunquam fuit scisma tam 3) pestiferum et detestabile quibusvis fidelibus, nunquam fuit tantus horror in seculo neque talis 4) error dampnabiliter insurgens ab unitate contra ipsius ecclesie unitatem. Sitis ergo con- stantes et firme columpne pie matris, pugnate viriliter pro ea cum antiquo serpente, utcumque resistentes malignis 5) versuciis eius necnon fallaciis mundi, vilibus quoque 6) blandimentis noxie carnis, ut vestra cura per- vigili et solicitudine indefessa grex dominicus sub pastore uno breviter uniatur! Et caveatis 7) modis omnibus a divisione et parcialitate quacum- que pro Dei misericordia, quia totum rueret desolareturque sine remedio et esset dolor interminabilis, ut Grecorum. Sed magis, ut patres pii s). cum bona iusticia et equitate (V. f. 3v) succurrite languoribus anxie matris! Hoc vobis prestare dignetur omnipotens Deus et 9) pater miseri- cordiarum et Deus tocius consolacionis per eundem filium suum Jesum Christum, Deum et dominum nostrum, corda vestra rorans benigniter paracliti sui donis amen. IV. Sitzung des Konzils: Die Gesandten des Deutschen Königs Ruprecht vor dem Konzil; erneute Prüfung und Feststellung der Versäumnis Gregors XII. und Benedikts XIII.; weitere Frist- verlängerung für die noch abseits stehenden Kardinäle und Ver- tagung der Sitzung auf den 24. April. Pisa, den 15. April 1409. V. f. 168v—171; O. f. 60v—65; O. 111 f. 169v—172v; V. 4171 f. 72—74v; T. f. 170v—174. Vgl. V. 4904 f. 11v—13; 12610 f. 14v—16; B. f. 8—10v. Anno et indictione quibus supra die Lune XV mensis Aprilis de mane hora consueta 1), sedente in ecclesia cathedrali Pisana sacro presenti generali concilio et celebrata missa de beata Maria virgine per reverendum patrem dominum Bartolomeum episcopum Aleriensem ac dictis in cantu letaniis et devotis oracionibus 2) expletisque aliis in tali- bus fieri consuetis, comparuerunt coram ipso sacro generali concilio reverendi in Christo patres et domini Johannes archiepiscopus Rigensis, Matheus Wormacensis et Ulricus Verdensis episcopi et in sacra pagina 5) Hss.: magnatibus. 6) Ei.: vilibusque. 7) Ei.: cavete. 8) Fehlt in Tr. und W. 9) Fehlt in Ei. 1) B. hat stattdessen: circa solis ortum. 2) Die Manualien fahren fort: pie porrectis ad Dominum reverendus pater dominus Ulricus episcopus Verdensis pro se et omnibus collegis suis rev. patribus domino Johanne archiepiscopo Rygensi, Matheo Wormaciensi episcopo et magistro Conrado de Susato ... ibidem presentibus de voluntate ipsius sacri consilii cathedram ascendens et a pace exordium sumens, dicendo „Pax vobis“, nonnulla dubia posuit alta voce, concludens tandem quod, si quid dixisset, incongruum, sibi venia daretur, quia invitus illa dixerat, nec imputaretur sibi pauperculo, qui sibi et collegis suis iniuncta retulerat. Et ultimo obtulit se collegasque suos omni possibilitate inter positures laboraturos et sollicituros pro concordia si fieri possit inter dominum Gregorium et sacrum dominorum cardinalium collegium.

Strana 125
Acta Concilii Pisani 125 magister venerabilis Conradus de Susato oratores sive nuncii serenissimi principis et domini domini Ruperti in Romanum regem secundo electi. Quibus postquam per sacrum concilium audiencia prestita fuerat, pre- fatus dominus Ulricus Verdensis episcopus cathedram ascendens pro se et aliis predictis suis collegis consencientibus et approbantibus verbo pacis premisso, dicendo „Pax vobis“, publice et alta voce proposuit inter cetera nonnulla dubia, postea in scriptis tradita et inferius in processu cause huiusmodi registrata, petens tandem in sua proposicione (V. f. 169) veniam, si qua minus congrue aut decenter dixisset ac subiungens se illa invite 3) dixisse, et quod nichil de hiis suis collegis et sibi foret imputan- dum, quoniam solum ea proposuisset 4), que a domino suo receperant et habent in mandatis, offerens eciam se collegasque suos promptos ad labo- randum et sollicitandum possetenus pro concordia (O. f. 61) obtinenda inter sacrum collegium reverendissimorum patrum dominorum cardinalium et dominum Gregorium, alterum contendencium predictorum. Audita itaque proposicione huiusmodi prefata sancta sinodus unanimiter ordi- navit, quod oratores sive nuncii predicti exire deberent 5) et ad partem se retrahere, ut per sacrum concilium super responso eis dando delibe- raretur, quod per reverendissimum patrem dominum Guidonem episco- um Penestrinum Pictaviensem communiter nuncupatum ex commissione ipsius sancte sinodi relatum fuit eisdem oratoribus sive nunciis. Qui postea ad statim recesserunt eiusdem sancte sinodi responsione acceptata. Interim vero per sacrum generale concilium aliquali deliberacione habita et postea predictis oratoribus ad ipsum concilium revocatis eisque iterato comparentibus per prefatum reverendissimum patrem Guidonem episco- pum Penestrinum ex commissione speciali eiusdem sacre sinodi et ipsius nomine petitum fuit ab eisdem oratoribus mandatum, si quod haberent a dicto serenissimo principe domino Ruperto, per eos exhiberi et ostendi ac eciam dubia per prefatum dominum Ulricum episcopum Verdensem proposita per eum in scriptis tradi, ut eo melius et seriosius possent de- clarari, necnon responsum atque dictum ipsis oratoribus, quod eis per sacrum sinodum seu generale concilium deliberate respondebitur super eorum propositis et petitis, (V. f. 61v) et quod hec omnia ipsa sancta sinodus pro nunc ordinasset et deliberasset. Facta siquidem responsione huiusmodi, prefati oratores sive nuncii de audiencia beningniter eis pre- stita et concessa graciarum actiones sacro concilio rependentes per or- ganum dicti domini Verdensis episcopi fecerunt explicari, quod ipsi haberent mandatum ab eorum domino serenissimo principe domino Ruperto antedicto, quod libenter vellent exhibere, et quod non venissent causa argumentandi seu disputandi sed laborandi pro unione sancte matris ecclesie, quodque eciam non haberent proposita dubia aliter in scriptis quam in quadam cedula per modum memorialiss), quam (V.f.169v) ibidem tradere se promptos ostendebant. Sed quia tunc videbatur sancte sinodo expediens, huiusmodi dubia per extensum et seriose in scriptis 3) V.: finite. 4) V.: proposuit. 5) Die Manualien haben: paulisper secederent. 6) Vgl. Weizsäcker, Deutsche Reichstagsakten VI 333.

Strana 126
126 JOHANNES VINCKE poni pro illorum sufficienciori declaracione, hortata fuit et requisivit eos- dem oratores, quatenus et hoc facere vellent, sperante namque ipsa sancta sinodo de gracia Dei, quod huiusmodi dubia tam sufficienter declarari deberent et eis taliter responderi, quod prefati serenissimi principis ac ipsorum oratorum et cunctorum Christifidelium consciencie merito debe- rent inde quietari. Et tunc ipsi oratores promittentes se hoc facturos et curaturos statim expost a sacro (O. f. 62) concilio recesserunt 7). De et super quibus omnibus et singulis tam propositis quam responsis hincinde magister Henricus de Monteleone procurator sive promotor presentis cause supradicte peciit instanter a prothonotariis ac clericis camere no- bisque notariis et scribis deputatis ibidem presentibus fieri unum et plura instrumenta. Quibus sic peractis in continenti dominus Symeon de Perusio ad- vocatus in presenti causa specialiter deputatus cathedram ascendens et satis s) brevi epilogo omnia et singula acta gesta et declarata in 9) retro- actis 10) sessionibus huius sacri generalis concilii contra prefatos Bene- dictum et Gregorium contendentes ac quattuor eis adherentes cardinales revolvens atque narrans coram ipso sacro concilio proposuit publice in effectu, videlicet quod, cum ipsi contendentes ac eis adherentes cardinales vocati et requisiti legitime ad hanc sanctam sinodum et presentem cau- sam minime comparuissent per se vel alium vel alios neque comparerent, merito contra ipsos contendentes et eorum quemlibet tamquam contra veros et legitime declaratos contumaces ad ulteriora procedendum esset in hac causa, ipsique cardinales, videlicet Tudertinus Gregorio et Auxi- tanus, de Chalanco et de Flisco Benedicto contendentibus supradictis ad- herentes merito deberent et eorum quilibet in hac causa per hoc sacrum presens concilium reputari (O. f. 62v) et declarari contumaces. Quare tunc idem dominus Symeon advocatus dictos dominos cardinales et eorum quemlibet contumaces reputari et declarari ac contra prefatos dominos contendentes et eosdem eis (V. f. 170) adherentes cardinales et quemlibet ipsorum ulterius in hac causa procedi per hanc sanctam sinodum seu generale concilium debita cum instancia postulavit. Que quidem omnia et singula proposita et petita per ipsum dominum Symeonem advocatum magister Henricus de Monteleone procurator sive promotor antedictus eciam ex suo officio 11) publice peciit per ipsam sanctam sinodum fieri decerni et declarari. Et tunc prefata sancta sinodus, auditis intellectis et consideratis propositis et petitis huiusmodi, iterato unanimiter imposuit et commisit reverendissimis patribus dominis Petro sancti Angeli seniori 7) D. h., sie verließen die Konzilsversammlung. Endgiltig verließen sie das Konzil erst am 21. April, unter Hinterlassung eines Protestes. Siehe unten S. 132 f. Dagegen beteiligte sich später eine Gesandtschaft Ruprechts, zu der wieder auch die Bischöfe Ulrich von Verden und Matthäus von Worms, sowie Konrad von Soest gehörten, am Konzil Gregors XII. zu Cividale. Vgl. L. Schmitz, Die Quellen zur Geschichte des Konzils von Cividale 1409. Röm. Quartalschr. 1894, S. 241 ff. Siehe Weizsäcker VI 570 ff. 8) So O.; V.: a sacris. 9) So O.; V.: et. 10) V.: retractatis. 11) O.: suo ex officio.

Strana 127
Acta Concilii Pisani 127 et Petro sancti Angeli iuniori, diaconis sancte Romane ecclesie cardina- libus, et reverendis patribus dominis Nicolao Sipontino, Pileo Januensi et Alamanno Pisano archiepiscopis presentibus et intelligentibus, qua- tenus ad portam principaliorem dicte maioris ecclesie personaliter acce- derent et inquirerent ac investigarent, prout alias fecerant, pro prefatis duobus contendentibus et quattuor eis adherentibus cardinalibus, si ibi- dem essent aut comparuissent ipsi seu eorum aliquis aut alii seu alius pro ipsis vel ipsorum aliquo, (V. f. 63) facerentque postea relacionem ipsi sacro concilio de hiis, que per inquisicionem huiusmodi eis constarent. Qui quidem domini cardinales et archiepiscopi statim audita huius- modi commissione sacri concilii ad dictam portam sive valvam, sequen- tibus eos nobis notariis et scribis deputatis, personaliter accesserunt et publice, prout alias fecerunt, per omnia quesiverunt et investigarunt, si predicti contendentes et eis adherentes cardinales ibidem essent aut visi fuissent seu eorum aliquis aut aliqui vel aliquis pro eis seu eorum aliquo. Quibus postquam a multis notabilibus viris ibidem existentibus respon- sum fuit, quod ibi non essent seu visi fuissent nec ipsi contendentes neque eis adherentes cardinales seu eorum aliquis aut alii seu alius pro ipsis seu ipsorum aliquo, prout hoc eciam ad oculum clare apparuit, ipsi domini cardinales et archiepiscopi, commissarii ad hoc, ut premittitur, deputati, predictos contendentes et eis adherentes cardinales ac ipsorum quemlibet tunc ibidem solempniter et publice ad presens sacrum concilium et totam presentem causam proclamarunt et evocarunt, eciam ad omnia et singula in dicta sinodo et tota presenti causa expedienda, nos notarios ac (V. f. 170v) scribas presentis cause super conficiendis uno et pluribus instrumentis publicis de premissis solempniter requirentes. Postea vero predictis dominis commissariis ad eorum solita loca sessionum in concilio redeun- tibus, (O. f. 63v) prefatus reverendissimus pater dominus Petrus sancti Angeli senior diaconus cardinalis 12) pro se et aliis suis commissariis antedictis consencientibus et approbantibus plenariam et debitam ipsi sacro generali concilio fecit relacionem premissorum. Hiis itaque peractis expost prefatus magister Henricus de Monteleone procurator seu promotor coram ipsa sancta sinodo comparens et supra- dictorum quattuor dominorum cardinalium et cuiuslibet eorum legitime vocatorum et sufficienter exspectatorum, ut premittitur, non comparen- cium neque termino vocacionis huiusmodi satisfacere curancium contu- maciam accusans, eos et eorum quemlibet contumaces reputari et declarari et ulterius contra eos et prefatos duos contendentes et eorum quemlibet per ipsam sanctam sinodum in hac causa procedi debita cum instancia postulavit ac eciam super premissis omnibus et singulis solempniter peciit unum et plura publica instrumenta fieri a nobis notariis et scribis in presenti causa deputatis. Premissis igitur omnibus et singulis auditis, intellectis et consideratis, prefata sancta sinodus, volens in tam ardua causa et negocio deliberate et mature procedere, attento eciam 13) et accepto, quod aliqui domini cardinales et quamplures valentes prelati essent ad hanc sanctam 13) sinodum in brevi superventuri, quorum con- 12) V.: cardinalibus. 13) So O.; fehlt in V.

Strana 128
128 JOHANNES VINCKE ciliis in presenti agendo negocio laudabilius possent procedere, sessionem presentis (O. f. 64) diei et actum seu actus ad ipsam diem pendentes contra contendentes et eis adherentes prefatos 14) usque ad XXIIIItam diem pre- sentis mensis Aprilis, unanimi omnium interveniente consensu, continua- vit et prorogavit, ordinans super huiusmodi continuacione et prorogacione cedulam per modum edicti publici in valvis maioris ecclesie antedicte Pisane publice affigendam esse, ne predicti contendentes et eis adherentes cardinales possent de premissis seu eorum aliquo ignoranciam pretendere seu eciam allegare. De et super quibus omnibus et singulis prefatus magister Henricus de Monteleone et alii procuratores seu promotores (V. f. 171) in hac causa deputati unum et plura publica instrumenta fieri a dominis prothonotariis et clericis camere apostolice nobisque, notariis et scribis ibidem presentibus, publice pecierunt. Et sic sessio huius sacri concilii pro presenti die Lune XV mensis Aprilis fuit separata. Eadem vero die Lune hora completorii vel quasi per discretos viros Johannem de Crutusen et Matheum Codrec 15) cursores apostolicos affixa fuit publice ex ordinacione et commissione sacri generalis concilii valvis maioris ecclesie Pisane cedula super continuacione et prorogacione huius- modi infrascripti tenoris in presencia discretorum virorum presbiteri Blasii et presbiteri Antonii, (O. f. 64v) beneficiatorum in dicta ecclesia Pisana ac Yvonis Collenet 16), clerici Corisopitensis 17) diocesis, et aliorum plurium testium fidedignorum et in eisdem valvis dimissa. Super qua quidem affixione magister Johannes Buller 1s), procurator seu promotor in hac causa supradictus, peciit unum et plura publica instrumenta in actis presentis cause registranda, si opus fuerit, fieri per Jacobum de Brabant 19) et Thomam Troceti connotarios et conscribas nostros in pre- senti causa ibidem presentes et huiusmodi cedulam sic affixam publice videntes, prout hec omnia predicti cursores et conscribe nostri nobis aliis notariis et scribis in hac causa deputatis fideliter retulerunt. Tenor vero cedule, de qua supra proxime fit mencio, sequitur et est talis: Wortlaut des Aushangs, in dem die Versäumnis Gregors XII. und Benedikts XIII. nochmals festgestellt und den ihren Päpsten noch er- gebenen Kardinälen die Frist bis zum 24. April verlängert wird. Pisa. den 15. April 1409. V. f. 171; O. f. 64—65; V. 4171 f. 74—74v; O. 111 f. 172v—173; T. f. 173v—174 V.4904 f. 13; V. 12610 f. 16; B. f. 9v. Universis et singulis, sacra mandante sinodo, tenore presencium in- timatur, quod in ecclesia Pisana eadem sinodo seu sacro concilio generali 14) In O. ist auch hier und weiterhin die auf die Kardinäle bezügliche Stelle durch va-cat getilgt. 15) O., B., V. 4904 u. 12610: Codert; V.: Todert. 16) V. 4904 u. 12610: Callenuet. 17) Corosopitan. 18) O.: Bullet; V. 4904 u. 12610: Bellet. 19) V. 4904 u. 12610: Breubant.

Strana 129
Acta Concilii Pisani 129 congregato, cantata per dominum Bartholomeum episcopum Alerien- sem 20) missa beate Marie virginis, dictis letaniis in cantu et aliis ser- vandis servatis, hac die Lune de mane XV huius mensis Aprilis qua pendebat terminus ad procedendum ad ulteriora contra Angelum Corrario Gregorium et contra Petrum de Luna Benedictum nuncupatos, de papatu perperam contendentes, ad quam eciam dominos Tudertinum Angelo et Auxitanum, de Flisco, de Chalanco cardinales Petro de Luna contenden- tibus predictis adherentes expectandos in ultima sessione decretum fuit, post auditos ambasiatores seu nuncios illustris (V. f. 175v) domini Ruperti in regem Romanorum electi, proposicione facta per dominum adovcatum et procuratores seu promotores deputatos, petito 21) de novo contra Angelum et Petrum contendentes declaratos contumaces ad ulteriora procedi ac cardinales eis adherentes prenominatos contumaces reputari decerni et declarari, quorum ac dictorum contendencium per se vel alium non comparencium seu huic termino et sessioni non satisfacientium prius contumacia extitit accusata, eadem sancta sinodus volens continuo non per rigorem sed cum debita mansuetudine procedere, maxime quia rela- cione fidedigna accepit 22) aliquos dominos cardinales et plures valentes prelatos esse in via ad hanc synodum venientes, sessionem presentis XV diei et actum seu actus ad ipsam diem pendentes contra contenden- tes et eis adherentes prefatos usque ad XXIIIItam diem eiusdem mensis continuavit et prorogavit, ordinans atque mandans presentem continua- cionem et prorogacionem in valvis eiusdem ecclesie Pysane per presens publicum edictum affigi, ne de huiusmodi prorogacione contendentes et eis adherentes predicti possint quomodolibet ignoranciam allegare, cum intimacione quod, si in dicta XXIIIIta die non comparuerunt, nichilo- minus procedatur ad ulteriora, prout prefate sancte sinodo iustius vide- bitur, eorum seu cuiuslibet eorum contumacia non obstante. Datum Pisis die predicta Lune XV Aprilis, secunda indictione, anno a nativitate M CCCC VIIII° 23). P. de Gualfredinis. P. Garnerii 24). Die Verhandlungen der Kardinäle mit den Gesandten König Ruprechts. Pisa, den 16. April 1409. V. f. 171——172; O. f. 65—66; V. 4171 f. 74v—75; O. 111 f. 173—173v; T. f. 174. Vgl. B. f. 10; V. 4904 f. 13v; V. 12610 f. 16v. Die Martis XVI predicti mensis Aprilis comparentibus coram nonnul- lis reverendissimis in Christo patribus et dominis dominis utriusque col- 20) B. (verderbt): Alatrensem. 21) So V. 4904 u. V. 12610; V. und O.: peciit. 22) So O.; V.: acceperunt. — Vgl. den Zustrom der Konzilsteilnehmer bei Mansi, XXVII 333 ss., Hefele-Leclercq, VII 29 ss. 23) V.: M°CCCC VIII°. 24) B.: Gwarnerii.

Strana 130
130 JOHANNES VINCKE legii sancte Romane ecclesie cardinalibus pro se et aliis absentibus ac nomine tocius presentis sacri generalis concilii congregatis de mane in sacristia ecclesie sancti Martini 25), ubi sepius convenire solebant, reve- rendis patribus dominis Johanne archiepiscopo Rigensi, Matheo Worma- ciensi et Ulrico Verdensi episcopis ac magistro Conrado de Susato amba- siatoribus oratoribus sive nunciis serenissimi principis domini Ruperti in Romanorum regem electi supradictis et de eorum mandato (V. f. 172) fidem legitimam facere ac dubia alias proposita per extensum et seriose in scriptis dare volentibus iuxta requisicionem ab ipso sacro concilio eis super hoc factam, per prefatum magistrum Conradum de Suzato nomine sui et aliorum predictorum tamquam factorum procuratorum (O. f. 66) negociorum gestorum sindicorum et yconomorum ac nunciorum seu am- baziatorum et oratorum serenissimi principis domini Ruperti, primo pro- ductum fuit et exhibitum quoddam instrumentum seu mandatum publi- cum et autenticum reverendissimis patribus dominis Henrico Neapolitano et Johanni Vivariensi cardinalibus ad recipiendum quorumcunque pro- curatorum sive nunciorum mandata commissariis a sacro generali concilio deputatis, ut superius in actis cause huiusmodi constat assignatum. Cum illius mandati copia manu ipsius magistri Conradi subscripta, facta de illa cum huiusmodi originali mandato in ipsorum reverendissimorum patrum dominorum cardinalium et testium infrascriptorum presencia per nos Petrum de Gualfredinis et Ser Angelum de Reate notarios et scribas in presenti causa deputatos ac magistrum Stephanum de Prato clericum sacri collegii collacione diligenti, ac deinde duo folia papirea omnia et singula dubia per predictum dominum Verdensem episcopum alias 26) coram sacro concilio generali proposita seriose et extense et, ut idem magister Conradus asseruit, in se continencia, inferius eciam ipsius magistri Conradi subscripcione signata, quorum dubiorum tenor proxime inferius annotatur, per eundem magistrum Conradum, quo supra nomine, data fuerunt et presentata, presentibus ibidem venerabilibus viris dominis Thoma de Spina clerico camere apostolice, et fratre Jacobo de Apicis 27) procuratore ordinis sancti (O. f. 66v) Johannis Jerosalemitani ac Henrico de Indagine clerico Hildesemensi, necnon pluribus aliis testi- bus fidedignis ad hoc vocatis specialiter et rogatis. Tenores vero dictorum mandati et dubiorum huiusmodi sequuntur et sunt tales: (V. f. 172v) 25) Die Manualien fügen hinzu: Pisani monasterii videlicet monialum ordinis sancte Clare, presentibus egregio legum doctore domino Thoma de Spina clerico camere apostolice, domino fratre Jacobo de Opicis procuratore ordinis Jerosolimitani, Henrico de Indagine clerico Ildesemensi (B.: Hildesimensi) et aliis testibus ad hoc vocatis et rogatis. — Jac. de Opizis war 1405 in Florenz praeceptor seines Ordens. Arch. Vat., Reg. 123 f. 193. Zu Hermann (so richtig) de Indagine vgl. Tellen- bach, Repertorium Germanicum II 510. 26) V. 4904 u. V. 12610: oretenus. 27) Die Manualien: Opicis.

Strana 131
Acta Concilii Pisani 131 Vollmacht König Ruprechts an seine Gesandten (den Erzbischof Johannes von Riga, die Bischöfe Matthäus von Worms und Ulrich von Verden, den Protonotar Johannes von Winheim und den Professor der Theologie Konrad von Soest), ihn auf allen kirchlichen Versammlungen zu vertreten. Heidelberg, den 12. Februar 1409: V. f. 172v—173; O. f. 66v—67; V. 4171 f. 75—75v; O. 111 f. 173v—174v; T. f. 174v—175v; B. f. 79—80; gedruckt in den Deutschen Reichstagsakten VI 491: Rupertus Dei gracia Romanorum rex semper augustus notum faci- mus tenore presencium universis, quod nos de probitate ... litterarum. Datum Heydelberch anno Domini M'CCCC IX°, XII die Februarii regni vero nostri anno nono. Unsere Hss. bringen den Zusatz: Ego magister Conradus de Susato sacre theologie professor presen- tavi die XVI Aprilis M'CCCC° nono 28) copiam istius mandati prefati serenissimi domini mei regis Romani. A tergo R. Bartoldus Durlach. Ad mandatum domini regis Job Vener 29) doctor utriusque iuris Cum bulla 30) cerea alba pendente cum carta pergamenea 31) seu sigillo imperiali, videlicet imperatoris seu regis sedentis in trono etc. et litteris circumscriptis: Ropertus divina favente clemencia Romanorum rex semper augustus. Die XVI Aprilis presentibus domino Thoma de Spinis legum doctore camere apostolice clerico, domino Jacobo de Opicis pro- curatore ordinis sancti Johannis Jerosalemitani, et Hermanno de Inda- gine clerico Hildesemensi. Die von den Gesandten König Ruprechts auf dem Pisaner Konzil gegen das Konzil vorgebrachten und durch Konrad von Soest den Kardi- nälen überreichten Bedenken. Pisa, den 16. April 1409: Gedruckt u. a. in den Deutschen Reichstagsakten VI 496—503; den dort ver- zeichneten Handschriften sind hinzuzufügen: V. f. 173v—1777; O. f. 68—74v; V. 4171 f. 75v—78v; O. 111 f. 174v—178v; T. f. 176—180; B. f. 80v—84v; V. 12610 f. 16v—20v; Krakau, Universitäts-Bibliothek Cod. 193 f. 289—291: Reverendissimi patres et domini! Excellentissimi principis et domini domini Ruperti Romanorum regis semper augusti oratores ... Ego ma- gister Conradus de Susato sacre theologie professor presentavi die XVI Aprilis M'CCCC IX° presentem cedulam dubia per episcopum Verdensem expressa 32) continentem. 28) V.: M'CCCC VIII°. 29) Die Hss.: venerabilis. —Zu den hier genannten Persönlichkeiten der Kanzlei Ruprechts vgl die zahlreichen Hinweise bei Weizsäcker, Deutsche Reichstags- akten, VI passim. 30) Fehlt in O. 31) B.: cartha pergamena. 32) V.: expresse.

Strana 132
132 JOHANNES VINCKE Protokoll über die an die Kardinäle vorgenommene Uberreichung der genannten Einspruch-Artikel König Ruprechts. Pisa, den 16. April 1409: V. f. 1777—178; O. f. 747—75; V. 4171 f. 78v—79; O. 111 f. 178—179; T. f. 180—180v; B. f. 84v: Millesimo quadringentesimo nono, indictione secunda, die Martis XVI Aprilis, in sacristia ecclesie sancte Martini Pisani monasterii mo- nialium ordinis sancte Clare coram reverendissimorum patrum et domi- norum dominorum cardinalium (O. f. 75) utriusque collegii in dicta sacristia pro presenti actu pro se et nomine aliorum absencium ac 33) tocius concilii congregatorum presencia comparuit magister Conradus supradictus tamquam actor factor et 34) procurator, negociorum gestor sindicus et yconomus ac nuncius seu ambasiator et orator serenissimi domini Ruperti regis 35) Romanorum electi unacum reverendis patribus dominis Johanne Rigensi archiepiscopo, Matheo Wormaciensi et Ulrico Verdensi episcopis constitutus, ut apparet in instrumento seu indulto et mandato regis coram prefatis dominis cardinalibus producto et penes dominos Neapolitanum et Vivariensem cardinales deposito, exhibuit pro- duxit et in scriptis dedit secundum requisicionem ipsis omnibus simul oratoribus regis factam heri in sacro concilio primo autenticum manda- tum suprascriptum et copiam auscultatam 3s) cum eo in conspectu pre- fatorum dominorum cardinalium per nos notarios infrascriptos 37) depu- tatos et subscriptam manu propria ipsius magistri Conradi in presencia suprascriptorum testium et nostrum notariorum et similiter presentavit duo folia, quibus ipse se subscripsit ut supra, affirmans dicens et asserens 38) omnia suprascripta esse illa propria dubia, que ore proprio heri in concilio predictus episcopus Verdensis aliis suprascriptis suis collegis assencientibus in cathedra publice 39) exposuit et predicavit. Testes fuerunt egregius legum doctor Thomas de Spina clericus camere, dominus Jacobus de (O. f. 75v) Opicis procurator ordinis sancti Johannis Jerosalemitani, Henricus de Indagine clericus Hildesemensis diocesis, et alii testes ad hoc (V. f. 178) vocati et rogati, notarii vero ma- gister Petrus de Gualfredinis apostolicus secretarius, magister Angelus de Reate, magister Stephanus de Prato clericus sacri collegii. Die dominica XXI 40) dicti mensis Aprilis ambasiatores seu oratores serenissimi principis domini Ruperti supradicti 41) non expectata dubio- rum suorum declaracione neque petita post eorum realem in scriptis presentacionem ab hac civitate Pisana recesserunt. 33) B.: et. 34) Fehlt in B. 35) V. und O.: regis Ruperti. 36) V.: auschultatam. 37) Die folgenden elf Worte fehlen in B. 38) V. und O.: asseverans. 39) V., O. und B.: publica. 40) So richtig in O., V. 4904, V. 12610 und B.; V.: XVI. Am 19. April legte die Gesandtschaft in Pisa noch Berufung gegen das Konzil ein. Siehe Weizsäcker, Deutsche Reichstagsakten VI 503. 41) B., V. 4904 und V. 12610 fügen hinzu: insalutato hospite.

Strana 133
Acta Concilii Pisani 133 V. Sitzung des Konzils: Fesstellung der Versäumnis Gregors XII. und Benedikts XIII. und der vier noch zu ihnen haltenden Kardinäle; Verlesung der aus 37 Artikeln bestehenden Anklageschrift; Annahme des Antrages auf Bildung einer Untersuchungskommission, zu deren Zusammensetzung wie auch zur Beantwortung der von den Ge- sandten des Königs Ruprecht vorgebrachten Bedenken sich das Konzil auf den 29. April vertagt. Pisa, den 24. April 1409. V. f. 178—180; O. f. 75—78; V. 4171 f. 79—80; O. 111 f. 179v—180; T. f. 180v—182. Vgl. V. 4904 f. 14—15v; V. 12610 f. 21—22; B. f. 10v—12. Die Mercurii XXIIII mensis Aprilis supradicti de mane hora con- sueta, sedente sacro generali consilio in maiori ecclesia Pisana et missa per venerabilem patrem dominum Bartholomeum abbatem Vallisumbrose solempniter celebrata dictisque in cantu letaniis et devotis oracionibus et aliis servatis in talibus servari consuetis 1), dominus Symeon de Perusio advocatus presentis cause supradictus cathedram ascendens 2) coram ipsa sancta sinodo publice et alta voce omnia acta gesta et facta usque in hanc diem in processu cause huiusmodi tam contra duos conten- dentes ac quattuor 2') eis adherentes cardinales satis breviter recitavit et epilogavit peciitque cum instancia nomine (O. f. 76) procuratorum sive promotorum ad prosecucionem presentis cause deputatorum, quatenus ipsa sancta sinodus sive sacrum concilium aliquos notabiles viros, qui ad valvas dicte maioris eclesie solitam inquisicionem et investigacionem pro predictis contendentibus et eis adherentibus facerent eosque et eorum quemlibet proclamarent et citarent ad hanc sanctam sinodum et pre- sentem totam causam, prout eciam alias ipsis 3) commissum fuit, vellet deputare, et si adhuc de eorum contumacia legitime constaret, contra eosdem contendentes et eis adherentes cardinales ac eorum quemlibet ad ulteriora procederetur, eorum accusata contumacia, prout ipsi sacro concilio videretur et de iure foret procedendum. Auditis itaque et in- tellectis propositis et petitis huiusmodi per dominum advocatum, prefata sancta (V. f. 178v) sinodus unanimiter imposuit et commisit reveren- dissimis patribus dominis Petro sancti Angeli seniori et Petro sancti Angeli iuniori diaconis sancte Romane ecclesie cardinalibus ac reve- rendis patribus dominis Pileo Januensi et Alamanno Pisano archiepi- 1) Die Manualien berichten ausführlicher: missa de sancto Michaele per... abbatem Vallisumbrose dictisque letaniis... et devotis orationibus porrectis ad Dominum per dominum cardinalem Aniciensem. Am Rande: dominus cardinalis Barrensis dixit evangelium. 2) Ebenda: ascendens pulpitum lapideum in medio quasi ipsius ecclesie exi- stentem. 2°) Es war damals bereits auf dem Konzil in Pisa bekannt, daß die Kardinäle Challant und Fieschi sich von Benedikt XIII. getrennt hatten. Einstweilen hielten sie sich noch in Savoyen auf. Vgl. Hefele-Leclercq, VII 49. Vgl. auch den Bericht in der 16. Sitzung, am 10. Juni 1409, unten S. 299 f. 3) O.: Pisis.

Strana 134
134 JOHANNES VINCKE scopis, quatenus inquisicionem et investigacionem huiusmodi ad valvas ipsius maioris eccelsie Pisane facerent et alias, prout persepe fecerant, referrentque sacro concilio, quod eis inde constaret. Qui quidem domini cardinales et archiepiscopi ex ipsa commissione ad valvas huiusmodi, sequentibus eos advocatis procuratoribus sive promotoribus et nobis (O. f. 76v) notariis sive scribis in presenti causa deputatis, personaliter accedentes publice et solempniter, prout alias fecerant, quesiverunt et investigarunt, si duo contendentes ac eciam quattuor eis adherentes car- dinales supradicti ibidem essent aut visi fuissent seu eorum aliquis aut alii vel alius pro eis seu eorum aliquo. Quibus postquam a multis nota- bilibus viris ibi existentibus responsum fuit, quod nullus predictorum contendencium ac eis adherencium cardinalium ibidem esset vel visus fuisset seu per alium seu alios comparuisset, iidem domini cardinales et archiepiscopi, commissarii huiusmodi, predictos contendentes ac cardi- nales eis adherentes et eorum quemlibet ad hoc presens sacrum concilium et totam presentem causam et, prout alias fecerunt, videlicet eciam ad omnia alia in hac sinodo et tota causa expedienda ibidem publice pro- clamantes et evocantes nosque notarios et scribas super conficiendis uno et pluribus publicis instrumentis de premissis solempniter requirentes, postea statim ad eorum solita loca sessionum in concilio redierunt et in continenti per organum dicti reverendissimi patris domini Petri sancti Angeli senioris plenariam et debitam fecerunt ipsi sacro concilio rela- cionem premissorum. De et super quibus omnibus et singulis magister Bertoldus de Wildungen et alii procuratores seu promotores in hac causa deputati statim expost unum et (O. f. 77) plura publica instrumenta a nobis notariis et scribis predictis instanter fieri petentes predictorumque con- tendencium et cardinalium eis adherencium et cuiuslibet eorum legitime vocatorum et non comparencium contumaciam (V. f. 179) accusantes contra eos et eorum quemlibet per hanc sacram sinodum ad ulteriora procedi debita cum instancia postularunt. Subsequenter vero egregius utriusque iuris doctor dominus Florianus de Castro sancti Petri civis Bononiensis cathedram sive pulpitum quasi in medio considencium ascendens nomine predictorum procuratorum sive promotorum publice proposuit atque dixit, quod ad informacionem huius sacre sinodi, ut clarius nonnulla, que ab inicio vigentis antiquati scismatis et deinde per supradictos contendentes in ipsius nutrimentum et impedimentum sacre unionis acta sunt, eorumque contendencium collusionem cognosceret, legeretur contra ipsos et contendentes et eorum quemlibet quidam libellus articulatus, quandam summariam in ipsius fine concludens peticionem, exhortatusque fuit ideo prefatus dominus Florianus omnes et singulos de ipsa sancta sinodo, quatinus attente ea omnia audirent et intellegerent eisque attente consideratis et examinatis oportune secundum necessitatem ecclesie imminentem viderent et pro- viderent de modo providendi ecclesie Dei de unico et indubitato pastore. Post huiusmodi siquidem proposicionem et exhortacionem statim et in continenti (O. f. 77v) magister Angelus de Reate, connotarius et conscriba noster in presenti causa, libellum articulatum huiusmodi, cuius tenor

Strana 135
Acta Concilii Pisani 135 inferius annotatur, de verbo ad verbum publice ac alta et intelligibili voce in eadem cathedra sive pulpito coram ipsa sancta sinodo legit et pronunciavit 4). Quo lecto statim expost magister Bertoldus de Wildungen ac alii procuratores sive promotores in presenti causa deputati ipsum libellum et in eo contenta 5) coram ipsa sancta sinodo contra predictos contendentes et eorum quemlibet modo via iure et causa quibus melius potuerunt, dederunt et produxerunt in actis presentis cause conscriben- dum, petentes per ipsam sanctam sinodum procedi fieri decerni pronun- ciari et declarari, prout in peticione eiusdem libelli continetur, ac super premissis omnibus et singulis a nobis notariis et scribis presentis cause fieri unum et plura publica instrumenta. Post premissa vero reverendissimus in Christo pater et dominus d. Guido episcopus Penestrinus dictus vulgariter Pictaviensis nomine tocius sancte sinodi et ex commissione eiusdem (V. f. 179v) aliqua pro ulteriori presentis cause processu proposuit, que postea in cedula, ut melius per ipsam sanctam sinodum intelligerentur, in dicto pulpito per prefatum magistrum Angelum de Reate conscribam nostrum publice lecta fuerunt in hec verba: (O. f. 78) Patres reverendissimi, vos audivistis, que et quanta sunt hic proposita contra istos duos contendentes et, ut asseritur, collu- dentes de papatu et propterea, si vobis videtur, quod pro scienda veritate et certitudine premissorum deputentur aliqui per istud sacrum concilium viri notabiles, Deum timentes, magne opinionis et fame, sciencie et expe- riencie, qui recipiunt informaciones legitimas super predictis, placeat vobis dicere voluntatem vestram. Quibus auditis et intellectis omnes et singuli de sancta sinodo unanimiter responderunt per verbum „Placet“, statuentes et ordinantes et decernentes 6), ita fieri, quod in predicta cedula petitur et continetur. Tandem vero coram eadem sancta sinodo proposita et lecta fuerunt hec verba videlicet: Placeat huic sancte et universali sinodo eligere et nominare illas personas et in illo numero, de quibus vobis videbitur, et si placet vobis, quod illa sessio differatur ad diem Lune proxime futu- ram, que erit dies vicesimanona presentis mensis, et tunc nominabuntur persone et per concilium fiet eis commissio et fiet eciam responsio ad proposita et allegata presumtuose et temerarie contra auctoritatem et potestatem huius sacri concilii et ad effectum impediendum turbandum vel differendum ipsum per ambasiatores et oratores domini Ruperti secundo ad Romanorum regem 7) electi. Quibus auditis et intellectis prefata sancta sinodus unanimi omnium interveniente consensu statuit et ordinavit et decrevit hec omnia debere fieri, prout in predicta cedula continentur. De et super quibus omnibus et singulis procuratores et 4) V. 4904 u. V. 12610 (nicht B.) berichten: legit quendam rotulum papireum continencie infrascripte videlicet: In Dei nomine amen. Coram etc. Quo rotulu lecto. 5) V.: continenti. 6) Aus O. hinzugefügt. 7) O.: in regem Romanorum electi.

Strana 136
136 JOHANNES VINCKE promotores in hac causa deputati pecierunt unum et plura publica in- strumenta fieri ad perpetuam rei memoriam. Tenor vero dicti libelli articulati de quo supra fit mencio sequitur et est talis: Die Anklageschrift über die Schuld Gregors XII. und Benedikts XIII. am Schisma. Dem Konzil in Pisa vorgelesen am 24. April 1409: V. f. 180—197v; O. f. 78v—109v; O. 111 f. 180—198; V. 4171 f. 80v—93; T. f. 182—201; V. 12610 f. 73—50; B. f. 56—75; Trient (früher Wien, Hofbibliothek 5100) f. 27—36; Eichstätt 269 S. 273—291; Wolfenbüttel, Aug. 32. 10 f. 196—206. Gedruckt bei d'Achery, Spicil. VI 274—312 = Harduin VIII 57—79 = Labbe XV 1187 ss = Mansi XXVI 1195—1219. Verbunden mit Angaben über die Zeugenaussagen handschriftlich in Cues, Cod. 151 und Paris, Bibl. Nat., Cod. lat. 12542 f. 171—187; gedruckt bei Raynald ad ann. 1409 n. 47—70. Vgl. Mansi XXVII 22—26. In nomine Domini amen. Coram hac sancta ac universali sinodo... (V. f. 197v) Et ad informandum melius hanc sanctam synodum, si pre- dicta omnia omnibus notoria non existant, licet omnia et singula predicta sunt vera manifesta et notoria, ita quod aliquali tergiversacione celari non possunt nec indigeant clamore alicuius accusatoris, tamen procu- rator seu promotor prefatus dat et exhibet et producit articulos presentes et contenta in eisdem narrative et dispositive, et de quolibet ac coniunc- tim et divisim et in quantum videatur huic sancte et universali synodo offert se probaturum in eis contenta vel ad ea que ei sufficient seu suffi- cere videbuntur ad suum propositum consequendum in toto vel in parte et non aliter nec alio modo, de quo solempniter protestatur vestrum benignum auxilium humiliter implorando. Die auf den 29. April anberaumte nächste Konzilssitzung wird auf den folgenden Tag verlegt. Pisa, den 28. April 1409. Die Lune vicesimanona dicti mensis Aprilis non fuit sessio sacri generalis concilii propter festum sancti Petri martiris, eciam s) quia die precedenti determinatum fuerat per dominos cardinales et prelatos ac alios de consilio sessionem huiusmodi tenendam die Martis proxime futura et ultima presentis mensis. 8) V. 4904 f. 15v, V. 12610 f. 22 und B. f. 12 fahren etwas ausführlicher fort: quia inter quosdam erat ambiguitas, an predicta sessio ad hanc ipsam diem Lune an ad Martis proxime subsequentem fuisset ordinata, et ob hoc ad omnem ambiguitatem tollendam declaratum extitit heri, que fuit dominica, quod hec eadem sessio fieri et esse deberet crastina die, que erit dies Martis ultima predicti mensis. Ideo sessio eiusdem sancte synodi non fuit in statuta die.

Strana 137
Acta Concilii Pisani 137 VI. Sitzung des Konzils: Aneiferung zur Weiterführung des Konzils seitens der englischen Gesandtschaft; Mitteilung über die Abreise der Gesandten des Königs Ruprecht; Vertagung der übrigen vor- gesehenen Tagesordnung (Bildung der Untersuchungskommission und Beantwortung der von Ruprechts Gesandtschaft vorgetragenen Bedenken) auf den 4. Mai. Pisa, den 30. April 1409. V. f. 198—199v; V. 4171 f. 93—94; O. 111 f. 199—201; T. f. 201. Vgl. V. 4904 f. 16; V. 12610 f. 23; B. f. 12—13v. Die Martis tricesima et ultima mensis Aprilis antedicti de mane hora consueta, sedente sacro generali concilio in maiori ecclesia Pisana et celebrata missa de sancto Spiritu per reverendum patrem dominum Galterium episcopum Bovensem ac decantatis letaniis et aliis devotis oracionibus expletisque aliis in talibus servari solitis, reverendus pater dominus Robertus episcopus Saresbiriensis ambasiator ac orator sive nuncius serenissimi principis et domini domini Henrici regis Anglie1) fecit quendam notabilem sermonem in cathedra sub assumpto themate: „Iusticia et iudicium preparacio sedis eius.“ Quo solempniter deducto tandem exhortabatur sacram et universalem sinodum, ut ad ea que pro- integritate sancte matris ecclesie agenda forent procederet in iudicio et iusticia, postpositis odio amore favoribus et timore que humanum sepe solent pervertere iudicium, concludendo et dicendo se et alios suos col- legas ibidem presentes venisse nomine et pro parte dicti domini regis et eciam dominorum prelatorum clerique regni illius et tocius ecclesie Anglicane cum sufficienti et necessaria potestate ad omnia concernencia factum desiderate unionis et hoc presens consilium et ad prosequendum et approbandum que ipsum concilium vel maior pars eiusdem pro ipsius unionis assecucione diffiniret et ordinaret, quodque idem dominus rex summe desiderat ut in hoc sancto negocio iuste et legitime ac modis utilibus procedatur. Subsequenter vero advocatus venerabilis et egregius doctor dominus Symeon de Perusio supradictam cathedram quasi in medio considencium ascendens nomine et pro parte procuratorum seu promotorum per hanc sanctam sinodum ad prosecucionem presentis cause deputatorum pre- sencium et instancium publice ac alta et intelligibili voce legit et pro- nunciavit quandam cedulam, cuius tenor de verbo ad verbum sequitur et est talis: V. f. 198—199v; V. 4171 f. 95—96; O. 111 f. 199—201; T. f. 201v—202 (Schluß fehlt); B. f. 12v—13; V. 4904 f. 16—177; V. 12610 f. 23—24; Wien 5097 f. 6—7; Trient (früher Wien 5100) f. 51; Eichstätt 269 S. 315—316. Sancta et venerabilis sinodus, quia in proxime ultima sessione, que fuit die Mercurii que fuit XXIIII presentis mensis, per hoc sacrum conci- lium fuit ordinatum et decretum, quod ad recipiendum informaciones et 1) Die Manualien fügen hinzu: ascendens cathedram fusteam infra septa prefati sacri (B. dicti) concilii

Strana 138
138 JOHANNES VINCKE probaciones super (V. f. 198v) hiis que proposita et allegata fuerunt coram vestris reverendissimis paternitatibus contra et adversus Petrum de Luna Benedictum et Angelum Corario Gregorium nuncupatos contendentes et, ut asserebatur, colludentes de papatu deputentur 2) alique persone nota- biles Deum timentes magne reputacionis et fame ac sciencie et experien- cie ad recipiendum dictas informaciones probaciones et testes instrumenta et alia legitima documenta faciencia et coadiuvancia 2") causam extirpacio- nis huius detestandi inveteratique scismatis ac unionis et reintegracionis in Dei ecclesia reducende, et fuit datus terminus ad presentem sessionem tenendam ista die, et diversi procuratores ambaxiatores et oratores ali- quorum illustrium dominorum 3) tunc non fuissent presentes et medio tempore supervenientes non potuerunt sufficienter de predictis informari nec per consequens deputare eligendos per eos ad predicta, maxime ambasiatores, procuratores et nuncii illustrissimi principis regis Anglie et prelatorum illius regni necnon ambasiatores, procuratores et nuncii dominorum electorum sacri imperii tam ecclesiasticorum quam secu- larium et multorum aliorum prelatorum principum ducum et marchionum parcium Alamanie et diversarum provinciarum, propterea supplicatur et requiritur pro parte venerabilis viri magistri Johannis de Scrivanis et aliorum promotorum et procuratorum per hanc sanctam synodum deputatorum ad prosecucionem cause presentis et omnium ibidem agen- dorum, quod hoc sacrum concilium proroget presentem terminum ad hodiernam diem pendentem ad primam proximam sessionem, quam, si placet, statuet et decernet ad diem Sabbati, que erit quarta dies futuri mensis Maii, ad effectum quod dicti domini ambasiatores, procuratores et nuncii possint mature eligere et nominare commissarios predictos, et nichilominus ad ordinandum et decernendum quicquid pro bono presen- tis materie per hanc sanctam sinodum visum fuerit, ordinandum statuen- dum et racionabiliter decernendum tam super propositis et petitis quam super aliis quibuscumque, que secundum Deum et bonam racionem per presens sacrum concilium (V. f. 199) visa fuerint facienda. Et nichilominus proposuit dictus procurator seu promotor, nomine quo supra, quod, cum pridie, que fuit dies Lune XV presentis mensis, reverendus pater dominus Ulricus episcopus Verdensis pro se et collegis suis pro parte, ut asserebat, illustris principis domini Ruperti de Bavaria in 4) Romanorum regem secundo electi proposuerit aliqua coram hac sacra sinodo, que dictus procurator seu promotor non credit processisse de mente et intencione dicti illustris domini electi catholici principis et filii spiritualis ecclesie, maxime cum dictus episcopus Verdensis propo- suerat aliqua minus vera in facto et in iure capciosa frivola dolosa et scandalosa ad turbandum impediendum et infamandum, quantum in eo fuit, sacrum concilium et non audita responsione, quam sancta sinodus obtulit se breviter facturam, illicenciatus cum suis recessit, incidendo 2) V. 4904 u. 12610: deputarentur. 3) Wien 5097: principum ac dominorum. 4) V. und O. 111: et. 2°) V.: coadunancia.

Strana 139
Acta Concilii Pisani 139 in penas iuris contra recedentes a concilio sine licencia. De quibus ideo penis 5) dictus procurator eciam protestabatur. 6) Lecta siquidem de verbo ad verbum cedula huiusmodi prefatus do- minus Simeon advocatus nomine dictorum procuratorum sive promoto- rum ulterius publice et alta voce exposuit atque dixit in effectu, qualiter egregius utriusque iuris doctor dominus Petrus de Anchorano debuisset hodie sufficienter respondisse ad proposita et allegata pridem dolose et scandalose per dominum Ulricum Verdensem episcopum et suos collegas supradictos. Sed quia expediens videretur, quod actus huiusmodi, eciam alia, que ad hanc diem agenda pendebant, suspenderentur usque ad proximam sessionem cum propter adventum illorum, qui forent breviter in hanc sanctam sinodum supervenientes, tum eciam, ne propter tardi- tatem hore prolixitas audientibus tedium generaret, supplicabat et requirebat, quo supra nomine, quatenus ipsa sancta sinodus hec omnia differret et prorogaret usque ad primam sessionem, que videretur eciam ad proximam diem Sabbati quartam proxime futuri mensis Maii per eandem sanctam sinodum debere statui et ordinari. Auditis itaque lectis propositis et petitis huiusmodi per dictum dominum Simeonem advoca- tum (V. f. 199v) prefata sancta sinodus ex causis per eum allegatis racionabiliter mota, cupiens eciam propositis dubiis per ambasiatores dicti serenissimi principis domini Ruperti spaciose, clare et debite respon- deri ac eciam alia ad presentem diem pendencia debite fieri et servari super eis ac super pretactis responsionibus faciendis, hanc presentem sessio- nem usque ad dictam diem Sabbati quartam proxime futuri mensis Maii continuandam et prorogandam duxit unanimiter et continuavit et pro- rogavit. De et super quibus omnibus et singulis magister Johannes de Scrivanis et alii promotores seu procuratores ad presentem causam de- putati pecierunt ut supra fieri unum vel plura publica instrumenta. VII. Sitzung des Konzils: Entgegnung Peters de Ancarano auf die von den Gesandten des Deutschen Königs Ruprecht vorgebrachten Bedenken; Ernennung der Untersuchungskommission. Pisa, den 4. Mai 1409. V. f. 199v—224; O. 111 f. 198—227; V. 4171 f. 92—110; T. (der Anfang fehlt) f. 204—229. Die Rede Ancarano's findet sich auch in B. f. 85—106v; Wolfenbüttel, Aug. 32. 10 f. 108—124, mit Glossen eines Gegners ebenda f. 234—250; Krakau, Univ.-Bibl. 193 f. 274—289; die übrigen Handschriften und Drucke siehe in den Deutschen Reichstagsakten VI 521—557. Einzelne Teile der Sitzungsakten (Petitiones promotorum und die Dekrete) auch in Wien 5097 f. 7; Trient (früher Wien 5100) f. 51; Eichstätt 269 S. 316—317. Anno et indictione quibus supra, die vero Sabbati quarta mensis Maii de mane hora consueta, sedente sacro generali concilio in maiori 5) ideo penis: aus Wien 5097 hinzugefügt. 6) B. u. V. 12610: protestatur.

Strana 140
140 JOHANNES VINCKE ecclesia Pisana et missa de beata Maria virgine per reverendum patrem dominum Guillermum episcopum Ebroicensem solempniter celebrata ac decantatis letaniis et devotis oracionibus aliisque servatis in talibus ser- vari solitis, egregius utriusque iuris doctor dominus Petrus de Ancherano, civis Bononiensis, pulpitum quasi in medio considencium7) ascendens ad proposita et allegata pridem per dominum Ulricum Verdensem episco- pum et alios ambasiatores et oratores serenissimi principis domini Ruperti in Romanorum regem electi publice ac alta voce ex commissione ipsius sacre sinodi responsiones claras et in jure fundatas, quas in scriptis nobis notariis et scribis predictis postea tradidit in actis presentis cause registrandas, fecit legit et pronunciavit, quarum tenor de verbo ad verbum inferius annotatur. Et expost statim et in continenti dominus Simeon de Perusio advo- catus supradictus nomine procuratorum seu promotorum ad hanc pre- sentem causam deputatorum alta et intelligibili voce legit et publicavit quandam cedulam, quam in suis tenebat manibus, cuius tenor talis est: Sancta et universalis sinodus, quia hodie pendet terminus (V. f. 200) secundum ordinacionem vestram in ultima precedenti sessione ad nomi- nandum et deputandum commissarios, qui habent recipere informaciones probaciones et testes super propositis et allegatis pro parte honorabilis s) viri magistri Bertoldi de Wildungen et aliorum promotorum etc. per hanc sanctam sinodum deputatorum ad prosecucionem cause presentis et omnium ibidem agendorum, et licet, conscripti 9) patres, in presenti causa et tota ista materia non sit de necessitate aliquas probaciones producere vel recipere, cum istorum duorum contendencium, ymmo verius collu- dencium de papatu facta crimina et defectus sint adeo publica manifesta et notoria, quod nulla palliacione vel dissimulacione valeant excusacione defendi et propterea contra eos et eorum quemlibet possit sine ulteriori quocunque processu in eorum contumaciam procedi iuste et racionabiliter ad declarandum eos esse privatos, deiectos et precisos ab eorum dignita- tibus ac summo pontificatu vel deiciendos et precidendos, ut in peticione alias hic lecta plenius continetur, tamen quia hoc sacrum et venerandum concilium ordinavit recipi probaciones super dictis expositis et propositis, ut luce meridiana clarius elucescant, et per diversas naciones et amba- siatores diversorum regum principum prelatorum universitatum ad hanc sanctam sinodum conveniencium sint alique persone notabiles nominate et deputate, viri magne consciencie, litterature sufficientis et experiencie, quorum nomina inferius describuntur, propterea pro parte dicti promo- toris procuratoris et aliorum etc. petitur, requiritur, supplicatur, quatenus hec sancta sinodus committat eis, quod recipiant probaciones testes instrumenta et documenta, que dictus promotor et alii etc., nomine quo supra, producere voluerint, et in contumaciam dictorum contendencium ac cuiuslibet eorum recipiant eciam testium, quos producere voluerint, 7) V. 4904, V. 12610 u. B. sagen statt dessen: pulpitum lapideum in medio quasi ecclesie existentem. 8) Ebenda: venerabilis. 9) Trient: venerabiles.

Strana 141
Acta Concilii Pisani 141 iuramenta ac alias ad ulteriora procedat hec sancta sinodus, prout ne- cessitati tam imminentis cause et naufragio ecclesie videretur expedire, statuendo ad predicta terminum competentem cum potestate citandi eosdem testes, arrestandi, compellendi per censuram ecclesiasticam ad perhiben- dum super predictis (V. f. 200v) testimonium veritati, item quod depu- tentur alique notabiles persone, que mittantur ad illustrem principem dominum Ladislaum, regem Sicilie a nonnullis nuncupatum, ad requi- rendum exhortandum et inducendum eum, quod velit desistere a quacumque turbacione impedimento et nocumento huius sacri consilii generalis et a quacumque molestia civitatum Florencie Pisane Senensis et earum tocius dominii, ymmo quod dicto sacro consilio pro unione et integracione universalis ecclesie in dicta civitate Pisarum congregato velit assistere et favere, velut princeps catholicus de sacra 10) domo Francie trahens originem ac ipsius ecclesie spiritualis filius subditus et vasallus. Lecta siquidem huiusmodi cedula statim expost magister Angelus de Reate connotarius et scriba noster in presenti causa coram ipsa sancta sinodo 11) publice et alta voce nominavit certas personas de qualibet nacione deputandas per hanc sacram sinodum ad recipiendum informa- ciones et probaciones huiusmodi et ad examinandum testes et alia fa- cienda iuxta forman eorum, que petita sunt in cedula precedenti. Quarum personarum nomina, prout lecta fuerunt et nobis notariis atque scribis in presenti causa deputatis ad registrandum in actis cause huiusmodi tradita, sequuntur per modum infrascriptum 12): Pro testibus examinandis infrascripti nominantur et primo Ex parte Germanie: dominus Johannes episcopus Lubicensis, dominus Ludolphus abbas de Sagano Wratislaviensis diocesis, dominus Conradus Unrowe 13) vicarius generalis in spiritualibus domini archiepiscopi Maguntini, dominus Petrus Candonis legum doctor, cancellarius ducis 14) Brabancie; Pro Gallicis: dominus Guillelmus episcopus Lexoviensis, (V. f. 201) dominus Egidius episcopus Nemausensis, dominus Petrus episcopus Lomberiensis, dominus Petrus abbas de Gemmetico 15) Rothomagensis diocesis, magister Matheus Cauingni licenciatus in utroque iure; Pro Anglia: 10) V.: sacro. — Zu den kriegerischen Vorgängen vgl. G. Erler, Florenz, Neapel und das päpstliche Schisma: Raumers Hist. Taschenbuch, hrsg. von W. Maurenbrecher (1889) 197 ff. 11) B. f. 14, V. 4904 f. 18v, V. 12610 f. 25: in eodem pulpito lapideo existens. 12) Die Mitglieder dieser Kommission waren bislang nur sehr mangelhaft be- kannt. Vgl. Stuhr, 22. 13) V. 4904 u. 12610: Wrawe. 14) Fehlt ebenda. 15) B.: Gemeticis; O. 111: Gemetis. 5

Strana 142
142 JOHANNES VINCKE dominus Nicolaus Rixcheton 16) utriusque iuris doctor, auditor sacri palacii apostolici canonicus Saresburensis 17); Pro Italicis: dominus Alamannus archiepiscopus Pisanus, dominus Leonardus episcopus Firmanus, dominus Bernardus abbas de Podiobonicis Florentine diocesis, magister Thomas de Firmo generalis ordinis Predicatorum; Pro provincia Provincie: dominus Guillelmus Bruni decretorum doctor, vicarius domini ar- chiepiscopi Arelatensis. Deinde statim et in continenti prefatus dominus Simeon de Perusio advocatus 18) de mandato sibi facto ex parte reverendissimorum in Christo patrum dominorum cardinalium publice nominavit ad premissa duos ex eis, videlicet reverendissimos dominos Angelum tituli sancte Potenciane Laudensem communiter nuncupatum, et Petrum sancti Angeli seniorem. Quibus sic peractis prefata sancta sinodus concorditer et unanimi omnium accedente consensu supradictos nominatos et electos deputavit approbavit et confirmavit ac eis commisit, ut alias fecit, prout et quemadmodum in quadam cedula, quam predictus dominus Simeon de Perusio advo- catus tunc ibidem coram ipsa sancta sinodo ex commissione eiusdem et ipsius nomine legebat, publice continetur, cuius tenor de verbo ad verbum sequitur et est talis: Sancta et venerabilis sinodus, licet dicta exposita notoria proponan- tur, tamen de beningnitate et gravitate universalis ecclesie et pro dictorum contendencium malicia apercius convincenda approbat et confirmat predictos nominatos et electos eisque vel duobus, tribus vel quatuor ex eis coniunctim vel divisim super uno, duobus vel (V. f. 201) pluribus ar- ticulis recipiendis et examinando testes, prout eis vel maiori parti vide- bitur expedire, committit ipsosque deputat in contumaciam dictorum duorum contendencium de papatu ad recipiendum omnes probaciones, testes et quecumque alia documenta, que dictus promotor et alii etc., nomine quo supra, producere voluerint velud super notoriis, ut cunctis pateat 19) predicta proposita esse manifesta et 20) notoria, et ad ulteriora procedendum et alias ad audiendum, que fuerint per sanctam sinodum ordinanda, cum potestate citandi et cohercendi testes etc. ut supra, et statuit ad predicta et quodlibet premissorum et alias ad ulteriora proce- dendum proximam sessionem ad diem Veneris proximam, que erit de- cima presentis mensis Maii. 16) B, u. 12610: Rischeten; O. 111: Richecor.; V. 4904: Richeten. 17) V. 4904 u. 12610: Salisbirien. 18) B., V. 4904 u. 12610 fahren fort: in eodem pulpito reascendens alta et intelli- gibili voce loquens subiunxit de mandato reverendissimorum patrum dominorum cardinalium, quod iidem domini cardinales ad predicta pro se deputabant reveren- dissimos dominos Laudensem et s. Angeli seniorem cardinales. 19) V. 4904, V. 12610 und B.: appareat. 20) Aus V. 4904, V. 12610 und B. hinzugefügt.

Strana 143
Acta Concilii Pisani 143 Lecta siquidem cedula huiusmodi Bertoldus de Wildungen et alii procuratores seu promotores ad prosecucionem presentis cause deputati debita cum instancia pecierunt ut supra unum et plura publica instru- menta fieri super premissis omnibus et singulis actis et gestis in presenti sessione, presertim super deputacione et ordinacione commissariorum predictorum, qui auctoritate et nomine prefate sancte sinodi ex huius- modi commissione eis facta et iuxta eam postea receperint probaciones et informaciones testesque citari fecerint et examinaverint ac alias in facto commissionis huiusmodi processerint, prout et quemadmodum in quodam parvo registro specialiter super hoc confecto et in fine presentis processus sive registri 21) unacum dictis et attestacione receptorum testium obligato seriose continetur. Tenores vero responsionum factarum per dominum Petrum de Ancarano ad proposita et allegata pridem per dominum Ulricum Ver- densem episcopum et alios ambasiatores serenissimi principis domini Ruperti in Romanorum regem electi, unde supra fit mencio, sequuntur et sunt tales: Reverendissimi metuendissimique in Christo patres ... anno Domini M'quadringentesimonono, die quarta mensis Maii 22). Die mit der Beweiserhebung Beauftragten lassen die Zeugen vor- laden und geben den beiden Päpsten zur Wahrnehmung ihrer Inter- essen die Zeit der Zeugenvereidigung bekannt, die in der Karmeliter- kirche zu Pisa am 9. Mai beginnen soll. Pisa, den 7. Mai 1409. V. f. 273; V. 4171 f. 135; O. 111 f. 279; T. f. 278. Die Martis septima predicti mensis Maii hora primarum vel quasi Pisis in sacristia ecclesie beate Marie fratrum ordinis Carmelitarum .. . domini Angelus dictus Laudensis et Petrus sancti Angeli senior sancte Romane ecclesie cardinales aliique domini commissarii seu examinatores testium superius nominati ad peticionem et instanciam magistri Johannis de Scrivanis et aliorum promotorum ... (f. 273v) discretis viris Angelo de Neapoli, Matheo Codrech et Francisco de Crema ibidem presentibus aliisque cursoribus sedis apostolice . . . deputarunt, quatenus omnes et singulas personas eis nominandas ... pro testibus in hac causa produ- cendis personaliter accederent et personas huiusmodi ad comparendum die Jovis proxime futura hora terciarum et vesperorum ac aliis subsecu- turis diebus et horis debitis coram ipsis dominis commissariis in ecclesia beate Marie fratrum ordinis Carmelitarum aliisque locis competentibus . .. ad iurandum de perhibendo testimonio veritati super articulis contra dictos contendentes de papatu ... productis et producendis ac tota causa 21) Wir bringen hier den Bericht über die Tätigkeit der Beweiserhebungs- kommission nicht gesondert am Schluß der Konzilsakten, sondern fügen ihn ab- schnittweise in den chronologischen Ablauf der Konzilstagung ein, weil sich auf diese Weise ein besseres Bild über den Charakter und den Gang der Versammlung ergibt. 22) Siehe Weizsäcker, Deutsche Reichstagsakten VI 521—557.

Strana 144
144 JOHANNES VINCKE huiusmodi citarent personaliter et legitime ... et quascumque cedulas citatorias vel monitorias affigendum quibuscumque valvis ac relacionem facerent nobis notariis atque scribis . . . fideliter, prout et quemad- modum alias in Romana curia ex eorum officio cursorie consueverunt. Eadem vero die Martis hora vesperorum vel quasi discreti viri Johannes de Crutusen et Matheus Codrech cursores sedis apostolice retulerunt nobis notariis atque scribis ... se de speciali mandato domi- norum commissariorum hodie afflixisse successive maioris et sancti Michaelis ac sancti Martini Pisane civitatis ecclesiarum valvis tres cedulas eiusdem tenoris infrascripti in presencia discretorum virorum Yvonis Callen (f. 274) et Walteri de Castro clericorum Corisepontensis et Traiectensis diocesium ac quam plurimorum aliorum fidedignorum testium ac huiusmodi cedulas ibidem affixas publice dimisisse, de et super quarum cedularum affixionibus huiusmodi providus vir Henricus de Monteleone promotor presentis cause deputatus successive peciit fieri a magistro Jacobo de Brabant ac Thoma Troceti connotariis atque scribis . . . cedulas huiusmodi affigi publice videntibus unum et plura publica instrumenta. Tenor vero cedularum huiusmodi sequitur et est talis 1): Ex parte commissariorum per sanctam synodum deputatorum2) ad instanciam et requisicionem procuratorum seu promotorum cause unionis sancte Romane ac universalis ecclesie tenore presencium intimatur dominis Petro de Luna alias Benedicto XIII et Angelo de Corario alias Gregorio XII nuncupatis de papatu contendentibus ac omnibus aliis et singulis qui sua putaverint interesse coniunctim vel divisim, quod die Jovis proxime futura videlicet nona presentis mensis Maii hora terciarum et vespertina ac aliis subsecuturis diebus et horis debitis durantibus terminis statutis et statuendis per dictam sanctam synodum in ecclesia sancte Marie ordinis Carmelitarum civitatis Pisane recipientur testes et eorum iuramenta, qui per reverendissimos et reverendos patres et dominos dominos per ipsam sanctam synodum electos seu deputatos super arti- culis contra eosdem contendentes et quemlibet eorum in causa scismatis et fidei productis et formatis debent recipi et examinari, ut ipsi domini contendentes et quilibet eorum per se vel alios legitimam vel legitimas personas pro eis et eorum nominibus comparere debeant in dicta ecclesia ad videndum dictos testes et eorum iuramenta, ut premittitur, iurare recipi et admitti, cum intimacione quod si non comparuerint procedetur 1) V. 4904 f. 19v, V. 12610 f. 26v und B. f. 15 (= die Manuale-Reihe) haben die Fassung: Deinde die Martis VII mensis Maii predicti presentibus venerabilibus et dis cretis viris domino Lazaro de Pisis canonico ecclesie maioris Pisane litterarum aposto- licarum scriptore et abbreviatore, et presbytero Johanne Funici capellano ipsius ecclesie, Ivone Callen ac Waltero de Castro clericis Corisopiten. et Traiecten, dyocesium, et plu ribus aliis etc. per Johannem de Crutusen et Matheum Codrech cursores apostolicos affixa fuit iuxta ordinacionem sacre synodi cedula per modum littere incitatorie in valvis ecclesie Pisane, ita quod omnibus patere potest, cuius tenor est talis: 2) So V. und die verwandten Hss.; die Manuale-Hss. haben: Ex parte sancte synodi.

Strana 145
Acta Concilii Pisani 145 ipsorum contumacia et absencia in aliquo non obstante. Datum Pisis, die IIIIta mensis Maii millesimo CCCC IX° indictione secunda3). Die erste Zeugenvereidigung. Gregor XII. und Benedikt XIII. werden aufgefordert, bis zum folgenden Tage Fragen einzureichen, über die sie die Zeugen verhört wissen wollen. Pisa, den 9. Mai 1409. V. f. 274v; V. 4171 f. 136; O. 111 f. 280; T. f. 279. Die Jovis nona mensis Maii supradicti hora terciarum vel quasi in sacristia ecclesie fratrum ordinis beate Marie Carmelitarum coram dominis commissariis seu examinatoribus testium predictis et in presencia discretorum virorum scilicet Jacobi notarii de Sarchiana et Ludovici de Erstein clerici Treverensis diocesis constituti Angelus de Neapoli, Matheus Codrech et Franciscus de Crema cursores supradicti retulerunt nobis Petro de Galfredinis, Conrado Coper et Bastiano secre- tario domini cardinalis Laudensis presentis cause notariis atque scribis ibidem presentibus se de mandato et commissione ipsorum dominorum commissariorum heri et hodie citasse personaliter nonnullos testes fide- dignos et omni excepcione maiores, quorum nomina inferius per ordinem describuntur ad iurandum de perhibendo testimonium veritati in causa huiusmodi .. . Quaquidem cursorum relacione facta statim et incon- tinenti comparentes coram dictis dominis commissariis magister Johannes de Scrivanis et alii promotores . . . prefatorum dominorum conten- dencium de papatu et cuiuscumque eorum non comparencium neque testes huiusmodi produci iurare et admitti videre curancium contu- maciam accusarunt, ipsos et eorum quemlibet petendo contumaces repu- tari, in eorum contumaciam testes ipsos ibidem presentes coram dictis dominis commissariis produxerunt, quos ad iuramentum admitti et eorum iuramenta recipi per ipsos dominos commissarios debita cum instancia postularunt. Et tunc prelibati domini commissarii, dictis con- tendentibus ... pro contumacibus legitime reputatis, testes huiusmodi . . . (f. 275) duxerunt admittendos. Quiquidem testes, statim postquam admissi fuerant, archiepiscopi quidem et episcopi et alii prelati manibus 3) V. 12610, V. 4904 und B. fahren fort: De cuius cedule affixione venerabilis vir magister Henricus de Monteleone procurator et promotor huius sancte cause unionis deputatus etc. petiit ecclesie Romane nomine publicum et publica confici instrumenta, eciam in actis presentis cause redigenda per magistros Jacobum de Breubant et Thomam Troceti dominorum Albanensis et Aniciensis cardinalium secretarios cx notariis supra deputatis etc. ibidem presentes et videntes. Successive et inmediate fuerunt similiter per eosdem cursores affixe due con- similes cedule, una in valvis ecclesie beati Michahelis in Burgo et alia in valvis ecclesic sancti Martini Pisis, presentibus discretis viris Ivone Callen et Waltero de Castro pre- dictis et pluribus aliis testibus etc. De quarum quidem cedularum affixione prefatus procurator et promotor petiit nomine quo supra publicum et publica instrumenta fieri per predictos magistros Jacobum et Thomam notarios ibidem presentes et videntes eciam registranda ut supra.

Strana 146
146 JOHANNES VINCKE eorum ad pectora positis, reliqui vero testes manu tactis scripturis sacro- sanctis ad sancta Dei ewangelia corporaliter iuraverunt, et quilibet eorum iuravit dicere et deponere puram meram et omnimodam veritatem de et super omnibus et singulis quibus eum in hac tota causa interrogari contigerit seu examinari et super tota causa prece precio amore timore invidia et rancore postpositis penitus et semotis. Subsequenter vero instantibus et petentibus predictis magistro Johanne de Scrivanis et aliis promotoribus prefati domini commissarii decreverunt unanimiter con- tendentes supradictos ad dandum interrogatoria hodie et cras per totam diem si que dare voluerint pro examinacione predictorum iuratorum testium huiusmodi fore citandos et citari debere per eiusdem infrascripti tenoris cedulas maioris et predicte beate Marie ordinis Carmelitarum ecclesiarum valvis publice affigendas, quarum cedularum affixarum postea valvis huiusmodi tenor sequitur et est talis: De mandato reverendissimorum patrum dominorum dominorum Angeli Laudensis presbyteri et Petri sancti Angeli diaconi sancte Romane ecclesie cardinalium et aliorum dominorum sacri concilii commissariorum tenore presencium intimatur ad instanciam promotorum cause unionis dominis Petro de Luna alias Benedicto XIII et Angelo Corario alias Gregorio XII nuncupatis de papatu contendentibus, quod in predicta causa sunt producti quamplures testes ac iurati in eorum contumacia ad perhibendum testimonium veritatis de et super articulis in huiusmodi causa productis ac eciam tota causa; quare dent et exhibeant ipsi con- tendentes interrogatoria hodie et cras per totam diem si que dare voluerint iuxta et secundum que velint dictos testes examinari et interrogari. Alioquin elapso dicto termino ad examinacionem dictorum testium pro- ceditur prout fuerit iuris, dictorum contendencium absencia vel con- tumacia in aliquo non obstantibus. Datum Pisis in sacristia ecclesie beate Marie ordinis Carmelitarum, die Jovis nona Maii anno Domini millesimo CCCC nono. Nomina vero productorum et iuratorum testium huiusmodi sequuntur in ordine per hunc modum: dominus Jeronimus Siidenbergh sacri palacii cau- dominus Hermannus Dwergh sarum auditores, generalis fratrum Minorum videlicet magister Antonius de Pereto in sacra pagina, generalis fratrum Carmelitarum* magister Antonius de Bononia in sacra pagina, 5) dominus Petrus Paulus de Ancona miles et legum doctor, magister Antonius de Reate procurator ordinis Minorum, magister Andreas de Luca ordinis Carmelitarum, Petrus de Wormedit procurator ordinis beate Marie Theutonicorum, magister Richardus Derham Anglicus, 10) Johannes de Ursinis princeps, Poncellus de Ursinis 1) principes Romani, Thomas de Spina legum doctor clericus camere apostolice, *) Lies: servorum beate Marie. 1) Folgt freier Raum für ein Wort.

Strana 147
Acta Concilii Pisani 147 20) 25) dominus Robertus de Fronzola decretorum doctor, dominus Arnoldus de Lectis decretorum doctor, dominus Johannes de Garsonibus de Veneciis utriusque iuris doctor, dominus Petrus Miani de Veneciis 2), dominus Gaspar de Perusio legum doctor et advocatus consistorialis, dominus Ambrosius de Vicecomitibus decretorum doctor, dominus Karolus de Branchasiis miles comes Campanie, dominus Guillermus Bigoti, dominus Leonardus de Arecio secretarius apostolicus, dominus Geminianus de Prato, Nannes de Pegolocis de Florencia, magister Jacobus de Bononia, magister Petrus de Magio magister Jacobus de Papia ) scriptores litterarum apostolicarum, (f. 276) dominus Guido de Busco clericus capelle apostolice, magister Stephanus de Prato clericus collegii dominorum cardi- nalium, magister Franciscus de Pazlopassis de Bononia, 30) magisterBarontus Philippi de Pistoria scriptor litterarum aposto- licarum, dominus Johannes Abecizer (!) decretorum doctor auditor, cardinalis de Columpna, dominus Rogerus Basech utriusque iuris doctor, magister Bartolomeus de Monticulo scriptor penitenciarie, 35) dominus Petrus Candonis miles et legum doctor cancellarius ducis Brabancie, dominus Johannes Faydici auditor sacri palacii apostolici, dominus Walterus Crasse prior ecclesie (!) sancti Johannis Jeroso- lomitane decretorum doctor, dominus Germanus Florencii licenciatus in decretis, magister Petrus Fabri, 40) magister Petrus Plou, magister Dominicus Parvi, magister Petrus Cauchan 3), dominus Johannes Werseman canonicus Dulmensis Monasteriensis diocesis, dominus Guido de Albia collector Rothomagensis, 45) dominus Rupertus Heremita, dominus Angelus de Ballionibus de Perusio decretorum doctor auditor curie camere, magister Lucas de Arecio orator domini regis Lodovici, magister Albericus arcium et medicine doctor, magister Guillermus Bofraterii4) utriusque iuris doctor ambasiator domini regis Francorum, 15) 2) Miani statt Damiani. Vgl. Th. de Nyem, Nemus unionis (ed. S. Schar- dius, 1566) VI c. 29; Vincke, Briefe n. 24. 3) Plaoul, Parvi und Cauchon, die Pariser Magister. Vgl. Vincke, Briefe n. 69; C. E. Bulaeus, Hist. univ. Parisien. V (1670) 192; Finke, Acta IV 921. 4) Bei Hefele-Leclercq VII 29: Guillaume Boisratier.

Strana 148
148 JOHANNES VINCKE 50) dominus Johannes de Pisis alias uten Elswert litterarum aposto- licarum scriptor, dominus Petrus episcopus Meldensis, dominus Bernardus (!) Dignensis, dominus Uticensis, dominus Turonensis, dominus Vapincensis, dominus Franciscus Laudo de Veneciis patriarcha Gradensis, dominus abbas sancti Egidii, dominus episcopus Constanciensis, dominus Petrus abbas sancti Michaelis, dominus Nicolaus Sistaricensis, dominus Egidius electus Foroiuliensis, (f. 276v) dominus Pileus Januensis archiepiscopus, dominus Tholosanus archiepiscopus, dominus Johannes Guiardi archipresbyter Pictaviensis, 65) dominus Dominicus episcopus Albiensis, dominus Jacobus de Camplo utriusque iuris doctor, auditor sacri palacii apostolici. 55) 60) VIII. Sitzung des Konzils: Die Versammlung erklärt die Vereinigung der beiden Kardinalsgruppen als rechtmäßig und sich selbst als die Repräsentation der Gesamtkirche mit dem Recht, über die gegen Gregor XII. und Benedikt XIII. erhobenen Klagen zu entscheiden; sie verlängert die Frist zur Abwicklung der Zeugenverhöre bis zum 17. Mai; mit geringem Vorbehalt bezeichnet sie den Abfall von Gregor XII. und Benedikt XIII. als erlaubt und pflichtmäßig. Pisa, den 10. Mai 1409. V. f. 224—226; O. 111 f. 227—229; V. 4171 f. 110—111; T. f. 229—231. Vgl. V. 4904 f. 20v—22; V. 12610 f. 27—28; B. f. 16—18; Wien 5097 f. 8; Eichstätt 269 S. 316—317. Das Dekret ist gedruckt bei Martène-Durand VII, 1088 = Mansi XXVII 366. Die Veneris decima predicti mensis Maii de mane hora consueta, sedente sacro et generali concilio in maiori ecclesia Pisana et missa de sancta cruce per reverendum patrem dominum Paulum episcopum Massiliensem solempniter celebrata et decantatis letaniis et devotis oracionibus aliisque peractis in talibus fieri solitis, venerabilis doctor dominus Simeon de Perusio advocatus cathedram quasi in medio consi- dencium ascendens 1) nomine et pro parte procuratorum seu promo- torum ad prosecucionem presentis cause deputatorum ibidem presen- cium et instancium publice et alta et intelligibili voce legit et pronun- ciavit quandam cedulam, quam in suis tenebat manibus, cuius tenor talis est: 1) B., V. 4904 und 12610: ascendens pulpitum lapideum in medio quasi ipsius ecclesie existentem.

Strana 149
Acta Concilii Pisani 149 „Reverendissimi patres et domini, nuper in hac sacra synodo per venerabilem virum magistrum Bartoldum de Wildungen, promotorem seu procuratorem deputatum, inter cetera extitit petitum, per eandem sanctam sinodum decerni et declarari unionem et coniunccionem factam de duobus collegiis dominorum sancte Romane ecclesie cardinalium fuisse et esse legitimam et canonicam ac eciam hanc sanctam sinodum per dominos cardinales utriusque collegii ad tantum bonum simul unitos et legitime congregatos rite et debite convocatam et eciam congregatam et tempore congruo, in loco tuto habili et idoneo, securo et libero, ad eandem sinodum velut representantem universalem Dei ecclesiam co- gnicionem huius cause et eciam decisionem pertinere et spectare et alias, prout in peticione oblata et lecta coram hac sancta sinodo in sessione die Mercurii XXIIIIta mensis Aprilis celebrata plenius continetur. (V. f. 224v) Quare pro parte dicti procuratoris petitur requiritur et postu- latur pro tuciori et meliori prosecucione agendorum in hac sancta sinodo per ipsam sanctam sinodum ante omnia pronunciari, decerni et declarari unionem et coniunccionem factam de duobus collegiis sancte Romane ecclesie cardinalibus fuisse et esse canonicam et legitimam ipsamque auctoritate presentis sacri concilii roborari, approbari et confirmari pro bono tam sancti et pii negocii ac evidenti et eminenti necessitate univer- salis ecclesie catholice, exstirpacione scismatis ac unione et reintegracione ipsius ecclesie ac eciam hanc sanctam sinodum per ipsos dominos car- dinales utriusque collegii ad tantum bonum simul unitos et congregatos tempore congruo et in loco tuto, habili et idoneo, securo et libero rite et debite et canonice convocatam, petens insuper dictus procurator, nomine quo supra, per eandem sanctam sinodum pronunciari decerni et declarari per Dei graciam hic esse generale concilium representativum tocius uni- versalis catholice ecclesie rite iuste et racionabiliter fundatum et congre- gatum et ad hoc generale concilium tamquam ad unicum superiorem et iudicem in terris pertinere huius cause et omnium propositorum contra dominos Benedictum et Gregorium nominatos contendentes seu, ut asseritur, colludentes de papatu cognicionem examinacionem decisionem ac omnimodam determinacionem ac omnium et singulorum ad dictam causam pertinencium, quoquomodo dependencium incidencium seu emergencium ex premissis, in premissis vestrum benignum et auxilium humiliter implorando 2). Insuper, patres reverendissimi, cum terminus datus ad probandum et producendum testes fuerit nimis brevis, quia quinque vel sex dierum fuerintque tria festa, videlicet dies dominica, festum sancti Johannis apostoli et evangeliste die Lune et festum apparicionis sancti Michaelis archangeli die Mercurii, quibus non potuerunt recipi testium iuramenta, causaque sit magna et ardua, propterea dictus procurator, nomine quo supra, petit et requirt ab hac sancta sinodo assignari secundam dilacio- nem competentem (V. f. 225) ad dictorum testium productionem.“ 2) O. 111 fügt hinzu: etc.

Strana 150
150 JOHANNES VINCKE Ex post statim et in continenti egregius doctor dominus Robertus de Fronzola 3) nomine et pro parte eorundem procuratorum seu promo- torum presencium et instancium publice et alta voce in predicta cathe- dra4) coram prefata sancta sinodo quandam aliam pronunciavit et legit cedulam, cuius tenor talis est: „Sancta et religiosa5) sinodus, pro parte venerabilis viri magistri Johannis de Scribanis et aliorum procuratorum promotorum et instiga- torum officii ab ipsa sancta sinodo deputatorum petitur humiliter, per ipsam sanctam et generalem sinodum pronunciari decerni et declarari, dominis Benedicto et Gregorio de papatu contendentibus et cuilibet ipso- rum libere et licite et impune potuisse ac posse et debere ab eo tempore, quo per ipsos vel alterum ipsorum cessatum fuit a prosecucione unionis per viam mutue cessionis per ipsos et quemlibet ipsorum promisse et iurate 6) ac eciam per Gregorium voto firmate viam ipsam cessionis con- trariis verbo vel facto dampnabiliter reprobando, papalem obedienciam subtrahi. Hoc enim facere tenetur et debet ipsa sancta sinodus precipiente Domino Num.XVI. c.: Separamini a tabernaculis hominum istorum durissimorum et nolite tangere de omnibus, que sunt in eis, ne simul pereatis in peccatis eorum!" Lectis itaque successive cedulis huiusmodi prefata sancta et univer- salis sinodus, habita plena et matura deliberacione primo de et super petitis in prima cedula, unanimiter et concorditer decrevit pronunciavit et declaravit roboravit approbavit confirmavit statuitque et alias fecit, prout et quemádmodum in quadam cedula, quam ex ordinacione et com- missione (V. f. 225v) eiusdem sacre sinodi et ipsius nomine reverendis- simus in Christo pater dominus Simeon patriarcha Allexandrinus in predicta cathedra, assistente sibi reverendo patre domino Roberto episcopo Saresbirensi, coram eadem sancta sinodo pronunciavit et legit publice, continetur, cuius tenor talis est: „Sancta sinodus, habita plena et matura deliberacione decernit pro- nunciat et declarat unionem et coniunccionem factam de duobus collegiis dominorum sancte Romane ecclesie cardinalium fuisse et esse legitimam et canonicam ipsamque sua auctoritate roborat approbat et confirmat pro bono tam pii et sancti negocii et evidenti et eminenti necessitate universalis catholice ecclesie, exstirpacione scismatis, unione et reinte- gracione ipsius ecclesie et eciam hanc sanctam sinodum per dominos cardinales utriusque collegii ad tantum bonum simul vocatos et congre- gatos tempore congruo et loco tuto, habili et idoneo, securo et libero rite, debite et canonice convocatam. Declarat insuper, pronunciat et decernit per Dei graciam hic esse generale concilium representativum tocius universalis catholice ecclesie rite iuste et racionabiliter fundatum et congregatum et ad hoc generale 3) V. 12610 nennt ihn: legum doctor, verbessert sich dann aber in decretorum doctor. 4) B., V. 4904 u. V. 12610: dictum pulpitum ascendens. 5) B., V. 4904 und 12610: gloriosa. 6) So V. 4904 und 12610; B., V. u. O. 111: promisse et iurare.

Strana 151
Acta Concilii Pisani 151 concilium tamquam ad unicum superiorem et iudicem in terris pertinere huius cause et omnium propositorum contra dominos Benedictum et Gregorium nominatos contendentes seu, ut asseritur, colludentes de papatu congnicionem examinacionem decisionem et omnimodam deter- minacionem et omnium et singulorum ad dictam causam pertinencium, quoquomodo dependencium incidencium seu emergencium ex premissis. Item sancta sinodus, habita matura et plena deliberacione, ex causis premissis pro secunda dilacione ad producendum testes statuit terminum ab hodie ad octo dies que erit XVII presentis mensis Maii, et ad illam diem (V. f. 226) assignat7) proximam sessionem." Et deinde statim et in continenti idem dominus patriarcha, existente secum adhuc in eadem cathedra sive pulpito prefato domino Roberto episcopo Saresbirensi, ex ordinacione et commissione predicte sancte sinodi et ipsius nomine de et super petitis et contentis in secunda cedula per dominum Robertum de Fronzola supradictum lecta publice et alta et intelligibili voce coram eadem sancta sinodo dixit et retulit hec verba: „Hec sancta sinodus pronunciat et declarat licuisse et debuisse sub- tractionem obediencie fieri Benedicto et Gregorio de papatu contenden- tibus a tempore, quo destiterints) a prosecucione sacratissime unionis ecclesie, prout in cedula super hoc nuper lecta plenius continetur." Cui quidem pronunciacioni sive declaracioni sic facte omnes et sin- guli de eadem sancta sinodo tam reverendissimi patres domini cardinales quam alii unanimiter et concorditer consenserunt publice et expresse, exceptis reverendissimis patribus dominis Guidone Penestrino et Nicolao Albanensi episcopis cardinalibus, qui dixerunt se velle super hoc deli- berare°). De et super quibus omnibus et singulis in presenti sessione dictis, factis atque gestis magister Bertoldus de Wildungen 10) et alii procuratores sive promotores, ad presentem causam deputati pecierunt a dominis prothonotariis et clericis camere apostolice nobisque notariis et scribis presentis cause ibidem existentibus fieri unum vel plura publica instrumenta in actis cause huiusmodi, si opus fuerit, registranda. 7) assignat fehlt in V. und O. 111. 8) B., V. 4904 u. V. 12610: destiterunt. 9) V. 4904 f. 22, V. 12610 f. 28 und B. f. 17v haben stattdessen: Cui quidem pronunciacioni sic sine scriptis facte ipsa sacra synodus unanimiter et concorditer assensit, exceptis reverendissimis in Christo patribus Penestrinensi Pictaviensi nuncu- pato et Albanensi cardinalibus, qui se velle deliberare dixerunt, necnon domino in Christo patre domino Johanne Ostiensi Vivariensi nuncupato cardinali respondente sue intencionis esse non contraire alicui determinacioni vel ordinacioni facte vel faciende per sanctam synodum. Außerdem widersprachen ein Engländer und ein Deutscher aus Gregors XII. Obödienz. Siehe Hefele-Leclercq, VII 39. 10) V. 4904, V. 12610 und B. nennen neben Wildungen auch den Johannes de Scribanis.

Strana 152
152 JOHANNES VINCKE Weitere Zeugenvereidigungen. Pisa, den 11. Mai 1409. V. f. 276v; V. 4171 f. 137; O. 111 f. 282v; T. f. 281v. Die sabbati undecima supradicti mensis Maii hora vesperorum vel quasi in sacristia ecclesie fratrum beate Marie ordinis Carmelitarum discretus vir Angelus de Neapoli cursor supradictus retulit coram dominis commissariis sive examinatoribus testium nobis presentis cause notariis atque scribis ibidem presentibus se . . . hodie citasse personaliter . . . nonnullas personas fidedignas . . . tamquam testes . . . Post cuius- quidem relacionem statim ... Bartoldus de Wildungen promotor . . . dominorum contendencium supradictorum non comparencium neque testes huiusmodi produci recipi et iurare videre curancium contumaciam accusavit ipsosque petiit contumaces reputari. Et in eorum contumaciam citatos testes huiusmodi ibidem presentes . . . produxit . . . Et tunc dicti commissarii, contendentibus huiusmodi pro contumacibus legitime reputatis, testes productos ad iurandum de perhibendo testimonium veritatis in hac causa admiserunt. Qui sic admissi iuraverunt, et quilibet eorum iuravit . . . (f. 277) dicere et deponere puram meram et omni- modam veritatem . . . Nomina productorum et iuratorum testium huiusmodi de quibus supra fit mencio sequuntur in ordine per hunc modum: dominus Simon patriarcha Allexandrinus, Guillermus episcopus Ebroicensis, Wilhelmus abbas monasterii Westmonasterii prope Londonias, Johannes de Coluile miles de Anglia, Nicolaus Lucas generalis fratrum Heremitarum de obediencia Gregorii magister in sacra theologia, magister 1) generalis Carmelitarum, Gaufridus de Perusio; Antonius Martini canonicus Visensis, frater Lucas Jacobi de Paradiso ordinis sancti Augustini conservator generalis dicti ordinis, Aldigerus Francisci de Florencia mercator Romanum curiam sequens, Benus (Genus V. 4171 u. O. 111) Jeronnimi de Florencia. Beginn der Zeugenaussagen. Peter Candonis und Peter Miani werden als Zeugen zu den 37 Anklagepunkten verhört. Pisa, den 11. Mai 1409. V. f. 353; O. f. 110; V. 4171 f. 182; O. 111 f. 354; T. f. 360. In nomine Domini Amen. Sequuntur attestaciones sive dicta testium productorum receptorum et iuratorum coram dictis dominis commissariis per sanctam et universalem sinodum ad hoc deputatis ex diversis nacio- 1) Für den Namen ist entsprechender Raum freigelassen; gemeint ist magister Matheus de Bononia.

Strana 153
Acta Concilii Pisani 153 nibus et provinciis, videlicet reverendissimis in Christo patribus et domi- nis dominis Angelo Laudensi presbitero et Petro sancti Angeli seniore diacono sancte Romane ecclesie cardinalibus ac reverendis patribus dominis Almanno archiepiscopo Pisano, Johanne Lubucensi, Guillelmo Lexoviensi, Egidio Nemausensi, Petro Lomberiensi et Leonardo Firmano episcopis decretorum doctoribus, necnon Petro de Gemeticis, Bernardo de Podiobonici magistro in theologia et decretorum doctoribus, et Ludolfo de Sagano canonicorum regularium Rothomagensis, Florentine et Wratis- laviensis diocesium abbatibus, ac Thoma de Firmo generali ordinis fra- trum Predicatorum in sacra pagina magistro atque venerabilibus viris dominis Nicolao Risschetone utriusque iuris doctore sacri palacii apo- stolici causarum auditore, Guillelmo Bruni decretorum doctore, Matheo Cauingni licenciato in utroque iure et Conrado Unrow magistro in artibus ac in spiritualibus reverendi in Christo patris domini Johannis archi- episcopi Maguntini vicario generali in causa unionis ecclesie fidei et scis- matis contra Petrum de Luna Benedictum XIII et Angelum Corario Gregorium XII nuncupatos de papatu improbe contendentes pro parte promotorum cause huiusmodi atque examinatorum successive coram eisdem dominis commissariis ac per nos notarios et scribas videlicet Petrum Garnerii, Albertum Swarte, Conradum Coper, Gotfridum Vec- coper, Christianum de Salma, Symonem de Borsten et Thomam Troceti in eadem causa similiter deputatos super nonnullis articulis contenden- tibus contra eosdem exhibitis atque datis. (f. 353v) Anno a nativitate Domini millesimo quadringentesimo nono indictione secunda 1) die Sabbati undecima mensis Maii Pisis in sacristia ecclesie beate Marie fratrum ordinis Carmelitarum pro loco ydoneo ad infrascripta per suprascriptos dominos commissarios deputato fuit examinatus coram eisdem dominis commissariis per nos notarios et scribas in huiusmodi causa deputatos egregius (V., V. 4171, 0.111 und T.: Gregorius) legum doctor dominus Petrus Candonis cancellarius illu- stris principis domini ducis Brabancie quinquaginta annorum etatis sue vel circiter prout ex inspexione sue faciei apparuit testis productus ad- missus et iuratus qui medio iuramento per eum prestito super articulis huiusmodi incipientibus In nomine Domini Amen. Coram hac sancta et universali synodo hic presencialiter Spiritus Sancti gracia congregata etc. prout sequitur deposuit atque dixit ac eciam de et super tota huiusmodi presenti causa: Et primo super primo dictorum articulorum articulo incipienti Post mortem vero felicis recordacionis etc. eidem testi de verbo ad verbum per- lecto et per ipsum ut dixit plene intellecto interrogatus ipse testis medio suo iuramento per eum prestito dixit contenta in prima parte articuli fore vera, excepto quod nesciebat an domini cardinales dixerint tempore elec- tionis domini Urbani quod ipse fuisset electus per metum; interrogatus ulterius quo modo hoc sciret, dixit se fuisse in urbe tunc quando facta 1) So in O.; V. läßt hier den Einschub folgen: „Pisis post nonnullos testes in huiusmodi causa prius super dictis articulis examinatos (examinatus?) fuit die Lune etc."

Strana 154
JOHANNES VINCKE 154 fuit alia electio de domino Clemente; interrogatus si dicta per eum sunt et fuerunt manifesta et (f. 354) notoria, dixit quod sic; interrogatus de causa sciencie sue dixit se vidisse in urbe dominum Urbanum tamquam papam equitantem cum suis cardinalibus ac eciam vidisse dominum Clementem tamquam papam celebrare missas publice in presencia suorum cardinalium presentibus clero et populo in multitudine copiosa. Interrogatus super secunda parte .. . So wurden die einzelnen Klagepunkte vorgenommen. Das Hauptergebnis der Zeugenaussagen ist, nach den Klagepunkten geordnet, unten (S. 213 ff.) zusammengestellt. Peter Candonis machte auf Grund seiner Anwesenheit in Avignon Aussagen über die Artikel 1—9. Am gleichen Samstag wurde Petrus Miani de Veneciis alias vice- camerarius domini Gregorii XII ac diaconus Castellane diocesis XLVII annorum vel quasi etatis sue in der Sakristei der Karmeliterkirche über die Artikel 10—14 verhört. Johannes Guiardi beeidigt seinen schriftlichen Bericht. Fortsetzung der Zeugenvereidigungen und -Verhöre. Pisa, den 13. Mai 1409. V. f. 278; V. 4171 f. 138; O. 111 f. 284; T. f. 282. 2) 1) Berichterstattung des Johannes Guiardi: Die Lune XIII supradicti mensis Maii hora primarum vel quasi in sacristia ecclesie beate Marie fratrum ordinis Carmelitarum com- paruit coram prelibatis dominis commissariis magister Henricus de Monteleonis promotor ad prosecucionem presentis cause deputatus, et pro verificacione et iustificacione continencie articuli tricesimi tercii in causa huiusmodi productorum [articulorum] a venerabili viro magistro Johanne Guiardi archipresbytero Pictaviensi ibidem presente et audiente de factis atque gestis per eum circa execucionem litterarum reverendissimorum patrum dominorum cardinalium, pro qua fienda ex parte eorundem dominorum ad dominum Benedictum alterum contendencium predictorum iam bina (f. 278v) vice missus fuerat, relacionem fieri et apud acta cause huiusmodi registrari debita cum instancia postulavit. Quiquidem magister Johannes Guiardi tunc ad eiusdem promotoris instanciam prestito per eum primitus ad mandatum dictorum dominorum commissariorum iura- mento de relacione huiusmodi fideliter facienda quemdam quaternum loco sue relacionis facto realiter et in scriptis exhibuit atque dedit nobis notariis atque scribis ibidem presentibus et de mandato ipso- rum dominorum commissariorum acceptantibus in actis presentis cause fideliter registrandum. Cuiusquidem quaterni tenor de verbo ad verbum inferius annotatur 1). Zeugenvereidigung: Subsequenter vero hora vesperorum vel quasi eiusdem diei in domo reverendissimi patris et domini domini Petri sancti Angeli senioris diaconi cardinalis et coram eodem ac reve- 1) Der Bericht ist veröffentlicht bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 378—396.

Strana 155
Acta Concilii Pisani 155 rendis patribus dominis Johanne Lubicensi et Leonardo Firmano episcopis et Bernardo abbate de Podiobonicis necnon Conrado Unrow commissariis et examinatoribus testium supranominatis Matheus Codrech cursor sacri palacii apostolici causarum retulit michi Con- rado Coper notario atque scribe predicto se de mandato ipsorum dominorum commissariorum hodie citasse personaliter venerabiles viros dominos Guillermum Soleti licenciatum in utroque iure et Jacomardum de Hannonia magistrum ostiarii sacri palacii apostolici ut et tamquam testes de peribendo testimonium veritatis in causa presenti ad diem horam et locum proxime dictos, prout .. . habuerat . . . in mandatis. Quaquidem cursoris facta relacione statim et incontinenti coram iam dictis commissariis com- parens personaliter prefatus magister Henricus de Monteleone pro- motor . . . supradictorum contendencium .. . contumaciam accu- savit . . . ipsosque testes . . . (f. 279) produxit. Et tunc ipsi domini commissarii, predictis contendentibus pro contumacibus legitime reputatis, huiusmodi testes productos ad iusiurandum de perhibendo testimonium veritatis duxerunt admittendos. Qui sic admissi statim . . . iuraverunt et dixerunt velle dicere et deponere puram et meram et omnimodam veritatem... Am gleichen Montag machten unter ihrem Eid Aussagen: 2) 1) (V. f. 357; O. f. 116; V. 4171 f. 185; O. 111 f. 360 *) coram dictis dominis Petro cardinali sancti Angeli seniore, et Johanne Lubucensi et Leo- nardo Firmano episcopis, Bernardo de Podiobonici abbate et Conrado Unrow predictis commissariis in domo dicti cardinalis, [examinatus] per nos notarios et scribas in huiusmodi causa superius deputatos et nominatos, Germanus Florencii licenciatus in decretis quadragintaquinque annorum etatis sue vel circiter über die Artikel 1—11, 16, 17, 21, 22, 29—35 und 37; er schöpft seine Kenntnis über die Vorgänge am Hofe Benedikts XIII. meist aus zweiter Quelle; Petrus Wormediit1) procurator ordinis sancte Marie Theuto- nicorum quinquaginta annorum etatis sue vel circiter (V. f. 364; O. f. 125v; V. 4171 f. 187; O. 111 f. 363v) über die Artikel 10—17, 19, 20, 23—28; er bewährt sich als Augen- und Ohrenzeuge oder hat in andern Fällen wenigstens gute Gewährsleute über Vorgänge am Hofe Gregors XII; 3) coram dominis Angelo cardinali Laudensi, Johanne episcopo Lubu- censi, Bernardo abbate Podiibonici et Nicolao Risschetone sacri palacii causarum auditore examinatoribus (V. f. 367; O. f. 129; *) Der Bericht über die Tätigkeit der Beweiserhebungskommission findet sich auch in T., auch wo hier und im Folgenden nicht eigens darauf hingewiesen wird. 1) Bei Hefele-Leclerc q VII 29 entstellt als Werund wiedergegeben. Vgl. zu ihm: P. Nieborowski, Peter von Wormdith (1915). Seine Konzilsbriefe siehe bei Vincke, Briefe n. 5, 7, 117.

Strana 156
156 JOHANNES VINCKE V. 4171 f. 188v; O. 111 f. 366v) Hermannus Dwerg eiusdem sacri palacii causarum auditor über die Artikel 10—17, 19, 20, 23—29, in denen er sich als Augen- und Ohrenzeuge am Hofe Gregors XII. zuverlässig auskennt2). Fortsetzung der Zeugenverhöre. Pisa, den 14. Mai 1409. Ihr eidliches Zeugnis legen ab: 1) coram dominis Petro cardinali sancti Angeli seniore, Johanne Lubucensi episcopo et Conrado Unrow .. . in domo domini cardi- nalis [predicti]: fr. Bertrandus episcopus Dignensis (V f. 371v; O. f. 135v; V. 4171 f. 191; O. 111 f. 371) über die Artikel 1, 3—11, 15, 16, 32, 34 und 37; als Vertrauter Benedikts XIII. und dessen Gesandter an Bonifaz IX. hat er als Augen- und Ohrenzeuge Kenntnis von beiden Höfen; Wilhelmus Bigoti (O.: Bugoti) clericus Ebroycensis diocesis vigintiquinque annorum etatis sue (V. f. 375v; O. f. 142; V. 4171 f. 193; O. 111 f. 374v) über den Artikel 15 hinsichtlich der Frage des ge- heimen Einvernehmens der streitenden Päpste; vgl. Valo is III 537. 3) Egidius electus Foroiuliensis (V. f. 376; O. f. 143v; V. 4171 f. 193; O. 111 f. 375) über die Artikel 1—9, 11, 18, 21, 22, 31, 33, 34, 36 und 37, über die er aus der nächsten Nähe Benedikts XIII. aussagt; coram Bernardo abbate Podiibonici et fr. Thoma de Firmo ord. Pred. generali magistro ac Nicolao Rysschetone auditore (V. f. 380; O. f. 149v; V. 4171 f. 195v; O. 111 f. 378): fr. Anthonius de Pareto (O.: Pereto) magister in sacra pagina, ord. Min. generalis minister 1) über die Artikel 10—17, 19, 20, 23—37, in die er als Augen- und Ohrenzeuge am Hofe Gregors XII. Einsicht hat; coram Angelo cardinali Laudensi et Bernardo abbate de Podio- bonici ac Nicolao Risschetone: magister Bartholomeus (O.: Nico- laus) de Monticulo litterarum sacre penitenciarie scriptor et corrector etatis sue annorum XL et ultra1) (V. f. 384; O. f. 155; V. 4171 f. 179v; O. 111 f. 381) über die Artikel 10—17, 19, 20, 23—29 aus der Umgebung Gregors XII.; 6) in domo Angeli cardinalis Laudensis coram eisdem: Guido de Busco clericus capelle apostolice magister in artibus et bacca- larius in decretis ac canonicus beate Marie Hoyensis Leodiensis diocesis etatis sue annorum triginta quinque et ultra (V. f. 388; O. f. 161; V. 4171 f. 199v; O. 111 f. 385) über die Artikel 10—27, 30—32, 34—37; er ist aus der Umgebung Gregors XII. gut im Bilde; 7) Thomas de Spina legum doctor Alexandrine diocesis clericus camere apostolice et gubernator sive registrator registri supplicacionum 2) 4) 5) 2) Vgl. zu ihm W. Stüwer, Der apostolische Protonotar H. Dwerg (im Er- scheinen begriffen). 1) Anscheinend im Hause des Kardinals Angelus de Anna.

Strana 157
Acta Concilii Pisani 157 8) 9) in Romana curia (V. f. 392v; O. f. 168; V. 4171 f. 201v; O. 111 f. 389) über die Artikel 1—3, 9—17, 19, 20, 23—29; er nennt sich antiquus officialis in terris ecclesie a tempore felicis recordacionis domini Innocencii pape sexti et domini Urbani quinti et domini Gregorii pape XI et aliorum pontificum usque ad presentem diem et curialis in Romana curia septuagesimum primum annum etatis sue agens; die Examinatoren bezeugen ihm ausdrücklich seinen Ruf: utique bone vite et integre fame; er zeigt sich best unterrichtet über die Vorgänge am Hofe Gregors XII; per fratrem Thomam generalem ord. s. Dominici magistrum, Ricar- dum (!) Rixton., Guillermum Bruni et magistrum Matheum Chavigni [examinatus] Richardus Deram magister theologie cancella- rius Cantibrigie Eliensis diocesis annorum sue etatis ut asseruit XLII vel citra (V. f. 398v; O. f. 177v; V. 4171 f. 205; O. 111 f. 394v) über die Artikel 10—17, 19, 20, 22—28 aus der Umgebung Gregors XII; in hospicio ... cardinalis sancti Angeli senioris 2) fuit examinatus... coram dominis Lexoviensi et Nemausensi episcopis et domino abbate Podiibonici: Guillermus Bofraterii (O.: Boifraterii) utri- usque iuris doctor ambasiator serenissimi regis Francorum (V. f. 403v; O. f. 184; V. 4171 f. 207v; O. 111 f. 398v) über die Artikel 1, 3—9, 11, 18, 21—37, besonders am Hofe Benedikts XIII. bewandert. Fortsetzung der Vereidigung und der Beweisaufnahme. Pisa, den 15. Mai 1409. I) An diesem Mittwoch werden als Zeugen vereidigt: 1) Johannes von Goch, Propst an S. Sebastian in Magdeburg (V. f. 310v; V. 4171 f. 154; O. 111 f. 308v). Die Vereidigung erfolgt zur Zeit der Prim in der Wohnung des Kardinals Angelus „Laudensis“ vor den Beauftragten (Kardinal Angelus, Abt Bernhard von Poggi- bonisi, Generalmagister ord. Pred. fr. Thomas de Firmo und Nikolaus Rishton) und dem Notar Konrad Coper, nachdem der Kursor Cotus de Perusio über die auftragsgemäß besorgte Vorladung berichtet und der Magister Heinrich de Monteleonis als Promotor um die Ver- eidigung ersucht hat; Stephan Caprioli legum doctor (V. f. 311; V. 4171 f. 155; O. 111 f. 309) in der Wohnung des Kardinals Peter Blau um die Vesperzeit nach vorangegangenem Bericht des Kursors Matthäus Codrech vor den Beauftragten Kardinal Blau, den Bischöfen von Fermo und Lebus und Konrad Unrow; 3) der Kardinal Guido von Präneste; 4) der Kardinal Peter de Thury; 5) der Kardinal Peter von Tusculum; 2) 2) Wahrscheinlich am Nachmittag, wogegen die Einvernahme des Bischofs von Digne daselbst am Vormittag erfolgt sein dürfte. 6

Strana 158
158 JOHANNES VINCKE 6) der Kardinal Amadeus di Saluzzo; 7) der Kardinal Nikolaus von Albano; 8) der Kardinal Johannes von Ostia. 3 bis 8 sind durch den Kursor Nikolaus Johannis geladen; ihre Ver- eidigung erfolgt während und nach der Vesperzeit auf Ersuchen des Promotors Heinrich de Monteleonis vor den Beauftragten Bischof Johannes von Lebus, Bischof Leonhard von Fermo und Konrad Unrow, bei 3 bis 6 in der Wohnung der einzelnen Zeugen selbst, bei 7 und 8 in der Sakristie der Karmeliterkirche zu Pisa. II) Am Nachmittag des 15. Mai reicht der Promotor Johannes de Scri- vanis im Hause des Kardinals Angelus (Laudensis) vor den Bischöfen von Lebus und Fermo und Konrad Unrow zur Beweis- sicherung fünf Urkunden ein: a) die Bestätigung des Konklaveversprechens durch Gregor XII. nach seiner Wahl. In nomine Domini Amen. Universis et singulis presentis instrumenti seriem inspecturis pateat evidenter, quod constitutis et invicem collegialiter congregatis in capella s. Nicolai confessoris sacri palacii apostolici sita Rome apud basilicam principis apostolorum.. Ego Gregorius duodecimus hodie ultima Novembris MoCCCC-VIo assumptus in Romanum pontificem omnia supradicta sic, ut pre- dicitur, iuro, voveo et promitto ac confirmo. V. f. 312v—316; V. 4171 f. 156—158; O. 111 f. 310v—313. b) Gregorius etc. dilecto filio Thome de Firmo generali ord. Pred. etc. Eo scelerius . . . offerentes. Ohne Datum. V. f. 317—318; V. 4171 f. 159—159v; O. 111 f. 314—314v. Siehe demnächst J. Vincke, Schrift- stücke zum Pisaner Konzil, n. 1. c) Gregorius etc. Petro de Luna etc. Qui se humiliat vom 12. Dez. 1406. Vgl. Hefele-Leclercq VI2 1306 und Vincke, Briefe n. 2. d) Gregorius etc. ad futuram rei memoriam. Suscepti cura regiminis ... se noverit incursurum. Datum Ariminis, kal. Febr. anno III. V. f. 318——326; V. 4171 f. 159v—164v; O. 111 f. 315—322v. Gedruckt bei O. Raynaldus, Annales ecclesiastici XVII (1693) ad an. 1409 n. 1—4. e) das Schreiben Gregors XII. vom 5. Februar 1409 an den Erzbischof von Neapel. V. f. 326—326v; V. 4171 f. 165; O. 111 f. 322v. Gedruckt bei Vincke, Briefe n. 82. III) Am gleichen Mittwoch werden unter ihrem Eid verhört: 1) coram cardinali sancti Angeli seniore ac Johanne Lubucensi episcopo et Conrado Unrowe commissariis per nos notarios antefatos in domo habitacionis memorati domini cardinalis (V. f. 408; O. f. 191v; V. 4171 f. 210; O. 111 f. 402v): Petrus abbas monasterii Montis sancti Michaelis Abrincensis diocesis über die Artikel 1—8; er hat seine Kenntnis meist aus zweiter Quelle; 2) vor denselben Beauftragten und am gleichen Orte: Petrus epi- scopus Meldensis (V. f. 410; O. f. 194v; V. 4171 f. 210v; O. 111

Strana 159
Acta Concilii Pisani 159 f. 404) über die Artikel 1, 3—5, 8, 9, 11, 15, 16, 18, 29—34, 36 und 37; er berichtet als Augenzeuge von beiden Höfen; 3) desgleichen vor denselben: Stephanus Caprioli legum doctor quinquaginta annorum sue etatis vel circiter (V. f. 413; O. f. 199; V. 4171 f. 212v; O. 111 f. 406v) über den Artikel 5; offenbar gleich im Anschluß an die Vereidigung (siehe oben S. 157); 4) desgleichen vor denselben und am gleichen Orte (wie 2): Johan- nes Guiardi archipresbyter ecclesie Pictaviensis quinquaginta annorum etatis sue vel circiter (V. f. 414; O. f. 200; V. 4171 f. 2127; O. 111 f. 407) über den Art. 5. Die Aussage ist zusätzlich zu seinem schriftlichen Bericht; siehe oben S. 154; coram Nicolao de Risschetone, Thoma de Firmo, Matheo Cavigni et Guillermo Bruni im Hause des cardinalis Laudensis: Jacobus de Bononia literarum apostolicarum scriptor et abbreviator quadra- gintaquinque annorum etatis sue vel circa (V. f. 415; O. f. 201v; V. 4171 f. 213; O. 111 f. 408) über die Artikel 10—17, 19, 20, 22—28; er hat an der Kurie einen Teil der in Frage stehenden Briefe Gregors XII. selbst geschrieben; 6) vor denselben: magister Petrus de Modio etatis sue XXXIII annorum vel circiter litterarum apostolicarum scriptor et clericus Novariensis (V. f. 419v; O. f. 209v; V. 4171 f. 215v; O. 111 f. 411v) über die Artikel 10—17, 19, 20, 22—28, hinsichtlich derer er sich vom Hofe Gregors XII. her wohl vertraut zeigt; coram Leonardo episcopo Firmano et Bernardo abbate Podiibonici in domo domini sancti Angeli senioris cardinalis: Egidius epi- scopus Constanciensis (V. f. 424; O. f. 216; V. 4171, f. 217v; O. 111 f. 415) über die Artikel 1—9, 11, 18, 21—23, er ist als Gesandter der französischen Krone in beiden Lagern wohl unterrichtet; 8) coram cardinali Laudensi (und in dessen Wohnung) ac Leonardo episcopo Firmano et Bernardo abbate Podiibonici: als Augenzeuge am Hofe Gregors XII.: Jacomardus de Hannonia magister hostiarius septuaginta annorum etatis sue (V. f. 427; O. f. 222; V. 4171 f. 219; O. 111 f. 417v) über die Artikel 15, 17, 18, 20, 23—28. Die beiden letzten Verhöre fanden wahrscheinlich am Nachmittag statt. 5) 7) Fortsetzung der Zeugenverhöre. Pisa, den 16. Mai 1409. Die Einvernahme erfolgt in allen 3 Fällen im Hause des Kardinals Angelus de Anna („Laudensis“). Es sagen aus: 1) coram cardinali Laudensi, Leonardo episcopo Firmano et Bernardo abbate Podiibonici: Gaspar (O. Caspar) Petri de Banicis (O.: Bonicis) de Perusio legum doctor et advocatus consistorialis etatis sue vigintisex annorum vel circiter (V. f. 429; O. f. 226; V. 4171 f. 220; O. 111 f. 419v) über den Artikel 14, worüber er früher schon den Kardinälen ein Rechtsgutachten abgegeben hat; 2) vor denselben: magister Barontus Philippi de Pistorio litte- rarum apostolicarum scriptor et abbreviator quadragintaquinque

Strana 160
160 JOHANNES VINCKE annorum etatis sue vel circiter (V. f. 430; O. f. 2277; V. 4171 f. 220v; O. 111 f. 420) über die Artikel 9—17, 19, 20, 23—28; er ist mit den Vorgängen von der Kurie Gregors XII. her vertraut; 3) coram abbate Podiibonici ac Nicolao Risschetone: Jordanus tituli sancti Martini in montibus presbyter cardinalis vulgariter dictus de Ursinis (V. f. 434; O. f. 234; V. 4171 f. 222v; O. 111 f. 423v), der seine Angaben von einem Blatte abliest, dabei aber nicht die genaue Reihenfolge der Artikel einhält und auch neue Gesichts- punkte hereinträgt, besonders hinsichtlich des Verkehrs Gregors XII. mit dem Teufel, worüber dann in der Folge ein eigener Anklagearti- kel gebildet wird (siehe unten S. 183 ff.); er selbst sagt dazu (V. f. 435v; O. f. 237): quod cum quodam Hebreo ipse dominus Gregorius habebat in Luca secreta concilia super arte nigromantica et demonum invoca- cione, qualiter ipse dominus Gregorius debebat procedere in facto unionis; interrogatus dictus testis de causa sciencie sue dixit, quia audivit ab illo Judeo et ab aliis. IX. Sitzung des Konzils: Das Konzil erklärt aufs neue, daß die während der Tagung gehandhabte Sitzordnung kein Präjudiz schaffe und daß es erlaubt und pflichtmäßig sei, Gregor XII. und Bene- dikt XIII. die Gefolgschaft zu entziehen; es erklärt die Prozesse und Zensuren der beiden Streitpäpste für nichtig, spricht den Unter- suchungsrichtern die Zeugenfähigkeit zu und ermächtigt sie zur Auslegung und Ergänzung der Anklageartikel; es verlängert die Frist zur Durchführung des Beweisverfahrens bis zum 22. Mai. Pisa, den 17. Mai 1409. V. f. 226—229; V. 4171 f. 111—113; O. 111 f. 229—232v; T. f, 231—234v. Vgl. B. f. 18—20V; V. 4904 f. 22—24v; V. 12610 f. 28v—31. Die Veneris XVII dicti mensis Maii de mane hora consueta, sedente sacro concilio generali in maiori ecclesia Pisana et missa de octava festi ascensionis dominice per reverendum patrem dominum Martinum epi- scopum Atrebatensem solempniter celebrata ac dictis in cantu letaniis ac devotis oracionibus aliisque in talibus servari solitis (V. f. 226v) devote et solempniter observatis, advocatus venerabilis et egregius doctor do- minus Robertus de Fronzola supradictus cathedram sive pulpitum quasi in medio considencium 1) ascendens nomine et pro parte procuratorum seu promotorum ad prosecucionem huiusmodi cause deputatorum pre- sencium et instancium publice et alta et intelligibili voce coram ipso sacro concilio sive sancta sinodo quandam cedulam legit et pronunciavit, cuius tenor talis est: „Ut hec sancta et universalis sinodus cum omni pace et quiete mentali et absque omni materia scandali Altissimo dirigente procedat, instantibus eciam et requirentibus quamplurimis tam eorum propriis 1) B., V. 4904 u. V. 12610 stattdessen: in medio dicte ecclesie existentem.

Strana 161
Acta Concilii Pisani 161 quam 2) alienis absencium nominibus in hac ipsa felicissima sinodo consistentibus, petitur pro parte promotorum officii etc., quatenus, attento quam ex copiosissima et gloriosissima multitudine iam presencium et dietim adveniencium fortasse propter inadvertenciam vel diversas occu- paciones alias aut alio quovis respectu contigisset vel contingere in ali- quibus de facili potuisset 3) atque posset in ordine sedendi preposteracio, dignetur ipsa sancta sinodus expresse declarare, statuere, decernere et ordinare, quod pretextu huiusmodi sessionum 4) preteritarum, presen- cium et futurarum nemo ecclesiasticus5) aut secularis, pontificalis vel regalis aut alterius, cuiuscunque status ordinis vel dignitatis existat, possit adversus quemlibet alium iure aliquo proprietatis vel possessionis seu quasi pro se aut sede sive ecclesia6) vel dignitate sua quovismodo acqui- sivisse vel acquirere pretendere seu vendicare prioritatem pocioritatem vel prerogativam cathedrarum, sedium locorum vel sessionum, sed magis, predictis non obstantibus preteritis presentibus et futuris sessionibus, sint aut esse intelligantur7) omnium ecclesiarum dignitatum universi- tatum collegiorum capitulorum et personarum ecclesiasticarum et secu- larium iura et privilegia (V. f. 227) et approbate s) consuetudines omni- modo inviolata illesa et integra et in eo statu, in quo ante presentem sinodum existebant. Et quamvis in effectum, sic ut premittitur, decla- ratum et ordinatum fuerit ab ipsa sancta sinodo in prima sessione, nichilominus adhuc propter supervenientes et ad maiorem cautelam, sicut premissum est, fieri declarari et statui cum omni reverencia postu- latur. Et hanc eciam protestacionem faciunt promotores predicti vice et nomine omnium et singulorum, quorum interest." Lecta siquidem cedula huiusmodi, statim magister Bertoldus de Wildungen 9) et alii promotores seu procuratores, coram ipsa sancta sinodo comparentes, pecierunt publice et expresse per eandem sanctam sinodum fieri statui et decerni declarari atque protestati fuerunt iuxta tenorem vel continenciam eiusdem cedule, requirentes nos notarios et scribas presentis cause super conficiendis uno vel pluribus instrumentis publicis de premissis. Auditis itaque et intellectis petitis huiusmodi, prefata sancta sinodus, habita aliquali deliberacione, unanimiter et con- corditer declaravit statuit decrevit et ordinavit omnia et singula, que in iamdicta cedula petita sunt et in ea continentur, de et super quibus idem magister Bertoldus et alii promotores seu procuratores pecierunt, ut supra, fieri unum et plura publica instrumenta. Subsequenter dictus dominus Simon de Perusio advocatus, in dicta cathedra sive pulpito coram sancta sinodo constitutus, nomine et pro 2) B.: quod. 3) B., V. 4904 u. 12610: potuit. 4) V.: cessionum. 5) V.: ecclesiasticus ecclesiasticus. 4) V.: cessionum. 6) B.: sede sue ecclesie. 7) V. 4904, V. 12610 u. B.: sunt et esse intelliguntur. 8) V.: approbante. Die Vorrangstreitigkeiten wurden hauptsächlich zwischen den Engländern und Franzosen ausgetragen. Vgl. Hefele-Leclercq, VII 31 s. 9) B., V. 4904 u. V. 12610: stans in dicto pulpito.

Strana 162
162 JOHANNES VINCKE parte eorundem procuratorum seu promotorum ibidem presencium et instancium quandam aliam cedulam 10), quam in suis manibus tenebat, publice et alta voce legit et pronunciavit, cuius tenor de verbo ad verbum sequitur et est talis: „Reverendissimi patres et domini, quia in ultima proxima sessione fuit petitum et declaratum per hanc sanctam (V. f. 227v) sinodum licuisse et licere obedienciam subtrahere istis duobus contendentibus, sed quia predicta minus plene proposita et redacta fuere, ideo de novo pro parte promotorum et procuratorum per hoc sacrum concilium deputatorum petitur pronunciari decerni et declarari per hanc sanctam sinodum in Christi nomine hic congregatam et universalem ecclesiam Dei represen- tantem, a Petro 11) de Luna, qui se Benedictum XIII, et Angelo 12) Corario, qui se Gregorium XII nominarunt et appellarunt, improbe contendentibus de papatu et ab ipsorum utriusque obediencia licuisse recedere libere et impune et presertim a prefati Benedicti obediencia ex eo tempore, quo viam cessionis per eum solempniter iuratam realiter prosequi et eam realiter adimplere dampnabiliter omisit, et a prefati Gregorii ab eo tem- pore, quo viam cessionis per eum iuratam et solempni voto promissam et firmatam realiter prosequi et effectualiter adimplere dampnabiliter pretermisit. Insuper petitur, nominibus quibus supra, per hanc sanctam sinodum pronunciari, statui, ordinari et decerni, prefatis contendentibus de papatu ac ipsorum utrique alias legitime et canonice in presenti causa scismatis et fidei vocatis et provocatis et requisitis et tamquam contumacibus occa- sione premissorum declaratis a cunctis fidelibus Christi obedienciam totalem subtrahendam fore et subtrahi debere et exnunc in antea ab omnibus pro subtracta haberi, quodque eciam ab omnibus Christifideli- bus premissa observanda fore denunciari atque mandari debere, ne obe- dienciam prefatis contendentibus aut alteri eorum in toto vel in parte ministrent, necnon processus sentencias condempnaciones privaciones inhabilitates et censuras et constituciones quascunque occasione sub- tractionis huiusmodi contra subtractos et imposterum subtracturos factos seu factas et fiendos [seu fiendas] per eosdem contendentes seu alterum eorum promulgatos et promulgatas fuisse et esse nullas et nullos et de facto presumptos et presumptas ipsosque et ipsas, quantum de facto processerunt aut in futurum fient, (V. f. 228) cassandos et irritandos ac annullandos, cassandas irritandas et annullandas ac eciam cassari irritari et annullari necnon nullius roboris vel momenti fuisse et esse declarari. Insuper petitur, nominibus quibus supra, per hanc sanctam et uni- versalem sinodum pronunciari, decerni et declarari, omnes cuiuscunque status condicionis gradus preeminencie, eciam si cardinalatus vel qualibet alia fulgeant dignitate, qui in causa presenti sunt et esse possunt iudices seu coniudices aut commissarii, fuisse et esse legitimos et ydoneos testes 10) Ebenda wird hinzugefügt: papiream. 11) Ebenda: Petri. 12) Ebenda: Angeli.

Strana 163
Acta Concilii Pisani 163 eorumque testimonio et deposicioni fidem indubiam adhibendam fore et adhiberi debere. Item petitur, nominibus quibus supra, per hanc sanctam et univer- salem sinodum pronunciari decerni et declarari, dominos commissarios seu examinatores per hanc sanctam sinodum deputatos et electos posse aruculos in presenti causa scismatis et fidei datos et exhibitos declarare specificare et in eis addere detrahere et mutare ac eciam alios articulos de novo recipere et super eis testes examinare et interrogatoria ex officio iuxta qualitatem facti propositi et narrati facere, prout utilitati et accele- racioni cause presentis videbitur expedire. Insuper petitur, nominibus quibus supra, statui et decerni terciam dilacionem ad probandum et testes producendum et ad ulteriora proce- dendum, prout huic sancte sinodo videtur expedire, et statui et ordinari debere pro termino diem, de qua videbitur pro proxima et immediate sessione facienda. Et premissa omnia et singula petunt dicti promotores sive procuratores coniunctim et divisim ac alias omni meliori modo via iure causa et forma, quibus melius possunt 13) et debent, officium pre- sentis sacratissimi concilii pro iusticia consequenda in huiusmodi causa scismatis et fidei humiliter implorando et alias super premissis omnibus et singulis fieri iusticie complementum salvo iure addendi, minuendi et corrigendi." (V. f. 228v) Lectis itaque premissis per dictum dominum Simonem advocatum, statim prefatus magister Bertoldus de Wildungen et alii procuratores seu promotores per ipsam sanctam sinodum ad prosecu- cionem presentis cause deputati, coram (ipsa sancta sinodo) comparen- tes, pecierunt publice et expresse omnia et singula petita superius eorum nominibus per hanc sanctam sinodum statui decerni pronunciari et de- clarari, prout et quemadmodum in proxime precedenti cedula petita sunt et in ea continentur, rogantes et requirentes dominos prothonotarios et clericos camere apostolice nosque notarios et scribas presentis cause ibi- dem existentes super conficiendis uno et pluribus instrumentis publicis de premissis. Sed quia multi de prefata sancta sinodo tunc dicebant, se non clare intellixisse cedulam supra lectam per dominum Simeonem antedictum, ordinatum fuit per eandem sanctam sinodum, quod cedula huiusmodi iterum de novo legeretur per predictum magistrum Bertoldum de Wil- dungen, qui 14) ex ordinacione huiusmodi et commissione ipsius sancte sinodi eam de verbo ad verbum quasi in medio considencium publice et alta et intelligibili voce legit et pronunciavit. Qua sic ut premittitur relecta, prefata sancta sinodus post deliberacionem prematuram unani- miter et concorditer de et super omnibus et singulis petitis superius in pretacta cedula declaravit pronunciavit statuit decrevit et ordinavit, [ut in cedula] ex commissione ipsius sancte sinodi et ipsius nomine per re- verendissimum patrem dominum Symeonem patriarcham Allexandri- 13) V.: possint. 14) B., V. 4904 u. V. 12610 fügen hinzu: ascendens unum de scampnis (V. 12610: scannis) concilii.

Strana 164
164 JOHANNES VINCKE num in cathedra sive pulpito publice lecta et postea ad eam registrandam in actis presentis cause nobis notariis et scribis deputatis tradita con- tinetur, cuius tenor talis est: Sancta et universalis sinodus hic in Christi nomine congregata... ordinat 15) proximam sessionem. Dies Dekret siehe auch: B. f. 20—20v; V. 4904 f. 24v; V. 12610 f. 30v—31; Danzig, Stadtbibliothek, Mar. 266 f. 171—171v; Wien 5097 f. 9—10. Gedruckt bei Bzovius, Ann. eccles. XV 306; d'Achery, Spicil. VI 316—317; Harduin VIII 81—82 — Mansi XXVI 1221—1222; Martène- Durand VII 1088—1099; Mansi XXVII 394—395; von der Hardt II 120—123; Monach, Sandionys, ed Bellaguet, 232—236. (V. f. 229v) De et super quibus omnibus et singulis in presenti ses- sione actis lectis pronunciatis ordinatis et declaratis magister Bertoldus de Wildungen et alii procuratores seu promotores ad prosecucionem presentis cause deputati pecierunt a dominis prothonotariis [et] clericis camere apostolice nobisque notariis et scribis ibidem existentibus unum et plura publica instrumenta fieri ad perpetuam rei memoriam. Weitere Vereidigung und Zeugenverhöre. Pisa, den 17. Mai 1409. 2) 3) V. f. 326v; V. 4171 f. 165; O. 111 f. 323: Am Freitag, den 17. Mai 1409 zur Vesperzeit nehmen die Beauftragten Kardinal Peter Blau, Bischof Johannes von Lebus, Bischof Leonhard von Fermo und Konrad Unrow in der Wohnung des Kardinals Blau auf Ersuchen des Pro- motors Heinrich de Monteleonis die Vereidigung des durch den Kursor Matthäus Codrech vorgeladenen hochbejahrten Bischofs Elias von Le Puy vor. Seine Aussagen macht Bischof Elias dann coram cardinali Laudensi ac Johanne episcopo Lubucensi et Conrado Unrow ... in domo habitacionis cardinalis Laudensis (V. f. 437; O. f. 240; V. 4171 f. 224v; O. 111 f. 426) über die Artikel 1, 3—9; er hat an der Wahl Urbans VI. und Klemens' VII. teilgenommen und hat auch über Benedikt XIII einige Kenntnis. Außerdem sagen unter ihrem Eid in der Wohnung desselben Kardinals aus: coram cardinali sancti Angeli ac Johanne episcopo Lubucensi et Conrado Unrow: Guillermus episcopus Ebroycensis (V. f. 439; O. f. 243v; V. 4171 f. 225v; O. 111 f. 427v) über die Artikel 11, 16, 20 und 22, da er als Teilnehmer an einer französischen Gesandtschaft etwas Einsicht auch in die Umgebung Gregors XII. erhalten hat; coram cardinali Laudensi ac Leonardo episcopo Firmano ac Thoma de Firmo generali Predicatorum: Johannes de Goch prepositus ecclesie sancti Sebastiani Magdeburgensis apostolice camere clericus etatis sue quadraginta annorum vel circiter (V. f. 440v; O. f. 246; V. 4171 f. 226; O. 111 f. 429) über die Artikel 10—15, 19, 24 und 25; er weiß über die Gregor XII. betreffenden Fragen teilweise sehr aus- führlich zu berichten; 15) V.: ordinavit.

Strana 165
Acta Concilii Pisani 165 4) coram cardinali Laudensi, Leonardo episcopo Firmano et Bernardo abbate monast. de Podiobonici: Fr. Dominicus episcopus Albiensis (V. f. 449; O. f. 261v; V. 4171 f. 231; O. 111 f. 435v) über die Artikel 1—8; er nennt sich den besonderen Vertrauten Bene- dikts XIII.; vor denselben: Poncellus de Ursinis princeps Romanus ac Romane curie marescallus testis quinquaginta annorum etatis sue vel quasi (V. f. 451; O. f. 266; V. 4171 f. 231v; O. 111 f. 437) über die Artikel 10—17, 19, 20, 22—28, die er — vielfach aus persönlicher Kenntnis — in Bezug auf Gregor XII. näher beleuchtet; coram cardinali Laudensi, Leonardo episcopo Firmano ac Guillermo Bruni: magister Matheus de Bononia professor in sacra pagina et generalis ordinis beate Marie Carmelitarum etatis sue quinqua- gina annorum et ultra (V. f. 456v; O. f. 272; V. 4171 f. 234; O. 111 f. 440v) über die Artikel 10—13; er kennt die Vorgänge meist nur vom Hörensagen; vor denselben: magister Nicolaus Lucas magister in sacra pagina generalis ordinis fratrum Heremitarum etatis sue LX anno- rum et ultra (V. 457; O. f. 273; V. 4171 f. 234v; O. 111 f. 441) über die Artikel 10, 11, 13—19, 24—26 und 28, also aus der Nähe Gregors XII.; vor denselben: fr. Lucas Jacobi de Paradiso (O.: Perusio) ordinis sancti Augustini sub vocabulo sancti Salvatoris conservator generalis dicti ordinis etatis sue XL annorum vel circiter (V. 459v; O. f. 276; V. 4171 f. 236; O. 111 f. 442v) über die Artikel 13—15, 23—25; als Gesandter Genua's bei Gregor XII. weiß er in einigen Fragen eingehend Bescheid; In seiner eigenen Wohnung in Pisa wird verhört: Conradus presbyter cardinalis vulgariter dictus Militensis (V. f. 443v; O. f. 251v; V. 4171 f. 228; O. 111 f. 431v) coram Leonardo episcopo Firmano, fr. Thoma de Firmo ord. Pred. generali et Guillermo Bruni über die Artikel 9—17, 19, 20, 22—30, 34, 35 und 37 in den Angelegen- heiten Gregors XII. Außerdem übergab nachmittags Johannes de Scribanis als Promotor im Hause des Kardinals de Anna (Laudensis) der Kommission (dem genannten Kardinal, den Bischöfen von Lebus und Fermo und Conrad Unrow) als Beweisdokument das von Gregor XII. am 8. Juni 1408 an Johann Contarini gerichtete Breve („Dilecte fili, salutem et apostolicam benedictionem. Scripseramus carissimo . . .“). Siehe Vincke, Briefe n. 26. 5) 6) 7) 8) Fortsetzung der Beweisaufnahme. Drei weitere gegen Gregor XII. und Benedikt XIII. gerichtete Artikel werden unter Beweis gestellt. Pisa, den 18. Mai 1409. An diesem Samstag legten ihr eidliches Zeugnis ab: 1) Nicolaus episcopus Albanensis ... cardinalis (V. 461v; O. f. 278; V. 4171 f. 236v; O. 111 f. 444) in seiner eigenen Wohnung coram

Strana 166
166 JOHANNES VINCKE cardinali sancti Angeli seniore ac Johanne episcopo Lubucensi et Conrado Unrow über die Artikel 1—9, 11, 15, 18, 21, 22, 29—32, 34, 36 und 37; seine Aussagen ragen an Anschaulichkeit besonders hervor; sie sind gedruckt bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 360—375; 2) Raynaldus tituli sancti Viti in Macello dyaconus vulgariter dictus dominus cardinalis de Branchaciis (V. f. 472; O. f. 292v; V. 4171 f. 242; O. 111 f. 451v) coram Angelo cardinali Laudensi ac Leonardo episcopo Firmano et Guillermo Bruni über die Artikel 9—17, 19, 20, 22—31, 33—37; Anthonius cardinalis Aquilegensis (V. f. 476; O. f. 299; V. 4171 f. 244v; O. 111 f. 455) vor den gleichen Beauftragten in seiner eigenen Wohnung (in camera secreta domus habitacionis ipsius domini cardinalis) über die Artikel 9—17, 19, 20, 22—28, in denen er, ebenso wie der Vorzeuge, aus der Nähe Gregors XII. bewandert ist; an dem Verhör nehmen als Zeugen teil der Erzbischof von Pisa, der Dominikanergeneral fr. Thomas und der Florentiner Kanonist Laurenz de Ridulphis; der Kardinal läßt sich über seine Aussagen durch den Notar Peter Garnerii eine Urkunde ausstellen (V. f. 481; O. f. 305v). 4) magister Johannes Utenelswert1) alias de Pisis canonicus Traiectensis litterarum apostolicarum scriptor etatis sue XXXIIII annorum vel circiter (V. f. 481; O. f. 306; V. 4171 f. 247; O. 111 f. 459v) über die Artikel 10, 12—17, 19, 20, 22—28, deren Vorgänge ihm als Kurialen Gregors XII. geläufig sind; 5) magister Georgius de Pala litterarum apostolicarum scriptor etatis sue XXXXIIII annorum (V. f. 485; O. f. 313; V. 4171 f. 249; O. 111 f. 463v); er wird zunächst um die Vesperzeit vor dem Kardinal Angelus Laudensis, Nikolaus Rishton und Wilhelm Bruni nach vorangegangener Berichterstattung des Kursors Nikolaus Johannis über die erfolgte Vorladung auf Ersuchen des Promotors Johannes de Scrivanis vereidigt (V. f. 327v; V. 4171 f. 165v O. 111 f. 324). Anschließend macht er seine Aussagen über die Artikel 10, 12, 15 und 24, vor allem über Eindrücke, die er als Teilnehmer an einer Gesandtschaft Gregors XII. an Benedikt XIII. empfangen hat; 3) 6) magister Arnoldus de Lectis decretorum doctor et litterarum apostolicarum scriptor etatis sue quadraginta annorum vel circiter (V. f. 486; O. f. 314; V. 4171 f. 249v; O. 111 f. 463v) über die Artikel 15 und 24; magister Rutgerus de Dijck litterarum apostolicarum scriptor etatis sue triginta annorum (V. f. 487; O. f. 315v; V. 4171 f. 350; O. 111 f. 464v); er ist eben vorher gemeinsam mit seinem Kollegen Georg de Pala vereidigt; auch er hat die Gesandtschaft Gregors XII. an Benedikt XIII. unter Führung des Bischofs Wilhelm von Todi mitgemacht und erklärt sich nun zu den Artikeln 12, 15 und 19. 7) 1) Vgl. zu ihm G. Tellenbach, Repertorium Germanicum II (1933) 778, 1399.

Strana 167
Acta Concilii Pisani 167 Die vier letztgenannten Verhöre finden statt vor dem Kardinal Angelus Laudensis (und in dessen Wohnung), dem Bischof Leonhard von Fermo und dem Abt von Poggibonisi. An diesem Nachmittag, unmittelbar nach der Vereidigung des Georg de Pala und Rutger van Dijck reicht der Promotor Johannes de Scrivanis drei neue Artikel zur Beweiserhebung ein. V. f. 328—329; V. 4171 f. 166—166v; O. 111 f. 324v—326; B. f. 77v—78v: Tenores vero dictarum declaracionum sive addicionum papi- rearum cedularum, de quibus supra fit mencio, sequuntur de verbo ad verbum et sunt tales: Coram vobis, reverendissimo in Christo patre et domino, domino Angelo miseracione divina sacrosancte Romane ecclesie cardinali Laudensi et aliis reverendis patribus per sanctam sinodum depu- tatis 2) ad recipiendum et examinandum testium etc. promotores officii sancte sinodi ab eadem ad dictum officium deputati reverenter exponunt et (fehlt in B.) ad iam producta addentes dicunt et pro- ponunt pro celeriori expedicione presentis cause et probare inten- dunt capitula infrascripta, super quibus petunt infrascriptos testes recipi et examinari per vos et vestrum officium videlicet: Quod causa coram sancta sinodo contra (fehlt in V.) dictos Bene- dictum et Gregorium deducta est causa scismatis et fidei principaliter tendens ad extirpacionem nepharii scismatis, quod viguit in ecclesia Dei a triginta annis et circa et ultra continue. Ex quo sequitur offensio articuli fidei catholice, que reducitur per hoc ad duo capita in (f. 328v) eodem corpore quasi monstrum, ad que delenda dicta sancta sinodus principaliter (fehlt in V.) congregata est, et dictam ecclesiam catholicam reducendam ad unicum et indubitatum pastorem et summum pontificem episcopum animarum nostrarum3). 2) Item quod predicta omnia et singula in proximo articulo contenta sunt publica et notoria in tota Christianitate et inter omnes Chri- stiani populi naciones temporibus supradictis. 3) Item quod presens causa est favorabilis in celeri expedicione pluribus de causis, prima quia causa scismatis et fidei, ut predictum est, secunda quia publica et notoria fuerunt et sunt, super quibus pro- ceditur per sanctam sinodum, ut in proximis capitulis dictum est. Item quod predicta omnia sunt notoria et se exhibent (B.: ex- hibeant) et exhibuerunt temporibus, de quibus supra, in conspectu omnium regnorum Christianitatis, quod nulla possunt tergiver- sacione celari et quod probacione non indigent de necessitate ac (B.: et) eciam maxime celeritatem desiderant, quia commune Florencie, sub cuius protectione et dominio temporali est predicta sancta sinodus congregata, guerram magnam patitur 4) et prope forte 1) 2) V. fährt verderbt fort: et receptis et examinatis testibus etc. 3) Vgl. 1 Petr. 2, 25. 4) Ladislaus von Neapel, im Einvernehmen mit Gregor XII., stand in der Nähe.

Strana 168
168 JOHANNES VINCKE per tres dietas sunt gentes inimicorum ultra decem millia hominum equitum armatorum et peditum, qui possent de facili se propinquare hostiliter contra istam civitatem Pisarum, ex quo non modicum scandalum et periculum imminet sancte sinodo Pisis moranti, nisi dicta causa celeriter per sentenciam terminetur, ac eciam quia tanta multitudo prelatorum oratorum regum principum et omnium Chri- stianorum in eadem sinodo existens moratur cum mangna incom- moditate tanto tempore, et desiderant omnes unanimiter dictam causam expediri 5). Quibus ex causis tamquam in facto verissimis dicti domini promotores (B.: procuratores) petunt dictam causam celeriter terminari et procedi tamquam super notoriis criminibus, ut predictum est, et testes ad cautelam et ex superhabundanti recipi et examinari super deductis superius in premissis articulis ac (B.: et) eciam quia dicta lite pendente dicti Gregorius et Benedictus con- ferunt (f. 329) beneficia, gracias et privilegia concedunt illis dominis et personis, per quas credunt se posse diucius in suis cathedris con- servari, et per consequens ex hoc scisma firmari et indurari. Über diese drei zusätzlichen Artikel werden am gleichen Nachmittag im Anschluß an ihre zu der Hauptklageschrift gemachten Aussagen die beiden papstlichen scriptores Arnold de Lectis und Rutger van Dijck vernommen. Siehe unten S. 292 f. Fortsetzung der Bewelsaumahme. Pisa, am Sonntag, dem 19. Mai 1409. Oddo tituli sancti Georgii ad velum aureum dyaconus cardinalis de Columna (V. f. 488v; O. f. 317; V. 4171 f. 250v; O. 111 f. 465v) macht in seiner eigenen Wohnung aufgrund persönlicher Vertrautheit mit Gregor XII. vor den Konzilsbeauftragten (Erzbischof Alamannus von Pisa, Abt Bernhard von Poggibonisi und dem Dominikanergeneral fr. Thomas) seine Aussagen über die Artikel 10—17, 19, 20, 22—28. Zwölf weitere Zeugen, darunter 7 Kardinäle. Vorläufiger Abschluß der Beweiserhebung. Pisa, den 20. Mai 1409. Es werden vernommen: 1) Johannes episcopus Ostiensis vulgariter dictus cardinalis Vivariensis in domo sua (V. f. 493; O. f. 324; V. 4171 f. 252v; O. 111 f. 470) coram cardinali s. Angeli seniore ac Johanne episcopo Lubucensi et Conrado Unrow über die Artikel 1—9, 11, 15, 16, 18, 22, 28, 30, 31—34, 36 und 37, deren Inhalt ihm aus der Umgebung Benedikts XIII. ge- läufig ist; 2) Petrus cardinalis de Thureyo in domo sua (V. f. 497; O. f. 330v; V. 4171 f. 255; O. 111 f. 473) coram episcopo Lubucensi et Conrado Unrow über die ihm gleichfalls aus der Nähe Benedikts XIII. 5) Das Konzil von Pisa rühmte sich, alle früheren Konzilien an Teilnehmer- zahl übertroffen zu haben. Vgl. Hefele-Leclercq, VII 4f.

Strana 169
Acta Concilii Pisani 169 vertrauten Angelegenheiten der Artikel 1—9, 11, 15, 16, 18, 21, 22, 29—32, 34, 36 und 37; 3) Guido episcopus Penestrinus cardinalis Pictaviensis in domo sua (V. f. 504; O. f. 342; V. 4171 f. 259v; O. 111 f. 477v) coram episcopis Lubucensi et Firmano et Conrado Unrow über den Artikel 5, dessen Tatbestände er — wie auch die beiden folgenden Zeugen — infolge persönlicher Anwesenheit in Avignon kennt; 4) Petrus episcopus Tusculanus vulgariter dictus cardinalis Aniciensis in domo sua (V. f. 505; O. f. 343; V. 1471 f. 260; O. 111 f. 478) vor denselben über den Artikel 5; 5) Amedeus cardinalis de Saluciis in domo sua (V. f. 505v; O. f. 344; V. 4171 f. 260v; O. 111 f. 478) vor denselben über den Artikel 5; 6) Franciscus presbyter cardinalis vulgariter Burdegalensis dictus in domo sua (V. f. 506; O. f. 345; V. 4171 f. 261; O. 111 f. 478v) coram Leonardo episcopo Firmano, Bernardo abbate de Podiobonici et Guillermo Bruni über die Gregor XII. betreffenden Artikel 14, 15—17, 19, 20, 22—28; 7) Jacobus de Camplo utriusque iuris doctor sacri palacii apostolici causarum auditor (V. f. 509; O. f. 350v; V. 4171 f. 263; O. 111 f. 479v) vor dem Kardinal Angelus „Laudensis“ (und in dessen Hause), dem Bischof von Fermo und dem Abt Bernhard von Poggibonisi über die Artikel 22, 24 und 25, die er gegen Gregor XII. erhärtet; 8) Petrus cardinalis sancti Angeli iunior in domo sua (V. f. 510v; O. f. 352v; V. 4171 f. 263v; O. 111 f. 480) über die Artikel 19, 24 und 27; 9) Johannes Werseman canonicus Dulmensis Monasteriensis diocesis XXXV annorum etatis sue vel circiter (V. f. 511v; O. f. 353v; V. 4171 f. 264; O. 111 f. 480), der an diesem Tage um die Zeit der Terz in der Wohnung des Kardinals Angelus „Laudensis“ nach voran- gegangenem Bericht des Kursors Nikolaus Johannis über die Vorladung auf Ersuchen des Promotors Johannes de Scrivanis 1) vor dem Kardinal Angelus, Nikolaus Rishton und Wilhelm Bruni vereidigt ist (V. f. 329; V. 4171 f. 166v; O. 111 f. 326v) und hernach ebendort vor dem genannten Kardinal, Rishton, dem Bischof von Fermo und dem Abt Bernhard sich zu den Artikeln 12, 24 und 25 äußert, da ihn Gregor XII. einmal als Notar einer Gesandtschaft an Benedikt XIII. beigegeben hat; 10) Aldigerus Francisci Biliottis de Florencia mercator in Romana curia laicus litteratus etatis XXXV annorum vel circa (V. f. 513; O. f. 355v; V. 4171 f. 265; O. 111 f. 481) 2) über den Artikel 19 (betr. Verpfändung kirchlicher Schmuckstücke); 11) Rogerus Basset utriusque iuris doctor sue etatis quadra- ginta annorum vel circiter (V. f. 513v; O. f. 356v; V. 4171 f. 265v; O. 111 1) Johannes de Scrivanis reicht ebendort gleich nach der Vereidigung zur Beweis. sicherung ein Schreiben Gregors XII. an die Gesandten des englischen Königs (30. April 1409) ein; gedruckt bei Vincke, Briefe n. 105. 2) Ort und Verhörbeauftragte wie zu 9 (Werseman).

Strana 170
170 JOHANNES VINCKE f. 481) 2) über die Artikel 15, 17, 19, 20 und 24, wobei er einige Einzel- heiten über Gregor XII. beisteuert; 12) Gereus (O: Gerius) Jeronimi de societate illorum de Spinis de Florencia mercator laicus etatis tringintaquinque annorum vel circa (V. f. 515; O. f. 358v; V. 4171 f. 266; O. 111 f. 481)2) über den Artikel 19. Am folgenden Tage (21. Mai), um die Zeit der Terz, geben die Promotoren in der Sakristei der Karmeliterkirche vor der Beweis- erhebungskommission noch eine Reihe von Schriftstücken ab, nämlich: 1) die Verpflichtungen Benedikts XIII. vom 8. Juli 1395 und 10. April 1399 (V. f. 330—336; V. 4171 f. 167—169; O. 111 f. 328—330v). Letztere gedruckt bei Martène-Durand VII 636—638. 2) Benedikt XIII. teilt dem Erzbischof von Genua und dessen Suffraganen den Briefwechsel mit, den er mit Gregor XII. über die Wiederherstellung der kirchlichen Einheit geführt hat. Marseille, den 31. Januar 1407. V. f. 336—339; V. 4171 f. 171—173; O. 111 f. 334v—338. Es sind: Gregorius etc. Qui se humiliat vom 11. Dez. 1406 und: Bene- dictus etc. Per quendam conversum vom 31. Jan. 1407. Siehe Vincke, Briefe n. 2. 3) Protokoll über die Überreichung des Konzilberufungsschreibens der Kardinäle an Benedikt XIII. Perpignan, den 6. Nov. 1408. V. f. 339—341; O. 111 f. 338—341; V. 4171 f. 173—175. Siehe Vincke, Briefe n. 65. 4) die Wahlkapitulation vom 23. Nov. 1406 bei der Wahl Gregors XII. Die Hss. und Drucke sind zusammengestellt bei M. Souchon, Die Papstwahlen in der Zeit des großen Schismas I (1898) 285 ff. und Hefele-Leclerc q VI 1305. Nachzutragen sind V. f. 342—345; V. 4171 f. 175—177; O. 111 f. 341v—345; 5) Gregorius etc. Docet apostolus vom 21. Mai 1408. V. f. 345—346v; V. 4171 f. 177—178; O. 111 f. 345—347. Gedruckt bei Raynald ad an. 1408 n. 5—6; de Nyem, Nemus unionis VI c. 23 (mit falschem Datum). 6) das Gutachten der Universität Bologna: Primo prolata debita protestacione von 1408. V. f. 346v—348v; V. 4171 f. 178—1797; O. 111 f. 347—348v. In der Vatikan. Bibliothek ferner in Ottobon. 1759 f. 49v—50v; V. 5595 f. 46—47v; V. 7305 f. 375—377; in Paris, Bibl. nat., lat. 1450 f. 85. Gedruckt bei Theod. de Niem, Nemus unionis VI c. XVI; Martène-Durand, Veterum script. amplissima col- lectio VII 894—897; A. Bzovius, Annalium ecclesiasticorum . . . tom. XV (Coloniae 1622) 292—293. X. Sitzung des Konzils: Entsendung des Bischofs von Cambrai nach Genua um Schutz der nach Pisa führenden Seewege; Beginn der Berichterstattung über das Ergebnis der Beweisaufnahme, nachdem Gregor XII. und Benedikt XIII. zum Beisein aufgefordert sind und ihre schuldbare Abwesenheit festgestellt ist. Pisa, den 22. Mai 1409. V. f. 229v—231v; O. 111 f. 232—234; V. 4171 f. 113—114; T. f. 234v—236v. Vgl. B. f. 20v—22; V. 4904 f. 24v—25v; V. 12610 f. 32—32v.

Strana 171
Acta Concilii Pisani 171 Die Mercurii XXII dicti mensis Maii de mane hora consueta, sedente sacro generali concilio in maiori ecclesia Pisana et missa de festo ascen- sionis Domini per reverendum patrem dominum Amelium 1) archiepisco- pum Turonensem solempniter celebrata et decantatis letaniis et devotis oracionibus expletis[que] aliis in talibus observari solitis ordinatoque per ipsam sanctam sinodum (V. f. 230) unanimiter et concorditer reve- rendo patre domino Petro episcopo Cameracensi in ambasiatorem eius- dem sancte sinodi apud magnificum dominum gubernatorem Januensem procuraturo tutelam et securitatem in mari propter potencias et impedi- menta adversancium huic sancto concilio et certa alia eidem tunc impo- sita2), postea advocatus venerabilis et egregius doctor dominus Symeon de Perusio supradictus ascendens cathedram sive pulpitum quasi in medio considencium nomine et pro parte procuratorum sive promotorum ad prosecucionem presentis cause deputatorum presencium et instancium publice et expresse peciit coram prefata sancta sinodo per dominos com- missarios seu examinatores testium alias deputatos et supra nominatos dicta et attestaciones per eos acceptorum [ac] examinatorum testium publicari et debitam eidem sacre sinodo relacionem inde fieri ac eciam aliquos ordinari et deputari per hanc s. sinodum, qui valvas dicte maioris ecclesie adeuntes sepedictos duos de papatu contendentes et eorum quem- libet in casu, quo ibidem non comparuissent seu comparerent per se vel alium seu alios, ad videndum et audiendum publicacionem et relacionem dictorum et attestacionum testium huiusmodi fieri ibidem publice pro- clamarent evocarent et requirerent ac facerent de hoc more solito ipsi sacro concilio postea relacionem. Auditis itaque et intellectis petitis huiusmodi per dictum dominum Simeonem advocatum, prefata sancta sinodus tunc reverendissimis in Christo patribus dominis Oddoni dicto de Columpna et Petro sancti Angeli iuniori diaconis sancte Romane eccle- sie cardinalibus ac reverendis patribus dominis Nicolao Sypontino, Pileo Januensi et Alemanno Pisano archiepiscopis, quatenus ad valvas ipsius maioris ecclesie huiusmodi proclamacionem et requisicionem predicto- rum dominorum publice facerent, iuxta eiusdem domini advocati (V. f. 230v) peticionem supradictam unanimiter imposuit et commisit. Qui quidem domini commissarii statim et in continenti ex huiusmodi eis facta commissione valvas dicte maioris ecclesie Pisane personaliter ac- cedentes, sequentibus eos procuratoribus seu promotoribus nobisque notariis et scribis in presenti causa deputatis, a multis notabilibus viris ibidem existentibus publice et expresse quesiverunt, si predicti duo con- 1) V. 12610: Amedeum. 2) V. 4904, V. 12610 und B. sprechen sich näher über den Grund der Gesandt- schaft aus: Sancta synodus ... ordinavit quod ... episcopus Cameracensis eius parte vadat ad magnificum virum dominum Johannem le Meyngre dictum Bouciquaut Januensem gubernatorem in favorem Florentinorum et sanctissime unionis et pro recuperacione cuiusdam navis nuperrime capte in mari onerate preciosis mercanciis ac pro tutela maris et nonnullis aliis ad predicta respicientibus etc. Das Schreiben des Konzils an Joh. le Meyngre siehe bei Martène-Durand, VII, 988.

Strana 172
172 JOHANNES VINCKE tendentes de papatu ibi essent seu visi fuissent aut alter eorum seu aliqui vel aliquis pro eis seu eorum altero. Quibus postquam responsum fuit, ipsos contendentes seu eorum alterum ibidem non esse aut visos seu visum fuisse neque aliquos seu aliquem pro eis seu eorum altero, prout eciam clare ad oculum apparuit, iidem domini commissarii dictos contendentes et eorum quemlibet ad videndum et audiendum dicta et deposiciones huiusmodi receptorum et examinatorum testium publicari et ad ulteriora in hac presenti causa tota et ad eandem expediendam procedi publice et expresse proclamarunt et requisiverunt, petentibus magistro Bertoldo de Wildungen ac aliis procuratoribus seu promotoribus a nobis notariis et scribis ibidem presentibus unum et plura publica instrumenta fieri de premissis. Subsequenter vero, eisdem dominis com- missariis ad eorum loca solita sessionum in concilio redeuntibus, prefatus reverendissimus pater dominus Oddo cardinalis pro se et aliis suis col- legis consencientibus et approbantibus ipsi sancte universali sinodo ple- nariam fecit relacionem premissorum. Deinde, huiusmodi relacione facta, statim dicti procuratores sive promotores in presenti causa deputati coram eadem sancta sinodo com- parentes prefatorum contendencium de papatu et cuiuscunque eorum vocatorum, ut premittitur, et non comparencium neque termino huius- modi satisfacere curancium, licet sufficienter expectatorum, contumaciam accusaverunt, petentes in eorum et cuiuscunque eorum contumaciam huiusmodi dicta et attestaciones in presenti causa receptorum et exami- natorum testium publicari (V. f. 231) ac eciam per ipsam sanctam sino- dum ad ulteriora procedi contra eosdem contendentes et eorum quem- libet in tota causa ac ad singula ad eandem in dicta sancta sinodo expe- dienda rogantesque et requirentes, ut supra, per nos notarios et scribas in presenti causa deputatos unum et plura instrumenta confici de et super omnibus et singulis supradictis. Hiis itaque auditis et intellectis et consideratis, prefata sancta sinodus, habita deliberacione prematura, concordi voto et unanimi voluntate pronunciavit reputavit et declaravit supradictos contendentes de papatu et eorum quemlibet legitime re- quisitos ad actum et terminum huiusmodi contumaces ac decrevit et statuit in eorum contumaciam ad publicacionem dictorum et attesta- cionum testium huiusmodi et alias ad ulteriora in presenti causa fore procedendum. Postmodum vero statim et in continenti ex ordinacione reverendis- simorum patrum dominorum Angeli miseracione divina tituli sancte Potenciane, dicti communiter Laudensis, et Petri sancti Angeli senioris diaconi cardinalium et aliorum dominorum commissariorum seu exami- natorum testium superius per hanc sanctam sinodum deputatorum vo- lencium iuxta decretum eiusdem sancte sinodi ad publicacionem dicto- rum et attestacionum sive deposicionum testium per eos receptorum in hac causa legitime procedere, reverendus pater dominus Alamannus ar- chiepiscopus Pisanus, unus ex huiusmodi deputatis dominis commissariis seu examinatoribus, stans in cathedra sive pulpito quasi in medio con- sidencium correspondens ad quemlibet articulorum superius contra pre- dictos contendentes de papatu in hac causa productorum et per magistrum

Strana 173
Acta Concilii Pisani 173 Petrum Guarnerii connotarium et conscribam nostrum ibidem publice et alta voce divisim pro se et sigillatim lectorum et recitatorum pro tunc usque ad XX articulum ipsum de notorietate probancium tangendo eciam in nominacionibus (V. f. 231v) huiusmodi gravitatem ipsorum testium, quorum nomina et dicta et attestaciones in suo loco plene et per or- dinem describuntur. 3) Post premissa vero prefata sancta sinodus, attenta hore tarditate et prolixitate prosecucionis fiende super aliis articulis adhuc restanti- bus, unanimiter et concorditer deliberavit et ordinavit hanc sessionem usque ad diem crastinam XXIII presentis mensis Maii fore continuan- dam et prorogandam ac continuavit et prorogavit ad actum huiusmodi prosequendum et ad alia procedendum, prout ipsi sancte sinodo visum fuerit expedire. De et super quibus omnibus et singulis magister Ber- toldus de Wildungen et alii procuratores seu promotores ad prosecucio- nem presentis cause deputati publice pecierunt, ut supra, unum et plura publica instrumenta fieri ad perpetuam rei memoriam. XI. Sitzung des Konzils: Fortsetzung des Berichtes über das Er- gebnis der Beweiserhebung; Vertagung der Beschlußfassung über dies Ergebnis, zu der Gregor XII. und Benedikt XIII. durch Anschlag geladen werden, auf den 25. Mai; am Nachmittag weitere Auskunft- erteilung durch die Untersuchungskommission über den Ertrag der Beweisstücke. Pisa, den 23. Mai 1409. V. f. 231—238; V. 4171 f. 114—117; O. 111 f. 234v—240; T. f. 236v—242. Vgl. V. 4904 f. 25v—28v; V. 12610 f. 32v—33; B. f. 22—27v. Die Jovis XXIII supradicti mensis Maii de mane hora consueta, sedente generali sacro concilio sive sancta sinodo in maiori ecclesia Pisana et missa de octava festi ascensionis dominice per reverendum patrem dominum Nicolaum archiepiscopum Sypontinum solempniter celebrata ac decantatis letaniis et devotis oracionibus aliisque peractis in talibus servari solitis, reverendus pater dominus Alamannus archie- piscopus Pisanus supradictus cathedram ascendens ulterius correspon- denter ad quemlibet articulorum die precedenti ad hanc presentem ses- sionem reservatorum et per dictum magistrum Petrum Garnerii conno- tarium et conscribam nostrum ibidem ulterius publice lectorum et reci- tatorum usque ad tricesimum septimum et ultimum articulum nomina- vit et publicavit, prout precedenti die fecerat, numerum sive multitudi- nem testium articulum ipsum de notorietate probancium et correspon- denter ad quemlibet infrascriptorum coram prelibatis dominis commis- sariis seu examinatoribus productorum ac eciam ibidem publice per eundem magistrum Petrum Garnerii lectorum nominavit multitudinem sive numerum (V. f. 232) testium articulum ipsum probancium, subiun- gens 1) expresse coram ipsa sancta sinodo, quod quamplures alii testes 3) Siehe unten S. 213 ff. 1) Das ist der Erzbischof von Pisa. B. f. 22, V. 4904 f. 27 und V. 12610 f. 33 sagen: Et ultra relationem et publicationem huiusmodi factas prefatus dominus

Strana 174
174 JOHANNES VINCKE recepti et examinati super articulis huiusmodi deposuissent ex veritate et de fama quodque eciam multi articulorum huiusmodi essent sufficien- ter et bene probati per instrumenta publica et auctenticas litteras pro- ductas in presenti causa. Articuli producti coram sancta sinodo contra Petrum de Luna Benedictum XIII et Angelum Corario Gregorium XII nuncupatos de papatu perperam contendentes notorii probantur ut sequitur: Gedrängte Ubersicht über die in der Beweiserhebung festgestellte Notorietät der den streitendem Päpsten in den 37 Klagepunkten zur Last gelegten Verbrechen. Pisa, den 23. Mai 1409: V. f. 232—236; O. 111 f. 235—238v; V. 4171 f. 114v—116; T. f. 237—239v. V. 4904 f. 26 (nicht vollständig); B. f. 22—25. Gedruckt bei Reynald, Annal. ad. ann. 1409 n. 47—70 = Harduin VIII 131—135 = Mansi XXVII 22—26: Prima pars primi articuli que incipit „Post mortem enim“ probatur notoria per XIIII testes, quorum tres sunt cardinales ... eciam notoria probatur. Weitere der Untersuchungskommission überreichte Klageartikel, deren Behandlung auf der Grundlage ihrer Notorietät erfolgen soll: Tenor articulorum coram dominis examinatoribus productorum: Item quod per contendentes predictos ecclesia Dei et cunctus populus Christianus magno scandalo scandalizatur et multum perturbatur. (V. f. 236v) Item quod uterque dictorum contendencium est nutritor scismatis antiquati, perturbator ecclesiastice pacis ac Christianitatis ob- stinatus et pertinax. Item quod uterque dictorum contendencium enorme crimen com- misit et committit contra Deum fidemque catholicam et sanctam eccle- siam apostolicam. Item quod maximum periculum et scandalum imminet ex dilacione processus huius sacri concilii, cum propter potencias et impedimenta adversancium huic sancto2) proposito per mare et per terram, tum propter intemperiem aeris huius civitatis in estate, tum propter multos prelatos quibus facultates non suppetunt ad diucius residendum, ex qui- bus accelerandus est processus quantum de iure fieri potest, omissis supervacuis citacionibus et dilacionibus. Ex quo super notorio procedetur. Postea vero statim et in continenti venerabilis et egregius doctor do- minus Simon de Perusio advocatus supradictus cathedram sive pulpi- tum huiusmodi ascendens nomine procuratorum sive promotorum ad archiespiscopus stans in eodem pulpito alta et intelligibili voce dixit et exposuit, quod plures alii testes erant de veritate et de fama deponentes ultra illos de quibus relationem fecerat, qui de notorietate probabant, (B. fährt fort) et quod quam plures articuli ultra dicta testium sufficienter probarentur per instrumenta et litteras in presenti causa productas. 2) B.: sacro.

Strana 175
Acta Concilii Pisani 175 prosecucionem presentis cause deputatorum presencium et instancium publice et alta voce legit coram sancta sinodo quandam cedulam cuius tenor est: Der Antrag, diese Klageartikel als notorisch zu behandeln, kommt zur Verlesung. V. f. 236v—237; O. 111 f. 235; V. 4171 f. 116v T. f. 240; V. 4904 f. 277; V. 12610 f. 55v; B. f. 25v—26. Gedruckt bei Bzovius, Ann. eccl. XV 307; Von der Hardt II 131; Martène-Durand VII 1092 = Mansi XXVII 397: Reverendissimi patres, audivistis sufficientem et plenam relacio- nem ... sinodus viderit expedire. Et subsequenter lecta cedula huiusmodi idem dominus Symeon advocatus statim expost prefatam sanctam sinodum alloquens interroga- vit, si placeret, quod ad deliberandum et audiendum determinacionem ipsius sancte sinodi super dictis petitis et requisitis assignaretur terminus ad diem Sabbati proximam. Cui omnes de ipsa sancta sinodo per verbum „Placet“ unanimiter responderunt. Et tunc aliquantulum post idem do- minus Symeon advocatus in eadem cathedra ex commissione et ordina- cione eiusdem sancte sinodi super assignacione termini huiusmodi pu- blice legit cedulam, cuius tenor talis est: „Sancta sinodus, audita relacione, statuit terminum ad deliberandum et audiendum determinacionem sacri concilii super dictis petitis et requisitis ad diem Sabbati proximam, que erit vicesima quinta presentis mensis Maii, et ad ulteriora procedendum, prout sancte sinodo videbitur, ad quam diem statuit proximam sessionem." De et super quibus omnibus et singulis magister Bertoldus de Wil- dungen et alii promotores sive procuratores, ut supra, pecierunt fieri unum et plura publica instrumenta 3). Tandem vero ipsa sancta sinodus concorditer et unanimiter deliberavit et ordinavit, quod in [cedula] valvis atque [aliis] locis affigenda publice super (V. f. 237v) hoc continetur, cuius tenor talis est: De mandato sacri generalis concilii in hac civitate Pisana congre- gati per presentes intimatur dominis Petro de Luna Benedicto XIII, et Angelo Corario Gregorio XII nominatis de papatu contendentibus, quod super articulis sive capitulis per promotores sive procuratores eiusdem concilii datis sive productis contra dictos contendentes in causa scismatis et fidei et super tota causa sunt producti recepti iurati et examinati multi testes et eorum dicta et attestaciones publicata et publicate, eisdem con- tendentibus et eorum quolibet ad omnem huiusmodi publicacionem suf- ficienter vocatis et contumacibus legitime reputatis, ac pro parte dicto- 3) V. 4904 f. 28, V. 12610 f. 56, B. f. 26v schieben hier ein: Denique prefato archiepiscopo Pisano alta et intelligibile voce in dicto pulpito sanctam synodum interrogante et ipsa synodo concorditer sibi placere respondente, synodus ipsa ordi- navit statuit et decrevit, quod P. de Luna Benedictus XIII et Angelus Corario Gre- gorius XII nominati de papatu contendentes per edictum in modum cedule requi- rantur, ut in tenore cedule descripte inferius continetur.

Strana 176
JOHANNES VINCKE 176 rum promotorum sive procuratorum fuit et est instanter petitum per dictum concilium pronunciari decerni et declarari contenta in dictis articulis sive capitulis fuisse et esse publica, manifesta et notoria ac scandalum et periculum notorium imminere, si expedicio ipsius cause differretur, ac alias, prout melius videbitur dicto concilio. Quare dicti domini Petrus et Angelus contendentes prelibati compareant die Sabbati proxime futura, que dies XXVta presentis mensis Maii, in ecclesia cathe- drali Pisarum hora terciarum coram dicto concilio ad videndum et au- diendum pronunciacionem et declaracionem, quas dictum sacrum con- cilium voluerit facere super premissis, et alias procedere in dicta causa, prout iuris fuerit, vel dicendum et causas racionabiles, si quas habeant, allegandum, quare predicta fieri non debeant. Alioquin ad pronuncia- cionem et declaracionem predictas et alias, prout iustum fuerit, proce- detur, eorundem contendencium seu alterius eorum absencia seu contu- macia in aliquo non obstante. Datum Pisis die Veneris XXIIIIta dicti mensis Maii anno a nativitate M'CCCC° nono. C. de Salma Jacobus de Brabant 4) notarii5). (V. f. 238) Eadem die Veneris XXIIIIta6) mensis Maii hora ve- sperorum vel quasi discretus vir Johannes de Monteraynaldi cursor sedis apostolice retulit nobis notariis et scribis presentis cause, se hodie affi- xisse successive duas cedulas similis continencie et tenoris cedule supra- scripte valvis maioris et sancti Martini Pisane civitatis ecclesiarum in presencia discretorum virorum Walteri de Castro et Yvonis Collener"), clericorum Traiectensis et Corisopitensis diocesium, et aliorum quamplu- rimorum testium fidedignorums) easque ibidem affixas publice dimi- sisse. De et super quarum cedularum affixionibus providus vir magister Henricus de Monteleone promotor ad prosecucionem presentis cause deputatus successive peciit fieri a magistro Jacobo de Brabant nostro conscriba atque connotario ibidem presente et vidente huiusmodi cedulas affigi publice unum et plura publica instrumenta in actis presentis cause, si opus fuerit, registranda, prout eciam per eundem magistrum Jacobum nobis aliis notariis atque scribis cause huiusmodi fuit postea fideli rela- cione patefactum. Die Veneris XXIIIIta supradicti mensis Mai hora vesperorum vel quasi in sacristia ecclesie beati Martini, congregatis in magno numero reverendissimis in Christo patribus dominis sancte Romane ecclesie cardinalibus prelatisque et procuratoribus et oratoribus, qui ad presens sacrum generale concilium convenerant, necnon dominis commissariis 4) V. 4904 u. 12610: Breubant. 5) Fehlt in V. 4904 und 12610. 6) V. u. B.: die Jovis XXIII. Der 24. Mai war Freitag. 7) B.: Collernet; V. 4904: Callonet; V. 12610: Callennet. 8) Die Manualien (V. 4904 f. 28v, V. 12610 f. 56v, B. f. 27) nennen unter den Zeugen bei der Anheftung an der Kathedrale noch den presb. Thomas rector capelle seu altaris sancte Catherine in ecclesia Pisana, unter den Zeugen bei der Anheftung an St. Martin noch den Johannes Roleti (V. 4904: Racleti) cleric. Tullen. dioc.

Strana 177
Acta Concilii Pisani 177 seu examinatoribus testium alias per ipsum concilium in hac causa deputatis, iidem domini commissarii ad instanciam ipsorum dominorum cardinalium ac prelatorum et oratorum publice et expresse dixerunt et affirmaverunt in eorum conscienciis et in verbo veritatis pro serenacione et quietacione conscienciarum omnium et singulorum ibidem existencium et eciam aliorum absencium, quod articuli in hac causa producti fuerunt per testes examinatos coram eis (V. f. 238v) sufficientissime probati, notorii et plus quam notorii, quemadmodum eciam alias coram sacro concilio per reverendum patrem dominum Alamannum archiepiscopum Pisanum in publicacionibus dictorum et attestacionum testium huius- modi per eum factis fuerat publice recitatum. De et super quibus omni- bus et singulis venerabilis vir dominus Symeon de Perusio advocatus nomine promotorum ad prosecucionem presentis cause huiusmodi ibidem presencium [peciit] fieri unum et plura publica instrumenta in actis cause huiusmodi, si opus fuerit, registranda.9) XII. Sitzung des Konzils: Die Versammlung erklärt nach erneuter Prüfung der Versäumnis die Verbrechen Gregors XII. und Bene- dikts XIII. als notorisch, um bei dem obwaltenden Argernis und der Gefahr im Verzuge ein abgekürztes Verfahren durchzuführen; sie beauftragt die Untersuchungskommission mit der Fortführung der Beweiserhebung, beschließt eine Gesandtschaft nach Siena und Lucca und setzt die nächste Sitzung, die den Tag der Urteilsverkündi- gung bestimmen soll, auf den 29. Mai fest. Pisa, den 25. Mai 1409. V. f. 238v—240v; V. 4171 f. 117—118; O. 111 f. 240v—242; T. f. 242—244. Vgl. V. 4904 f. 28v—29v; V. 12610 f. 56—58v; B. f. 27v—29. Das Dekret ist gedruckt bei Bzovius, Ann. eccl. XV 307; d'Achery, Spicil. VI 319 = Harduin VIII, 83, Von der Hardt II 131 = Mansi XXVI 1144; Martène-Durand VII 1093 = Mansi XXVII 398. Die Sabbati vicesimaquinta mensis Maii de mane hora consueta, sedente sacro generali concilio sive sancta sinodo in maiori ecclesia Pisana et missa de beata virgine Maria per reverendum patrem dominum episcopum Saonensem solempniter celebrata ac dictis in cantu letaniis et devotis oracionibus expletisque aliis in talibus servari solitis, vene- rabilis et egregius doctor dominus Simeon de Perusio advocatus supra- dictus cathedram sive pulpitum quasi in medio considencium ascendens nomine et pro parte procuratorum seu promotorum ad prosecucionem presentis cause per ipsam sanctam sinodum deputatorum presencium et instancium publice proposuit in effectu, qualiter ambo de papatu con- tendentes supradicti fuissent per modum edicti publici legitime requisiti et vocati comparere presentibus die et hora coram ipsa sancta sinode 9) V. 4904 f. 28v, V. 12610 f. 56v und B. f. 27v fügen hinzu: Die sabbati XXVta dicti mensis Maii Angelus de Neapoli cursor reportavit dictam cedulam die precedenti et hodie in valvis portarum consuetarum affixam et retulit in forma presentibus sociis.

Strana 178
178 JOHANNES VINCKE ad videndum et audiendum ipsius determinacionem de et super petitis in proxime precedenti sessione nomine eorundem promotorum seu pro- curatorum et alias, prout in cedula valvis dicte maioris et eciam sancti Martini Pisane ecclesiarum publice super hoc affixa et in actis presentis cause registrata superius continetur, quodque ipsi contendentes ad voca- cionem et requisicionem huiusmodi minime comparuissent seu eciam comparerent (V. f. 239) aut alter eorum per se vel alium seu alios. Quare idem dominus Symeon advocatus nomine quo supra instanter et publice peciit per ipsam sanctam sinodum in contumaciam predictorum con- tendencium et cuiusque eorum pronunciari decerni et declarari delicta crimina et excessus ac alia ad decisionem necessaria in petitis presentis cause deducta per dictos procuratores seu promotores contra prefatos contendentes ac omnia alia in ipsa peticione contenta fuisse et esse noto- ria et tamquam in causa, in qua imminet scandalum et periculum no- torium est in mora. Quibus propositis et petitis per eundem dominum Simeonem advocatum auditis et intellectis, prefata sancta sinodus, volens super contumacia predictorum contendencium cercius informari, unani- miter imposuit et commisit reverendissimis in Christo patribus Oddoni dicto de Columpna et Petro sancti Angeli seniori diaconis cardinalibus, dominis Nicolao Sipontino et Pileo Januensi et Alamanno Pisano archie- piscopis, quatenus ad valvas ipsius maioris ecclesie personaliter acceden- tes viderent et inquirerent, si dicti contendentes aut alter eorum ibidem comparuissent seu comparerent per se vel alium seu alios, facerentque postea relacionem ipsi sacre sinodo de hiis, que per inquisicionem huius- modi eis super hoc constarent. Qui quidem commissarii statim, audita commissione huiusmodi, valvas ipsas personaliter adeuntes, sequentibus eos procuratoribus seu promotoribus nobisque notariis et scribis in pre- senti causa deputatis, a multis notabilibus viris ibidem existentibus publice quesiverunt, si predicti contendentes de papatu ibi essent seu visi fuissent aut alii seu alius pro eis seu eorum altero. Quibus postquam fere ab omnibus responsum extitisset nec ipsos contendentes aut eorum alterum vel alios seu alium pro eis seu eorum altero ibidem esse aut visum seu visos fuisse, prout hoc eciam clare ad oculum (V. f. 239v) ap- paruit, iidem domini commissarii dictos contendentes et eorum quem- libet ad actum et terminum huiusmodi ac ad totam presentem causam et ad eandem finaliter expediendam ibidem publice proclamantes et evo- cantes, ad eorum solita loca sessionum in concilio redierunt et per orga- num dicti reverendissimi patris domini Oddonis diaconi cardinalis ple- nariam fecerunt ipsi sacre sinodo relacionem de premissis. Super quibus omnibus et singulis magister Bartoldus de Wildungen et alii promotores seu procuratores in hac causa deputati pecierunt unum et plura publica instrumenta fieri, ac eciam predictorum duorum contendencium et cuiusque eorum vocatorum, ut premittitur, et non comparencium neque termino huius satisfacere curancium, licet sufficienter expectatorum, contumaciam accusantes postularunt per prefatam sanctam sinodum pronunciari decerni et declarari, prout et quemadmodum superius eorum nomine petitum extitit ac petitur per dominum Simeonem advocatum supradictum. Et tunc auditis et intellectis ac consideratis premissis

Strana 179
Acta Concilii Pisani 179 omnibus et singulis, ipsa sancta sinodus post aliqualem deliberacionem, concorditer et unanimi omnium accedente consensu, super petitis huius- modi decrevit pronunciavit et declaravit, prout in quadam cedula1), quam reverendissimus pater dominus Simeon patriarcha Alexandrinus in cathedra sive pulpito ex ordinacione et commissione eiusdem sancte sinodi legit publice, continetur, cuius tenor talis est: Sancta2) sinodus, attenta eorum, de quibus agitur, notorietate, de qua per factorum evidenciam deposiciones testium et alia documenta legitime constat, habitaque super hiis deliberacione matura, decernit pronunciat et declarat delicta crimina et excessus ac alia ad decisionem huiusmodi cause necessaria in peticione presentis cause deducta contra dictos Benedictum (V. f. 240) et Gregorium de papatu contendentes per promotores seu procuratores per hanc sanctam sinodum deputatos fuisse et esse notoria et tamquam super notoriis fuisse et esse ad ulteriora pro- cedendum et tamquam in causa, in qua imminet scandalum et periculum notorium est in mora. De et super quibus dicti promotores sive procu- ratores, ut supra, pecierunt fieri unum et plura publica instrumenta. Postmodum vero statim et in continenti prelibatus dominus Simeon de Perusio iterato dictam cathedram sive pulpitum ascendens et nomine dictorum procuratorum sive promotorum presencium et instancium coram ipsa sancta sinodo publice exponens atque dicens in effectu, quo modo) nonnulli testes essent adhuc examinandi et recipiende probaciones in presenti causa pro maiori delucidacione, peciit debita cum instancia, nomine quo supra, per eandem sanctam sinodum determinari et declarari potestatem et auctoritatem alias dominis commissariis seu examinatori- bus testium per eam deputatis concessas et attributas continuari et decla- rari potestatem et auctoritatem durare debere et, si opus foret, peciit potestatem et auctoritatem huiusmodi de novo concedi et attribui usque ad diem diffinitive sentencie in hac causa proferende, subiungens ulterius idem dominus advocatus atque petens, nomine quo supra, per prefatam sanctam sinodum ordinari et committi reve- rendissimis patribus dominis cardinalibus, quod nomine et pro parte ipsius sancte sinodi sive sacri concilii mitterent certos oratores, prout eis visum foret expedire, ad commune civitatis Senarum et magnificum dominum Lucanum pro nonnullis negociis, unionem sancte matris eccle- sie concernentibus, expediendis, item quatenus ipsa sancta sinodus ordinaret et statueret proximam sessionem huius sacri concilii ad diem Mercurii XXIX presentis mensis Maii ad deliberandum de die, quo diffinitiva sentencia fieri deberet in hac (V. f. 240v) causa. Auditis itaque et intellectis premissis, prefata sancta sinodus, habita super hiis deliberacione, tandem per dictum dominum Symeonem ad- 1) V. 4904, V. 12610 u. B. fügen hinzu: papirea. 2) Dieser Absatz, mit Ausnahme des Schlußsatzes, ist gedruckt beim Monach. Sandionys, ed. Bellaguet 236 und Mansi XXVI 1224 und findet sich hand- schriftlich auch in Danzig, Mar. F. 266 f. 171v.

Strana 180
180 JOHANNES VINCKE vocatum petitis huiusmodi unanimiter et concorditer [assentiens] omnia ea determinavit declaravit statuit et ordinavit atque voluit ita fieri, prout superius per ordinem sunt petita. De et super quibus omnibus et singulis magister Bertoldus de Wildungen et alii procuratores seu promotores in hac causa deputati pecierunt unum vel plura publica instrumenta fieri ad perpetuam rei memoriam. Nachträgliche Beweisaufnahme, besonders zum Artikel 33 der Haupt- klageschrift. Pisa, den 27. Mai 1409 und später. Am 27. Mai sagen unter ihrem Eid aus: 1) fr. Galterus Crassi decretorum doctor prior generalis ordinis sancti Johannis Jerosolamitani quinquaginta annorum etatis sue vel circiter (V. f. 515v; O. f. 359v; V. 4171 f. 266v; O. 111 f. 482) coram Leonardo episcopo Firmano et Matheo Cavingny in sacristia beate Marie fratrum Carmelitarum über den Artikel 33; 2) Simon patriarcha Alexandrinus (V. f. 516; O. f. 360; V. 4171 f. 267; O. 111 f. 482) coram cardinali Laudensi, Bernardo abbate de Podiobonici et Nicolao Risschetone, in hospicio habitacionis cardinalis Laudensis; er läßt sich die Artikel vorlesen und gibt dann seine eigenhändig ge- schriebene Aussage ab, in der er sich nicht nur bezüglich Benedikts XIII., sondern auch Gregors XII., den er als Gesandter besucht hat, eingehend unterrichtet erweist. Er hält sich nicht an die Reihenfolge der Artikel, hat aber jede einzelne Aussage mit seinem Namen gezeichnet; siehe unten S. 245, 250, 256, 259, 270, 279; 3) Angelus de Balionibus archipresbyter Perusinus decretorum doctor curie camere apostolice generalis auditor (V. f. 523; O. f. 373; V. 4171 f. 270; O. 111 f. 485v), der ebendort und vor denselben seine Erklärungen gleichfalls schriftlich abgibt, wobei er sich auf seine Erinnerungen am Hofe Gregors XII. stützt; 4) Johannes Seylhons decanus Turonensis in utroque iure licen- ciatus XXXV annorum etatis sue vel circiter (V. f. 527; O. f. 380v; V. 4171 f. 272; O. 111 f. 487) in sacristia fratrum Carmelitarum coram Leonardo Firmano et Johanne Lubucensi episcopis ac Conrado Unrow über den Artikel 33. Die folgenden drei Aussagen, die lediglich den Artikel 33 zum Inhalt haben, tragen kein Datum. Sie sind entstanden aus dem auftauchenden Bedürfnis, das Konzil gegen Gregor XII. und Benedikt XIII. zu sichern. Die vierte und letzte Aussage ist am 5. August 1409, also wenige Tage vor Abschluß des Konzils, unterzeichnet. Insgesamt sind zu der Haupt- klageschrift 62 Zeugen vernommen. 1) Robertus Menneti (O.; Albertus Mennetri V.) alias dictus Heremita laicus litteratus Constanciensis diocesis octuaginta annorum etatis sue vel circiter (V. f. 557v; O. f. 383; V. 4171 f. 288; O. 111 f. 501v) wird verhört in domo Amedei cardinalis de Saluciis coram Matheo Cavingii et Guillermo Bruni per me Conradum Copper notarium; er hat als Gesandter beide Kurien bereist und läßt sich ausgiebig vernehmen.

Strana 181
Acta Concilii Pisani 181 2) Bartholomeus episcopus Cremonensis 1) wird in domo sua ver- nommen coram Johanne episcopo Lubucensi ac Matheo Cavingii per me Conradum Coper notarium (V. f. 559v; O. f. 383; V. 4171 f. 289; O. 111 f. 502v). 3) Vor den gleichen Beauftragten und demselben Notar, aber in domo cardinalis de Saluciis, macht Leonardus de Arecio alias secretarius Gregorii XII (V. f. 560v; O. f. 387; V. 4171 f. 298v; O. 111 f. 503v) seine Aussage, nachdem er am Morgen des 27. Mai 1409 vereidigt ist (siehe unten S. 182). 4) Vor den gleichen Beauftragten und demselben Notar (wie zu 2 und 3), aber in domo sua, gibt Anthonius tituli sancti Marci presbyter cardinalis vulgariter dictus Tudertinus schriftlich seine Er- klärungen ab, von ihm selbst mit dem Datum des 5. August 1409 ge- zeichnet (V. f. 562; O. f. 389; V. 4171 f. 290; O. 111 f. 505). 10 weitere Anklagen gegen Gregor XII. und Benedikt XIII. werden unter Beweis gestellt. Zeugenvereidigung und Beweisaufnahme. Pisa, den 27.—30. Mai 1409. V. f. 349; V. 4171 f. 182v; O. 111 f. 354v. Die Lune vicesima septima dicti mensis Mai hora primarum vel quasi in ecclesia beate Marie fratrum ordinis Carmelitarum coram reve- rendis patribus dominis Lexoviensi Nemausensi et Firmano episcopis commissariis in hac causa deputatis discretus vir Johannes de Monte Raynaldi cursor sedis apostolice retulit nobis notariis atque scribis pre- sentis cause se de mandato eorundem dominorum commissariorum heri citasse personaliter nonnullas personas fidedignas quarum nomina inferius describuntur per ordinem, ut et tamquam testes ad iurandum de perhibendo testimonium veritatis in hac causa coram ipsis dominis commissariis die hora et loco presentibus, prout et quemadmodum idem cursor habuerat ut asseruit ab eisdem dominis commissariis specialiter in mandatis. Post huiusmodi cursoris relacionem statim et incontinenti comparuit loco quo supra coram predictis dominis commissariis magister Bertoldus de Wildungen promotor sepedictus, et nonnullos articulos facto realiter et in scriptis quorum tenores inferius sunt inserti exhibuit atque dedit; et subsequenter omnes et singulos testes supraproxime citatos et infrascriptos ibidem presentes et (f. 349v) personaliter comparentes coram eisdem dominis commissariis eciam exhibuit et produxit, quos in con- tumaciam predictorum contendencium de papatu ad iurandum de per- hibendo testimonium veritati in hac causa admitti et eorum iuramenta recipi per eosdem dominos commissarios debita cum instancia postu- lavit. Quiquidem domini commissarii, predictis contendentibus pro 1) Der spätere Erzbischof von Mailand. Er hatte sich vorher als besonders treuer Anhänger Gregors XII. ausgezeichnet. Vgl. K. Eubel, Die provisiones praelatorum durch Gregor XII. nach Mitte Mai 1408, in: Röm. Quartalschr. X (1896) 100.

Strana 182
182 JOHANNES VINCKE contumacibus legitime reputatis, ad instanciam dicti promotoris omnes et singulos testes huiusmodi admiserunt. Qui sic statim et incontinenti ad mandatum ipsorum dominorum commissariorum iuraverunt, et qui- libet eorum iuravit dicere puram meram et omnimodam veritatem de et super omnibus et singulis quibus eos et quemlibet eorum interrogari seu examinari tetigerit in hac causa, prece precio amore timore ira et ran- core quibuslibet postpositis. Subsequenter statim in domo reverendissimi patris domini Angeli cardinalis Laudensis et coram eo ac eciam aliis commissariis in hac causa deputatis magister Johannes de Scrivanis promotor supradictus in pro- bacionem et verificacionem articulorum supraproxime productorum exhibuit atque dedit facto et realiter in scriptis quoddam publicum instrumentum tenoris infrascripti nobis notariis atque scribis ibidem presentibus et de mandato ipsorum dominorum acceptantibus in actis presentis causa registrandum: Es ist das Schreiben, das die aus Lucca entflohenen Kardinäle am 11. Mai 1408 an Gregor XII. gerichtet hatten; siehe Vincke, Briefe n. 20: Sanctissime ac beatissime in Christo pater etc. Non velud membra... dirigit acciones. Datum etc. Nomina vero testium supraproxime iuratorum necnon tenores arti- culorum et iuramenti huiusmodi productorum sequuntur et sunt tales: dominus Egidius episcopus Nemausensis; ser Leonardus de Arecio; magister Antonius de Reate procurator ordinis Minorum; dominus Gual- terus Crassi prior de Rodo ordinis sancti Johannis Jerosolimitani: dominus Petrus de Saluciis legum doctor; dominus Petrus Fabri; frater Antonius de Florencia ordinis Minorum; dominus Hugo de Tossiato auditor palacii (wurde nicht verhört); Amalricus Hurnaldi (wurde nicht verhört); dominus Johannes Faydici auditor palacii; Antonius de Pede- moncium (wurde nicht verhört); Franciscus de Chisiaco Gebenensis dio- cesis laicus literatus; Johannes Prepositi notarius (wurde nicht verhört); Carolus de Osaco scutifer domini Vivariensis episcopi cardinalis; (f. 350) Petrus Marganti monachus monasterii Case Dei (V.: Castede); Johannes Selhonz; magister Andreas de Burgaro de Janua doctor in medicinis. V. f. 352; V. 4171 f. 182; O. 111 f. 353. Die Martis duodetricesima supradicti mensis Maii hora primarum vel quasi Pisis in sacristia ecclesie beate Marie fratrum ordinis Carmelitarum coram reverendissimis patribus dominis Johanne Lubu- censi et Leonardo Firmano episcopis ac venerabilibus viris dominis Matheo Cangni, Guillermo Bruni et Conrado Unrow commissariis supra- dictis (f. 352) discretus vir Nicolaus Johannis cursor retulit nobis predictis notariis atque scribis presentis cause se de mandato eorundem domi- norum commissariorum heri citasse personaliter nonnullas personas fidedignas quarum nomina inferius describuntur, ut et tanquam testes ad iurandum de perhibendo testimonium veritati in hac causa coram ipsis dominis commissariis die et hora et loco presentibus ... Post quam- quidem cursoris relacionem statim et incontinenti . . . magister Henricus

Strana 183
Acta Concilii Pisani 183 de Monteleonis promotor sepedictus citatos testes ... produxit, quos in contumaciam supradictorum contendencium ad iurandum admitti . . . instanter postulavit. Et tunc iidem domini commissarii . . . huiusmodi testes productos ad iurandum ... duxerunt admittendos. Qui statim ... iuraverunt successive dicere et deponere puram meram et omnimodam veritatem de et super omnibus et singulis quibus eos et quemlibet eorum interrogari seu examinari contigerit in hac causa, prece precio amore timore ira et rancore quibuslibet postpositis penitus et amotis. Nomina vero testium productorum et iuratorum supraproxime sequuntur in ordine per hunc modum: ffrater Johannes Ticoli prior Fontis nostre domine in Vallesio ordinis Carthusiensis Senessionensis diocesis; dominus Nicolaus Robertis et Nassibernis; dominus Franciscus Wilhelmi (wurde nicht verhört); magister Nicolaus de Viconio in theo- logia ordinis Minorum*); Regucius Simonis de Ancona; Jakobus de Cabbassolis; Johannes de Folio preceptor sancti Antonii de Riuersa; ffrater Poncius Gaude ordinis Minorum; Rodericus Menendi clericus Cordubensis. Die zehn Klageartikel. V. f. 350—351; O. f. 396—397; V. 12610 f. 53—54; B. f. 76—77; V. 4171 f. 180—181; O. 111 f. 350v—352; Wien, 5097 f. 5—6. Copia novorum articulorum 1). I. Item 2) postquam ipse Benedictus fuit assumptus ad papam, cum plures et diversi 3) essent de diversis casibus et criminibus hereti- calibus accusati et convicti eorumque condempnacio et punicio fiert requireretur secundum criminum et factorum qualitatem et iudices ad hec deputati seu potestatem habentes vellent ad punicionem et condempnacionem 4) ipsorum hereticorum procedere, ipse Bene- dictus eisdem hereticis favens eosque sustinens ipsos expediri et liberari fecit et processus contra ipsos factos habere voluit ac 5) habuit et retinuit, sic quod dicti heretici recesserunt et perman- serunt impuniti, et eorum scripturas heresim concludentes habuit et retinuit. Ex quibus clarissime fautor et defensor hereticorum et heretice pravitatis deprehenditur, et de fide non mediocriter suspectus habetur. II. Item °), ut ipse posset per phas 7) et nephas papatum retinere, et que sibi et circa papatum ipso vivente ventura erant prescire valeret, *) Er ist der Verfasser des an Innozenz VII. gerichteten Traktates „Nuper relatu fidedignorum“. V. 3477 f. 1—11v; V. 4000 f. 132—138v; V. 4192 f. 165v—175. 1) V. 12610 hat die Uberschrift: Novi articuli dati contra Petrum de Luna terci- umdecimum nuncupatum; W. 5097: Item isti sunt articuli contra ambos contendentes. 2) Dieser Artikel ist gedruckt bei Valois IV 92 n. 5. 3) B.: divisi. 4) B.: condempnacionem et punicionem. 5) Fehlt in B. 6) Siehe Valois IV 94 n. 1. 7) B.: fas.

Strana 184
184 JOHANNES VINCKE III. IV. V. VI. VII. multos nigromanticos divinatores magicos et libros nigromancie et alios perquiri mandavit et perquisivit ac habuit, et multociens malignos demoniorum spiritus tam per se quam per alios invocavit et consuluit ac invocari et consuli fecit, ac eciam quendam librum nigromancie in terris Sarracenorum perquiri fecit, quoniam alibi ipsum reperire non poterat, et ipsum librum ab ipsis Sarracenis habuit, et pro ipso perquirendo et habendo exposuit circa mille francos. Item, cum requireretur quod daret pacem ecclesie, ipse sepius man- davit regi Francie quod, si fierent sibi alique novitates, ipse tantum scandalum poneret in ecclesia sancta Dei, quod numquam posset recuperari (B.: reparari). Item tempore quo erat inclusus in pallacio Avinionensi, in quo nullus nisi de sua vel suorum licencia introire poterat, ipse dixit quod, si tunc moreretur, erat (B.: esset) impossibile quod in per- petuum posset haberi alius papa Christi vicarius, nisi iterum Deus incarnaretur et committeret alium vicarium vel nisi (B.: si) Deus operaretur miraculose, et quod erat paratus hoc sustinere contra omnes clericos mundi. Item ipse Benedictus, postquam viam cessionis acceptavit in casu cessionis vel mortis aut deieccionis adversarii sui, dixit sepe quod nunquam fuerat ita turbatus sicut de acceptacione dicte vie, et quod non credebat fecisse rem ita vilém nec de qua Deum tantum offendisset sicut de acceptacione dicte vie, et aliquociens dixit quod pro habenda unione ecclesie ipse fecerat quicquid bonus pastor facere debuit, ymmo plus quam tenebatur et plus quam facere debebat. Item fratrem Johannem Gay sacre theologie professorem magistrum pallacii, ex eo quia quadam die Veneris sancta coram ipso publice predicavit quod viam cessionis debebat acceptare et quod nullo modo debebat differe, quod si differret de negligencia et cordis duricia in facto unionis ecclesie redargueretur, ipse dictum fratrem Johannem ab officio magisterii pallacii privavit et quasi per duos annos tam inclusum quam arrestatum8) tenuit, ex quo omnes dubitaverunt postea coram ipso de facto unionis loqui et predicare. Item9) in destruccionem 10) et enervacionem libertatis ecclesia- stice 11), que ex officio papali defendi et conservari debet 12), ipse fecit ex certa sciencia eciam in perniciosum exemplum et scan- dalum plurimorum prope Avenionem in patibulo novo in itinere publico 13) suspendi duos clericos, quorum unus erat dyaconus, alter asserebatur subdyaconus et canonicus ecclesie cathedralis, nec per- misit quod auditori camere 11) tamquam clerici restituerentur, licet per plures dominos cardinales et alios fuisset ei super hoc supplica- tum, ne tam enormiter lederentur ecclesiastica privilegia,et eciam 8) B.: arestatum. 10) V.: distractionem. 13) V. 12610: in via publica. 9) Siehe Valois IV 93 n. 1 und 3. 11) B.: ecclesie. 12) B.: debent. 14) Aus W. 5097 hinzugefügt.

Strana 185
Acta Concilii Pisani 185 VIII. IX. nonnullos notabiles clericos et prelatos in duris atque diris car- ceribus mancipari et inhumaniter tractari fecit, sic quod aliquos crudeli nece compulit vitam finire, prout fecit de domino episcopo Baionensi et de quodam collectore 15). Item in Portuveneris multos presbiteros et clericos tam religiosos quam seculares et de mendicancium ordinibus, quorum aliqui fuerunt rasi, in suis galeis pro remigando ut essent galeoti in misera servitute poni fecit, quorum aliqui venerant pro causis suis expe- diendis, et aliqui ut peccata sua penitenciariis confiterentur et absolucionis beneficium — prout casus requirebant — obtinere et habere valerent. Item 16) eciam postquam 17) Angelus Corario vocatus Gregorius ad papatum fuit assumptus, ipse mandavit 18) magistrum Heliam Judeum medicum, qui 19) arte magica seu nigromancia utebatur et uti consueverat, et habuit consilium et colloquium 20) cum ipso Judeo, ut ipse Judeus inquireret et faceret tantum per artem predic- tam, quod ipse sciret quomodo sibi succederet in papatu, et que et qualia sibi evenirent et evenire possent ipso vivente et papatum retinente, quoniam multum desiderabat remanere solus et unicus in papatu. X. Item ipse Angelus 21), antequam assumeretur ad cardinalatum, ipso existente in Veneciis, fuit delatus et accusatus in curia inquisitoris heretice pravitatis in illis partibus deputati super nonnullis casibus hereticalibus, et factus contra ipsum Angelum Corario 22) processus per inquisitorem predictum —23) quiquidem processus erat probatus et totaliter completus, sic quod non restabat nisi ferri et promulgari diffinitiva sententia — sed de presenti predictus24) processus haberi non potest. Die einzelnen Zeugenaussagen zu diesen zehn Artikeln. O. f. 399—442; V. f. 528—558; V. 4171 f. 272—288; O. 111 f. 487v—501v. Sequuntur 1) dicta sive attestaciones testium productorum receptorum admissorum et iuratorum in causa unionis ecclesie fidei et scismatis pre- 15) B. fügt hinzu: etc. 16) W. 5097 setzt über diesen und den folgenden Artikel die Uberschrift: Articuli contra Angelum Corario. V. 12610 vertauscht die beiden Artikel. Art. IX ist gedruckt bei Valois IV 92 n. 4. 17) V. 12610 fügt hinzu: ipse. 18) V. 12610 fügt hinzu: post. 20) V.: colloquia. 19) B.: quia. 21) V. 12610 fügt hinzu: Corario. 22) Fehlt in B. 23) Das folgende Einschiebsel findet sich in V. 12610; in den übrigen Hand- schriften ist es als Nachsatz hinter: haberi non potest angefügt. W. 5097 fährt fort: Et sic est finis lotius libelli contra Gregorium XII et Benedictum XIII olim nuncupatos de papatu contendentes. Scriptum Pisis, dum celebratum fuit istud sacrum concilium. 24) V. 12610: dictus. 1) Die Niederschrift des Verhörs ist hier nur hinsichtlich des zuerst ver- nommenen Zeugen (Egidius el. Foroiulien.) vollständig wiedergegeben. In der Folge

Strana 186
186 JOHANNES VINCKE dicta contra dominos Petrum de Luna Benedictum XIII et Angelum Corario Gregorium XII nominatos de papatu impie contendentes supra- nominatos coram dictis dominis commissariis per sacrum et generale concilium ac sanctam et universalem synodum ex diversis nacionibus et provinciis ad hoc deputatis pro parte dictorum procuratorum ac succe- sive examinatorum per nos notarios et scribas huiusmodi cause sepedictos coram eisdem dominis commissariis et super nonnullis posicionibus et articulis contra prefatos contendentes exhibitis atque datis et incipientibus „Item postquam ipse Benedictus fuit assumptus“ etc. I. Anno a nativitate Domini millesimo quadringentesimo nono indictione secunda die vero Lune vicesima septima dicti mensis Maii Pisis in sacristia ecclesie beate Marie fratrum ordinis Carmelitarum pro loco habili et ydoneo per dictos dominos commissarios ad examinandum dictos testes et ad infrascripta specialiter deputato fuit examinatus coram dominis Bernardo abbate monasterii de Podiobonicis et Matheo Cauigni commissariis duobus prefatis per nos notarios et scribas predictos reve- rendus in Christo pater et dominus dominus Egidius electus Foroiuliensis testis pro parte dictorum promotorum coram dictis dominis commissariis productus receptus iuratus et admissus, qui per suum prestitum superius iuramentum dixit respondit deposuit et testificatus fuit de et super proxime dictis articulis ac (f. 399v) eciam tota dicta causa prout sequitur. Et primo super secundo dictorum articulorum incipiente: „Item ut ipse posset per phas et nephas etc.“ eidem testi de verbo ad verbum perlecto et per ipsum ut dixit plene intellecto, precedenti primo articulo de voluntate ipsum testem producentis omisso, interrogatus idem testis dixit et respondit per dictum suum prestitum iuramentum ipsum de et super in eodem secundo articulo contentis tantum scire, videlicet quod ipse audivit a multis et diversis personis dici, de quorum nominibus ad presens non recordatur, quod quadam die, qua quondam dominus Philippus dux (V.: dominus) Burgundie patruus serenissimi domini Karoli regis Francie decessit, ipse dominus Benedictus habuit nova eadem die in provincia Provincie, in qua tunc ipse dominus Benedictus erat, de morte dicti quondam domini Philippi ducis per relacionem cuiusdam servitoris sui domini Francisci de Arenda militis et cuiusdam donati ordinis fratrum Carthusiensium, qui dictus dominus Philippus dux mortuus fuit prope Flandriam; interrogatus quo modo premissa sciret, respondit ipse testis quod per quindecim dies vel circa ex post venerunt certa nova de die dicte mortis ipsius ducis, et tunc innotuit quod fuerit illa dies, qua primitus dominus Franciscus de Arenda dicto domino Benedicto mortem dicti domini ducis intimavit; et ex hoc et quia ipse dominus Franciscus totaliter videtur regere ipsum dominum Bene- dictum insurrexit fama publica in curia ipsius domini Benedicti, quod dictus Franciscus utatur (f. 400) arte nigromancie; de aliis contentis in eodem articulo dixit se nichil inde scire. lassen wir alles Formelhafte der Niederschrift beiseite, auch den Schluß (Inter- rogatus . . . si . . . prece precio . . . nemini revelaret, ut moris est), der bei allen Zeugen in inhaltlich gleicher Weise vorkommt.

Strana 187
Acta Concilii Pisani 187 Super sexto dictorum articulorum articulo incipienti: „Item fratrem Johannem etc.“, omissis tercio quarto et quinto articulis precedentibus de voluntate ipsum testem producentis, dixit se scire dictum sextum articulum fore verum in omnibus, excepto de inclusione dicti fratris Johannis, de qua fit mencio in dicto articulo. Interrogatus idem testis de causa sciencie sue respondit quia ipse fuit pro tunc presens in curia Romana ipsius domini Benedicti, et vidit fieri ut continetur in illa parte articuli. Super septimo dictorum articulorum articulo incipienti: „Item in destruccionem etc.“ interrogatus idem testis dixit eundem articulum fore notorium quo ad primam partem ipsius articuli; dans causam sciencie sue quia fuit presens in curia et ibi publice et notorie tam per dominos cardinales quam prelatos eciam mercatores illarum parcium et totam curiam hominum utriusque sexus ita famabatur publice et notorie; de secunda vero parte dixit se nichil inde scire. Super octavo dictorum articulorum articulo qui incipit: „Item in Portuveneris etc.“ interrogatus idem testis dixit esse verum quod in loco Portuveneris multi presbiteri et clerici ac alii sequentes curiam illam Romanam fuerunt capti tam de die quam de nocte et male tractati (f. 400v) ac per violenciam eciam de nocte capti in lectis suis et ducti ad galeas ac retenti et aliqui per medium aliquorum amicorum suorum evaserunt. Et inter alios unus frater ordinis s. Augustini, qui morabatur in Parigarule (V. fügt hinzu: id est in Parugal) ad tria miliaria a Portu- veneris, fuit ibi (V.: ubi) captus et positus in galea et pessime tractatus, nec postea exivit prout dici audivit. Interrogatus de causa sciencie respondit quod vidit et obviavit veniendo de nocte de domo domini cardinalis de Thureyo duodecim vel quasi de pauperibus presbiteris et clericis de partibus Ispanie qui erant locati iuxta domum ipsius testis, qui ducebantur violenter per gentes armorum ipsius domini Benedicti clamantes: „Adiuvate nos pauperes“, et percutiebantur per easdem gentes acriter. Interrogatus idem testis, si premissa que deposuit dixit aut testi- ficatus est prece precio amore timore favore gracia aut aliqua alia machi- nacione, respondit per iuramentum suum: „Quod non.“ Et super aliis generalibus interrogatoriis interrogatus generaliter bene negativeque dixit et respondit. Et fuit dicto testi sub suo prestito iuramento iniunctum, ut premissa nemini revelaret, ut moris est. II. Eadem die Lune vicesimaseptima dicti mensis Maii fuit exa- minatus loco predicto coram dictis dominis Bernardo abbate monasterii de Podiobonicis et Matheo Cauygni ... venerabilis (f. 401) et religiosus vir frater Galterus Crassi decretorum doctor prior generalis ordinis sancti Johannis Jerosolimitani, quinquaginta annorum etatis sue vel circiter ut dixit et ex ipsius faciei inspectione apparebat, testis iuratus . . . et super primo .. . articulo . . . dixit . .. Gedruckt bei Ehrle. Chronica Actitatorum, 405. Super secundo articulo .. . deposuit per omnia et quemadmodum in quadam cedula quam ibidem legit . . . (f. 402) cuius tenor talis est: Factum est tale. Quidam homo diocesis Cordubensis etatis XXXII

Strana 188
188 JOHANNES VINCKE annorum vel eo circa bacalarius formatus in theologia in studio Bono- niensi, qui ibidem ut asserebat per decem annos continuos studuerat, audivit in dicto studio existens, quod dominus Benedictus etc. per uni- versum exactissima diligencia per spacium quinque vel sex annorum perquiri fecerat unum librum quem quidam Judeus compilaverat post mortem domini nostri Jesu Christi, et quamvis quesitus fuisset per diversa loca, reperiri seu inveniri non poterat; quod attendens dictus bacalarius et quod dictus Benedictus tantum habere dictum librum affectabat, ut inde per dictum Benedictum aliquod bonum sibi fieret, fecit in partibus Bononiensibus diligenciam de inveniendo dictum librum; et tandem repperit, quod quidam magnus dominus illum librum habebat, et ipsum adivit eidem sub nomine regis Castelle, de cuius regno ipse bacalarius erat, supplicando cum instancia maxima qua potuit, quatenus pro et nomine dicti regis vellet sibi communicare dictum librum, ut rex inde multum sibi teneretur; qui libenti animo annuens dictum librum baca- lario communicavit; quo communicato dictus bacalarius indilate fecit in Bononia dictum librum decodicillari et poni per partes ut cicius transcri- beretur, et fecit per multos indilate transcribi; quo transcripto et originali restituto dicto domino ipse bacalarius iterato fecit transcribi, et sic habuit librum duplicatum; (f. 402v) item hoc facto dictus bacalarius recepta licencia a doctoribus etc. recessit de Bononia et iter arripiens continuavit dietas suas usque Saonam, ubi protunc dictus Benedictus cum curia sua residebat, portans secum dictum librum duplicatum. Item postquam dictus bacalarius fuit in Saona, ivit ad dictum Bene- dictum, et sibi facta reverencia dixit sic ut dicebat: »Pater sancte, quia audivi quod vestra sanctitas cum maxima diligencia fecit per multos annos perquiri talem librum etc., ego . . . feci transscribi et ipso trans- scripto inde collacione facta cum originali dictum librum restitui, et statim ad sanctitatem vestram accessi portans dictum librum.« Item et statim dictus dominus Benedictus dixit: „Tu multum bene veneris; ubi est liber?“ Cui respondi: „Habeo in camera.“ Tunc dictus dominus Benedictus dixit: „Vade ad statim et porta michi indilate librum.“ Tunc et portando librum statim reversus est ad dictum Bene- dictum et eidem dictum librum presentavit. Quo presentato in camera dicti domini Benedicti statim apperuit dictum librum, et modicum respi- ciens et revolvens librum et dixit: „Tu non poteras michi portare quid- quam de quo tantum gauderem. Volo quod tu hic maneas, quousque tibi dedero aliquod beneficium vacans in partibus tuis, quia promitto tibi quod faciam tibi multa bona.“ Et sic tenuit dictum bacalarium per plures menses. Et tandem vacavit quedam ecclesia parrochialis in diocesi Cor- dubensi. Et statim dictus Benedictus eidem bacalario eam contulit, bullas sibi gratis expediri fecit, et vacantem remisit, et quietavit, et ei pecunias pro transeundo ad beneficium acceptandum dedit. Item dictus deponens ipsum bacalarium repperit in Saona, dum visitabat dominos cardinales pro recipienda licencia pro recedendo et Parisius accedendo, et dictus bacalarius audiens recessum dicti deponentis accessit ad eum dicens: „Vos vultis recedere, ut audio, versus Avinionem; et ego eciam, quia habeo ire ad Castellam. Vobis supplico, quod vobiscum

Strana 189
Acta Concilii Pisani 189 vadam.“ Quod dictus deponens concessit animo libenti propter reve- renciam sciencie. Item simul iverunt dictus deponens et bacalarius de (f. 403v) Saona usque ad Avinionem, et colloquendo simul tam in via quam in prandio et cena dictus bacalarius narravit totam historiam libri de qua supra. Item dictus deponens petiit ab eo, de qua sciencia esset ille liber quem tantum querebat dictus Benedictus. Et respondit quod esset unus liber quem compilavit quidam Judeus maximus clericus. Petiit deponens, de qua materia loqueretur dictus liber seu de quo tractatur in illo. Et respondit quod in illo libro diversa tractantur, tam de arte magica quam alias, et quod in illo libro reprobantur articuli fidei, totaliter tota fides impugnatur, et astruit quod omnia miracula et opera que fecit salvator noster Jesus Christus, omnia fecit per nigromanciam et artem magicam, et astruit quod salvator noster Jesus Christus erat unus maximus nigromanticus et qui continue operabatur arte illa, ita quod miracula que faciebat et alia mirabilia asserit in re nichil esse vel fuisse nisi fantasmata et opera nigromancie. Item dictus bacalarius fecerat dictum librum duplicari et duplum secum portabat in duobus voluminibus satis grossis super equum suum in uno bissacco . . . Item dictus bacalarius multociens voluit et se obtulit ostendere dictum librum dicto deponenti, dum erant in hospicio per viam recepti, et dictus deponens (f. 404), omnino et penitus abhorrens materiam libri supradicti, nunquam voluit librum videre, nec voluit ipsum librum de bissacco extrahi, sed plus optabat dictum librum igne cremari, et ab illo tempore dictus deponens semper ymaginatus est, quod querentes talem librum . . . minus bene senciunt de fide catholica et debent merito suspecti haberi in fide et dubii. Et tunc dictus deponens arripuit iter suum de Avinione Parisius, et dictus bacalarius ivit ad Castellam. Super sexto . . . articulo . . . idem testis dixit contenta in eodem articulo fore vera . . . quia ipse testis fuit presens ac vidit et audivit ac publicum et notorium esse dixit in Avinione apud graves et multos homines. Super VIII° . . . articulo . . . dixit quod vidit contenta in dicto articulo fieri in Portuveneris ac presens fuit . . . III. Eadem die vicesimoseptimo mensis Maii fuit examinatus loco predicto . . . coram reverendo patre domino Leonardo episcopo Firmano ac Matheo Cauygni ... venerabilis vir Germanus Florencii licenciatus in decretis quadraginta quinque annorum etatis sue vel circiter testis . . . qui medio suo iuramento prestito dixit et deposuit ... super primo . . articulo . . . (Gedruckt bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 404.) (f. 405) et dixit ulterius se scire quod cum quidam fraticellus ordinis tercie regule sancti Francisci cuius nomen modo non recolit fuisset captus in carceribus auditoris camere, cuius auditoris ipse testis erat locumtenens, de et super eo quod sibi imponebatur, quod composuerat quendam libellum in quo continebatur inter cetera quod a tempore domini Johannis pape XXII quem dicebat esse hereticum tempore mortis sue non fuerat aliquis dominus cardinalis verus cardinalis nec aliquis epi- scopus vere ordinatus et consecratus nec eciam aliquis presbiter neque aliqui alii in aliis ordinibus constituti et sic per consequens episcopi non 8

Strana 190
190 JOHANNES VINCKE poterant ordinare aliquem presbiterum nec conferre aliquem alium ordinem ecclesiasticum nec presbiteri conficiebant corpus Dominicum neque eciam aliqua alia conferre poterant sacramenta ecclesiastica. Et cum ipse fraticellus fuisset interrogatus, si dictum libellum ipse frati- cellus conscripserat, dixit quod sic, et contenta in eodem esse vera per- tinaciter asserebat, dicendo quod volebat comburi pro veritate conten- torum in dicto libello. Et postea dictus dominus Benedictus audivit nova de dicto fraticello et eius libello, et mandavit auditori camere ut veniret ad eum cum dicto libello, quem a dicto domino auditore ipse dominus Benedictus habuit et recepit (f. 405v). Et nulla iusticia fuit postea facta de dicto fraticello et eius libello, et mandavit auditori camere ut veniret potuit. Sed fuit dimissus a dictis carceribus impunitus et missus ad conventum fratrum Minorum Avinionensium. Et ista vidit et audivit ipse testis in Avinione. Super secundo ... articulo . . . idem dixit se dici audivisse a multis et diversis personis in Avinione et sepius quod dominus Benedictus consuluit se cum nigromanticis et arte illa nigromancie et cum ea iuvabat se . . . Super sexto . . . articulo . . . dixit contenta in eodem articulo fore vera publica et notoria in Avinione, quia ipsis interfuit et ea vidit et audivit . . . Super septimo . .. respondit contenta in prima parte ipsius articuli fore vera publica et notoria, et vidit dictos clericos in quadriga, dum ducebantur publice ad patibulum (f. 406), et dixit ulterius quod, cum ipsi clerici fuissent antea requisiti per auditorem camere predictum, fuerat responsum per officiales temporales, quod ipsi erant capti de mandato dicti domini Benedicti, et auditor hoc audiens et senciens quod dicebant suspendi accessit ad palacium ad loquendum dicto Benedicto super reddicione ipsorum sibi facienda, cum essent clerici ac in habitu et tonsura clericalibus incedentes, [sed] ipse Benedictus retinuit aut fecit ipsum auditorem verbis retineri ad hoc ut interim dicti clerici suspen- derentur, sicut suspensi fuerunt ipso auditore adhuc existente in palacio. Item dixit, quod dominus Petrus Rufi qui erat iudex temporalis curie Avinionensis civitatis dicto testi dixit, quod ipse predictam execucionem fecit fieri de mandato expresso dicti domini Benedicti, et quod ab eodem super hoc habuit bullam suam et alias non fecisset; et hoc fuit satis publicum, dixit idem testis, et eciam notorium inter omnes cortesanos Avinione. Deinde super secunda parte articuli interrogatus idem testis dixit, quod fama publica fuerat in Avinione de collectore articulato, prout ponitur. Causam sciencie reddens .. . quia audivit a pluribus diversis personis quorum nomina nunc non recolit, quod, quando offerebatur pecunia dicto domino Benedicto pro dicto collectore, respondit quod non curabat de pecuniis, sed sufficiebat sibi pellis ipsius collectoris. (f. 406v) Super octavo . . . dixit famam publicam fuisse in Portu- veneris et hoc inter multos prout ponitur. IV. Eadem die Lune XXVII mensis Maii predicti fuit examinatus loco predicto coram dictis dominis Bernardo abbate monasterii de Podio- bonicis et Matheo Cauygni ... venerabilis et circumspectus vir magister

Strana 191
Acta Concilii Pisani 191 Johannes de Selhons licenciatus in utroque iure decanus Tucensis etatis XXXV annorum ... vel circa ut eciam ex aspectu sui faciei apparebat testis . . . qui medio suo iuramento prestito . . . super primo . . . arti- culo . . . dixit . . . (Siehe Ehrle, Chronica Actitatorum, 405 f.) Super secundo . . . articulo . . . (f. 407) de verbo ad verbum per- legit ... „Attestor ego Johannes de Cellons lic. in utroque iure ea que sequuntur videlicet quod me existente in Portuveneris, ubi tunc ille dominus cum sua curia residebat, a pluribus fuit michi dictum, quod habebat secum plures invocatores demonum, unum autem maiorem et specialiorem, videlicet unum militem de ordine beati Johannis Jero- solimitani. Et dum pluries talis rumor michi ferretur, aliquociens dixi loquentibus michi de bene quod optabam valde cognoscere et videre illum militem. Et semel contigit, quod in via grandi illius loci Portus- veneris unus de hiis qui predicta michi dixerant mecum erat, et super- venit unus miles ordinis sancti Johannis altus satis macer in vultu, barba longa, etate matura, meditacionibus satis attentus viam agens transivit. Et ille mecum existens notabilis homo et discretus recepit me cum ardore loquendi et dixit michi: „Ecce eum invocatorem demonum (f. 408) qui pro papa diabolos consulit et de isto officio sibi servit.“ Qui eciam miles alias postea fuit pluries per me visus. Item a pluribus audivi notabilibus personis quod, dum ille dominus P. de Luna recessit ultimatim de Nicia, quod in lecto suo fuerat repertus (V.: repositus) unus liber artis magice sive nigromancie. Item audivi a pluribus in dicta civitate, quod diaboli ibidem fuerunt dum erat et quendam turrim fregerunt et unum religiosum occiderunt. Egoque vidi turrim cassatam michi osten- sam. Estque ibidem rumor communis quod diaboli eundem communiter sequebantur. Item semel in dicto loco Portusveneris tarda hora visitavi magistrum Stephanum Taberti dictum de Arbrella, et dum fui ad hostium camere sue, audivi vocum confusionem quasi duarum personarum grosso modo invicem loquencium, et appropinquavi cameram et auscultavi, quia vere dubitabam ipsum offendere, si de secreto loqueretur cum aliquo, sed parumper attentus audivi cum vocibus tumultum quasi rotarum et fusorum, sicut diceretur vox sive strepitus molendinorum quibus vehitur stritum, et venit in cor meum dubitacio ne invocaciones faceret demo- niorum, quia alias audiveram ab uno scolari suo quod invocaciones fecerat tempore quo monomachia sive duellum fuit in Sabaudia inter duos milites et unius cognomen (f. 408v) victoris erat ut puto de Sabaudia, alter et victus nominabatur dominus Otto de Garenton. Ad sciendum quis viveret, eciam quia sepius audiveram quod cum fusis fiebant divinaciones, quibus motus ardentissime attendebam si voces intelligerem, nec potui, et cum diucius expectassem, dictavi apud me scire quid erat, et retrocessi ad portam primam et incepi clamare quis intus, et continuando vocem appropinquavi cameram et percussi ad portam camere et quievit tandem vox et totus tumultus et, responsione tandem data michi per eum et per me audito quod negocia aliqua reponebat in locis suis (V. fügt hinzu: vel) ut libebat eidem, portam, camere apperuit, et tunc cum solus michi appareret, quesivi ab eo, quis erat cum quo loquebatur. Qui respondit: „Cum nullo“. Cui ego: „Quid ergo faciebatis?“ Respondit et cum titu-

Strana 192
192 JOHANNES VINCKE bacione vocis, quoniam erat totus stupefactus et quasi extasi veniens: „Ego“, inquit, „studebam“. Ad quem ego: „Quomodo (O.: Quoniam), cum sit nox quasi nec legere possitis (Hss.: possit) in libro nec lumen habetis, studere potestis?“ Et dum viderem eum turbatum et verecundum egoque in veritate fuissem perterritus, breviter recepi ab ipso congerium dicens sibi quod die crastina loquerer late et quod studeret ut supra. Ex quibus habui in corde meo, quod practicam illius artis exercebat pro illo domino cui serviebat et servit et adhuc de presenti; et hoc scio (f. 409) vel audivi, non alio dempto quod a pluribus et in pluribus locis audivi quod homines secum habet istius artis dominus Petrus predictus. In cuius rei testimonium hanc cedulam scripsi manu mea et signavi Johannes de Selhons. Super quarto . . . articulo . . . dixit presentem fore probatum in aliis articulis et quod presens fuit quando dominus Petrus de Luna hoc dixit. Super sexto . . . articulo . . . dixit articulum fore verum. Causam sciencie reddens quia fuit presens ac vidit et audivit contenta in articulo, et dixit quod dictus articulus totus esset publicus et notorius. Inter- rogatus quid esset notorium, dixit idem testis, quod est notorium iuris et notorium facti. . . . articulo . . . dixit primam partem articuli fore Super septimo veram . . . quia fuit presens in curia, noluit tamen (f. 409v) ire ad videndum eos suspendi, et quod hoc notorium est . . Super octavo . . . articulo . . . dixit articulum verissimum et noto- rium .. . quia presens ibidem fuit et vidit multos ad illud capi quod in articulo continetur et quandoque verberari. Et ulterius dixit quod duo familiares sui non audebant exire domum dubitantes capi ut alii. V. Eadem die lune XXVIIa dicti mensis Maii fuit examinatus loco predicto . . . coram rev. patre domino Leonardo episcopo Firmano ac Matheo Cauygni ... venerabilis et circumspectus vir magister Antonius de Reate sacre pagine professor procurator ordinis Minorum ... (f. 410) et super nono . . . articulo . . . dixit se audivisse a quodam magistro Helya Judeo medico contenta in articulo esse vera, et quod ille Judeus eidem testi frequenter dixit quod dominus Gregorius ipsi Judeo dixerat quod, si non posset remanere in papatu via Dei, vellet remanere via diaboli, et quod si deberet se dare dyabolo ipse omnino remaneret. Dixit eciam quod, dum Judeus assereret dicto domino Gregorio se nescire providere in hoc nec scire artem eumque corrigeret et ortaretur ad bonam conscienciam conservandam, dominus Gregorius respondit continue: „Non non, pro certo, si deberem me dare dyabolo, ego remanebo et non curo de consciencia." Super decimo . . . articulo . . . dixit contenta in articulo vera . . . quia audivit a fratre Laurencio de Reate nunc ministro sancti Antonii et ab aliis multis notabilibus viris huius predicte religionis (f. 410v) Minorum, quod videlicet prefatus dominus Gregorius dum esset episcopus Castellanus semel predicavit, et in ista predicacione inter cetera dixit populo quod quicumque confitebatur peccata sua religiosis mendican- tibus tenebatur iterum confiteri proprio sacerdoti, quia confessio talis

Strana 193
Acta Concilii Pisani 193 non valebat, subiungens quod tali religioso confessus2) si moreretur non iterata confessione proprio sacerdoti esset dampnatus. Item alia vice predictus dixit populo quod papa existens in peccato mortali nullam poterat dare indulgenciam, nec eciam aliquis prelatus, propter quod et super quo delatus coram magistro Urbano de Perusio inquisitore Vene- ciarum fuit tandem hereticus condempnatus. Causam sciencie reddens quod fuit condempnatus, quia frequenter hoc a predictis audivit, et fratres conventus Veneciarum dicti ordinis ipsi testi dixerunt quod sentencia condempnatoria predicta erat in thesauro dicte ecclesie Minorum, sed non poterat haberi de presenti fratre dicti domini Gregorii obsistente eciam magistro Angelo de Senis nuncupato vicario eiusdem ordinis. VI. (f. 411) Eadem die Lune XXVIIa dicti mensis Maii fuit exami- natus loco predicto . . . coram rev. patre domino Leonardo episcopo Firmano ac Matheo Cauygni . . . religiosus vir frater Antonius de Florencia ordinis Minorum ... qui medio suo iuramento super secundo . . . articulo . . . dixit se tantum scire quod, dum esset olim in hosta- laria Caperoni in Avinione repertus, ibi casualiter quidam magister Antonius de Limezana phisicus amicus valde eiusdem testis dixit ipsi testi loquenti: „Ecce frater Antoni, ego volo vobis dicere unum secretum quod est tale: Habeo quendam amicum magnum nigromanticum, qui volens hiis diebus exercere artem nigromanticam multum fatigatus est, antequam poterat habere aliquos demones quos vocabat. Tandem forciori invocacione (f. 411v) constricti per eum venerunt demones ipsi, qui inter- rogati per eundem nigromanticum, cur (O.: cum) non venerant cum tanto tempore eos vocasset eciam usque ad fatigacionem, responderunt ei: »Nos qui septem sumus venimus modo de Janua, ubi ad peticionem domini Francisci de Arenda servitoris (O.: fratris) domini Benedicti fuimus in serviciis eiusdem domini Benedicti«. Aliud nescit. VII. Eadem die Lune XXVIIa dicti mensis Maii fuit examinatus loco predicto . . . coram rev. patre domino Leonardo episcopo Firmano et Matheo Cauygni ... venerabilis et religiosus vir magister Nicolaus de Biconio ordinis Minorum et sacre pagine professor . . . qui medio suo iuramento . . . super decimo . . . articulo . . . omissis precedentibus (f. 412) de voluntate ipsum testem producentis . . . dixit contenta in articulo vera esse . . 3) Sed de sentencia lata §sc. coram mag. Urbano de Perusio) idem testis dixit se nil scire. At addidit quod, quando ostendebantur sibi alique littere super potestate et officio inquisitoris, ipse &sc. Gregorius) dicebat quod papa non poterat tales bullas (f. 412v) concedere et quod tales bulle nulle erant, per hoc volens annullare officium inquisitorie heretice pravitatis. Et subiunxit, ad probandum quod dictus dominus Angelus est et fuit fautor hereticorum et heresis, quia ipse fuit duobus annis Veneciis inquisitor heretice pravitatis, et dum esset circa finem temporis quo inde recessit, venit ad aures ipsius testis, quod Veneciis erant tres domus, quarum tamen una fugit, et erant de secta 2) In den Hss. folgt: et. 3) Er hat es, wie Anton de Reate, von frater Laurenz de Reate und andern gehört.

Strana 194
194 JOHANNES VINCKE nuncupatorum dulcinorum qui erant magni heretici, ipseque testis volens exercere officium suum et heresim illam purgare adiit ducem Veneciarum, et habitis ab eo gentibus ad hoc deputatis fecit capi omnes qui in illa domo reperti sunt, et fuerunt IX mulieres et unus homo, contra quos facto legitimo processu aliquos cruce signavit, aliquos dampnavit ad duos, aliquos ad sex annos, et reliquos ad certa alia tempora. Quorum aliqui confessi sunt super eorum heresibus alicui sacerdoti. Quiquidem sacerdos per ipsum testem inquisitorem vocatus ipsi testi querenti, cur has quas audierat hereses non revelarat inquisitori pro tempore existenti, respondit ipse sacerdos, quod adierat presenciam domini Gregorii tunc cardinalis in partibus Marchie legati et aperuit sibi harum heresium materias, petens consilium quid super hoc acturus esset. Et dixit idem sacerdos ipsi testi, quod ipse dominus Gregorius tunc legatus dixit ipsi sacerdoti consulendo quod illa heretica teneret sub silencio nec inquisitori nunciaret usque ad aliud tempus. Et dixit quod indubitanter ipse dominus Gregorius est fautor et sustentator ac semper fuit omnium hereticorum et heresium parcium illarum in quibus fuit. Et dixit quod per tempus quo inquisitor erat hoc sibi plene constitit. Aliud nescit. VIII. (f. 413) Die Martis XXVIIIa dicti mensis Maii fuit examinatus loco predicto nobilis vir Franciscus de Chissiaco laycus literatus Ghebe- nensis diocesis quinquaginta annorum etatis sue vel circa ut ex aspectu faciei sue apparebat coram . . . Bernardo abbate de Podiobonicis et Matheo Cauygni .. . et iuratus . . . super secundo . . . articulo . . respondit quod audivit dici a multis quorum nomina non recordatur contenta in articulo fore vera. Item subiunxit quod vidit in servicio domini Francisci de Arenda unum virum quem nominare nescit longam barbam nigram deferentem, qui de arte magica et invocacione demonum ut comuniter dicebatur se (f. 414) intromittebat, et ita credit propter magnam affinitatem inter dominum Benedictum et dictum dominum Franciscum ac dictum magicum cum longa barba. Item dixit quod audivit dici a quodam quem nominare nescit, quod dominus Benedictus perquiri fecit quendam librum artis magice a quodam Judeo compilatum, in quo libro destruuntur omnia facta Christi et fidei catholice, et hunc librum apportavit quidam alius dicto domino Benedicto in societate predicta, qui ipsi testi predicta retulit, et ab eo magnam inquisicionem non fecit, quia non curavit. Nec plus scit de contentis in articulo. Super septimo . . . articulo . . . dixit contenta in prima parte ipsius articuli fore vera et hoc esse notorium in Avinione reputabatur. Super secunda parte . . . dixit se tantum scire, quod quidam collector seu succollector quem nominare nescit in palacio apostolico incarceratus ibidem expiravit ... credit propter hoc quod non fecit bonum computum de officio (f. 414v) collectorie seu succollectorie. De aliis nichil scit. IX. Eadem die Martis XXVIIIa dicti mensis Maii in loco predicto fuit examinatus coram ... Leonardo episcopo Firmano et Matheo Cauigni . . . venerabilis et circumspectus vir dominus Petrus de Saluciis decre- torum doctor decanus Aniciensis frater germanus . . . domini Amadei vulgariter dicti domini cardinalis Saluciarum etatis sue triginta septem annorum vel circa ut ex aspectu suo apparebat testis .. . iuratus ac . .

Strana 195
Acta Concilii Pisani 195 super secundo . . . articulo . . . respondit se tantum scire de contentis in eodem quod teste ipso existente in Avinione — fere sunt elapsi undecim anni — erat ibidem quidam vocatus frater Aluarus de tercia regula sancti Francisci nacione Hispanus in Avinione pro tunc cum domino Benedicto moram trahens, ut dicebat, qui eidem testi interroganti qua de causa ibidem moraretur respondit, quod morabatur cum domino Benedicto, et post multa verba conclusit quod ipse dominus Benedictus erat unus de peioribus mundi. Interrogatus a teste que erat causa malicie tante, respondit quod ipse dominus Benedictus erat male intencionis et pessime consciencie, quia inter cetera utebatur multum (f. 415) in omnibus agendis suis arte magica. Interrogatus a dicto teste quomodo sciebat hoc, dixit testis: „Quia moror secum hac de causa, quia multum scio de hac sciencia. Et si unus rex defunctus michi credere voluisset, non fuisset mortuus eo modo quo mortuus fuit, quia sibi dixi quod non ascenderet illa die equum suum nec exiret portam per quam exivit. Videram enim per artem magicam dyabolum paratum ad occidendum eum; et ad intersignum ut michi crederet dedi sibi cedulam de predicto, que cedula post eius mortem reperta est cum ipso rege, in qua contine- batur ut predixi.“ Tunc ipse testis interrogavit dictum fratrem Aluarum: „Cum ista ars prohibita sit omnibus et maxime inhonesta sit summo pontifici, ad quid utitur ea?“ Dictus frater Aluarus respondit quod ipse dominus Benedictus omnia sua negocia libenter facit mediante ista arte et de concilio peritorum huius artis, et ad hunc finem, quod deterius est, quod possit prosperari et continuari in papatu suo. Et hoc dixit dictus frater eidem testi in secreto. Interrogatus idem testis dixit sibi de in eodem articulo contentis nichil penitus constare, nisi quod publica vox et fama fuit et est in Avinione et in aliis locis circumvicinis, quod ipse dominus Benedictus utitur concilio dicte artis, et quod hac de causa tenet penes eum dictum (f. 415v) Franciscum de Arenda et donatum ordinis Cartusiensis. Super tercio . . . articulo . . . dixit se nichil scire quid dominus Benedictus regi Francie mandavit. Audivit tamen ab ore domini Bene- dicti in Massilia in camera sua secreta, presentibus domino episcopo Petragoricensi et domino Francisco de Arenda: „Domine decane, ego volo vos scire, quod ego non sum angelus sed homo, et ideo si isti domini Francie et universitas Parisiensis faciant multa que dicunt se facere (O.: facientes) contra me, ego ponam tantum scandalum contra ipsos, quod unquam vix poterunt (!) reparari." Super sexto . . . articulo . . . dixit articulum esse verum; . . . dixit quod licet non fuerat in sermone, audivit tamen a multis qui fuerunt presentes in sermone, quod dominus Benedictus multum fuit indignatus contra eum in articulo nominatum §= Joh. Gay) videlicet qui fecit sermonem, et quod ipse testis vidit postea dictum fratrem Johannem sermonicatorem privatum officio et arrestatum in domo sua in conventu Predicatorum bene per duos annos vel citra. Et hec dixit esse et fuisse . Avinione et in aliis locis circumstanciis publica et notoria . . (f. 416) Super septimo .. . articulo . . . dixit, quod vidit dictos duos clericos de quibus articulatur suspendi, et addidit quod quidem iudex

Strana 196
196 JOHANNES VINCKE secularis regis Castelleti Parisiensis vocatus magister Johannes Soldoni qui tunc erat in Avinione indignatus de suspensione dictorum clericorum indignato animo dixit: "Per corpus Dei, ex quo papa non servat privilegia clericorum, sed facit eos ita suspendi, si aliqui clerici pervenerint ad manus meas, eciam eos faciam suspendi non servando privilegia cleri- corum." . . . Super secunda parte articuli . . . dixit . . . quod quidam suc- collector Mymacensis fuit dure tractatus et mortuus in carceribus dicti domini Benedicti; et hoc fuit publicum et notorium in Avinione, et dice- batur communiter, quod dominus Benedictus eum mori fecerat propter odium quod conceperat contra eum in scolis Montispessulanis tempore quo ipse succollector morabatur cum domino (V. fügt hinzu: de) Pera in ipso studio . . X. (f. 416v) Eadem die Martis XXVIII mensis Maii fuit examinatus venerabilis vir dominus Regucius Symonis de Ancona olim scriptor litterarum apostolicarum sexaginta annorum etatis sue vel circiter . . . qui medio suo prestito iuramento dixit in dicta sacristia . . . coram . . . abbate monasterii Podiobonicis et Matheo Cauygni ... super secundo . . . articulo . . . se audivisse pluries dici a domino Joffone Florentino cardinali contenta in dicto articulo fore vera, et de eis fuit publica vox .. . Super tercio . . . articulo . . . dixit se scire de contentis in eodem articulo de auditu .. . a dominis cardinalibus in Avinione. (f. 417) Super sexto ... articulo dixit se fuisse presentem in sermone facto per dictum fratrem Johannem ... ipse frater Johannes fuit privatus officio magisterii ut articulatur, et hoc fuit publicum et notorium in Avinione ... De aliis dixit se nichil scire. Super septimo ... articulo . . . ipse testis vidit dum ducebantur ad suspendendum, de quo multi mirabantur; et de aliis contentis dixit se scire per auditum, et de hiis erat publica vox et fama . . XI. Eadem die Martis XXVIII mensis Maii (f. 417v) fuit examinatus dominus Petrus Fabri prepositus ecclesie Regensis litterarum apostoli- carum scriptor et abbreviator etatis sue triginta annorum vel circiter . . . qui medio suo prestito iuramento dixit . . . in dicta sacristia coram . . . abbate monasterii de Podiobonicis et Matheo Cauigni . . . super primo . . . articulo . . . (Siehe Ehrle, Chronica Actitatorum, 404). (f. 418) Super secundo . .. articulo . . . dixit, quod de contentis in eodem esse publicam vocem et famam in Nicia, in Portuveneris, in Saona et in aliis multis locis; et addit testis, quod ostensus fuit sibi4) quidam barbatus de ordine sancti Johannis Jerosolimitani qui dicebatur esse nigromanticus domini Benedicti et ad eius peticionem stabat cum domino Francisco de Arenda et expensis ipsius domini Benedicti . . . Super sexto . . . articulo . . . dixit . . . quod presens fuit vidit et audivit, et erant publica et notoria in Avinione .. . et contrarium non audivit. Super septimo ... articulo .. . respondit quia vidit eos in patibulo suspensos (f. 418v). Interrogatus si de hoc sequebatur magnum scandalum, 4) Weiter unten: in Portuveneris.

Strana 197
Acta Concilii Pisani 197 dixit testis quod maximum, quia maximus rumor fuit in populo, quia dicebant quod ita facere vellent de clericis, ex quo papa sic fecit. De secunda parte dixit se a pluribus fidedignis audivisse in Avinione, prout in secunda parte articulatur. Super octavo . . . articulo . . . dixit articulum esse verum . . . quia ipse testis presens fuit vidit et audivit et met timorem habuit, ne per violenciam duceretur ad remigandum. XII. Eadem die Martis XXVIII mensis Maii fuit examinatus dominus Jacobus Cabassolis cubicularius . . . domini Amadei dyaconi cardinalis vulgariter dicti de Saluciis triginta annorum etatis sue vel circiter testis . . . iuratus . . . (f. 419) in dicta sacristia . . . coram abbate monasterii de Podiobonicis et Matheo Cauingi . . . . . . Super secundo . . . articulo . . . dixit se tantum scire quod in Avinione erat publica vox et fama, quod ipse dominus Benedictus ute- batur ista arte magica . . . Super octavo . . . articulo . . . (f. 419v) dixit articulum esse verum . . . quia ipse testis presens fuit vidit et audivit, et ipsemet testis fugit pre timore ne duceretur ad remigandum. XIII. Eadem die Martis XXVIII mensis Maii fuit examinatus dominus Johannes Faydici decretorum doctor palacii causarum apostolici auditor etatis sue annorum LXX vel circiter testis iuratus . . . in dicta sacristia . .. coram ... abbate monasterii de Podiobonicis et Matheo Cauigni ... super sexto . . . articulo . . . dixit . . . (Siehe Ehrle, Chronica Actita- torum, 407, n. 3). XIIII. Eadem die Martis XXVIII mensis Maii fuit examinatus magister (V. fügt hinzu: Johannes) Ponceti in decretis licenciatus cano- nicus ecclesie Bisuntine quinquaginta annorum etatis sue vel circiter . . ., qui per iuramentum suum ... deposuit coram dictis dominis Bernardo abbate et Matheo Cauigni . . . in dicta sacristia .. . super secundo . . . articulo .. . quod, postquam dominus Benedictus fuit in papam assump- tus, vidit quendam fraticellum de ordine tercio beati Francisci (f. 420) nomine Aluarus, ut credit de Hispania oriundus, tunc cum dicto domino Benedicto frequentantem, cum quo ipse testis sepius locutus fuit in domo domini cardinalis Saluciarum, et ab omnibus de domo dicti domini cardinalis tunc dicebatur, quod ipse fraticellus serviebat dicto domino Benedicto in divinacionibus et cantacionibus, et frequenter ibat dictus fraticellus extra Avinionem in provincia Provincie ad quosdam alios artis magicos, et referebat dicto domino Benedicto responsa ipsorum; et ita credit quia dictus dominus Benedictus signavit sibi magnum rotulum pro dilectis suis, quod libenter non fecisset pro magno viro, et cum (= quod) hoc audivit a dicto domino cardinali Saluciarum, qui ab ore proprio ipsius Aluari audiverat, quod dictus Aluarus retulerat dicto domino Benedicto, quod ipse haberet multa pati, sed finaliter victoriam obtineret et papa solus remaneret, prout alii duo fraticelli in Provincia existentes per artem magicam reperierunt. Et de hoc erat vox et fama publica inter familiares dicti domini cardinalis. XV. Eadem die Martis XXVIII mensis Maii (f. 421) fuit examinatus religiosus vir frater Johannes Tyroli prior monasterii Fontis nostre

Strana 198
198 JOHANNES VINCKE domine beate Marie virginis in Vallesio ordinis Cartusiensis Swicionensis (V.: Swecionensis) diocesis quadraginta sex annorum etatis sue vel circiter testis coram dictis dominis Leonardo episcopo Firmano et Matheo Cauigni . . . in prefata sacristia, qui per iuramentum suum prestitum dixit . . . super quarto . . . articulo . . . se tantum scire de contentis in eodem, videlicet quod, dum alias dominus Benedictus erat inclusus in palacio Avinione, testis ipse audivit ab ore dicti domini Benedicti quod, si in captivitate in qua erat moreretur, nunquam reformaretur ecclesia Dei, et fuerunt presentes domini episcopus Constanciensis qui nunc est, ac abbas montis sancti Michaelis, et Johannes de Fontanis miles, necnon Petrus Beuble qui postea fuit episcopus Uticensis, qui omnes missi fuerunt ad dictum dominum Benedictum, tam ex parte regis Francie, quam ex parte ducis Aurelianensis germani dicti domini regis, a quo duce idem testis (f. 421v) cum aliis missus fuit. Interrogatus si audivit aliqua alia ab ore ipsius domini Benedicti, dixit „Quod non“ in presencia predic- torum. Sed ipse testis solus cum eo videlicet Benedicto pluries fuit, et una vice in studio domini Benedicti retro capellam sancti Michaelis ab eo audivit videlicet quod credebat, quod subtraccione obediencie sibi facta durante nulla anima ascenderet paradisum, de quo dictus testis fuit multum scandalizatus. Item alia plura sibi dixit de quibus non recordatur, et cum iuramento dicti testis, et sub pena excommunicacionis, cuius absolucionem sibi reservabat, sibi inhibuit expresse, ne revelaret alicui illa que sibi dixerat in secreto; propter que verba in secreto dictus testis dixit domino duci Aurelianensi predicto: „Vos sustinetis dictum dominum Benedictum, et timeo ne decipiamini de eo, quia vel lesus in sensu capitis est, vel pessimus homo, nec est de facto suo nisi una baractaria. XVI. Eadem die Martis XXVIII mensis Maii fuit examinatus honestus vir Robertus (f. 422) Meneti alias dictus Heremita laycus literatus Con- stanciensis diocesis octuaginta annorum etatis sue vel circiter testis coram dictis dominis Leonardo episcopo Firmano et Matheo Cauigni . . . in prefata sacristia, qui per iuramentum suum prestitum dixit . . . super tercio . . . articulo . . . contenta in dicto articulo fore vera . . . quia hoc audivit ab ore dicti domini Benedicti ut articulatur, et cum hoc dictus dominus Benedictus minabatur domino regi Francie ... fuerunt presentes dominus Franciscus de Arenda et archiepiscopus Terragonensis modernus. Super quinto . . . articulo . . . dixit quod ab ore ipsius domini Benedicti pluries audivit, quod via cessionis non erat bona sed mala, et quod nunquam consentiret quod per eam fieret unio in ecclesia Dei, et quod prosequentes eam nesciebant quid (f. 422v) faciebant, ymmo illi de universitate Parisiensi qui iverant Romam sine sui licencia prose- quendo eam erant excommunicati. XVII. Eadem die Martis XXVIII mensis Maii fuit examinatus reve- rendus pater frater Nicolaus episcopus Cistaricensis magister in theologia testis coram dictis dominis Leonardo episcopo Firmano et Matheo Cauigni . . . in loco predicto . . . qui per iuramentum suum prestitum dixit . . . super septimo . . . articulo . . . super ultima parte ipsius

Strana 199
Acta Concilii Pisani 199 articuli se audivisse dici quod dominus episcopus Baionensis de quo articulatur mortuus fuit in carceribus. De aliis contentis in dicto articulo nichil scit. XVIII. Eadem die Martis XXVIII mensis Maii fuit examinatus vene- rabilis vir dominus Dominicus Parvi magister in theologia quinqua- gintasex annorum etatis sue testis coram dictis dominis Leonardo episcopo Firmano et Matheo Cauigni . . . in loco predicto, qui per iuramentum suum prestitum dixit . . . super primo . . . articulo . . . (Siehe Ehrle, Chronica Actitatorum, 404 n. 3); eciam simili modo (f. 423) audivit de quodam fraticello propter heresim incarcerato, quem a carceribus absque aliqua punicione liberari fecit et ab eo quendam librum continentem plures errores ad se recepit, quem adhuc, ut iste testis verius credit, penes se habet et retinet. Super secundo . . . articulo . . . dixit se audivisse dici a quam pluribus fidedignis personis Parisius et alibi contenta in articulo fore vera et de eis fuisse Parisius publicam vocem et famam. Super tercio . . . articulo . . . dixit articulum fore verum . . . quia audivit a nunciis regis Francie, qui hoc audiebant ab ore ipsius domini Benedicti, ut in articulo continetur. XIX. Die Mercurii XXIX mensis Maii examinatus fuit reverendus pater dominus Pileus archiepiscopus Januensis testis coram dictis dominis Leonardo episcopo Firmano et Matheo Cauigni (f. 424) . . . in loco pre- dicto . . . qui per iuramentum suum prestitum dixit ... super secundo . . . articulo . . . quod credit vera esse contenta in prima parte ipsius articuli, videlicet usque verbum: „Ac eciam,“ eo quia frequenter hoc audivit tam a dominis cardinalibus quam a multis aliis de curia domini Benedicti . . ., audivit quod in Nicia tonitruum percussit iuxta eum, dum huiusmodi nephariis artibus insisteret, ac dum fugiens de Portu- veneris navigaret, ubique in partibus circumstanciis erat tranquillitas et serenitas, sed eum et navigia sua sequebantur tonitrua et fulgura cum mirabili pluvia et tempore tempestuoso. Item quia ipse testis audivit a fratre Augustino de Finario (V.: Frinario) ordinis Predicatorum religioso approbate vite et fama, quod in dicto loco Fiuarii erat quedam puella que frequenter extra sensum proprium constituta dixit interdum ipso fratre Augustino audiente quod dictus (f.424v) Petrus de Luna, quem dicta puella vocabat antipapam et antechristum, credebat se iuvare cum demonibus quos invocabat ipse dominus Benedictus, sed non sibi suc- cederet; et quod dicebat dictus dominus Benedictus interdum, quod Maria Magdalena ipsi apparebat; sed tamen re vera erat dyabolus, qui in dicta forma et habitu ad eum veniebat. Super quinto . . . articulo . . . dixit testis ultimam partem articuli (incipientem: „Et aliquociens“) fore veram . . . quia audivit ab ore ipsius domini Benedicti in Janua et diversis aliis locis . . . Super septimo . . . articulo . . . dixit ipse testis ultimam partem ipsius articuli esse veram ... quia ipse testis senciit aliquos incarceratos Janue in carceribus archiepiscopalibus, qui crudelissime de ipsius domini Benedicti mandato cathenati in pedibus manibus et collo diu fuerunt

Strana 200
JOHANNES VINCKE 200 detenti5); et a Gaspar de Marinis cive Januensi fidedigno (f. 425) qui diu stetit in Avinione audivit, quod una nocte senciit et audivit et firmiter scivit, quod triginta duo una et eadem nocte dictus dominus Benedictus submergi fecit in Rodano; et manifestum est, qualiter dictus dominus Benedictus Manuelem de Valente de Janua cancellarium regis Cipri mori fecit mala morte post diuturnos carceres, ex eo quia nolebat con- sentire in declaracionem quam tunc fecerat dominus Baruti tunc missus per dictum regem Cipri, videlicet declarando se de obediencia ipsius domini Benedicti. Item quia fratrem Julianum de Spinolis ordinis Minorum de Janua capi fecit et detinuit per annum et ultra turpissime inhonestissime et crudelissime captivatum sine causa, solum quia dictus frater Julianus fuerat in Viterbio. Item quia verum est quod episcopus Bayonensis in articulo presenti nominatus captus per dictum dominum Benedictum defunctus est in carceribus pessime tractatus per deputatos ipsius domini Benedicti; et credit ipse testis certissime quod alias vixisset et forsan adhuc viveret dictus episcopus Bayonensis. Et similiter audivit de multis aliis. Super octavo . . . articulo . . . (f. 425v) dixit testis contenta in dicto articulo esse vera et non solum vera, ymmo notoria . . . nec audivit oppositum, videlicet quod clericos et religiosos et eciam peregrinos trans- euntes ad sanctam Antonium et sanctum Jacobum dictus dominus Benedictus capi fecit et permisit et ex certa sciencia tolleravit, cum fuerint sibi facte frequentes querele; et hoc faciebat in precinctu et tractatu ipsius unionis volens mittere galeas suas ad capiendum urbem, propter quod infiniti in dictis galeis sic violenter recepti mortui sunt diversis necessitatibus; nec tamen ipse dominus Benedictus abstinebat seu abstineri mandabat a similibus. XX. Eadem die Mercurii XXIX mensis Maii fuit examinatus discretus vir Petrus Marganti (O.: Maganti) monachus monasterii Case Dei (f. 426) ordinis sancti Benedicti Claramonten. dioc. XXX annorum etatis sue vel circiter testis coram dictis dominis Leonardo episcopo Firmano et Matheo Cauigni .. . in loco predicto . . . qui per iuramentum suum prestitum dixit . . . super secundo . . . articulo . . . se tantum scire quod, cum ipse testis esset familiaris magistri Antonii Vincencii hospitarii camere paramenti domini Benedicti, sepius iste testis vidit quendam librum ostensum sibi a servitoribus camere dicti domini Benedicti dicentibus eidem testi ipsum librum continere nigromanciam. Super octavo . . . articulo . . . dixit articulum esse verum . . . quia vidit, presens fuit et audivit prout articulatur. XXI. (f. 426v) Eadem die Mercurii XXIX mensis Maii fuit examinatus circumspectus vir magister Andreas de Burgaro de Janua doctor in medicina (O.: medicinis) quinquaginta annorum etatis sue vel circiter . . . testis . .. iuratus coram abbate monasterii de Podiobonicis et Matheo Cauigni ... in dicta sacristia . . . et super septimo . . . articulo . . . dixit sibi tantum constare videlicet quod bene vidit dominum episcopum Bayonensem de quo in articulo fit mencio detentum sub clausura in 5) V. hat statt dessen: quos . . . cathenatos . . . detineri diu fecerat.

Strana 201
Acta Concilii Pisani 201 civitate Januensi in quadam sala hospitalis sancti Johannis in qua ponebantur blada domini Benedicti (f. 427) de mandato eiusdem domini Benedicti dictumque episcopum infirmum de fluxu ventris epatico pluries visitavit, et de quo fluxu sub dicta clausura idem dominus episcopus decessit. Interrogatus idem testis, si nimis stricte et dure tenebatur, respondit idem testis: quod sic, attenta infirmitate etate antiqua et nobilitate persone; nam iuxta lectum suum habebat feces suas putridas et corruptas, et audivit dictum episcopum conquerentem quod non habebat bene necessaria sua, licet dictus dominus Benedictus recepisset sibi multa bona sua valoris ultra mille florenorum, ut idem episcopus asserebat. Interrogatus idem testis, quare dictus episcopus detentus fuit, respondit idem testis se nescire, nisi quod audivit ab eodem episcopo quod sciret aliqua que ipse dominus Benedictus nolebat revelari. Interrogatus . . . si idem episcopus ipsi testi vel alteri aliqua dixit de dicto domino Benedicto, respondit idem testis quod magister Georgius de Sersana solemnis doctor in medicina et vir magne virtutis qui visitavit dictum episcopum in dicta infirmitate sua dixit pluribus vicibus ipsi testi, quod ipse episcopus dixit quod, cum quedam mulier reputata sancta“) in partibus Hyspanie rogaret Deum pro bono statu ipsius domini Benedicti (f. 427v), dixit se habuisse responsum quod non rogaret, quia facilius esset Luciferum reconciliari Deo quam ipsum dominum Benedictum ... XXII. Eadem die Mercurii XXIX mensis Maii fuit examinatus vene- rabilis in Christo pater et religiosus vir dominus Petrus doctor decretorum abbas monasterii Montis sancti Michaelis ordinis sancti Benedicti Abrincen. diocesis quinquaginta annorum etatis sue vel circiter testis . . . iuratus . . . coram dictis dominis Bernardo abbate monasterii de Podiobonicis et Matheo Cavigni . . . et super quarto . . . articulo . . . (f. 428) dixit se tantum scire videlicet quod tempore quo dominus Bene- dictus inclusus erat in palacio Avinione ipse testis missus fuerat ex parte domini regis Francorum una cum magistro Egidio de Campis nunc episcopo Constanciensi et domino Guilhelmo de Tignonvilla milite ad ipsum dominum Benedictum et dominos cardinales, et tunc audivit pluries referri a dicto Guilhelmo et aliis missis per ducem Aurelianensem videlicet a domino de Fontanis, a domino Petro Beauble contenta in articulo pluries eis a dicto domino Benedicto dicta fuisse, et ista credit firmiter esse vera, et ita redegit tunc statum in scriptis; et aliud nescit .. . Super quinto . . . articulo . . . respondit super prima parte dicti articuli quod, dum ipse testis fuit in legacione de qua proxime supra dicitur, audivit ab ambassiatoribus domini regis Aragonum sibi referri verba contenta in prima parte articuli, et quod illa audiverant ab ipso domino (f. 428v) Benedicto, et ita credit firmiter, quia illi ambassiatores erant ipsi domino Benedicto in altum favorabiles et solempnes viri, quare dictus testis dicta verba statim tunc redegit in scriptis. Secundam eciam partem dicti articuli incipientis „Et aliquociens“ dixit idem testis quod crederet firmiter dictam partem articuli fore veram, quia ita sibi retulit dictus dominus Guilhelmus de Tignonvilla qui est notabilis miles, et ideo statim tunc redegit in scriptis . . 6) Fehlt in O.

Strana 202
202 JOHANNES VINCKE XXIII. Eadem die Mercurii XXIX mensis Maii fuit examinatus vene- rabilis vir magister Johannes Guiardi archipresbiter ecclesie Pictavensis quinquaginta annorum etatis sue vel circiter testis ... iuratus . . . qui (f. 429) . . . coram dictis dominis Bernardo abbate monasterii de Podio- bonicis ac Matheo Cauigni .. . in prefata sacristia . . . super primo . . . articulo dixit . . . quod erat notorium et publicum in Avinione, quod quidam frater Vincencius fuerat accusatus de heresi . .. quem processum sicut communiter asseritur ipse Benedictus . .. totaliter annulavit . . . Et eciam cum quidam frater Johannes de Montesono fuisset tempore Clementis pape VII accusatus de certis (f. 429v) conclusionibus hereti- calibus et per universitatem Parisiensem persequeretur coram domino Clemente, quadam die, qua debebat sub arresto in carceribus requiri poni, ipse Benedictus tunc cardinalis fovit et favorisavit ipsum taliter quod recessit nec potuit apprehendi, de quo multi obloquebantur contra ipsum cardinalem de Luna. Super secundo . . . articulo . . . dixit idem testis quod communiter dicitur quod ipse Benedictus habet in una hostia (O.: boscia) parva duos demones inclusos, quos eciam antequam esset papa et a magnis tem- poribus habuit, et postquam fuit papa, quia deficiebant sibi aliqui demones, ut in magnis et arduis causis et casibus sibi futura prenosti- carentur et si posset remanere solus in papatu, quos demones habere non poterat nisi haberet unum librum consecratum et claviculam Sala- monis et unum alium librum qui incipit sic: „Incipit mors anime“, ipse Benedictus fecit perquiri in Hispaniis, quos recordabatur ibidem vidisse dum erat illuc legatus ipse Benedictus, et librum consecratum magni voluminis habuit a Sarracenis, quibus libris habitis, quia nesciebat plene modum practicandi, ipse mandavit (f. 430) et habuit aliquos magicos, et quando ipse audiebat quod essent aliqui magici in aliquo loco, eciam in carceribus, ipse statim mandabat pro eis, et ipsos volebat habere et loqui cum eis, et inter ceteros ipse habuit unum fratrem Minorem "*) magistrum in theologia, quem nuper fecit patriarcham Jerosolimitanum, qui dicebat sibi quando erat secum, quomodo ipse invocaret demones et quales et quas peticiones faceret; quando non erat secum, ipse mandabat sibi in scriptis et per litteras; eciam ipse habuit et habet unum alium qui est in habitu beguini et habet longam barbam furcatam, qui quasi continue sequitur eum et nunc est cum ipso, et ille est magnus magicus et demoniorum invocator, et communiter dicitur, quando videtur ab hominibus: „Ecce videte illum, qui facit venire demones." Eciam habuit unum magnum heremitam, qui faciebat venire deum ventorum, et ille deus ventorum habebat unum secum qui debebat revelare thesauros absconditos; sed oportebat primo quod unus deus sive demon veniret ad eos qui erat princeps sedicionum, et istis tribus coniunctis ipse Bene- dictus debebat tantum facere, quod ipse poneretur et reciperetur in Roma, et cum esset in Roma, ipse debebat facere tantum quod remaneret (O.: maneret) solus in papatu. Et istos tres videlicet (f. 430v) magicos") diversis temporibus vidit ipse testis cum Benedicto, videlicet illum here- 6') Franz Ximenez. 7) Videlicet magicos fehlt: in V.

Strana 203
Acta Concilii Pisani 203 mitam in Avinione, illum beguinum in Portuveneris et Perpiniano, et illum fratrem Minorem patriarcham in Perpiniano. Ac eciam habuit de carceribus auditoris camere unum hereticum, quia dicebatur quod ipse erat magnus nigromanticus. Et eciam habuit et habet continue secum unum divinatorem fratrem Minorem, qui vocatur frater Johannes Bene- dicti de Bergerato, qui aliquociens vadit in montibus et locis desertis ad habendum revelaciones. Et ipse testis qui loquitur dicit quod ipse habuit multociens colloquium et domesticacionem cum ipso fratre Johanne, eciam in comedendo et bibendo. Et inter cetera dixit eidem loquenti quod infra breve ipse Benedictus esset in Roma et obtineret contra omnes, si faceret ea que sibi dixerat. Et ostendit idem frater Johannes prefato testi duos libros, in quibus erant multe figure paparum regum angelorum demoniorum galearum navigiorum turrium et aquarum. Et dicebat quod Benedictus fugeret ad angulum terre, sed postea insurgeret unus Siculus qui esset de domo Aragonie, et sublimaretur in imperatorem, et ipso sublimato ipse duceret ipsum Benedictum per potenciam in Roma per mare et ipsum poneret in sedem Petri, et postmodum ipse Benedictus coronaret ipsum regem Siculum (f. 431) in imperatorem, et sic isti ambo totum mundum regerent et in subieccione tenerent. Super sexto .. . articulo . . . dixit . . . (Siehe Ehrle, Chronica Acti- tatorum, 406 f.). Super septimo . . . articulo . . . dixit quod (O.: et) ipse vidit in quodam patibulo novo in itinere publico, de quo itur de Avinione ad Pontem Sorgie prope capellam vocatam capella sancti Michaelis Ruffiani, duos suspensos quorum unus erat dyaconus et alter subdyaconus secun- dum communem famam, et unus erat familiaris bone memorie domini cardinalis de Vernhio. Et ista sunt ita (f. 432) notoria Avinione et per diversas mundi partes, quod non posset aliqualiter celari, ymmo Parisius communiter dicebatur — et ipse testis Parisius hec audivit — ammodo temporales iudices possunt bene facere suspendi clericos et presbiteros, quia papa bene facit eos suspendi. Super octavo . . . articulo . . . dixit quod, quando galee debebant ire Romam, omnes qui poterant reperiri capiebantur de facto, et multi ista de causa fugerunt ad montes et ad alia loca. Et dicit idem testis quod ipse vidit magnum rumorem in Spedia contra Cathalanos qui capiebant gentes in Spedia, sic quod oportuit quod ipsi restituerunt ali- quos, quos ibidem ceperant, antequam aperirentur porte ville ipsis Cathalanis, superveniente tempestate maris et eciam aliquibus novis, quod galee non poterant nec irent Romam, multi de prefatis captis fuerunt liberati; sed aliqui omnes pecunias quas habebant perdiderunt, et eis fuerunt amote, aliqui raubam, aliqui breviarium; et idem testis vidit aliquos existentes de galeis qui fuerunt ut prefertur capti, qui adhuc (f. 432v) habebant in sinu suo de biscocto (O.: biscotto) nigro, et dicebant quod quilibet eorum habebat cotidie quatuor vel quinque parvos panes biscoctos, et dicebant quod ipsi semper rogabant Deum, quod galee rupe- rentur in mari, cum erant prope rupes, et maledicebant Benedicto toto posse.

Strana 204
204 JOHANNES VINCKE XXIIII. Eadem die Mercurii XXIX mensis Maii fuit examinatus reverendus in Christo pater dominus episcopus Nemausiensis (V.: Ne mausensis) in dicta sacristia .. . coram dictis dominis Bernardo abbate monasterii de Podiobonicis ac Matheo Cauigni .. . qui testis deposuit per iuramentum suum prestitum .. . super secundo . . . articulo . . . quod ipse audivit dici a quodam (f. 433) magistro in theologia dicto Wilhelmo Vannalate ordinis Minorum in domo ipsius testis et in camera paramenti sua ibidem hec verba: „Reverende pater, iste Benedictus est malus homo, quia procuravit habere unum librum consecratum demoni- bus de partibus ultramarinis id est infidelium per manus unius magistri in theologia ordinis Minorum.“ Et tunc dictus testis interrogavit eundem magistrum, quomodo sciebat. Qui tunc sibi respondit: „Fui in partibus ultramarinis in facto domini Benedicti ad querendum et portandum sibi quendam librum consecratum demonibus, quem reperi et eidem domino Benedicto portavi.“ Et addidit dictus testis credens predicta fore vera propter malam vitam ipsius Benedicti. XXV. Eadem die Mercurii XXIX mensis Maii fuit examinatus dis- cretus et honestus vir Carolus de Osaco laicus literatus Magalonensis (f. 433v) diocesis reverendissimi .. . domini Johannis episcopi Ostiensis . . . cardinalis scutifer quadraginta quinque annorum etatis sue vel circiter testis . . . iuratus ... coram dictis dominis abbate monasterii de Podiobonicis et Matheo Cauigni .. . in dicta sacristia . . . et super primo . . . articulo . . . respondit, quod de contentis in eodem articulo nichil sciret de certa sua sciencia. Sed bene audivit dici a multis per- sonis, quod dominus Benedictus, quando fuit in papam assumptus, fecit comburi quendam processum factam in causa heresis contra suum con- fessorem nuncupatum magister Vincencius, et imposuit silencium, ne de cetero contra eum procederetur. Item audivit communiter dici in Avi- nione, dictus Benedictus fovebat et sustinebat quantum poterat magistrum Petrum de Montesono ... et quando ... tunc (f. 434) cardinalis de Luna vidit quod negocium fuit periculosum pro dicto Monsone, eidem consuluit quod . .. recederet sicut fecit . . . Super secundo ... articulo . .. dixit quod publica vox et fama fuit et est in curia dicti domini Benedicti, ubi ipse testis hoc audivit, quod contenta in ipso articulo sint vera . . . Item dixit quod, quando ipse dominus Benedictus fuit in Portuveneris, dictus testis erat presens cum domino cardinali Vivariensi magistro suo, et vidit in servicio domini Francisci de Arenda quendam virum longam barbam nigram et longum mantellum gerentem quem nominare nescit, qui nigromanticus com- muniter ab omnibus dicebatur et pro tali in Hyspania habetur, et a dicto domino Francisco tenebatur, ut dicta arte pro ipso domino Bene- dicto uteretur. (f. 434v) Super septimo . . . articulo . . . dixit contenta in prima parte ipsius articuli fore vera . . . quia vidit clericos de quibus dicitur in articulo suspensos . . . et de hoc fuit magnum scandalum in illis partibus. Item ... audivit dici quod in civitate Nemausensi senescallus Bellicardi seu eius locumtenens fecit suspendi plures homines, inter quos fuerunt plures clerici, et dicebat quod hoc facere poterat, quia eciam

Strana 205
Acta Concilii Pisani 205 papa notando dominum Benedictum ibi (O.: ubi) clericos suspendi fecit . . . Super octavo ... articulo ... dixit contenta in eodem (f. 435) articulo fore vera . . . quia ipse testis presens fuit et ea vidit ut articulatur. XXVI. Eadem die Mercurii XXIX mensis Maii fuit examinatus vene- rabilis et religiosus vir dominus Johannes de Folio preceptor sancti Antonii de Riuersa (V. fügt hinzu: Taurinensis) diocesis quinquaginta annorum etatis sue vel circiter testis . . . iuratus . . . coram dictis dominis abbate monasterii de Podiobonicis et Matheo Cauigni .. . in dicta sacristia . . . et super decimo . . . articulo (f. 435v) . . . dixit se circa materiam dicti articuli tantum scire, videlicet quod magister Helias Judeus nominatus in articulo dixit domino Nicolao de Ursinis locum- tenenti generalis ordinis sancti Johannis Jerosolimitani: „Domine prior, papa Gregorius requisivit me, quod deberem sibi consulere secundum artem meam nigromancie, si bonum esset creare novos cardinales.“ Cui prefatus dominus prior respondit: „O my magister Elias, consulatis dicto domino Gregorio quod non creat cardinales, quia hoc esset magna destruccio ecclesie et scandalum fidelium.“ Cui idem magister Elias respondit: „Ego faciam amore vestri.“ Et iterum prefatus magister Elias rediit ad dictum dominum priorems) et dixit: „Ego adimplevi quod mandastis.“ Interrogatus de (O.: in) causa sciencie respondit dictus testis, quod audivit a prefato domino priore hec omnia. Et addidit idem testis, quod dictus dominus prior dixit eidem testi: „Hoc idem dicas domino cardinali de Ursinis." XXVII. (f. 436) Eadem die Mercurii XXIX mensis Maii fuit exa- minatus reverendus in Christo pater dominus frater Bertrandus episcopus Dignensis sacre theologie magister testis . .. iuratus .. . coram dictis dominis Bernardo abbate monasterii de Podiobonicis et Matheo Cauigni . . . in dicta sacristia . . . et super primo . . . articulo . . . dixit . . quod audivit contenta in dicto articulo publice dici in Avinione et locis vicinis, addens (das Weitere bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 404 n. 5). Interrogatus in (!) causis (V. fügt hinzu: sciencie) respondit . . . quod vidit certos alios processus factos contra ipsum dominum Benedictum, in quibus inter alia gravia obiciebatur de liberacione dicti fratris Vincencii . . . Super sexto . . . articulo . . . dixit contenta in dicto articulo fore vera publica (f. 437) et notoria . . . quod ita publice ab omnibus dice- batur, quod non poterat aliqua tergiversacione celari. Super octavo . . . articulo . . . dixit contenta in eodem articulo esse vera publica et notoria in Portuveneris et locis vicinis. XXVIII. Die Jovis tricesima dicti mensis Maii fuit examinatus reve- rendissimus .. . dominus Johannes episcopus Ostiensis . . . (f. 437v) cardinalis et vicecancellarius vulgariter dictus Vivariensis testis . . . iuratus . . . qui coram dictis dominis Bernardo abbate monasterii de Podiobonicis et Matheo Cauingi . . . in dicta sacristia . . . super primo . . . articulo . . . dixit . . . (Siehe Ehrle, Chronica Actitatorum, 404 n. 4). 8) V.: Gregorium. 9

Strana 206
206 JOHANNES VINCKE Super secundo . . . articulo . . . (f. 438) dixit . . . de contentis in eodem esse et fuisse publicam vocem et famam. Super sexto . . . articulo . . . dixit quod crederet articulum esse verum, quia ipse . . . presens fuit in sermone de quo articulatur, et vidit fratrem Johannem qui fecerat dictum sermonem privatum et arrestatum . . . Super septimo . . . articulo . . . dixit se audivisse primam partem articuli fore veram. De secunda parte dixit . . . se audivisse a Cathe- lanis ipsius domini Benedicti, quod ipse erat valde durus et inhumanus in tractando clericos . . . XXIX. Eadem die Jovis XXX mensis Maii fuit examinatus reve- rendissimus . . . dominus Petrus . . . cardinalis vulgariter de Tureyo nuncupatus testis . . . iuratus ... coram dictis dominis Bernardo abbate monasterii de Podiobonicis et Matheo Cauingni . . . in dicta sacristia . . . et super primo . . . articulo dixit . . . (Siehe Ehrle, Chronica Acti- tatorum 405 n. 6). (f. 439) Super sexto ... articulo ... dixit . .. (Siehe Ehrle, Chronica Actitatorum, 407 n. 2). XXX. Eadem die XXX mensis Maii fuit examinatus religiosus vir frater Poncius Gaude ordinis Minorum de conventu loci de Albenacio (O.: Allenario) Vivariensis diocesis triginta annorum etatis sue vel cir- citer testis . . . iuratus . . . (f. 439v) qui coram dictis dominis Bernardo abbate . . . et Matheo Cauingni ... in dicta sacristia .. . super secundo . . . articulo . . . dixit . . . quod, dum ipse testis iret de Avinione ad montem Pessulanum in societate cuiusdam Cathelani cuius nomen ignorat et simul loquerentur de domino Benedicto et quomodo poneret unionem in Dei ecclesia, ipse Cathelanus dixit testi loquenti, quod adhuc videret ipsum dominum Benedictum dominum tocius mundi, et quod habebat unum librum consecratum sub nomine Yeezael, quem librum dictus dominus Benedictus frequenter ponere solebat sub capite suo, quando dormitum ivit, ad finem quod scire posset futura, et quid de eo dicebatur ...; testis ipse dixit se audivisse ab illo Cathelano, quod habuit ipse Cathelanus quendam magistrum ipso d. Benedicto valde intrinsecum (V.: intronisatum), qui audiverat ab ore (f. 440) ipsius domini Benedicti de isto libro, et ipsum librum met viderat. XXXI. Eadem die Jovis XXX mensis Maii fuit examinatus discretus vir (V. fügt hinzu: et honestus) Rodericus Menendi clericus Cordubensis scutifer nobilis viri et magnifici domini Poncelli de Ursinis principis Romani curie Romane marescalli viginti quatuor annorum etatis sue vel circiter . . . qui coram dictis dominis Leonardo episcopo Firmano, Ber- nardo abbate . . . Matheo Cauingni, Guillelmo Bruni et Conrado Unrow examinatoribus et commissariis . . . testificatus fuit per iuramentum suum prestitum in sacristia fratrum beate Marie Carmelitarum . . . super septimo .. . articulo . . . (f. 440v) sibi . . . constare, videlicet quod dominus episcopus Bayonensis ... fuit valde tractatus male per dominum Benedictum et postea mortuus mala morte in carceribus et civitate Januensibus ... Ipse testis captus fuit cum dicto episcopo in Luburnio

Strana 207
Acta Concilii Pisani 207 (V.: Liburnio) et postea cum eodem episcopo incarceratus dictis car- ceribus, in quibus ipse testis vidit mori dictum episcopum de fluxu ventris, et solummodo solebant eundem visitare medici dicti domini Benedicti, qui, ut credit firmiter, interficiebant cum rebus medicinalibus dictum (V. fügt hinzu: episcopum). Nam ipse dominus Benedictus eundem episcopum valde et ultra modum habebat odio, quia nolebat sibi adherere, et ipso episcopo mortuo ipse dominus Benedictus nolebat, quod corpus dicti episcopi traderetur ecclesiastice sepulture, sed quod proiceretur ad mare vel ante canes. XXXII. Eadem die Jovis XXX mensis Maii (f. 441) fuit examinatus venerabilis vir magister Albertus Andree magister in artibus et licen- ciatus in medicinis quadraginta annorum etatis sue vel circiter testis iuratus coram . . . dominis . . . Bernardo abbate monasterii de Podio- bonicis et Matheo Cauingni .. . in sacristia beate Marie fratrum Car- melitarum, qui deposuit .. . super secundo . . . articulo . . . prout in quadam cedula manu sua propria conscripta ut asseruit, quam legit ibidem ac exhibuit et dedit nobis notariis predictis, cuius tenor talis est: „Super secundo dictorum articulorum articulo de nigromancia et temporibus malignis refero ista que sequuntur, prout a fidedignis audivi. Et primo audivi a quodam magistro in theologia religionis beati Augustini, quem visitavi in magna (f. 441v) et periculosa infirmitate cuiusdem domini Benedicti familiaris continui et commensalis9), quod, dum rediret a predicto domino Benedicto deputatus ambassiator de duce Burgundie et de aliquibus aliis ducibus sanguinis regis Francie causa ligandi et trahendi ipsos ad intencionem dicti domini Benedicti et referret eidem ambassiatam suam, quid circa dictum ducem et alios censerat, non potens adventum dictorum ducum impedire nec ad suam ligam trahere, qui duces venirent ad requirendum dictum dominum Bene- dictum ex parte regis Francie, ut cessionem promissam et iuratam offeret et eam prosequeretur, de quorum ducum aggressu et recessu nondum erat adhuc apud omnes perfecta noticia, sed pocius extimacio, respondit dictus dominus Benedictus sedens in cathedra suo ambassiatori, quod bene sciebat qui venire debebant et qui mittendi erant, ymmo quod iam vie parate erant. Item dixit quod sciebat quare et propter quid veniebant. Item dixit ei quod non facerent aliquid de illo propter quod veniebant. Item dixit quod, si vellet, facere posset quod non venirent. Et quod plus est, surgens de cathedra ad spacium transivit in terram lineam scribens, et dicens quod si vellet (f. 442) similem lineam quam describere vellet transire non possent, sed tamen permittam quod veniant. Item dictus magister similiter michi affirmavit, prout ipse certificatus erat, quod, dum dictus dominus Benedictus in studio Montispessulani residebat, semel precipi (O.: precepi) fecit omnibus familiaribus suis, ut nullus eorum infra talem diem et horam remaneret in domo sua sub pena, quod et factum est; et dictus dominus Benedictus transivit extra civitatem ad quoddam virgultum sibi familiare, et in hora assignata 9) O. hat statt dessen: infirmitate eiusdem domini Benedicti familiari continuo et commensali.

Strana 208
208 JOHANNES VINCKE venit tempestas in aere et in domo, ut ad noticiam et scandalum ali- quorum venirent, qui presentes et prope erant; et multa plura scivit, que michi retulit relacione fidedigna, que michi plus declarare noluit. Item quidam doctor legum eximius ac consiliarius magnus ducis quondam regis Ludovici anno quo mortuus est, dum in grabato iaceret, michi in secretis retulit quod anno primo creacionis dicti domini Bene- dicti venit ad ipsum Benedictum quidam prior pro factis sui monasterii sibi notus vir devotissimus et sancte vite famatus, cui 10), dum ad dictum dominum Benedictum se presentasset et necessitates suas sibi dixisset, respondit dictus dominus Benedictus quod bene venisset et pro confessore secreto eum (f. 442v) volebat et sibi in omnibus complacere vellet super sui monasterii paupertatibus, qui dictus religiosus nunquam postea sibi loqui potuit, et finaliter volens recedere a curia Romana predicto doctori tamquam filio spirituali retulit ista que sequuntur: Primo quod multa cognoscebat scandala a dicto domino Benedicto super populo Dei ventura. Secundo quod ipsi domino Benedicto assistebant intus et exterius septem maligni spiritus eidem domino Benedicto familiares ac dyabolicis cogi- tationibus eum involventes. Item si audiret et sibi esset licencia et auctoritas, in Domino con- fidebat et tota trinitate (O.: civitate) cum adiutorio virginis gloriose dictum dominum Benedictum a dictis malis spiritibus liberare. Et post hoc recessit dictus religiosus rogans ipsum dominum Raymundum ista ab ipso declarata nulli significare. Hec ego Albertus Andree magister in artibus et licenciatus in medicinis." XIII. Sitzung des Konzils: Rede des mag. Peter Plaoul; Bericht über die Versammlung der Doktoren, Lizenziaten und Magistri formati der Theologie, die einhellig gegen Gregor XII. und Benedikt XIII. als Schismatiker und Häretiker Stellung nahmen und deren Absetzung forderten; Festsetzung des Tages der Urteilsverkündigung. Pisa, den 29. Mai 1409. V. f. 240v—244; V. 4171 f. 118—120; O. 111 f. 242—245v; T. f. 244—247v. Vgl. 4904 f. 29v—34V; V. 12610 f. 57v—59v; B. f. 29—33. Die Mercurii XIX predicti mensis Maii de mane hora consueta, sedente sacro generali concilio sive sancta sinodo in maiori ecclesia Pisana et celebrata missa de sancto Spiritu per reverendum patrem do- minum Petrum episcopum Aretinum ac decantatis letaniis et devotis oracionibus aliisque peractis in talibus fieri consuetis, venerabilis sacre theologie doctor Parisiensis Petrus Plou 1) cathedram sive pulpitum quasi in medio considencium ascendens fecit sermonem satis notabilem assumpto themate: „Congregabuntur filii Jude et filii Israel pariter et ponent sibi capud unum“ 2), concludens in eo apertis racionibus ipsos 10) Die Hss. haben: qui. 1) So V.; B.: Plaw; V. 12610 u. V. 4904: Plau, für Plaoul. 2) Os. 1, 11.

Strana 209
Acta Concilii Pisani 209 contendentes de papatu fore scismaticos et hereticos ac privandos merito et eiciendos. Sicque fine dato sermoni huiusmodi, statim expost reverendus in Christo pater dominus Johannes episcopus Novariensis ex ordinacione et commissione ipsius sancte sinodi in eadem cathedra sive pulpito nomi- navit publice ac alta et intelligibili voce nonnullos doctores in sacra theologia, qui cum reverendissimo patre domino Petro tituli XII aposto- lorum sancte Romane eccelsie presbitero cardinali dicto communiter Mediolanensi in domo sua convenerunt2) ad determinandum super certis conclusionibus per eundem dominum cardinalem positis ac secum super eisdem finaliter concluserunt, prout nomina dictorum et conclusiones huiusmodi in quadam cedula (V. f. 241) nobis notariis et scribis ad re- gistrandum in actis presentis cause tradita continentur, cuius cedule tenor sequitur et est talis: 3) In nomine Domini nostri ... fr. Petrus de Florencia. Qua quidem cedula lecta idem dominus episcopus Novariensis publice et alta voce subiunxit et dixit similem determinacionem factam esse in civitate Florencie per centum et viginti tres doctores, qui manibus propriis determinacioni eorum huiusmodi se subscripsissent ac ita eciam per doctores et magistros in sacra theologia et utriusque iuris facultatibus universitatis studii Bononiensis. Deinde statim et in continenti venerabilis doctor dominus Simeon de Perusio advocatus supradictus ascendens cathedram sive pulpitum huiusmodi et nomine promotorum sive procuratorum ad prosecucionem presentis cause deputatorum presencium et instancium publice exponens atque dicens in effectu, quomodo in ultima sessione per hanc sanctam sinodum pronunciatum fuisset et declaratum, crimina et excessus ac alia in peticione presentis cause deducta contra predictos duos (f. 243) de papatu [contendentes] per dictos promotores sive procuratores fuisse et esse notoria et super eis tamquam notoriis ad ulteriora fore procedendum, quodque tunc eciam deliberatum fuisset et ordinatum, quod in hac presenti ses- sione eisdem duobus contendentibus et eorum cuilibet ad videndum et audiendum diffinitivam in hac causa scismatis et fidei per ipsam sanc- tam sinodum in scriptis ferre et promulgare sentenciam terminus certus peremptorius atque competens prefigeretur, debita cum instancia postu- lavit, quo supra nomine, per hanc sanctam sinodum terminum huius- modi ad diem Mercurii quintam proxime futuri mensis Junii, si placeret eidem sancte sinodo, statui et assignari ac per modum edicti publici in valvis dicte maioris ecclesie aliisque locis publicis civitatis Pisarum predictis duobus contendentibus et eorum cuilibet publice intimari ac eos peremptorie citari et requiri ad actum et terminum huiusmodi, ne de premissis ignoranciam aliquam pretendere possent seu eciam allegare. 2°) V.: convenirent. 3) Das folgende Protokoll über die Versammlung sämtlicher Doktoren, Lizen- ziaten und Magistri formati der Theologie findet sich handschriftlich auch in V. 4904 f. 30—32v, B. f. 29—31v; Eichstätt 269 S. 313—315. Gedruckt bei Mansi XXVII 399—401.

Strana 210
210 JOHANNES VINCKE Ac insuper peciit idem dominus advocatus eodem nomine, statui et ordinari aliam sessionem proximam ad diem Sabbati primam futuri mensis Junii ad faciendum coram ipso sacro concilio relacionem et pu- blicacionem dictorum et attestacionum testium per dominos examina- tores sive commissarios deputatos superius examinatorum in hac parte super facto et veritate ultra alias factam publicacionem de dictis et at- testacionibus testium, qui super notorietate deposuerunt, et hoc pro sere- nacione conscienciarum omnium et singulorum et ad cautelam ac alias ulterius procedendum, prout eidem sacro concilio visum fuerit expedire. Et tunc prefata sancta sinodus auditis propositis et petitis huius- modi, unanimiter et concorditer, scrutatis super hoc votis singulorum de mandato et commissione eiusdem sancte sinodi per egregios doctores Petrum de Anchorano, Laurencium de Radolphis 4) et Florianum de Castro sancti Petri in presencia (V. f. 243v) notariorum nostrum, ita in omnibus statuit, deliberavit, decrevit et ordinavit, prout et quemad- modum per dictum dominum Simeonem advocatum supra proxime pe- titum extitit. De et super omnibus et singulis magister Bertoldus de Wil- dungen et alii promotores in hac causa deputati unum et plura publica instrumenta fieri debita cum instancia postularunt. Der Tag der Urteilsfällung (= 5. Juni) wird in Pisa öffentlich bekannt gemacht. Pisa, den 30. Mai 1409. Die Iovis tricesima et penultima die dicti mensis Maii hora quasi terciarum in presencia magistri Thome Troceti connotarii nostri supra- dicti ac venerabilium virorum dominorum Stanislai Sneyma 5) profes- soris et Stephani de Paletz6) baccalarii in sacra pagina ac multorum aliorum testium fidedignorum affixa fuit valvis ecclesie sancti Martini et ibidem dimissa publice cedula citacionis sive requisicionis per modum edicti publici predictorum contendencium de papatu ad videndum et audiendum diffinitivam in presenti causa fieri et promulgari sentenciam ac alias, prout in eadem citacionis cedula, cuius tenor inferius est in- sertus, continetur, per discretum virum Johannem de Monteraynaldi cursorem apostolicum ad instanciam magistri Bertoldi de Wildungen procuratoris sive promotoris in hac causa per sanctam et universalem sinodum deputati. Et deinde statim per eundem cursorem et ad dicti magistri Bertoldi promotoris instanciam in presencia connotarii nostri et testium predictorum ac venerabilis viri domini Gundissalvi Martini cappellani reverendissimi patris domini cardinalis de Hispania et alio- rum [quam plurimorum ad hoc vocatorum affixa fuit publice alia similis cedula citacionis et requisicionis in loco publico ad murum iuxta portam 4) B. (irrtümlich): Rodulphis de Floria de Castro sancti Petri (als ob es sich um eine Person handle). V. 4904 u. V. 12610: Ridolfis. 5) V. 12610: Znoyma professori; V. 4904: Ynoyma. 6) B.: Palarz, verbessert aus dem gestrichenen Plaetz.

Strana 211
Acta Concilii Pisani 211 cappelle beate Marie in capite pontis civitatis Pisarum et ibidem dimissa. Postea vero in continenti affixa fuit alia cedula similis valvis ecclesie sancti Michaelis et ibidem dimissa, presentibus reverendo patre domino Jacobo episcopo (V. f. 244) Adriensi et magistro Matheo de Florencia litterarum apostolicarum scriptore aliisque testibus quampluribus ad hoc vocatis. Ac subsequenter quedam similis alia cedula ad trabem ligneam fixam in terra contra murum ecclesie sancti Sixti a parte platee, que est ante domum seu curiam principalis capitanei dicte civitatis Pisarum, in presencia Bertoldi Vilter, Mathei Duvel, clericorum Magun- tinensis et Treverensis diocesium, et quamplurimorum aliorum testium ad hoc vocatorum et successive post hoc affixa fuit una alia similis cedula valvis maioris ecclesie Pisane et ibidem dimissa publice, presen- tibus eisdem testibus proxime dictis et domino Thomeo de Cassina plebano Plebis Latine Aretine diocesis, et aliis quampluribus vocatis. De et super quibus cedularum huiusmodi affixionibus singulis predictus magister Bertoldus de Wildungen, promotor sive procurator deputatus, a prefato nostro connotario Thoma Troceti unum vel plura publica in- strumenta fieri instanter postulavit, prout hec omnia et singula predicti nostri connotarius atque cursor nobis aliis notariis et scribis in presenti causa constitutis fideliter retulerunt. Tenor vero dicte cedule citacionis, de qua supra fit mencio, sequitur et est talis: „Mandat sacrum generale concilium in hac civitate Pisana Christi nomine congregatum ad instanciam et requisicionem promotorum sive procuratorum per dictum sacrum concilium in causa scismatis et fidei deputatorum citari et requiri peremptorie in valvis sive portis cathe- dralis et sancti Martini ecclesiarum et aliis locis publicis civitatis Pisarum ac citat et requirit per presentes dominum Petrum de Luna Benedictum XIII et Angelum Corario Gregorium XII nominatos de papatu conten- dentes, et eorum procuratores si qui sint s) in dicta civitate Pisana pro eisdem seu altero (V. f. 244v) eorum, quatenus die Mercurii proxime futura, que erit dies quinta mensis Junii, hora terciarum peremptorie compareant legitime in dicta cathedrali ecclesia coram dicto sacro con- cilio generali ad videndum et audiendum per dictum sacrum et generale concilium in dicta causa scismatis et fidei mota et instituta contra ipsos Benedictum et Gregorium de papatu contendentes ferri et promulgari sentenciam diffinitivam, vel dicendum et causam si quam habeant racio- nabilem allegandum, quare predicta fieri non debeant. Alioquin ad pro- lacionem eiusdem sentencie et alias, prout iustum dicto generali concilio videbitur, procedetur, eorundem dominorum contendencium seu alterius ipsorum absencia sive9) contumacia in aliquo non obstantibus. Datum Pisis, die Jovis XXXa presentis mensis Maii anno a nativitate Domini M'CCCC° nono." 8) B.: sunt. 9) Die Manualien: seu.

Strana 212
212 JOHANNES VINCKE XIV. Sitzung des Konzils: Ergänzende Berichterstattung des Erz- bischofs von Pisa über das Ergebnis der Beweisaufnahme, in der er (während er in den Berichten am 22. und 23. Mai lediglich auf die Notorietät abhob) zur Beruhigung der Gewissen nun die durch zuverlässige Zeugen bewiesene Wahrheit der in den Klage- punkten vorgebrachten Verbrechen Gregors XII. und Benedikts XIII. behandelt. Pisa, den 1. Juni 1409. V. 244v—252; V. 4171 f. 120—123; O. f. 246—253v; T. f. 248—255v. Vgl. V. 4904 f. 34v—41v; V. 12906 f. 59v—64v; B. f. 33—40v. Anno et indictione quibus supra, die vero Sabbati prima mensis Junii de mane hora consueta, sedente sacro generali concilio sive sancta sinodo in maiori ecclesia Pisana et missa de sancto Spiritu per reveren- dum patrem dominum Heliam episcopum Aniciensem solempniter cele- brata ac dictis in cantu letaniis et aliis devotis oracionibus ceterisque peractis in talibus servari solitis, reverendus in Christo pater dominus Alamannus archiepiscopus Pisanus, unus ex commissariis sive execu- toribus testium superius deputatis cathedram sive pulpitum quasi in medio considencium ascendens ex commissione et ordinacione omnium aliorum commissariorum sive examinatorum huiusmodi approbancium et consenciencium, ex eis eciam videlicet reverendis patribus dominis Leonardo Firmano, Johanne Lubucensi et Egidio Nemausensi 1) episcopis et Bernardo abbate Podiobonicis necnon venerabili viro domino Conrado Unrowe assistentibus eidem, in predicta cathedra sive pulpito quandam relacionem sive publicacinem de receptis et examinatis testibus, qui super articulis 2) in hac causa productis de veritate deposuerunt, ad omnium et singulorum consciencias melius serenandas, cum alias (V. f. 245) solum relacio sive publicacio de testibus, qui super notorietate deposuerunt, facta fuisset, coram ipso sacro generali concilio fecit, prout in quadam cedula per eum ibidem publice lecta ac postea nobis notariis et scribis ad eam in actis presentis cause registrandam tradita continetur, cuius tenor talis est: „Reverendissimi patres et sacrum generale concilium: in hac sancta sinodo pridie, videlicet die vicesima secunda et sequenti die vicesima tercia presentis mensis facta fuit plena relacio testium et attestacionum deponencium super delictis criminibus et excessibus perpetratis per Petrum de Luna Benedictum XIII et Angelum Corario Gregorium XII prenominatos 3) de papatu inpie4) contendentes, ex quorum testium dictis liquide apparuit ex predicta relacione eorum delicta crimina et excessus in inquisicionem deducta fuisse et esse notoria. Verum quia per multos ex eisdem testibus probantur non solum notoria, sed eciam vera et per veram scienciam probata, ideo eciam ad salvandum conscien- 1) V.: Emausenen. 2) V. schiebt ein: et examinatis testibus. 3) Die Manualien: postnominatos. 4) Aus den Manualien hinzugefügt.

Strana 213
Acta Concilii Pisani 213 cias omnium in hac sacra sinodo habencium iudicare super premissis de mandato dominorum commissariorum, coram quibus facta est predictorum testium examinacio, referam de presenti in hac sancta sinodo attestaciones testium predictorum de veritate deponencium super uno quoque articulo, summando breviter unumquemque articulum cum suis particulis, eorum videlicet articulorum qui fuerint ipsa die et eciam in illa quadam precedenti sessione plenissime recitati, et referendo ipsorum testium dicta super singulis articulis et eorum particulis, quo- rum quidam probant totum articulum cum suis particulis 5), quidam vero partem ex eis, et alii alias ex eisdem articulis partes, prout plenius ex attestacionibus et evidencius liquet. Dem nun folgenden kurzen Bericht des Erzbischofs von Pisa über das Ergebnis der zu der Hauptklageschrift gemachten Zeugenaussagen fügen wir schon gleichzeitig den Wortlaut der Aussagen bei, der in dem Verfahren selbst unter dem 3. und 4. Juni 1409 veröffentlicht wurde. Die Niederschrift der Zeugenverhöre geben wir dabei unter Beschränkung auf ihren wesentlichen Inhalt wieder; bei der Auswahl wurde — dem Bericht des Erzbischofs entsprechend — mehr auf die „Wahrheit“ als auf die „Notorietät“ der Beweisgegenstände Rücksicht genommen. Da mehrere Zeugen, besonders der Kardinal Orsini und der Patriarch von Alexandrien, bei ihrer Aussage, die sie schriftlich einreichten, sich nicht an die Reihenfolge der Artikel hielten und die Artikel gelegentlich mit- einander vermischten, ist die Reihe der Zeugen nicht bei jedem Artikel ganz vollständig. Für die Zeugenaussagen selbst ist im Folgenden nur auf V. und O. verwiesen; sie finden sich auch in den späteren Hss. V. 4171, O. 111 und T. Descendo igitur ad primum articulum; breviter et in summa idem hoc continet, videlicet: I. De principio scismatis antiquati iam sunt XXXta anni et ultra, de cedulis in conclavi cardinalium Benedicti et de instrumento in conclavi cardinalium Gregorii et de litteris destinatis per orbem ac (B.: et) de mutatione voluntatis eiusdem Gregorii. Iste (B.: Item) articulus cum suis particulis (B.: partibus) probatur de veritate per X testes, quorum tres sunt cardinales, unus patriarcha, quattuor episcopi, unus abbas et utriusque iuris doctor. Im Einzelnen sagten über diesen Artikel aus: Petrus Candonis legum doctor, cancellarius ducis Brabancie, (V. f. 354; O. f. 112) . . . interrogatus si audivit a domino Benedicto, an sibi non placeret via cessionis, dixit quod sic; dicendo quod ipsa non erat bona via et quod eandem nunquam practicaret. Et hoc audivit a dicto Benedicto in palacio Avinione in primo anno sui pontificatus et in presencia domini Bartholomei Lupi Yspani palacii et domini Pam- pilonensis cardinalis auditoris, et aliarum multarum diversarum per- sonarum in magna et multitudine copiosa. 5) B.: partibus.

Strana 214
214 JOHANNES VINCKE Germanus Florencii lic. in decretis (V. f. 359; O. f. 119). Fr. Bertrandus ep. Dignensis (V. f. 371; O. f. 135). Egidius electus Foroiuliensis (V. f. 376; O. f. 144) . . . dixit . . . se audivisse ab ore ipsius domini Benedicti dici per tres dies vel quatour post ipsius coronacionem, quod ipse iuravit prout dicit articulus . . . Super tercia particula . . . incipiente „Et tunc illico“ . . . dixit eam esse veram, quia ipsemet testis scripsit litteras credencie ex parte domini Benedicti ad regales Francie, quas portavit magister Egidius de Aure- lianis magister in theologia, et quod ipse dominus Benedictus eidem magistro Egidio commisit quod referret eisdem regalibus, quod ipse dominus Benedictus vellet renunciare et ponere pacem in Dei ecclesia, et hoc dixit se audivisse ab ipso domino Benedicto. Et dixit quod ipse dominus Benedictus fuit bene per octo dies vel quasi, ut videbatur et apparebat, in proposito bono ad faciendum unionem; sed postea per aliquos dies propositum suum, ut clare apparet, mutavit. Et hec dixit esse publica et notoria in curia Avinione et alibi ... Vgl. Ehrle, Chronica Actitatorum, 362 n. 3. Thomas de Spina legum doctor (V. f. 392; O. f. 168). Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 403; O. f. 184) . . . de eo quod dominus Benedictus misit litteras etc. dixit se scire et vidisse litteras missas domino regi Francie et in Francia, et eciam ambasiatam eius pro ista substancia vidit et audivit dominos episcopum Avinionensem et marescallum Rome curie vocatum dominum Buffilo etc. et dominum Petrum Blau tunc referendarium et nunc cardinalem sancti Angeli . . . Recordabatur testis loquens quod, cum quadam die primi anni assump- cionis sue (sc. Benedicti) ipse qui loquitur fuisset pransus cum domino Benedicto in graneriis pallacii Avinionensis, post prandium hora colla- cionis in turre et camera proxima graneriis vocata sancti Laurencii, idem dominus Benedictus post plurima verba conquestoria et impugnatoria vie cessionis et illorum qui in Francia procurabant ipsius vie execucionem dixit: „Domine Wilhelme, per Deum ego nunquam in vita mea recipiam illam viam cessionis; eciam si viderem carbones succensos et ignem paratum, prius me permitterem cremari quam illam reciperem, non affectione longioris vite, cum ego iam sim (O.: sum) LX V I annorum etatis mee 11), sed quia per illam ego confunderem iusticiam meam et ape- riem viam perniciosissimam exemplo ad perdicionem ecclesie; et ita volo quod vos asseratis et dicatis.“ De quibus verbis ipse qui loquitur fuit stupefactus et summe miratus. (Vgl. Ehrle, Chronica Actitatorum, 362 n. 3). Interrogatus idem testis, si habebat exosos contradicentes sibi etc., dicit ita esse, et ita se scire. Nam per quindecim annos quibus prefuit nunquam vidit ipsum facere promocionem de persona quacumque merita seu virtuosa, que fuisset adversata intencioni sue aut prosecuta efficaciter viam cessionis, et nulli tali eciam libenter dedit beneficium, ymmo multos (f. 404) valentissimos doctores diversorum studiorum in sciencia et vita plurimum commendabiles dimisit improvisos graciis et beneficiis. pro eo ut dicitur publice quod non favebant opinioni sue, sed procurabant 11) Das Rätselraten über das Alter Benedikts XIII. hat also ein Ende.

Strana 215
Acta Concilii Pisani 215 pacem ecclesie per viam renunciacionis. Alios autem plures iuvenes ignaros virtutibus et moribus inferiores vidit promotos quosdam ad prelaturas, dignitates et alia maiora beneficia, non interveniente alio suffragio nisi quod ipsi vel eorum parentes potenter defensabant opi- nionem suam et impediebant universitatem Parisiensem et probos viros pie prosequentes ecclesie unionem per viam supradictam; et ista esse manifesta et notoria diversorum promociones in regno facte de plurimis manifestant et reddunt hoc esse notorium atque manifestum . . . Petrus abbas mon. Montis s. Michaelis (V. f. 408; O. f. 191). Petrus ep. Meldensis (V. f. 410; O. f. 195) . . . notoria. Egidius ep. Constanciensis (V. f. 424; O. f. 216) . . . super secunda parte . .. dixit . . . se vidisse cedulam originalem de qua fit mencio sub- scriptam manibus dominorum cardinalium et consequenter manu domini Benedicti, quam subscripcionem idem dominus Benedictus in presencia dominorum ducum Francie et consilii regis Francie, videlicet dominorum Borgundie et Aurelianensis pluriumque aliorum cardinalium et baronum et aliorum approbavit. Hoc est notorium et manifestum per totam Christianitatem . . . Jordanus card. de Ursinis (V. f. 434; O. f. 235). Helias ep. Aniciensis (V. f. 437; O. f. 240) . . . dixit articulum quoad primam eius partem fore verum, quia interfuit coronacioni utriusque videlicet dominorum Urbani et Clementis, et vidit ut ponitur ... Super secunda parte . . . dixit se non fuisse presentem .. ., sed statim post eleccionem domini Benedicti per duos dies in Avinione, ibique audivit publice a dicto domino Benedicto et suis cardinalibus ut ponitur . . . Fr. Dominicus ep. Albiensis (V. f. 449; O. f. 261) . .. dixit contenta in prima parte articuli vera esse et publica et notoria. De alia parte eiusdem articuli dixit .. . verum, quia presens fuit in curia Romana et plus tractavit de electione ipsius Benedicti quam aliquis tunc vivens, et fuit cubicularius suus . . . Nicolaus ep. Albanensis card. (V. f. 461; O. f. 278). Gedruckt bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 361. Johannes ep. Ostiensis card. Vivariensis (V. f. 493; O. f. 324) . . super secunda parte dicti articuli . . . dixit . . . esse vera . . . quia testis ipse presens fuit . . . Petrus card. de Thureyo (V. f. 497; O. f. 330) . . . super tercia parte huius articuli ... respondit eam veram esse . . . quia vidit et audivit et presens fuit. Simon patriarcha Alexandrinus (V. f. 516; O. f. 361). Angelus de Balionibus de Perusio decretorum doctor (V. f. 523; O. f. 373). II. Secundus Articulus cum suis particulis continet (B., V. 4904 und 12610 fügen hinzu: hec) in summa videlicet de variis consiliis, tentis per dominos cardinales Benedicti super tollendo scismate, et qualiter ipse Benedictus exosus (V. 4904 u. 12610: exosos) habebat omnes loquentes de materia cessionis.

Strana 216
216 JOHANNES VINCKE Iste articulus cum particula sua probatur de veritate per quattuor testes, quorum tres sunt cardinales est unus episcopus. Im Einzelnen sagten über diesen Artikel aus: Petrus Candonis legum doctor, cancellarius ducis Brabancie (V. f. 354; O. f. 112). Vgl. Ehrle, Chronica Actitatorum, 363 n. 1. Germanus Florencii lic. in decretis (V. f. 359; O. f. 119). Vgl. Ehrle, Chronica Actitatorum, 363 n. 1. Egidius electus Foroiuliensis (V. f. 377; O. f. 144) . . . super prima eius articuli parte dixit eam esse veram ... quia, dum domini cardinales exiebant concilium, retulerunt ea eidem testi . . . Super secunda parte . . . dixit eam veram esse, quia sic dici audivit a dominis Ambianensi, qui fugit de Avinione ex causa in ea parte articuli contenta, et de Thureyo cardinalibus et multis aliis . . Thomas de Spina legum doctor (V. f. 393; O. f. 170) . . . dixit arti- culum fore verum . . . quia ipse testis, missus (f. 393) per dominum Bonifacium, tamquam in secretis consiliis super materia cessionis cum eodem Benedicto interfuit, et per responsiones et alia dicta sua evidenter percepit, quod ipse dominus Benedictus nedum viam cessionis, sed neque ullam aliam prosequi intendebat, et quod tam ipse quam sui familiares domestici persequebantur omnes qui loquebantur de materia cessionis et redarguebant omnes de via cessionis loquentes, prout ipse testis sepius a dictis familiaribus ipsius Benedicti audivit . . . Petrus abbas Montis s. Michaelis (V. f. 409; O. f. 192). Egidius ep. Constanciensis (V. f. 424; O. f. 217). Jordanus card. de Ursinis (V. f. 434, 436; O. f. 235v, 237). Fr. Dominicus ep. Albiensis (V. f. 449; O. f. 262). Nicolaus ep. Albanensis card. (V. f. 462; O. f. 280). Gedruckt bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 362—364. Johannes card. Vivariensis (V. f. 493; O. f. 324) . . . dixit . . . fore vera, quia eisdem interfuit ... ac vidit aliquos de dominis cardinalibus recedere de consiliis habitis in palacio Avinionensi, et non audebant libere loqui Benedicto in consiliis de via cessionis, ipso domino Benedicto Petrus card. de Thureyo (V. f. 497; O. f. 331) . . . dixit articulum esse verum publicum manifestum et notorium . . . quia in Avinione presens fuit, et dixit se unum fuisse et esse qui recessit propter metum, prout articulatur. Simon patriarcha Alexandrinus (Vgl. Art. 3). Angelus de Balionibus de Perusio decretorum doctor (V. f. 525; O. f. 376). III. Tertius articulus cum suis particulis continet hec in summa, videlicet (fehlt in V.) qualiter rex Francie misit oratores suos ad Bene- dictum hoc requirentem, videlicet super materia unionis, qualiter Bene- dictus aperuit viam compromissi quam iusticie appellabat, et viam cessionis a predictis oratoribus apertam et a dominis cardinalibus appro- batam expresse reprobavit et acceptare negavit. — Iste articulus cum

Strana 217
Acta Concilii Pisani 217 suis particulis probatur de veritate per XI testes, quorum tres sunt car- dinales, unus patriarcha, duo doctores et unus licenciatus in decretis. Item 12) idem articulus probatur per unum instrumentum factum per Gonetrum continens requisitionem super dicta via signatum per 713). Im Einzelnen sagten über diesen Artikel aus: Petrus Candonis legum doctor, cancellarius ducis Brabancie (V. f. 355; O. f. 112) . . . dixit quod domini duces (sc. regni Francie) dixerunt dicto Benedicto, quod, dum ipse fuit legatus in Francia tempore Clementis, aperuit (V. 4172: apparuit) istam viam cessionis. Et inter- rogatus dixit quod premissa fuerunt vera publica et notoria in Avinione et alibi, ipsaque fuere publice predicata in Avinione in ecclesia fratrum Predicatorum in presencia dominorum cardinalium ducum et civium, et (V. 4172: in) hiis ibidem predicatis ipse testis tunc interfuit. Germanus Florencii lic. in decretis (V. f. 360; O. f. 112) ... respondit se fuisse presentem, dum dicti domini duces intraverunt palacium et proposuerunt domino Benedicto generalia quoad unionem faciendam ... Fr. Bertrandus ep. Dignensis (V. f. 372; O. f. 136) . . . respondit . . . se vidisse in Avinione dominos duces in ea (sc. prima) parte nominatos missos ad dominum Benedictum, qui, prout audivit dici, requisiverunt eundum dominum Benedictum, et alias fecerunt prout articulatur . . . Egidius electus Foroiuliensis (V. f. 377; O. f. 145) . . . Ipse testis contentis in eadem prima parte interfuit et ea vidit, et audivit in Avinione in consistorio publico et aliis locis . . . Et subiunxit quod materiam cessionis de qua articulatur proposuit primo coram dicto domino Benedicto dominus Egidius de Campis magister in theologia ut et tamquam nuncius domini regis Francie nunc episcopus Constanciesis. Super secunda parte eiusdem articuli ... (f. 377) dixit eam veram, quia sic audivit a dominis Avinionensi et Tirasonensi episcopis, qui missi erant ad Franciam ex parte domini Benedicti; et eciam audivit a ducibus Bituricensi et Burgundie et aliis .. . Thomas de Spina legum doctor (V. f. 393; O. f. 170). Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 404; O. f. 186) . . . dicit primam partem veram esse et contenta in illa scire ac illis suppli- cacionibus diligencius et requisicionibus tamquam servitor regis et ipsorum dominorum regalium personaliter et presencialiter in Avinione astitisse cum infinitis aliis personis .. . (f. 405) Interrogatus super alia parte articuli dicit quod, cum dominus Benedictus esset Parisius et in regno Francie legatus, ipse publice et private prosequebatur pacem ecclesie, de quo erat plurimum commendatus, et audivit ipse qui loquitur sepius affirmantem dictum ducem Burgundie bone memorie audivisse a domino Benedicto tunc legato presentibus episcopo Atrebatensi et domino de la Crimolha iam defunctis, quod non erat alia via sufficiens ad pacem 12) Dieser Schlußabsatz fehlt in V. 12610. 13) Zum Urkundenbeweis siehe die bei Martène-Durand VII 479 ss., Thesaurus novus anecdotorum II (1717) 1138 ss. gebrachten Schriftstücke.

Strana 218
218 JOHANNES VINCKE dandam ecclesie nisi via cessionis utriusque contendentis, et idem dixisse saltim effectualiter tam plurimis prelatis quam notabilibus viris de uni- versitate Parisiensi erat publica vox et fama, et nisi quod dubitabat per talia verba offendere expresse dominum Clementem magis publice predi- casse illam viam inter multos, tamen inter tot notabiles viros asseruit illam viam necessariam, de quo et pro eo multum laudabatur ut probus dominus, et adeo quod audita assumpcione sua infiniti fuerunt con- gaudentes sperando quod, sicut in Francia cessionem verbis obtulerat, ita facto impleret . . . Interrogatus super parte articuli que incipit „Domini eciam cardinales“ etc. dicit se scire que sequuntur, videlicet quod in Villanova prope Avinionem, in domo domini ducis Bituricensis que sita est ante fratres Carthusienses, convenerunt domini cardinales omnes qui pro tunc erant, presentibus dominis ducibus Bituricensi Bur- gundie Aurelianensi, et aliis solempnibus viris, qui pro legacione regia Avinionem venerant, et ibi fuit lecta cedula conclavis et positum in deliberacione inter dominos cardinales quid agendum, et quilibet dominorum cardinalium singulatim locutus (f. 405v) fuit satis prolixe aperiendo mentem suam. Et concluserunt omnes et singuli domini car- dinales excepto domino Pampilonensi, quod expediens erat pro pace ecclesie practicare viam cessionis iuxta formam cedule conclavis de qua supra dicitur. Et ita deliberaverunt in eorum concienciis. Et exinde certa die in presencia dominorum ducum et aliorum plurimorum in palacio Avinionensi supplicaverunt humillime omnes et singuli flexis genibus domino Benedicto, quod dignaretur viam cessionis benigniter acceptare. Et ita supplicabant consulebant et expedire videbant. Et eundem dominum Benedictum requirebant expresse in vim cedule quod faceret et acceptaret. Et incepit primo loqui dominus cardinalis Floren- tinus et communiter alii omnes excepto Pampilonensi. Sed noluit ad supplicata condescendere dominus Benedictus 13), ymmo respondit per litteras et scripturas prout infra, videlicet quod de responsione sua appareret eis per scripturam quam legi fecit. Quequidem scriptura con- tinebat improbacionem illius vie ex multis mediis, videlicet quod non erat iuri consona nec alias a sanctis patribus practicata, sed perniciosa, quapropter eam non reciperet. Et consequenter eciam per dominos duces fuit humillime requisitus quod viam cessionis dignaretur acceptare pro pace fidelium. Quod omnino facere recusavit asserens dictam viam non esse iuridicam neque bonam . . . Petrus abbas Montis s. Michaelis (V. f. 409; O. f. 192). Petrus ep. Meldensis (V. f. 410; O. f. 195) . .. quoad primam partem . . . fuit presens Parisius dum ibidem dicti nuncii fuerunt . . . Egidius ep. Constanciensis (V. f. 424; O. f. 217) . . . dixit contenta in ea (sc. prima parte) esse vera, et ipse testis loquens dixit quod fuit unus de oratoribus missis per dominum regem Francie, et tunc ipse erat magister in sacra pagina . . . Super secunda parte . . . dixit . . . per omnia fore veram, quia vidit bullas missas regi Francie et ducibus per dominum quondam episcopum Avinionensem et dominum P. Blau 13) Hss.: domini Benedicti.

Strana 219
Acta Concilii Pisani 219 nunc cardinalem sancti Angeli, et hoc audivit a domino Burgundie et pluribus aliis notabilibus viris et ab ore domini Benedicti, dum erat legatus Parisius qui commendando universitatem et laudando viam cessionis dicebat esse necessariam et non aliam. Et hoc fuit et est notorium . . . Super tercia et ultima parte . . . dixit . . . esse veram, quia presens fuit et ita vidit et audivit. Et de premissis est publica vox et fama ac notorium et manifestum. Helias ep. Aniciensis (V. f. 437; O. f. 241) . . . dixit se vidisse dominos duces de quibus articulatur, qui requisiverunt dominum Bene- dictum primo in genere, secundo in specie, videlicet de via cessionis, et fecerunt sibi maximas instancias, ut amplecteretur eandem, et alias ut ponitur, quia premissis ipse testis interfuit et ea vidit et audivit .. . Fr. Dominicus ep. Albiensis (V. f. 449; O. f. 263) . . . Quantum ad finem eiusdem articuli .. . dixit se audivisse ab ipso domino Benedicto et a pluribus de suis, quod, si ad istam viam renunciacionis ad instanciam dominorum regum principum vel cardinalium procederetur, per ipsum non oporteret a modo, nisi quod orta aliqua discordia inter papam et regem Francie ad faciendum cardinales statim oporteret papam ad tractatum vel monicionem illorum renunciare. Nicolaus ep. Albanensis card. (V. f. 463; O. f. 280). Gedruckt bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 364. Johannes ep. Ostiensis card. Vivariensis (V. f. 493; O. f. 324) . . . dixit . . . fore vera, quia eisdem interfuit eaque vidit et audivit, ac publicum et notorium dixit esse . . Petrus card. de Thureyo (V. f. 497; O. f. 331) . . . dixit se velle dare in scriptis deposicionem suam super eodem articulo, prout eciam postea (f. 498) in scriptis dedit ut sequitur: . . . „Assero et depono per iuramentum omnia contenta in dicto articulo fore vera, nisi quod dominus Benedictus primo apperuit viam simplicis convencionis absque specificacione alicuius vie, et demum domini duces apperuerunt viam mutue cessionis tanquam magis communem caritativam et serena- tivam conscienciarum et breviorem et quod, attento quod ambo obe- diencie erant ineducibiles notorie, videlicet una ad alteram, sola via cessionis amborum contendencium erat accomoda pro dando pacem ecclesie, et quod dictus dominus Benedictus illam debebat attendere, cum illam iurasset, ut superius est dictum. Demum vero dictus Bene- dictus dictam viam cessionis cum multis blasphemiis recusavit ac eciam impugnavit, prout apparet per tenorem litterarum suarum quas in diversis mundi partibus fecit notorie publicari, et quarum tenorem tanquam verum et notorium medio iuramento presencialiter produco: „Benedictus etc. Dudum ad procurandum et accelerandum“ (f. 500) Et insuper cum dicti domini duces quandam cedulam advisassent con- tinentem dictam viam cessionis electam fuisse per dominos cardinales, et quod supplices consulerent ipsi Benedicto ut acceptaret eandem, et quod in illa cedula dicti domini cardinales se subscriberent, quodquidem ipsi domini cardinales grato animo facere voluerunt, sed hoc ad noticiam eiusdem Benedicti perducto mox per dictas eius litteras monuit requisivit hortatus est cardinales predictos in virtute sancte obediencie et fidelitatis,

Strana 220
220 JOHANNES VINCKE ut sibi in prosecucione vie sue assisterent, inhibens eis nichilominus in virtute huiusmodi, ne in dicta cedula se subscriberent nec eciam con- sentirent, protestans contra eos, si contrarium fieret per eosdem, eciam quod, si per eum aliud fieret seu diceretur, id et ea et quicquid ex eis sequeretur vel ob ea reputabat et volebat non valere et haberi penitus pro insertis (lies: infectis), prout hec possunt apparere per tenorem aliarum litterarum dicti Benedicti quas presencialiter exhibeo: „Bene- dictus etc. Cum ad nostrum pervenerit auditum“ (Gedruckt bei Mansi 27, 44 f.). Simon patriarcha Alexandrinus (V. f. 516; O. f. 361): Item postquam ipse [Petrus de Luna] fuit electus, ut modo predicto daret pacem ecclesie alias non eligendus, ipse iuravit expresse et sollempniter dare pacem ecclesie per viam renunciacionis in forma predicta et suprascripta. Eciam scio quia domini cardinales ita significaverunt regi et concilio regio, in quo ego eram unus, et fecerunt publice predicari Parisius per organum domini cardinalis Pictaviensis, et formam iuramenti ego habui in scriptis et habeo penes me de presenti, et postea de mandato regis ego ista publice proposui in Aragonia Navarra et Castella et Anglia et Almania tamquam notaria vera. Item quod post ista sic facta ipse misit ad dominum (f. 517) nostrum regem Francorum suos sollempnes ambasiatores videlicet episcopum Avinionensem qui tunc erat, et dominum Petrum Blau nunc cardinalem sancti Angeli in parte nostra, qui pro parte ipsius cum maxima instancia requisiverunt regem, quod bene sibi vellet consulere, per quam viam melius posset habere unionem in ecclesia Dei, quia ipse nullam refutaret, et quod mitteret sibi suos ambasiatores tales et tante auctoritatis, quod sine ulteriori dilacione posset recipi conclusio cum ipsis super via prose- cucionis unionis ecclesie. Item quod ipsis ambasiatoribus sollempniter auditis rex deliberavit convocare consilium prelatorum capitulorum et universitatum regni ad habendum deliberacionem super predictis. Quibus Parisius congregatis in magna multitudine fuit deliberatum, quod rex debebat consulere prefato Benedicto, quod ipse prosequeretur unionem ecclesie per viam cessionis sicut sollempniter iuraverat, quia illa erat sicud est ad habendum unionem ecclesie sola per quam mentes fidelium poterant melius serenari. Et hoc scio quia in predicto consilio prelatorum ego tunc presidebam, in quo predicta de mandato regis ego met publicavi. Ex qua publicacione facta fuerunt notoria et manifesta per totum regnum. Et postmodum de mandato regis publice proposui predicta in Almania Anglia Arragonia Navarra et Castella. Item quod habita ista deliberacione rex misit suos nuncios videlicet dominos duces Bituricensem et Burgundie patruos suos et germanum suum dominum ducem Aurelianensem ad predictum Benedictum in Avinione ad supplicandum cum humilitate maxima, quod ipse vellet prosequi unionem ecclesie per viam renunciacionis, et Bonifacio qui tunc vivebat et presidebat in Roma ipsam viam cessionis offerret, et ipso volente renunciare de facto renunciaret pro (f. 517v) bono unionis ecclesie sicut iuraverat. Et post multas requisiciones et supplicaciones sibi super

Strana 221
Acta Concilii Pisani 221 hoc factas domini cardinales collegialiter in presencia predictorum domi- norum ducum requisiverunt ipsum in vim cedule iuramentum suum ... continentis, quod ipse vellet offere et prosequi pacem ecclesie, ut predi- citur, Petro de Thomassellis qui Bonifacius dicebatur. Et ista scio, quia fui in consilio regis quando ista tractabantur et concludebantur, et quando in regressu predicti domini fecerunt suam relacionem regi, et quia post de mandato regis ego ista publice proposui in regnis de quibus supra fit mencio, sic quod eciam credo predicta in obediencia nostra fuisse et esse notoria. Item quod ipse sic sollempniter summatus et requisitus hoc expresse facere recusavit dicens, primo quod via cessionis erat exempli perniciosa non iuridica, secundo quod ipse mallet mori quam prosequi unionem ecclesie per viam renunciacionis sicut ab eo petebatur. Et de istis responsionibus constitit michi de prima per bullam suam quam ego vidi, cuius copiam habeo, et de secunda per instrumentum publicum quod eciam habeo penes me. Et ista eciam fuerunt et sunt notoria precipue in tota obediencia nostra, quia fuerunt publice predicata, primo in Avi- nione per dominum episcopum Constanciensem, postmodum in publicis sermonibus et per nuncios regis in regnis et regionibus supradictis, item quia ista post regressum dominorum Parisius fuerunt publicata in ser- monibus publicis in consilio prelatorum pluries et pluries. Item scio quod rex prelati et clerus regni, videntes eius obstina- cionem et (quomodo) contra iuramentum sic sollempniter factum ipse conabatur occupare sedem Petri (f. 518) nec curabat scisma tollere, prehabitis pluribus maturis deliberacionibus et ipso ante sollempniter requisito tam per ambasiatores regis et regum Castelle et Anglie de prosecucione unionis ecclesie ut predicitur per viam cessionis et in sua obstinata protervia permanente subtraxerunt sibi obedienciam, et idem fecerunt domini cardinales et rex et regnum Castelle. Et ista sunt et fuerunt notoria quia populus est testis . . . IV. Quartus articulus cum suis particulis idem continet quam pre- cedens, sed requisicio quod Benedictus acceptaret viam cessionis facta fuit per alios reges, videlicet Anglie et Castelle etc.14), et de presumpta collusione inter Benedictum et Bonifacium. — Iste 15) articulus probatur de veritate per quatuor testes, quorum duo sunt cardinales et duo episcopi. Im Einzelnen sagten über diesen Artikel aus: Petrus Candonis legum doctor, cancellarius ducis Brabancie (V. f. 355; O. f. 113). Germanus Florencii lic. in decretis (V. f. 360; O. f. 120). Fr. Bertrandus ep. Dignensis (V. f. 372; O. f. 136). Egidius electus Foroiuliensis (V. f. 377; O. f. 145) . . . dixit ea que facta dicuntur per nuncios regum Francie, Castelle et Anglie et de responsione eorundem in Avinione fore vera, quia presens fuit eaque 14) V. u. T. haben statt etc.: et Legionis. 15) Dieser Absatz fehlt in V. 10

Strana 222
222 JOHANNES VINCKE vidit et audivit. De nunciis autem per dominum Benedictum missis ad Romam dixit se bene scire eosdem fuisse missos ante recessum nun- ciorum dictorum dominorum regum de Avinione . . . Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 406; O. f. 188) . . . vidit eciam ambasiatores dominorum regum Francie et Anglie ac Castelle proficiscentes ad dictam ambassiatam. Et audivit ipse testis dici, quomodo sollempniter proposuerunt Avinione coram domino Benedicto, et respon- sionem audiverunt impugnatoriam vie cessionis . . . Petrus abbas Montis s. Michaelis (V. f. 409; O. f. 193). Petrus ep. Meldensis (V. f. 411; O. f. 195) . . . dixit . . . se audivisse a nunciis regum de quibus articulatur in eundo et redeundo ipso teste presente in Janua, et quod dicti nuncii dicebant eidem testi quod erat vera collusio inter dictos dominos Benedictum et Bonifacium . . . Egidius ep. Constanciensis (V. f. 424; O. f. 217) . . . dixit articulum fore verum, quia ipse fuit unus de ambasiatoribus missis ad dominum Benedictum et deinde ad dominum Bonifacium per dictos dominos de Francia, et quod reperiit dictos ambasiatores domini Benedicti iuxta fontem (f. 425) Tiberis et quod festinaverunt et precesserunt eos, et quod fuerunt de Roma missi equi usque ad sanctum Paulum dictis dominis ambasiatoribus domini Benedicti et regis Aragonum, et fuerunt honorifice recepti et magis quam alii ambasiatores regis Francie et aliorum. Dixit ulterius dictus testis loquens quod vix potuerunt reperire collocacionem in Roma pro illa die, et cum magna difficultate potuerunt obtinere dicti ambasiatores Francie salvumconductum a civitatensibus Romanis, ymmo petebant a quolibet ipsorum decem ducatos; tamen in fine habuerunt cum difficultate. De aliis contentis in dicto articulo dixit esse publica vox et fama. Helias ep. Aniciensis (V. f. 438; O. f. 241) . . . quoad primam partem dixit eam veram, quia presens fuit contentis in ea . . . Fr. Dominicus ep. Albiensis (V. f. 450; O. f. 264) . . . ista audivit a domino episcopo Tirasonensi, qui ivit in legacione ad dominum Boni- facium, quod faceret sibi reverenciam papalem ut ponitur. Nicolaus ep. Albanensis card. (V. f. 465; O. f. 283). Gedruckt bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 366. Johannes ep. Ostiensis card. Vivariensis (V. f. 494; O. f. 325) . . . dixit .. . fore vera ea que facta fuerunt Avinione, quia ipse presens fuit ac vidit et audivit, et dum ipsi nuncii Benedicti fecerunt relacionem coram ipso et dominis cardinalibus, dixerunt se habere in mandatis a domino Benedicto, quod facerent domino Bonifacio reverenciam specialem (O.: papalem); et hoc ipsemet dominus Benedictus fuit confessus in presencia dominorum cardinalium. Interrogatus dictus testis, si fuerit inter illos dominos Benedictum et Bonifacium aliqua collusio, idem inter- rogatus dixit de hoc fuisse publicam famam in Avinione inter cardinales et prelatos et alios diversos. Petrus card. de Thureyo (V. f. 502; O. f. 338) . . . dixit articulum esse verum ... quia presens fuit et audivit in presencia multorum prout articulatur . . . Simon patriarcha Alexandrinus (Vgl. Art. 3).

Strana 223
Acta Concilii Pisani 223 V. Quintus articulus in summa continet, qualiter rex Romanorum per suos oratores requisivit Benedictum de acceptacione vie cessionis per eum promisse, et qualiter recusavit eam Benedictus, de quo fuit admiracio inter eos. — Iste articulus probatur de veritate per novem testes, quorum quinque sunt cardinales, unus episcopus, duo doctores et unus nota- bilis vir. Im einzelnen äußerten sich zu diesem Artikel: Petrus Candonis legum doctor, cancellarius ducis Brabancie (V. f. 356; O. f. 114) . . . dixit primam partem articuli veram esse, videlicet quod Benedictus refutavit viam cessionis, de qua fuit requisitus per dominum regem Bohemie, asserens se credere peccare mortaliter casu quo renun- ciaret, ut petebatur ab ipso Benedicto per nuncios dicti regis. Inter- rogatus idem testis dixit, quod ista domino Benedicto fuerunt exposita dicta et facta publice ipso teste presente in consistorio publico et generali, ubi presentes fuerunt ultra tria milia hominum, inter quos erat dictum per multos, quod ista erant mala verba. Germanus Florencii lic. in decretis (V. f. 361; O. f. 120). Fr. Bertrandus ep. Dignensis (V. f. 372; O. f. 136) . . . dixit . . . quod bene audivit ab eodem domino Benedicto, quod per viam cessionis non posset venire perfecta et salubris unio . . . Egidius electus Foroiuliensis (V. f. 377; O. f. 146). Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 406; O. f. 188) . . . illo tempore erat in Boemia ambasiator ex parte domini nostri regis Fran- corum, et ibidem audivit, qualiter dominus episcopus Cameracensis iverat in ambasiatam, de qua articulus presens facit mencionem . . . Petrus abbas Montis s. Michaelis (V. f. 409; O. f. 193). Petrus ep. Meldensis (V. f. 411; O. f. 196) . . . hec audivit . . . a dominis cardinalibus et a pluribus prelatis . . Stephanus Caprioli legum doctor (V. f. 413; O. f. 199). Johannes Guiardi archipresbyter Pictaven. (V. f. 414; O. f. 200) . . . dixit primam partem fore veram ... quia fuit presens et audivit proposi- cionem facere coram dicto domino Benedicto, et quod nuncii recesserunt male ab eo contenti; et audivit publice dici a quamplurimis, qui audierunt a dicto domino Benedicto, ac fuisse notorium quod ipse dominus Benedictus dixisset publice se credere peccare mortaliter, si vicium cessionis accep- tasset, licet non poterat audire hoc a dicto domino Benedicto ipse testis propter magnam pressuram gencium tunc ibidem in dicto loco consistorii existencium. Egidius ep. Constanciensis (V. f. 425; O. f. 218). Helias ep. Aniciensis (V. f. 438; O. f. 242). Fr. Dominicus ep. Albiensis (V. f. 450; O. f. 264). Nicolaus ep. Albanensis card. (V. f. 466; O. f. 284). Gedruckt bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 367. Johannes ep. Ostiensis card. Vivariensis (V. f. 494; O. f. 325) . . . dixit contenta fore publica vera et notoria, quia eisdem interfuit et ea vidit fieri et audivit Avinione in presencia hominum multorum . . Super secunda parte . . . dixit quod magna fuit murmuracio in consi-

Strana 224
224 JOHANNES VINCKE storio Avinione propter verba prolata per dictum dominum Benedictum, et ipse testis tunc presens fuit ac vidit et audivit . . . Petrus card. de Thureyo (V. f. 502; O. f. 338) . . . dixit articulum esse verum, quia fuit presens vidit et audivit pluribus presentibus, ut articulatur, in Avinione . . . Guido ep. Penestrinus card. Pictaviensis (V. f. 504; O. f. 542) . . . dixit contenta in prima parte articuli fore vera .. . quia presens eisdem interfuit et vidit et audivit Avinione in consistorio publice in presencia multorum hominum. Petrus ep. Tusculanus card. Aniciensis (V. f. 505; O. f. 343) wie der Vorzeuge. Amedeus card. de Saluciis (V. f. 505; O. f. 344) wie die beiden Vor- zeugen. Deinde super secunda parte ... dixit se fuisse presentem, et audivisse quod fuit rumor et murmuracio ac assercio ut ponitur . . . Simon patriarcha Alexandrinus (Vgl. Art. 3). VI. Sextus articulus in summa continet aliam requisicionem factam Benedicto super via cessionis per eum acceptanda et reprobacionem per eum cum magno omnium scandalo factam. — Iste articulus probatur de veritate per tres testes, qui omnes sunt cardinales. Im einzelnen machten zu diesem Artikel Aussagen: Petrus Candonis legum doctor, cancellarius ducis Brabancie (V. f. 356; O. f. 114). Germanus Florencii lic. in decretis (V. f. 361; O. f. 121). Fr. Bertrandus ep. Dignensis (V. f. 372; O. f. 137) . . . dixit . . . quod audivit ab ore Benedicti, quod ipse ex tenore cedule non obligaretur, et quod hoc audivit in Massilia et Carpentorata civitatibus. Egidius electus Foroiuliensis (V. f. 378; O. f. 146). Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 406; O. f. 188). Petrus abbas Montis s. Michaelis (V. f. 409; O. f. 193). Egidius ep. Constanciensis V. f. 425; O. f. 218) . . . dixit . . . fore vera, quia ita audivit, et est publica vox et fama prout ponitur. Helias ep. Aniciensis (V. f. 438; O. f. 242) . . . dixit se bene scire quod dominus Benedictus fuit requisitus . . . de via cessionis . . . ipse testis presens fuit et hoc vidit et audivit . . . Fr. Dominicus ep. Albiensis (V. f. 450; O. f. 264). Nicolaus ep. Albanen. card. (V. f. 466; O. f. 284). Gedruckt bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 367. Johannes card. Vivariensis (V. f. 494; O. f. 325) . . . in prima parte . . . presens fuit ac ea vidit et audivit in presencia plurium dominorum cardinalium ... Super secunda ... parte . . . audivit ipse testis a dicto domino Benedicto, quod dixit illa verba quod nunquam sederet in scampno dominorum cardinalium; et eciam audivit a domino Penedicto quod cedula conclavis non obligat eum ad viam cessionis, et quod, si totus mundus consuleret sibi, non acceptaret eandem viam cessionis: multaque alia verba dixit que audivit ipse testis a dicto domino Beno- dicto, per que apparebat clare quod non intendebat prosequi viam cessionis nec attendere ad eandem.

Strana 225
Acta Concilii Pisani 225 Petrus card. de Thureyo (V. f. 502; O. f. 339) . . . dixit articulum esse verum ... quia fuit presens vidit et audivit ut in articulo continetur. Simon patriarcha Alexandrinus (Vgl. Art. 3). VII. Septimus articulus continet in summa cum suis particulis (V.: partibus) aliam requisicionem Benedicto factam per dominos car- dinales super via cessionis acceptanda et de mala ipsius Benedicti responsione in viam predictam dampnando, et qualiter prius pateretur mortem quam cederet, et quod de subtractione obediencie non curaret, et quod si cogeretur dimitteret ecclesiam in tali statu, quod usque ad longum tempus non reformaretur. — Iste articulus probatur de veritate per quatuor testes, quorum tres sunt cardinales et unus episcopus. Item probatur per bullam directam dudum archiepiscopo Januensi et eius suffraganeis signatam per R. Item per unum instrumentum publicum super presentacione quorundam capitulorum etc. signatum per L. Die Beweisbulle siehe bei Vincke, Briefe n. 2. Im einzelnen liegen zu diesem Artikel Aussagen vor von: Petrus Candonis legum doctor, cancellarius ducis Brabancie (V. f. 356; O. f. 115). Germanus Florencii lic. in decretis (V. f. 361; O. f. 121). Fr. Bertrandus ep. Dignensis (V. f. 372; O. f. 137) . . . audivit ab ore Benedicti in Saona quod Gallici nimium (O.: nimis) prosesequerentur eum, et si faceret mortem memoratam, ipse dimitteret illos in tali statu, quod de eo esset memoria perpetua. Egidius electus Foroiuliensis (V. f. 378; O. f. 146). Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 406; O. f. 188) . . . dicit quod iam sunt duodecim anni elapsi, et pluries quibus ipse dominus Benedictus impugnando viam cessionis et conquerendo se de illis qui prosequebantur eam coram pluribus prelatis et aliis dixit talia verba: „Per Deum, ego non recipiam viam cessionis sicut petunt et prosequuntur. Et si volunt me cogere ad illam, ego ponam ecclesiam Dei in tanto scandalo in quo non fuit a tempore beati Petri.“ Et hec verba audivit ipse testis qui loquitur a domino episcopo Pictavensi defuncto, qui presens et personaliter fuerat in premissis verbis per dominum Benedictum prolatis. Et eciam audivit ab aliis cum grandissima admiracione omnium increpancium eum de duricia . . . Petrus abbas Montis s. Michaelis (V. f. 409; O. f. 194). Egidius ep. Constanciensis (V. f. 425; O. f. 218) . . . dicit esse vera, quia audivit. Et est publica vox et fama. Helias ep. Aniciensis (V. f. 438; O. f. 242). Fr. Dominicus ep. Albiensis (V. f. 450; O. f. 264). Nicolaus ep. Albanensis card. (V. f. 466; O. f. 284). Gedruckt bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 368. Johannes card. Vivariensis (V. f. 494; O. f. 326) . . . dixit fore veram, quia fuit publicum et notorium inter dominos cardinales, et interfuit vidit et audivit et fuit unus de requirentibus ipsum dominum Bene- dictum pro parte collegii dominorum cardinalium ut articulatur. Dixit

Strana 226
226 eciam (f. 495) quod presens fuit quod, dum exibant domini cardinales, dominus Albanensis dixit eisdem: „Ista assercio d(..)erendo est pellagiana." Petrus card. de Thureyo (V. f. 502; O. f. 339). Simon patriarcha Alexandrinus (V. f. 517; O. f. 363). Vgl. Art. 3. JOHANNES VINCKE VIII. Octavus articulus cum suis particulis in summa continet effec- tualiter, quod propter pertinaciam Benedicti in non cedendo subtracta fuit obediencia per reges Francie, Castelle et Navarre, qua subtracta ipse Benedictus predictam viam cessionis acceptavit, et per hoc obediencia sibi restituta fuit. — Iste articulus cum suis particulis (V.: partibus) probatur de veritate primo per publicum instrumentum, deinde per quinque testes, quorum duo sunt cardinales, unus episcopus, unus abbas, unus utriusque iuris doctor. Item probatur per instrumentum imme- diate designatum. Die Beweisurkunden bei Martène-Durand VII 636, 677; vgl. auch ebenda 601 ss. Im einzelnen sagten zu diesem Artikel aus: Petrus Candonis legum doctor (V. f. 356; O. f. 115). Germanus Florencii lic. in decretis (V. f. 361; O. f. 121). Fr. Bertrandus ep. Dignensis (V. f. 373; O. f. 137) . . . dixit . . . quod dominus Benedictus fecerat notarium domini Albanensis in car- ceribus detineri propter certum instrumentum, quod voluit ab eodem notario confici ad voluntatem suam. Egidius electus Foroiuliensis (V. f. 378; O. f. 147) . . . dixit se scire quod Nicolaus camerarius domini Albanensis cardinalis fuit arrestatus in Massilia et Saona ex parte dicti domini Benedicti, ex eo quia noluit conficere instrumentum ad voluntatem dicti domini Benedicti, prout ipse camerarius pluries met retulit eidem testi. Vgl. Ehrle, Chronica Actita- torum, 370. Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 406; O. f. 189) . . . dicit quod exhibicio illius instrumenti et fortis assercio et promissio domini ducis Aurelianensis defuncti et aliquorum aliorum affirmancium omnibus (f. 407) modis, quod dominus Benedictus impleret efficaciter contenta et promissa in dicto instrumento, dedit magnum colorem et fuit apparens causa ad causandum vel consenciendum quod restitucio obediencie fieret in regno Francie. Quequidem restitucio magis fuit fraudulenta et coacta quam spontanea et deliberata. Et dicit quod dominus episcopus Camera- censis, qui cum domino archiepiscopo Auxitano prosequebatur fortissime restitucionem debere fieri, fecit illas promissiones publice in ecclesia beate Marie Parisien. in sermone quem fecit ad clerum et populum, assumendo hec verba pro themate: „Benedictus Deus qui dedit in cor domini regis clausicare domum suam etc.“ Sed de contentis in prefato instrumento et promissionibus prefatis nichil fuit observatum . . . Petrus abbas Montis s. Michaelis (V. f. 410; O. f. 194) . . . contentis in eodem articulo interfuit ac vidit ac audivit, erantque ibidem presentes ambasiatores regum Francie et Aragonie et plures alii, et habuit instru-

Strana 227
Acta Concilii Pisani 227 mentum originale quod vidit et legit et Parisius portavit. Interrogatus si dominus Benedictus plura dedit instrumenta super hoc, dixit quod sic ac sub diversis datis. Et ultimum signavit manu sua propria ipse teste presente et audiente a multis aliis personis . . . Petrus ep. Meldensis (V. f. 411; O. f. 195) . . . vidit instrumentum originale et autenticum signatum manu propria ipsius Benedicti . . . Egidius ep. Constanciensis (V. f. 425; O. f. 219) . . . dixit primam partem fore veram, quia fuit unus de ambasiatoribus procurantibus illam obligacionem ... Addens in fine dicti articuli quod, cum legeretur in presencia domini Benedicti instrumentum de appunctacione inter ipsum et ambasiatores dominorum Francie et Aragonie regum, cum perveniretur ad articulum acceptans viam 16) cessionis, noluit quod ille articulus legeretur, quamvis dicti ambasiatores multum (f. 426) instarent, et dictus dominus testis in premissis fuit presens. Helias ep. Aniciensis (V. f. 438; O. f. 242) . . . dixit se vidisse Parisius in domo Celestinorum instrumentum articulatum subscriptum manu domini Benedicti per unam lineam . . . Fr. Dominicus ep. Albiensis (V. f. 450; O. f. 265). Nicolaus ep. Albanensis card. (V. f. 466; O. f. 285). Gedruckt bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 368. Johannes card. Vivariensis (V. f. 495; O. f. 326). Petrus card. de Thureyo (V. f. 502; O. f. 339). Simon patriarcha Alexandrinus (V. f. 518; O. f. 363). Siehe Art. 3 u. 9. IX. Nonus articulus cum suis particulis in summa continet, qualiter Benedictus misit ad Bonifacium oratores pro via cessionis tractanda, ut dicebat dominis cardinalibus, et qualiter pendente tractatu Bonifacius decessit, quo defuncto cardinales Bonifacii dixerunt dictis oratoribus, si habebant mandatum a Benedicto de cedendo. Qui responderunt nullum se habere mandatum. Et tandem requisiti quod mitteretur pro mandato et ipsi interim supersederent in electione, responderunt nolle mittere, quia via cessionis non esset bona. — Iste articulus probatur cum suis particulis verus de veritate per quatuor testes, quorum tres sunt car- dinales et unus episcopus. Im einzelnen liegen dazu Aussagen vor von: Petrus Candonis legum doctor, cancellarius ducis Brabancie (V. f. 357; O. f. 115). Germanus Florencii lic. in decretis (V. f. 361; O. f. 121). Fr. Bertrandus ep. Dignensis (V. f. 373; O. f. 137) . .. dixit contenta in articulo fore vera . . . quia eadem vidit et audivit et presens fuit, quodque eciam ipse testis fuit unus de nunciis de quibus articulatur. Interrogatus ulterius, per quem fuit facta mencio dominis cardinalibus domini Bonifacii loquentibus de via cessionis, dixit quod per dictum dominum Petrum episcopum sancti Poncii eciam unum de dictis nunciis domini Benedicti. Dixit eciam idem testis, quod in quadam secunda 16) V.: vie.

Strana 228
228 JOHANNES VINCKE proposicione facta domino Bonifacio prefatus episcopus sancti Poncii dixerat quod, si partes convenirent in unum locum, dominus Benedictus erat intencionis prosequi unionem usque ad cessionem, si et in quantum per ipsam cessionem posset prosequi salubris unio in ecclesia Dei. Inter- rogatus idem testis, si ipse modus loquendi de via cessionis domino Benedicto erat gratus, dum (f. 373v) certificatus extitit, dixit quod non, quia, dum dicti nuncii essent in civitate Pistoriensi de mense Februarii post mortem Bonifacii, ipse Benedictus misit ad eosdem quendam nuncium cum quadam sua littera eisdem nunciis directa, in qua con- tinebatur quod in loco Dragmiani viderat processum continentem ea que Rome gesta fuerunt sibi missum per dictos nuncios et inter alia legerat ... ipse erat intencionis de qua supra est mencio facta, videlicet de via cessionis, et quod ipse dominus Benedictus in eadem littera exhortabatur eosdem suos nuncios, quod illud quod dictum fuit de via cessionis delerent et tollerent de processu, quod dicti nuncii facere noluerunt, eo quod fecissent contra veritatem rei geste. Interrogatus idem testis, qualiter ipsi nuncii fuerunt recepti a domino Benedicto, quando revertebantur ad eum de ambasiata, dixit quod male eo pretextu quod locuti fuerunt de via cessionis. Dixit eciam ipse testis quod electo Innocencio dominus cardinalis Aquilegensis scripsit de mandato ipsius domini Innocencii ipsis nunciis existentibus in Florento, quatenus vellent redire Romam pro bono unionis practicando, offerens ipsis salvum con- ductum sub forma oportuna, et quod tunc ipsi nuncii hoc facere renuerunt. Egidius electus Foroiuliensis (V. f. 378; O. f. 147). Thomas de Spina legum doctor (V. f. 393; O. f. 170) . . . vidit et audivit que in articulo continentur . . . Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 407; O. f. 190). Petrus ep. Meldensis (V. f. 411; O. f. 196). Egidius ep. Constanciensis (V. f. 426; O. f. 220). Mag. Barontus Philippi lit. apost. scriptor (V. f. 430; O. f. 227). Helias ep. Aniciensis (V. f. 438; O. f. 242). Conradus card. Militensis (V. f. 444; O. f. 251) . . . dixit vera esse in articulo contenta . . . quia audivit a dictis oratoribus dicti Benedicti . . . et a domino cardinali Aquilegiensi, cum quo predicti oratores istam materiam practicarunt. Nicolaus ep. Albanensis card. (V. f. 468; O. f. 287). Gedruckt bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 370. Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 472; O. f. 292) . . . vidit et audivit ac cum aliis dominis cardinalibus interfuit . . . Anthonius card. Aquilegensis (V. f. 476; O. f. 299) . . . respondit ... contenta in dicto articulo esse vera . . . quia ipse testis fuit presens et fuit principalis in practicando hanc materiam cum oratoribus predicti domini Benedicti . . . Johannes card. Vivariensis (V. f. 495; O. f. 327). Petrus card. de Thureyo (V. f. 502; O. f. 339). Simon patriarcha Alexandrinus (V. f. 518; O. f. 364) . . . ipse Petrus de Luna qui Benedictus vocabatur promisit sollempniter renunciare pro

Strana 229
Acta Concilii Pisani 229 bono unionis, illo qui secum contendebat consimiliter renunciante mortuo vel eiecto. Et instrumenta super hoc confecta subscripsit manu propria, que ego vidi, et sunt in thesauro regis Francie, et istud fuit eciam publice predicatum per dominum Cameracensem in sermone publico, sic quod notorium fuit et est in tota parte que sibi obedivit. Item promisit sollempniter venire ad concilium super unione ecclesie con- vocandum, ut eciam apparet per instrumenta predicta. Et istis median- tibus fuit sibi obediencia restituta. Post cuius restitucionem, ipse qui sciebat vel scire poterat quod predictus Bonifacius graviter infirmabatur in Roma, misit Romam, et suis nunciis ibidem existentibus fuit mortuus qui dicebatur Bonifacius in urbe Romana. Item quod predictus Petrus de Luna, qui ut predicitur iuraverat renunciare altero mortuo, debuerat dare mandatum suis nunciis de significando ista post mortem sui adversarii secum contendentis suis cardinalibus, ut ad eleccionem novi adversarii non procederent, sed pocius ad dandam pacem ecclesie post ipsius renunciacionem efficaciter laborarent, quod dampnabiliter facere obmisit, ymmo ut videtur prohi- buit, quia sui nuncii, requisiti per dominos cardinales tunc existentes in Roma si habebant super hoc mandatum, dixerunt quod non; et ulterius requisiti quod una pars ipsorum (f. 518v) reverteretur ad Petrum de Luna, ut ipse debite adimpleret quod iuraverat et daret pacem ecclesie per renunciacionem, et alia pars cum ipsis remaneret in Roma, quia ipsi erant parati supersedere a nova electione, et dicti nuncii vel eorum aliqui responderunt quod predictus Petrus de Luna non renunciaret nec ad hoc tenebatur. Et hoc ego audivi dici a pluribus dominis cardinalibus Ytalicis, quorum aliqui sunt mortui et aliqui vivunt, et a domino Dignensi qui tunc erat orator predicti Petri de Luna in Roma et nunc est presens in isto concilio. Et est de hoc publica vox et fama in Roma, in Francia et nunc in civitate ista Pisana. X. Decimus articulus cum suis particulis summatim et in effectu continet, qualiter mortuo Innocencio celebratum fuit instrumentum in conclavi inter cardinales super cessione futuri pontificis eligendi robo- ratum voto et iuramento, inter quos erat Angelus Corario tunc cardinalis, qui assumptus ad summum pontificem promissionem de cedendo iterum cum voto et iuramento in publico consistorio confirmavit, et litteras ad reges et principes et ad multos alios per orbem direxit. — Iste articulus cum suis particulis de veritate probatur primo per publica instrumenta et deinde per XXI17) testes, quorum sunt quinque cardinales, duo gene- rales ordinum mendicancium, unus magnus baro, unus procurator, unus magni ordinis, duo auditores, duo clerici camere, unus magister in theologia, sex scriptores litterarum apostolicarum, unus clericus cappelle. Item probatur de veritate per instrumentum obligacionis voti et iura- menti factum in conclavi Rome subscriptum manibus cardinalium et Angeli signatum per B. Item per aliud instrumentum in quo se obli- gatum recognovit. 17) Anschließend werden 22 aufgezählt.

Strana 230
230 JOHANNES VINCKE Die dokumentarischen Beweisstücke siehe bei Souchon, I 285—395 (Kon- klaveversprechen) und oben S. 158, Martène-Durand, VII 727—733) (an Karl VI. von Frankreich, den Erzbischof von Magdeburg und dessen Suffragane, an alle Christgläubigen). Zu den weiteren Schreiben des Papstes vgl. Hefele- Leclercq, VI 1306—1307 n. 2, und Vincke, Schriftstücke n. 1. Im einzelnen machten zu diesem Artikel ihre Aussagen: Petrus Miani de Veneciis (V. f. 357; O. f. 116). Germanus Florencii lic. in decretis (V. f. 361; O. f. 122). Petrus Wormdiit procurator ordinis Theutonicorum (V. f. 364; O. f. 124) . . . ipse testis tempore Innocencii et deinde Gregorii erat Rome et vidit multis presentibus instrumentum originale de quo in articulo habetur mencio . . . Super secunda parte articuli incipiente „Misitque“ dixit .. . hanc partem articuli esse veram . . . quia fuit presens in consistorio publico tento per dictum Gregorium, dum fierent contenta in dicto articulo . . . Hermannus Dwerg sac. palacii auditor (V. f. 367; O. f. 129). Fr. Bertrandus ep. Dignensis (V. f. 373; O. f. 139). Fr. Anthonius de Pereto OFM minister gen. (V. f. 380; O. f. 150) . . . interrogatus . . . super prima dicti articuli parte dixit . . . esse veram . . . quia presens fuit, dum dominus Gregorius in consistorio generali ratificavit et approbavit votita iuramenta et promissa per eum sicut in articulo continetur. Quando vero idem Gregorius primo venit et iuravit, ipse testis non fuit presens ante eius electionem, sed hoc erat ante publicum et notorium. Portavit eciam ipse testis ad diversas mundi partes nomine et de mandato suo tam instrumentum publicum quam bullas plures de contentis in articulo mencionem facientes. Et ultra hoc dixit quod, dum vellet recedere portans instrumentum et bullas predictas, ipse testis dixit sibi: „Pater sancte, possum pro veritate dicere et predi- care ista ubique?“ Ipse dominus Gregorius respondit dicto testi recipiens manum suam: „Potestis, et ecce de novo facimus vovemus et iuramus." . . Super secunda parte . . . idem testis (f. 381) dixit contenta in particula fore vera . . . quia vidit multas bullas media bulla bullatas predicta continentes . . . Dixit eciam se audivisse a rege Romanorum quod unam bullam super materia ista receperat . . . Mag. B. de Monticulo s. penitenciarie scriptor (V. f. 384; O. f. 155). Guido de Busco mag. in art. (V. f. 389; O. f. 161) . . . quoad primam partem . . . interfuit omnibus contentis in dicto articulo dum fiebant, eciam in conclavi, tamquam clericus capelle apostolice ...Super secunda parte . .. dixit se vidisse bullas huiusmodi et eciam sex vel octo tenuisse et portasse ad domum Roberti Heremite, ut portaret eas ad regem Francie et regales ac universitatem Parisiensem ac Benedictum et suos car- dinales. Dixit eciam ... se fuisse presentem aliis contentis in ea parte eaque vidisse et audivisse, quodque dominus Franciscus de Montepoli- ciano illas legit, et quod premissa fuerunt publica et notoria. Thomas de Spina legum doctor (V. f. 393; O. f. 170) . . . quoad primam partem .. . vidit multa instrumenta super hoc confecta et manu ipsius Gregorii superscripta . .. Super secunda parte ... vidit et presens

Strana 231
Acta Concilii Pisani 231 fuit, quando omnia contenta in dicto instrumento conclavis legebantur in generali consistorio. Et . . . omnibus contentis in ea parte articuli tamquam clericus camere apostolice interfuit eaque vidit et audivit, et de ipsius actibus factis in consistorio generali rogatus fuit tamquam notarius . . . Richardus Deram cancellarius Cantibrigie (V. f. 399; O. f. 178). Jacobus de Bononia lit. apost. scriptor (V. f. 415; O. f. 202). . . . scripsit «pro parte Gregorii) litteras signanter directas domino regi Francie et domino Benedicto . . Petrus de Modio lit. apost. scriptor (V. f. 420; O. f. 210) . . . ipse testis scriptor litterarum apostolicarum scripsit plures bullas de quibus in articulo fit mencio, et specialiter unam scripsit domino Carolo de Malatestis et aliam domino Francisco de Gonzaga tunc domino de Mantua cum insercione bulle quam miserat domino Benedicto, et postea vidit illas et plures alias bullatas media bulla. Item fuit in ipsius domini Gregorii consistorio generali de quo in fine articuli fit mencio, et audivit eum promittentem iurantem et voventem in articulo contenta et maximam affeccionem ostendentem ad unionem ecclesie faciendam, eciam si nun- quam iurasset vel vovisset . . . Mag. Barontus Philippi de Pistorio lit. apost. scriptor (V. f. 430; O. f. 228) . . . fuit in conclavi cum domino cardinali Florentino, et fuit rogatus ipse testis in notarium et subscripsit se in pluribus instrumentis articulatis, ubi similiter ipse dominus Gregorius se propria manu sub- scripsit approbando omnia et singula in ipsis instrumentis contenta, et quod post assumpcionem suam summo mane ipse dominus Gregorius iterum omnia et singula approbavit, et de qua approbacione idem testis tamquam notarius una cum aliis rogatus fuit, ut inde plura conficeret instrumenta. Jordanus cardinalis de Ursinis (V. f. 434; O. f. 235). Johannes de Goch prepos. s. Sebastiani Magdeburgen. apost. camere clericus (V. f. 441; O. f. 246). Conradus card. presb. Militensis (V. f. 444; O. f. 252) . . . dixit articulum esse verum .. . quia ipse testis in omnibus presens fuit et unus ex subscribentibus . . . et quod in assumpcione nominis Gregorii ipse dominus Gregorius effective protulit ista verba: „Hoc nomen ideo assumo, quia sicut immediate post mortem Gregorii undecimi hoc nephandum et antiquatum scisma inchoavit, ita a Gregorio finem sumat." Deinde super secunda parte ... dixit hanc particulam veram esse .. quia fuit presens, quando in consistorio generali dictus Gregorius predicta promisit iuravit et vovit . . . Poncellus de Ursinis princeps Romanus (V. f. 451; O. f. 266): . . . omnia ... sunt et fuerunt notoria in curia Romana ac in urbe et inter omnes inibi existentes; .. . vidit dicta iuramenta ... et duo instrumenta subscripta manu ipsius domini Gregorii prout ponitur. Super secunda parte . . . vidit dare litteras ad bullandum, et de dictis litteris dixit sibi dominus Franciscus de Montepoliciano secretarius ipsius domini Gregorii, ac eciam presens fuit, vidit, et audivit in publico consistorio . . . et ab ore dicti domini Gregorii, cui erat a manu sinistra, ex quibus gaudium

Strana 232
JOHANNES VINCKE 232 magnum exortum est in dicto consistorio, pluribus eciam pre gaudio lacrimantibus et eum in sublimibus commendantibus de hiis que arti- culantur. Mag. theol. Matheus de Bononia generalis O. Carm. (V. f. 456; O. f. 272). Mag. theol. Nicolaus Lucas generalis Herem. (V. f. 457; O. f. 273) . . . respondit ... dum post creacionem dicti Gregorii esset ipse testis in urbe Romana, vidit et presens fuit, ubi prefatus Gregorius super altare sancti Petri de urbe iuravit se nichil facturum nisi concernencia factum unionis . . . Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 472; O. f. 292) . . . dixit . . . „Cuidam ex dominis (f. 472) cardinalibus interroganti, quare illud nomen assumpsisset, respondit dictus Gregorius, quia ab eodem nomine ortum erat hoc pestiferum scisma, volebat quod sub eodem nomine scisma ipsum extingueretur et finem acciperet“ Anthonius card. Aquilegensis (V. f. 476; O. f. 299) . . . dixit . . . esse vera . . . quia fuit presens et omnia vidit et audivit palpavit, et ita est publicum et notorium quasi ubique terrarum. Johannes Utenelswert lit. apost. scriptor (V. f. 481; O. f. 306) . . . ipse interfuit quando Gregorius in conclavi post eius assumpcionem suam rupto conclavi se subscripsit et postea renovavit 1s) istud iura- mentum et votum in publico consistorio post eius coronacionem, et ipse testis scripsit plures bullas media bulla bullatas directas principibus et presertim domino episcopo Traiectensi. Et contenta in dicto articulo fuerunt publica et notoria. Georgius de Palea lit. apost. scriptor (V. f. 485; O. f. 313) . . . fuit presens in consistorio primo quod celebravit dominus Gregorius post Petrus ep. Meldensis (V. f. 411; O. f. 196). coronacionem suam, et ibi vidit et audivit ut in articulo continetur . . . Oddo card. de Columna (V. f. 488; O. f. 317) . . . presens fuit et vidit ut articulatur . . Angelus de Balionibus de Perusio decretorum doctor (V. f. 524; O. f. 374) . . . quibus omnibus fui presens et vidi et audivi una cum tot aliis quod notorium fuit . . . XI. Undecimus articulus cum suis particulis summatim et in effectu continet de litteris destinatis Benedicto per Gregorium invitantem eum ad puram et simplicem cessionem, et de responsione Benedicti non ita pura et simplici. — Iste articulus cum suis particellis primo probatur de veritate per bullas utriusque et deinde per XV testes, quorum sex sunt cardinales, quatuor episcopi, tres doctores et duo alii notabiles viri. Item probatur per unam bullam missam magistro Thome generali Predi- catorum signatum per D. Die zum Beweis herangezogenen Urkunden sind: 1) Gregor XII. an Benedikt XIII. „Qui se humiliat“ vom 11. Dez. 1406; 2) Benedikt XIII. an Gregor XII. „Per quendam conversum“ vom 31. Jan. 1407 (de Nyem, De Schismate [ed. G. Erler, 1890] III 4 et 5, Nemus unionis I 2 et 4; Raynald ad 1406 n. 14, ad 1407 n. 1—2);3) Das Schreiben an den Generalmagister siehe in Vincke, Schriftstücke n. 1. 18) V.: revocavit.

Strana 233
Acta Concilii Pisani 233 Die einzelnen Zeugen sind: Petrus Miani de Veneciis (V. f. 357; O. f. 116). Germanus Florencii lic. in decretis (V. f. 361; O. f. 122). Petrus Wormediit procurator ord. Theuton. (V. f. 364; O. f. 125). Hermannus Dwerg sacri palacii causarum auditor (V. f. 367; O. f. 129) . . . dixit articulum (quo ad primam partem) verum esse . . . quia ipse presens in curia fuit et vidit nuncios videlicet dominos Anthonium episcopum Motonensem, Guillermum episcopum Tuder- tinum, Anthonium de Butrio legum doctorem Bononiensem ad eundem dominum Benedictum missos, pro quoquidem domino Anthonio ipse dominus Gregorius apud Bononiam misit. Et hoc dixit esse publicum et notorium . . . Fr. Bertrandus ep. Dignensis (V. f. 373; O. f. 139). Egidius electus Foroiuliensis (V. f. 378; O. f. 147) . . . dixit arti- culum fore verum, quia fuit presens dum articulata agebantur per dominum Benedictum in Massilia, eaque vidit et audivit et ab aliis intellexit, prout ponitur. Fr. Anthonius de Pereto OFM minister gen. (V. f. 381; O. f. 151). Magister B. de Monticulo s. penitentiarie scriptor (V. f. 384; O. f. 156). Guido de Busco mag. in art. (V. f. 388; O. f. 162) . . . interfuit contentis in eo articulo eciam in Massilia, Saona et alibi cum bone memorie domino Guillermo episcopo Tudertino, qui fuit unus ex ora- toribus Gregorii missis ad Benedictum, et quod plures alii interfuerunt eciam contentis in ipso articulo, quodque articulata sunt publica et notoria. Deinde idem testis ad subsequentes articulos deposuit ... prout et quemadmodum in tribus papiris parvis foliis manu sua propria ut dixit conscriptis ibidem per eundem testem publice perlectis . . . tenoris infrascripti: In nomine domini nostri Jesu Christi Amen. Ego Guido clericus capelle domini nostri pape personaliter et presencialiter vidi et audivi ea que sequuntur: Et primo quia dum dominus Anthonius tunc Motonensis (f. 389) in sua proposicione prima, quam fecit Massilie in publico coram domino Benedicto, fecit mencionem quod idem Benedictus haberet considera- cionem consciencie proprie et non vellet tantum onus supra se recipere, cum poterat bene sibi constare de iure domini Gregorii duodecimi, tunc dominus Petrus de Luna presumpto effectu collacionis multum instetit in iustificacione sui iuris, et finaliter non respondendo ad viam cessionis que sibi proponebatur clare et pure per dictum Mothonensem conclusit quod, quando exposuissemus illa que haberemus exponere, ipse deli- beraret et responderet sibi et collegis suis. Et statim fuit replicatum quod exposuerant intencionem domini Gregorii, videlicet de procedendo per viam cessionis utriusque et convencionis amborum collegiorum iuxta formam instrumenti facti in conclavi. Item idem Mothonensis fuit publice et expresse protestatus quod illi instrumento seu iuramento et voto dominus Gregorius inherebat omnino et intendebat omnia adimplere et quod, si aliquid dixisset quod posset sonare aut interpretari contra dictum instrumentum aut obviare, volebat habere pro non dicto, et petiit quem

Strana 234
234 JOHANNES VINCKE modum volebant tenere, quia habebant potestatem concludendi secum de loco ubi et de tempore ac numero personarum. Respondit Petrus de Luna: „Dicatis vos modum.“ Tunc dictum fuit quod libenter vellent esse cum ipso et omnibus de suo collegio ad ista. Et ista concessit Petrus de Luna. Item die Martis quinta eiusdem mensis Aprilis in camera paramenti Benedicti proposuit idem Anthonius Mothonensis, quomodo habebant tractare et concludere de loco decenti et securo pro unione fienda etc., et quod prius erat agendum de fundamento quod requirebat duo: primo quod dominus Petrus de Luna declararet mentem (f. 389v) suam, utrum esset paratus cedere iuxta formam sibi propositam, secundo utrum domini de suo collegio vellent convenire cum dominis cardinalibus pro faciendo in illo casu novam electionem. Et de ista peticione dominus Petrus de Luna ostendit se male con- tentum, et voluit imponere domino Mothonensi quod proposuerat viam discucionis de iure, et in hoc multum habundavit. Dominus autem Mothonensis intrepide et constanter dixit, quod non erat ita, quamvis monuisset ipsum quoad conscienciam, ut videret quod tantum peccatum non portaret, cum crederet quod sibi constaret de iusticia domini Gregorii, et hoc quoad conscienciam suam examinandum, sed quoad ambasiatam obtulit viam renunciacionis cum protestacione premissa quod nolebat dicere aliquid quod obviaret promissioni et iura- mento atque voto dicti Gregorii. Alter vero scilicet Benedictus volvebat se hinc et inde dicendo: „Vos bene fuistis intellectus; sunt hic multi qui bene sciunt quod est sicut ego dico.“ Et dictus Mothonensis constanter dixit: „Hoc non est ita." Et ita dominus bone memorie Anthonius de Butrio ponendo differenciam inter legem consciencie et legem contenciosam. Et tunc dixit P. de Luna quod volebant ponere factum in declara- cionibus et subterfugiis. Et ad hoc respondit sibi pie et sancte memorie dominus Guillermus olim episcopus Tudertinus, quod ipse poterat solo verbo abbreviare, et quare non faciebat clare respondendo. Tunc repetiit dicta aliorum dominorum et dixit quod ipse scripserat suam voluntatem domino Gregorio claram et regimini urbis, et quod rescripserunt sibi tamquam bene contenti, et quod manebat in eadem opinione et proposito, nec intendebat mutare, et quomodo desiderabat unionem pro qua tantum laboraverat valde prolixe. Ad idem autem quod dixerat bone memorie dictus Guillermus episcopus Tudertinus dixit sive respondit per hunc modum: „Ad illud quod dixit ille bonus pater, quod ego possum (f. 390) abbreviare, ipse non est de consilio meo. Ego habeo fratres meos car- dinales, cum quibus debeo recipere consilium.“ Et tunc fecit eos retrahere ad partem. Post vero magnum temporis spacium fuerunt revocati dicti ambasia- tores, et ostendit eis litteras sibi missas per Gregorium et responsiones per ipsum Benedictum ad easdem. Et hoc fuit pro responsione. Et de tali responsione dicti ambasiatores non fuerunt contenti, sicut fuerunt protestati tunc in presencia domini Johannis de Ursinis et aliorum plurimorum.

Strana 235
Acta Concilii Pisani 235 Sed propter tantum bonum voluerunt venire ad nominacionem locorum. Et tunc idem dominus Benedictus petiit ab ipsis: „Non vultis contentari de illo, de quo dominus vester contentatur.“ Responderunt: „Quod sic, sed non oportet quod contentetur de tali responsione, ymmo ponitur in littera domini nostri, quod scripta vestra egerent magna dis- cucione.“ Et post multos tractatus inanes videntes nil perficere cum Petro de Luna proposuerunt per organum bone memorie episcopi Tuder- tini aliqua que continentur in quodam papiro de manu propria eiusdem episcopi Tudertini etc. Et hec de undecimo articulo. Thomas de Spina legum doctor (V. f. 394; O. f. 171). Richardus Deram mag. theol. (V. f. 399; O. f. 178). Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 407; O. f. 190). Jacobus de Bononia lit. apost. scriptor (V. f. 415; O. f. 202) . . scripsit aliquas litteras pro parte domini Gregorii super ista materia specialiter responsivas litteris domini Benedicti de quibus in articulo fit mencio . . . Petrus de Modio magister (V. f. 420; O. f. 210). Egidius ep. Constanciensis (V. f. 426; O. f. 220). Mag. Barontus Philippi de Pistorio lit. apost. scriptor (V. f. 430; O. f. 228). Guillermus ep. Ebroycensis (V. f. 439; O. f. 243) . . . dixit articulum esse verum quia vidit litteras convencionis et capitula que erant conventa inter dominos Benedictum et Gregorium penes bone memorie dominum Wilhelmum episcopum Tudertinum tunc ex parte domini Gregorii ad dominum Benedictum missum, et vidit istas litteras Aquis in Provincia domino de Tureyo cardinali domino patriarcha Alexandrie et domino episcopo Belvacensi et pluribus aliis presentibus, et ex hiis satis apparebat quod dominus Benedictus nolebat hanc viam cessionis nisi verbo . . . Johannes de Goch camere apost. clericus (V. f. 441; O. f. 247). Conradus card. presb. Militensis (V. f. 444; O. f. 252) ... vidit litteras responsivas domini Benedicti missas . . . tam Gregorio et eciam dominis cardinalibus. Poncellus de Ursinis princeps Romanus (V. f. 451; O. f. 267) . . . dixit . . . fore vera . . . quia audivit a . .. Francisco de Montepoliciano secretario, et quod predicta erant publica et notoria . . . Mag. theol. Matheus de Bononia generalis O. Carm. (V. f. 456; O. f. 272). Mag. theol. Nicolaus Lucas generalis Herem. (V. f. 457; O. f. 273) . . . dixit . . . contenta in dicto articulo vera esse, . . . quia tunc requi- situs fuit per dominum de Maletestis ipse testis ambo tunc in curia Romana existentes, quatenus secum ire vellet in ambasiatam, viditque postea idem testis deliberari de missione nepotum ipsius Gregorii . . . (Gehört zu Art. 12). Nicolaus ep. Albanensis card. (V. f. 468; O. f. 287). Gedruckt bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 371. Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 472; O. f. 293). Anthonius card. Aquilegensis (V. f. 476; O. f. 299) . . . dixit esse vera . . . quia vidit et audivit contenta in eodem . . .

Strana 236
236 JOHANNES VINCKE Oddo card. de Columna (V. f. 488; O. f. 317) . . . respondit . . . fore vera . . . quia vidit bullas eciam responsivas et perlexit, et sunt publica et notoria. Johannes card. Vivariensis (V. f. 495; O. f. 327) . . . sepius cum aliis dominis cardinalibus fuerunt simul et separatim et cum ipso domino Benedicto et fuerunt publica et notoria querentes modum quod exten- deret se ad viam cessionis simpliciter prout alter, videlicet Gregorius, fecerat; sed noluit hoc facere; et post multas instancias assensiit ipse dominus Benedictus (f. 495v) prout articulatur, invitus et attractus dicendo mediatoribus, quod ipsi domini cardinales caperent ab eo quod haberet, quia aliud ab eo capere non poterant. Petrus card. de Thureyo (V. f. 502; O. f. 340). Simon patriarcha Alexandrinus (V. f. 518; O. f. 365): Item scio quod, postquam Angelus Corario requisiverit predictum Petrum de Luna de dando pacem ecclesie per viam renunciacionis per bullam suam valde clare, ipse Petrus de Luna fecit sibi responsionem per bullam capciosam et obscuram, sicut tunc futurus declaravit eventus. Nam simpliciter sibi obtulit renunciacionem, sed prius convencionem in loco securo habili et decenti, et tamen secundum formam iuramenti sui, que habet quod ipse debet renunciare quandocumque dominis cardinalibus vel eorum maiori parti videtur expedire, excludit convencionem personalem fore de necessitate, quia bene poterat sicut hodie posset renunciare per pro- curatorem. Item scio quod ipse, requisitus in Massilia per nuncios regis et ecclesie Gallicane, de quorum numero ego eram unus, quod magis clare responderet et de sua clara responsione bullam daret, pluries hoc facere refutavit. Siehe auch V. f. 519; O. f. 366. Angelus de Balionibus de Perusio decretorum doctor (V. f. 524; O. f. 375). XII. Duodecimus articulus cum suis particulis continet in effectu, qualiter Gregorius elegit magnificum dominum Maletestam de Malatestis de Pensauro in suum oratorem ad Benedictum, qui eius mandato venit ad urbem cum notabili comitiva; sed mutato proposito misit Motonensem nepotem associatum dominis G. episcopo Tudertino et Antonio de Butrio solum ad famam, sed secretis Gregorii dicto nepoti tantummodo pate- factis. — Iste articulus probatur de veritate primo per instrumentum publicum 1s); et deinde per XIIII testes, quorum quatuor sunt cardinales, unus generalis ordinum mendicancium, duo clerici camere, quatuor scriptores apostolici et tres alii notabiles viri. Näherhin sind es folgende Zeugen: 18') Die Vollmacht, die Gregor XII. am 27. Febr. 1407 der genannten Gesandtschaft gab, siehe bei Raynald ad 1407 n. 3; Martène-Durand, VII 752. Den Vertrag über die Zusammenkunft in Savona, der am 21. April 1407 in Marseille geschlossen wurde, bringen v. Nyem, Nemus I c. 10; Raynald ad 1407 n. 4; Martène- Durand, Thes. novus II 1314—1320.

Strana 237
Acta Concilii Pisani 237 Petrus Miani de Veneciis alias vicecamerarius Gregorii XII . . . (V. f. 358; O. f. 117) dixit primam partem dicti articuli fore veram; et hoc scit, nam ipse testis presens fuit, quando predicta tractabantur Rome in pallacio et camera dicti Gregorii, cuius familiaris tunc erat. Interrogatus, si venientibus nepotibus Gregorii idem Gregorius incepit variare a via cessionis, respondit quod sic. Et hoc dixit esse verum. Interrogatus, utrum domini cardinales Gregorio consulerent ut mitteret Maletestam, dixit quod sic, et quod dixit Gregorius quod hoc noluit facere, et renuit mittere eundem Malatestam, nec voluit annuere consilio «V.: concilio) dominorum cardinalium. De bulla secreta nescit. Petrus Wormdiit procurator ordinis Theutonicorum (V. f. 364; O. f. 125) . . . dixit articulum esse verum, ... quia ipse testis erat Rome tempore articulato, et vidit Malatestam ibidem, et audivit contenta in articulo publice et notorie dici et maxime a Mascio de Albiel (O.: Albicni) 1s) tunc uno ex oratoribus Florentinorum in Roma. Hermannus Dwerg sac. palacii auditor (V. f. 368; O. f. 130) . . . dixit quod dominus Gregorius expresse noluit, quod dominus Maletesta iret; sed misit Anthonium nepotem suum et alios supradictos ... Eciam quantum ad bullam soli nepoti traditam et alia prout in articulo con- tinetur, eciam dixit esse publica et notoria. Fr. Anthonius de Pereto OFM gen. minister (V. f. 381; O. f. 151) . . . dixit articulum istum verum esse quoad factum tangens Malatestam eiusque refutacionem et inde missionem Anthonii episcopi Motonensis nepotis ipsius domini Gregorii et aliorum in articulo nominatorum. Cetera vero de obligacione eius ac bulla secreta et aliis de quibus in articulo tangitur, nichil scit . . . B. de Monticulo mag. in theol. et s. penitenciarie scriptor (V. f. 384; O. f. 156). Guido de Busco mag. in art. (V. f. 390; O. f. 164). Thomas de Spina legum doctor (V. f. 394; O. f. 171). Richardus Deram mag. theol. (V. f. 399; O. f. 178) . . . continue . presens fuit ipse testis . . Jacobus de Bononia lit. apost. scriptor (V. f. 416; O. f. 203) . . . vidit tamen ipsum Malatestam cum pulchra et magna comitiva iuxta contenta in articulo venientem, quem inde quod non mittebatur con- querentem audivit. Misitque inde dictus dominus Gregorius loco dicti Malateste nepotem suum episcopum tunc Motonensem, dominos Guillelmum episcopum Tudertinum et quondam Anthonium de Butrio doctorem Bononiensem, pro quo Bononiam misit, sicut audivit ab ipso domino Anthonio. Quod autem dederit litteras seu bullam secretam dicto episcopo Motonensi, hoc nescit; audivit tamen ita esse a quamplurimis curtisanis. Item testis dixit quod elegerunt dicti domini Motonensis et alii nuncii dicti domini Gregorii locum Saone et ipsum dominum Gre- gorium iuxta potestatem eis concessam ad illuc eundum obligaverunt, 19) Vgl. Mansi XXVI 1206. Zu der bedeutungsvollen politischen und kirchen- politischen Tätigkeit der Albizzi in jenen Jahren vgl. besonders C. Guasti, Com- missoini di Rinaldo degli Albizzi, 3 Bde. (1867). 11

Strana 238
238 JOHANNES VINCKE ut in articulo continetur ... Super ista materia ipse testis litteras multas . scripsit . . Mag. Petrus de Modio (V. f. 420; O. f. 210) . . . vidit dominum Malatestam in articulo nominatum cum solempni comitiva in Roma requisitum ut publice dicebatur per dominum Gregorium et per dominos cardinales ad faciendas ambasiatas . . . quas non fecit propter super- venientes nepotes ipsius domini Gregorii, quorum unus cum aliis nomi- natis in articulo fecit ambasiatas contra consilium dominorum car- dinalium, quod multis aliis displicebat quia verisimiliter timebant de collusione, et finaliter cum ipso domino Benedicto concluserunt de veniendo ad locum Saone, ut communiter dicebatur, referens eciam se ad ipsum instrumentum. Mag. Barontus Philippi de Pistorio lit. apost. scriptor (V. f. 430; O. f. 228) . . . omnia vidit et audivit . .. Omnes domini cardinales et curtisani de tali mutacione ambasiate articulate dolebant et conquere- bantur et suspicabantur vehementissime ista fieri per dominum Gre- gorium ad malum finem . . . Johannes de Goch camere apost. clericus (V. f. 441; O. f. 247) . . . dixit se vidisse dominum Malatestam de Malatestis de Pensauro, qui tunc publice communiter dicebatur Romam venisse pro hoc ut mitteretur suis propriis expensis. Ad id eciam faciendum se obtulit publice per reverendum patrem dominum episcopum Foven. (O.: Faven.) qui post sermonem ad clerum quem fecerat in missa papali dictum dominum suum Malatestam premissa sub quibuscumque eciam expensis libenter velle facere profitebatur. Sed quia tunc dominus Gregorius illum repu- diabat, sed pocius suum nepotem Anthonium episcopum etc. miserat, tota curia a cardinali usque ad infimum seu minimum incepit suspicari de fraude, et de hoc querulabantur publice per vicos et plateas. An autem dicto domino Anthonio episcopo Motonensi ignorantibus dominis Tudertino et Anthonio de Butrio suis collegis dederit bullam clausam, dicit se tunc nil sensisse. Sed postea bene intellexit a prefato domino Guillermo episcopo Tudertino in lecto egritudinis decumbente, quod mirabiliter per falsam litteram cambii sibi datam dum ulterius pro- cesserat Parisius et alias multipliciter fuerat deceptus et super hoc et articulo sequenti, essentque multum ydonei testes dominus Georgius de Pala et Rucgherus de Diick scriptores litterarum apostolicarum tunc scutiferi domini episcopi Tudertini in dicta legacione. Conradus card. presb. Militensis (V. f. 444; O. f. 252) . . . dixit con- tenta in dicto articulo esse vera; scit quia fuit presens vidit et audivit... Poncellus de Ursinis princeps Romanus (V. f. 452; O. f. 267) . . . dixit contenta in articulo fore vera . . . quia vidit dictum dominum Malatestam dicta de causa accessisse ad urbem et a principio Gregorius eundem Malatestam gaudio acceptasse, prout multi cardinales sibi dixerunt, de quo ipsi et tota curia letabantur. Sed postea supervenien- tibus nepotibus mutavit propositum suum . . . Mag. theol. Matheus de Bononia generalis O. Carm. (V. f. 456; O. f. 272). Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 472; O. f. 293).

Strana 239
Acta Concilii Pisani 239 Anthonius card. Aquilegensis (V. f. 477; O. f. 299) . . . respondit . . . esse vera . . . quia fuit presens, et secrete Gregorius omnia sibi communicavit et studuit eum corrumpere ut predictis annueret, et signanter ut diceret quod omnia loca Florentinorum excluderentur, quod Malatesta non iret vel quod iret cum nepotibus suis; declinabat autem loca Florentinorum, secundum quod ipse testis dixit se tunc clare per- cipere, ex eo quia, cum ipse inciperet variare et penitere de via cessionis, illa (O.: alia) loca volebat excludere que erant ad hec habilia et accom- moda, et que credebat per partem aliam acceptari. Johannes Utenelswert lit. apost. scriptor (V. f. 481; O. f. 306). Georgius de Palea lit. apost. scriptor (V. f. 485; O. f. 313) . . . dixit articulum verum esse, quia ipse testis fuit in ambasiata cum camerario et domino episcopo Tudertino missus ad dominum Benedictum apud Massiliam et in Francia ex parte domini Gregorii, et bene percepit quod aliquando mittebantur littere a domino Gregorio ipsi camerario. Mag. Rutgerus de Dijck lit. apost. scriptor (V. f. 487; O. f. 315) . . . dixit ... fore vera; et vidit dictum dominum Maletestam Rome . . . et vidit quod recessit de Roma male contentus ut dicebatur ... Item dixit dictus testis quod ipse fuit in ambasiata cum domino episcopo Tudertino apud Massiliam et in Francia, et recordatur quod, quando nepos domini Gregorii consenciit in loco Saone eligendo, dictus dominus Tudertinus sibi dixit, quod ille locus non placeret domino Gregorio, quia est sub dominio regis Francie, tunc dictus nepos sibi respondit: „Non curetis, quia scio intencionem domini nostri, et reddam me fortem quod sibi placebit.“ Oddo card. de Columna (V. f. 489; O. f. 317) . . . dixit . . . esse verum .. . quia vidit et audivit ut in articulo continetur. Et addidit quod de mandato Gregorii fuit unus de scribentibus illi Malateste quod veniret . . . Johannes Werseman canonicus Dulmensis (V. f. 511; O. f. 354) . . . dixit contenta in dicto articulo fore vera . . . quia ipse omnia in eo articulo contenta vidit et audivit, et cum hoc, quando dominus Bene- dictus et oratores domini Gregorii fuerunt concordes de loco Savone, ipse testis ad eorum requisicionem utriusque partis fecit instrumentum publicum unacum aliis notariis, et instrumentum ingrossatum recepit nomine Benedicti Petrus Suriani. Item finita illa legacione cum ipso domino Benedicto, iverunt Parisius cum domino episcopo Tudertino, cuius cappellanus ipse testis erat, pro securitatibus Savone habendis a rege Francie quas obtinuerunt, et postea ipso domino Tudertino reverso de legacione fuit per dominum Gregorium male receptus, et fuit sibi dictum quod non intraret palacium sine mandato, quia male gesserat negocium, quia non placebat sibi locus Savone, licet prius sibi placuisset, ut dicebatur in regressu nepotis sui. Interrogatus si in Massilia vidit vel audivit (f. 512) aliqua signa collusionis inter ipsos dominum Bene- dictum et nepotem domini Gregorii seu alios, respondit quod credit quod sic, quia, dum dominus ... Tudertinus et dominus Anthonius de Butrio iverunt Aquis ad ambasiatores regis Francie ibi existentes, ipse testis remansit Massilie cum nepote domini Gregorii, qui interim misit pluries

Strana 240
240 JOHANNES VINCKE quosdam fraticellos ad dictum dominum Gregorium cum parvis litteris, et semper ubicumque ibant inveniebant fraticellos in via euntes de domino Gregorio ad dominum Benedictum et econtra, propter quod dictus dominus . . . Tudertinus et dominus Anthonius de Butrio habebant suspicionem vehementem de collusione inter eos, et presertim cum nichil scire possent de hiis que fiebant cum dicto domino Benedicto per ipsos fraticellos; vidit ulterius dominum episcopum Ilerdensem tunc, nunc archiepiscopum Tarraconensem cubicularium dicti domini Benedicti, qui ibat sepe ad cameram nepotis dicti domini Gregorii, et confabulabantur invicem secrete sepe et sepius omissis et insciis dictis dominis Tudertino et Anthonio de Butrio. Item plus dixit, quod sumpto prandio per dictum nepotem domini Gregorii cum domino Benedicto post concordiam loci de Savona et dum reciperent licenciam recedendi, prefatus nepos petivit a domino Benedicto si vellet aliqua mandare domino suo Gregorio, qui dixit: „Quod non aliud nisi quod simus fratres inter nos. Et ego habeo satis in Avinione.“ De quibus verbis fraternitatis dictus dominus Tuder- tinus fuit male contentus, et habuit malam suspicionem, prout audivit ipse testis ab eodem domino Tudertino. Item interrogatus idem testis, si dicta verba fraternitatis audivit ab ipso domino Benedicto, respondit quod sic, et hoc fuit in camera sua paramenti, et premissa omnia sunt vera. XIII. Tercius decimus articulus cum suis partibus continet in effectu, qualiter Gregorius approbavit locum Saone et qualiter scripsit regi Francie et gubernatori Januensi super expedicione incumbencium, qua- liter postmodum variare incepit, qualiter eciam recusavit galeas et ire per terram contra consilia sibi data, qualiter noluit constituere procura- torem ad renunciandum, et de imposicione et exactione caritativi subsidii pro recessu, perinde non in recessu sed inter nepotes et alios suos distributi. — Iste articulus cum suis partibus de veritate probatur per bullas et instrumenta, et insuper per XVIII testes, quorum quatuor sunt cardinales, unus magnus baro, unus procurator magni ordinis, unus auditor palacii, duo clerici camere, unus clericus cappelle, unus magister in theologia, tres scriptores et quatuor alii notabiles viri. Zum Urkundenbeweis siehe besonders Gregors XII. Schreiben vom 11. April 1407 an Karl VI. von Frankreich (Martène-Durand VII 747); vom 1. Juni 1407 an den König von England (Raynald ad an. 1407 n. 6); vom 13. Juni an die Anciani von Savona (Martène-Durand VII 754); vom 13. Juli 1407 an Benedikt XIII. (Raynald ad an. 1407 n. 8); vom 31. Juli 1407 an denselben und an die französischen Gesandten (MartèneDurand, Thes. nov. II 1367); vom 17. August 1407 an Karl VI. von Frankreich (Raynald ad an. 1407 n. 10—11); vom 1. April 1408 an Benedikt XIII. (de Nyem, Nem. unionis VI c. 2); ferner die Ausschreibung des sub- sidium caritativum, 23. April 1407 (Raynald ad an. 1407 n. 6). Im einzelnen machten folgende Zeugen Angaben: Petrus Miani de Veneciis alias vicecamerarius Gregorii XII (V. f. 358; O. f. 117) . . . Interrogatus si per oratores regis (V. f. 358) Francie fuerunt sibi oblate galee, dixit quod sic; quia vidit eidem Gregorio offerri

Strana 241
Acta Concilii Pisani 241 galeas per dominum Symonem patriarcham Alexandrie et Johannem O. fügt hinzu: de) Ultramarinis, et premissis eciam ipse testis interfuit. Interrogatus «O. fährt fort: si) ipse Gregorius ipsas galeas recusavit, respondit ipse testis et dixit quod sic; quia hoc audivit aperte ab ipso Gregorio. Et premissa dixit esse publica et notoria. Interrogatus ulterius, an deberet aut teneretur ire per terram, si non haberet galeas, dixit quod super hoc habuit consilia XXIIII prelatorum et doctorum, quorum maior pars consuluit sibi quod ire tenebatur per terram Saonam, eciam sine galeis. Tamen ipse mere recusavit; et hoc scit quia presens fuit et audivit; subiungens quod, cum ipse testis familiariter Gregorio pro con- servacione sui honoris loqueretur, sibique diceret quod teneretur ire Saonam secundum promissa sua, et quod ipse Gregorius alias hoc dixerat ore suo et promiserat, tunc idem Gregorius respondit in effectu dicto testi sub hiis verbis: „Verum est quod semel hoc dixi, et male dixi, quia homo debet facere prudenter facta sua, et non debet ita reputari unum verbum semel dictum.“ Interrogatus de pecuniis, quas pecunias Gregorius fecit exigi occasione caritativi subsidii etc., ipse testis dixit, quod illas dimisit inter fratrem et nepotes suos, et de hoc dixit esse publicam famam. Et subiunxit quod, cum ipse testis esset vicecamerarius et thesaurarius, nichil tamen pervenit de eisdem pecuniis ad ipsius manus. Interrogatus super ultima parte articuli continente quod Gregorius recu- savit facere procuratorem ad renunciandum etc., dixit eandem partem fore veram sicut ponitur, quia hoc audivit a dicto Gregorio cum quo tunc stetit Rome, et eciam ab aliis pluribus fidedignis. Et predicta et articulata superius dixit esse (f. 359) publica manifesta et notoria . . . Petrus Wormdiit procurator ordinis Theutonicorum (V. f. 365; O. f. 125) . . . primam eius Carticuli) partem respondit esse veram .. .. quia audivit a dominis cardinalibus et familiaribus ipsius domini Gregorii domesticis commorantibus in camera sua, et sic erat publicum et noto- rium. Interrogatus ulterius super secunda parte articuli que incipit „Scripsitque“ .. . dixit contenta in dicta parte esse vera . . ., quia ipse testis erat Rome et audivit ab illis qui erant presentes in camera dicti domini Gregorii, dum hec fierent ... (f. 365) Super quarta parte articuli incipiente „Et licet galee“ interrogatus ... dixit quod vera est . . ., quia presens in publica audiencia in palacio Rome in aula consistoriali audivit refutari per eundem Gregorium . . . Super quinta parte articuli inci- piente „Et similiter" ... dixit hanc partem esse veram ..., quia presens omnia vidit et audivit . . . Super ultima "parte) dicti XIII articuli incipiente „Nec eciam“ ... dixit . . . esse veram ... quia tunc presens fuit Rome, et sic audivit a dominis cardinalibus et a certis doctoribus ... Hermannus Dwerg sac. palacii auditor (V. f. 368; O. f. 130) . . quoad primam eius «articuli) partem dixit eam esse veram . . . quia vidit nepotem sic recipi et commendari, ut ponitur in dicto articulo . . . Fr. Anthonius de Pereto OFM gen. minister (V. f. 381; O. f. 151). B. de Monticulo mag. theol. et s. penitenciarie scriptor (V. f. 385; O. f. 156) . . . super sexta parte articuli incipiente „Et similiter“ . . dixit se vidisse dominum Anthonium de Gualdo (O.: Galdo) dare Paulo Corario de pecuniis exactis in Tuscia circa florenos quingentos.

Strana 242
242 JOHANNES VINCKE Guido de Busco mag. in art. (V. f. 390; O. f. 165). Thomas de Spina legum doctor (V. f. 394; O. f. 171) . . . quoad primam partem .. . audivit sepius ab ore ipsius Gregorii in audiencia publica, . . . quod ipse Gregorius omnibus audientibus et intelligentibus commendabat valde nepotem suum de electione loci Saone, et quod increpabat dominos cardinales, quod habebant nepotem suum de hoc suspectum ... Super secunda parte: . . . audivit ea dici a secretariis qui scripserunt bullas huiusmodi ... Super tercia parte: .. . audivit ipsum fratrem Johannem Dominici referentem prout in ea parte continetur . . . Super quarta parte: . . . presens fuit in audiencia publica, quando Gregorius respondit ipsis ambasiatoribus, prout in articulo continetur . . . Super quinta parte: . . . interfuit dicte oblacioni et responsioni, prout in ea parte articuli continetur . . . Super sexta parte: . . . fuit presens, quando sexdecim de consultoribus, qui fuerunt numero XXIIII, consulebant quod Gregorius teneretur ire Saonam. Et dixit ulterius ipse testis quod credit alios fuisse subornatos exceptis duobus qui fuerunt dubii . . . Richardus Deram mag. theol. (V. f. 399; O. f. 178). Jacobus de Bononia lit. apost. scriptor (V. f. 416; O. f. 203) . . . dixit contenta in prima parte huius articuli esse vera . . . quia ab ore dicti Gregorii audivit et in eius audiencia publica, ubi erant domini cardinales et populi magna multitudo. Super secunda parte . . . dixit eciam quod vidit oratores Januenses et Saonenses venire Romam ad ipsum dominum Gregorium, prout articulatur . . . (f. 416v) Vidit eciam promocionem dicti episcopi Motonensis nepotis in camerarium factam per dictum dominum Gregorium, postquam idem nepos revertebatur de ambasiata sua. Super tercia parte . . . incipiente „Deinde autem“ etc. dixit contenta . . . esse vera . . . quia audivit ab ipso Gregorio, dum ipse Gregorius sicut in articulo continetur respondit ambasiatoribus domini regis Francie in publica audiencia Rome et eciam Senis. Quoad requisicionem autem factam dominis cardinalibus quod Saonam acce- derent, dixit se audivisse dici a diversis personis, et similiter quod non procederent ad eleccionem si dominus Gregorius decederet, et de respon- sione per eosdem dominos cardinales facta. Mag. Petrus de Modio (V. f. 420; O. f. 211) . . . dixit se credere contenta in articulo vera esse, quia huiusmodi contenti est et erat publica vox . . . quia tam episcopus Motonensis ut episcopus quam Paulus Corario ut laycus nepotes quam eciam Gabriel Condelmario ut presbyter ruralis curiam intrarunt et statim quilibet ipsorum maximum tenere incepit. Mag. Barontus Philippi de Pistorio lit. apost. scriptor (V. f. 430; O. f. 228) . . . audivit ab ipso fratre Johanne Dominici quod ibat pro tribus negociis, quorum alterum si obtineret, dictus Gregorius posset ire Saonam. Postea cum rediit de Janua dixit dominus frater Johannes in curia Romana publice divulgari et notorium esse, quod omnia pro quibus ivit obtinuit a domino gubernatore. Jordanus card. de Ursinis (V. f. 436; O. f. 239) item dixit verum esse quod ipse dominus Gregorius misit Januam fratrem Johannem

Strana 243
Acta Concilii Pisani 243 Dominici, ut haberet a gubernatore omnia necessaria pro eius securitate. Que omnia frater Johannes Dominici rescripsit collegio «cardinalium) habuisse se a gubernatore et Januensibus in publica plena et optima (O.: opportuna) forma. Johannes de Goch apost. camere clericus (V. f. 441; O. f. 248) . . . dixit sibi constare quod dominus Gregorius huiusmodi concordiam loci Saone approbavit, ymmo adiecit respondendo nepoti suo dum redierat, quod si elegisset Parisius ipse in baculo arundineo si alias non posset illud accedere non preteriret . . . (f. 442) Quando dominus Anthonius nepos suus factus camerarius rediit Romam et secum reduxerat quendam dominum Johannem Ultramarinum pro capitaneo galearum et per ora- tores serenissimi domini regis Francorum, videlicet dominos patriarcham Alexandrinum et Petrum Plaw dominus Gregorius requisitus ut Saonam accederet, simulabat id velle facere, et dictus capitaneus credebat secum debere redire Saonam dominum Anthonium episcopum Motinensem sepedictum pro disponendis singulis in palacio papali necessariis, dictus episcopus respondit dicto capitaneo: „Ego intendo vobiscum ad statim redire, sed non sine pecuniis, quibus tamen adhuc careo.“ Quidam dominus Johannes sancti Severini scutifer honoris credens dominum camerarium huiusmodi pecuniarum inopiam seu defectum sinceriter allegasse, dixit ad dominum camerarium: „Pater mi, ex huiusmodi defectu vos in tam sancto negocio utique non impediemini. Ego enim habeo ducentos aut trecentos florenos vobis prestare, dum modo per dominum Petrum Myani ipsos michi disposueritis restitui. Et in brevi poterunt vobis alie plures transmitti. Quidam de familia dicti camerarii, credo vere quod fuerat Marcianus, dictum dominum Johannem retraxit dicens: „Fatue, nescis quid loqueris. Sis certus quod dominus came- rarius bene reperiret pecunias si vellet. Amplius abstineas. Alias ipse (O.: papa) et sui tibi capitaliter indignabuntur.“ Item ex alio ego notanter comperi fraudem quoad dictum dominum camerarium Gabrielem et nepotes (f. 443v) ceteros, quia in Senis ego veridica didici relacione a duobus familiaribus dicti camerarii, qualiter scribebatur una confictio sub nomine prophecie super eo quod dictus Gregorius nullatenus teneretur sicut nec deberet renunciare, sed quod deberet ire Perusium, et ibi stare deberet circa duos annos in maximis tribulacionibus absque cardinalibus antiquis qui ab eo deberent recedere; elapsis autem duobus annis dicti cardinales et alias totus mundus penitencia ducti genuflexi deberent petere veniam et ipsum profiteri verum et unicum papam. Hiis confictis et scriptis prout eis placebat ceperunt unum antiquum canum et barbatum ei imponentes quod dictam prophetiam tamquam sibi ab angelo in here- mitagio datam dicto domino Gregorio presentaret, prout et factum fuit . . . Dicit sibi bene constare quod multas ymmo infinitas pecunias dissipavit in usus nepotum suorum. Interrogatus ex quo id sibi con- staret, dixit quod fere qualibet ebdomada collacionavit in thesauraria litteras assignacionis dictis nepotibus, aliquando super mille, aliquando super duobus tribus quatuor et pluribus milibus florenorum. Conradus card. presb. Militensis (V. f. 444; O. f. 253) . . . dixit con- tenta in articulo esse vera . . . quia fuit presens vidit et audivit. Deinde

Strana 244
244 JOHANNES VINCKE super secunda . . . et tercia parte . . . dixit omnia vera esse, . . . quia . ipse testis in omnibus fuit presens omniaque vidit et audivit . . Poncellus de Ursinis princeps Romanus (V. f. 452; O. f. 267) . . . dixit . . . vera esse . . . publicum et notorium in curia, ac eciam quia ab ipso domino Gregorio in camera sua ubi comedebat audivit ex ore suo multis et mutlis vicibus, quod nunquam sibi placuit via cessionis, tamen se velle ire Saonam .. . (f. 453) Super alia(s) parte(s) . . . dixit vera esse, publica et notoria . . . Dominus Gregorius in camera sua predicta dicto testi habuit dicere hec verba: „Poncelle, ego conqueror tibi de cardinali de Ursinis, qui nimis importune me infestat de eundo Saonam, et similiter faciunt alii domini cardinales, licet non cautim, sed male faciunt ita me infestare, et melius facerent si ipsi se mecum intelligerent.“ Et hoc diversis diebus bis sibi dixit .. . Ex dixit (testis) quod a pluribus et pluribus doctoribus (f. 453), qui dicebant quod consuluerunt Gregorium, audivit eos dicere consuluisse, quod si non poterat habere galeas, quod tenebatur ire per terram secundum formam sue promissionis . . . Mag. theol. Matheus de Bononia generalis O. Carm. (V. f. 457; O. f. 273). Mag. theol. Nicolaus Lucas generalis Herem. (V. f. 457; O. f. 273) . . . in prima parte dicti articuli .. . presens fuit. . Fr. Lucas Jacobi de Perusio O.S. Aug. (Salvatoris) (V. f. 459; O. f. 276) . . . super quarta parte dicti articuli incipiente „Deinde autem" etc. dixit ipse testis quod ipse missus fuit per gubernatorem Janue ad prefatum (f. 460) Gregorium cum litteris credencie, et quod invenit dictum Gregorium variare et divertere a promissis allegando defectum galearum et inopiam pecuniarum, cui idem testis pro parte dicti guber- natoris obtulit galeas et pecuniam in numero sex et ultra galeas si plures vellet habere et in pecunia XXV milia florenorum, ne sub istis coloribus se subtraheret a tanto bono. Gregorius autem postquam cum nepotibus suis fuerit locutus, recusavit se velle eligere illam viam cessionis et silencium ipsi testi dicens se amplius nolle audire de tali materia. Et similiter nepotes ipsius Gregorii ipsi testi mandarunt quod amplius nollet loqui cum Gregorio de predicta materia. Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 472; O. f. 293). Anthonius card. Aquilegensis (V. f. 477; O. f. 300) . . . dixit . . . vera esse . . . quia presens fuit ipse testis et omnia vidit et audivit referendo singula singulis, videlicet quod de acceptacione loci Saone et de accedendo per terram Saonam vel cum una barcula; eciam idem dominus testis fuit presens et interfuit dum dictus Gregorius votum suum dedit. Super secunda parte . . . dixit . . . esse veram . . . quia vidit litteras et correxit minutas. Super tercia parte .. . dixit . . . esse veram ...quia ipse dominus testis audivit in Senis fratrem Johannem Dominici hoc sibi referentem ad partem, et deinde audivit ab aliis pluribus per- sonis; de bulla vero (f. 477v) missa Saonensibus et iuramento fidelitatis dixit audivisse publice; estque publicum et notorium. Johannes Utenelswert lit. apost. scriptor (V. f. 482; O. f. 307) . . . audivit ab ore proprio ipsius Gregorii, prout ponitur in prima parte articuli ... Super tercia parte eiusdem articuli incipiente „Et licet“ etc.

Strana 245
Acta Concilii Pisani 245 . .. dixit medio suo iuramento quod apparet de variacione ipsius domini Gregorii, quia, cum iam sibi fuissent oblate galee armate vel corpora galearum inarmatarum et pro habendis sufficientibus caucionibus et aliis in dicta parte requisitis contentis in articulo, et super hoc nepos suus camerarius deberet recedere cum predictis patronis dictarum galearum versus Januam dictusque camerarius misit ipsum testem ad predictos patronos galearum, ut ipsum expectarent usque facto prandio, qui tunc patroni audientes ambasiatam dicti testis miserunt cum eodem teste unum de suis, qui locutus fuit cum dictis Gregorio et camerario, et postea dicto nuncio reverso ad patronos ipsi patroni male contenti recesserunt hospite insalutato; quare firmiter ipse testis credit quod malum responsum predicti patroni a dictis dominis Gregorio et camerario reportarunt et habuerunt; et sic videtur per expressum quod dictus Gregorius ire tam per mare quam per terram recusasset non curando (V.: curantis) sequi consilia iuris peritorum, ymmo pocius videtur velle sequi (f. 482v) consilia nepotum et fraticellorum suorum, et inde quisque posset considerare bonam voluntatem quam habuit erga factum unionis adimplendum. Super quarta particula . . . dixit idem testis .. . vera esse atque mani- festa . . . quia ipse testis ut notarius dixit in thesauraria scripsit plures quitancias, iungendo quod firmiter creditur quod huiusmodi pecunie erant converse in usum nepotum domini Gregorii et non in prosecucione unionis ecclesie, quia dicti nepotes in introitu eorum venerunt in parvo statu ad curiam, et postea fuerunt multum exaltati. Oddo card. de Columna (V. f. 489; O. f. 318) . . . dixit totum arti- culum esse verum ... quia vidit et fuit presens omnibus ut in articulo continetur, excepto quod nescit an super promissione . . . fuit factum instrumentum . . . Simon patriarcha Alexandrinus (V. f. 519; O. f. 367): Item scio quod Anthonius Corario, qui nunc se facit vocari cardinalem, in civitate Aquensi in provincia Provincie pluribus notabilibus prelatis et aliis presentibus dixit michi, postquam ut predicitur fuerat concordatum de civitate Savone, quod ipse habebat cedulam in scriptis scriptam de manu propria predicti Angeli patrui sui quam voluit michi ostendere, que continebat quod, si super loco convencionis mutue videret difficultatem, quod ipse ante acceptaret civitatem Avinionensem vel villam de Gan- dano in Flandria, et quod (f. 520) recederet sine concordia. Symon etc. manu propria. Item scio quod predictus Angelus Corario, postquam predictus nepos suus regressus est Romam, convenciones et pacta, que cives Savonenses et Januenses debebant facere per tractatum concordatum de Savona, proposita coram eo per oratores sollempnes duarum civitatum predic- tarum in Roma acceptavit, et per hec et alia satis clare ostendit quod concordiam civitatis Savone pro convencione mutua habebat gratam et ratam. Et ego audivi relacionem ambasiatarum predictarum civitatum Janue et Savone qui hoc referebant, et vidi bullam predicti Angeli directam civibus Savonensibus, per quam clare constat de huiusmodi ratihabicione: Simon etc. manu propria.

Strana 246
246 JOHANNES VINCKE Item scio quod predictus nepos predicti Angeli et alii sui oratores requisiverunt me et aliquos meos collegas et oratores regis in civitatibus Aquensi et Massilie, quod nos nomine regis vellemus subvenire predicto Angelo . . . patruo suo de certis galeis expensis regis, et quod ipse dominus Angelus tantam habebat confidenciam in regia maiestate Fran- corum, quod ipse sine dilacione et difficultate quacumque intraret galeas regis et cum ipsis veniret ad dandam pacem ecclesie Savonam: Simon etc. manu propria. Item quod nos hoc audito ordinavimus, quod dominus episcopus Meldensis iret cum predicto domino Anthonio Januam ad laborandum cum domino gubernatore regis quod certe galee armarentur pro dicto domino Angelo: Simon etc. manu propria. Item scio quod ad requestam predicti domini Anthonii fuerunt armate per nos due galee in Janua expensis regis et per nos solute pro tribus mensibus. Item ad requestam predicti nepotis fuit factus capi(f. 520v) taneus galearum dominus Johannes de Ultramarinis civis Januensis. Simon patriarcha etc. manu propria. Item quod cum duabus galeis predictis ordinavit predictus guber- nator Janue tres videlicet galeam gardie et duas alias. Et nos oratores regii cum tribus galeis venimus Romam et obtulimus domino Angelo Corario galeas quinque sic paratas et armatas, et unam que erat in Roma eciam volebamus armare expensis nostris. Simon patriarcha etc. manu propria. Item pro maiori securitate obtulerunt sibi filios et propinquos dominus Johannes de Ultramarinis capitaneus et patroni galearum pre- dictarum, et cum hoc volebant quod predictus Angelus armaret galeas predictas de gentibus de quibus magis confideret expensis regis; et cum hoc fecissemus eum certum pro expensis suis de decem milibus flore- norum. Simon patriarcha manu propria. Item quod ipse pluribus mediantibus exquisitis coloribus noluit intrare galeas, licet securitates sufficientes sibi offerrentur que debuissent sufficere eciam soldano Sarracenorum. Simon manu propria. Item quod inter cetera licet de loco Saone fuisset facta concordia cum certis pactis convencionibus iam tunc pro parte nostra adimpletis, ipse tamen dolose quesito colore petebat quod gubernator Janue dimitteret officium gubernatoris et iret ad Franciam vel redderet se in unam civi- tatem per eum nominandam, de qua non recederet nisi demum certo magno tempore per eum expresso finito. Simon etc. manu propria. Item petebat quod darentur sibi obsides centum cives Januenses quos ipse eligeret ponendi eciam ubi ipse (f. 521) vellet, eciam expensis regis. Simon etc. manu propria. Item volebat super hoc responsum infra sic brevem terminum quod bono modo non poterat haberi super predictis eciam responsio regis, sic quod clare apparet, quod ista erant verba malicie solum ad excusandas excusaciones in peccatis. Simon etc. propria manu. Item quod post ista promisit se venturum per terram et, si non posset vel nollet venire per terram, quod tunc ad diem prefixam mitteret pro- curatorem seu procuratores ad renunciandum. Simon etc. manu propria.

Strana 247
Acta Concilii Pisani 247 Item quod ad faciendum alia necessaria vel opportuna ad habendum pacem ecclesie procuratorem eciam faceret cardinalem, sicut in instru- mento suo responsionis facte nunciis Petri de Luna plenius continetur. Simon etc. manu propria. Item quod adveniente termino inter ipsum et Petrum de Luna pro convencione in Savona et ipsum Angelum Corario concordato, videlicet in festo beati Michaelis . .. et in festo Omnium Sanctorum tunc proxime futuro, quod festum eciam in certo casu fuerat inter ipsos prefixum pro termino, idem Petrus de Luna comparuit publice asserens et protestans quod ipse erat paratus renunciare sicut iuraverat et promiserat. Simon manu propria. Item quod in illis duobus terminis ipse Angelus non curavit venire nec mittere procuratorem, licet in veritate ad hoc legittime teneretur. Simon patriarcha etc. manu propria. XIV. Quartus decimus cum suis particulis continet in effectu, qualiter Gregorius Viterbii existens quesivit ire Perusium, ut se elongaret a via Saone. Demum se dixit velle ire ad terras marchionis Montisferrati, que erat omnino impossibilis, et qualiter recusavit se submittere iuri, an car- dinales tenerentur ire Saonam eciam eo nolente, allegans se esse supra ius, et qualiter eciam denegavit ire ad Petramsanctam quam prius obtu- lerat, non attenta multiplici securitate ei tunc per dominum Lucanum oblata. — Iste articulus probatur de veritate per XI testes, quorum quinque sunt cardinales, unus generalis ordinis mendicancium, tres doctores et duo alii notabiles viri. Im einzelnen sagten aus: Petrus Miani de Veneciis alias vicecamerarius Gregorii XII (V. f. 359; O. f. 119) . . . Interrogatus, si Gregorius recusaverit locum Petresancte, dixit quod sic, nisi ipse Gregorius haberet plenum dominium dicti loci a domino Lucano, et ultra hoc licet Veneti voluerunt recipere dominium de dicto loco, tamen recusavit hoc ipse Gregorius. Et interfuit et ea audivit . . . Petrus Wormdiit procurator ordinis Theutonicorum (V. f. 365; O. f. 126) . . . dixit contenta in dicto articulo esse vera, excepto quod nescit, an per universitates fuerit requisitus de habendo consilium ...; presens in curia Romana fuit et audivit ab ore dicti domini Gregorii et eciam a pluribus aliis. Hermannus Dwerg sac. palacii auditor (V. f. 368; O. f. 131). Fr. Anthonius de Pereto OFM minister gen. (V. f. 381; O. f. 152) ... dixit articulum esse verum quo ad ea que tangunt oblacionem Petre- sancte et dominum Lucanum ... quia tunc erat Senis et presens fuit, dum ea tractarentur. Erantque hec publica et notoria . . . B. de Monticulo mag. in theol. (V. f. 385; O. f. 157). Guido de Busco mag. in art. (V. f. 390; O. f. 165) „Audivi ab uno Paulo de Roma cubicularius (!) de camera sua, quod tantum vexaret laboribus et expensis cardinalium eos deducendo hinc et exinde, quod acquiescerent voluntati sue. Sepius audivi ab aliquibus de camera sua,

Strana 248
248 JOHANNES VINCKE quod Gregorius non tenebatur se submittere alicui, cum ipse esset supra ius. Aliud nescio de vera sciencia, quia infirmus tunc eram.“ Thomas de Spina legum doctor (V. f. 395; O. f. 172) . . . fuit presens in curia, quando contenta in articulo dicta fuerunt et tractata . . . Richardus Deram mag. theol. (V. f. 400; O. f. 179). Jacobus de Bononia lit. apost. scriptor (V. f. 417; O. f. 205 . . . dixit esse publica et notoria. . . . Mag. Petrus de Modio (V. f. 420; O. f. 211) . . . in Senis per totam curiam publice et notorie vulgabantur que in articulo continentur. Gaspar Petri de Bonicis de Perusio legum doctor (V. f. 429; O. f. 226) . . . dixit . . . fuit unus de consultoribus, et quod ipse scripsit super hoc (f. 429v) quod tenerentur domini cardinales ire Saonam, eciam papa con- tradicente, propter eorum promissionem iuratam factam in conclavi, et quod istud idem consuluerunt plures valentes doctores de Bononia, quorum concilia vidit sigillata. Audivit eciam sepius ab ore domini Gregorii, quod ex sua promissione licet votita et iurata . . . non erat obligatus ad cedendum . . . Audivit ulterius eciam vidit et intellexit per domesticos et familiares ipsius domini Gregorii publice dici quod, quicumque persuaderet sibi quod ipse iret Saonam, deberet cruciari. Audivit eciam et vidit archiepiscopum Ragusinum et quosdam alios suos complices et socios publice per curiam dicere et predicare, quod accessus ad Saonam includebat peccatum mortale, et similiter cessio domini Gregorii, et quod de hoc putat ipse testis dictum Gregorium habuisse firmissimam scienciam et noticiam . . . Dixit eciam quod, cum semel de factis Perusii loqueretur cum domino Gregorio in camera sua, dixit quod omnia ista mala guerrarum et tribulacionum dolebat, sed pro certo fuit maximum malum, quod domini cardinales eum astrin- xerunt ad cessionem seu renunciacionem ita solempniter, et quod fuit malefactum. Mag. Barontus Philippi de Pistorio lit. apost. scriptor (V. f. 431; O. f. 229). Johannes de Goch apost. cam. clericus (V. f. 442; O. f. 250) . . . dixit se multum bene credere quod dominus Gregorius quesivit ire Perusium, et hoc forsan ex dicta prophecia motus, aut alias ubilibet, ubi se elongare (f. 443) sperabat a loco unionis destinate quam fugiebat . . . Item quod recusavit se submittere conciliis universi- tatum Bononiensis Perusiensis curie Romane et aliorum studiorum plurimorum, an domini cardinales tenerentur ire ipso non eunte nec potente ipsos ne irent prohibendo, est rumor et clamor publica vox et fama . . Conradus card. presb. Militensis (V. f. 445; O. f. 253) . . . contenta in dicto articulo . . . vidit et audivit . . . Poncellus de Ursinis princeps Romanus (V. f. 453; O. f. 268). Mag. theol. Nicolaus Lucas generalis O. Herem. (V. f. 458; O. f. 273). Fr. Lucas Jacobi de Perusio O.S. Aug. (Salvatoris) (V. f. 460; O. f. 276) . . . dixit testis quod dictus Gregorius requisitus per eundem testem quod iret Januam vel Saonam, respondit Gregorius dicto testi sub hiis verbis: „Quomodo consulis michi, quod me committam in

Strana 249
Acta Concilii Pisani 249 manibus inimicorum meorum?“ Eciam ipse testis audivit ab ore ipsius Gregorii, quod volebat transire per Lombardiam per terras marchionis Montisferrati et ibi tractare de securitate loci Saone. Et hoc faciebat solum ad dilatandum et impediendum prosecucionem et conclusionem unionis. Item scit ipse testis, qualiter dictus Gregorius pluries cum ipso teste pertinaciter et resistenter disputavit super transgressione iuramenti . . . asserens idem dominus Gregorius quod transgredi poterat iura- mentum, et quod mendacium in eo non esset (O.: erat) peccatum, et quod, si iuramentum servaret et renunciaret, ecclesia Romana periret. Dixit eciam ipse testis quod dictus dominus (f. 460v) Gregorius fecit eundem testem scribere pro obtinendo loco Petresancte domino guber- natori Janue. Et postea dictus dominus Gregorius omnino illum locum recusavit. Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 473; O. f. 294) . . . dixit articulum esse verum per omnia, et quod Bernardus de Camerino erat capitaneus armigerorum suorum . . . Anthonius card. Aquilegensis (V. f. 477; O. f. 300) ... a versiculo ... „Sed resistentibus“ usque versiculum „Tractarunt“ etc. .. . respondit... esse verum ... quia ipse testis in omnibus fuit presens, et omnia erant notoria in Senis. Super particula „Tractarunt“ etc. . . . respondit . . . esse vera usque ad finem articuli ... Nam horum omnium ipse dominus testis tractator fuit. Johannes Utenelswert lit. apost. scriptor (V. f. 482; O. f. 308). Oddo card. de Columna (V. f. 489; O. f. 318) . . . dixit . . . esse vera . . . (f. 489) quia presens fuit et vidit ut in articulo continetur . .. Franciscus card. Burdegalensis (V. f. 546; O. f. 345) . . . dixit con- tenta in versiculo (incipiente „Item quod licet“) esse vera . . . quia presens fuit vidit et audivit et tractavit simul cum aliis dominis car- dinalibus . . . Simon patriarcha Alexandrinus (V. f. 518; O. f. 365): Item scio quod pro convencione ipsius [P. de Luna] cum suo adversario ipse fecit offerri in Massilia per organum domini cardinalis Albanensis civitatem Pisanam; sed oratores Angeli Corario ... tunc (f. 519) predictam civitatem Pisanam acceptare noluerunt. Item scio quod pro convencione predicta ipse Petrus de Luna voluerat alias civitatem Lucanam, quia hoc michi asseruerunt cum iuramento vicibus repetitis dominus Lucanus et dominus Carolus de Careto et Lazarinus magni barones, quos ambos ipse alias miserat ad dominum Lucanum pro habendo civitatem predictam Lucanam, ut ibidem cum adversario conveniret. Item scio quod predictus Petrus de Luna existens in Portuveneris pluries requisitus noluit convenire cum adversario in civitate Pisana et minus in Luca, sed tenuit tempus in verbis malicie ad excusandas excusaciones in peccatis . . . (V. f. 522; O. f. 371) Item ego eciam socii mei oratores regis Francie obtulimus in Roma et in Luca predicto Angelo Corario locum de Serazana castrum et villam et castra regis «Francie) propinqua, et quod ipse. muniret de gentibus suis armigeris predicta castra et fortalicia sicut placeret sibi expensis regis, ut eciam P. de Luna veniret ibidem sicut

Strana 250
250 JOHANNES VINCKE alias concordatum fuerat. Sed ipse omnia refutavit. Simon patriarcha etc. manu propria. (V. f. 521; O. f. 369): Item scio quod Petro de Luna existente in Portuveneris et Angelo Corario existente in Luca, predictus Angelus Corario pluries sollempniter requisitus (f. 521v) noluit ire ad Petram sanctam nisi haberet castrum seu rocham in manibus suis. Et tamen villa de Petrasancta est in manibus domini Lucani et non distat a Luca nisi per XVIcim miliaria, et dominus Lucanus offerebat illas easdem securitates et maiores quas habuerat ab eo existens in Luca, ubi rocham vel castrum nullam habebat. Et fui presens pluries, cum ista ab eo requirebantur. Simon patriarcha etc. manu propria. Item 20) scio quod post ista ad habendum concordiam istorum duorum contendencium fuerunt nominata per nuncios Venetorum duo loca forcia que sunt propinqua unus alteri quasi per duo miliaria, quorum unus voca- tur Carrera (O: Careria) versus montes locus latus et fortis, et ille nomina- batur pro Angelo Corario; alius autem locus vocatur Lauancia modicus et astrictus (V.: sarctus), qui nominabatur pro Petro de Luna. Simon patriarcha etc. manu propria. Item quod, licet in responsione facta Rome nunciis Petri de Luna ipse obtulisset convenire cum Petro de Luna in quocumque loco sue obediencie, ipse tamen requisitus sollempniter per suos cardinales et fere per omnes ambasiatores qui erant in Luca de acceptando illa duo loca, que erant in dominio Lucano et in obediencia sua, pertinaciter refutavit. Et ego fui presens pluries in oblacione et refutacione predictis, presentibus eciam dominis cardinalibus Ytalicis et aliis pluribus ambasia- toribus in Luca. XV. Quintus decimus cum suis particulis in effectu continet accessum Gregorii ad Lucam cum pacto, quod posset in cardinales animadvertere, et accessum Benedicti ad Portumveneris; item de collusionibus inter eos ex evidentibus coniecturis et aliis. — Iste articulus cum suis partibus probatur de veritate per XXVI21) testes, quorum octo sunt cardinales, duo episcopi, unus magnus baro, sex doctores et octo alii nobiles viri. Die Zeugen waren: Petrus Wormdiit procurator ordinis Theutonicorum (V. f. 365; O. f. 126): . . . quoad primam eius partem dixit eam esse veram . . ., quia ipse testis presens fuit vidit et audivit, et sic sunt publica et notoria .. . Super tercia parte eiusdem articuli incipiente „Et licet“ . . . dixit eam partem esse veram . . ., quia ipse vidit nuncios per Bene- dictum missos, videlicet dominos Rothomagensem, Terraconensem, modo generalem Predicatorum et provincialem protunc, ac Symonem Salva- toris. Idem testis vidit eciam nuncios pro parte dicti domini Gregorii, videlicet prothonotarium de Utino et Bartholinum de Zanenbonis . . . 20) Dieser Absatz gehört zu Art. 17, wo (bei Mansi XXVI 1208) die beiden Kastelle Carreria und Avensa genannt sind. 21) Aufgezählt werden nur 25.

Strana 251
Acta Concilii Pisani 251 Hermannus Dwerg sac. palacii auditor (V. f. 369; O. f. 131) . . . super quarta parte eiusdem articuli incipiente „Et ulterius .. .“ dixit eandem partem esse veram ... quia novit illos duos ambasiatores domini Benedicti, de quibus articulatur, et quod fuit eis satis familiaris, et vidit eos frequenter in palacio horis nocturnis et inconsuetis, quibus alii omnes homines a palacio recesserant, et vidit eos (f. 369v) aliquibus horis incon- suetis loqui cum camerario et Gabriele nepotibus Gregorii, et dicebatur publice et erat communis opinio per curiam, quod eciam de nocte loque- bantur cum eis et cum domino Gregorio. Fr. Bertrandus ep. Dignensis (V. f. 374; O. f. 139) . . . super tercia parte eiusdem articuli incipiente „Et ulterius etc.“ idem testis dixit ... quod magister Symon Salvatoris et frater Avinio ordinis Predicatorum post recessum ipsius testis de Roma remanserunt in curia dicti domini Gregorii et ipsum secuti fuerunt in Roma, in Senis et in Luca. Item ipse testis dixit quod, dum ipse cum illis duobus esset in Roma, dictus Symon de nocte circa ipsius horam secundam et terciam clam et secrete dicto teste principali ambasiatore penitus ignorante ibat frequenter et pluries cum paucis familiaribus ad loquendum cum domino Anthonio tunc episcopo Motonensi nepote dicti domini Gregorii in domo sua. Et dixit quod, postquam hoc pervenit ad noticiam ipsius testis, ipse redarguebat dictum magistrum Symonem dicendo sibi quod in hoc male faceret, eo quod ipse testis esset principalis ambasiator nec sciebat quod haberet aliquod sibi commissum ad partem ex parte dicti domini Bene- dicti quod dictus testis ignorat, quodque ex huiusmodi secretis colloquiis fieret magna suspicio de collusione inter ipsos dominos dominum Bene- dictum (f. 374v) et Gregorium, quare ipse magister Symon de predictis desisteret. Qui tunc respondit quod ipse habebat aliqua expedire pro parte dicti domini Benedicti, licet hoc primo negasset, que exequi vellet, prout videretur sibi, nec desisteret a prosecucione talium propter verba dicti testis nec quoscumque alios obloquentes. Item interrogatus ulterius quomodo ipse testis hoc sciebat, dixit quod unus servitor dicti Symonis vocatus Guillelmus Bugoti qui dictum Symonem dictis horis associabat dixit eidem testi et eundum avisavit, et ita eciam dictus Symon dicto testi confessus fuit. Et ulterius dixit idem testis, quod quidam Gabbassus qui erat Massilie cum nepoti dicti domini Gregorii sepe veniebat secrete ad loquendum cum dicto Symone, ipso teste ignorante quid ipsi insimul tractarent vel dicerent. Deinde interrogatus ulterius, si ipse dominus Gregorius tenebat quendam suum secretarium in Portuveneris penes dominum Benedictum, dixit quod hoc audivit publice dici a dominis cardinalibus et aliis ... et ita credit quod ipsi noluerunt sequi consilium dominorum cardinalium. Wilhelmus Bigoti (Bugoti) clericus Ebroycen. dioc. (V. f. 375; O. f. 142) . . . dixit . . . quod ipse testis alias Rome fuit cum magistro Symone Salvatoris ambasiatore Benedicti, cuius Symonis erat pro tunc familiaris, et vidit frequenter quod ipse Symon aggrediebatur frequenter palacium domini Gregorii ad loquendum secreta cum nepote ipsius domini Gregorii tunc camerario (f. 376) de nocte et die, et stabant aliquociens simul per tres vel quatuor horas simul loquentes . .. Idem

Strana 252
252 JOHANNES VINCKE testis fuit presens et aliquociens portavit cortisiam sive lumen ante dictum Symonem ... Dixit ipse testis quod «mag. Symon) non habebat consensum aliorum «ambasiatorum). Interrogatus si audivit quod Symon tractavit collusionem inter dominos Gregorium et Benedictum, dixit quod sic audivit dici a quodam ingrossatore, cuius nomen modo ignorabat. Interrogatus, si Symon recipiebatur grate a dicto Gregorii nepote cum intravit ipsum palacium, dixit quod sic. Nam vidit et presens fuit, et quod aperiebatur sibi porta dicti palacii ad nutum suum, dum veniebat ipse Symon Salvatoris. Fr. Anthonius de Pereto OFM minister generalis (V. f. 381; O. f. 152). B. de Monticulo mag. in theol. (V. f. 385; O. f. 157) . . super quarta parte . . . incipiente „Et ulterius dominus B.“ dixit . . . vidit ipsos intrare in (f. 386) cameram camerarii, ubi eciam ipse testis erat, et horis inconsuetis, et quod de mora predictorum erat in curia fama quod propter collusionem mutuam starent in curia . . . Guido de Busco mag. in art. (V. f. 390; O. f. 165): Quidquid sit de promissione et mutacione pecuniarum, licet bene audiverim, tamen scio quod horis indebitis servitores domini Petri de Luna veniebant ad palacium Senis per hostium de retro post recessum cardinalium et ambaxiatorum valde domestice semper hora prandii et de nocte, et multociens maledixi eos propter diuturnitatem et famem quam habebam commedendi, et sicut Senis, ita eciam Luce similibus horis et cum camerario et Gabriele etc. Item de familiari dicti Gregorii videlicet domini (!) Michaelis in Portu- veneris scio per suum proprium familiarem, qui referebant Gregorii litteras de Portuveneris atque ei nunciabant totum quod ibidem fiebat. Thomas de Spina legum doctor (V. f. 395; O. f. 172) . .. super quarta parte eiusdem articuli incipiente „Et ulterius“ etc. idem testis dixit . . cognoscit bene nominatos nuncios in ea parte articuli, et vidit eos multo- ciens ire et redire prout articulatur; quodque vidit dictum Michaelem queque deferre de bona vernacia Gregorio et suis domesticis (f. 395v) pro parte Benedicti, et quod ipse testis semel de illa bibit, ac eciam alia iocalia presentari dicto Gregorio, et quod propter istud ire et redire sepius de uno ad alium orta fuit vehemens suspicio inter omnes curiales, ita quod iam transiverat in notorium inter ipsos Benedictum et Gregorium esse collusionem, ut possent difficultare negocium unionis, ut ipsa nulla- tenus haberetur . . . Richardus Deram cancellarius Cantibrigie (V. f. 400; O. f. 180) . . . respondit se audivisse a domino cardinali Burdegalensi, quod dominus Gregorius dixit ipso domino cardinali Burdegalensi presente domino Lucano, quando dominus Burdegalensis dixit ipsi domino Gregorio: „Si dominus Benedictus vadit Liburnium vel Pisas et vos non itis eciam ibi, erit vobis et parti vestre magna confusio,“ respondit idem dominus Gregorius: „Non est vis, quia scio quod ipse dominus Benedictus non ibit ibi ad cedendum nec est dispositus cedere. Petrus ep. Meldensis (V. f. 411; O. f. 196) . . . interfuit contentis in eodem articulo et in locis articulatis, eaque vidit et audivit et reputa- bantur publica et notoria.

Strana 253
Acta Concilii Pisani 253 Jacobus de Bononia lit. apost. scriptor (V. f. 417; O. f. 205) . . . dixit . . . «se) frequenter vidisse illum dominum Symonem Salvatoris et provincialem provincie post recessum dominorum cardinalium esse in palacio et horis inconsuetis et extraneis sepissime intrantes ad dominum Gregorium, et ad hoc ipse testis frequenter habuit oculum, sicut et eciam alii multi curtesani habebant. Et dixit quod ex hoc inter curtesanos orta erat magna de collusione inter dominos Benedictum et Gregorium con- tendentes suspicio. Mag. Petrus de Modio (V. f. 421; O. f. 211) ... vidit pluries Symonem Salvatoris cum aliquibus ex suis ascendere palacium domini Gregorii in Senis, dum domini cardinales recedebant de palacio ad prandium, et ibi stare et loqui cum familiaribus domini Gregorii, addens eciam se vidisse pluries in Senis, dum aliquando domini cardinales cum ambasiatoribus dominorum Benedicti regis Anglie et Venetorum conveniebant in secretis, quod in exitu ipsorum quidam frater Henricus Catalanus fraticellus de Buceto (Bicceto) loquebatur secrete cum domino archiepiscopo Terra- conensi, et postea cum ab ipso recedebat subito ad cameram domini Gregorii ibat. Ex quibus credit firmissime quod domini Gregorius et Benedictus invicem colludebant .. . Jacomardus de Hannonia mag. hostiarius (V. f. 427; O. f. 222) . . . vidit et audivit prout in articulo continetur, et quod propter ipsa secreta colloquia insurrexit publica vox et fama in curia, quod . . . collu- debant . . . Mag. Barontus Philippi de Pistorio lit. apost. scriptor (V. f. 431; O. f. 230): . . . dicebat dominus Gregorius se scire dominum Bene- dictum nolle renunciare; hoc ideo publicabat et dicebat, ne eciam ipse de dicta cessione inquireretur, quam facere minime intendebat . . . Jordanus card. de Ursinis (V. f. 435; O. f. 236). Johannes de Goch cam. apost. clericus (V. f. 443; O. f. 250). Conradus card. presb. Militensis (V. f. 445; O. f. 254). Poncellus de Ursinis princeps Romanus (V. f. 453; O. f. 268) . . . dixit . . . fore vera . . . publica et notoria . . . Dixit quod multi con- sulebant dominis cardinalibus, ne Luccam accederent cum predicto pacto quod posset in eos animadvertere, cum notorium esset inter omnes car- dinales (O.: curtisanos) de odio et malo animo quem habebat dominus Gregorius contra eos ex eo quod ad faciendum debitum suum instan- tissime infestabant eum ... Et vidit sepius et frequenter (f. 454) ipsos nominatos in articulo venire et intrare cameram Anthonii nepotis domini Gregorii et cum eo loqui sepe longis sermonibus, et similiter post recessum dominorum cardinalium de palacio dicti duo articulati vocabantur in camera domini Gregorii secrete. Ex quibus magna murmuracio et suspicio erat inter omnes curiales de mutua collusione .. . Mag. theol. Nicolaus Lucas generalis O. Herem. (V. f. 458; O. f. 274). Fr. Lucas Jacobi de Perusio O. S. Aug. (Salvatoris) (V. f. 460; O. f. 277) . . . ipse testis discessit ab eodem Gregorio, antequam ipse Gregorius iret Lucam ... Cum ipse testis fuit cum dicto Gregorio in urbe, scivit quod ipse Gregorius misit tres secretos nuncios ad ipsum Benedictum, videlicet fratrem Mathiam socium fratris Johannis Dominici 12

Strana 254
254 JOHANNES VINCKE ord. Predicatorum, et istum misit bis, alium vocatum Jacobum de Veneciis qui est episcopus, sed eius titulum ignorat. Et extunc usque in presentem diem dixit testis fuisse et esse publicam vocem et famam de mutua collusione inter ipsos contendentes. Insuper idem testis scit, quod dictus Gregorius nolebat sequi concilium suorum cardinalium, quia super hoc idem testis honesto modo eundem Gregorium pluries repre- hendit, dum solum cum suis fraticellis facta sua deliberabat. Nicolaus ep. Albanensis card. (V. f. 468; O. f. 287). Gedruckt bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 371. Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 473; O. f. 294) . . . Scit eciam ipse testis qualiter Gregorius habuit dicere, quod frustra fieret concordia loci, quoniam sciebat quod Benedictus non erat dispositus cedere . . . Anthonius card. Aquilegensis (V. f. 477; O. f. 301) . . . dixit contenta in eodem articulo esse vera . . . quia ipse testis presens fuit in omnibus, preterquam in eo ubi tangitur dominus Benedictus ... Quod ... de hiis que agebantur inter contendentes colludendo mediantibus hiis que in articulo continentur, addito eciam archiepiscopo Terraconensi, dixit pro tanto se scire, quia a quibusdam suis familiaribus quos ad observandum eos frequenter mittebat relatum sibi fuit, quod in articulo continetur; et similiter a quibusdam de camera dicti domini Gregorii, necnon ab ipsis domino Symone et fratre Avinione ... Vidit eciam dictus dominus testis de domo propria Senis Terraconensem et camerarium nepotem domini Gregorii secrete convenire et per spacium duarum horarum et plurium ut supra inde relatum est in sacristia colloquentes. Et deinde vidit dictus dominus testis eos quandoque de ecclesia exeuntes, postquam simul fuerant ut prefertur. Johannes Utenelswert lit. apost. scriptor (V. f. 483; O. f. 309) . . . recordatur se vidisse in Senis et in Luca nuncios de quibus in articulo fit mencio, qui frequenter de die et de nocte horis inconsuetis erant absque scitu dictorum dominorum cardinalium cum ipso domino Gregorio, et versa vice nepotes sui venerunt ad hospicia dictorum nun- ciorum, et econverso dominus Gregorius habebat nuncium suum quendam Michaelem de Pisis, qui cum domino Benedicto et suis sua secreta con- silia tenebat et faciebat ut credit. Interrogatus de causa sciencie respondit, quia ipse Michael met ipsi testi dixit, et cum hoc ipse testis pluries satis- fecit nomine camere apostolice nunciis qui per Gregorium et camerarium mittebantur ad Benedictum in Portuveneris, qui frequenter portabant et reportabant litteras. Ex quibus racionibus sic per eum depositis, et quia taliter difficultabant electionem locorum pro mutua cessione fienda, insurrexit mutua collusio inter eos. Mag. Georgius de Pala lit. apost. scriptor (V. f. 485; O. f. 313) ... dixit quod in Senis erant quidam ambasiatores domini Benedicti, qui secreta colloquia multa habuerunt cum camerario dicti domini Gregorii, et specialiter archiepiscopus Terraconensis, et audivit dici alios in articulo nominatos frequenter et pluries circa terciam vel quartam horam noctis ivisse ad loquendum cum domino Gregorio; ex quibus premissis veri- similiter coniecturabatur collusionem fuisse . . .

Strana 255
Acta Concilii Pisani 255 Mag. Arnoldus de Lectis lit. apost. scriptor (V. f. 486; O. f. 314) ... credit firmiter . . . esse veram, quia vidit no(f. 486v)minatos in dicto articulo pluries latenter et secrete intrare ad dominum Gregorium et eius nepotes de die et de nocte ac horis inconsuetis, unde apud omnes curiales suspicio oriebatur de collusione, quam credit fore veram, quia percepit per verba dictorum dominorum nominatorum in articulo quod via cessionis eis displicebat; quare non est verisimile quod illam viam pro- sequerentur, et quia nesciebatur quid ipsi tunc agebant in curia quod sciretur. Item vidit alium nuncium Benedicti nominatum Burgrys, qui mansit cum dicto domino Gregorio post recessum dominorum nomina- torum in articulo, qui et interrogatus per dictum testem quid faciebat in curia respondit, quod expectabat solucionem decem milium ducatorum debitorum Benedicto per certos Florentinos; et falsum dicebat, ut credit dictus testis, ymmo credit quod ad colludendum cum dicto domino Gregorio et ad differendum unionem, ut eciam omnes curiales credebant. Nam si verum fuisset quod deposuit de pecunia, pocius manere debuisset in Florencia ubi pecunia debebatur, quam in Senis. Et hec reputabantur notoria publica et manifesta, prout de presenti reputantur. Mag. Rutgerus de Diick lit. apost. scriptor (V. f. 487; O. f. 316) . . . vidit illos nominatos in articulo qui secreta colloquia tam de die quam de nocte et horis inconsuetis habebant cum domino Gregorio et eius nepotibus, unde suspicio collusionis . . . Oddo card. de Columna (V. f. 489; O. f. 318) . . . dixit fore vera usque ad versiculum („Et ulterius“) . . . quia in hiis que concernunt dominum Gregorium fuit presens ac vidit et audivit . . . Super particula que incipit „Et ulterius“ etc. dixit . . . esse vera . . . quia vidit et audivit, excepto quod id, quod tangitur de accessu et collocucionibus de nocte, non vidit, sed hec audivit a pluribus . . . Johannes card. Vivariensis (V. f. 495; O. f. 327) . . . dictumque Michaelem de Pisis in Portuveneris dixit se vidisse quasi continue et conversari familiariter in domo domini Benedicti et cum domino Fran- cisco de Arenda specialiori conciliario ipsius domini Benedicti. Petrus card. de Thureyo (V. f. 503; O. f. 340) . . . dixit se scire quod dominus Gregorius tenuit Michaelem de Pisis in Portuveneris ut articulatur, et econtra dominus Benedictus fecit ut articulatur . . . Franciscus card. Burdegalensis (V. f. 506; O. f. 346) . . . dixit arti- culum verum esse ... quia presens fuit vidit et audivit. Super versiculo „Et licet“ etc. dixit quod credit . . . versiculum huiusmodi fore verum, quia audivit a pluribus notabilibus viris, per quorum dicta concepit in mente sua, quod ita erat sicut in articulo continetur. Rogerus Basset utr. iuris doctor (V. f. 514; O. f. 356) . . . dixit: . . . archiepiscopus Terraconensis certa die inter alios colloquium habuit secrete in sacristia maioris ecclesie Senensis, ubi clausis hostiis cum Anthonio camerario dicti domini Gregorii, inter eos tantum, nullis aliis presentibus duravit sermo ab hora nona usque quasi ad noctis tenebras vel circa . . . Ipse testis vidit et presens fuit cum erant ibi clausi. Et hoc factum ipse testis dominis cardinalibus intimavit, et maxime domino

Strana 256
JOHANNES VINCKE 256 Leodiensi. Et de dicta loquela inter predictos ita longa et secreta magnum murmur et clamor in curia erat. Mag. Barontus Philippi de Pistorio lit. apost. scriptor (V. f. 432; Simon patriarcha Alexandrinus (V. f. 522; O. f. 372): ltem verum est quod horis suspectis intrabat Simon Salvatoris et aliqui alii ad Angelum Corario et loquebantur cum eo secrete, et quidam clericus illius Anthonii Corario stabat in Portuveneris et ibidem faciebat cum propin- quioribus Petri de Luna. Et ex istis et aliis habuit ortum fama publica contra eos de collusione, et adhuc habetur. Simon etc. manu propria. Angelus de Balionibus de Perusio decretorum doctor (V. f. 524; O. f. 375): Quasi semper Petrus habebat unum suum nuncium cum Angelo, et contra Angelus cum Petro. Et istud michi constat, quia vidi nuncium Petri, sed de nomine non recordor. Nuncius autem Angeli fuit Michael de Pisis, cum quo pluries de predictis locutus fui, protestando sibi quod male faciebat, et quod veniret tempus quo doleret sic fecisse. Et ipse respondebat quod domino suo serviebat. XVI. Sextus decimus articulus cum suis particulis in effectu continet, qualiter Benedictus et Gregorius mutuo se iuvabant, ne fieret subtractio alterutri; qualiter Gregorius inhibuit cardinalibus suis, ne invicem con- venirent super ista materia, quia ipse et Benedictus erant bene concordes. — Iste articulus cum suis particulis probatur de veritate per XI testes, quorum tres sunt cardinales, unus patriarcha, duo episcopi, unus baro, unus generalis ordinum mendicancium, unus procurator magni ordinis et duo alii notabiles viri. Im einzelnen machten Aussagen: Germanus Florencii lic. in decretis (V. f. 362; O. f. 122) . . . dixit quod vidit priorem sancti Maximini et Johannem de Burgo nominatos in articulo in civitate Florentina tamquam oratores domini Benedicti ad impediendum, ut dicebatur notorie ibidem, ne fieret substractio Gregorio per ipsos Florentinos; et hoc esse publicum et notorium. Siehe Ehrle, Chronica Actitatorum, 371 n. 6. Petrus Wormdiit procurator ordinis Theutonicorum (V. f. 365; O. f. 126) . . . super secunda parte eiusdem articuli incipiente „Pari- modo“ dixit hanc particulam esse veram ..., quia, dum oratores Floren- tini loquerentur cum domino Gregorio in Luca in audiencia publica de materia in ipsa parte contenta, dictus dominus Gregorius dixit ore proprio, quod non esset bene factum quod fieret substractio domino Benedicto. Hermannus Dwerg sac. palacii auditor (V. f. 369; O. f. 132) . . dixit (super prima parte) se tantum inde scire, videlicet quod audivit a predictis Symone Salvatoris et fratre Anthonio Avinionensi provinciali, dum ipse testis ostenderet eis litteras de Alemania super obediencia sub- trahenda domino Gregorio, respondebant, quod esset male factum et iniustum huiusmodi obedienciam subtrahere. Fr. Bertrandus ep. Dignensis (V. f. 374; O. f. 14022) . . . dixit se tantum scire quod, cum ageretur de subtractione Januensium ab obe- 22) O. nennt den Artikel nicht XVI, sondern XXVI.

Strana 257
Acta Concilii Pisani 257 diencia domini Bonifacii et reductione ipsorum ad obedienciam domini Benedicti et super hoc nuncii scripsissent domino Benedicto, ipse rescripsit eisdem quod de subtractione non curarent 23), sed solum de reductione, si possent habere . .. Dixit idem (f. 375) testis, quia met ipse erat nuncius et vidit litteras predicta continentes. Interrogatus idem testis, si scit quod dominus Benedictus tenebat Florencie priorem sancti Maximini et Johannem de Burgo .. . ad impediendum unionem, dixit quod tenebat ibi dictum priorem, quem ibi vidit, et audivit quod tenebat illum priorem ad illum finem, ne Florentini subtraherent obedienciam domino Gregorio . . . Fr. Anthonius de Pereto OFM minister generalis (V. f. 382; O. f. 152) . . . super tercia parte dicti articuli incipiente „Et ulterius etc.“ . . . dixit particulam esse veram . . . quia hoc audivit ab ore domini Gregorii pluribus presentibus in camera secreta, de quorum nominibus non recor- datur ad presens. B. de Monticulo mag. in theol. (V. f. 386; O. f. 158) . . . vidit illum priorem sancti Maximini, et pluries secum fuit locutus de hiis prout articulatur . . . quia ipse testis tunc erat in Florencia cum dominis cardinalibus Aquilegiensi et de Thureyo. Guido de Busco mag. in art. (V. f. 391; O. f. 166): Audivi ab uno de camera Gregorii satis secreto sibi, quod Benedictus valde bene fecerat faciendo processus contra regem Francie, et quod in hoc erat satis laudandus. Similiter audivi Senis in ecclesia maiore a quodam familiari Benedicti videlicet Johanne de Burgo, quod Gregorius fecerat valde bene privare suos cardinales . . . Thomas de Spina legum doctor (V. f. 395; O. f. 173). Richardus Deram mag. theol. (V. f. 400; O. f. 180). Petrus ep. Meldensis (V. f. 411; O. f. 196) . . . dixit &se audivisse ab oratoribus Florentinorum publice ut ibidem continetur in Florencia, Portuveneris et Luca. Et ulterius dixit quod ipse testis existens tunc Florencie vidit et audivit fieri in Florencia, et hec esse publica et notoria prout articulatur. Super secunda parte incipiente „Pari modo“ etc. dixit eam fore veram, quia audivit hec Rome a domino Gregorio, et domino Anthonio nepote suo presentibus nunciis regis Francie Aquis, et eciam Rome a multis presentibus per omnia prout articulatur. Super ultima parte incipiente „Et ulterius“ etc. interrogatus dixit eam veram, quia ipsa contenta in eadem parte audivit pluries dici ab ore proprio ipsius domini Gregorii in presencia multorum in Roma et Luca prout ponitur. Jacobus de Bononia lit. apost. scriptor (V. f. 417; O. f. 206) . . audivit a Johanne de Burgo, dum esset in civitate Florencie, et a pluribus aliis personis prout ponitur in ipsa parte articuli . . Mag. Petrus de Modio (V. f. 421; O. f. 212). Mag. Barontus Philippi de Pistorio lit. apost. scriptor (V. f. 431; O. f. 230). Jordanus card. de Ursinis (V. f. 437; O. f. 239) item audivit dominum Gregorium dicentem, quod immerito subtraheretur Benedicto obediencia 23) Hss.: curaret.

Strana 258
258 JOHANNES VINCKE in Francia, cum Benedictus nichil erraverit quin haberetur unio, sicut nec ipse, et sic defendebat eum. Guillermus ep. Ebroycensis (V. f. 439; O. f. 244) . . . erat presens Aquis ubi vidit nuncios domini Gregorii, videlicet dominos Tudertinum et Motonensem episcopos et dominum Anthonium de Butrio, qui horta- bantur nuncios regis Francie et universitatis, quorum ipse testis erat unus, dicentes quod pro Deo tantum facerent apud regem, ne fieret subtractio obediencie domino Benedicto, que si fieret, ut dicebat ipse Motonensis (O.: Motinensis), certus esset quod dominus Gregorius nun- quam renunciaret, racionem allegans domini Gregorii, quia non inten- debat renunciare papatui domino Benedicto spoliato, quia vellet quod in pari honore essent tempore renunciacionis. Conradus card. presb. Militensis (V. f. 445; O. f. 254) . . . respondit vera esse contenta in dicto articulo .. . ., audivit ab ipsis oratoribus . . . grespective ipsum dominum Gregorium profitentem . . . Poncellus de Ursinis princeps Romanus (V. f. 454; O. f. 269) . . dixit. .. vera esse atque publica et notoria; et de collusione et coniunc- tione mutua inter eos quod inter se intelligerent dixit eciam ipse testis ex hoc presumi quod, cum idem testis esset Senis et recepisset litteras a Romanorum officialibus, quod exponeret pro eorum parte Gregorio de succursu gencium armigerorum vel de pecuniis pro eis conducendis propter impressionem regis Ladislai quem timebant, respondit ipse dominus Gregorius eidem testi neutrum ex hiis se posse facere, et tunc sibi replicavit quod, si ipse non faceret, oporteret eos adherere domino Benedicto et dare se ei predicta facere volenti. Et tunc ipse dominus Gregorius respondit, quod erat contentus quod peterent et reciperent auxilium et favorem a predicto domino Benedicto. Qui testis audita responsione misit suum cancellarium Franciscum de Amelia cum suis litteris ad prefatum dominum Benedictum, cui de dicto auxilio impen- dendo Romanis respondit, quod hoc facere de presenti esset sibi infamia propter pendentem tractatum unionis cum domino Gregorio predicto; sed eo finito forte infra decem dies et domino Gregorio non prebente auxilium erat paratus et cum pecuniis (f. 454) et cum galeis impendere eis omne auxilium et favorem. Mag. theol. Nicolaus Lucas generalis O. Herem. (V. f. 458; O. f. 274). Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 473; O. f. 294). Anthonius card. Aquilegensis (V. f. 478; O. f. 301). Johannes Utenelswert lit. apost. scriptor (V. f. 483; O. f. 309). Oddo card. de Columna (V. f. 490; O. f. 319). Johannes card. Vivariensis (V. f. 495; O. f. 328). Petrus card. de Thureyo (V. f. 503; O. f. 340) . . . dixit articulum esse verum, quia audivit a nunciis domini Benedicti in Florencia, et eciam a nunciis domini Gregorii in Aquis missis, prout ponitur. Franciscus card. Burdegalensis (V. f. 506; O. f. 346). Simon patriarcha Alexandrinus (V. f. 522; O. f. 372): Item credo quod inter ipsos fuerit mala collusio ad detinendum ecclesiam in scismate, quia in Massilia nepos Angeli Corario suadebat nobis valde, quod nos non subtraheremus obedienciam nostro (!), et Petrus de Luna

Strana 259
Acta Concilii Pisani 259 dixit michi pluribus presentibus quod nullo modo turbaremus Angelum Corario, nec placebat sibi quod nos iremus Romam. Et cum fuimus in Roma, Angelus Corario fortiter increpabat ordinacionem factam per ecclesiam Gallicanam contra Petrum de Luna in casu quo non clare prosequeretur pacem ecclesie per viam cessionis per regem et ecclesiam regni Francie per se et per suos. Simon patriarcha etc. manu propria. XVII. Decimus septimus articulus cum suis particulis in effectu continet, qualiter Gregorius noluit mittere ad videndum locum de Liburnio nec locum de Carraria pro tractanda unione in altero ex eis, quod fuit contra voluntatem cardinalium et oratorum omnium. — Iste articulus cum suis partibus probatur de veritate per X testes, quorum sex sunt cardinales, unus magnus baro, unus procurator magni ordinis et duo doctores. Als Zeugen traten im einzelnen auf: Petrus Wormdiit procurator ordinis Theutonicorum (V. f. 366; O. f. 127) . . . super prima parte eius «articuli) dixit hanc partem esse veram . . ., quia ipse testis presens fuit, quando in audiencia publica fuit facta oblacio, de qua in articulo fit mencio . . . Super secunda parte eiusdem articuli . . . dixit hanc partem esse veram . . . quia ipse testis fuit presens in oblacione locorum; in recusacione 24) autem non fuit presens, sed dixit audivisse ab oratoribus Venetorum, Floren- tinorum et Senensium, qui dum dictum dominum Gregorium requirerent quod vellet saltim mittere ad videndum locum, qui Gregorius dixit eis oratoribus quod amplius sibi de hac materia non loquerentur, et quod hoc est publicum et notorium. Hermannus Dwerg sac. palacii auditor (V. f. 369; O. f. 132) . . dixit .. . quoad primam partem verum esse . . . quia ipse testis debebat ire cum domino Florentino, a quo ita audivit, et quod eum revocavit, quodque publica vox et fama erat in curia de hiis . . Fr. Anthonius de Pereto OFM minister gen. (V. f. 382; O. f. 153) . . . quoad primam partem dixit veram esse .. . quia ipse testis audivit ab illis dominis qui debebant ire. Et a Malatesta audivit id quo tangitur ipse Malatesta in articulo, et quod recusavit eundem postmodum mittere ad dicta loca, prout in articulo continetur. (f. 382v) Super secunda parte . . . incipiente „Qua recusacione“ . . . dixit hanc partem esse veram . . . quia presens fuit et vidit quando contenta in hac particula tractabantur, erantque plures presentes quam centum notabiles persone, scilicet amba- siatores regis Anglie et Florentinorum et alii quam plures. B. de Monticulo mag. theol. (V. f. 386; O. f. 158). Guido de Busco mag. in art. (V. f. 391; O. f. 166) in Luca. Thomas de Spina legum doctor (V. f. 396; O. f. 173) . . . fuit presens quando per ambasiatores Benedicti fuit oblatus locus de Liburnio et . . . fuit presens quando ambasiatores Venetorum offerebant illa loca et . . . notorium 24) V.: restitucione.

Strana 260
260 JOHANNES VINCKE hortabantur ipsum Gregorium ad accessum ad dictum locum, et quod ipse Gregorius hoc facere recusavit et quasi iratus dixit eisdem amba- siatoribus: „Vos estis multum importuni, quasi precipiendo michi quod facere non potestis.“ Dixit eciam ipse testis quod dominus Lucanus offerebat ipsi Gregorio sex milia peditum pro securitate sua quodque premissa fuerunt publica et notoria. Richardus Deram mag. theol. (V. f. 401; O. f. 181) . . . presens . . Jacobus de Bononia lit. apost. scriptor (V. f. 417; O. f. 205). Mag. Petrus de Modio (V. f. 421; O. f. 212). Jacomardus de Hannonia mag. hostiarius (V. f. 427; O. f. 222) . . . presens fuit et audivit dici quod locus fuit oblatus per ambasiatores domini Benedicti (!) videlicet a Ruchero Balhorn et magistro Petro de Bruxella cubiculariis domini Gregorii et a pluribus aliis personis ... Mag. Barontus Philippi de Pistorio lit. apost. scriptor (V. f. 432; O. f. 231) . . . dixit notoria vera et publica . . . Conradus card. presb. Militensis (V. f. 445; O. f. 255) . . . presens vidit palpavit et audivit . . . Poncellus de Ursinis princeps Romanus (V. f. 454; O. f. 270) . . . dixit esse vera... quia dictis oblacionibus locorum et tractatibus presens fuit et responsiones factas audivit, prout in articulo continetur. Non tamen interfuit peticioni oblacioni pecuniarum . . . Mag. theol. Nicolaus Lucas generalis O. Herem. (V. f. 458; O. f. 274). Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 473; O. f. 294). Anthonius card. Aquilegensis (V. f. 478; O. f. 301) . . . in omnibus presens fuit eaque vidit et audivit .. . Johannes Utenelswert lit. apost. scriptor (V. f. 483; O. f. 310). Oddo card. de Columna (V. f. 490; O. f. 319) . .. dixit ... fore vera . . . quia ipse . . . interfuit in tractatu omnium predictorum . . . Franciscus card. Burdegalensis (V. f. 507; O. f. 346) . . . dixit arti- culum esse verum et quod dominus Gregorius mutavit ter opinionem seu propositum in una die, et tandem in fine remansit quod noluit mittere, licet per eundem loquentem et alios dominos fuerit frequenter propulsatus et requisitus ... Fuit «ipse testis) presens et audivit requiri eundem per alios. Super versiculo „Qua recusacione“ etc. . . . dixit versiculum verum ... quia presens fuit vidit et tractavit. Et subiunxit quod dominus Gregorius dixit sibi loquenti, quod quando recusavit locum de Cararia, quod non erat informatus de qualitatibus eius. Rogerus Basset utr. iuris doctor (V. f. 514; O. f. 357). Simon patriarcha Alexandrinus (siehe Art. 14). XVIII. Decimus octavus articulus cum suis partibus continet in effectu, qualiter cardinales Benedicti supplicarunt ei, quod non teneret galeas, sed conferret se ad aliquem locum terre firme, quia Gregorius habebat galeas suspectas, et qualiter hoc facere recusavit, ac dixit quod volebat tenere unum pedem in aqua et alium in terra. — Iste articulus totus probatur de veritate per tres testes, qui omnes sunt cardinales. fuit

Strana 261
Acta Concilii Pisani 261 Die Zeugenreihe setzt sich folgendermaßen zusammen: Germanus Florencii lic. in decretis (V. f. 362; O. f. 122). Egidius electus Foroiuliensis (V. f. 378; O. f. 147). Guido de Busco mag. in art. (V. f. 391; O. f. 166). Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 407; O. f. 190). Petrus ep. Meldensis (V. f. 412; O. f. 196). Egidius ep. Constanciensis (V. f. 426; O. f. 220). Mag. theol. Nicolaus Lucas generalis O. Herem. (V. f. 458; O. f. 274). Nicolaus ep. Albanensis card. (V. f. 469; O. f. 288). Gedruckt bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 371. Johannes card. Vivariensis (V. f. 495; O. f. 328). Petrus card. de Thureyo (V. f. 503; O. f. 340) . . . dixit articulum esse verum, quia ita vidit et audivit ut articulatur, ac publicum esse et notorium. XIX. Decimus nonus articulus cum particulis 25) continet in effectu, qualiter Gregorius alienavit iocalia preciosa, scilicet mitras et alia. et insuper urbem Romanam et alias terras ecclesiae. — Iste articulus cum partibus eius probatur de veritate per VIII testes, quorum quatuor sunt cardinales et quatuor alii notabiles viri. Item probatur alienacio urbis per bullam Gregorii directam universis Christi fidelibus post recessum dominorum cardinalium de Luca signatam per M. Die genannte Bulle „Docet apostolus“ vom 21. Mai 1408 bringt (mit falschem Datum; vgl. O. Günther, zur Vorgeschichte des Konzils von Pisa: Neues Archiv 41 [1918] 648) de Nyem, Nemus unionis VI c. 23. Zu den Veräußerungen der Kost- barkeiten siehe Vincke, Briefe n. 17. Als Zeugen traten im einzelnen auf: Petrus Wormediit procurator ordinis Theutonicorum (V. f. 366; O. f. 127) . . . dixit articulum esse verum quo ad iocalia . . quia audivit ipse testis a mercatoribus de mitra monte anulis et aliis iocalibus . . . Hermannus Dwerg sac. palacii auditor (V. f. 370; O. f. 133) . . . dixit tantum scire quod audivit a Petro Bardello et sociis eum pigno- rasse preciosiorem mitram certis mercatoribus fere novem milibus florenis vel citra (O.: circa). Audivit eciam ipse testis a pluribus eundem Gregorium pignorasse et alienasse terras ecclesie de quibus in articulo continetur. Interrogatus idem testis, cui vel quibus impignoravit seu alienavit, dixit quod domino regi Ladislao, prout in curia et extra est publica vox et fama. Fr. Anthonius de Pereto OFM minister generalis (V. f. 382; O. f. 153). B. de Monticulo mag. theol. (V. f. 386; O. f. 158) . . . dixit se audivisse a mercatoribus videlicet Petro Bardella et sociis suis quibus impignoravit preciosiorem mitram pro novem milibus florenorum vel quasi, ac eciam a Nicolao de Riciis de Florencia dicente se habere unam 25) V.: partuculis.

Strana 262
262 JOHANNES VINCKE de mitris, et quod ipse bene teneret modum quod non veniret ad manus ipsius Gregorii . . . Guido de Busco mag. in art. (V. f. 391; O. f. 166). Notorium est. Thomas de Spina legum doctor (V. f. 396; O. f. 174) . . . vidit impignorari multa vasa argentea una vice pro DC et alia vice pro DCCC florenis . . . Richardus Deram mag. theol. (V. f. 401; O. f. 180). Jacobus de Bononia lit. apost. scriptor (V. f. 417; O. f. 206). Mag. Petrus de Modio (V. f. 421; O. f. 212) . . . dixit se vidisse in Senis, postquam dominus Gregorius inde recessit, multa iocalia preciosa venalia cum armis quondam dominorum Bonifacii et Innocencii, et dice- bantur fuisse alienata per dominum Gregorium et suos. De alienacione autem Rome Perusii et aliorum que in articulo continentur dixit idem testis se audivisse que in articulo continentur, presertim a magistro Johanne de Tremessnitz litterarum apostolicarum scriptore qui dixit dicto testi se scripsisse unam bullam de alienacionibus predictis; aliam dixit scripsisse magistrum Johannem filium Mathei de Strata (O.: Streta), aliam F. de Madio (O.: Modio) dictarum litterarum scriptore, et addens plus quod eciam idem magister Johannes de Tremesenitz dixit eidem testi, quod viderat aliam bullam, per quam ille, cui dictas terras alienavit, fuit liberatus et absolutus a debito quod tenebatur ecclesie racione feudi plurium (f. 422) milium florenorum camere apostolice debitorum et debendorum usque ad decem annos futuros, et dicte littere fuerunt expedite per cameram et secrete, ita quod propter hoc earum noticia et sciencia haberi non potuit. Interrogatus idem testis: „quis fuit ille feudatarius?“ respondit quod dominus rex Ladislaus. Predicta autem dixit dictum dominum Gregorium fecisse, prout toti mundo potest esse notorium, solum ad procurandum sibi fautores et coadiutores sui iniqui propositi et pertinacie in non tollendo scisma. Jacomardus de Hannonia mag. hostiarius (V. f. 427; O. f. 223). Mag. Barontus Philippi de Pistorio lit. apost. scriptor (V. f. 432; O. f. 231). Johannes de Goch apost. cam. clericus (V. f. 443; O. f. 250) super . . . dissipacione alienacione et distractione librorum, iocalium, cleno- diorum, terrarum, bonorum fere omnium mobilium et inmobilium ad Romanam ecclesiam spectancium ac ipsorum conversione in usus nepotum suorum et aliorum sibi pro huiusmodi nephando et execrabili scismate continuando favencium dixit nedum sibi sed toti mundo clarescere proh dolor adeo quod nulla eget testium deposicione. Conradus card. presb. Militensis (V. f. 445; O. f. 254): . . . Est communis opinio ..., quod unam mitram magnam et preciosam habent sub pignore ad ter(f. 446)minum certum illi mercatores de societate Spinorum de Florencia, aliam vero habent illi mercatores de societate de Riciis de Florencia, et quod ipsis dominis cardinalibus predicti merca- tores de dictis societatibus offerunt de presenti restituere dictas mitras, si eis volunt solvere sortem et cambia, que ad non modicam quantitatem ascendunt . . . Et . . . audivit a Pigello de Portinariis de Florencia mercatore, quatenus sua societas solvit pro rege Ladislao partem

Strana 263
Acta Concilii Pisani 263 pecuniarum per ipsum regem promissarum dicto domino Gregorio pro alienacione terrarum in dicto articulo contentarum, et ipsam solucionem fecit mandatariis domini Gregorii predicti. Poncellus de Ursinis princeps Romanus (V. f. 454; O. f. 270) . . . dixit . . . vera esse . . . quia fuerunt publica et notoria in curia . . Et ultra notorium dixit, quod cum dicta concessio urbis in vicariatum regi Ladislao ad eius noticiam pervenisset, accessit ad dominum Gre- gorium supplicando ne hoc faceret in tam magnum detrimentum ecclesie et apostolice sedis que in urbe principaliter est fundata, et multis aliis racionibus sibi hoc persuasit. Qui sibi respondit, quod prius pateretur mortem quam hoc faceret, et quod non dubitaret, quia ipse (O.: non) aliquid faceret quod esset sibi ad suum dedecus. Et similiter respondit dominus Gregorius oratoribus Romanis, qui similiter ad resistendum Lucam venerant ad ipsum dominum Gregorium, prout ab ipsis oratoribus audivit dici. Tandem postea publicum et notorium fuit (f. 455) ... quod dictam urbem sibi concessit in vicariatum pro decem annis pro viginti milibus ducatorum ut quidam dicunt et alii pro XII milibus, et sic non habet certitudinem de quantitate; et audivit dictam concessionem factam fuisse a pluribus et pluribus, qui videbant bullas dicti domini Gregorii et legerunt eas super dicta concessione. Mag. theol. Nicolaus Lucas generalis O. Herem. (V. f. 458; O. f. 274v). Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 473; O. f. 295). Anthonius card. Aquilegensis (V. f. 478; O. f. 302) . . . dixit idem testis quod Gregorius fuit contentus et dedit modum, quod Ladislaus rex primo reciperet Romam, et deinde ipse Gregorius concederet sibi vicariatum. Et hoc ipse testis scit, quia ipse fuit presens, quando ipse Gregorius istud tractavit cum Paulo eius nepote. Quiquidem Paulus perinde de mandato ipsius domini Gregorii predicta conclusit cum magnifico viro Rodolfo de Camerino mandatorio dicti Ladislai regis. Et hanc conclusionem postea factam fuisse habuit a dicto domino Gregorio a Paulo et a Rodolpho predictis, ac eciam a quodam fratre Dominico ordinis Minorum oratore dicti regis Ladislai. Et insuper dixit dictus testis quod dominus Gregorius iniungit per prefatum Paulum eidem domino testi, quatenus scriberet dicto regi quod Gregorius volebat istum modum tenere in commissione vobis, dicto regi, facienda, videlicet primo scribere Romanis quod essent contenti de vicariatu regi con- cedendo per Gregorium; quod si non facerent, tunc dictus Gregorius daret dicto regi licenciam offendendi Romanos et violenter occupandi eciam civitatem Romanam. Mag. Johannes Utenelswert lit. apost. scriptor (V. f. 483; O. f. 310) .. . ipse testis vidit impignorare mitram, et ipso teste presente Matheus de Strata descripsit lapides et perlulas ipsius mitre . Mag. Rutgerus de Diick lit. apost. scriptor (V. f. 488; O. f. 316). Oddo card. de Columna (V. f. 490; O. f. 319). Franciscus card. Burdegalensis (V. f. 507; O. f. 347). . . . dixit . . .: Petrus card. s. Angeli iunior (V. f. 510; O. f. 352) dominus Gregorius ad eum «testem) transmisit cum litteris credencie per . . . Petrum de Iuuenacio prothonotarium pape, qui . . . ipsi testi

Strana 264
264 JOHANNES VINCKE loquenti sub credencia dixit, quod Romam traderet et assignaret nomine suo domino regi Ladislao Apulie. Aldigerus Francisci Biliottis de Florencia mercator (V. f. 513; O. f. 355) . . . dixit articulum fore verum de duabus mitris, quarum unam habet Philippus de Riciis mercator in pignore pro tribus milibus florenorum; audivit eciam quod Paulus nepos domini Gregorii super eadem mitra recepit adhuc duo milia ultra ipsa tria milia. Et aliam mitram habet Doffus de Spinis mercator pro octo milibus et quingentis florenorum. Dixit insuper idem testis, quod ipse dominus Gregorius impignoravit eidem testi unum montem aureum in forma iuvelis pro mille ducentis florenis; alia autem iocalia videlicet anulum cum saphiro valoris CCC florenorum, ac alia vasa argentea deaurata ad valorem tricentorum florenorum, que omnia eidem testi impignorare resignavit (f. 513v) idem testis Petrucio Colai de Viterbio de mandato dicti domini Gregorii, quia dictus Petrucius Colai mutuavit eidem domino Gregorio super dictis annulo et vasis ducatos quadringentos auri. De libris autem et aliis iocalibus et similibus scit, quod pluries impignoravit apud plures et diversos mercatores, videlicet apud Johannem de Medicis, Doffum de Spinis et Philippum de Riciis et diversos alios mercatores ... Dixit se cre- dere quod nepotes domini Gregorii predicti magnam partem receperunt dicte pecunie, quia idem testis alias ex diversis causis de pecuniis obvenien- tibus camere Romane ecclesie plures diversas summas solvit dictis eius nepotibus. Et premissa omnia et singula dixit se credere vera publica et notoria. Rogerus Basset utr. iuris doctor (V. f. 514; O. f. 357). Gerius Jeronimi mercator de Florencia (V. f. 515; O. f. 358) . . . dixit se credere contenta in dicto articulo esse vera, quia sicut unam de mitris papalibus que minoris valoris est pignoratam fuisse penes societatem illorum de Riciis de Florencia pro quantitate quatuor milium florenorum et quod adhuc hodie dicta mitra pignorata est penes Nicolaum de Riciis, scit eciam aliquos libros pignoratos fuisse pro quantitate quingentorum ducatorum auri; scit eciam aliam mitram preciosiorem pignoratam per dominum Gregorium in Florencia penes Matheum Chena- salici (O.: Chenazlici) mercatorem pro quantitate octo milium florenorum auri, quam tamen mitram dictus Matheus postea penes alium pignoravit cuius nomen est Anthonius Johannis Roberti. Credit eciam ipse testis quod dicta mitra in istis tribus proximis diebus redimetur per dominum Nicolaum de Urbeveteri, quem ipse testis scit venisse Florenciam cum pecunia pro ea redimenda. Scit eciam quod ista societas de Riciis habuit maximam quantitatem auri et argenti a predicto domino Gregorio, quod postea fecerunt liquefieri et in massam converti . . . Angelus de Balionibus de Perusio decretorum doctor (V. f. 526; O. f. 379). XX. Vicesimus articulus continet in effectu odium et persecucionem (V.: prosecucionem), quibus Gregorius in omnes qui loquebantur de materia cessionis vel de eundo Saonam atrociter seviebat, et quam plures hac de causa ab eo fuerunt male tractati. — Iste articulus probatur de

Strana 265
Acta Concilii Pisani 265 veritate per XVII testes, quorum quatuor sunt cardinales, unus episcopus, unus generalis ordinum mendicancium, unus procurator cuiusdam magni ordinis, unus magnus baro, unus auditor, duo doctores et sex alii nota- biles viri. Item probatur per processum missum archiepiscopo Neapoli- tano bullatum et signatum per N. Das Schreiben an den Erzbsichof von Neapel siehe in Vincke, Briefe n. 82, den Prozeß bei Raynald ad an. 1408 n. 61—66. Die Zeugenreihe enthält die folgenden Namen: Petrus Wormediit procurator ordinis Theutonicorum (V. f. 366; O. f. 127) . . . dixit eundem articulum esse verum ... quia presens fuit et sic vidit et audivit, et quod hoc est publicum et notorium, preterquam de Michelino articulato, de quo non vult loqui ex causa ad presens. Hermannus Dwerg sac. palacii auditor (V. f. 370; O. f. 133) . . . dixit contenta in ipso articulo vera esse . . . quia vidit et presens fuit, dum privavit illum Michelinum de Novaria, de quo articulatur; tamen non vidit duci alium de quo articulatur ad carceres, sed audivit publice quod ducebatur idem ad carceres . . Fr. Anthonius de Pereto OFM minister gen. (V. f. 382; O. f. 153) .. . dixit contenta in eo «articulo) esse vera . . . quia ipse testis presens fuit et vidit prout articulatur, ac dixit esse publicum et notorium. B. de Monticulo mag. theol. (V. f. 386; O. f. 159) . . . vidit et presens fuit .. Guido de Busco mag. in art. (V. f. 391; O. f. 166): Scio quod quidam olim familiaris suus fuit expulsus a presencia sua, eo quod, dum idem Gregorius peteret ab eo quod diceretur de Alamania, et respondit sibi quod fama laborabat multum contra ipsum, ibidem de carmelita 28) vidi ipsum ducere ad carceres et arrestari post prandium in aula palacii Lucani, et post die Jovis liberari in thesauraria etc. Thomas de Spina legum doctor (V. f. 396; O. f. 174) . . . presens fuit et vidit illum fratrem ordinis Carmelitarum et alia fieri prout in articulo continetur. Et dixit ulterius idem testis quod ipse Gregorius generaliter omnes odio habuit qui loquebantur sibi de materia unionis . . . Richardus Deram mag. theol. (V. f. 401; O. f. 180) . . . fuit presens, quando ipse frater Andreas . . . fecit sermonem et quando postea fuit captus, ut audivit ab ipsomet fratre . . . Jacobus de Bononia lit. apost. scriptor (V. f. 417; O. f. 206) . . . presens fuit in sermone de quo articulatur, et vidit tam sermocinatorem quam alios de quibus in articulo fit mencio in carceribus detentos propter causas de quibus articulus mencionem facit. Mag. Petrus de Modio (V. f. 422; O. f. 213) . . . respondit vera esse in articulo contenta sicut est verum ewangelium. Vidit enim pluribus et diversis vicibus oculanter que in articulo continentur, addens eciam in specie cognoscere aliquos videlicet dominum Nicolaum episcopum Ferentinum, dominum G. episcopum Tudertinum, quem credit princi- paliter propter istam malanconiam defecisse, Johannem de Montepoli- 26) Statt: quod attinet ad carmelitam?

Strana 266
266 JOHANNES VINCKE ciano secretarium fratris Johannis Dominici et multos alios, eo quod dicebant eum teneri ad observandum vota et promissa, ex quibus aliquos modo diligit et magnificat iuxta posse, quia errorem suum sequuntur, et eodem modo econtra nunc multos odit quos tunc diligebat. Dixit eciam se vidisse pluries in cancellaria et aliis pluribus locis per parietes scriptum: „Si non vis cordam, noli nominare Saonam.“ Dixit eciam quod audivit a quodam Mazotto (O.: Mazacto) familiari domini Gregorii in Senis quadam die: „Dominus noster ista nocte habuit magnam mala- coniam, quia heri de sero tarde familiares multi exspectantes cum equis dominos cardinales infra palacium domini Gregori unanimiter clamarunt: „ad Saonam, ad Saonam!“ Ex quo clamore fuit mandatum (f. 422v) stipendiariis domini Gregorii quod, si aliquos audirent nominatos (!) Saonam, eos bene percuterent et ad carcerem ducerent .. Jacomardus de Hannonia mag. hostiarius (V. f. 427; O. f. 223). Mag. Barontus Philippi de Pistorio lit. apost. scriptor (V. f. 432; O. f. 231) ... presens fuit et audivit et vidit, et ultra eciam dixit, quod, episcopus Chironensis in reversione sua de Portuveneris cum dicto Gregorio persuaderet ut faceret debitum suum circa factum unionis, cepit eum (f. 432) habere odio, et eum licenciavit de camera sua, quia erat suus cubicularius . . . Guillermus ep. Ebroycensis (V. f. 439; O. f. 244) . . . presens fuit, ubi quamplures domini prelati et alii loquebantur domino Benedicto de via cessionis, et multum turbabatur nec audire poterat inde loqui. Et idem dixit de domino Gregorio ... cum fuerit unus de oratoribus regis Francie, et hec dixit esse publica et notoria in Massilia et Roma. Conradus presb. card. Militensis (V. f. 446; O. f. 255) . . . dixit . . . esse vera . . . quia fuit presens vidit et audivit privari Michelinum ... Poncellus de Ursinis princeps Romanus (V. f. 455; O. f. 270) . . . dixit vera esse . .. publica et notoria in curia . . Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 474; O. f. 295). Anthonius card. Aquilegensis (V. f. 478; O. f. 302) . . . dixit contenta in articulo vera esse . . . quia vidit fratrem Andream capi et pre- fatum magistrum Machelinum privatum. Audivitque quod dictus Gre- gorius mandavit domino Florentino cancellario, quod dictum Michelinum de epitaphio deleri faceret et eum incarceraret . . . Johannes Utenelswert lit. apost. scriptor (V. f. 483; O. f. 310) . . . dixit sibi hoc (O.: tantum) constare, quod Michelinus de Novaria fuit privatus officio scriptorie bullarum propter hoc quod locutus fuerat de unione ecclesie fienda per viam cessionis. Eciam ipse testis vidit capi quendam familiwrem domini cardinalis Laudensis qui clamabat: „Ad Saonam! Ad Saonam!“ Et ita sunt et fuerunt notoria publica et mani- festa in curia Romana inter omnes curtesanos. Oddo card. de Columna (V. f. 490; O. f. 320). Franciscus card. Burdegalensis (V. f. 507; O. f. 347). Rogerus Basset utr. iuris doctor (V. f. 514; O. f. 357). XXI. Vicesimus primus articulus continet in effectu, qualiter Bene- dictus civitatem Pisanam pertinaciter recusavit, et qualiter securitates

Strana 267
Acta Concilii Pisani 267 per eum postulatas omnino volebat, si eam contigeret acceptare. — Iste articulus probatur de veritate per duos testes, qui ambo sunt cardinales. Im einzelnen kamen folgende Zeugen zu Wort: Germanus Florencii lic. in decretis (V. f. 362; O. f. 122). Egidius electus Foroiuliensis (V. f. 379; O. f. 147). Guido de Busco mag. in art. (V. f. 391; O. f. 166): Fui presens Massilie, ubi in camera sua paramenti Benedictus obtulit ambasiatoribus Gregorii civitatem Pisanam dicens: „non potestis eam recusare, quia in obediencia vestra.“ Similiter, ubi Gregorius eam laudavit satis habun- danter pro loco ydoneo. Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 407; O. f. 190). Egidius ep. Constanciensis (V. f. 426; O. f. 220). Nicolaus ep. Albanensis card. (V. f. 469; O. f. 288). Gedruckt bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 372. Petrus card. de Thureyo (V. f. 503; O. f. 340) . . . dixit articulum esse verum .. . quia fuit presens; ita vidit et audivit prout ponitur. Simon patriarcha Alexandrinus (V. f. 519; O. f. 366). Siehe Art. 15. XXII. Vicesimus secundus articulus cum suis partibus continet in effectu, qualiter super concordia locorum omni spe sublata institerunt domini cardinales Benedicti apud eum de cessione per procuratorem vel personaliter facienda, quod facere recusavit; qualiter eciam Gregorius econverso similiter recusavit presente archiepiscopo Tarraconensi oratore Benedicti dictam responsionem Gregorio commendante; ex quibus eciam de collusione mutua presumendum. — Iste articulus cum suis particulis probatur de veritate per XV testes, quorum octo sunt cardinales, unus patriarcha, unus episcopus, duo doctores et tres alii notabiles viri. Im einzelnen machten folgende Zeugen ihre Angaben: Germanus Florencii lic. in decretis (V. f. 362; O. f. 123). Egidius electus Foroiuliensis (V. f. 379; O. f. 148). Guido de Busco mag. in art. (V. f. 391; O. f. 166): Pluries vidi dominum Terraconensem venire ad domum camerarii solus absque suis sociis. Richardus Deram mag. theol. (V. f. 401; O. f. 181) . . . audivit ab ipso domino Gregorio quod nolebat renunciare per procuratorem, et vidit archiepiscopum Terragonensem . . . habere (f. 401v) secreta colloquia cum camerario ipsius domini Gregorii et aliis nepotibus et secretariis domini Gregorii, ex quibus dixit vehementem insurrexisse presump- cionem de collusione predicta, et ita esse publicum et notorium. Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 407; O. f. 190). Jacobus de Bononia lit. apost. scriptor (V. f. 417; O. f. 206) . . . dixit quod frequenter vidit dominum Terraconensem secreta loquentem cum nepote dicti domini Gregorii, propter quod inter curtesanos fuit suspicio de collusione . . Mag. Petrus de Modio (V. f. 422; O. f. 214). Egidius ep. Constanciensis (V. f. 426; O. f. 220).

Strana 268
268 JOHANNES VINCKE Jordanus card. de Ursinis (V. f. 435; O. f. 236) dicit se vidisse pluribus vicibus in sacristia Senensi dominum Anthonium domini Gregorii camerarium loquentem secrete per horam et horas cum archi- episcopo Terraconensi solum et non cum aliis, et similiter erat publicum in curia, quod idem faciebat dominus Gabriel horis indebitis et incon- suetis, ex quibus tam ipse quam alii de curia presumebant collusionem mutuam inter eos . . Guillermus ep. Ebroycensis (V. f. 440; O. f. 245) . . . credit firmiter collusionem esse inter dominos Benedictum et Gregorium, quia dum testis ipse erat Rome ambasiator regis Francie, iam quasi duobus annis elapsis, tunc eciam erant ibidem quatuor ambasiatores d. Benedicti, inter quos erat quidem vocatus Symon Salvatoris, et tenebatur ibidem quod ipse Symon habebat ambasiatam secretam ignotam suis sociis; et hoc credit ipse testis, quia videbat ipsum Symonem tam de mane quam de sero frequenter intrare cameram domini Gregorii suis sociis absentibus et quandoque extra remanentibus; ipse Symon remanebat cum domino Gregorio in camera per magnum temporis spacium, quo tempore poterat conferre de multis; de quibus socii sui erant valde male contenti, quia eis celabat que apud dictum dominum Gregorium faciebat, prout audivit . a domino episcopo Dignensi collega ipsius Symonis . . Conradus presb. card. Militensis (V. f. 446; O. f. 256) . . . fuit presens, quando fuit dictus dominus Gregorius requisitus per dominos cardinales quod renunciaret per procuratorem. Respondit negative (f. 446v), ut in isto articulo continetur. Et episcopus Terraconensis laudabat responsum huiusmodi. Ex quibus responsis domini Gregorii et Terraconensis insurrexit vehemens opinio inter dominos cardinales et curtisanos de indisposicione dictorum Gregorii et Benedicti contendencium et collu- sione inter eosdem . . . Nicolaus ep. Albanensis card. (V. f. 469; O. f. 288). Gedruckt bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 372. Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 474; O. f. 295). Anthonius card. Aquilegensis (V. f. 479; O. f. 302). Johannes Utenelswert lit. apost. scriptor (V. f. 484; O. f. 310) . . super secunda parte articuli . . . ipse testis audivit ab ore domini Nicolai episcopi Ferentini quod, quando dictum fuit Gregorio quod teneretur ire vel mittere procuratorem Saonam ad renunciandum, respondit idem Gregorius, quod nec per se nec per procuratorem renunciare intendebat. Super ultima parte eiusdem articuli ... ipse testis vidit archiepiscopum Terraconensem ... reiectis sociis suis multa secreta colloquia habentem cum domino Gabriele et Marciano clerico camere et cum camerario tam de die quam de nocte et horis inconsuetis, et magis de nocte quam de die . . . Oddo card. de Columna (V. f. 490; O. f. 320) . . . dixit contenta in dicta particula („Et in eadem opinione“) fore vera . . . quia ipse . . . interfuit vidit et audivit et ita publica fama . Johannes card. Vivariensis (V. f. 495; O. f. 328) . . . dixit articulum esse verum de domino Benedicto, quia presens fuit vidit et audivit ac publicum et notorium esse dixit . . .

Strana 269
Acta Concilii Pisani 269 Petrus card. de Thureyo (V. f. 503; O. f. 340). Franciscus card. Burdegalensis (V. f. 507; O. f. 347) . . . dixit hoc verum esse, quia presens fuit et audivit responsiones de quibus in ver- siculo („Consequenter“). Jacobus de Camplo utr. iuris doctor (V. f. 510; O. f. 351) . . . vidit archiepiscopum Terraconensem sepe et sepius intrare sacristiam in ecclesia Senensi cum Anthonio Corario nepote ipsius domini Gregorii et cum eo stare per plures et plures horas diversis vicibus et temporibus, et eciam in civitate Lucana vidit Simonem Salvatoris et fratrem Avi- nionem oratores domini Benedicti sepe et sepius habere secreta colloquia et horis inconsuetis et per longa spacia cum dicto Anthonio nepote domini Gregorii; ex quibus ... orta fuit in curia . . . suspicio quod . . . invicem colludebant, ne unio per viam cessionis sortiretur effectum. XXIII. Vicesimus tercius articulus cum suis partibus continet in effectu, qualiter Gregorius presens in Luca obtulit locum Pisarum de consensu suorum cardinalium, et qualiter ex post hoc facto hoc facere penitus recusavit. — Iste articulus probatur de veritate per XII testes, quorum quinque sunt cardinales, unus procurator cuiusdam magni ordinis, unus generalis ordinis mendicancium, duo doctores et tres alii notabiles viri. Item probatur per bullam Gregorii directam universis Christi fidelibus post discessum cardinalium de Luca signatum per M. Siehe „Accepimus hodie“: 1. April 1408: Gregor XII. erklärt Pisa als geeigneten Konzilsort: de Nyem, Nemus unionis VI c. 2, De schismate III c. 26; „Docet apo- stolus“: 21. Mai 1408: Er lehnt Pisa ab: de Nyem, Nemus unionis VI c. 23. In einzelnen legten ihr Zeugnis ab: Petrus Wormediit procurator ord. Theuton. (V. f. 366; O. f. 127). . Hermannus Dwerg sac. palacii auditor (V. f. 370; O. f. 133) . dixit omnia et singula in ipso articulo esse vera . . . quia in publica audiencia presente populi multitudine copiosa ipse dominus Gregorius obtulit nunciis Benedicti civitatem Pisanam, prout ipse testis audivit. Et hoc est notorium et publicum. Fr. Anthonius de Pareto OFM minister gen. (V. f. 382; O. f. 153) . . . dixit . . . esse vera . . . quia ipse testis vidit audivit et presens fuit, dum ipse dominus Gregorius ea . . . dixit in publica audiencia . . . B. de Monticulo mag. theol. (V. f. 386; O. f. 159) . . . dixit contenta in eo esse publica et notoria . . . Guido de Busco mag. in art. (V. f. 391; O. f. 166): Hoc audivi ab ore proprio Gregorii commendari. Thomas de Spina legum doctor (V. f. 396; O. f. 174) .. . fuit presens in audiencia publica, quando Gregorius obtulit illum locum de quo articulatur ambasiatoribus Benedicti, et commendavit dictum locum . . . Richardus Deram mag. theol. (V. f. 401; O. f. 181) . . . quoad primam partem .. . interfuit et audivit . . . Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 407; O. f. 190). Jacobus de Bononia lit. apost. scriptor (V. f. 418; O. f. 206). 13

Strana 270
270 JOHANNES VINCKE Petrus de Modio magister (V. f. 422; O. f. 214) . . . dixit contenta in articulo fore vera et notoria apud omnes curtesanos qui tunc Romanam curiam sequebantur. Egidius ep. Constanciensis (V. f. 426; O. f. 221). Jacomardus de Hannonia mag. hostiarius (V. f. 427; O. f. 223). Mag. Barontus Philippi de Pistorio lit. apost. scriptor (V. f. 432; O. f. 231). Conradus presb. card. Militensis (V. f. 446; O. f. 256) . . . dixit esse vera . . . quia fuit presens vidit et audivit ac tractavit prout in articulo continetur . . . Fr. Lucas Jacobi de Perusio O. S. Aug. (Salvatoris) (V. f. 460; O. f. 277) . . . ipse testis audivit ab ore proprio ipsius Gregorii, quod locus Pisarum erat habilis et ydoneus et multum aptus ad propositum. Deinde idem testis audivit dictum Gregorium recusantem velle venire Pisas. Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 474; O. f. 295) . . . fuit presens vidit et audivit .. . Anthonius card. Aquilegensis (V. f. 479; O. f. 303) . . . presens fuit omniaque vidit et audivit, et sunt publica et notoria. Johannes Utenelswert lit. apost. scriptor (V. f. 484; O. f. 311) .. . dixit fore vera .. . quia vidit et audivit .. . Oddo card. de Columna (V. f. 490; O. f. 320) . . . dixit articulum fore verum . . . quia interfuit et omnia vidit et audivit, ac cum aliis dominis cardinalibus semper singula singulis referendo. Franciscus card. Burdegalensis (V. f. 507; O. f. 347). Simon patriarcha Alexandrinus (V. f. 521; O. f. 370): Item scio quod post ista (siehe Art 14) fuit iterum tractatum cum ambasiatoribus Petri de Luna existentibus in Luca, quod ipse Angelus Corario veniret ad istam civitatem Pisanam ad quam se prius venturum obtulerat vicibus iteratis sub securitate dominorum Florentinorum, et quod Petrus de Luna veniret Liburnium. Sed pendente isto tractatu iste Angelus Corario accumulando mala malis, licet pluries et diversis vicibus per ambasia- tores Petri de Luna requisitus noluit (f. 522) facere responsum, ymmo nec renovare salvum conductum quem dederat ambasiatoribus Petri de Luna, quia terminus finiebatur. Simon patriarcha etc. manu propria. XXIV. Vicesimus quartus articulus cum suis particulis continet in effectu, qualiter Gregorius prorogavit terminum salviconductus oratoribus regis Francorum, qui missi erant ad eum pro tractanda materia unionis, et qualiter indixisset recessum et silencium, ne amplius de dicta sibi materia loqueretur, et qualiter prorupit in verbo dicens viam cessionis malam diabolicam et dampnatam. — Iste articulus probatur de veritate per XVI testes, quorum quinque sunt cardinales, unus magnus baro, duo doctores, quatuor scriptores apostolici et quatuor alii notabiles viri. Der Zeugenbeweis bietet im einzelnen folgendes Bild: Petrus Wormediit procurator ordinis Theutonicorum (V. f. 366; O. f. 128) . . . dixit super prima parte contenta in eo fore vera . .

Strana 271
Acta Concilii Pisani 271 quia audivit a domino patriarcha et aliis oratoribus et sic erat publicum et notorium . . . Super secunda parte . . . dixit eciam eandem partem veram esse . . . quia audivit a domino Ardizino de Novaria advocato, qui presens fuit et audivit a dicto domino Gregorio dici, quod via illa non erat deifica. Eciam ipse testis dixit se habuisse litteras a secretario suo, quod dictus dominus in publica audiencia dixit viam cessionis esse diabolicam, et quod hoc eciam in curia Romana et extra eandem erat publicum et notorium. Hermannus Dwerg sac. palacii auditor (V. f. 370; O. f. 134) . . . super secunda parte . . . incipiente „Dixit eciam idem“ . . . dixit se tantum scire . . . quod in publica audiencia, ubi erant circa tria milia personarum, dictus dominus Gregorius reverendo domino patriarche Alexandrino oratori domini regis Francie dixit et asseruit viam cessionis esse illicitam et a iure reprobatam. Et sic ipse testis ab ore dicti domini Gregorii diversis vicibus audivit hoc dici. Fr. Anthonius de Pereto OFM minister gen. (V. f. 383; O. f. 153) . . . vidit et audivit, quando dominus Gregorius in publica audiencia salvum conductum nunciis regis Francie negavit presentibus dominis Malatesta de Pensauro ac ambasiatoribus Venetorum et Florentinorum et aliorum et populi multitudine ... Super secunda parte . . . dixit se audivisse a domino Gregorio, dum in camera paramenti daret audienciam, quod via cessionis erat perniciosa et dampnata; et iterum in alia audiencia publica audivit eundem dominum Gregorium dicentem presentibus ali- quibus dominis cardinalibus, quod via cessionis non erat bona, eciam presente generali Heremitarum et pluribus aliis personis fidedignis .. . B. de Monticulo mag. theol. (V. f. 387; O. f. 159) . . . fuit presens . . . Guido de Busco mag. in art. (V. f. 391; O. f. 167): . . . De via cessionis quod esset sic diabolica et dampnata etc. auribus propriis audivi in publico consistorio Luce, et omnia que in eodem continentur articulo. Thomas de Spina legum doctor (V. f. 396; O. f. 174) . . . audivit reverendum patrem dominum episcopum Meldensem et alios ambasia- tores serenissimi regis Francie et domini Benedicti conqueri de tali dene- gacione salviconductus et audiencie . .. cum attenderent talia esse in preiudicium unionis sancte matris ecclesie . . . Richardus Deram mag. theol. (V. f. 401; O. f. 181): . . . Dixit «Gre- gorius) "volo mori papa“, et hoc ipse testis audivit a Francisco de Senis . . . medico, et ex isto insurrexit magnum scandalum in ecclesia Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 407; O. f. 190). . . Jacobus de Bononia lit. apost. scriptor (V. f. 418; O. f. 206) . super secunda parte . . . dixit contenta in ea se scire fore vera, quia audivit dictum dominum Gregorium in audiencia publica dicentem quod via cessionis erat mala iniusta et diabolica vel similia verba in effectu, et quod eam amplius non prosequeretur. De quibus verbis dictus testis fuit sic scandalizatus, quod recessit de palacio, dicendo: „timeo ne pala- cium cadat propter talia verba prolata per dictum dominum Gre- gorium“ . . Petrus de Modio magister (V. f. 422; O. f. 214) . . . subiunxit se audivisse a domino Gregorio in consistorio generali quod ipse videbat

Strana 272
272 JOHANNES VINCKE manifeste unionem per viam renunciacionis papatus sequi non posse, et quod super illa plus insistere non volebat, cum talia starent in prede- stinacione Dei. Jacomardus de Hannonia mag. hostiarius (V. f. 427; O. f. 223) . . . presens erat (f. 428) in curia domini Gregorii, quando ipse dominus Gregorius denegavit salvum conductum prorogare, et quod mandavit ipsis ambasiatoribus quod de civitate Lucana recederent . . . О. f. 232). Jordanus card. de Ursinis (V. f. 434; O. f. 235). Johannes de Goch cam. apost. clericus (V. f. 443; O. f. 251) . . . ab ore domini Gregorii audivit quod obtulit Gregorius ambasiatoribus . . . regis Francorum et domini Benedicti omnia loca sub domin(i)o Floren- tinorum et presertim civitatem Pisarum ipsam plurimis ex causis veluti aptissimam commendando. Conradus presb. card. Militensis (V. f. 446; O. f. 255) .. . fuit presens, quando dominus Gregorius negavit prorogare nunciis sive oratoribus domini regis Francie salvumconductum . . . Poncellus de Ursinis princeps Romanus (V. f. 455; O. f. 270) . . . in civitate Lucana . . . ab eodem domino Gregorio publice audivit in audiencia quod dicta via cessionis erat mala et sibi non placebat. Et semel dum domini cardinales essent intus cum eo congregati et ipse testis esset extra exspectando, existentibus dictis cardinalibus postea extra vidit eos turbatos in facie, et tunc interrogavit dominos cardinales Florentinum et de Ursinis quid hoc esset. Qui sibi responderunt sub hiis verbis: „Vide, quomodo possumus ab isto exspectare unionem, qui nobis aperte dixit viam cessionis esse hereticam!" Mag. theol. Lucas generalis O. Herem. (V. f. 458; O. f. 274) . . . dixit quod dominus Gregorius publice et palam expressit in publico consistorio, quod via cessionis erat pessima iniusta diabolica iniqua dampnabilis et heretica ... Interrogatus de tempore respondit de anno proxime preterito et de mense Maii eiusdem anni. Fr. Lucas Jacobi de Perusio O. S. Aug. (Salvatoris) (V. f. 461) O. f. 277) . . . de secunda parte ipsius articuli dixit testis . . . contenta . . . vera esse . . . Dixit quod sepe et sepius et in locis publicis et privatis secrete et palam audivit ab ore ipsius Gregorii, qualiter via cessionis erat mala et iniusta, et quod non intendebat eam de cetero prosequi, addens ipse Gregorius et dicens sub hiis verbis: „Si renunciaremus, cui dimitteremus ecclesiam Dei?“ Cui Gregorio ipse testis habuit respondere, Christus provideret, sicut providit post mortem Petri. Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 474; O. f. 296) . . . dixit ipse testis quod dominus Gregorius semel dixit sibi, quod via cessionis erat taliter ducta, quod erat dyabolica . . . Anthonius card. Aquilegensis (V. f. 479; O. f. 303). Johannes Utenelswert lit. apost. scriptor (V. f. 484; O. f. 311) . . . dixit primam partem articuli esse veram ... quia vidit et audivit dictam refutacionem fieri. Super secunda parte . . . (f. 484v) dixit quod audivit ipsum Gregorium dicentem, quod via cessionis esset mala iniusta et diabolica et non esset via unionis; et subiungebat idem Gregorius quod

Strana 273
Acta Concilii Pisani 273 dicens oppositum peccaret mortaliter et quod propterea ipsam viam cessionis ulterius prosequi non intendebat . . . Mag. Gregorius de Palea lit. apost. scriptor (V. f. 486; O. f. 313). Mag. Arnaldus de Lectis lit. apost. scriptor (V. f. 486; O. f. 314). Oddo card. de Columna (V. f. 491; O. f. 320) . . . ipse dominus testis unacum aliis dominis cardinalibus supplicavit domino Gregorio pro prorogacione dicti salvi conductus; et audivit . . . qualiter . . . Gre- gorius denegavit prorogacionem eandem .. . Franciscus card. Burdegalensis (V. f. 507; O. f. 347) . . . dixit . . . vera esse . . quia presens fuit. Super versiculo „Dixit eciam“ etc. respondit, quod verum est quod dominus Gregorius dixit sibi loquenti soli, primo quod videlicet via cessionis erat perniciosa et dyabolica; deinde et huiusmodi dixit sibi presente domino Lucano et germano domini Gregorii ac camerario nepote suo, ubi eciam supervenit Paulus, et cum ipse testis diceret: „Pater sancte, que via posset esse bona et placens vobis?“ respondit dominus Gregorius: „Multum placeret michi via disputacionis“; et replicanti sibi testi: „Pater sancte, quis esset iudex inter disputantes?“ respondit dominus Gregorius elevata manu: „Veritas“. Et subiunxit ipse Gregorius: „Et quomodo debeo renunciare et dimittere destructos omnes istos nostros?“ Respondit sibi idem testis: „Pater sancte, domini mei cardinales indubie bene volunt providere tam pro- vobis — racionis enim est quod vos habeatis maiorem (f. 508) statum quam ceteri domini cardinales — et eciam pro fratribus vestris.“ Dominus Gregorius vero respondit: „Ymmo inferuntur eis iniurie." Jacobus de Camplo utr. iuris doctor, auditor (V. f. 509; O. f. 351) . . dixit . . . quod, cum esset in camera cum domino Gregorio et in studio suo et persuaderet sibi quod conservaret promissa, idem dominus Gregorius respondit quod, licet compelleretur ad cessionem per dominos cardinales, tamen nunquam fuit nec est intencionis cedere, quia via cessionis, ut dicebat, erat diabolica et dampnata. Et predicta ab ipso domino Gregorio audivit et presens fuit ut supra .. . Dixit eciam quod notorium et publicum est in curia inter omnes, quod idem dominus Gregorius in publico consistorio, videlicet die sabbati quo recepit nepotem suum et alios tres ad cardinalatum, dixit viam cessionis esse iniustam et diabolicam. Petrus card. s. Angeli iunior (V. f. 511; O. f. 353) . . . dixit contenta in ipso «articulo) vera esse, quia ipse dominus Gregorius eidem domino cardinali expresse dixit in presencia domini Lucani et plurium aliorum, quod via cessionis esset iniquissima et diabolica et quod nunquam inten- disset causa(m) prosequi . . . Johannes Werseman canonicus Dulmensis (V. f. 512; O. f. 354) . . . dixit quod contenta in prima parte huius articuli sunt vera, prout audivit a curthesanis. Super secunda parte . . . dixit .. . ea fore vera, videlicet quod via cessionis esset diabolica et iniusta et quod unionem per illam viam prosequi nollet ... quia testis presens fuit in consistorio publico, et audivit ista ab ore ipsius domini Gregorii anno elapso de mense Maii . .

Strana 274
274 JOHANNES VINCKE . . . super Rogerus Basset utr. iuris doctor (V. f. 514; O. f. 357) secunda parte . . . dixit vera in eadem contenta, quia audivit eum dicentem: „non tenet consequencia: iuravi et vovi, ergo obligor renun- ciare.“ Ex quo satis publice patuit, quod non intendebat prosequi viam cessionis . . . Simon patriarcha Alexandrinus (V. f. 522; O. f. 370. Siehe Art. 17; V. f. 522; O. f. 371). Angelus de Balionibus de Perusio decretorum doctor (V. f. 525; O. f. 376). XXV. Vicesimus quintus articulus cum suis particulis continet in effectu, qualiter Gregorius ad impediendum unionem prophanavit quatuor cardinales; insuper mandata penalia facta cardinalibus, ne amplius loquantur de materia cessionis nec comunicent cum oratoribus regis Francorum et ne simul se congregent; item qualiter deliberavit eos capere, nisi dominus Lucanus obviasset. — Iste articulus probatur de veritate per bullam Gregorii directam domino archiepiscopo Neapolitano; et inde probatur per XVII testes, quorum quinque sunt cardinales, duo generales ordinum mendicancium, duo doctores, unus magister in sacra pagina, quinque scriptores apostolici, unus hostiarius palacii et unus alius notabilis vir. Item probatur per bullam Gregorii directam universis Christi fidelibus post recessum cardinalium de Luca signatam per M. Item probatur per processum Gregorii missum archiepiscopo Neapolitano sub bulla sua signatum per N. Die Bulle an den Erzbischof von Neapel siehe in Vincke, Briefe n. 82; dazu die Prozeßbulle bei Raynald ad an. 1408 n. 61—66; die Bulle an alle Christ- gläubigen vom 21. Mai 1408 bei de Nyem, Nemus unionis VI c. 23. Als Zeugen sind im einzelnen zu verzeichnen: Petrus Wormediit proc. ord. Theuton. (V. f. 366; O. f. 128). Hermannus Dwerg sac. palacii auditor (V. f. 370; O. f. 134) . . dixit de creacione quatuor cardinalium se fuisse tunc in curia . . . et quod ipse testis vidit et presens fuit, quod ante dictam creacionem domini cardinales qui iverant ad palacium (f. 371) redierunt male contenti turbatisque voltibus (O.: vultibus), et alii gementes propter statum ecclesie quem turbari videbant. Et post eorum recessum prophana- cionem dictorum quatuor cardinalium fecit . . . Fr. Anthonius de Pereto OFM minister gen. (V. f. 383; O. f. 154) . . . ipse testis fuit presens et vidit huiusmodi prophanacionem cardi- nalium fieri . . . Et addidit quod dominus Gregorius in consistorio publico existens quadam die sabbati, que ut credit fuit XIIus mensis Maii anni proximi preteriti, quando fecit certorum prophanacionem car- dinalium, dixit eodem teste audiente, quod via cessionis erat dyabolica mala et scismatica, super multa addendo detractiva. Item et quando fuit sibi presentata appellacio pro parte dominorum cardinalium existens in camera paramenti dixit eodem teste audiente, quod via cessionis erat perniciosa (f. 383v) et dampnata, multa dicendo mala contra dominos cardinales, dicendo quod ipsi volebant facere novum scisma . . . Super

Strana 275
Acta Concilii Pisani 275 secunda parte . . . incipiente „Et mala malis“ . . . dixit eam partem esse veram . . . quia fuit presens in curia, et mox audivit a dominis cardinalibus existentibus de camera domini Gregorii turbatis wultibus (O.: voltibus) et dicentibus: „Talia mandata facta sunt nobis“ ... Super tercia particula ... dixit quod vidit gentes armatas, que armate publice dicebantur pro ista causa articulata; vidit eciam dominum Lucanum cum comitiva armatorum, qui factum impediverunt, ne domini cardinales per dictum Gregorium caperentur aut incarcerentur. B. de Monticulo mag. theol. (V. f. 387; O. f. 159) . . . quoad primam eius articuli partem dixit contenta in ea fore vera .. . quia fuit presens et vidit prout articulatur, et quod ipse Gregorius, quia domini cardinales noluerunt interesse illi prophanacioni, fecit vocari clericos multos parve condicionis, ut interessent dicte prophanacioni, et quod curtesani verte- bant speculas suas versus eosdem prophanatos cardinales, et vilipen- debant eos ac si non fuissent creati, et quod ipse testis hec omnia vidit et audivit, ac premissa fuisse publica et notoria in curia inter omnes curtisanos . . . (f. 387v) Super tercia parte eiusdem articuli incipiente „Et quia domini cardinales“ .. . dixit se tantum scire ... quod audivit ab uno ex familiaribus Gregorii, qualiter camerarius surrexit tunc tem- pestivius solito, sollicitando omnes familiares quod surgerent et armarent se, et cum esset publica vox et fama in curia quod talis apparatus fiebat causa capiendi cardinales ac carcerandi et aliquos occidendi, dominus Lucanus venit cum multis armatis causa obviandi, prout ipse testis vidit et presens fuit. Dixit eciam ipse testis, quod vidit dominos cardi- nales exire de palacio totos attonitos et palludos in faciebus ac melan- colicos . . . Guido de Busco mag. in art. (V. f. 391; O. f. 167): . . . De capcione autem dominorum cardinalium erat magna fama in palacio, et audivi quod Gregorius multum reprehendebat fratrem suum post recessum dominorum cardinalium de Luca, eo quod impediverat eam. Thomas de Spina legum doctor (V. f. 397; O. f. 175) . . . propter huiusmodi prophanacionem vidit et audivit magnum scandalum in dicta curia excitari quodque nemo eos pro cardinalibus reputabat nec honorem faciebat, sed quod eis speculas quisque vertebat . . . Richardus Deram cancellarius Cantibrigie mag. theol. (V. f. 402; O. f. 182) . . . fuit tunc presens in ecclesia Lucana quando creavit car- dinales . . . tamen a paucis ut cardinales reputabantur, ymmo com- muniter ab omnibus dicebatur quod ipse dominus Gregorius fuit ex hoc voti fractor et periurus . . Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 407; O. f. 190). Jacobus de Bononia lit. apost. scriptor (V. f. 418; O. f. 207) . . . vidit dictos quatuor in cardinales prophanatos contra pacta et promissa et adhuc tractatu unionis pendente prout articulatur. Petrus de Modio mag. (V. f. 423; O. f. 215) . . . vidit dictos quatuor publice promoveri in consistorio publico in cardinales . . . et audivit ab ore proprio domini Gregorii quod ipsos creaverat et eis titulum assignaverat.

Strana 276
276 JOHANNES VINCKE Jacomardus de Hannonia mag. hostiarius (V. f. 428; O. f. 224) . . . ipse presens interfuit et vidit, quando dicti domini cardinales prophanati fuerunt ... et vidit ipse testis eis imponi capellum in capite per dominum Gregorium ... (f. 428v) Vidit de nocte magnam copiam armatorum ultra morem solitum, et qui dicebant quod illa nocte debebant facere magnum factum; et revera communi hominum opinione secuta fuisset captura dominorum cardinalium, nisi providencia domini Lucani qui ad pala- cium se contulit in aurora ipso teste vidente oviasset . . . Mag. Barontus Philippi de Pistorio lit. apost. scriptor (V. f. 433; O. f. 232) . . . vidit dictos cardinales novos . . . et aliqui tamen pauci faciebant eis honorem, alii vero, multi numero recedebant ne viderent eos . . . Super tercia parte eiusdem articuli . . . dixit . . . vera esse . . . quia audivit ab illis qui viderunt cippos et compedes factos pro car- ceribus dominorum cardinalium, et quod ista §Gregorius) faciebat ex eo quod videns ipsos dominos cardinales accinctos ad recessum et unionem prosequendo . . . Johannes de Goch clericus cam. apost. (V. f. 443; O. f. 251). Conradus presb. card. Militensis (V. f. 446v; O. f. 257) . . . presens fuit, quando sibi et aliis dominis cardinalibus dixit dominus Gregorius (f. 447) dicta mandata; fecit ymmo plus, quia, cum sibi tale mandatum fieret, ipse dominus cardinalis dixit Francisco de Montepoliciano secretario apostolico hec verba videlicet: „Scribas eciam quod amplius non loquantur de unione“ ipso domino Gregorio audiente. Quod nichil aliud fuit dicere, nisi quod mandata eis facta hoc effectualiter impor- tabant ... Et hec mandata transierunt in notorium. Super tercia parte que incipit „Et quia domini cardinales“ etc. interrogatus dictus testis respondit eam esse veram . . . quia, dum de camera vellet exire, fuit sibi prohibitum per porterium et alios in porta existentes dicentes se dominos cardinales prohibituros exire, donec a domino nostro nobis sit mandatum contrarium. Et quia per signa et coniecturas . . . id clare percipi potuit, maxime attento numero armatorum in forma dissueta, . . . dominus Lucanus hoc audiens et presciens venit cum suis provi- sionatis bene armatis ad palacium apostolicum, cuius opere facta est ipsorum dominorum cardinalium liberacio . . . Poncellus de Ursinis princeps Romanus (V. f. 455; O. f. 271) . . . dixit contenta in articulo esse vera, publica et notoria . . . Mag. theol. Nicolaus Lucas generalis O. Herem. (V. f. 459; O. f. 275) . . . dixit se fuisse presentem, ubi fuit facta prophanacio cardinalium .. . Fr. Lucas Jacobi de Perusio O. S. Aug. (Salvatoris) (V. f. 461; O. f. 278). Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 474; O. f. 296) . . . super ultima vero particula dixit contenta in ea esse publica et notoria, et quod ipse et alii domini cardinales, dum irent ad palacium, invenerunt ultra solitum magnum numerum armatorum; quod dum fuissent in camera domini Gregorii, ipse testis et alii domini cardinales voluerunt exire, sed non fuerunt permissi, ex quo fuit magnus terror inter eos videntes se captos. Et subiunxit ipse testis se dixisse postmodum per aliquos dies Gregorio, quomodo ad noticiam dominorum cardinalium

Strana 277
Acta Concilii Pisani 277 devenerat, quod contenta in articulo tangencia hanc materiam debebant fieri et facti erant compedes. Ipse vero dominus Gregorius nichil respondit ad predicta. Sed finxit se non intelligere, quid sint compedes. Nepos vero camerarius suus, coram quo predicta Gregorius dixit, tunc decla- ravit sibi, quid erat; et dixit ipse nepos: „Bene si hec debebant fieri; quare non sunt facta?“ Ipseque testis loquens tunc replicavit sibi: „Vos scitis causam quare.“ Quam licet ipse dominus testis sciret, noluit tamen in publico dicere propter honestatem. Et huiusmodi causa in effectu erat, quia dominus Lucanus non permiserat, sed obviaverat oportune. Et quia ea die mandata de quibus supra facta fuerunt, porte civitatis fuerunt custodite per familiares domini Gregorii, ad finem quod nullus cardinalium vel curialium posset exire, idem dominus cardinalis testis misit ad dicendum domino Lucano, quod tali novitate debebat pro honore suo esse avisatus. Qui dominus Lucanus respondit quod hoc permiserat, ne deteriora fierent. Per que verba et ex aliis verisimilibus coniecturis omnes habuerunt pro certo, quod nisi obstitisset dominus Lucanus domini cardinales fuissent indubie (f. 475) capti et forte penis tractati . . . Anthonius card. Aquilegensis (V. f. 479; O. f. 303) . . . De tercio, scilicet de capcione . . ., eciam idem dominus testis fuit avisatus per quosdam amicos suos, quando quidam magister Senensis portavit noctis tempore compedes seu cippos ligneos, ut dominos cardinales compeditaret et aliquos interficeret, si non assentirent prophanacioni cardinalium . . . Johannes Utenelswert lit. apost. scriptor (V. f. 484; O. f. 312) . . . interfuit pronunciacioni et prophanacioni cardinalium ...Super secunda parte . . . dixit esse vera; nam audivit camerarium Gregorii dicentem in thesauraria, quod ipse Gregorius fecit prohibiciones de quibus arti- culatur. Super fine ipsius articuli ipse testis . . . dixit contenta credere . . . vera esse, quia tunc vidit plures armatos ultra morem solitum in dicto palacio Gregorii, et cum hoc audivit dici a scutiferis Pauli Corario nepotis dicti domini Gregorii, quod ipse male faciebat papa quod ipse. non expedivit dominos cardinales prout Urbanus sextus suos cardinales expedivit, quos incarceravit et postea interfecit. Et premissa dixit esse vera publica et notoria. Oddo cardinalis de Columna (V. f. 491; O. f. 321) . . . eodem mane ante dictam prophanacionem ipse testis ab eodem Gregorio requisitus, quatenus vellet dicte prophanacioni quam incontinenti intendebat facere . . . consentire vel interesse, utrumque facere penitus recusavit . . . affirmando eidem domino Gregorio quod ipse testis non credebat ipsum Gregorium hoc facere posse obstante iuramento . . . et quod si faceret per id penitus ecclesiam scandalizaret . . . Super versiculo „Et quia domini cardinales“ etc. dixit contenta in dicto versiculo fore vera . . . quia ipse testis vidit in palacio ipsius Gregorii tunc armigeros in maiori copia et magis armatos more solito, et quia ipso . . . et aliis dominis cardinalibus volentibus exire cameram Gregorii ... fuit eis prohibitum, et audivit eciam dominus testis quod fuerunt facti compedes pro eis compeditandis . . . Franciscus card. Burdegalensis (V. f. 508; O. f. 348) . . . dixit con- tenta fore vera . . . quia erat in Luca, et dissuasit quantum potuit

Strana 278
278 JOHANNES VINCKE que facere volebat, sed non potuit obtinere. Super versiculo „Et malis mala“ etc. . . . dixit verum esse, quia fecit fieri illa tria mandata, et fuerunt eciam ipsi loquenti facta sicut aliis, ipso in Luca presente . . . Dixit audivisse quod per aliquos fuerunt auditi in palacio magistri lignaminum operantes et, ut assertum est, fabricantes instrumenta car- cerum, scilicet compedes etc. Jacobus de Camplo utr. iuris doctor, auditor (V. f. 510; O. f. 352) . . . vidit satis ultra morem solitum illo mane quo die post recesserunt domini cardinales de Luca, in palacio domini Gregorii homines armatos, et audivit dici a curialibus quod cippi de nocte erant fabricati et com- pedes ad incarcerandum dominos cardinales, ex eo quia assenciebant sibi et voluntati sue. Et postea cardinales certi recesserunt successive unus post alium ad civitatem Pisarum. Johannes Werseman canonicus Dulmensis (V. f. 512; O. f. 355) . . . dixit contenta in prima parte dicti articuli esse vera, quia interfuit et vidit fieri et prophanari ipsos dominos cardinales . . . Angelus de Balionibus de Perusio decretorum doctor (V. f. 525, 526; O. f. 377, 378). XXVI. Vicesimus sextus articulus cum suis partibus continet in effectu, qualiter domini cardinales recesserunt de Luca, ut se unirent cum dominis cardinalibus Benedicti, ut simul secundum consilia alias habita providerent de scismate extirpando, postquam Benedictus et Gregorius taliter colludebant. — Iste articulus probatur de veritate per quindecim testes, quorum quinque sunt cardinales, unus procurator unius magni ordinis, duo generales ordinum mendicancium, unus magister in theologia, duo doctores sacrorum canonum, tres scriptores apostolici et unus hostiarius palacii. Im einzelnen sagten als Zeugen aus: Petrus Wormediit procurator ord. Theuton. (V. f. 367; O. f. 128). Hermannus Dwerg sac. palacii auditor (V. f. 371; O. f. 135) . . dixit contenta in eodem articulo fore vera . . . quia associavit eosdem dominos cardinales de Luca versus Pisas . . Fr. Anthonius de Pereto OFM minister gen. (V. f. 383; dieser Artikel fehlt in O.). B. de Monticulo mag. theol. (V. f. 387; O. f. 160) . . . contenta in eo articulo vidit et eisdem interfuit, et esse publicum et notorium prout articulatur dixit. Guido de Busco mag. in art. (V. f. 391; O. f. 167): Omnia sunt notoria. Thomas de Spina legum doctor (V. f. 397; O. f. 175). Richardus Deram mag. theol. (V. f. 402; O. f. 183). Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 407; O. f. 190). Jacobus de Bononia lit. apost. scriptor (V. f. 418; O. f. 208) vidit dominos cardinales de Luca recedere, ut venirent Pisas, et vidit eos in Pisis . . Petrus de Modio mag. (V. f. 423; O. f. 215). Jacomardus de Hannonia mag. hostiarius (V. f. 428; O. f. 225).

Strana 279
Acta Concilii Pisani 279 illis Mag. Barontus Philippi de Pistorio lit. apost. scriptor (V. f. 433; O. f. 233) . . . dixit contenta in articulo esse vera . . . quia ipse testis recessit cum dominis cardinalibus de Luca ad Pisas . . . Conradus presb. card. Militensis (V. f. 447; O. f. 258) . . . ipse testis unacum aliis dominis cardinalibus predicta fecit et in eis perseverat et perseverabit, donec ecclesia Dei desideratam pacem attingat. Poncellus de Ursinis princeps Romanus (V. f. 455; O. f. 271). Mag. theol. Nicolaus Lucas generalis O. Herem. (V. f. 459; O. f. 275). Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 475; O. f. 297). Anthonius card. Aquilegensis (V. f. 480; O. f. 304) . . . fuit unus ex qui recesserunt .. . Johannes Utenelswert lit. apost. scriptor (V. f. 485; O. f. 312). Oddo card. de Columna (V. f. 492; O. f. 322). Franciscus card. Burdegalensis (V. f. 508; O. f. 349). Simon patriarcha Alexandrinus (V. f. 522; O. f. 370): Item scio, quia in omnibus istis presens fui, quod satis cito post (siehe seine Aus- sagen in Art. 17) ipse «Angelus Corario) fecit prohiberi dominis car- dinalibus infrascriptis quod ipsi se amplius non congregarent sine licencia sua nec per se nec per alios haberent colloquia cum ambasiatoribus Petri de Luna nec cum ambasiatoribus Gallicis, quorum unus ego eram, et mandavit michi quod ego recederem de Luca, quia non placebat sibi quod ego amplius ibidem remanerem. Simon patriarcha etc. manu propria. Item scio quod domini cardinales Ytalici videntes suam proterviam ab eo recesserunt et venerunt ad civitatem istam Pisanam, ut liberius et melius possent prosequi unionem ecclesie, sicut tenebantur. Et ego satis cito post accessum ipsorum ad istam civitatem veni ad eos, prosequendo convencionem ipsorum cum dominis cardinalibus nostri collegii. Simon patriarcha etc. manu propria. XXVII. Vicesimus septimus articulus cum suis partibus continet in effectu, qualiter Gregorius moleste ferens recessum cardinalium hostiliter per multos suos satellites armatos insequi fecit dominum cardinalem bone memorie Leodicensem, qui primo discessit de Luca, cum atroci mandato quod vivum vel mortuum missi ad eum adducerent, et qualiter domus domini cardinalis Leodicensis fuit exposita prede. — Iste articulus cum eius particulis probatur de veritate per XI testes, quorum duo sunt cardinales, unus generalis ordinis mendicancium, unus procurator unius magni ordinis, unus doctor decretorum, quinque scriptores apostolici et unus magister hostiarius. Die Zeugen sind im einzelnen: Petrus Wormediit procurator ord. Theuton. (V. f. 367; O. f. 129). Hermannus Dwerg sac. palacii auditor (V. f. 371; O. f. 135). Fr. Anthonius de Pereto OFM minister generalis (V. f. 383; in O. f. 155 als Art. XXVI bezeichnet) . . . dixit se audivisse a certis armigeris et pluribus curtisanis, quod dominus Gregorius mandaverat

Strana 280
280 JOHANNES VINCKE fieri contenta in articulo, viditque redeuntes insecutores et predatores domus domini Leodiensis, de quo in articulo fit mencio. B. de Monticulo mag. theol. (V. f. 387; O. f. 160) . . . vidit armigeros insequentes ipsum dominum cardinalem et ab insecucione redeuntes, et quod propter hoc fuerunt dicti armigeri capti per dominum Lucanum... Guido de Busco mag. in art. (V. f. 391; O. f. 167). Thomas de Spina legum doctor (V. f. 398; O. f. 176) . . . vidit ipsos stipendiarios ferociter armatos velociter exire partem civitatis Lucane . post ipsum dominum cardinalem Leodiensem recedentem . . Richardus Deram mag. theol. (V. f. 402; O. f. 183) . . . fuit presens quando fiebant, salvo quod non vidit fieri mandatum . . . Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 407; O. f. 190). Jacobus de Bononia lit. apost. scriptor (V. f. 419; O. f. 208) . . . tunc fuit in Luca et vidit armigeros in articulo contentos reverti et incar- cerari per dominum Lucanum et eius gentes, quia insecuti fuerant dictum cardinalem Leodiensem in territorio Florentino, quare timebat dictus dominus Lucanus, ne Florentini de ipso male contentarentur. Petrus de Modio mag. (V. f. 423; O. f. 215) . . . dixit eciam . . . se vidisse multas gentes ante domum dicti domini cardinalis Leodiensis et multas intrantes et exeuntes, quando domus eius dabatur in predam. Jacomardus de Hannonia mag. hostiarius (V. f. 428; O. f. 225) . . . vidit armatos existentes ad predicta consummanda prout in articulo ponitur, et audivit a connestabuli peditum ipsius domini Gregorii: multa et diversa fuerunt ei promissa, si potuisset ipsum cardinalem reducere vivum vel mortuum, et vidit eciam contenta in articulo ita fieri, videlicet de derobacione domus domini bone memorie domini cardinalis Leodiensis. Mag. Barontus Philippi de Pistorio lit. apost. scriptor (V. f. 433; fehlt in O.) . . . dixit omnia in articulo contenta esse vera . . . quia presens fuit et omnia vidit .. Conradus presb. card. Militensis (V. f. 447; O. f. 259). Poncellus de Ursinis princeps Romanus (V. f. 455; O. f. 271). Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 475; O. f. 297) . .. Et subiunxit idem dominus testis quod idem factum fuisset domibus aliorum dominorum cardinalium, nisi obstitisset dominus Lucanus . . . Anthonius card. Aquilegensis (V. f. 480; O. f. 304) . . . dixit quod, cum ad noticiam ipsius domini testis summo mane devenisset discessus domini cardinalis Leodiensis et hoc dominus testis diceret cuidam fratri Dominico de ordine fratrum Minorum, qui ibidem erat pro rege Ladislao, ipse frater Dominicus post parvum spacium rediit ad ipsum dominum testem, et eidem dixit qualiter hec reseravit nepoti domini Gregorii, et quod deliberaverunt facere ipsum insequi per suos armigeros et captum vel interfectum reduci .. .; et quod predicta dictus dominus Gregorius fieri mandavit, eo quia clare percipiebat quod decessus dicti domini cardinalis Leodiensis erat causa sufficiens ad inducendum alios ad scisma tollendum et ipsum de cathedra deponendum, cuius tamen contrarium ipse dominus Gregorius expectabat . . . Johannes Utenelswert lit. apost. scriptor (V. f. 485; O. f. 312) . . . vidit armigeros reverti ab insecucione domini cardinalis Leodiensis, qui

Strana 281
Acta Concilii Pisani 281 fuerunt capti et incarcerati per dominum Lucanum et suos, quia inva- serunt territorium Florentinorum et capitaneum castri Librifacti vulnera- verunt. Item de spoliacione domus dicti cardinalis Leodiensis dixit idem testis quod vidit fieri, et quod camerarius Gregorii dedit ipsi testi man- datum de inventario bonorum dicti domini cardinalis faciendo, sed ante- quam posset incipere dictum inventarium, Paulus frater dicti camerarii omnia bona predicta exportaverat. Et premissa dixit esse vera publica et notoria. Oddo card. de Columna (V. f. 492; O. f. 322). Franciscus card. Burdegalensis (V. f. 508; O. f. 349). Petrus card. s. Angeli iunior (V. f. 511; O. f. 353). Angelus de Balionibus de Perusio decretorum doctor (V. f. 526; O. f. 378). XXVIII. Vicesimus octavus articulus cum particulis continet in effectu, qualiter dominus Gregorius fuit a cardinalibus sepius requisitus super observancia promissionum suarum cum oblacione honorificencie, vel quod renunciaret per procuratorem; quorum spretis requisicionibus more aspidis obturavit aures, et semper implere recusavit. — Iste arti- culus cum suis particulis probatur de veritate per octo testes, quorum quinque sunt cardinales, unus doctor decretorum et duo scriptores apostolici. Item probatur per instrumentum publicum factum in Arimini super requisicione sibi per ambasiatores domini regis Anglie facta signatum per R. Die Beweisurkunden bei Mansi XXVII 108—111, und Vincke, Briefe n. 95. In einzelnen ließen sich als Zeugen vernehmen: Petrus Wormediit procurator ord. Theuton. (V. f. 367; O. f. 129). Hermannus Dwerg sac. palacii auditor (V. f. 371; O. f. 135) . . . dixit contenta in articulo esse vera .. . quia vidit et presens fuit ipse testis, et erant publica et notoria . . . Fr. Anthonius de Pereto OFM minister gen. (V. f. 384; O. f. 155). B. de Monticulo mag. theol. (V. f. 387; O. f. 160). Thomas de Spina legum doctor (V. f. 398; O. f. 177). Richardus Deram cancellarius Cantibrigie (V. f. 403; O. f. 183). Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 407; O. f. 190). . . . Jacobus de Bononia lit. apost. scriptor (V. f. 419; O. f. 209) vidit dominum cardinalem et duos episcopos in articulo nominatos (f. 419), qui ut audivit a multis personis, humiliter suplicaverunt, ut in articulo continetur. Et tamen non fuerunt exauditi . . . Petrus de Modio mag. (V. f. 423; O. f. 216). Jacomardus de Hannonia mag. hostiarius (V. f. 428; O. f. 225) . . . vidit ipsos dominos descriptos in articulo venire Lucam . . Mag. Barontus Philippi de Pistorio lit. apost. scriptor (V. f. 433; O. f. 233). Conradus card. Militensis (V. f. 448; O. f. 259) . . . dixit esse vera . . . quia in omnibus presens fuit et illa vidit et unacum aliis parti- cipavit, et relaciones publicatas audivit ipse testis.

Strana 282
282 JOHANNES VINCKE Poncellus de Ursinis princeps Romanus (V. f. 455; O. f. 271) . . dixit contenta in dicto articulo vera esse . .. publica et notoria in curia ... et quod vidit tam in Senis quam in civitate Lucana plures dominos ac eciam oratores regum et principum [ac] notabilium communitatum requi- rentes eundem dominum Gregorium et exhortantes ad dandum pacem ecclesie, prout eos in publica audienca in conspectu domini Gregorii in solempnibus sermonibus, quos coram eo fecerunt, audivit intellexit ipse testis et presens fuit. Quibus ipse semper respondit: „Non permansit (O.: remansit) per me“ et plura alia verba, non tamen importancia cessionem vel unionem. Et tamen in effectu postea nichil fecit neque facit contra promissionem suam iuramentorum et votorum vinculis robo- ratam, quibus ipse testis interfuit in consistorio publico . . . Mag. theol. Nicolaus Lucas generalis O. Herem. (V. f. 459; O. f. 275). Raynaldus de Branchaciis diac. cardinalis (V. f. 475; O. f. 297) . . . presens fuit et omnia vidit audivit et tractavit, prout in articulo continetur. Anthonius card. Aquilegensis (V. f. 480; O. f. 305) . . . presens fuit ipse testis dictis commissionibus exortando et offerendo ac requirendo prout in articulo continetur . . . Johannes Utenelswert lit. apost. scriptor (V. f. 485; O. f. 312) . . . vidit ipsisque interfuit prout articulatur. Oddo card. de Columna (V. f. 492; O. f. 323) . . . respondit fore vera . . . quia . . . fuit presens, quando domini cardinales et alii . . . mitte- bantur, et eorum relacionem audivit. Johannes card. Vivariensis (V. f. 496; O. f. 328). Franciscus card. Burdegalensis (V. f. 509; O. f. 349) . . . dixit arti- culum esse verum ... quia ipse missus fuit et vidit illos redeuntes, et audivit relacionem ipsorum. XXIX. Vicesimus nonus articulus cum particulis continet in effectu, qualiter domini cardinales utriusque obediencie in Liburnio habita deliberacione matura concluserunt inter se viam concilii generalis, quam Benedictus existens in Portuveneris approbavit et dimissurum se dixit aliquos ad dictam viam prosequendam. — Iste articulus probatur de veritate per tres testes, qui sunt omnes cardinales. Als Zeugen äußerten sich: Germanus Florencii lic. in decretis (V. f. 362; O. f. 123). Hermannus Dwerg sac. palacii auditor (V. f. 371; O. f. 135). Fr. Anthonius de Pereto OFM minister gen. (V. f. 384; O. f. 155). B. de Monticulo mag. theol. (V. f. 161; O. f. 388). Thomas de Spina leg. doctor (V. f. 398; O. f. 177). Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 407; O. f. 190). Petrus ep. Meldensis (V. f. 412; O. f. 196). Conradus card. Militensis (V. f. 448; O. f. 259) . . . dixit contenta in articulo fore vera . . ., quia fuit cum aliis dominis cardinalibus ad mittendum quatuor cardinales, et eorum relacionem audivit, sicut in articulo continetur per omnia.

Strana 283
Acta Concilii Pisani 283 Nicolaus ep. Albanensis card. (V. f. 469; O. f. 288). Gedruckt bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 372. Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 475; O. f. 297) . . . ipse dominus testis fuit unus de quatuor cardinalibus qui iverunt Liburnium, et ipse fuit presens in omnibus et fecit ac tractavit et conclusit cum aliis dominis cardinalibus, sicut in articulo continetur, excepta responsione domini Benedicti et ambasiata eius missa per sacristam Magalonensem, quam tamen audivit a dominis tribus cardinalibus de obediencia domini Benedicti. Petrus card. de Thureyo (V. f. 503; O. f. 341) . . . dixit articulum esse verum, quia presens fuit et audivit ut articulatur. XXX. Tricesimus articulus cum particulis continet in effectu, qualiter via generalis concilii conclusa, ut predicitur, per dominos cardinales intimata fuit Benedicto, qui sprevit, et voluntate mutata deliberavit accedere Perpinianum, ante cuius discessum de Portuveneris tam ipse quam Gregorius sua particularia concilia publicarunt, Benedictus vide- licet in Perpiniano in festo Omnium Sanctorum, et Gregorius in epar- chatu Ravennatensi vel in patriarchatu Aquilegensi in festo Pentecosten proxime lapso, et predicta ad impediendum hoc sacrum generale con- silium hic convocatum fecerunt contendentes predicti. — Iste articulus cum particulis probatur de veritate per quatuor testes, quorum duo sunt cardinales, unus episcopus, unus clericus cappelle. Die Konzilseinberufung Benedikts XIII. (15. Juni 1408) bei Mansi XXVI 1103—1109; Martène-Durand VII 781—787; siehe auch ebenda 817. Die Konzilseinberufung Gregors XII. (2. Juli 1408) bei Bzovius XV 296; de Niem, Nemus unionis VI c. 42, De schismate III c. 36; Raynald ad an. 1408 n. 21. Die spätere Berufung nach Cividale (19. Dez. 1408) bei Raynald ad an. 1408 n. 67. Als Zeugen ergriffen das Wort: Germanus Florencii lic. in decretis (V. f. 363; O. f. 123). Fr. Anthonius de Pereto OFM minister gen. (V. f. 384; O. f. 155). Guido de Busco mag. in art. (V. f. 391; O. f. 167): Audivi pronuncia- cionem concilii Gregorii, quia presens in ecclesia Lucana per quendam abbatem Andreas nomine Portugalen. in die visitacionis ad Elisabeth. Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 407; O. f. 190). Petrus ep. Meldensis (V. f. 412; O. f. 197). Conradus card. Militensis (V. f. 448; O. f. 260). Nicolaus ep. Albanensis card. (V. f. 469; O. f. 289). Gedruckt bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 372. Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 475; O. f. 298). Johannes card. Vivariensis (V. f. 496; O. f. 328) . . . dixit quod facta relacione per dominum cardinalem de Chalanto de via concilii generalis ut ponitur domino Benedicto, sex domini cardinales qui tunc iterum erant in Portuveneris, quorum ipse testis unus erat, et sex alii con- ciliarii specialiores domini Benedicti, videlicet camerarius archiepiscopus Hispalensis Terraconensis Tholosanus generalis Predicator et dictus Franciscus de Arenda, consuluerunt omnes concorditer quod dictam

Strana 284
284 JOHANNES VINCKE viam concilii per dictum dominum cardinalem de Chalanto relatam et cum aliis conclusam acceptaret et prosequeretur, et eciam quod dimitteret in suo recessu procuratorem cum sufficienti potestate de faciendo omnia que ipse faceret, si personaliter interesset, usque ad renunciacionem inclusive, et consuluerunt dicto domino Benedicto dicti conciliarii quod mitteret aliquem nuncium ad dominos (f. 496v) cardinales in Liburnio tunc existentes, et misit sacristam Magalonensem ad eosdem .. . Petrus card. de Thureyo (V. f. 503; O. f. 341). Simon patriarcha Alexandrinus (V. f. 522; O. f. 371). Angelus de Balionibus de Perusio decretorum doctor (V. f. 526; O. f. 379). XXXI. Tricesimus primus articulus cum particulis continet in effectu, qualiter Benedictus de Portuveneris versus Perpinianum et Gregorius de Luca versus Senas recesserunt, ubi postea Gregorius IX cardinales prophanavit. — Iste articulus cum particulis probatur de veritate per duos testes, qui ambo sunt cardinales. Item probatur per bullam Benedicti directam certis cardinalibus super recessu et accessu ad Perpinianum, in qua se vocatum ad concilium Pisanum fatetur, signatam per ff. Die Bulle Benedikts XIII. „Spiritus sanctus“ vom 7. November 1408 siehe bei d'Achery, Spic. VI 232—239, Mansi XXVI 1180—1184. Den Zeugenbeweis führten: Germanus Florencii lic. in decretis (V. f. 363; O. f. 123). Egidius electus Foroiuliensis (V. f. 379; O. f. 148). Fr. Anthonius de Pereto OFM minister gen. (V. f. 384; O. f. 155). Guido de Busco mag. in art. (V. f. 392; O. f. 167): Presens fui Senis in loco, ubi Gregorius publicavit seu prophanavit illos novos cardinales. Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 407; O. f. 190). Petrus ep. Meldensis (V. f. 412; O. f. 197). Nicolaus ep. Albanensis card. (V. f. 469; O. f. 289). Gedruckt bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 372. Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 475; O. f. 298). Johannes card. Vivariensis (V. f. 496; O. f. 329). Petrus card. de Thureyo (V. f. 503; O. f. 341). XXXII. Tricesimus secundus articulus cum eius particulis continet in effectu, qualiter Benedictus in Perpiniano prophanavit tres cardinales et tenuit suum particulare concilium, et qualiter fecit publice predicare, quod concilium in Pisis non fuit legitime convocatum, quodque non concilium, sed conciliabolum erat. — Iste articulus cum suis partibus probatur per bullas, quas ipse Benedictus de Perpiniano transmisit. Item probatur per unum testem qui est episcopus, et per plures cardinales qui audierunt a fidedignis. Und zwar gaben ihr Zeugnis ab: Germanus Florencii lic. in decretis (V. f. 363; O. f. 123). Fr. Bertrandus ep. Dignensis (V. f. 375; O. f. 141).

Strana 285
Acta Concilii Pisani 285 Egidius electus Foroiuliensis (V. f. 379; O. f. 148). Fr. Anthonius de Pereto OFM minister gen. (V. f. 384; O. f. 155). Guido de Busco mag. in art. (V. f. 392; O. f. 167). Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 407; O. f. 190). Petrus ep. Meldensis (V. f. 412; O. f. 197). Nicolaus ep. Albanensis card. (O. f. 289). Dieser Artikel fehlt in V. Gedruckt bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 372. Johannes card. Vivariensis (V. f. 496; O. f. 329). Petrus card. de Thureyo (V. f. 503; O. f. 341). Simon patriarcha Alexandrinus (V. f. 522; O. f. 371). Die angezogenen Bullen sind: „Spiritus sanctus“ (siehe oben S. 284 zu Art. 31), „Si adversus“ vom 25. Febr. und 5. März 1409. Siehe Martène-Durand VII 981—985; Vincke, Briefe n. 92. XXXIII. Tricesimus tercius articulus continet in effectu conclusionem contendencium cedula et iuramento firmatam et impedimentum unionis notorie astruens, quod ipsi soli possunt loca electa mutare, et quod melius est ecclesiam sic stare in scismate quam cogi ad cessionem pro- missam, et quod alia via, quod unus succederet alteri in papatu, esset eis multum grata. — Iste articulus ideo est occultus et solus ipsis con- tendentibus notus, quod per testes de veritate non potuit probari de facili; sed per publicum et notorium et pro evidentissimo indicio ex eorum assercionibus, que possunt plene colligi ex precedentibus atte- stacione et articulis, constat sufficienter, et plene de collusione probatur. Im einzelnen bemühten sich als Zeugen: Germanus Florencii lic. in decretis (V. f. 363; O. f. 123) . . . dixit contenta (sc. in articulo) dici se audivisse a certo domino cardinali, cuius nomen pro tunc noluit nominare, et quod vidit copiam cedule que continebat contenta in dicto articulo eidem domino cardinali misse. Egidius electus Foroiuliensis (V. f. 379; O. f. 148). Fr. Anthonius de Pereto OFM minister gen. (V. f. 384; O. f. 155). Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 407; O. f. 190). Petrus ep. Meldensis (V. f. 412; O. f. 197) . . . dixit quod audivit a dominis cardinalibus et aliis insimul de in articulo contentis loquen- tibus articulata fore vera; audivit eciam Rome, Senis et Luce a multis, et hoc esse notorium quod inter dictos dominos Gregorium et Benedictum vera esset collusio ut ponitur. Jordanus card. de Ursinis (V. f. 435; O. f. 236). Nicolaus card. ep. Albanensis (V. f. 469; O. f. 289). Der Artikel wird in V. als n. 32 geführt, weil dort versehentlich der eigentliche Art. 32 fortgefallen ist. Er ist als Art. 33 gedruckt bei Ehrle, Chronica Actita- torum, 372 ff. Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 475; O. f. 298). Johannes card. Vivariensis (V. f. 496; O. f. 329). Galterus Crassi prior generalis ord. Hosp. Jerosolimitani (V. f. 515; O. f. 359). 14

Strana 286
286 JOHANNES VINCKE Johannes Seylhons decanus Turonensis lic. in utroque iure (V. f. 527; O. f. 381) ... dixit sibi tantum de in eodem articulo contentis constare, videlicet quod, cum dominus Benedictus alias (f. 527) erat cum sua curia in Saona, ipse testis vidit ipsum dominum prothonotarium Uti- nensem 26) medicum reputatum cum aliis suis collegis missum ex parte Gregorii ad ipsum Benedictum; et ipse testis audivit ibidem publice dici a diversis et multis personis, ac fuit eciam ibidem publicum et notorium quod idem prothonotarius, antequam suam exponeret amba- siatam, diversis vicibus et nocturnis temporibus et horis indebitis ad nutum suum intrabat palacium ipsius Benedicti ad loquendum sibi in secreto; vidit eciam ipse testis quod idem prothonotarius sepe sepius conversabatur cum domino archiepiscopo Terraconensi intimo ipsius Benedicti; vidit eciam postea ipse testis in Portuveneris, qualiter episcopus Ragosinus et prothonotarius predictus venerunt ibidem ex parte Gregorii tamquam ambasiatores ad Benedictum, cui in multitudine copiosa in publico consistorio exposuerunt: et primo per ipsum episcopum Ragosinum ambasiatam suam, ad quam ipse dominus Benedictus respon- dere incepit, et ulterius per archiepiscopum Terraconensem commisit respondendum, contra cuius dicta ipse prothonotarius replicavit, qui insseruit (O.: cum asseruit) aliqua minus vera, insurrexerunt domini Albanensis et sancti Angeli cardinales et quidam alii commoti dixerunt quod falsa et mendosa dixisset; qui prothonotarius motus hiis verbis dixit ad dominum Benedictum videlicet: „Reverendissime domine, memo- rate de hiis que fuerunt iurata secrete in Saona!“ et quia propter tumultum verborum modicum poterat exaudiri, item alciori voce clamavit dicens: „Reverendissime domine, nunquam estis vos memores de hiis que fecistis nos iurare secrete in Saona. Videte que fiunt hic nobis et domino nostro!“ Post que verba magis basso eloquio eciam signo dato cum manibus ipse Benedictus dixit suis cardinalibus, quod prefati ambasiatores dulciter et pacifice tractarentur. Interrogatus de causa sciencie testis dixit se presentem fuisse et audivisse ac vidisse in Portu- veneris in camera alta Benedicti, et hec esse publica et notoria apud . maiorem partem hominum in Saona et Portuveneris existencium . Robertus Menneti alias dictus Heremita laicus literatus (V. f. 558; O. f. 383). Gedruckt bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 537 ff. Bartholomeus de la Capra ep. Cremonensis (V. f. 559; O. f. 385). Der Anfang gedruckt bei Ehrle, ebenda, 537; der Schluß sagt (V. f. 560; O. f. 386): Interrogatus idem testis, si credit quod dictus Benedictus cum Gregorio colluserit aut collusionem habuit etc., dixit (f. 560) sibi tantum constare videlicet quod, dum alias dictus Gregorius venit de urbe ad civitatem Senarum cum sua curia, ipse testis existens in eadem civitate et dicta curia vidit semel venire dominum archiepiscopum Terra- conensem ambasiatorem dicti domini Benedicti absque aliis suis collegis et coambasiatoribus suis ad sacristiam ecclesie cathedralis Senensis, ubi in secretis colloquiis stetit plures horas cum Anthonio episcopo Motonensi nepote dicti domini Gregorii et cum Paulo ipsius Anthonii germano, 26) Jacobinus de Torso. Gregor XII. erhob ihn am 8. Mai 1408 zum Kardinal.

Strana 287
Acta Concilii Pisani 287 necnon Gabriele Candelmario (O.: Condalmario) prefati Gregorii cubi- culario; vidit insuper alia die prefatum archiepiscopum venire ad pala- cium prefati Gregorii et intrare cameram ipsius et per ea que ferebantur ab extra ipse archiepiscopus fuit in secretissimis colloquiis cum ipso Gregorio, necnon cum prenominatis Anthonio et Paulo et Gabriele in quibusdam colloquiis steterunt per maximum spacium. Ex quo com- muniter coniecturabatur et habebatur inter curiales et alios vehemens suspicio. Et sic credit eciam ipse testis quod inter eosdem Benedictum et Gregorium fuit collusio et mutua concordia . . . Leonardus de Arecio alias secretarius Gregorii XII (V. f. 560; O. f. 387) . . . dixit sibi tantum constare de contentis in articulo videlicet: quod, dum ipse Gregorius alias cum sua curia erat in civitate Lucana, vidit ibidem oratores Petri de Luna missos ad dictum Gregorium, vide- licet archiepiscopos Rothomagensem et Terraconensem et dominum Symonem Salvatoris et fratrem Avinionem ordinis Predicatorum et quosdam alios, et eosdem oratores vidit sepius venientes ad palacium dicti Gregorii et remanentes in camera paramenti dicti Gregorii exclusis omnibus aliis preter aliquos cubicularios et secretarios dicti Gregorii et testem loquentem secreta ipsius Gregorii. Et deinde dictus Terraconensis intrabat solus cameram secretam dicti Gregorii aliis remanentibus extra, in qua erat dominus Gregorius cum quibusdam de suis, et cum eis loquebatur, et quod dictus testis interrogavit aliquos de dicto palacio, quare alii oratores remanerent extra et ille solus Terraconensis intraret ad dictam cameram secretam, et audivit quod prefatus Terraconensis haberet aliqua in secreto tractare cum dicto Gregorio ex parte Petri de Luna que ceteri oratores dicti Petri nesciebant, et quia alii oratores verecundabantur manere in eorum domo et quod ipse solus iret ad dictum palacium, ideo simul veniebant ad dictam cameram paramenti, et postea remanebant ante dictam cameram secretam spectando dominum Terraconensem. Item super particula articuli loquente de cedula dixit se vidisse in dicta civitate Lucana quandam cedulam ostensam sibi per dictum Gre- gorium. Que cedula, ut ipse Gregorius retulit dicto testi ad partem videlicet in camera secreta dicti Gregorii, fuit sibi missa ex parte Petri de Luna. Nescit tamen, si fuit scripta manu eiusdem Petri de Luna. Credit tamen quod sic, quia non erat litera vel scriptura nimis bona. In qua cedula continebatur prout ipse testis met legit in et ex eadem cedula, quod ipsi Petrus et Gregorius deberent convenire insimul in uno loco et ibidem renunciare cum hoc «pacto), quod duo eligerentur pro qualibet parte, qui quatuor haberent potestatem eligendi alterum de istis duobus et non alium. Et dixit dicto (f. 561) testi idem Gregorius, quod ipse ambigebat aut dubitabat hoc facere propter duo maxime: primo quia timebat fraudes dicti Petri de Luna, secundo quia ipse Gregorius dubitabat, ne domini cardinales sui non acquiescerent videntes se exclusos a potestate eligendi active et passive. Dixit eciam ipse testis, quod dominus Gregorius prefatus dixit sibi alia vice, postquam domini car- dinales recesserant ab ipso Gregorio de Luca versus Pisas, quod tam libenter voluisset acceptasse illam viam sibi oblatam per dominum

Strana 288
288 JOHANNES VINCKE Petrum de Luna et contentam in dicta cedula, et quod iam doleret quod illam non acceptasset, et quod ipse deputasset, in casu quo acceptasset dictam viam, Gabrielem de Candelmario et Anthonium nepotem suum nomine suo, qui erant soliti tolerare famem et abstinenciam ac penuriam necnon incommoditates corporis, et quod propter hoc certissime tenebat quod isti duo vicissent alios duos deputandos ex parte dicti Petri de Luna. Ulterius dixit iste ad partem articuli loquentem quod melius esset ecclesiam Dei stare in divisione etc. dixit se tantum scire, quod semel in urbe Gregorius vocavit dictum testem et dixit sibi in hac forma vel simili: „Leonarde, tu errasti alias in dictando illas litteras missivas parte mei principibus et aliis dominis mundi, in quibus scripsisti quod ego eram paratus cedere papatui et renunciare iuri meo in eodem casu quo dictus Petrus renunciaret. Quia, eciam si ille Petrus cogeretur ad renun- ciandum, oporteret eciam et me renunciare secundum illas litteras, quas tu scripsisti. Quia tu non posuisti quod ego eram paratus renunciare casu quo ille Petrus libere renunciaret.“ Et quod ipse testis dixit, quod bonum esset quod dictus Petrus cogeretur ad renunciandum. Et tunc Gregorius replicavit et dixit dicto testi, quod non erat bonum neque faciendum, nisi libere et sponte ex utraque parte fieret renunciacio. Item dixit ipse testis, quod dictus Gregorius dixit (f. 562) pluries ipsi testi sub hiis verbis vel similibus: „Leonarde, littere tue quas tu scripsisti parte mei in facto unionis destruxerunt me.“ Et tunc ipso teste inter- rogante causam quare respondit sibi dictus Gregorius, quia ille littere fuerunt ita dulces et ita directe ad viam cessionis tendentes, quod totum mundum moverent (O.: moverunt) ad illam viam cessionis, maxime de illo exemplo quod tu posuisti de muliere que pocius voluit renunciare filio suo (O.: iuri in filio suo) quam ipsius filii divisionem videre27). Et ecce, totus mundus conversus est ad istam viam cessionis, et non vult audire alias vias que sunt meliores. (V. f. 562; O. f. 389): Ego Anthonius tituli sancti Marci presbyter cardinalis dico me tantum scire de contentis in dicto articulo videlicet quod, dum essem Arimino in presencia dicti Gregorii in articulo nominati et plurium aliorum et refferentur sibi de subtractione obediencie quam fecerant Florentini, et rebellione quam fecerunt domini cardinales Pisis existentes, idem Gregorius dixit: „Si ego voluissem consentire ordina- cioni et voluntati ac requisicioni michi factis per antipapam, non facerent dicti cardinales rebellionem quam faciunt“; et vocavit tunc Gabrielem ausu sacrilego se cardinalem Senensem nominantem dicens sibi: „Ego dico, verum dicas quomodo fuit factum?“ Et quia idem Gabriel tardabat velle dicere, (562v) idem Gregorius dixit: „Ex quo tu non vis dicere, ego dicam.“ Et tunc dixit: „Antipapa requisivit me, dum erat in Portu- veneris et ego eram Luce, quod ego caperem omnes cardinales meos et ipse caperet et detineret suos, et tunc eis captis procederemus ad unionem per viam compromissi, hoc modo videlicet quod quilibet nostrum eligeret duos, et quod alter nostrum duorum qui nominaretur ab istis quatuor 27) „Qui se humiliat“, 11. Dez. 1406. Die Drucke nennt Hefele-Leclercq VI 1306.

Strana 289
Acta Concilii Pisani 289 electis vel tribus ipsorum quatuor remaneret papa.“ Dixit eciam idem Gregorius quod ipse deliberaverat eligere dictum Gabrielem et Anthonium nepotem pro sua parte, et antipapa elegerat duos alios. Dixit eciam, quod ambasiator antipape tunc attemptaverat corrumpere dictum Gabrielem. Tunc dixit dictus Gabriel, quod predicta habuissent effectum pro parte dicti Gregorii. Cogitaverat enim reducere illos duos electos per antipapam ad voluntatem suam. Nam ipsis quatuor electis reclausis, cum ipse posset se abstinere a cibo et potu per tres dies, quod alii facere non potuissent, ex hoc necessario inducebantur ad consenciendum volun- tati sue dicti duo per antipapam electi, quod dictus Gregorius remaneret papa. Tunc ego replicavi eidem Gregorio: „Quomodo privassetis car- dinales potestate eligendi papam, daretis eis hoc pro meritis, quia vos elegerunt papam. Credo certe quod non possetis cardinales privare et hanc potestatem dare arbitris vestris.“ Tunc idem Gregorius respondit: „Ymmo possem.“ Item dico et attestor quod, postquam idem Gregorius recessit de Arimino, audivi quod ad ipsum venerunt ambasiatores Petri de Luna, quos libenter vidit et recepit et summe honoravit. Millesimo quadringentesimo nono, indictione secunda, die vero Lune quinta mensis Augusti. (O. f. 390) Ego Anthonius tituli sancti Marci presbyter cardinalis Tudertinus testificor super dicto articulo, prout proxime supra continetur, et ideo ad maius robur me propria manu subscripsi etc. 27). XXXIV. Tricesimus quartus articulus continet in effectu convoca- cionem concilii Pisis et requisicionem seu provocacionem Gregorii et Benedicti ut ad ipsum concilium veniant, et de huiusmodi provocacione ad (Fehlt in V.) eorum cuiuslibet noticiam deducta. — Iste articulus de veritate probatur (Fehlt in V.) per sex testes, quorum sunt cardinales quinque et unus episcopus. Item probatur verus per litteras voca- cionum 2s) et earum execucionem. Im einzelnen kamen als Zeugen zu Gehör: Germanus Florencii lic. in decretis (V. f. 363; O. f. 124). Fr. Bertrandus ep. Dignensis (V. f. 375; O. f. 141). Egidius electus Foroiuliensis (V. f. 379; O. f. 148). Fr. Anthonius de Pereto OFM minister gen. (V. f. 384; O. f. 155). Guido de Busco mag. in art. (V. f. 392; O. f. 168). Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 407; O. f. 190). Petrus ep. Meldensis (V. f. 412; O. f. 198) . . . dixit articulum fore verum ... quia articulatis fere omnibus interfuit eaque vidit et audivit, et ea notoria esse dixit. Conradus presb. card. Militensis (V. f. 448; O. f. 260). Nicolaus ep. Albanensis card. (V. f. 479; O. f. 291). Gedruckt bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 374. Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 475; O. f. 298). Johannes card. Vivariensis (V. f. 496; O. f. 329). Petrus card. de Thureyo (V. f. 503; O. f. 341). 27°) Vgl. oben S. 100, n. 62. 28) So V. 1260; V., V. 4171, u. O. 111 vocacionem.

Strana 290
290 JOHANNES VINCKE Angelus de Balionibus de Perusio decretorum doctor (V. f. 526; O. f. 379): Item scio quod facta citacione in Senis eo modo quo in narra- cione (= articulo) continetur, ipse Angelus habuit litteras citatorias in manu sua et legit presente Jacobino Fisico 28 ) et aliis prophanatis. Et hoc audivi ab hiis (O.: aliis) qui fuerunt presentes, ita quod plena noticia ad eum pervenit in citacione. Et hec in civitate Senarum fuerunt et sunt publica notoria et manifesta . . . Die Vorladung Benedikts XIII. zum Pisaner Konzil vom 14. Juli 1408 „Qualiter hoc schisma“ und vom 24. Sept. 1408 „Etsi sanctitati“ siehe bei d'Achery, Spic. VI. 200 bis 204, 225—232; Mansi XXVI 1131—1136, 1175—1179; F. Ehrle, Aus den Acten des Afterconcils von Perpignan 1408: Archiv für Lit. und Kirchengesch. VII (1900) 657—661; die an Gregor XII. ergangene Vorladung vom 16. Juli 1408 bei Mansi XXVII 50—56; Raynald ad an. 1408 n. 33—39. Die Uberreichung der Vorladungen in Vincke, Briefe n. 65, und oben S. 105 ff., 118 ff. XXXV. Tricesimus quintus articulus continet in effectu, qualiter Gregorius conatus est impedire concilium, dum pertinaciter et continuo institit super mutacione loci. Zeugenaussagen machten: Germanus Florencii lic. in decretis (V. f. 363; O. f. 124). Fr. Anthonius de Pereto OFM minister gen. (V. f. 384; O. f. 155). Guido de Busco mag. in art. (V. f. 392; O. f. 168). Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 407; O. f. 190). Conradus card. Militensis (V. f. 448; O. f. 260). Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 475; O. f. 298). XXXVI. Tricesimus sextus articulus continet similiter, qualiter ad impedimentum unionis privavit cardinales suos et sequaces eorum; et similiter Benedictus faciendo processus contra regem Francie, cardinales et prosequentes unionem. Isti duo 29) articuli probantur de veritate per contendencium bullas, item et eciam per testes immediate prescriptos. Siehe die Strafbullen Gregors XII. gegen die von ihm abgefallenen Kardinäle und deren Gefolge (de Nyem, Nemus unionis VI c. 18; Bzovius XV 294, Raynald ad an. 1408 n. 61—66; vgl. de Nyem, Nemus VI c. 41; Vincke, Briefe n. 22, 28) und Benedikts XIII. gegen die abtrünnigen Kardinäle (Martène-Durand VII 981—985, Vincke, Briefe n. 92, 111, 119, 123) und gegen die Subtraktion Frank- reichs (Bulaeus, Hist. univ. Parisien. V. 143—146, d'Achery, Spicil. I 803), auch die Vorladung der Universität Paris und der französischen Gesandten (Martène- Durand VII 867—869). Im Zeugenbeweis traten zur Erhärtung der Anklage auf: Egidius electus Foroiuliensis (V. f. 379; O. f. 149). Fr. Anthonius de Pereto OFM minister gen. (V. f. 384; O. f. 155). 28°) Jacobinus de Torso. 29) Art. 36 und 37.

Strana 291
Acta Concilii Pisani 291 Guido de Busco mag. in art. (V. f. 392; O. f. 168). Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 407; O. f. 190). Petrus ep. Meldensis (V. f. 412; O. f. 198) . . . dixit articulum fore verum ... quia vidit litteras et processus de quibus articulatur, et dixit contenta in articulo fore publica et notoria. Nicolaus ep. Albanensis card. (V. f. 471; O. f. 291). Gedruckt bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 374 f. Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 476; O. f. 298). Johannes card. Vivariensis (V. f. 496; O. f. 330). Petrus card. de Thureyo (V. f. 504; O. f. 341). [XXXVII. Iste articulus continet in effectu, qualiter Gregorii et Benedicti concilium Pisanum impugnantium contumacia et incorrigibi- litas nullo modo excusari possint]. Die für die Wahrheit dieses Artikels eintretenden Zeugen: Germanus Florencii lic. in decretis (V. f. 363; O. f. 124). Fr. Bertrandus ep. Dignensis (V. f. 375; O. f. 141). Egidius electus Foroiuliensis (V. f. 380; O. f. 149) . . . dixit arti- culum fore verum .. . quia fuit presens in concilio generali, dum ipsi domini Benedictus et Gregorius reputabantur contumaces, et dixit pre- missa et alia articulata fore vera publica et notoria. Fr. Anthonius de Pereto OFM minister gen. (V. f. 384; O. f. 155). Guido de Busco mag. in art. (V. f. 392; O. f. 168): Satis apparuit per ambasiatorem Ruperti secundo electi verisimiliter informati per Gre- gorium. Item per Karolum de Matalestis. Guillermus Bofraterii utr. iuris doctor (V. f. 407. O. f. 190). Petrus ep. Meldensis (V. f. 413; O. f. 198). Conradus card. Militensis (V. f. 448; O. f. 260). Nicolaus ep. Albanensis card. (V. f. 471; O. f. 292). Gedruckt bei Ehrle, Chronica Actitatorum, 375. Raynaldus de Branchaciis diac. card. (V. f. 476; O. f. 298) . . . dixit articulum predictum esse verum publicum et notorium; sed an sapiunt heresim determinet sacrum concilium contenta in prefatis articulis. Johannes card. Vivariensis (V. f. 497; O. f. 330) . . . ipse testis presens fuit, quando ambo contendentes fuerunt reputati contumaces . . . Petrus card. de Thureyo (V. f. 504; O. f. 341). Simon patriarcha Alexandrinus (V. f. 519; O. f. 366). Der Erzbischof von Pisa berichtet (in der 14. Sitzung) anschließend über das Ergebnis der zu den am 18. Mai 1409 nachträglich aufgestellten zusätzlichen Anklageartikeln stattgehabten Beweisaufnahme. Pisa, den 1. Juni 1409. V. f. 250v—251; V. 4171 f. 1227—123; O. 111 f. 255—256. Ultra articulos et attestaciones predictos alii articuli pauci dati sunt et testes super eis recepti e auditi continentes breviter in effectu: Primo qualiter presens iam (!) antiquatum iam XXXI annis scisma gravissime afflixit ecclesiam Dei in omnibus suis membris, et quod istud

Strana 292
292 JOHANNES VINCKE ipsa facti evidencia ita se exhibuit et exhibet in conspectu omnium nacionum tocius Christianitatis, estque publicum adeo et notorium quod probacione non indiget, quia nec potest aliqua tergiversacione celari. — Super quo articulo ex habundanti examinati sunt sex testes probantes omnia prout in articulo continentur, quorum unus est cardinalis, unus patriarcha, unus episcopus, unus magnus baro, duo auditores et unus legum doctor. Secundus articulus continet in effectu, quod presens causa est causa scismatis et fidei tendens principaliter ad ipsius scismatis extirpacionem et que de sui natura requirit celerem expedicionem, propter plura pericula imminencia de presenti ex dilacione processus, propter guerram paratam tam per terram quam per mare, eciam propter intemperiem aeris, ac eciam propter multos prelatos et alios quibus ad longam expensam non suppetunt facultates, demumque propter Benedicti et Gregorii proterviam, quorum quilibet ad se sustinendum in cathedra pestilencie multas gracias, multa alia concedunt illicita, presertim magnatibus ut ad predicta eorum venirent (V.: venirentur) favores. Et hec sunt manifesta publica et notoria et ex ipsa facti evidencia vera. — Iste articulus probatur de veritate per testes immediate sequentes. Alii articuli continent in effectu, qualiter Benedictus et Gregorius proprie salutis ac eterne vite immemores sunt promissionum suarum in dando pacem ecclesie per viam cessionis iurate eciam (V.: esse) per Gregorium voto firmate notorii transgressores, periurii et votifragii criminibus irretiti, qui eciam moniti et summati sufficienter, ymmo superhabunde a suis cardinalibus regibus et principibus christianis per- tinaciter et obstinato animo ea adimplere negligunt et recusant et (fehlt in V.) recusarunt expresse, propter que et eorum incorrigibilitatem ecclesia Dei fuit a diu et hodie est gravissime et multipliciter scanda- lizata. — Iste articulus per testes immediate prescriptos probatur de veritate, eciam per attestaciones multorum aliorum testium super arti- culis alias supra productis examinatorum. Item per multas in hac causa scripturas publicas et autenticas in processu, ut in eo constat, productas. Item per XVII alios testes super scandalo et periculo deponentes, quorum undecim sunt cardinales, unus patriarcha, tres episcopi, unus baro et duo auditores. Einen Einblick in die zu diesen Zusatzartikeln erfolgten Aussagen bieten schon die oben veröffentlichten Protokollauszüge. Im einzelnen erklärt z. B. der mag. Arnold de Lectis (V. f. 486v; O. f. 314v): Et primo super articulo primo incipiente „Quod causa“ etc. inter- rogatus dixit contenta in ipso articulo vera esse; reddendo causam dicti sui respondit per articulum sequentem, quia notoria sunt (f. 487) omnia ista per Ytaliam et Alamanniam ac per totam Bohemiam, ubi ipse testis fuit in legacione cum domino cardinali Barensi, et quia de facto vidit et videt cotidie causam ipsius scismatis deduci extra synodum et intra, et vidit litteras antedictas . . . dominorum cardinalium, qui synodum convocabant ad dictam causam scismatis extirpandam.

Strana 293
Acta Concilii Pisani 293 Super secundo articulo . . . qui incipit „Item quod predicta“ etc. dixit contenta in ipso articulo fore vera . . . quia sunt publica notoria et manifesta prout ponitur. Super tercio ... qui sic incipit „Item quod presens causa“ etc. . . . respondit ... fore vera tam illa que sunt in iure, quam illa que sunt in facto. Auch sonst werden diese Vorwürfe und Anklagen gegen Gregor XII. und Benedikt XIII. einmütig bejaht und unterstrichen, so etwa von: Petrus ep. Meldensis (V. f. 413; O. f. 198v); Stephanus Caprioli leg. doctor (V. f. 413v; O. f. 199v); Johannes Guiardi archipresb. (V. f. 414v; O. f. 201); Egidius ep. Constanciensis (V. f. 426v; O. f. 221v); Helias ep. Aniciensis (V. f. 438v; O. f. 243); Guillermus ep. Ebroycensis (V. f. 440; O. f. 245); Johannes de Goch cam. apost. cleric. (V. f. 443; O. f. 251); Conradus card. Militensis (V. f. 448v; O. f. 260v); Johannes ep. Ostiensis (V. f. 497; O. f. 330); Guido ep. Penestrinus (V. f. 504; O. f. 342v); Petrus ep. Tusculanus (V. f. 505; O. f. 343v); Amadeus card. de Saluciis (V. f. 505v; O. f. 344v); Franciscus card. Burdegalensis (V. f. 508; O. f. 349); Petrus card. s. Angeli iunior (V. f. 511; O. f. 353); Rogerus Basset utr. iur. doctor (V. f. 514v; O. f. 358). Als Beispiele für die Aussagen über die Dringlichkeit des Konzils- entscheides mögen noch dienen 1. die Bemerkungen des Kardinals Orsini, die sonst unter Artikel 19 unterzubringen wären: Jordanus card. de Ursinis (V. f. 436; O. f. 238) dixit verum esse regibus et principibus comunitatibus et aliis obediencie dicti domini Gregorii eundem Gregorium concessisse gracias illicitas necnon ad eorum preces promociones translaciones privaciones dispensaciones alienaciones indulta et alia fecisse indebite et minus rite, ymmo aliis contradicentibus dominis cardinalibus; et interrogatus a dominis cardinalibus quare faceret respondit, quod considerato presenti scismate sic oportebat eum facere; nihil enim est aliud predicta facere nisi scisma fovere et querere sibi benivolos et faventes. Et hoc erat publicum et notorium et communis opinio omnium in curia existencium .. . (V. f. 435; O. f. 237) Item, ut Gregorius ab uno doctore haberet concilium quod non tenebatur ire Saonam, dedit patri illius doctoris unum bonum episcopatum non vacantem nisi per translacionem, quam ipse fecit hac de causa primo episcopo illius civitatis invito et reclamante, et ipse talis fuit episcopus Grossetanus. 2. die Erklärungen des Angelus de Balionibus archipresb. Perusinus (V. f. 527; O. f. 380): Item dico quod maximum periculum et scandalum imminet ex dilacione processus huius sancti concilii, tum propter potencias et impe-

Strana 294
294 JOHANNES VINCKE dimenta regis 30) per terram et per mare, tum propter aerem Pisanum in estate, tum eciam propter infinitos prelatos, quibus facultates non suppetunt ad residendum (V.: resignandum), tum eciam communiter asseratur quod, ex quo predicta sunt notoria, debet et potest negocium celeriter expediri. Abschließend erklärt der Erzbischof von Pisa, daß die Beweisauf- nahme sich noch auf weitere gegen Benedikt XIII. und Gregor XII. gerichtete Anklagen erstreckt habe, auf die er in seinem Bericht nicht eingegangen sei 31). Er stellt den Konzilsteilnehmern anheim, sich am 3. und 4. Juni von den Notaren einen näheren Einblick in die Beweis- führung geben zu lassen. Pisa, den 1. Juni 1409. V. f. 251; V. 4171 f. 123; O. 111 f. 256. Facta siquidem huiusmodi relacione sive publicacione statim idem dominus archiepiscopus Pisanus ulterius alta et intelligibili voce subiunxit atque dixit, quod adhuc quamplures alii testes examinati deposuissent in hac causa de fama et auditu, de quibus non esset mencio facta sinodo; qui particularius et magis specifice de dictis et attestacionibus receptorum et examinatorum testium vellet informari, veniret diebus Lune et Martis proxime futuris ad locum fratrum Carmelitarum, cum domini com- missarii sive examinatores eorundem testium unacum nobis notariis et scribis in presenti causa deputatis ibidem tunc esse deberent et ostendere atque legere particularius et magis specifice petentibus et audire volen- tibus dicta et attestaciones huiusmodi ac omnia alia et singula coram eis in hac causa producta. De et super quibus omnibus et singulis in hac presenti sessione dictis atque factis magister Bertoldus de Wildungen promotor sive procurator antedictus pro se et aliis promo- toribus sive procuratoribus in hac causa deputatis unum et plura instru- menta publica fieri a nobis notariis et scribis instanter postulavit. Während der angesagten Veröffentlichung des Beweismaterials er- scheint niemand, der von dem Rechte der Einsichtnahme in die Akten Gebrauch macht. Pisa, den 3. und 4. Juni 1409. V. f. 251; V. 4171 f. 123; O. 111 f. 256. Diebus vero Lune et successive Martis quarta dicti mensis cum domini commissarii et examinatores testium superius deputati certis horis videlicet terciarum et vesperorum cuiuslibet dictorum dierum apud ecclesiam sive locum fratrum Carmelitarum convenissent nosque notarii et scribe cum eis cum dictis attestacionibus testium et aliis scripturis et instrumentis productis coram eis ad legendum et publicandum parti- culariter et specifice dicta et attestaciones huiusmodi quibuscumque de 30) Ladislaus von Neapel. 31) Es handelt sich um die am 27. Mai 1409 neu aufgestellten 10 Artikel, die bereits oben (S. 183 ff.) mit ihrem Ergebnis vorgelegt sind.

Strana 295
Acta Concilii Pisani 295 sacro concilio, qui de eis forsan ultra relaciones et publicaciones alias in eodem concilio inde publice factas ad serenacionem conscienciarum suarum clarius vellent informari, prout in sessione precedenti publice eorum parte propositum fuerat32), nullusque coram ipsis dominis com- missariis et examinatoribus, eciam satis per eos expectato (V. 4171: expectare), comparuisset, promotores sive procuratores per sanctam et universalem sinodum ad prosecucionem presentis cause deputati coram eisdem dominis commissariis in singulis horis huiusmodi comparentes de ipsorum dominorum commissariorum diligencia facta, quodque prop- terea per premissa cause huiusmodi merito non deberet in aliquo preiudicium generari, solempniter fuerunt protestati, petentes (V.: petens) a nobis notariis et scribis ibidem presentibus unum et plura publica instrumenta fieri ad futuram rei memoriam. XV. Sitzung des Konzils: Die Versammlung schließt Gregor XII. und Benedikt XIII. als notorische Schismatiker, Begünstiger der Kirchenspaltung und notorische und verstockte Häretiker unter Entzug aller Würden und Amter aus der Kirche aus; sie verbietet den Teilnehmern, ohne Erlaubnis die Tagung zu verlassen; erklärt nochmals, daß die angewandte Sitzordnung kein Präjudiz schaffe; beruft die nächste Sitzung auf den 10. Juni und beschließt die Sitzung mit dem „Te Deum“. Pisa, den 5. Juni 1409. V. f. 252—255v; O. 111 f. 253—257; V. 4171 f. 123—125; T. f. 255v—259. Vgl. B. f. 41—44V; V. 4904 f. 42—44v; V. 12610 f. 65—67. Die Mercurii quinta mensis Junii supradicti de mane hora tercia- rum consueta, sedente sacro generali concilio sive sancta sinodo in maiori ecclesia Pisana et celebrata solempniter missa de sanctis angelis per reverendum patrem dominum Matheum episcopum Pistoriensem, ac dictis in cantu letaniis et devotis oracionibus ceterisque in talibus ser- vari solitis peractis more solito, venerabilis doctor dominus Simeon de Perusio advocatus supradictus cathedram sive pulpitum quasi in medio considencium ascendens et nomine promotorum sive procuratorum in presenti causa deputatorum presencium et instancium ac alta et intel- ligibili voce proponens in effectu, qualiter duo contendentes de papatu, ymmo verius colludentes, videlicet Petrus de Luna et Angelus Corario supradicti, essent ex deliberacione et decreto ipsius sancte sinodi ad diem et horam presentes legitime citati et requisiti in valvis dicte maioris ecclesie et aliis locis publicis civitatis Pisarum per modum edicti publici ad videndum et audiendum diffinitivam (V. f. 252v) per eandem sanctam sinodum in presenti causa ferri et promulgari sentenciam et alias, prout in ipsa citacionis sive requisicionis cedula superius in actis cause huius- modi registrata continetur, quodque ipsi contendentes seu eorum aliquis per se vel alium seu alios ad actum et terminum huiusmodi minime 32) Die Manuale-Reihe hat statt dessen: prout die Sabbati proxime preterito dictum et oblatum fuit per dictum dominum archiepiscopum Pisanum. Vgl. oben S. 212.

Strana 296
296 JOHANNES VINCKE comparuissent seu eciam comparerent, peciit debita cum instancia, quo supra nomine, in ipsorum contendencium et cuiuslibet eorum contu- maciam huiusmodi diffinitivam sentenciam per prefatam sanctam sino- dum in scriptis ferri et promulgari iuxta peticionem in presenti causa exhibitam atque datam et alias, prout eidem sancte sinodo melius iustius et conveniencius visum foret expedire. Et deinde statim et in continenti idem dominus Simeon advocatus subiunxit et dixit, quod post sentenciam diffinitivam huiusmodi feren- dam essent adhuc alia necessaria declaranda, statuenda et ordinanda. Quare peciit, nomine quo supra, per ipsam sanctam sinodum ad hec sessionem eisdem statui et ordinari ad proximam diem Lune decimam presentis mensis Junii ac eciam omnibus et singulis de ipsa sancta sinodo sive generali concilio inhiberi, ne quis de 1) hac civitate Pisarum absque speciali licencia reverendissimorum patrum dominorum cardinalium recederet sub pena excommunicacionis et aliis contra recedentes a gene- ralibus conciliis sine licencia a iure inflictis ad finem, quod ea, que agenda restarent, possent auctore Domino feliciter expediri. Post hec vero statim magister Bertoldus de Wildungen promotor sive procurator predictus eandem ascendens cathedram eciam omnia et singula petita huiusmodi per dictum dominum Simeonem advocatum fieri ac certos commissarios, qui ad valvas dicte maioris ecclesie pro- dictis contendentibus, si ibidem ipsi seu eorum aliquis per se vel alium seu alios comparuissent et comparerent, diligenter requisicionem more solito facerent, deputari et ordinari per prefatam sanctam sinodum debita cum (V. f. 253) instancia postulavit. Et tunc ipsa sancta sinodus, auditis et intellectis peticionibus huiusmodi, unanimiter imposuit et commisit reverendissimis patribus dominis Oddoni dicto vulgariter de Columpna ac Petro sancti Angeli iuniori diaconis sancte Romane ecclesie cardina- libus, necnon reverendis patribus dominis Nicolao Sipontino, Pileo Januensi et Alamanno Pisano archiepiscopis presentibus et intelligen- tibus inquisicionem huiusmodi. Qui statim, eis ipsa commissione facta, ad valvas principalis ipsius maioris ecclesie personaliter accedentes, sequentibus eos 2) promotoribus nobisque notariis et scribis in presenti causa deputatis et multis notabilibus viris ibidem existentibus, quesie- runt publice, si Petrus de Luna et Angelus Corario de papatu conten- dentes supradicti ibidem essent vel visi fuissent aut eorum aliquis vel alii seu alius pro eis seu eorum altero. Quibus postquam fere ab omnibus responsum fuisset, quod ibi non essent neque visi fuissent ipsi conten- dentes seu alter eorum vel alii seu alius pro eis seu eorum aliquo, prout eciam hoc clare apparuit ad oculum, prefati domini commissarii, dictis contendentibus ad actum et terminum huiusmodi et ad totam presentem causam et omnia et singula in eadem et sancta sinodo expedienda per eos ibidem primitus proclamatis publice et evocatis, ad eorum solita loca sessionum in concilio redeuntes per organum predicti reverendissimi patris domini cardinalis de Columpna de consensu collegarum suorum 1) V.: in 2) V.: eis.

Strana 297
Acta Concilii Pisani 297 ipsi sacro generali concilio sive sancte sinodo debitam fecerunt relacio- nem de premissis. Super quibus omnibus et singulis magister Bertoldus de Wildungen et alii promotores sive procuratores in hac causa deputati pecierunt a nobis notariis et scribis unum et plura publica instrumenta fieri ad futuram rei memoriam. Tandem vero post relacionem huiusmodi prefatus magister Bertoldus de Wildungen promotor coram ipsa sancta sinodo constitutus pro se et aliis promotoribus sive procuratoribus predictorum duorum contenden- cium et cuiuslibet eorum citatorum et vocatorum, ut premittitur, non comparencium neque termino huiusmodi diei satisfacere curancium, licet sufficienter expectatorum, contumaciam accusavit et in (V. f. 253v) ipso- rum contumaciam huiusmodi in presenti causa scismatis et fidei per hanc sanctam sinodum in scriptis iuxta peticionem exhibitam ferri et pro- mulgari sentenciam debita cum instancia postulavit. Et tunc sancta et universalis sinodus, visis et diligenter inspectis omnibus et singulis productis probatis et agitatis in presenti causa habitaque prius inter se ipsos et demum cum copiosa multitudine magistrorum in sacra theo- logia atque utriusque iuris doctorum pluries et pluries diligenti colla- cione, tandem deliberacione matura unanimiter et concorditer nemine discrepante in predictorum contendencium seu verius colludencium de papatu et cuiusque eorum contumaciam diffinitivam decrevit ac decla- ravit sentenciam, quam ex commissione et ordinacione eiusdem sancte sinodi reverendissimus in Christo pater dominus Simon patriarcha Al- lexandrinus, sedens 3) in cathedra sive pulpito quasi in medio conse- dencium, assistentibus eidem reverendissimis patribus dominis Wenzeslao Anthiocensi et Hugone Jerosolemitano patriarchis, in scriptis publice ac alta et intelligibili voce legit atque tulit et pronunciavit nomine ipsius sancte sinodi, cuius tenor de verbo ad verbum sequitur, et est talis: Folgt die Verurteilung Gregors XII. und Benedikts XIII.: Christi nomine invocato... sentenciam cassat irritat et annullat: Handschriftlich in V. f. 253—255; V. 4171 f. 124—124v; O. 111 f. 254—256: T. f. 257—258v; B. f. 42v—43v; V. 4904 f. 43—44; V. 12610 f. 61—61v; Arch. Vat., Arm. 54 vol. 34 f. 158—159; Wien 4971 f. 24—25; Wien 5097 f. 143—144; Danzig, Mar. 266 f. 124—124v; Erfurt, Bibl., Cod. Fol. 68 f. 78—79; Eichstätt 269 S. 301—302. Gedruckt bei Bzovius, Ann. eccl. XV 308; d'Achery, Spicil. VI 323—325 = Har- duin VIII 14—16; Martène-Durand VII 1096—1098 = Mansi XXVII 402—404; Raynald Annal. eccl. ad ann. 1409 n. 71; Vonder Hardt II 136—139. de Nyem, De schismate III 44 (ed. Erler, p. 307—310); Hefele-Leclercq VII 46—48) (auch C. J. von Hefele—A. Knöpfler, Konziliengeschichte VI2 1025—1027). Lecta, lata et in scriptis promulgata fuit dicta diffinitiva sentencia ab eadem sancta sinodo per organum vocis prefati reverendissimi patris et domini patriarche Allexandrini ex commissione sibi illico super hoc specialiter per dictam sanctam sinodum facta ipsam diffinitivam sen- 3) Die Manualien: pro tribunali in dicto pulpito sedens.

Strana 298
JOHANNES VINCKE 298 tenciam legentis et alta et intelligibili voce proferentis in dicta maiori ecclesia Pisana in pulpito lapideo in media ipsius ecclesie sito, assisten- tibus sibi de ipsius sancte sinodi ordinacione reverendissimis patribus dominis Wenceslao Anthiocensi et Hugone Jerosalemitano patriarchis supradictis, sub anno a nativitate Domini M'CCCC'IX°, indictione se- cunda, die Mercurii quinta mensis Junii, presentibus ibidem reveren- dissimis patribus et dominis sedis apostolice prothonotariis ac venera- bilibus dominis clericis camere apostolice necnon pluribus dominis sacri palacii causarum auditoribus aliisque quampluribus ac nobis deputatis ad hanc causam notariis infrascriptis. Postea vero statim et in continenti dictus reverendissimus pater do- minus Simon patriarcha Allexandrinus, predictis aliis patriarchis sibi assistentibus, in pulpito predicto publice alta et intelligibili voce legit quandam aliam cedulam, cuius tenor sequitur et est talis: Item ipsa sancta sinodus concordi voto statuit ordinavit aliam ses- sionem ad diem Lune proximam, decimam mensis huius, et mandavit eadem sancta sinodus publice inhibendo omnibus et singulis, ne quis sub pena excommunicacionis et aliis penis, ut supra extitit postulatum, a civitate Pisarum et ipsa sancta sinodo discederet. Deinde ipsa sancta sinodus voluntate unanimi decrevit et declaravit secundum tenorem et continenciam (V. f. 255v) cedule infrascripte, quam de ipsius sancte sinodi ordinacione et mandato venerabilis vir dominus Stephanus de Prato clericus collegii dominorum cardinalium sacrosancti alta et intelligibili voce in dicto lapideo pulpito legit et pronunciavit, cuius tenor sequitur et est talis: Sancta sinodus declarat, quod, sicut pridie dictum fuit, quod per sessiones priores vel posteriores nulli ecclesie vel prelato fieret preiudi- cium in eorum iuribus honoribus prerogativis et privilegiis quibuscun- que, eciam locum habeat in regibus principibus mangnatibus [!] et aliis nobilibus, Super quibus omnibus et singulis premissis, ut premittitur, dictis factis atque gestis magister Bertoldus de Wildungen et alii procuratores et promotores ad presentem causam deputati pecierunt a dominis pro- thonotariis et clericis camere apostolice nobisque notariis et scribis pre- sentis cause ibidem existentibus unum et plura publica instrumenta in actis cause huiusmodi, si opus fuerit, registranda ad perpetuam memoriam. Denique peractis omnibus supradictis per sacrum generale concilium pie cantatum fuit hoc canticum „Te Deum laudamus“ usque ad finem. XVI, Sitzung des Konzils: Aufnahme des neu angekommenen Kar- dinals von Challant; Versprechen der Kardinäle über die Verpflich- tung des zu wählenden Papstes zur Kirchenreform : Bevollmächtigung der Kardinäle zur Vollstreckung des am 5. Juni gesprochenen Urteils und zu geeigneter Hilfeleistung für den Patrirchen von Aquileja gegen Gregor XII. Pisa, den 10. Juni 1409. V. f. 255v—258v; O. 111 f. 257—260; V. 4171 f. 125—127v; T. f. 259—262. Vgl. V. 4904 f. 44v—47; V. 12610 f. 677—69; B. f. 44v—47. Das Versprechen der Kardinäle

Strana 299
Acta Concilii Pisani 299 gedruckt bei d'Achery, Spicil VI 328; Von der Hardt II 140; mit den Unter- schriften bei Bzovius, Ann. eccl. XV 309, sämtlich mit abweichendem Schluß. Die Lune decima dicti mensis Junii de mane hora consueta. sacra et universali sinodo in ecclesia maiori Pisana more solito congregata celebrataque missa de octava festi corporis Christi per reverendum patrem dominum Egidium episcopum Constanciensem ac letaniis et aliis oracionibus ad Deum in cantu devote porrectis, reverendissimus in Christo pater et dominus Nicolaus miseracione divina sacrosancte Romane ecclesie cardinalis Albanensis ad excusacionem reverendissimi patris et domini domini Antonii cardinalis de Chalanto 1) ibidem presentis et in suis loco et ordine more solito sedentis de tardo adventu suo fiendam, cum heri primo civitatem Pisarum intraverat et (V. f. 256) ad hoc sacrum generale concilium venerat nec poterat cicius venire, plura verba excusa- cionis exposuit in effectu continencia, quod, quando Petrus de Luna, olim Benedictus XIII nuncupatus, de Portuveneris Perpinianum accessu- rus recessit, dolose et adulatorie ipsi 2) domino Antonio cardinali de Chalanto dixit, prout et aliis eciam retulit, quomodo ipse omnino dispo- situs foret ad unionem sancte matris ecclesie, quodque infallibiliter faceret et observaret, que circa hanc unionem fiendam promiserat. Et propterea ipse dominus cardinalis de Chalanto verbis ipsius Petri de Luna deceptus et eisdem verbis credens cum eodem Petro de Luna Perpinianum accessit ad inducendum eundem Petrum de Luna, ut per eum promissa faceret absque protractione et pluri dispendio temporis, prout idem dominus cardinalis ipsum tunc speravit facturum. Cum autem iam idem Petrus de Luna et ipse dominus cardinalis cum aliis Perpinianum applicuissent, fecit ipse Petrus de Luna vocari concilium suum, cui interfuerant pauci tunc sibi obedientes prelati, et dum in ipso concilio quedam grata ipsi de Luna conclusa fuissent, ipse Petrus omnino recusavit venire ad ceden- dum pro bono unionis fiende, ipseque Petrus voluit quod dominus cardi- nalis de Chalanto se dicte conclusioni subscriberet. Sed dum dictus do- minus cardinalis de Chalanto se dicte conclusioni subscribere noluit, ymmo penitus contradixit, quinymmo eciam repetitis pluribus vicibus verbis et inductionibus honestioribus, quibus potuit, dictum Petrum increpando sollicitavit ad observandum promissionem alias per eum factam3) de cedendo papatui pro extirpacione scismatis et reintegracione ac unione sancte matris eccelesie. Quandoque propter hec ipse cardinalis de Chalanto nequivit abinde recedere propter inhibicionem libertatis sue et ordinaciones dicti Petri de Luna factas, qui Petrus ipsi domino cardi- nali carceres et supplicia pluries minatus fuit, tandem idem dominus cardinalis nocte et cum ignoto seu extraneo et exquisito habitu magno- que timore solum cum tribus equis de dicto Perpiniano et ab ipso rece- dendo evasit, sollicitans, quantum in eo fuit expost continue accessum 1) Die Manualien fahren fort: heri ad hanc civitatem Pisanam appulsi et in coro suo et ordine solempniter sedentis. 2) V.: ipso. 3) V.: factas. Die Mühe, die Brancacci und Cramaud auf die Entschuldigung Challands ver- wandten, war nötig genug, um die gegen ihn herrschende Mißstimmung zu beseitigen.

Strana 300
300 JOHANNES VINCKE suum ad hoc sacrum concilium generale, et cum iam (V. f. 256v) cum mangno et fervido, ymmo fervidissimo affectu pro exstirpacione scima- tis et pro unione sancte matris ecclesie fienda ad hoc sacrum concilium profectus esset, peciit et optavit, ut presens sancta sinodus eundem car- dinalem de Chalanto tamquam commendabilem de bonis modis per eum servatis graciose videret tractaret ac beningne et reverenter acceptaret. Deinde reverendus pater dominus Simon patriarcha Allexandrinus stando pede intelligibili et alciori, qua potuit, voce similia verba ad eundem effectum excusacionis et acceptacionis prefati domini cardinalis de Chalanto protulit atque dixit. Que quidem omnia et singula, omnibus unanimiter dicentibus „Placet, placet“, fuerunt per prefatam sanctam sinodum ad ipsius domini cardinalis excusacionem et commendacionem graciose acceptata et admissa. Quibus quidem omnibus et singulis, sic ut premittitur, dictis et admissis, ut supra scribitur, reverendus pater dominus Almannus archie- piscopus Pisanus ascendens pulpitum lapideum in medio dicte maioris ecclesie Pisane situm cedulam promissionis infrascriptam, quam promis- sionem reverendissimi patres et domini domini cardinales collegialiter et solempniter sacre et universali sinodo fecerunt se singulariter singuli preter dominum cardinalem de Saluciis in ipsa cedula subscribentes, qui dominus cardinalis de Saluciis pro tunc in domibus sue residencie existens et in persona multum gravatus, prout dictus dominus Alaman- nus archiepiscopus ibidem publice dixit, se in dicta cedula subscribere nequivit, — verum reverendissimus pater dominus dominus Albanensis pro eodem domino cardinali de Saluciis de ratihabitacione ac subscrip- cione fienda solempniter promisit — legit, insinuavit atque solempniter de ipsorum dominorum cardinalium mandato et expresso consensu pubblicavit. (V. f. 257) Tenor vero dicte cedule cum dictis subscripcionibus se- quitur et est talis: 4) Nos omnes et singuli episcopi presbiteri et diaconi sancte Romane ecclesie cardinales, insimul congregati in civitate Pisana pro scismatis exstirpacione et unitate in ecclesia Dei reducenda, promittimus in verbo veritatis Deo, sancte Romane ecclesie et sancte sinodo, hic ad predictum effectum presencialiter congregate, quod, si quis nostrum in summum Romanum pontificem eligetur, presens concilium continuabit nec dissol- vet neque dissolvi permittet, quantum in eo erit, usquequo per ipsum cum consilio eiusdem concilii sit facta debita racionabilis et sufficiens reformacio universalis ecclesie et status eius tam in capite quam in membris. Promittimus eciam, quod si aliquem extra nostrum collegium assumi contingat in papam, pure, veraciter et bona fide, antequam pro- cedamus ad publicacionem electionis ipsius, procurabimus toto posse habere ab eo promissionem honestam et sufficientem securitatem, quod servabit et implebit omnia et singula supradicta, et cum reliquis dominis cardinalibus absentibus, qui venient, procurabimus bona fide, quod 4) Das Versprechen der Kardinäle siehe auch in V. 4904 f. 45—46; V. 12610 f. 68. B. f. 45v—46.

Strana 301
Acta Concilii Pisani 301 similiter promittant, et ad fidem robur et testimonium premissorum nos omnes supradicti singulariter et divisim manibus propriis hic inferius subscripsimus. Pictaviensis. Ego Guido episcopus Penestrinus premissa, sicut su- prascripta sunt, promitto. Neapolitanus. Ego Henricus episcopus Tusculanus premissa, sicut suprascripta sunt, promitto. Albanensis. Ego Nicolaus episcopus Albanensis premissa, sicud suprascripta sunt, promitto. Aquilegensis. Ego Antonius episcopus Penestrinus premissa, sicut suprascripta sunt, promitto. Vivariensis. Ego Johannes episcopus Ostiensis premissa, sicut su- prascripta sunt, approbo et promitto. De Podio. Ego Petrus episcopus Tusculanus premissa, sicud scripta sunt, promitto. (V. f. 257v) De Tureyo. Ego Petrus cardinalis de Tureyo premissa, sicut suprascripta sunt, promitto. Laudensis. Ego Angelus tit. sancte Potenciane cardinalis Laudensis omnia suprascripta approbo et promitto. Ispanus. Ego Petrus tituli sancte Praxedis presbiter cardinalis Hispanie suprascripta approbo et promitto. Miletensis. Ego Conradus tituli sancti Crisogoni presbiter cardinalis suprascripta approbo et promitto. Burdegalensis. Ego F[ranciscus] cardinalis Burdegalensis, promitto, ut supra alii domini mei promiserunt. De Ursinis. Ego Jordanus tituli sancti Martini in montibus presbiter cardinalis supradicta approbo et promitto. Ravennas. Ego Johannes tituli sancte Crucis in Jerusalem presbiter cardinalis Ravennas supradicta approbo et promitto. [Mediolanensis. Ego Petrus basilice XII apostolorum presbiter car- dinalis suprascripta approbo et promitto.] 5) De Brancaciis. Ego Raynaldus sancti Viti in macello supradicta approbo et promitto. Barensis. Ego Landolphus sancti Nicolai in carcere Tuliano dia- conus cardinalis Barensis predicta approbo et promitto. [De Columpna. Ego Oddo sancti Georgii ad velum aureum dia- conus cardinalis de Columpna predicta approbo et confirmo.] 5) Sancti Angeli senior. Ego Petrus, sancti Angeli senior sancte Ro- mane ecclesie cardinalis, premissa promitto. Sancti Angeli iunior. Ego Petrus, sancti Angeli iunior sancte Ro- mane ecclesie diaconus cardinalis, premissa promitto. De Challant. Ego Anthonius de Challant, sancte Romane ecclesie diaconus cardinalis, premissa promitto. Fuerunt adhuc alii quattuor domini cardinales, quorum tres fuerant absentes et quartus, videlicet dominus cardinalis de Saluciis, qui existens in domo in persona multum gravatus postea se subscripsit. Dicti vero 5) In den Manualien fehlen die Klammern. 15

Strana 302
302 JOHANNES VINCKE tres absentes, videlicet dominus Ludovicus cardinalis de Barro, dominus Antonius cardinalis Tudertinus et dominus Baltasar sancti Eustachii cardinalis legatus Bononiensis, postea advenerunt. Dicta promissione sic lecta et facta et a sancta et universali sinodo admissa et approbata, egregius legum doctor dominus Simeon de Perusio advocatus antedictus nomine promotorum et instigatorum secum ibidem presencium et petencium ascendens pulpitum lapideum consuetum, alta (V. f. 258) et intelligibili voce dixit proposuit et allegavit atque peciit, quod, cum in alia sessione diei quinte presentis mensis lata et data fuisset sentencia diffinitiva contra dictos Petrum de Luna olim Bene- dictum XIII et Angelum Corario Gregorium XII nuncupatos, et ipsi ob- stinatissimi et pertinacissimi heretici et fidei Christiane hostes perniciosi non cessarent ecclesiam et fidem Dei perturbare, ut sentencia predicta contra eos lata execucioni debite demandaretur, prefata sancta sinodus dignaretur eligere et deputare aliquos probos viros seu executores, qui possent et valerent cum penis et censuris debitis processus intimare regibus principibus et aliis Christicolis ipsosque processus et sentencias latas execucioni debite demandare, et si placeret ipsi sacre sinodo, eadem sancta sinodus consentiret, ut huiusmodi executores per prefatos domi- nos cardinales eligi possent et eligerentur, et electionem huiusmodi ad ipsos dominos cardinales remitteret. Item peciit dictus dominus Simeon, nominibus quibus supra, quod, cum Angelus Corario in sua dampnabili supersticione perseverans iam reverendissimum patrem dominum Antonium de Portugruario patriar- cham Aquilegensem et patriam Fori Julii invaserit, ipsum dominum patriarcham sedicionibus et guerris multiplicibus molestando in damp- num preiudicium et scandalum sancte matris ecclesie et fidei Christiane, dignaretur prefata sancta sinodus ordinare et committere, si placeret, reverendissimis dominis cardinalibus, quatenus cum omnibus modis et viis eisdem dominis cardinalibus visis honestis et utilioribus scribi possit Venetis ac omnibus populis provincie Fori Julii ceterisque dominis et populis, prout opus esset et videretur, in favorem prefati domini pa- triarche pugnatoris ferventissimi pro fide et ecclesia Dei, ita quod ad conservacionem s) ipsius domini patriarche ac patrie illius peculiaris ecclesie favorabiliter eidem domino patriarche 7) assisterent et cum tota potencias) intenderent. Sacra9) et universalis sinodus prefata, auditis dictis peticionibus factis, ut premittitur, deliberatione et unanimi concordia concernens, [eas] esse iustas licitas et honestas, (V. f. 258v) admisit et acceptavit, ordinans et attribuens prefatis dominis cardinalibus libertatem et omni- modam facultatem et potestatem eligendi et deputandi executores sen- tencie et processuum predictorum et scribendi et scribere faciendi ac omnia alia, que eisdem visa fuerint utilia, necessaria et oportuna in 6) Aus B. f. 46 hinzugefügt. 7) Die Manualien haben sibi statt eidem d. patriarche. 8) cum tota potencia fehlt in den Manualien. 9) T.: Sancta.

Strana 303
Acta Concilii Pisani 303 omnibus et per omnia, ut sibi petitum fuerat per dictum dominum Symeonem nominibus predictorum promotorum et instigatorum, ac pro certis aliis expediendis statuit et ordinavit aliam sessionem presentis generalis concilii ad diem Jovis XIII presentis mensis proxime futuram. Super quibus omnibus et singulis premissis, ut premittitur, dictis factis atque gestis magister Bertoldus de Wildungen et alii procuratores seu promotores ad presentem causam deputati pecierunt a dominis pro- thonotariis et clericis camere apostolice nobisque notariis et scribis presentis cause ibidem existentibus fieri unum et plura publica in- strumenta in actis cause huiusmodi, si opus fuerit, registranda ad per- petuam rei memoriam. XVII. Sitzung des Konzils: Die Versammlung trifft die letzten Vor- bereitungen für die Papstwahl, die am nächstfogenden Tage beginnen soll (vereidigt die Schutzherren des Konklave und beauftragt die Kardinäle zur Vornahme der Wahl), und nimmt die Erklärungen des Königs Martin von Aragon entgegen. Pisa, den 13. Juni 1409. V. f. 258——261; V. 4171 f. 127v—129; O. f. 260—263v; T. f. 262v—265v. Vgl B. f. 47—50; V. 4904 f. 47—48v; V. 12610 f. 69v. Die Jovis XIII dicti mensis Junii, universali sacra sinodo in maiori ecclesia Pisana debito et ordinato modo secundum solitum congregata et cantata missa de octavis corporis Christi per reverendum patrem do- minum Thomam episcopum Dunelmensem ac letaniis et aliis oracio- nibus cantatis et porrectis solempniter ad Dominum, egregius legum doctor dominus Simon de Perusio advocatus antedictus nominibus pro- motorum et instigatorum ibi secum existencium pulpitum lapideum solito more conscendens 1) alta et intelligibili voce dixit et apposuit 2), quod, cum ecclesia pastore vacaret et ex constitucione Gregoriana et Clementina debebant probissimi viri deputari pro custodia et securitate conclavis et prestari iuramenta de observando infrascriptas constitu- ciones sinodales et alia ordinata3) consueta et oportuna, ut cum gracia Spiritus sancti ad electionem unici et indubitati sanctissimi summi pon- tificis posset procedi, dignaretur sancta sinodus circa hec et alia neces- saria et oportuna insistere et providere. 4) Quibus sic propositis de mandato et ordinacione sacre et univer- salis sinodi vocati fuerunt ibidem existentes egregii viri Hugo de Al- lexandris 5) capitaneus et Hugo s) Andree domini Hugonis 7) potestas: 1)B.: ascendens. 2) Die Manualien: exposuit. 3) Ebenda: ordinari. 4) B.: fügt hinzu: etc. 5) Die Manualien: Alexandris. 6) B.: Ugo. 7) B.: Ugonis. Außer dem Kapitän und Podestà der Stadt Pisa waren hernach noch der päpst- liche Kämmerer Franz de Conzié, der Patriarch (Hugo de Robertis) von Jerusalem und der Johanniter-Großmeister Philibert de Nayllac mit dem Schutz des Konklave betraut. Siehe Mansi, XXVII 407.

Strana 304
304 JOHANNES VINCKE civitatis Pisane pro magnifica civitate6) Florencie, qui in clero et universali sinodo ac 9) populo constituti in manibus reverendissimi patris domini Guidonis cardinalis Penestrini Pictaviensis vulgariter nuncupati, recipientis nomine et vice universalis sinodi, iuraverunt spontanee et ex certa sciencia corporaliter super sancta Dei ewangelia manibus eorum tacta in forma infrascripta, videlicet quod omnia et singula in concilio Lugdunensi, quod incipit: „Ubi periculum“ 10), et in constitucione domini Clementis pape sexti, que incipit: „Ad perpetuam“ 11), plene ac invio- labiliter et sine fraude et dolo aliquo observabunt et facient observari nec cardinales, ultra quam in ipso concilio et constitucione continetur, artabunt. Deinde successive conscendentibus pulpitum lapideum solitum reverendissimis patribus dominis Simone Allexandrino, Wencesalo Anthiocensi et Hugone 12) Jerusalemitano patriarchis, concomitantibus eos 13) advocatis promotoribus et nobis notariis antedictis, de mandato et ordinacione unanimi sacre et universalis sinodi dominus patriarcha Allexandrinus prefatus alta et intelligibili voce legit infrascriptas cedulas facultatum concessarum reverendissimis dominis cardinalibus circa electionem summi pontificis et aliarum determinacionum seu declara- cionum per prefatam sanctam sinodum, quarum quidem tenor talis est Das Konzil beauftragt die Kardinäle, auch wenn sie während des Schismas von den sich bekämpfenden Prätendenten ernannt sind, die Wahl eines einzigen und unbezweifelbaren Papstes, und zwar dieses- mal erforderlichenfalls in Kraft des Konzils zu tätigen. Pisa, den 13. Juni 1409: V. f. 259; V. 4171 f. 128; O. 111 f. 261; T. f. 263; V. 4904 f. 47; V. 12610 f. 70; B. f. 48; Danzig, Mar. 266 f. 171v—172; Wien 5097 f. 11; Erfurt, Bibl. Fol. 68 f. 79 Gedruckt bei A. Bzovius, Annalium ecclesiasticorum XV (1622) 309; d'Achery Spicil. VI 331 = Harduin VIII 17, 90; Martène-Durand VII 100 = Mansi XXVII 408; Von der Hardt II 140: Christi nomine invocato: quia hoc pestiferi scismatis tempore do- mini cardinales in hoc concilio existentes quidam fuerunt olim a diversis olim contendentibus... scintilla notari non debeant. Tenor vero aliarum determinacionum litterarum, ut supra, talis est. Das Konzil erklärt alle von Gregor XII. und Benedikt XIII. gegen die Förderer der kirchlichen Einheit gerichteten Prozesse und Urteile als nichtig. Pisa, den 13. Iuni 1409. 8) Die Manualien: communitate. 9) B.: ac; V. 4904: ac multo populo. 10) c. 3 de electione I 6 in VI°. 11) Vgl. M. Souchon, Die Papstwahlen von Bonifaz VIII. bis Urban VI. und die Entstehung des Schismas 1378 (1888). 12) B.: Ugone. 13) B.: concomitatis cum.

Strana 305
Acta Concilii Pisani 305 V. f. 259—260; V. 4171 f. 128; O. 111 f. 261; T. f. 263; Arch. Vat., Arm. 54 vol. 35 f. 160; V. 4904 f. 48; V. 12610 f. 70; B. f. 48—48v; Wien 5097 f. 11; Erfurt, Fol. 68 f. 79. Gedruckt bei Bzovius XV 309; d'Achery VI 332 = Harduin VIII 90; Mar- tène-Durand VII 1101 = Mansi XXVII 408—409. Item omnes et singulos processus ... et pro infectis habeantur. 14) Atque indixerunt, quod ad Dei altissimi reverenciam tociusque curie celestis omnes ibi in sacra et universali sinodo congregati crastina die Veneris quarta decima presentis mensis Junii tempestive debeant cum mitris et 15) pluvialibus induti et aliis vestibus, prout quem- libet decet, esse in ecclesia sancti Martini Pisana causa faciendi devotis- simam processionem abinde usque ad ecclesiam maiorem Pisanam pre- dictam, ubi missa solempnissima cum letaniis et oracionibus devotis- simis celebrabitur, ut Deus det et infundat graciam sancti sui Spiritus in omnes et inspiret eos, quod bene et utiliter ad electionem unici sanc- tissimi et indubitati summi pontificis possit procedi, quodque pax et tranquillitas sit in ecclesia sancta Dei ac toti populo Christiano. De quibus omnibus et singulis lectis et determinatis et declaratis predicti promotores et instigatores pecierunt unum vel plura instrumenta etc. Insuper spectabiles viri 16) domini Guiraldus de Cervelone guber- nator Cathalonie, miles, Speraindeo de Cardona legum doctor vicecan- cellarius et Petrus Basete 17) ambasiatores serenissimi domini Martini 1s) regis Arragonie, per organum dicti domini Speraindeo 18) pro se et nomine dictorum suorum collegarum lapideum pulpitum conscendentis pecierunt et requisiverunt, eis per sacram et universalem sinodum au- dienciam exhiberi, ut ea, que volebant, pro parte domini sui regis possent exponere. Quibus quidem fuit [responsum], quod aliquantulum ad partem se retraherent, ut prefata sinodus deliberare posset, quidnam faciendum erat. Quod et fecerunt. Iterumque vocati redeuntes, habito responso, quod, si mandatum vel litteras eciam huic sacro concilio pro parte dicti domini sui regis directum vel directas haberent, ostenderent [et] beningnitus audirentur, tandem asserentes, habere litteras credencie universis et singulis et non specialiter ad sacrum et generale concilium predictum, de unanimi sacre et universalis sinodi assensu et beningnitate ad audienciam fuerunt admissi et eis data licencia, quod audacter, que- cunque vellent et debebant, pro parte prefati domini sui regis possent pro sue libito voluntatis referre. Et tunc dictus dominus Speraindeo 18) in pulpito ascendens arregando alta et intelligibili voce venia petita, si que nomina sive adiecturaciones aut verba minus compta seu grata proferret, dixit, qualiter serenissimus dominus suus dominus Martinus 1s) rex Aragonum tamquam Christianissimus inter alia vota sua semper extirpacionem scismatis horrendi ac unionem sancte matris ecclesie, quantum quivis princeps mundi et alii Christiani, affectaverat et desi- 14) V.: habentur. 15) Aus den Manualien hinzugefügt. 16) Die 16 folgenden Worte fehlen in den Manualien. 17) V. 4904: Bessete. 18) Fehlt in den Manualien. Zu der Gesandtschaft des Königs von Aragon vgl. Vincke, Briefe n. 108.

Strana 306
306 JOHANNES VINCKE deraverat et ideo reverendissimos omnes universaliter in hac sacra sinodo congregatos et existentes hortabatur 19) et rogabat, quatenus tenerent et observarent modos, quod hec sancta et omnibus Christifide- libus desiderata unio sancte matris ecclesie fieret in forma, quod unio esset et non divisio. Ad quam unionem ipse dominus suus rex offerebat se, in quantum posset, affectuosissime operari. Cumque oratores domini Benedicti unacum eis ad civitatem Pisanam venissent quedam exposi- turi, placeret reverendissimis dominis universaliter ibidem congregatis prefatis oratoribus audienciam adhibere. 20) Insuper quod, cum 21) serenissimus eorum dominus rex Aragonie non fuisset de actis et actitatis hactenus contra dictum dominum Bene- dictum et eius adversarium informatus et fuerit in et de eius obediencia dicti domini Benedicti, placeret prefatis dominis universaliter, ut su- pra dixit, congregatis informacionem omnem ad plenum predictis amba- siatoribus, ut ipsi domino suo regi referre possent, exhibere. Nam ipse dominus rex offerebat se absque ulla passione seu affectione ad dictum dominum Benedictum, quamvis fuisset suus vasallus aut de rengno 22) suo, facturum et operaturum omnia et singula, que tenderent ad bonum unionis sancte matris ecclesie, omnibus postpositis impensis 23) peri- culis et expensis. Ad que omnia et singula sic per ipsos dictos oratores prefati domini regis Aragonum, ut premittitur, exposita et beningnitus per sacram et universalem sinodum audita de unanimi concordia, ipsis oratoribus se aliquantisper ad partem retrahentibus, quousque deliberacio responsionis fieret, et deinde successive vocatis et redeuntibus, de mandato et deli- beracione unanimi et concordi voluntate prefate universalis et sacre sinodi egregius legum doctor dominus Simeon de Perusio advocatus, ascendens pulpitum lapideum solitum, alta et intelligibili voce in au- diencia publica eiusdem sacre sinodi, ipsisque dominis ambasiatoribus regis Aragonum ibidem presentibus audientibus et intelligentibus, respondit et responsionem effectualiter dedit pro parte prefate sinodi. Primo quod regraciabatur prefato serenissimo regi de suo bono proposito et affectu ad unionem sancte matris ecclesie, quia non dubi- taverat 24) umquam eundem dominum regem esse Christianissimum principem et ad unionem prefatam semper fuisse dispositum et affectuo- sum, et cum sacra et universalis ibidem 25) existens sinodus ad idem 26) affectasset et totis devocionis effectibus desiderasset, ideo fecerat et operata fuerat eratque disposita facere et operari, quod unio in sancta matre ecclesia Dei fieret et daretur pax et tranquillitas ipsi domino regi et toti populo Christiano. 19) B.: exhortabatur et hortabatur; V. 12610: exhortabatur. 20) Die Manualien: exhibere. — Die Gesandten Benedikts XIII. waren den Kar- dinälen in Pisa schon unter dem 11. Febr. 1409 angekündigt, allerdings erst zum Zweck der Beschaffung von Geleitbriefen. Vgl. Vincke, Briefe n. 86, 87. 21) Fehlt in V. 22) So V. 23) Die Manualien: et parvipensis. 24) B.: dubitaverant. 25) Ebenda: ibi. 26) Ebenda: itidem.

Strana 307
Acta Concilii Pisani 307 Ad partem exhibende audiencie oratoribus Petri de Luna respondit, ut supra, quod deputarentur aliqui elegantissimi auditores, qui certifi- cati de mandato ipsorum oratorum prius, quod dicebant habere pro parte dicti Petri de Luna 26), per eos Benedicti nuncupati, eosdem oratores audirent. Quibus auditis dicta sancta et universalis sinodus postea daret eis responsionem et tales modos servaret, quod secundum Deum et iusti- ciam toti mundo gratitudo et contentamentum sortiretur et placeret. Ad informacionem vero gestorum et actitatorum, quam pecierant pro parte prefati domini regis, quod similiter deputarentur aliqui probis- simi, qui eosdem dominos ambasiatores regis adeo ad plenum et de omnibus predictis informarent super iustificacione processuum et dif- finicionum, quod prefatus dominus rex ab eis informatus et bene edifi- catus erit, sperans eadem sacra et universalis sinodus, quod ipse dominus rex, tamquam catholicus et Christianissimus princeps, habita dicta infor- macione, secundum Deum et iusticiam ordinacionibus et actitatis factis per sacrum et universale concilium adherebit 27) et se conformem reddet. Bericht über die feierliche Prozession vom 14. Juni 1409. V. f. 261. V. 4171 f. 129; O. 111 f. 287v; T. f. 265v. Die Veneris XIII mensis Junii predicti, convenientibus et congre- gatis clero, videlicet reverendissimis dominis cardinalibus ceterisque prelatis et aliis viris ecclesiasticis, ac populo existente in civitate Pisana adunato in ecclesia sancti Michaelis Pisana et deinde ad maiorem eccle- siam ipsius civitatis procedente, fuit processio solempnissima facta, do- minis cardinalibus et ceteris prelatis indutis pontificalibus et porrigen- tibus ad Deum in tantum oraciones multimodas, ut ipse Deus actus eorum dignaretur dirigere et ecclesiam suam sanctam sub unico pastore ponere in tranquillo. Appulsisque eisdem dominis et populo ad ecclesiam Pisanam predictam, cantata fuit missa solempnis de ... 28) per reveren- dissimum patrem dominum Petrum sancte Susanne presbiterum cardi- nalem de Tureyo vulgariter nuncupatum. XVIII. Sitzung des Konzils: Heilig-Geist-Amt; Ansprache des Bischofs von Novara. Pisa, den 15. Juni 1409. V. f. 261—262; V. 4171 f. 129—129v; O. 111 f. 287v—288; T. f. 266. Die Sabbati XV mensis Junii predicti de mane, sacra et universali sinodo in ecclesia maiori solempniter congregata more solito, prout 26) Die Instruktion der Gesandten bei Ehrle, Alpartils Chronica 188 ff. Uber ihr Auftreten in Pisa und die Ablehnung, die sie dort fanden, vgl. Hefele- Leclercq, VII 51 ss. 27) V.: adherebat. 28) Lücke in der Hs.

Strana 308
308 JOHANNES VINCKE supra, et cantata missa de...1) per reverendissimum patrem domi- num ...2) dictis letaniis in cantu et aliis oracionibus ad Deum pie porrectis, reverendus pater dominus Johannes episcopus Novariensis fecit sermonem solempnissimum, sumpto themate: „Eligite meliorem et ponite super solium.“ Quem sermonem ipsius thematis effectu conclusit. Die Predigt des Bischofs bringt von der Hardt IV 1308; Mansi XXVII 335. Beginn des Konklave. Pisa, den 15. Juni 1409. Qua die hora vicesima tercia vel circa sacrum collegium reveren- dissimorum dominorum cardinalium sancte Romane et universalis eccle- sie devotissime conclave ingressi fuerunt pro electione unici sanctissimi et indubitati summi pontificis. Qui quidem domini cardinales, quia ultra illos, qui in suprascripta cedula se subscripserunt seu subscripsisse de- buerunt, supervenerunt reverendissimi domini cardinales de Baro et sancti Eustachii, fuerunt in numero vigenti tres protunc ingressi conclave supradictum. Sequente vero immediate dominica XVI die dicti mensis supervenit reverendissimus pater dominus Antonius cardinalis, Tudertinus vulga- riter nuncupatus, videlicet hora XXIIII vel circa, et subsequente die Lune XVII dicti mensis hora XIX vel circiter ingressus [est] conclave supradictum. Die einmütige Wahl Alexanders V. Pisa, den 26. Juni 1409. V. f. 262; V. 4171 f. 129v; O. 111 f. 288; T. f. 266. Die Mercurii XXVI 3) dicti mensis Junii de mane in Dei nomine aperto conclavi inter primam et terciam publicatum fuit et divulgatum per civitatem Pisanam, quod sanctissimus dominus noster dominus Allexander quintus, qui prius vocabatur dominus Petrus basilice XII apostolorum presbiter cardinalis Mediolanensis, nacione Grecus de insula Cretensi, assumptus fuit in summum pontificem per omnes reverendis- simos dominos cardinales predictos, nemine discrepante. Qui perinde indutus pontificalibus, ut est moris, procedens ad maiorem ecclesiam Pisanam predictam, comitatus eisdem reverendissimis dominis cardina- libus multisque prelatis ac clero et populo in multitudine copiosa, in ecclesia ipsa oraciones porrexit ad Deum, ut moris est, et deinde ad palacium suum, unde exierat, remeavit. 1) Lücke in der Handschrift. Es war die Messe de sancto Spiritu. Vgl. Vonder Hardt II 143. 2) Lücke in der Handschrift. Es war der Erzbischof von Lyon. Vgl. Von der Hardt II 144. 3) V. hat irrtümlich: XXVII.

Strana 309
Acta Concilii Pisani 309 XIX. Sitzung des Konzils: Bekanntgabe der Wahlurkunde Papst Alexanders V.; Aufforderung desselben zur Bildung einer aus den Kardinälen und den Vertretern der Nationen bestehenden Kommission zur Reform der Kirche; Bestätigung der Konzilsvorbereitung und der Konzilshandlungen; Ankündigung der Reform der Kirche an Haupt und Gliedern; Versprechen von Gnadenerweisen an die Konzilsteilnehmer; Bestätigung der Pfründen des Kardinals von Challant; Ansage der Papstkrönung. Pisa, den 1. Juli 1409. V. f. 262—266; V. 4171; f. 129—131; O. 111 f. 288—292; T. f. 266—270. Anno, indictione predictis, die Lune prima mensis Julii, congregata solempniter et more solito in ecclesia Pisana predicta sacra et universali sinodo et in ea presidente sanctissimo domino nostro domino Allexandro quinto, nuper in sanctissimum pontificem electo, dictaque missa per reverendissimum dominum Petrum tituli sancte Susanne presbiterum cardinalem de Thureyo vulgariter nuncupatum, cantatis letaniis et aliis devotis oracionibus ad Deum pie porrectis, reverendissimus pater do- minus Antonius de Challant vulgariter nuncupatus alta et intelligibili voce legit instrumentum publicum electionis facte de prefato domino nostro, olim Petro cardinali Mediolanensi, nunc Allexandro quinto divina providencia nuncupato, subscriptum propriis manibus reverendissimo- rum dominorum cardinalium, predictorum eorundem subscripciones legens eciam seriatim. Quorum quidem instrumenti et eius subscrip- cionum tenor sequitur, prout ecce: In nomine Domini, sancte et individue trinitatis Patris et Filii et Spiritus sancti amen. Anno a nativitate Domini nostri Jesu Christi millesimo quadringentesimo nono, indictione...1) die XXVI.2) Junii, hora terciarum vel quasi nos omnes et singuli episcopi, presbiteri, diaconi sancte Romane ecclesie cardinales in conclavi domus archiepisopalis Pisane congregati in capella eiusdem domus pro electione Romani pon- tificis canonica facienda ,significamus per presentes omnibus Christi- fidelibus, quod in eodem loco die et hora nos omnes supradicti, nemine discrepante, elegimus concorditer et canonice in Romanum pontificem et universalis gregis dominici pastorem et Christi vicarium sanctissimum in Christo patrem dominum Allexandrum quintum, prius nominatum Petrum basilice XII apostolorum presbiterum cardinalem dictum Medio- lanensem, et ipsum pro Romano pontifice tenemus et habemus ac uni- versis Christifidelibus presentamus, rogantes, quatenus dignentur preces ad Deum effundere pro eius salute, et quod eius ecclesia prospere sub eo dirigatur, scisma radicitus exstirpetur et Deus eum omnibus sibi et ecclesie utilibus et placitis efficaciter consoletur ad laudem et honorem sui nominis gloriosi. In cuius rei testimonium nos omnes et singuli propriis manibus nos duximus subscribendos, et ita asserimus et harum tenore fatemur. 1) Lücke in der Handschrift. 2) V.: XVI.

Strana 310
310 JOHANNES VINCKE Ego Guido episcopus Penestrinus ipsum elegi et eum in pontificem Romanum teneo et tenere intendo. Ego Henricus episcopus Tusculanus ipsum elegi et eum in summum pontificem teneo et tenere intendo. Ego Nicolaus episcopus Albanensis sancte Romane ecclesie cardi- nalis elegi et canonice consensi in papam et summum pontificem in dominum Petrum, basilice XII apostolorum presbiterum car- dinalem, ut supra scriptum est, et ipsum teneo et tenere intendo ut verum et unicum papam. Ego Antonius Gaietanus episcopus Penestrinus, cardinalis Aqui- legensis, elegi et eligo in Romanum pontificem3) reverendis- simum patrem et dominum dominum Petrum XII apostolorum basilice presbiterum cardinalem, ut supra scriptum est, et ita con- sencio et teneo et tenere intendo in verum et unicum papam. Ego Johannes episcopus Ostiensis sancte Romane ecclesie cardinalis et eiusdem vicecancellarius elegi predictum reverendissimum do- minum dominum Allexandrum in Romanum pontificem, prout supra scribitur, et manu propria me subscribo in testimonium premissorum. Ego Petrus cardinalis episcopus Tusculanus, Aniciensis vulgariter nuncupatus, elegi et eligo in Romanum pontificem et papam reverendissimum patrem dominum dominum Petrum XII aposto- lorum basilice presbiterum cardinalem, ut supra scriptum est, et ita consencio et teneo et tenere intendo in verum et unicum papam. Ego Petrus cardinalis tituli sancte Susanne, de Thureyo nuncu- patus, elegi et eligo in summum pontificem et pastorem reveren- dissimum patrem et dominum d. Petrum, XII apostolorum presbi- terum cardinalem, ut suprascriptum est, et ita consencio teneo et tenere intendo manu propria. Ego Angelus tituli [sancte] Susanne presbiter cardinalis Laudensis elegi et eligo in Romanum pontificem et papam reverendissimum patrem et dominum dominum Petrum basilice XII apostolorum presbiterum cardinalem Mediolanensem, ut scriptum est, et ita consencio teneo et tenere intendo manu propria in verum et unicum papam. Ego Petrus tituli sancte Praxedis cardinalis Hispanie vulgariter nuncupatus elegi et eligo in summum Romanum pontificem et pastorem reverendissimum patrem et dominum dominum Petrum basilice XII apostolorum presbiterum cardinalem Mediolanensem, ut supra scriptum est, et ita consencio et teneo et intendo tenere in verum et unicum papam manu propria. Ego Conradus tituli sancti Crisogoni dictus Miletensis presbiter cardinalis elegi et eligo in verum papam et Romanum pontificem reverendissimum patrem dominum dominum Petrum basilice XII apostolorum presbiterum cardinalem dictum Mediolanensem, 3) V.: pontificum.

Strana 311
Acta Concilii Pisani 311 ut supra scriptum est, et ita consencio teneo et tenere intendo et ideo scripsi manu propria. Ego Franciscus tituli sanctorum quatuor Coronatorum presbiter car- dinalis dictus Burdegalensis elegi et eligo in papam et Romanum pontificem reverendissimum patrem dominum dominum Petrum, basilice XII apostolorum cardinalem presbiterum dictum Medio- lanensem, ut supra scriptum est, et ita consencio ac teneo et tenere intendo manu propria. Ego Jordanus de Ursinis tituli sancti Martini in montibus presbiter cardinalis elegi et eligo in verum papam et Romanum pontificem reverendissimum patrem et dominum dominum Petrum basilice XII apostolorum presbiterum cardinalem dictum Mediolanensem, ut supra scriptum est, et ita consencio, teneo et tenere intendo et ita scripsi manu propria. Ego Antonius tituli sancte Praxedis presbiter cardinalis Tudertinus elegi et eligo in verum papam et Romanum pontificem reveren- dissimum patrem et dominum dominum Petrum, XII apostolo- rum presbiterum cardinalem Mediolanensem, ut supra scriptum est, et ita consencio teneo et tenere intendo manu propria ad fidem. Ego Amedeus de Saluciis sancte Marie nove diaconus cardinalis elegi et eligo in papam et Romanum pontificem reverendissimum patrem et dominum dominum Petrum basilice XII apostolorum presbiterum cardinalem Mediolanensem, ut supra scriptum est, et ita consencio teneo et tenere intendo manu propria. Ego Raynaldus sancti Viti in Macello diaconus cardinalis de Bran- caciis elegi et eligo in papam et Romanum pontificem reveren- dissimum patrem et dominum Petrum basilice XII apostolorum presbiterum cardinalem Mediolanensem, ut supra scriptum est, et ita consencio teneo et tenere intendo manu propria. Ego Landolphus sancti Nicolai in carcere Tuliano diaconus Barensis elegi et eligo in papam et Romanum pontificem reverendissimum patrem dominum dominum Petrum basilice XII apostolorum presbiterum cardinalem Mediolanensem, ut supra scriptum est, et ita consencio teneo et tenere intendo. Ego Baltasar Cossa sancti Eustachii diaconus cardinalis elegi et eligo in papam reverendissimum in Christo patrem et dominum dominum Petrum basilice XII apostolorum presbiterum cardi- nalem Mediolanensem 4), ut supra scriptum est, et ita consencio teneo et tenere intendo manu propria. Ego Petrus sancti Angeli senior diaconus cardinalis consensi in prefatum dominum Allexandrum et summum pontificem habeo manu propria. Ego Oddo sancti Georgii ad velum aureum diaconus cardinalis de Columpna elegi et eligo in summum pontificem et pastorem reverendissimum patrem et dominum dominum Petrum basilice 4) V.: Mediolanum.

Strana 312
312 JOHANNES VINCKE XII apostolorum presbiterum cardinalem Mediolanensem, ut supra scriptum est, et ita consencio et teneo manu propria. Ego Ludovicus sancte Agathe diaconus cardinalis de Baro nuncu- patus elegi et eligo in summum pontificem et pastorem reveren- dissimum patrem et dominum dominum Petrum basilice XII apo- stolorum presbiterum cardinalem Mediolanensem, ut supra scrip- tum est, et ita consencio et teneo manu propria. Ego Petrus sancti Angeli iunior diaconus cardinalis elegi et eligo in summum pontificem et pastorem reverendissimum patrem et dominum dominum Petrum basilice XII apostolorum presbiterum cardinalem Mediolanensem, ut supra scriptum est, et ita consencio teneo et tenere intendo manu propria. Ego Antonius sancte Marie in via lata sancte Romane ecclesie diaconus cardinalis dictus de Chalanto elegi et eligo in summum pontificem reverendissimum patrem dominum Petrum, basilice XII apostolorum presbiterum cardinalem Mediolanensem, ut su- pra scriptum est, [et] ita consencio et teneo 6). Deinde prefatus sanctissimus dominus noster dominus Allexander quintus fecit sermonem solempnissimum et notabilem, sumpto themate: „Fiat unum ovile et unus pastor.“ In quo materiam thematis prose- quens dixit effectualiter et inter cetera, quod unum ovile et unus pastor fiet, si prudenter, si iuste, si clementer pastorale officium gubernetur, ut dixit, et hoc intendit facere, subiungens, quod, ut pastor dictis modis gubernet, subditi debent offerre pastori et tenere fidelitatem reverenciam et obsequium fundamentum. Subiunxit eciam, quod, ut hec firmius et habilius fiant, omnes debeant habere et habeamus ad Deum firmam fidem catholicam, spem in eo et summam caritatem, membra huiusmodi distinguendo sollempnissime et notabilissime prosequendo. Et conclusive dixit, quod, cum intendit reformare ecclesiam Dei, auxiliante Domino, hortabatur omnes, qui ad hoc sacrum concilium convenerant, ut eligerent aliquos paucos de qualibet nacione, qui unacum dominis cardinalibus quoad reformacionem huiusmodi deputatis ad illam haberent diligenter intendere et inde omnia, que per eos ordinari et concludi contingeret, coram sacro concilio in publico reportare. Successive egregius vir dominus Simeon de Perusio advocatus con- sistorialis et fisci dixit et proposuit, quod prefatus dominus noster do- minus Allexander ad summum apostolatus apicem, ut prefertur, assump- tus omnes processus et sentencias ac omnia et singula facta per sacrum reverendissimorum dominorum cardinalium cetum ante sacri concilii congregacionem et post ac per ipsum sacrum generale concilium appro- babat auctoritate apostolica et eciam confirmabat decernebatque fuisse et esse valida atque firma de voluntate et assensu eiusdem sacri concilii premissa eciam approbantis. Et ad maiorem huiusmodi rei firmitatem de prefati domini nostri domini Allexandri quinti mandato reverendis- simus pater et dominus d. Baltasar, sancti Eustachii diaconus cardinalis, 6) Es fehlt — wohl nur infolge der Nachlässigkeit des Abschreibers — die Unter- schrift des Kardinals Johann von Ravenna.

Strana 313
Acta Concilii Pisani 313 in certis partibus Ytalie apostolice sedis legatus, alta et intelligibili voce legit quandam cedulam continentem approbacionis huiusmodi manda- tum 7). Cuius quidem cedule tenor sequitur et est talis: In nomine Domini amen s). Sanctissimus dominus noster Allexander papa quintus, sacro generali approbante concilio, omnes processus et sentencias necnon omnia et singula gesta facta et celebrata per sacrum collegium suorum venerabilium fratrum cardinalium a die tercia Maii anni Domini millesimiquadringentesimioctavi ante concili memorati congregacionem usque ad ipsam congregacionem necnon omnia et sin- gula gesta et celebrata post ipsam iamdicti concilii congregacionem per ipsum sacrum cardinalium collegium et generale concilium auctoritate apostolica approbat et confirmat ipsaque decernit fuisse et esse valida. Et insuper ad cautelam exnunc ex certa sciencia omnem supplet defec- tum, si qui forsan supervenerit in predictis, volens et decernens perinde haberi, ac si omnia et singula facta specialiter et nominatim expressa fuissent. Paulo post idem dominus cardinalis legatus similiter alta et intel- ligibili voce legit aliam cedulam in effectu continentem primo decretum. per quod declaratur, quod de duobus collegiis unum verum et indubi- tatum collegium legitime factum est. Item quod idem dominus noster intendit reformare statum ecclesie tam in capite quam in membris. Item quod concilium eligat aliquos probos prelatos ad intendendum cum eodem domino nostro et sacro col- legio seu deputandis ab eo ad reformacionem predictam. Item quod, antequam recedat ab hac civitate, ymmo in brevi disponet et ordinabit, quod omnes, qui ad hoc sacrum concilium venerunt, ad propria cum gaudio revertentur. Item quod eius electio canonica anun- cietur universis orbis Christicolis per dominos cardinales prefatos. Item quod ambasiatores seu legati domini nostri ordinandi, qui ibunt ad certas mundi partes, eciam ex parte sacri concilii accedant, et ad hoc ipso concilio respondente unanimiter: „Placet“. Huius autem cedule tenor talis est:...9) Subsequenter et immediate idem dominus cardinalis legatus con- similiter alta et intelligibili voce legit quandam aliam cedulam, tangen- tem reverendissimum patrem dominum cardinalem de Chalanto. Qua quidem cedula lecta, ipsum sacrum concilium approbando in ea contenta respondit unanimiter: „Placet.“ Que quidem cedula est infrascripti tenoris: Cum 10) dilectus filius Antonius de Challant vulgariter nuncupatus pridem rediens a Perpiniano, ubi cum Petro de Luna, qui tunc Benedictus XIII dicebatur, aliquamdiu fuit animo proficiendi ad ecclesiasticam unionem, causas, propter quas cum dicto Petro de Luna dictum locum 7) V. unverständlich: magis late. 8) Handschriften hiervon auch Danzig, Mar. 266 f. 183; B. f. 50v—51; Wien 5097 f. 11, Erfurt Fol. 68 f. 80. Druck: Raynaldus, Annal. ad ann. 1409 Nr. 73. 9) Größere Lücke auch in der Hs. 10) Handschriftlich auch in B. f. 50v.

Strana 314
JOHANNES VINCKE 314 adiit, late explicuit venerabilibus fratribus nostris sancte Romane ecclesie cardinalibus, de quorum numero tunc eramus, ipsique cardinales huius- modi causas utiles et legitimas reputantes, eundem dominum de Challant in eorum cetum 11) admiserunt ac perinde causas eisdem nuper recitatas succincte in sacra universali hiis diebus hic celebrata sinodo per vene- rabiles fratres nostros Nicolaum, episcopum Albanensem cardinalem, primo et deinde per patriarcham Allexandrinum ipsa sacra sinodus causas easdem reputans merito utiles et legitimas gratanter admiserit, nos, eadem approbante sinodo causas ipsas eciam admittente, motu proprio omne impedimentum appositum circa quevis beneficia ipsius cardinalis de Challant decernimus tollendum et amovendum fore, tolli- mus et amovemus ac tolli et amoveri jubemus ipsaque beneficia, que videlicet idem cardinalis dicti sui aditus tempore obtinebat, cum per- tinenciis omnibus et juribus suis per occupantes illa ipsi cardinali libera et expedita dimitti precipimus et mandamus. Et ibidem in continenti prefatus dominus legatus de mandato eius- dem domini nostri pape publicavit et alta et intelligibili voce expressit, quod prefatus dominus noster coronabitur die dominica proxima ve- niente, et quidem a die Mercurii inde proxima subsequente ad octo, que erit decima dies predicti mensis, erit alia sessio, ad quam diem ipse dominus noster statuit huiusmodi sessionem. Item ipse dominus noster ibidem et in continenti proprio verbo omnia et singula lecta et gesta in presentis diei sessione auctoritate apo- stolica ratificavit approbavit et eciam ex certa sua sciencia confirmavit. De quibus omnibus et singulis supranominatus magister Bertoldus de Wildungen promotor seu sollicitator nomine suo et aliorum suorum sociorum peciit et requisivit a dominis prothonotariis et clericis camere ac nobis notariis sacre sinodi deputatis unum et plura publica instrumenta. Die Krönung Papst Alexanders V. Pisa, den 7. Juli 1409. V. f. 266; V. 4171 f. 131; O. 111 f. 292 T. f. 270. Die dóminica septima mensis Julii supra deputata seu statuta, re- verendissimis in Christo patribus dominis cardinalibus supradictis in ecclesia Pisana memorata convenientibus et ibidem cum eis sacra et universali sinodo predicta solempniter more solito congregata, celebra- taque missa et servatis aliis ceremoniis in coronacione summi pontificis servari consuetis, venientibus quoque eodem domino nostro ac cardina- libus et pluribus prelatis supra quendam eminentem locum ante princi- pales fores predicte ecclesie ad hoc specialiter preparatum, fuit ipse dominus noster per imposicionem tiare per reverendissimum patrem dominum cardinalem Saluciarum cardinalem diaconum priorem legitime factam rite et solempniter, astante cleri et populi multitudine copiosa, coronatus. Et proinde, eodem domino nostro ac dominis cardinalibus multisque prelatis et aliis clericis et laicis quampluribus existentibus in equis, iuxta hactenus consuetum morem equitavit ipse dominus noster 11) B.: cetu.

Strana 315
Acta Concilii Pisani 315 per civitatem Pisanam, singulis Christicolis sibi obviis benedictionem apostolicam largiendo. XX. Sitzung des Konzils: Huldigung der Stadtstaaten Firenze und Siena an Papst Alexander V.; Nichtigkeitserklärung der während des Schismas verhängten Strafurteile; nochmalige Aufforderung zur Vorbereitung der Kirchenreform. Pisa, den 10. Juli 1409. V. f. 266—268; V. 4171 f. 131v—132v; O. 111 f. 292v; T. f. 270v—273. Die Mercurii decima mensis Julii predicti, congregata solempniter more solito in ecclesia Pisana [sacra universali sinodo, presidente] sanc- tissimo domino nostro predicto domino Allexandro divina providencia papa quinto celebrataque missa de sancto Spiritu per reverendum patrem dominum Pileum archiepiscopum Januensem et cantatis letaniis et aliis oracionibus devotis pie porrectis ad Deum, honorabilis et egregius legum doctor dominus Johannes Ser Ristori, unus ex ambasiatoribus magnifici dominii Florentini, exhibens quandam litteram credencialem, cuius tenor de verbo ad verbum inferius est insertus, fecit proposicionem notabilem sumpto themate: „Presenta te domino tuo et restitue sibi debitum suum." Quod thema iuxta materiam solempniter et debito eloquio prosecutus reverenciam nomine eiusdem dominii debitum iuxta posse faciens, pre- sentavit iuxta thema ad reintegracionem pacis et unionis et ad exalta- cionem sancte Romane ecclesie consequendam et conservandam eiusque veri et unici sponsi sanctissimi domini Allexandri divina providencia pape quinti conservacionem civitatem Florentinam eiusque totum do- minium et districtum et restituendo debitum eiusque dominii nomine obtulit totum posse civitatis et dominii predictorum usque ad mortem ad ipsius domini nostri beneplacita et mandata tamquam devotissimi filii sancte matris ecclesie catholicique Christiani et fidei zelatores. Tenor littere supra exhibite talis est. A tergo: Sacrosancte et univer- sali populi Christiani sinodo Pisis congregate. Reverendissimi in Christo patres et domini, nobilibus et egregiis viris, domino Andree domini Laurencii de Montebuono, domino Masio de Albicis militibus, domino Johanni Ser Ristorii legum doctori, Honofrio Palle de Strocis, Barduccio Cheritini [?], Bartolomeo de Corbinellis, Johanni de Medicis et Simoni Ser Petri de Floraria dilectissimis civibus et oratoribus nostris in cunctis, que vobis retulerint, credere placeat tamquam nobis. Datum Florencie die tercia Julii millesimo CCCC IX, indictione...1). R[everendissimarum] pſaternitatum] sluarum) devotissimi filii et servitores priores arcium vexillifer iusticie populi et communis Florencie. 1) Lücke in der Handschrift.

Strana 316
316 JOHANNES VINCKE Postmodum vero honorabilis vir magister Franciscus de Senis phisicus in medicina magister, ambasiator unacum provido viro Jacobo domini Marchi de Senis oratorque magnificorum capitanei prioris et communis Senensis pro se et domino Jacobo collega suo ac nomine magnificorum capitanei prioris et civium predictorum proposuit solemp- niter et publice manifestavit, quod ipsi Senenses nuper subtraxerunt obedienciam Angelo Corario fingenti facere unionem ecclesie, tamquam scismatico et heretico, et eam exhibuerunt et exhibent, promiserunt et promittunt sepedicto sanctissimo domino nostro Allexandro pape quinto, quam obedienciam observant de presenti et observare intendunt et pro- mittunt imposterum inconcussam. Et subiunxit, quod olim ob erem in dicto Angelo viderunt lucem mangnam, et revocatus est populus et ductus in ipsam lucem. Demumque nomine predictorum obtulit omnem pote- statem omnesque facultates eorundem Senensium ad eiusdem domini nostri beneplacita et mandata demumque recitavit ad gaudium utens hiis verbis: Rex invictus nuper a Senensibus recepit magnum conflictum. Successive et immediate reverendissimus pater dominus Antonius cardinalis de Chalanto 2) predictus pulpitum lapideum supra frequenter designatum ascendens, astantibus sibi reverendis patribus dominis Alamanno archiepiscopo Pisano et Branda episcopo Placentino, ex parte ac de mandato et sub nomine dicti domini nostri pape alta et intelligibili voce legit certas ordinaciones, contentas in cedula cuius tenor est talis: Papst Alexander V. erklärt alle Strafurteile, die während und wegen des Schismas ergangen sind, für nichtig, unter Aufrechterhaltung der während dieser Zeit gewährten Dispense in Ehesachen und in allen das Forum internum betreffenden Fällen. Pisa, den 10. Juli 1409: V. f. 267; V. 4171 f. 132; O. 111 f. 293v; Danzig, Mar. 266 f. 182v—183; Eich- stätt 269 S. 355; Arch. Vat., Arm. 54 vol. 34 f. 160; Trient (früher Wien 5100) f. 46: Wien 5097 f. 11—12 und 144; T. f. 271v—272. Gedruckt bei Bzovius, Ann. eccl. XV 311; d'Achery, Spicil. VI 355—336 = Mansi XXVI 1233—1234. Vgl. XXVII 131; Martène-Durand VII 1107—1108; Von der Hardt II 151; Raynal- dus. Annal. ad ann. 1409 Nr. 73: In nomine sancte et individue Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus Sancti amen. Nos Alexander divina providencia papa quintus ...ratifi- camus et approbamus. Qua quidem cedula, ut prefertur, lecta, petitur per eundem dominum archiepiscopum Pisanum alta et intelligibili voce, si contenta in cedula, ut premittitur, lata lecta placerent sacro concilio, responderunt omnes, contenta huiusmodi omnia et singula approbando: „Placet, placet.“ Postmodum dixit dictus dominus archiepiscopus ex parte dicti domini nostri pape recitando, que circa istam materiam superius con- tinentur, quod prefatus dominus noster, totus avidus et affectatus ad pretactam reformacionem sacrosancte ecclesie tam in capite quam in 2) Nach Vonder Hardt II 345 und M. Souchon, Die Papstwahlen in der Zeit des großen Schismas II (1899) soll es Cossa gewesen sein.

Strana 317
Acta Concilii Pisani 317 membris, rogabat et exhortabatur in Domino omnes, qui ad hoc sacrum concilium convenerant, omnes et singulos, videlicet de singulis nacio- nibus in ipso consilio vocem habentes, quod vellent deputare aliquos, qui una cum dicto domino nostro et dominis cardinalibus deputandis ab eo ad huiusmodi reformacionem intenderent, ut superius dictum est. Et quia huiusmodi reformacionis negocium nondum compleri potuit, iamdictus dominus noster statuebat et statuit sessionem ad diem Lune proxime futuram, que erit quintadecima mensis predicti, exhortando naciones huiusmodi, ut omnes vellent ad hoc intendere diligenter, adeo quod die ipsius sessionis omnia possint commode expediri, maxime cum multi huiusmodi expedicionem accelerent, qui per longam moram gravati expensas amplius sustinere et expectare non valent. Vertagung der zum 14. Juli berufenen nächsten Konzilssitzung auf den 20., 24., 27. Juli 1409. Die dominica quartadecima mensis Julii de mandato dicti domini nostri pape fuit quedam cedula prorogacionis sessionis affixa valvis palacii ipsius domini nostri pape Pisis, prout in eadem plenius conti- netur, infrascripti tenoris: De mandato sanctissimi domini nostri pape ex certis racionabilibus causis animum suum moventibus sessio generalis concilii, statuta per ipsum dominum nostrum ad diem Lune quintamdecimam mensis Julii pontificatus eiusdem domini nostri anno primo, prorogatur ad diem Sabbati proxime futuram, que erit vicesima dicti mensis. Datum Pisis quartadecima Julii pontificatu predicto. F. de Montepoliciano. Die Veneris decimanona dicti mensis Julii fuit de mandato dicti domini nostri pape affixa quedam alia prorogacionis sessionis cedula valvis sive portis palacii domini nostri pape, prout in eadem, cuius tenor talis est, plenius continetur: De mandato sanctissimi domini nostri pape ex certis racionabilibus causis animum suum moventibus sessio generalis concilii, indicta pro parte ipsius domini nostri pro die Sabbati crastina vicesima mensis Julii pontificatus eiusdem domini nostri anno primo, prorogatur ad diem Mercurii proxime futuram, que erit vicesimaquarta dicti mensis. Datum Pisis decimanona Julii pontificatu predicto. F. de Montepoliciano. Die Martis vicesimatercia dicti mensis Julii de mandato dicti domini nostri pape fuit affixa quedam alia prorogacionis sessionis cedula valvis sive portis palacii ipsius domini nostri pape, prout in eadem plenius continetur, tenoris infrascripti: De mandato sanctissimi domini nostri pape ex certis racionabilibus causis animum suum moventibus sessio generalis concilii, indicta pro die Mercurii crastina vicesimaquarta mensis Julii pontificatus eiusdem domini nostri anno primo, prorogatur ad diem Sabbati proxime futu- 16

Strana 318
318 JOHANNES VINCKE ram, que erit vicesimaseptima dicti mensis. Datum Pisis XXIII mensis Julii pontificatu predicto. F. de Montepoliciano. XXI. Sitzung des Konzils: Unter Billigung der Kirchenversammlung bestätigt Papst Alexander V. die während des Schismas zugunsten der Anhänger dieses Konzils getätigten Wahlen, Postulationen, Promotionen, Bestätigungen und Verleihungen; beschließt, binnen drei Jahren ein neues allgemeines Konzil abzuhalten; verzichtet auf das Heimfallsrecht (Spolien der Kleriker), die anläßlich der Visita- tionen geforderten Prokurationen und die bis zu seiner Wahl fällig gewordenen Servitien und Annaten, während einige Kardinäle gegen den ihnen zugemuteten Verzicht auf ihren Anteil an den Servitien und Annaten protestieren. Pisa, den 27. Juli 1409. V f. 268—270; V. 4171 f. 132v—134; O. 111 f. 271—274; T. f. 273—275v. Die Sabbati XXVII mensis Julii, congregata solempniter more solito sancta generali sinodo in ecclesia Pisana predicta cantataque missa de beata Virgine per reverendum patrem dominum patrem Cracoviensem, dictis letaniis in cantu et aliis devotis oracionibus ad Deum pie porrectis, reverendissimus pater et dominus dominus Antonius cardinalis de Cha- lanto predictus de mandato prefati sanctissimi domini nostri pape ibi- dem in nostri et tocius universalis sacre sinodi et aliorum quampluri- morum presencia vive vocis oraculo sibi facto ac voluntate et consensu eiusdem sacri concilii, assistentibus sibi quoque de eisdem mandato et assensu reverendis in Christo patribus dominis archiepiscopo Pisano et episcopo Placentino prenominatis, alta et intelligibili voce legit certas ordinaciones confirmaciones declaraciones et decreta, contenta in quadam quam in manu tenebat papirea cedula. Cuius tenor sequitur in hec verba: Die Pfründenbestätigungen zugunsten der Konzilsanhänger; Frist- setzung für den Anschluß des einstweilen noch zu Benedikt XIII. stehen- den Kardinals Fieschi: V. f. 268—270; V. 4171 f. 133; O. 111 f. 271; T. f. 273—274v; B. f 52—53v. Andere untereinander vielfach abweichende Handschriften: Danzig, Mar. 266 f. 182; Bamberg Q. IV 13 f. 101—103v; Trient (früher Wien 5100) f. 46—47; Wien 5097 f. 11v—13v; 4971 f. 25—26, Eichstätt 269 S. 365—366, Erfurt, Bibl. 68 in Fol. f. 80—82. Gedruckt bei Bzovius, Annal. eccl. XV 311; d'Achery, Spic. VI 338—341 = Harduin VIII 21—22, Von der Hardt II 152—155; Martène-Durand VII 1108—1109; Mansi XXVI 1235—1237. Nos Alexander papa quintus, sacro approbante concilio, omnes et singulas promociones ... ratificamus et approbamus. Item sacro approbante concilio decernimus [per] nos vel successo- rem nostrum, ex certis mangnis et arduis causis nos et hoc sacrum con- cilium moventibus, iterum generale concilium ecclesie fore convocandum hine ad triennium, videlicet anno, quo dicetur Domini M'CCCCXII.

Strana 319
Acta Concilii Pisani 319 mense Aprilis in civitate seu loco habili et decenti, qui locus delibera- bitur per annum ante tempus concilii per nos vel successorem nostrum. Qua quidem cedula lecta, prefatus reverendus pater dominus ar- chiepiscopus Pisanus eciam alta et intelligibili voce dixit et peciit, an contenta in ipsa cedula placerent sacro concilio. Responderunt omnes unanimiter: „Placet, placet“. Successive et in continenti idem dominus archiepiscopus eciam alta et intelligibili voce dixit, quod 1) sanctissimus dominus noster predictus dominus Allexander papa quintus, respiciens oculo clemencie sue uni- versas ecclesias et pie compaciens necessitatibus atque calamitatibus ipsarum, ex sua mera liberalitate intendit non reservare nec levare in futurum spolia prelatorum et clericorum decedencium. Item intendit non reservare fructus medii temporis ecclesiarum seu beneficiorum vacancium. Item non intendit reservare procuraciones, que racione visitacionis debentur episcopis et aliis prelatis. Item liberaliter donat et remittit omnia arraragia 2) sive reliquias tam communium quam minutorum serviciorum et annatas beneficio- rum pro parte sua, que debentur camere apostolice usque in diem as- sumpcionis sue. Deinde idem dominus archiepiscopus in effectu subiunxit, que sequuntur: Restat nunc, reverendissimi patres, pars reverendissimorum domi- norum cardinalium, in qua plures ex eis, credo, sunt bone voluntatis et intencionis, sed supplicemus simul sacro collegio, ut, sicut dominus noster ex parte sua liberavit ecclesias, ita eciam ipsi dignentur dimittere partem suam. Ex quibus verbis secutum est, quod omnes prelati pariter super hoc supplicarunt, inclinantes se eisdem dominis cardinalibus et dicendo: „Placet“. Cum autem aliqui ex dominis cardinalibus contra- dicerent respondentes: „Non placet“, idem dominus archiepiscopus dixit effectualiter que sequuntur: Reverendissimi3) patres: ut videatur voluntas sancte sinodi circa presentem materiam, cuicumque placent predicta dicta per me, videlicet [quod] omnes ecclesie sint libere et im- munes ab omnibus debitis pro communibus [et] minutis serviciis pre- teritis tam pro parte domini nostri pape quam pro parte reverendissi- morum dominorum cardinalium predictorum usque ad diem assump- cionis eiusdem domini nostri, respondeat: „Placet“. Et responsum est per omnes prelatos dicte sinodi: „Placet“, exceptis quibusdam dominis cardinalibus, qui clara et alta et intelligibili voce contradicentes dixerunt: „Non placet“. Prefatus ergo dominus archiepiscopus pro se et aliis qui in hoc tanguntur super eius propositis circa huiusmodi domini nostri et dominorum cardinalium debitorum predictorum remissionem con- cessam et petitam peciit per omnes prothonotarios et secretarios ac nos notarios sancte sinodus infrascriptos fieri publicum et publica instrumenta. 1) Das Folgende auch in B. f. 53v—54. 2) B.: arragia. 3) B.) Reverendi

Strana 320
320 JOHANNES VINCKE Verpflichtung des im Schisma zerrissenen Hospitaliterordens auf den Großmeister Philibert de Naillac: Dieser Beschluß findet sich nur in einigen Handschriften, so in Wien 5097 f. 13v und Trient (früher Wien 5100) f. 47: Item sacro approbante concilio religionem Hospitalis sancti Johannis Jerusalemitani propter scisma diucius in suis membris divisam reinte- gramus reunimus et ad obedienciam magistri et conventus Rhodi dicti Hospitalis totaliter reducimus, precipiendo omnibus et singulis prioribus, castellanis, preceptoribus, fratribus et donatis ceterisque dicte religioni et hospitali subiectis in quibuscumque mundi partibus constitutis pre- sentibus et futuris, quatenus fratri Philiberto de Noylaco dictorum reli- gionis et Hospitalis magistro per conventum Rhodi more solito secundum statuta et stabilimenta religionis electo nominato et creato concorditer pareant obediant et intendant diligenter et cum effectu, prioratus castel- lanias preceptorias et alia religionis beneficia a predictis magistro et conventu iuxta et secundum religionis ipsius stabilimenta recipiendo, responsiones annuas et alia iura conventus realiter persolvendo, religioni obediendo ac Deo et religioni in ornamentis fidei catholice ut decet dili- genter serviendo. Postremo prefatus sanctissimus dominus noster papa statuit aliam sessionem ad diem Mercurii septimam mensis Augusti proxime sequentis. De quibus omnibus et singulis in hac sessione gestis supradictus vene- rabilis magister Bertoldus de Wildungen suo et aliorum promotorum huius cause sociorum nomine peciit ad perpetuam rei memoriam per omnes prothonotarios sedis et clericos camere apostolice necnon secre- tarios ac nos notarios sinodi infrascriptos fieri publicum et publica instrumenta. Ein privater Bericht über die XXI. Sitzung vom 27. Juli 1409. Eichstätt 269 S. 368—369; Trient (früher Wien 5100) f. 46. Ad memoriam rei geste die Sabbati XXVII mensis Julii anno Domini M° CCCC° nono, facta et posita sessione generalis concilii in ecclesia Pisana maiori loco ac more solitis ac consuetis ac presidenti inibi 1) sanctissimo in Christo patre ac domino nostro domino Alexandro papa V super facienda reformacione sancte matris ecclesie tam in capite quam in membris, idem dominus noster Alexander papa in ceteras ordi- naciones ac statuta sive constituciones tunc in predicta sessione factas et facta semper attendens ac miseracionis sue oculis conspiciens plures particulares ecclesias multipliciter per plura tempora fuisse oneratas et gravatas volensque illas graciosa sua liberalitate et paterna benignitate exonerare et relevare, sacro eciam approbante concilio predicto, duxit 1) Ei.: ibi.

Strana 321
Acta Concilii Pisani 321 statuendum et ordinandum, statuit et ordinavit, quod de cetero spolia defunctorum quorumcunque per sedem apostolicam seu eius nomine non exigantur etc. (Ei. 369) Item quod de cetero medii fructus primorum annorum ecclesiarum et monasteriorum vacancium seu vacaturorum ultra com- munia et minuta servicia in antea nomine dicte sedis vel camere 2) apo- stolice non petantur vel exigantur 3). Idem quod procuraciones prelato- rum racione visitacionum debite per predictam sedem seu eius nomine in antea non exigantur vel reserventur. Item prefatus dominus noster Alexander papa penitus ad exonera- cionem et relevacionem ecclesiarum predictarum de exuberanti gracia liberalitatis sue, eciam sacro approbante concilio ac laudante, remisit universaliter et libere omnia et singula communia et minuta servicia necnon annatas sedi apostolice de quibusvis ecclesiis monasteriis digni- tatibus personatibus officiis et beneficiis ecclesiasticis tempore a die assumpcionis dicti domini nostri debitas retardatas seu non solutas. Super premissis procuratores concilii, presertim magister Bertholdus Deyne de Bildungen [1], dicti concilii ac suo et aliorum suorum con- procuratorum nominibus pecierunt sibi per singulos notarios presentes ibidem fieri publica instrumenta. Item in eadem sessione die hora et loco predictis per dictum con- cilium factum et ordinatum fuit, quod omnes et singule ecclesie et mona- steria singula, que nondum reverendissimis patribus dominis sancte Romane ecclesie cardinalibus et ipsorum collegio dicto die satisfecerant de communibus et minutis serviciis, extunc essent quitate et liberate, quitata et liberata a solucione predictorum penitus et in toto. Super qua quidem ultima ordinacione reverendus pater et dominus Alemannus archiepiscopus Pisanus, qui nomine dicti concilii omnia supradicta pronunciaverat, tam suo quam dicti concilii et omnium et singulorum, quorum interest, nomine peciit sibi per dictos notarios fieri instrumenta et instrumenta. Et nos ambasiatores, quantum nostri in- terest et relacio actorum (Ei. 370) in prefato generali concilio in par- tibus nostris facienda ad nos pertinet, prescriptas ordinaciones et statuta in unum collegimus easdemque ad perpetuam rei memoriam et de eisdem auditoribus et dominis nostris, quorum ambasiatas gerimus, fidem faciendam plenariam subscripcionibus propriis et sigillorum appensionibus etc. (corroboravimus). XXII. (Schluß-)Sitzung des Konzils: Heilig-Geist-Amt; Verbot der Veräußerung des unbeweglichen Kirchenguts bis zum nächsten Konzil; Verpflichtung der Provinzialkonzilien, Diözesansynoden und Kapitelssitzungen zur Beratung der auf dem nächsten allgemeinen Konzil zu verhandelnden Kirchenreform; Nachlaß der an die apo- 2) Ei.: curie. 3) Ei. fügt hinzu: nec reserventur.

Strana 322
322 stolische Kammer geschulden Rückstände; Zusicherung, niemanden gegen den eigenen Willen zu versetzen; Erklärung über die bevor- stehende Veröffentlichung der Konzilsbeschlüsse; vollkommener Ablaß für die Konzilsteilnehmer und -Anhänger; Schlußansprache mit päpstlichem Segen. Pisa, den 7. August 1409. JOHANNES VINCKE V. f. 270—272; V. 4171 f. 134—134v; O. 111 f. 273v—275; T. f. 275v—278. Anno et indictione predictis die Mercurii septima mensis Augusti, congregata solempniter et more solito sancta universali sinodo in Pisana ecclesia supradicta cantataque missa de sancto Spiritu per reverendum patrem dominum Petrum episcopum Vapincensem1), dictis quoque letaniis in cantu et aliis devotis oracionibus pie porrectis ad Dominum, siquidem et in eadem sinodo presidente domino nostro papa prefato, reverendissimus in Christo pater et dominus dominus Antonius cardi- nalis de Chalanto prefatus de eiusdem domini nostri speciali mandato ibidem sibi facto, eciam de voluntate et consensu eiusdem sacre sinodi, assistentibus sibi reverendissimis in Christo patribus et dominis archie- piscopis Januensi [et] Viennensi et episcopo Placentino predictis, alta et intelligibili voce legit ordinaciones et mandata, decreta et indulgencias et alia contenta in quadam cedula, quam in manibus tunc tenebat papiri cedulam, cuius tenor sequitur prout ecce: Sanctissimus dominus noster sacro approbante concilio ordinavit... Handschriftlich auch B. f. 54—55; Wien 4971 f. 127; Wien 5097 f. 10. Gedruckt bei d'Achery, Spicil. VI 341—343 = Harduin VIII 96—97 = Mansi XXVI 1156—1157; 1237—1238; Martène-Durand VII 1110—1111. In V. und den verwandten Handschriften fehlt der Abschnitt: Item dominus noster misericordia motus liberaliter remittit. In dem Abschnitt: Item dominus noster auctoritate Dei et apostolorum liest man dort richtig: semel tantum, ita quod quilibet de predictis (statt d'Achery VI 343 und Mansi XXVI 1238: tantum. Item quod quilibet). Weiter heißt es dort nach in forma ecclesie: similem concessionem fecit dominus noster singulis supradictis in mortis articulo et intelligit tam de dominis quam de familiaribus. Während dann der Abschnitt: Postquam articulis iste per reverendissimum in Christo patrem dominum cardinalem de Chalanto (d'Achery VI 343) fehlt, fährt der Abschnitt: Item dominus noster sanctissimus cum consilio concilii intendit reformare ecclesiam .. ad tempus prefixum, ut supra, in folgender Weise fort: Item dominus noster, qui in habundancia liberalitatis arreragia sibi dumtaxat debita usque in diem sue assumpcionis remisit, absolvit omnes et singulos, qui occasione porcionis domino nostro dumtaxat debite et per eum remisse sentencias incurrerunt, et si qui propter premissa irre- gularitatem quamlibet incurrerint, cum eis dispensat ac eos habilitat, atque mandat quod de gracia premissa et remissione bulle conficiantur 2). 1) V.: Vaniensem. 2) B. fügt hinzu: etc.

Strana 323
Acta Concilii Pisani 323 Premissa omnia per eundem dominum cardinalem lecta in cedula, de qua predictum est, signata fuerunt eiusdem domini cardinalis manu propria, prout sequitur: Ista sunt capitula hodie lecta per me Antonium de Challant. De quibus omnibus et singulis actis videlicet in huiusmodi sessione prefatus magister Bertoldus Wildungen [suo] et aliorum promotorum huiusmodi cause sociorum suorum nomine peciit per omnes et singulos prothonotarios sedis et clericos camere apostolice et nos notarios sacre sinodi infrascriptos fieri publicum et publica instrumenta. Demum et immediate prefatus sanctissimus dominus noster domi- nus Allexander divina providencia papa quintus fecit sermonem solemp- nissimum, sumpto themate: „Vigilate et orate, ut non intretis in tempta- cionem“. Cuius materiam notabilissime prosecutus sermonem huiusmodi in effectum thematis eiusdem conclusit. Tandem per eundem sanctissimum dominum nostrum benedictione apostolica omnibus devotissime data et per omnes eciam devote accepta, singuli ad propria devote remearunt.

Strana 324

Strana 325
Personen-Verzeichnis Die Namen Benedikt XIII. und Gregor XII. sind nicht mit aufgenommen. Die mit * bezeichneten Namen weisen auf Literaturangaben hin. Abeczier, Joh., decret. doct. 147 Acciajoli, Ang., card. Florentin. 231. 259. 272 Achery, L. d' 83* Adria, ep. Jac. Bertucci d'Obizzi, seit 1404, 211 Alamannus Adimari, aep. v. Pisa 1406— 1411, 83. 93, 100. 101. 103. 111. 113. 117. 120 f. 127. 133 f. 142. 153. 160. 168, 171—173. 177 f. 212—294. 290. 300. 316. 318 f. 321 Albanensis card. s. Brancacci, Nic. Albericus, doct. art. et med. 147 Albia, Guido de, collector 147 Albizzi, Masius de, miles 237. 315 Alby, ep. Dominic. de Florentia 1392— 1410, 148. 165. 215. 210. 219. 222—225. 227 Ailly, Peter d', ep. v. Cambrai seit 1396, 171. 223, 226. 229 Aleria, ep. Barthol., seit 13. Jan. 1406, 124. 129 Alexander V. 308—323. Siehe Philargos Alexandrinus s. Cramaud Alexandris, Hugo de 303 Alvarus O. Min. 195. 197 Ambianensis, card. Joh. de la Grange 216 Amelia, Franz de 258 Ancarano, Peter de, utr, iur. doct. 139 f. 143. 210 Ancona, P., miles, leg. doct. 146 Andreae, Albert, mag. art, lic. in med. 207; — Hugo 303 f. Andreas fr. 266 Andreas, Portugalen. ablas 283 s. Angeli card. sen. — Blavi; iun, — Stephaneschi Aniciensis card. s. Gérard du Puy; ep. Elias s. Le Puy Anna, Ang. de, card. Lauden. 89. 142 f. 145 f. 153. 155—160, 164—167. 169. 172. 180. 182. 266. 301. 310 Antiochen. patriarcha: W. Kralik, seit 1397, 297 f. 304 Anton Correr, ep. von Modon, camera- rius 233—240. 251—258. 267—269. 273. 277. 281. 286—289 Aquilegiensis card. s. A. Gaetani; — pa- triarcha Ant, Panicera de Portugruaro 302 Aranda, Franz de 186. 193 f. 196. 198. 204. 255. 283 Arezzo, Leonardo de, Sekr, Gregors XII. 147, 181 f. 287. Lucas de, Gesandter Kgs. Ludw. v. Sizilien 147 ep. Peter de Riciis 1403—1411, 208 Arras, ep. Joh. Canardi, lic. in leg. 1392—1407, 217; — ep. Mart. Poiré OP, seit 1407, 160 Augustiner 89. 152. 187, 207. Siehe Bayonne; Jacobi Auxitan. card. s. Flandrin; — aep. Joh. d'Armagnac, 1390—1408, 226 Avignon, ep. Aegid. de Bellemére, seit 1392, 214 Avinio Nicolai, Provinzialprior, mag. theol. O. P. 251. 254. 269. 287 Baglioni, Angelo dei, doct. decret, Audi- tor, 93. 96. 147. 180. 215 f. 232. 236. 256. 264. 274. 278. 281. 284. 290. 293 f. Ballhorn, Rutger, Notar Gregors XII. 260. Vgl. Schmitz, Die Quellen 239 Balthasar Cossa, card. leg. Bononien. 302. 308. 311—313 Bar, Ludwig de, card, 320. 308. 312 Bardello, Peter 261 Barensis card. s, Landulf Marramaldi 133. 292. 301. 311 Bartholomaeus, Abt v. Vallombrosa 133 Basset (Basech), Roger, utr. iur. doct. 147. 169. 255. 260. 266, 268, 274. 293 Basset, Peter, leg. doct., aragon. Ge- sandter 305 Bayonne, ep. Garsias Henguy O. Fr. s. Aug., seit 1384, 185. 199—201. 206 

Strana 326
326 JOHANNES VINCKE Beaublé, Peter, Elekt v. Uzés 198. 201 Beauvais, ep. Peter de Savoisy 1398— 1412, 235 Benedicti de Bergerato, Joh., O. Min. 203 Benediktiner (O. S. B.) 182, 200 f. Siehe Bernhard; St. Gilles; Todi Bernhard O.S.B., decv. doct, Abt von S. Michael zu Poggibonisi 144. 153. 156 f. 159 f. 165. 167—169. 180. 186— 192. 194. 196 f. 200—208. 212 Bersen (Borsen, Borsten), Simon de, Konzilsnotar 112. 153 Bigot, Wilh. 147. 156. 251 f. Billiotis de Florencia, Aldigerus Fran- cisci, Mercator 152. 169. 2064 Blavi (Blau), Peter, card, s, Angeli 90. 100—102. 113. 115.—117. 120 f. 126 f. 133 f. 142 f. 146. 153—159. 164—166. 168. 172. 178, 214, 218. 220. 286. 301. 311 Bliemetzrieder, F. 86* Bofraterii, Wilh., utr. jur. doct., franzós. Gesandter 147. 157. 214. 217. 221. 223 — 226, 228, 235. 261. 267. 269. 271. 275. 278. 280—285. 289—301 Bonicis, Caspar Petri de, Konsistorial- advokat 159. 248 Bonifaz IX. 156. 216. 220—222. 227— 229. 257. 262 Bononia, Anton de, ord. servorum b. Marie virg. 146 Bononia, Jac. de, mag., script. lit. apost. 147. 159. 231. 235. 237. 242, 248. 253. 257. 259. 262. 265. 267. 269. 271. 275. 278. 280 f. Bononia, Matth. de, mag. theol, gen. O. Carm. 152. 165. 232. 235. 238. 244 Bouciquaut (Le Meyngre) 171. 240. 244. 246 Bova, ep. Walter seit 1405, 137 Brabant, Jac, mag. Konzilsnotar 94. 112. 123. 128. 144 f. 176 Brancacci, Busillus 93. 96 Brancacci, Karl 147 Brancacci, Nicol, card. Albanen. 116. 151. 158. 1065. 215 f. 219. 222—228. 235. 249. 254. 261. 267 f. 283—286. 289. 291. 299—301. 310—314 Brancacci, Rayn., card. 89. 112, 1660. 228. 232. 235. 238. 244. 249. 254. 258 f. 263. 266. 268. 270. 272. 276, 279f. 282—285, 289—291, 301. 311 Bruni, Wilh., decret. doct. 142, 153. 157. 159. 165 f. 169. 169. 180. 182. 206 Bruxella, Peter de 260 Buceto, Henr., Catalanus 253 Budrio, Ant. de, leg. doct. 233 f. 236— 240, 258 Bulaleus, C. E. 147* Buller, Joh., mag., Promotor 94. 113 f. 122. 128 Burdegalensis, card. Franz Uguccione 169. 249. 252. 255. 258. 260. 263. 266. 269 f. 273. 277. 279. 281 f. 293, 301. 311 Burgaro de Janua, Andreas de, doct. med. 182 200 f. Burgo, Joh. de, Unterhändler Benedikts XIII. 255—257 Burgund. Herzog Philipp 186. 207. 215. 217. 219 f, Busco, Guido de, mag. art., cler. cam. apost. 147. 156. 230. 233. 237. 242. 247. 252. 257, 259. 261. f. 265. 267. 269. 271. 275. 278. 280. 283—285. 289—291 Bzovius, A, 170* Cabbasolis, Jac. de 183. 197 Cachiafiochis de Prato, Simon Honofrii de, Konzilsnotar 112 Callen (Collenet), Ivo 128. 144. 176 Calvi, Ant., card. Tudertin. 87, 110. 113. 120. 126. 129. 134. 144. 181. 288. 302. 308. 311 Camaldulenser 81 Cameracensis s. Ailli Camerino, Bernh. de 249; — Rudolf de 263 Camerarius Gregorii XII s. Ant. Correr Camplo, Jac. de, auditor 148, 169. 269. 273. 278 Cauchon, Peter, mag. 147 Caprioli, Stepha,n leg. doct, 157. 159. 223. 293 Cardona, Speraindeo, leg. doct., aragon. Gesandter 305 Careto, Karl de 249 Karl. VI von Frankreich 195. 201, 214. 217 f, 220—222. 280 f. 240. 242 f. 249. 257—259. 266. 268. 270—272. 274 Carmeliter 89. 146. 152. 177. 265 f. Siehe Bononia, M. Kartauser (O. Cart.) 183. 186, 198. 218 Cassina, Thomeo de 211 Castro, Walter de 144. 176 Castro sancti Petri, Florianus de 134. 210 Catarisantis, Petr. Nicolai de 105. 107 Cavigni (Chauvin), Matth., lic. in utr. iure 157. 159. 180—182, 186—208 Cervelló, Gerald Alamany de, aragon. Gesandter 305 Challant, card. Anton de 97. 100. 113. 120, 123. 126. 129. 134. 144. 283. 299— 301. 309. 312—314. 316. 318. 322 f. Chenasalici, Matth., Bankier 264 Cheritini, Bard, 315 Chiron, ep. Jacobus seit 1406, 266. Seine Gesandtschaft an Benedikt XIII. 

Strana 327
Acta Concilii Pisani 327 war im Juli 1407. Vgl Eubel, Hierarchia I* 185. Chissé (Chissiaco), Franz de, nobilis 182. 194 Clarissen 132 Klemens VII. 154. 215. 217 f. Codrech, Matth., cursor 122. 128. 148— 145. 155. 157. 164 Colai de Viterbio, Petrucius 264 Colonna, card. Odo 89. 147, 168. 171 f. 178. 232. 236. 239. 245. 249. 255. 258 f. 263. 266. 270. 273. 277. 279. 281 f. 296. 301. 311 f. Colvile, Joh. de, miles 152 Condone, Peter de, miles, leg. doct., Gesandter des Herzogs v. Brabant 141. 147. 153 f. 213. 216f. 221. 223—227 Conzié, Franz v., aep. v, Narbonne 1391— 1432, 303 Coper, Konrad, Konzilsnotar 94. 110. 145. 153. 157. 181 Corbinellis, Barthol. de 315 Correr, s, Anton, Paul, Philipp Corsini, Cat. 105 Corsini, Peter, card, Florentinus 218 Kôtzschke, K. R. 82* Coutances, ep. Aegid. Deschamps, mag. theol. 148. 159. 198. 201. 215—218. 222—225. 227 f. 235. 261. 267. 270. 293. 299 Krakau, ep. Peter Wisz Radolinski 1392 —1412, 318 Cramaud, Simon de, patr. Alexandrin. 150—152. 163 f. 179 f. 213. 215 f. 220. 222. 225—228. 236. 240. 243. 245. 249. 256. 258 f. 267. 270 f. 274. 279. 284 f. 291. 297 f. 300. 304, 314 Crassi, Walter, decr. doct. 147. 180. 182. 187. 285 Crema, Franz de, cursor 143. 145 Cremona, ep. Barthol. Francisci de la Capra, seit 1405, 181. 286 Cruthusen, Joh., cursor 122. 198. 144 Derham, Richard, mag. theol, Kanzler v. Canterbury 146. 157. 231. 235. 237. 242. 248. 252. 257. 259. 262. 265. 269. 271. 275. 278. 280 f. Deutschritter 146. 155. Siehe Wormditt Digne, ep. Nic. de Corberiis O. Min., 1397—1406, 229; — ep. Bertrand Ro- dolfi O. Min., seit 10. Marz 1406, mag. theol. 148. 156. 205. 214. 217. 221. 223 —227. 230. 233. 251. 256. 268. 284. 289. 291 Dijck, Rutger von, script. lit. apost. 166. 168. 238 f. 255. 263 Dini, Blas. Francisci 107 Dominici, Johannes, O. P. 242—944. 248, 253. 266. 286 Dominicus, O. Min. 263. 280 Durand, U. 88* Durham, ep. Thomas Langley, seit 1406, 303 Durlach, Berthold 131 Duvel, Matth. 211 Dwergh, Hermann, auditor 146. 156. 230, 237. 241. 247. 251. 256. 259. 261. 265. 269. 271, 274. 278 f. 281 Ehrle, Fr. 81* 82* 290* Elias, judeus, med. 185* 192* 205* Erler, G. 81* 82. 85* 141* Erstein, Ludwig von 145 Eubel, K. 81* 181* s. Eustachii card. s. Balt, Cossa Evreux (Ebroicen.), ep. Wilh, de Can- tiers 1400—1418, mag. decret. 140. 152. 164. 235. 258. 266. 268. 293 Fabri, Peter, mag., abbreviator 147. 182, 196 Faydici, Joh., Auditor 147. 182. 197 Ferentino, ep. Nic. de Vincione, seit 1395, 265 Fermo, Thomas de O. P., mag. theol. 142. 153. 156—159, 164. 166. 168. 250 Fermo, ep. Leonhard Physici, seit 1406, 142. 153. 155. 158f. 164—169. 180— 182, 189 f. 192—200. 206. 212 Fernández, Peter, card. Hispanus 210. 301. 310 Ferrara, Markgraf 84 Fieschi, card. Ludwig 97. 100. 113. 120. 123. 126. 129. 134. 144. 318 Finario, Aug, de, O. P. 199 Finke, H. 81* 8* 85* Flandrin, card. Auxitan. Joh., 97. 100. 113. 120. 123. 126. 129. 134. 144 Florencia, Amadeo de 108; — Anton de, O. Min, 182. 193; — Matth. de, mag., script. lit. apost. 211 Florencii, Germanus, lic. in decret. 93. 147. 155. 189. 190. 214. 216 f. 221, 223 —227. 230. 233. 256. 261. 267. 282— 285. 289—291 Florentinus s, Corsini bezw. Acciajoli Folio, Joh. de, Präzeptor der Antoniter 183. 205 Fontanis, Joh. de, miles 198. 201 Francisci, Mariano 107 Fréjus, el. Aegidius le Jeune, ep. 1409— 1422, 148. 156. 186 f. 214. 216. 221. 223—226. 228. 233. 261. 267. 284 f. 289. 291 Fronzola, Robert, decret. doct. 147. 150 f. 160 Funici, Joh. 144 Gabassus 251 Gabriel Gondelmieri, Nepote Gregors XII. 242. 251 f. 268. 287—289 Gaetani, Ant, card. Aquilegien., Pene- strin. 89. 105. 117—120, 166. 228. 232. 

Strana 328
328 JOHANNES 235. 239. 249. 254. 257—259. 263. 266. 968. 270. 272. 277. 279 f. 282. 301. 310 Gams, P. 81* . Gap (Vapincen.), ep. Joh. de Sanctis 1404—1409, 148. 322 Garenton, Otto de 191 Garsonibus de Veneciis, Joh., utr. jur. doct. 147 Gaude, Pontius, O. Min, 183. 206 Gay, Joh. O.P., mag. theol, 184. 187. 195 f. 206 Gemeticis, Peter de, decret. doct. 153 Gérard du Puy, Peter, card. Anicien. 89, 116. 133. 157. 169. 224. 293. 301. 310 Gilles, Joh., card. Leodien. 256. 279—281 Goch, Joh, von, cler. cam. apost. 164. 231. 235. 238. 243. 248. 253. 262. 272. 276. 293 Gonzaga, Franz de, Herr von Mantua 281 Grado, Patriarch Franz Laudo de Vene- clis 148, Gregor XI. 157 Grossetanus: ep. Franz Bellanti 293 Gualdo, Ant. de 241 Gualfredinis de Verona, Peter, Konzils- notar 94. 110. 129 f. 132. 145 Guarner, Peter, Konzilsnotar 94. 122. 129. 153. 146. 178 Guasti, C. 237* Guiardi, Joh. 148. 154. 159. 202 f, 223. 293 Guido, cler. cerem. sacri pal. 122 Guingi, Paul, Herr von Lucca 179. 247. 249 f. 252. 260. 273—279. 280 f, Günther, O. 85* Hannonia, Jac. de, mag. ost. sacri pal. 155. 159. 253, 262, 268. 270. 272. 276. 278. 280 f. Hardt, H. v. der 96* Harduin, J. 104* Hefele, K. J. 81* Heinemann, O. v. 85* Heinrich IV. von England 137 f, Heremita (Meneti), Robert 147. 180. 198. 230. 286 Hispalen. (Sevilla) aep.: Alfons de Exea, Seit 1403, 283 Hispanus s. Fernández Hurnaldi, Amalricus 182 Indagine, Hermann von 130—132 Innozenz VI. 157 Innozenz VII. 228—230. 262 Jacobi, Lukas, O. Aug. Erem, 152. 165. 244. 248, 253. 270. 272. 276 Jacobinus de Torso Utinensis 286. 290 Jeronimi, Benus (Gerius), merc. de Flo- rencia 152. 170. 264 Jerosolimitan, patriarcha: Franz Xime- nez O. Min. Avignoneser Obódienz VINCKE 202; — Hugo Roberti, seit 1396, Ró- mischer (spáter Pisaner) Obódienz 297 f, 303 Johannes Ser Ristori, leg. doct. 315 Johannis, Nicol, cursor 158. 1606. 169. 182 Johanniter 130—132. 147. 191. 196. 205. Siehe Crassi, Nayllac. Juvenacio, Peter de. Protonotar 263 Landulf Marramaldi card. Barensis 133. 292. 301, 311 Kühne, U. 94* Ladislaus, Kónig v. Neapel 141. 161— 164. 280 Laudensis s. Anna Lebus, ep. Joh. von Borsnitz, decret. doct. 141. 153. 155—159. 164—106. 168 Leclercq, H. 81* 85 Lectis, Arnold de, decret. doct. 147. 166. 168. 255. 273. 292 Leo XIII, 81 Leodiensis s, Gilles Leonhard de Florencia O. P. 88. 90 Limezana, Anton de, mag. med. 193 Lisieux (Lexovien.), ep. Wilh. d'Estrou- teville, 1382—1415, lic. in utr. jure 141. 153. 157. 181 Lombés, ep. Peter 1392—1413, lic. in leg. 141. 153 López, Barthol. auditor 213 Lucas, Nicol, gen. Herem., mag, theol. 152. 165. 232. 235, 244. 248. 253. 258f. 261. 263. 272. 276. 279. 282 Lucca, Andreas de, O. Carm. 146 Ludolf Abt von Sagan 141. 153 Ludovici, Donatus 105 Ludwig Kónig v. Sizilien 147 Lyon (Lugdun), ep. Phil de Thury, 1389—1415, 304 Magalonen. sacrista: Joh. Maurosii 288 f. Mainz, aep. Joh. v. Nassau 1397—1419, 141. 153 Malatesta 231. 235—240. 259. 271. 291 Malesec, Guido, card. Pictavien, 89. 96. 103. 110. 112, 116. 121. 125. 135. 151. 157. 169. 224. 293. 301. 304. 310 Mansi, J. D. 81* Marcianus, Vertrauter Gregors XII. 243. 268 Marganti, Peter, O. S. B., 182. 200 Mariano (Cini) 105 Marinis, Gaspar de 200 Marseille, ep. Paul de Sadone, seit 1404, leg. doct. 148 Marténe, E. 88* Martin Kónig v. Aragon 201. 305—307 Martini, Anton 152 Martini, Gundisalvus 210 Marx, J. 85* Matthias O.P. 253 

Strana 329
JOHANNES VINCKE 329 Mazottus, Familiar Gregors XII. 266 Meaux (Melden.), ep. Peter Fresnel 1390 —1409, lic. in utr, jure 148. 158 f. 215. 218. 222 f. 227 f. 232. 240. 252. 257, 261. 271. 282—285. 289. 291, 293 Medici, Joh. de 264. 315 Mediolanensis: Peter Philargos 89— 93. 105. 109. 111. 118—120. 209. 301. 308 —343 (Alexander V.) Menéndez, Roderich 183. 206 f. Meneti s. Heremita Miani, Peter 147. 154. 230. 233. 237. 240. 243. 247 Michael (Francisci de Cascina) de Pisis, Unterhándler Gregors XII. 252. 255 f. Vgl. Schmitz, Die Quellen 221 Migliorati, Joh., card. Ravennas 301. 312 Militen.: Conrad Caraccioli 165. 228. 231. 235. 238. 248. 253. 258 f. 262. 266. 268. 270. 272. 276. 279—283. 289—291. 293. 301. 311 Minoriten (O. Min.) 89. 146. 182 f. 190— 192 f, 195. 197. 200, 202—204. 206. 263. 280. Siehe Digne, Pereto Minutoli, Heinr., card. Tusculan. 89. 122. 130. 132. 301. 310 Modio (Magio), Petr. de, script. lit. apost, 147. 159. 231. 235. 238. 242. 248. 253. 257. 259. 262. 265. 267. 270 f. 275. 278. 280 f. Montebuono, Andreas Laurentu, miles 315 Montegoncio, Barthold. de, leg. doct. Konzilsadvokat 111 Monteleonis, Heinr. de, Promotor 111. 115. 126—128. 144 f. 154 f. 157 f. 164, 176. 182 Montepoliciano, Franz de, päpste. Sekre- tar, 230 f. 235. 276. 317 f.; — Joh. de, Sekretir Dominicis 265 f. Monteraynaldi, Joh, de, cursor 170. 181. 210 Montferrat, Markgraf 84, 247. 249 Monticulo, Barthol. de, script. poenit. 147. 156. 230. 233. 237. 241. 247. 252. 257. 259. 265. 269. 271. 275. 278. 280— 282; — Nicol. de, leg. doct, Konzils- advokat 94 Monzon, Joh. de, O. Min. 202. 204 Motonen. s. Ant. Correr Nationen 137 f. 141 f. 153. 186, 312. 317 Nayllac, Phil. de, GroBmeister der Johanniter 303. 320 Neapoli, Aug. de, cursor 143. 145. 152. 177 Neapolitanus s. Minutoli Neapel, aep. Johannes, 1407—1415, 274 Nieborowski, P. 155* Nimes, ep. Aegid. Lescours 1391—1420. decret. doct, 141. 153. 157. 181 f. 204. 212 Novara, Ardicinus de, leg. doct. advo- catus 94. 110. 271 Novara, Michelinus de, O. Carm, 265 f. Novara, ep. Joh. Capogallo, seit 1402, 209. 303. 308 Opicis, Jac. de 130—132 Orléans, Aegid, de, mag. theol. 214 Orléans, Herzog Ludwig T 23. Nov. 1407, 198. 215. 218. 220. 226 Orsini, Giordano, card. 89. 160. 205. 213. 215 f. 231. 235. 238. 243. 248. 253, 262. 272. 276. 293. 301. 311 Orsini, Joh. 164. 234; — Nikol. 205; — Ponzello 93. 146. 165. 206. 231. 235. 238. 244. 248. 253. 258 f. 263. 263. 268. 272. 276, 279 f. 282 Osaco (Auzac), Karl de, scutifer 182. 204 Pala, Georg de, script. lit, apost. 166. 232. 238 f. 254. 273 Pampilonen card. Martin Zalva 213. 218 Palecz, Stephan de, bacc. theol, 210 Parvi, Dominikus, mag. theol. Gesandter der Univ. Paris 147. 199 Passini, J. 81* Paul Correr, Nepot Gregors XII. 241. 263 f. 273, 277. 281. 287 f. Pavia, Jac. de, lit. apost. script. 147 Pedemontium, Joh. de 182 Pegolocis de Florencia, Nannes 147 Penestrinus s, Gaetani bezw. Malesec Pereto, Anton de, O. Min. mag. theol. 146. 156. 230. 233. 237. 241. 247. 252. 257. 259. 261. 265. 269. 271. 274. 278 f. 282—285. 289—291 Perigueux, ep. Raim. de Bretenoux, seit 1404 Perugia, Cotus de, cursor 77; — Gaspar de, Konsistorialadvokat 147; — Gau- fred de 152; — Simon de, leg. doct., Konzilspromotor 94. 96—102. 110. 112 119. 126. 133. 137—142. 148 f. 161. 163. 171. 174 f. 177—179, 209. 295. 302 f. 306 f. 312; — Urban de, inquisi- tor 193 Peter Le Roy, Abt von Mont-Saint- Michel, decret. doct. 148. 158. 198. 201. 215 f. 218, 222. 226 Philipp Correr, Bruder Gregors XII. 273. 275 Philippi de Pistorio, Barontus, mag. script. lit. apost. 147. 159. 228. 231. 235. 238. 242. 248. 253. 2506 f. 259. 262. 266. 270. 276. 279—281 Pictaviensis card. s. Malesec; — ep. Ite- rius de Martreuil f 1403, 225 Pileus de Marini, notar. apost., seit 1400 

Strana 330
330 Acta Concilii Pisani aep. von Genua 100 f. 113. 120 f. 127. 133 f. 148. 171. 178. 199. 296. 315. 322 Pisa, Lazarus de, Abbreviator 144 Pisani de Neapoli, Nicol. 122 Pistoja, ep. Matth, Diamanti 1400—1425, 295 Pizzolpassis, Franz de, mag. 95. 147 Placentin, ep. Branda Castiglioni, 1404— 1411, 316. 318 Plaoul, Peter, mag. theol. 147. 208. 243 de Podio s. Gerard du Puy Podionucis, Joh. de, gen. mag. O. P. 283 Poncetti, Joh., lic. in decret. 197 S. Pons de Thomičres, ep. Peter Ravat 1398—1405, 227 f. Portinariis, Pigello de 262 Potehaland, Bassianus de, Konzilsnotar 112. 145 Prato, Geminianus de 147; — Stephan de, cler. cam, card. 95. 110. 130, 132. 147. 298 Predigerbrüder (O.P.) 87. 89 f. 199. 202. 204. 242, 251. 254. 256. 269, 283. 287. Siehe Dominici, Fermo, Gay, Podionucis Prepositi, Joh., Notar 182 Prior an S. Maximin in Florenz (= Ugo Claperius O. P.), Unterhändler Bene- dikts XIII. 256 f. Vgl. Arch. Vat., Reg. Vat. 237 f. 67 Le Puy, (Anicien.) ep. Elias de l'Estran- ge, seit 1396, 164. 212. 215. 219. 222— 225. 227 f. 293 Ragusinus s. Dominici Ravat, Peter, (ep. v. S. Pons de Th.) 227 f.; — (aep. v. Toulouse)) 283 Ravennas s. Migliorati Raynaldus, O. 158* Reate, Ang. de, Konzilsnotar 94. 100. 110. 130. 132. 134 f. 141; — Anton de, O. Min., mag. theol. 146. 182. 192 f.; — Laurentius de, O. Min. 192 Restis, Job de 111 Riciis, Nicol. de 261 f.; — Philipp de 264 Ridolfi, Laurenz de, leg. decret. 166. 210 Riga, aep. Ioh. von Wallenrode, 1393— 1418, 124—126, 130—132 Rishton, Nic., utr. jur. doct. 142. 153. 155—160. 166. 169. 180 Roberti, Ant. Johannis 264 Robertis, Nicol. de 183; vgl. Finke IV 988, Vincke, Briefe n. 22 Roger, Elemosinar des Kard, v. Brogny 122 Roleti, Joh. 176 ouen, aep. Joh. de Armagnac 1407— 1408, 250. 287 Ruffi, Peter, iudex 190 Ruprecht, Deutscher König 125 f. 129— 132. 135. 137—140. 291 St. Gilles, Abt Salvator O. S. B. 148 Salisbury, ep. Robert Hallum 1407— 1417, 137. 150 f. Salma, Christian de, Konzilsnotar 112. 153. 176 Saluzzo, Amedeo, card. 90. 116. 157, 169. 180 f. 197. 224. 293. 300 f. 311. 315 Salvador, Simon, Vertrauter Benedikts XIII. 150—150. 168 f. 287 Sarchiana, Jac., Notar in 145 Savona, ep. Philipp Ogerii O. Carm., 1405—1411, 177 Schardius, S. 147* Schmitz-Kallenberg, L. 81* 82. 83* 126* Scrivanis, Joh. de, Konzilspromotor, 94. 100. 102 f. 110 f. 113—115. 138 f. 143. 145 f. 150 f. 158. 165—167. 169. 182. Er war auch auf dem Konstanzer Konzil wieder Promotor; vgl. Finke, Acta IV 994 Seidenberg, Hieron., auditor 144 Senis, Angelo de, O. Min., mag. 193; — Franz de, mag. med., Gesandter Sienas 271. 316; — Jakob Marchi de, Ge- sandter Sienas 316 Sersana, Georg de, doct. med. 201 Seylhons, Joh., lic. in utr. jure 180. 182. 191 f. 286 Simon Ser Petri de Floraria 315 Simonis de Ancona, Regucius 183. 196 Siponto, aep. Nic. de Hortis, seit 1402, 100 f. 113. 120 f. 127. 171. 173. 178. 296 Sisteron, ep. Nic, Sacosta O. Min., mag. theol., 1404—1414, 148. 198 Sneyma (Znaim), Stanisl., mag. theol. 210 Soest, Konr. Koler von, mag. theol. 124 126. 130—132 Soldoni, Joh., iudex 196 Solesti, Wilh., lic. utr. iur. 155 Soriani, Peter 239 Souchon, M. 170* Spina, Thomas de, leg. doct. 130—132. 146. 156 f. 214. 216 f. 228. 230. 235. 237. 242. 248. 252. 257. 259, 262. 265. 269. 271. 275. 278. 280—282 Spini, Bankherren in Florenz 262. 264 Spinolis, Julian de, O. Min. 200 Statisse, Ant. 104 Strata, Joh. de, mag. 262; — Matth, de 202 f. Strociis, Honofrio Palle de 315 Stephaneschi, Peter, card. s. Angeli jun. 89. 100—102, 112—114. 120 f. 127. 133 f. 169. 171. 263. 273. 281. 293. 296, 301. 312 Stüwer, W. 156* 

Strana 331
Acta Concilii Pisani 331 Stuhr, F. 111* Swane, Eberhard 106—108, 119 f. Swarte von Zwolle, Albert, Konzilsnotar 94. 110. 153 Taberti, Stephan, mag. 191 Tarazona (Tirason.), ep. Ferd. Pérez de Cavillo, seit 1391, 217 Terragona, aep. Peter Zagarriga 198. 240. 250. 253 f. 207—209. 283. 286 f. Tellenbach, G. 94* Thóne, W, 94* Thury, P. de, utr. jur. prof., card, 88— 90. 157. 168. 187. 206. 215 f. 219. 222— 228. 28b f. 255. 257 f. 261. 267 f. 283 285. 289. 291. 301. 307. 309 f. Ticoli (Tiroli, Tuelli), Joh., O. Cart. 183. 197 f. Tignonville, Wilh. de, miles 201 Todi, ep. Wilh. Dallavigna O. S. B., 1405 — (+) 28. Okt. 1407, 166. 233—240. 258. 265 Tossiato, Hugo de, auditor 182 Toulouse, aep. Vidal de Castromaurono 148; für die Obódienz Benedikts XI1;. siehe Ravat. Tours, aep. Amelius du Breuil 1395— 1414, decret. doct. 148, 171 Tremesnitz, Joh. de, mag., script. lit. apost. 262 Troceti, Thomas, Konzilsnotar 82 f. 112. 123. 128. 144 f. 153. 210 f. Tudertin. ep. s. Todi, card. s, Calvi Tusculan. s. Gérard u. Minutoli Ultramarinis, Joh. de 241. 243. 246 Unrowe, Konrad, mag. art. 141. 153. 155—159. 164—166, 168 f. 180, 182. 206. 212 Urban VI. 154. 157. 164. 215. 277 Urbeveteri, Nicol. de 264 Uten Elswert de Pisis, Joh., script. lit. apost. 148. 166, 232. 239. 244. 249. 254. 258 f. 263. 266. 268. 270. 272. 277. 279 f. 282 Utinensis protonotar. s. Jacobinus de Torso Uzés, ep. Gerald du Breuil, seit 1405, 148 Valente, Manuel de 200 Valois, N, 81* Vannalate, Wilh., O. Min. 204 Veecoper, Gottfried Almanni, Konzils- notar 122. 153 Venecia, Jac. de, O. P. 254 Vener, Job, utr. jur. prof. 131 Verden, ep. Ulrich v. Albeck, doct. decret., Gesandter Ruprechts 124—146. 130—132, 138 f. Vergne, card, Peter de 203 Vicecomitibus, Ambros. de, decret. doct. 147 Viconio, Nic. de, O. Min,, mag. theol. 183. 193 f. Vienne, aep. Joh. de Nanton 1405—1423, 322 Vilter, Berthold 211 Vincke, J. 84* 158* Vinzenz Ferrer, O. P., mag. theol. 202. 204 f. Vivariensis card. Joh. de Brogny 89. 91. 108. 116. 122. 130. 151. 158. 168. 182. 204—206. 215 f. 219. 222—225. 227 f. 236. 255. 258. 261. 268. 282. 285. 289. 291. 293. 301. 310 Weizsäcker, J. 87* Wenzel, König v. Böhmen 223 Wersemann, Joh. 147. 169, 239. 273. 278 Westminster, Abt Wilhelm 152 Wildungen, Berthold Deyne von, Kon- zilspromotor 94. 97. 99 f, 102 f. 110 f. 113—115. 118. 120 f. 134 f. 140. 143. 149. 151 f. 161, 163 f. 172 f. 175. 178. 180 f. 210 f. 294. 296—298. 303 f. 320 f. 323 Wilhelmi, Franz 183 Winheim, Joh. von, Protonotar Ru- prechts 131 Wormditt, Peter 155. 230, 233. 237. 241. 247. 250, 256. 259. 261. 265. 269 f. 274. 278 f. 281 Worms, ep. Matth. Chrochow 1405— 1410, mag. theol., Gesandter Ruprechts 134—126. 130—133 Zamboni, Barthol. de 250